De ondertoezichtstelling. Een beschrijving van het wettelijk kader

V ER D ERSTREk k EN D E M a aT R EG ELEN: O NTHEFFI N G O F O NTZET TING
12 Verderstrekkende maatregelen: ontheffing of ontzetting
De uiterste kinderbeschermingsmaatregel is de
mogelijkheid om ouder(s) of de voogd het gezag
geheel te ontnemen. Dit kan door middel van een
ontheffing of een ontzetting van de ouders uit
het gezag. De grond voor het opleggen van deze
maatregelen is verschillend: bij ontzetting is sprake
van verwijtbaar gedrag van de ouders, terwijl dit bij
ontheffing niet het geval is. BJZ is wettelijk verplicht
om in het kader van de OTs regelmatig af te wegen
of een ontheffing van de ouders nodig is (artikel 45
Uitvoeringsbesluit Wjz). Is dit het geval, dan moet
BJZ de Raad daarvan in kennis stellen. Hieronder
worden de criteria en de gevolgen van de ontheffing
en ontzetting besproken. Ook komen de (beperkte)
mogelijkheden tot herstel in het gezag na een
ontheffing of ontzetting aan de orde.
12.1 Ontheffing
12.1.1 Wanneer kan een ontheffing worden
uitgesproken?
De rechter kan een ontheffing uitspreken op grond van
ongeschiktheid of onmacht van de ouder om de plicht om
zijn kind te verzorgen of op te voeden op zich te nemen
(artikel 266). De ontheffing moet in het belang van het
kind zijn. Een ontheffing kan in principe alleen worden
uitgesproken, als de ouder zich daar niet tegen verzet
(artikel 268 lid 1). Hier is een aantal uitzonderingen op.
De ontheffing kan, ondanks verzet van de ouder, in de
volgende situaties worden uitgesproken:
1. Na een ondertoezichtstelling van minimaal zes
maanden, waarna blijkt dat de OTS onvoldoende is
om de ernstige bedreiging in de ontwikkeling van de
jeugdige weg te nemen.
De Hoge Raad heeft al in 1953 geoordeeld dat de
ouder wel een reële mogelijkheid moet hebben
gehad om zich te ‘bewijzen’. De tijd dat een kind
elders heeft gewoond telt daarom voor de termijn
van zes maanden niet mee.
2. Na een uithuisplaatsing in het kader van de oTS van
meer dan 1,5 jaar, als blijkt dat deze onvoldoende is
om de ernstige bedreiging in de ontwikkeling van de
jeugdige weg te nemen.
3. Na ontzetting van de ene ouder en een ontheffing
van de andere ouder nodig is om de kinderen aan de
D E O N D ERTO E ZICHTSTELLI N G
53
invloed van de ontzette ouder te onttrekken.
4. Als de geestvermogens van de ouder zodanig
gestoord zijn dat hij niet in staat is zijn wil te verklaren.
5. Als sprake is van een pleeggezinplaatsing van meer
dan één jaar (anders dan tijdens een oTS of voorlopige
voogdij), waarbij terugkeer van het kind naar zijn eigen
ouders ernstig nadeel voor hem oplevert.
Van deze situatie zal sprake zijn als pleegouders
een geslaagd beroep hebben gedaan op hun
zogenaamde ‘blokkaderecht’. Dat wil zeggen dat de
ouders na een vrijwillige plaatsing bij pleegouders
van meer dan een jaar hun kind weer thuis willen laten
wonen en pleegouders hiervoor geen toestemming
geven. Ouders kunnen dan de rechter vragen om
dit blokkaderecht van pleegouders te doorbreken.
Wijst de rechter dit verzoek van ouders af, dan kan
vervolgens een verzoek tot ontheffing van ouders
worden gedaan.
Wordt de ontheffing uitgesproken, dan geldt deze voor
onbepaalde tijd en eindigt deze op het moment dat
de jeugdige meerderjarig (18 jaar) wordt. Wel bestaat
de mogelijkheid tot herstel in het gezag (§ 12.4).
Belanghebbenden en de raad kunnen binnen drie
maanden in hoger beroep tegen de beslissing van de
kinderrechter.
12.1.2 Wie kunnen een ontheffing verzoeken?
Alleen de raad en het openbaar Ministerie zijn bevoegd
een ontheffingsverzoek in te dienen. Wel hebben
pleegouders de mogelijkheid om een ontheffing te
verzoeken na een geslaagd beroep op het blokkaderecht
(artikel 267 lid 2). Ouders kunnen niet zelf een verzoek
doen tot ontheffing uit het gezag, maar moeten dit altijd
via de raad of het oM doen. De vrees van de wetgever
was destijds dat ouders zich al te gemakkelijk zouden
kunnen ontdoen van hun ouderlijke plichten. ook BJZ
kan zelf geen verzoek tot ontheffing aan de kinderrechter
doen. Vindt BJZ een ontheffing wenselijk, dan kan BJZ de
raad of het oM verzoeken een onderzoek te doen naar
de wenselijkheid van de verderstrekkende maatregel. De
uiteindelijke beslissing om al dan niet een verzoek tot
ontheffing in te dienen bij de kinderrechter ligt in handen
van de raad of het oM.
Dat de weg via het OM soms de moeite waard
is, blijkt uit een zaak waarin het AJL (destijds de