Opm. Drents landschap 11 - Stichting Het Drentse Landschap

Kwartaalblad
11
sept. 1996
no. 11
De Vossenberg

2
Kwartaalblad van de
Stichting Het Drentse Landschap
3
4
11
12
14
18
20
27
Inhoud
Van bestuurstafel tot stoel
— bestuursberichten
De Vossenberg
— terreinbeschrijving
Eef Arnolds & Bernhard de Vries
Week van het Landschap
Struikhei
— flora en fauna
Joan D.D. Hofman
Vogelman Dick Haanstra
— interview
Jan Wierenga
Dagvlinders
— jeugdrubriek
Geert de Vries
Kortweg
— berichten
Agenda
Redactie E.W.G. van der Bilt, J.N.H. Elerie, B.R.W. Grevink,
J.D.D. Hofman J.G. Schenkenberg van Mierop, R. H. van der Sleen
Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen
Pre-Press Von Hebel bv, Groningen
Lithografie Repro Groningen, Groningen
Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel
Omslag De Vossenberg (foto: Harry Cock)
De lithografie en het drukken van het omslag is mogelijk gemaakt
door Sijbring Schilderwerken BV te Borger.
ISSN 1380-3263
Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.
De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk
de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.
Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse
Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en
activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar,
bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de
Beschermers van het Landschap. Beschermer kan men worden door
bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage
ƒ. 30,– per jaar.
Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de
volgende wijze:
Lijfrente Dit betreft een vaste periodieke uitkering (minimaal 5 jaar)
en moet worden geregeld door een notaris.
Giften Voor minimaal 1% en maximaal 10% van uw onzuiver
inkomen zijn giften aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.
Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ. 15.647,– (1996) is
‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd.
Daarboven geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ een tarief van 11%.

Mijn afscheid als voorzitter van
‘Het Drentse Landschap’ was
een verrassende ervaring. Zoveel
mensen, zoveel vriendelijke
woorden, zoveel erkenning!
Ik had mij niet erg verheugd
op dit afscheid, maar ik kijk
nu in dankbaarheid terug.
Allen die er aan mee hebben
gewerkt om mij dit gevoel te
geven zeg ik hartelijk dank.
In 15 jaar voel ik mij vergroeid
met ‘Het Drentse Landschap’.
Alle belangstelling bij het
aftreden als voorzitter gold
niet alleen mij, maar ook
‘Het Landschap’. In die zin
heb ik ervan genoten
en ik blijf mij erbij
betrokken voelen.
‘Het Drentse Landschap’
– dicht bij de mensen
– dicht bij de natuur
– dicht bij mij.
M.H.Hollema-Eikenberg.
Bestuursberichten
Van bestuurstafel tot
stoel...
‘Van de bestuurstafel’ heette de rubriek
die u op deze plaats placht aan te
treffen. Een titel die de inhoud zeker
dekte. Talloze onderwerpen die in en
door het bestuur behandeld waren,
werden er zeer correct en goed
beargumenteerd weergegeven door
medewerkers en bestuursleden.
Maar vaak was het een wat afstandelijk
stukje. Alsof niet mensen, maar een
tafel uit de bestuursschool klapte.
Vandaar een paar kleine wijzigingen.
Een andere naam, een andere vorm.
Voortaan wil ik u graag persoonlijk op
de hoogte houden van al hetgeen zich
afspeelt in en rond ons Drentse
Landschap. Althans van de bestuurlijke
aspecten daarvan. Ik wil proberen
daarbij de afstand tussen u en het
bestuur zoveel mogelijk te verkleinen.
U, lezers, begunstigers en genieters van
het Drentse landschap sterk te betrekken
bij al hetgeen er de komende periode
zal gaan veranderen. Ik ben er namelijk
van overtuigd, dat dit voor de
Landschappen ingrijpend zal zijn.
Niet zozeer door wijzigingen in de
organisaties zelf, die hebben we
gelukkig al gehad, maar veeleer door
de grote maatschappelijke veranderingen
die hun weerslag zullen hebben op het
3
natuur- en landschapsbeheer. Daarin
zullen vooral grootschalige
verschuivingen gaan optreden. De
wens is duidelijk aanwezig de natuur in
Nederland in oppervlakte te laten toenemen.
Daarnaast zullen er ook schaalvergrotingen
plaatsvinden in de samenwerkingsverbanden
tussen een steeds
grotere groep natuurbeschermingsorganisaties
enerzijds en direct, indirect
en slechts zeer zijdelings betrokkenen
anderzijds. Natuurontwikkeling zal
daardoor – vrees ik – een steeds
complexere materie worden.
Het zal niet eenvoudig zijn in die
natuur-jungle onze eigen identiteit te
behouden. Juist de flexibiliteit en de
kleinschaligheid waren en zijn de
kracht en de charme van ‘Het Drentse
Landschap’. We zullen er alles aan
moeten doen die kleinschaligheid
binnen dat grootschalige vast te
houden. Zonder onze aandacht te gaan
versnipperen. Juist aandacht voor
details biedt vaak een beter inzicht in
het totaal. Maar dat vergt een visie en
vooral betrokkenheid. Dat vergt een
hechte band tussen allen die ‘Het
Drentse Landschap’ na aan het hart ligt.
En daar wil ik op deze plaats een paar
keer per jaar graag even met u ‘voor
gaan zitten’.
Aleid Rensen
Voorzitter Stichting Het Drentse Landschap

4 Terreinbeschrijving
De Vossenberg
De Vossenberg is een landgoed gelegen op het Drentse
plateau nabij Wijster. Het kerngebied van 150 ha ten oosten
van Wijster werd in 1974 verworven door ‘Het Drentse
Landschap’. Later werd het gebied uitgebreid tot de huidige
360 ha, waarbij ook de smalle strook bos aan weerszijden
van de Kampsweg tussen Wijster en Spier tot de Vossenberg
gerekend wordt. Het terrein omvat voornamelijk heidebebossingen,
aangeplant in de eerste helft van deze eeuw,
destijds overwegend bestemd als productiebos met veel
exoten als Douglasspar, Japanse larix, Fijnspar en Amerikaanse
eik. Het huidige beheer is erop gericht deze opstanden
geleidelijk om te vormen tot bossen met een meer natuurlijke
structuur en een hoger aandeel van inheemse boomsoorten
als de Zomereik. Het landgoedkarakter wordt benadrukt
door enige lanen van Beuk, Zomereik en Amerikaanse eik,
die het gebied doorsnijden.
Van de oorspronkelijke heidevelden zijn nog slechts enkele
snippers over. Wel liggen er verspreid in het gebied vennetjes
en veentjes, ten dele sterk verrijkt onder invloed van de
omringende landbouwpercelen. Verder omvat het landgoed
flinke oppervlakten cultuurland die alle tot voor kort intensief
voor de landbouw werden gebruikt, dat wil zeggen sterk
bemest en ontwaterd.
De laatste jaren worden pogingen ondernomen om de natuur-
Eef Arnolds & Bernhard de Vries*
Paddestoelen in
Landgoed
Vossenberg
waarden in een deel van het gebied te vergroten door middel
van extensieve begrazing en het verwijderen van de voedselrijke
bovengrond. In dit tijdschrift is vorig jaar aandacht
besteed aan de geschiedenis van het landschap en in het bijzonder
aan de recente initiatieven voor natuurontwikkeling
(Van der Bilt, 1995).
Het Biologisch Station te Wijster
De Vossenberg is wat paddestoelen betreft één van de best
bekende terreinen in Drenthe. Dit hangt niet zozeer samen
met het voorhanden zijn van bijzondere milieukwaliteiten,
maar meer met de nabijheid van het Biologisch Station van
de Landbouwuniversiteit Wageningen, gesitueerd even ten
westen van Wijster. Dit is één van de weinige instellingen in
Nederland waar, naast andere activiteiten, beroepsmatig
onderzoek aan paddestoelen wordt verricht, onder meer de
studie van paddestoelengemeenschappen en het registreren
van veranderingen daarin. Ook wordt vanuit het Biologisch
Station de landelijke paddestoelenkartering gecoördineerd,
uitgevoerd door tientallen leden van de Nederlandse
Mycologische Vereniging. Jaarlijks wordt er een veldcursus
gehouden om studenten van de Landbouwuniversiteit te
Wageningen iets over paddestoelen te leren. Al deze
activiteiten brengen met zich mee dat er in de direkte omgeving
van Wijster heel wat gegevens over de paddestoelenflora
ofwel mycoflora zijn verzameld. Op verzoek van ‘Het
Drentse Landschap’ is in 1995 speciale aandacht geschonken
aan de paddestoelen van de Vossenberg, onder meer door
middel van een excursie voor belangstellenden die op
29 oktober werd gehouden. In totaal werden sinds 1974
gedurende 38 kortere of langere bezoeken één of meer
soorten geregistreerd.
Biodiversiteit
In de Vossenberg werden in de loop van twintig jaar
406 soorten paddestoelen aangetroffen. Volgens een recent
overzicht zijn in ons land bijna 3500 soorten paddestoelen
aangetroffen (Arnolds e.a., 1995). De soortenlijst van de
Vossenberg is zeker niet compleet, want diverse terreingedeelten
zijn nog nauwelijks onderzocht en aan kleine,
onopvallende soorten is nog onvoldoende aandacht besteed.
Het werkelijke aantal soorten zal zeker 600 en misschien wel
meer dan 800 bedragen. Dit lijkt op het eerste gezicht een
buitengewoon hoge schatting, maar in feite zijn dat normale
aantallen voor een terrein van dergelijke omvang en variatie.
In een vergelijkbaar bosgebied op zandgrond nabij Helmond
werden bij intensief onderzoek zelfs meer dan 1000 soorten
gevonden.
foto: Harry Cock

Paddestoelen horen bij het najaar als verkleurende bladeren en nevelige ochtenden.
Ze zijn niet alleen sieraden van het herfstbos, maar vervullen daar ook belangrijke
biologische functies. In het Landgoed Vossenberg bij Wijster zijn nu al meer dan
400 soorten waargenomen.
Links: Oorlepelzwam, een bedreigd
paddestoeltje, groeiend op
dennenkegels.
Rechtsboven: Inktviszwam, een
zeldzame, exotische inktzwam.
Rechtsonder: Gewone zwavelkop,
zeer algemeen op stronken in het
herfstbos (foto’s: Eef Arnolds).

6 De Vossenberg
foto: Harry Cock
Om een volledig beeld van de paddestoelenflora te krijgen,
is meerjarig en gedetailleerd onderzoek noodzakelijk. Dit
heeft verschillende oorzaken. Op de eerste plaats zijn de
meeste soorten alleen gedurende een korte periode van het
jaar te vinden met, zoals bekend, een concentratie in het
najaar. Maar ook in dat seizoen zijn er soorten met een
voorkeur voor de nazomer en vroege herfst, zoals
Eekhoorntjesbrood (Boletus edulis) en Hanekam (Cantharellus
cibarius), terwijl andere pas in koele novemberdagen tevoorschijn
komen, bijvoorbeeld Gewoon fluweelpootje
(Flammulina velutipes) en Winterhoutzwam (Polyporus
brumalis). Sommige tegendraadse soorten verschijnen juist in
het voorjaar, zoals de Vroege leemhoed (Agrocybe praecox), in
de Vossenberg te vinden langs wegen en paden, vooral op
plaatsen waar houtsnippers zijn gedeponeerd. Daarnaast is de
vorming van vruchtlichamen (paddestoelen) sterk afhankelijk
van de weersomstandigheden. In een droog najaar, zoals in
1995, laten veel soorten geheel verstek gaan.
Een derde factor is dat veel paddestoelen moeilijk te vinden
zijn. Lang niet allemaal zijn ze zo groot en opvallend
gekleurd als de Vliegenzwam (Amanita muscaria) of het
Elfenbankje (Trametes versicolor). Veel soorten vormen schijfjes
van slechts een millimeter doorsnede of vliesdunne korstjes
die met het blote oog nauwelijks zichtbaar zijn. Bovendien
groeien veel soorten op verborgen plaatsen, zoals aan de
onderkant van takken en stammen.
Tenslotte is de herkenning van paddestoelen vaak een
probleem. Sommige soorten zijn onmiskenbaar, andere lastig
te onderscheiden of zelfs alleen na microscopisch onderzoek
te determineren. Werk voor specialisten! Helaas is er ook
geen gemakkelijk paddestoelenboek waarin alle Nederlandse
soorten overzichtelijk worden beschreven en afgebeeld.
Kruipend door het bos
Een nauwgezette inventarisatie van een beperkte oppervlakte
kan de echte rijkdom aan paddestoelen aan het licht brengen.
In de Vossenberg is een strook bos van 100 bij 10 meter
vanaf 1985 jaarlijks in de tweede helft van september onderzocht
in het kader van een studentencursus. Daarbij werd
het hele oppervlak op handen en voeten afgezocht. Het
proefvlak omvat een stukje van een half omgewaaide
douglasopstand, waar de schots en scheef over elkaar gevallen
stammen de indruk van een oerwoud wekken, een strookje
eikenbos met kwijnende dennen en langs een ven vochtig
berkenbos. In dit minuscule, maar afwisselende stukje bos
werden in tien jaar maar liefst 202 soorten paddestoelen
gevonden, maximaal 88 soorten per keer. Geen enkele soort
werd elk jaar aangetroffen en slechts vijf soorten waren
gedurende 9 jaren present.
Werkers in de duisternis
Paddestoelen worden in het volksgeloof vaak in verband
gebracht met duistere krachten. De naam padde-stoel duidt
hier al op, maar er is tevens sprake van heksenkringen,
Satansboleten, Duivelseieren en Elfenbankjes. Een bijzondere
band lijkt er ook te bestaan tussen de Vliegenzwam – rood
met witte stippen – en kabouters. Recent is over de betekenis
van de Vliegenzwam in de folklore een heel boek verschenen
(Lemaire, 1995). De auteur veronderstelt daarin dat de
associatie tussen de Vliegenzwam en de kabouter, ook terug
te vinden in de klassieke tuinkabouters, terug te voeren is op
gebruik van die paddestoel als hallucinogene rituele drug in
prehistorische tijden.
Er kan ook een andere parallel worden getrokken tussen
kabouters en paddestoelen. Volgens de overlevering zouden
kabouters in het duister allerlei nuttige werkzaamheden
verrichten, zoals het opruimen van afval en het verzorgen
van planten (vandaar de tuinkabouters?). En dat zijn juist
functies die paddestoelen in de natuur bij uitstek vervullen,
eveneens in het duister, onttrokken aan direkte waarneming.
In feite zijn het niet de paddestoelen zelf die aktief zijn, maar
hun mycelium of zwamvlok, een stelsel van vertakte, meestal
voor het blote oog onzichtbare schimmeldraden, dat in de
bodem of andere substraten groeit. De omvang van deze
mycelia is heel verschillend. Sommige soorten nemen
genoegen met één konijnenkeutel of één afgevallen eikel;
andere vormen in de bosbodem uitgestrekte netwerken van
vele vierkante meters. Een heksenkring van paddestoelen
geeft in feite de omtrek aan van de cirkel waarbinnen de
zwamvlok haar werkzaamheden verricht.
Voor vele honderden soorten bestaat die arbeid uit de

afbraak van dood blad en wat zich daartussen nog meer
bevindt: afgevallen knopschubben, twijgjes, vruchten, bloemen,
keutels van dieren en dergelijke. Deze saprotrofe paddestoelen,
levend van dood organisch materiaal, zijn essentieel
om de koolstof, stikstof, fosfor en mineralen die in het
strooisel aanwezig zijn, in de stofkringlopen terug te brengen
en zo opnieuw als voedsel voor planten – en daarmee ook
dieren en mensen – te dienen. Als we ergens in een beukenof
eikenbos voorzichtig in het strooisel gaan graven, zien we
deze vertering gedemonstreerd. Bovenin zijn de bladeren
van vorig jaar nog intact, wat dieper zijn ze in stukjes uiteengevallen
en vaak voor een belangrijk deel gebleekt, een
aanwijzing voor schimmelactiviteit in de bladeren. Nog
dieper zijn bladrestjes niet meer herkenbaar, maar komen we
in een donkere, fijn kruimelige substantie, de humus, van
groot belang voor de plantengroei vanwege het grote vochtabsorberende
vermogen. De meeste voedingsstoffen zijn in
dat stadium al vrijgekomen. Bij dit proces spelen overigens
niet alleen paddestoelen een rol, maar ook microscopisch
kleine schimmels, bacteriën en bodemdieren.
foto: Harry Cock
Terreinbeschrijving
Tot de zeer talrijke strooiselafbrekers in de Vossenberg
behoren de Tweekleurige trechterzwam (Clitocybe metachroa)
en diverse verwante soorten, de Gewone botercollybia
(Collybia butyracea), de Valse hanekam (Hygrophoropsis
aurantiaca) en verschillende soorten Mycena’s, zoals de
Melksteelmycena (Mycena galopus), zo genoemd omdat de
steel bij doorbreken een wit, melkachtig vocht uitscheidt.
De even talrijke Kleine bloedsteelmycena (Mycena
sanguinolenta) produceert bij beschadiging een donkerrood
sap.
Stinkers in het bos
Eén van de meest opvallende strooiselpaddestoelen is de
Grote stinkzwam (Phallus impudicus), die in enkele uren uit
haar witte eivormige omhulsel, het duivelsei, omhoog schiet
en haar wetenschappelijke naam – vrij vertaald
“onbeschaamde penis” – eer aandoet. Het is één van de
weinige paddestoelen waarvan de sporen niet door de wind
verspreid worden, maar door insecten als bromvliegen en
aaskevers. Deze dieren worden aangetrokken door de stank
van de slijmige, donkergroene sporenmassa. De Grote stinkzwam
is ook één van de weinige paddestoelen, waarvan delen
van de zwamvlok goed te zien zijn als dikke witte koorden
die vanuit het vruchtlichaam de bosbodem doorgroeien.
Een spectaculaire en zeldzame verwant van de Stinkzwam
groeit jaarlijks op enkele plaatsen in de berm van de weg
Wijster-Mantinge, die de Vossenberg doorsnijdt, vooral op
plekjes waar houtsnippers zijn gedeponeerd. Het betreft de
Inktviszwam (Clathrus archeri), die eveneens begint als een
soort duivelsei, waaruit bij rijpheid vier tot zes gekromde,
felrode “tentakels” tevoorschijn komen. Ook deze tentakels
zijn eerst voorzien van een sterk riekende sporenmassa om
insecten uit de wijde omgeving aan te lokken. De Inktviszwam
is in het begin van deze eeuw bij toeval in Europa
ingevoerd uit Australië en heeft zich sedertdien geleidelijk
uitgebreid. Sinds 1973 wordt deze exotische zwam ook in
ons land gevonden.
Kegel- en keutelbewoners
Veel strooiselafbrekers zijn niet kieskeurig en groeien op
materiaal van allerlei plantensoorten, maar andere zijn
7

8 De Vossenberg
foto: Harry Cock
specialisten. Zo groeit de Sparrestinktaailing (Micromphale
perforans), die bij kneuzen ruikt naar rotte kool, uitsluitend
op naaldenstrooisel van de Fijnspar. De Muizenstaartzwam
(Baeospora mycosura) en de Sparrenkegelzwam (Strobilurus
esculentus) zijn in de Vossenberg wijd verbreid op afgevallen
kegels van Fijnspar en Douglasspar. Vaak is de verbinding
tussen paddestoel en substraat niet direkt zichtbaar omdat de
kegel in het naaldenstrooisel begraven ligt.
Een veel zeldzamer, zeer karakteristiek paddestoeltje op
dennenkegels is de Oorlepelzwam (Auriscalpium vulgare) met
een ruig behaard hoedje, zijdelings aangehecht aan een stijve,
eveneens behaarde steel. De onderzijde van de hoed is voorzien
van fijne stekeltjes. Deze soort kwam vroeger overal in
dennenbossen voor, maar is thans alleen geregeld te vinden
in bossen op kalkhoudende bodems in de duinstreek en de
Flevopolders. In Drenthe vinden we de Oorlepelzwam zeer
locaal op met mineralen verrijkte plekjes, bijvoorbeeld langs
schelpenpaden. Verzuring is voor deze paddestoel de grote
boosdoener. Volgens de Voorlopige Rode Lijst van bedreigde
paddestoelen in Nederland is deze soort dan ook sterk
bedreigd (Arnolds, 1989). In de Vossenberg is de Oorlepelzwam
geregeld waargenomen nabij het IJsbaanven van Wijster.
Een vrij grote groep paddestoelen is gespecialiseerd op mest.
Hoewel men dat niet direkt zou verwachten, zijn sommige
soorten goede indicatoren voor natuurbeheer. In de
Vossenberg zijn ondermeer het Mestplooirokje (Coprinus
nudiceps), de Geringde vlekplaat (Panaeolus fimiputris) en het
Donzig breeksteeltje (Conocybe pubescens) aangetroffen op de
stevige bolussen van de Schotse Hooglanders. Op de slappe
koeienvlaaien in zwaar bemeste graslanden zal men tevergeefs
naar deze soorten zoeken. Ze zijn kenmerkend voor extensief
begraasde, schrale natuurterreinen en de Geringde vlekplaat
en het Donzig breeksteeltje staan zelfs als bedreigd op de
Voorlopige Rode Lijst van paddestoelen.
Dood hout in alle soorten en maten
Hout staat op het menu van tal van paddestoelen. Sommige
soorten nemen genoegen met kleine takjes, zoals de sierlijke
Papilmycena (Mycena vitilis) en het Gewoon meniezwammetje
(Nectria cinnabarina) dat kleine, menierode pukkeltjes op vers
gevallen twijgen produceert. Andere soorten groeien op
grotere takken of stronken van gekapte bomen, bijvoorbeeld
het Gewoon elfenbankje (Trametes versicolor) en de Gewone
zwavelkop (Psilocybe fascicularis). Sommige houtzwammen
leven op dode stammen, zoals de Berkenzwam (Piptoporus
betulinus) en de Echte tonderzwam (Fomes fomentarius), die
beide in de Vossenberg op staande of liggende, recent afgestorven
Berken te vinden zijn. Weer andere soorten groeien
op begraven hout en dode boomwortels, zoals de Breedplaatstreephoed
(Megacollybia platyphylla) en de spectaculaire
Grote sponszwam (Sparassis crispa), die in de Vossenberg nu
en dan in een naaldhoutperceel opduikt.
Sommige paddestoelen zijn in staat om levende bomen aan
te tasten. In de bosbouw zijn wat dat betreft onder meer
de Sombere honingzwam (Armillaria ostoyae) en de
Dennenmoorder (Heterobasidion annosum) berucht. Beide
komen in de Vossenberg veel voor, overigens zonder
desastreuze gevolgen voor het bos. Integendeel, ook zulke
parasitaire paddestoelen horen thuis in de natuur en kunnen
bijdragen tot een meer gevarieerde leeftijdsopbouw en
structuur van het bos, zodat het een meer natuurlijk aanzien
krijgt.
Boomhulpjes
Behalve de genoemde afvalopruimers zijn er ook tal van
paddestoelen die bomen helpen om te overleven. Ze leven
in symbiose – een samenwerkingsverband tot wederzijds
voordeel – met levende boomwortels, waarvan de topjes
helemaal omgeven worden met een mantel van schimmeldraden.
Deze schimmels voorzien de bomen op efficiënte
wijze van water en mineralen en ze beschermen de wortels
tegen het binnendringen van sommige ziekteverwekkers. In
ruil staat de boom suikers af aan de schimmel. Deze vorm
van samenleving wordt mycorrhiza genoemd, hetgeen
letterlijk “schimmelwortel” betekent.
Tot de mycorrhizavormende schimmels behoren veel
bekende paddestoelen, bijvoorbeeld de Vliegenzwam,
Eekhoorntjesbrood en Hanekam. In de Vossenberg zijn
58 soorten uit deze categorie gevonden, voor een gebied
van een dergelijke grootte in feite een klein aantal. Tot de

foto: Geert de Vries
Van links naar rechts:
– Grote stinkzwam.
– Paddestoelen excursie onder
leiding van Eef Arnolds.
– Een paddestoel die z’n naam eer
aan doet: Zwartgroene melkzwam
met Gewone pad.
talrijkste soorten in het landgoed behoren de Geelwitte
russula (Russula ochroleuca), Kastanjeboleet (Boletus badius),
Krulzoom (Paxillus involutus), Gewone fopzwam (Laccaria
laccata), Kaneelkleurige melkzwam (Lactarius quietus) en
Parelamaniet (Amanita rubescens). Vroeger zullen er
vermoedelijk veel meer mycorrhizapaddestoelen gestaan
hebben, maar oude gegevens zijn helaas niet beschikbaar.
Mycorrhizapaddestoelen zijn in Nederland bijzonder sterk
achteruitgegaan, vooral tengevolge van de stikstofverrijking
van de bosbodem via zure regen. De belangrijkste bijdrage
aan deze onvrijwillige bosbemesting wordt geleverd door
ammoniak afkomstig uit dierlijke mest in de landbouw.
Het meest bekende voorbeeld van een afgenomen soort is
de Hanekam, die tot in de zestiger jaren met emmers vol in
sommige Drentse bossen werd verzameld voor de consumptie.
Nu is de Hanekam nog slechts locaal te vinden in kleine
aantallen en staat de soort als bedreigd op de Voorlopige
Rode Lijst van paddestoelen. In de Vossenberg is één
groeiplaats bekend op een oude eikenwal. Ze wordt daar
vergezeld door een andere, nog veel zeldzamer geworden
mycorrhizapaddestoel, de Witte duifridderzwam (Tricholoma
columbetta), die zelfs als sterk bedreigd in de Rode Lijst is
opgenomen.
Paddestoelen en beheer
Een terreinbeheerder kan speciale aandacht besteden aan
plaatsen waar bijzondere en bedreigde soorten groeien en hij
kan door verschillende maatregelen de paddestoelenrijkdom
bevorderen. Over de relaties tussen beheersvormen en
paddestoelen is recent een informatief boekje verschenen
(Kuyper, 1994).
Terreinbeschrijving
Gewenste maatregelen zijn niet voor alle groepen paddestoelen
eensluidend en soms zelfs tegenstrijdig. De meeste
houtpaddestoelen en strooiselafbrekers zijn gediend met een
zo natuurlijk mogelijk bosbeheer, dat wil zeggen: niet ingrijpen.
Oude, op natuurlijke wijze aftakelende bomen en
dode stammen in alle stadia van vertering zijn in de Drentse
bossen nog steeds zeldzaam. In de Vossenberg zijn gelukkig
hier en daar stukjes waar de natuur wat dat betreft haar eigen
gang kan gaan. Daarbij zijn ook vele insecten en vogels
gebaat, alsmede de wandelaar die kan genieten van geheimzinnige
hoekjes, waar in de herfst spectaculaire paddestoelen
op de dode stammen prijken. Het is misschien even wennen,
zo’n onopgeruimd, “rommelig” bos, maar het loont de
moeite.
De mycorrhizapaddestoelen die zo in de verdrukking zijn,
kunnen geholpen worden door het herstellen van voedselarme
omstandigheden in het bos. Hiervoor is het locaal
verwijderen van de strooisellaag een mogelijkheid, zoals dat
op de heidevelden tegen vergrassing gebeurt. Dit plaggen
kan uiteraard niet samengaan met het bevorderen van een
natuurlijke bosontwikkeling. In de Vossenberg ligt het
verwijderen van strooisel uit bossen niet erg voor de hand,
omdat de perspectieven voor herstel van mycorrhizapaddestoelen
gezien de bodemopbouw niet gunstig zijn.
Wel kan speciale aandacht worden geschonken aan het
behoud van thans waardevolle elementen, zoals de groeiplaats
van Hanekammen.
In de natuurontwikkelingsgebieden zullen we vermoedelijk
nog geruime tijd op bijzondere paddestoelen moeten wach-
foto: Eef Arnolds
9

10 De Vossenberg
ten. Er zijn weinig soorten die gedijen in pas gestoorde
situaties. De meeste paddestoelen prefereren wat oudere
milieus waar een zekere bodemvorming heeft plaatsgevonden.
Het creëren van nieuwe, schrale omstandigheden
in de voormalige paddestoelenwoestijnen van het overbemeste
cultuurland zal op den duur echter zeker leiden tot
de vestiging van allerlei bijzondere soorten.
* Dr. E.J.M. Arnolds en Ing. B.W.L. de Vries zijn
verbonden aan het Biologisch Station van de Landbouwuniversiteit
te Wijster. Dit artikel is Mededeling nr. 581
van het Biologisch Station Wijster.
foto: Harry Cock
Literatuur
Arnolds, E. 1989. A preliminary Red
Data List of macrofungi in the
Netherlands. Persoonia 14: 77-125.
Arnolds, E., Th.W. Kuyper & M.E.
Noordeloos (red.). 1995. Overzicht
van de paddestoelen in Nederland. 872
pp. Nederlandse Mycologische
Vereniging.
Bilt, E. van der. 1995. Nieuwe natuur op
het Landgoed De Vossenberg. Het
Drentse Landschap 8: 5-12.
Kuyper, Th. (red.). 1994. Paddestoelen
en natuurbeheer. Wetensch. Meded.
Kon. Ned. Natuurhist. Ver. 212.
Utrecht.
Lemaire, T. 1995. Godenspijs of duivelsbrood
– Op het spoor van de
Vliegenzwam. Ambo, Baarn.
Evenals in de voorgaande
jaren organiseren de
provinciale Landschappen
weer de “Week van het
Landschap”. Dit jaarlijks
terugkerende evenement is
bedoeld om de natuur dichter
bij de mensen te brengen.
Deze keer is gekozen voor het
thema “Natuur in uitvoering”.
Dagelijks wordt er door vele
mensen hard gewerkt om
onze natuur te behouden.
In vele gebieden wordt
gesproken over ‘Nieuwe
Natuur’ of ‘natuurontwikkeling’.
Daar wordt
mee bedoeld dat stukken
grond die een andere
bestemming hebben gehad,
een veel natuurlijker aanzien
wordt gegeven. Daarvoor
wordt een uitgangspositie
gemaakt die veel lijkt op de
oorspronkelijke toestand,
Week van het
Zaterdag 21 t/m
voordat de mens het
veranderde. Als die uitgangspositie
is gerealiseerd, mag
en kan de natuur haar gang
gaan. Door een goed beheer
kunnen dier- en plantensoorten
terugkomen in hun
oorspronkelijke leefomgeving.
Wanneer u in een andere
provincie de “Week van het
Landschap” wilt bezoeken
dan kunt u bij de Unie van
Provinciale Landschappen de
speciale folder aanvragen.
(Telefoon: 0411-623225).

➔
Pieperij
Bloemberg
De “Week van het Landschap” in Drenthe
Startpunt
Meeuwenveen
Wildenberg
Reest
Takkenhoogte
Nieuwe Dijk
Ommen
➔
Landschap 1996
zondag 29 september
Ommerweg
foto: Das
& Boom
– K.
Zuidwolde ➔
Het Drentse Landschap:
– dicht bij de mensen...
– dicht bij de natuur.
Hoogeveen ➔
N 48
Waar
Natuurreservaat Takkenhoogte-Meeuwenveen.
De start is vanuit het atelier van de familie Van Hagen, Nieuwe Dijk 26 te Zuidwolde,
vlakbij De Wildenberg (zie kaartje).
Het startpunt zal herkenbaar zijn door middel van vlaggen en spandoeken.
Na een voorbereiding van bijna drie jaar ging begin dit jaar het natuurontwikkelingsproject
Takkenhoogte-Meeuwenveen van start. De uitvoering vindt plaats op een ca.
30 ha grote voormalige landbouwkavel naast het Meeuwenveen. De Reestvervangende
leiding zal over een lengte van één kilometer een veel afwisselender structuur krijgen
door dit tracé te voorzien van zo natuurlijk mogelijke oevers. Verder zal voor een
groot deel de bouwvoor worden verwijderd van het voormalige cultuurland en zullen
twee voormalige veentjes, die in de zestiger jaren gedempt werden, weer open
gegraven worden. Dit gebied waar de natuur weer zijn gang kan gaan, sluit aan
op de bestaande natuurterreinen Takkenhoogte en Meeuwenveen.
Openingstijden
11
Zaterdagen: van 13.00 tot 17.00 uur
Zondagen: van 10.00 tot 17.00 uur
Ma. t/m vrij.: van 13.00 tot 16.00 uur
Wat
• Op de zaterdagen en zondagen
wandelexcursies om 14.00 uur en op de
zondagen bovendien ook om 10.00 uur
• Wandel- en fietsroute met beschrijving
• Fotopresentatie van Joop van de Merbel
• Woensdagmiddag – kindermiddag.
Uitnodiging
De officiële opening van de Week van het Landschap zal zijn op zaterdag 21 september
om 14.00 uur. Graag nodigen wij iedereen uit hierbij aanwezig te zijn. In ieder geval
hopen wij u tijdens de week te mogen verwelkomen.
Verder hebben wij speciaal voor de kinderen een kindermiddag georganiseerd op
woensdag 25 september van 13.00 tot 16.00 uur.
Voor hen worden diverse activiteiten georganiseerd waarbij een natuurspeurdersdiploma
behaald kan worden. De activiteiten bestaan uit ± 15 opdrachten o.a. het
herkennen van vogels, sporen zoeken, het maken van vetballen, geluiden herkennen
van kikkers en padden, een boomvrucht bij het juiste blad leggen, maken van een
gedicht etc., etc.
Ook als ouder bent u natuurlijk van harte welkom op deze middag.

12
Zijn grootste passie is de vogeltrek, met
name die van het najaar. De plaats waar hij
deze het liefst gadeslaat, is de Waddenkust.
Hier is hij vaak te vinden, zwervend ergens
tussen Den Helder en Duitsland, soms zelfs
ver over de grens. En elk jaar blijft hij zich
maar verbazen over het feit dat al die vogels
uit het Hoge Noorden hem daar zomaar over
de pet vliegen. Hij raakt er nimmer over
uitgepraat en op uitgekeken. Die eeuwige,
ontwapenende verwondering maakt dat
Dirk Haanstra uit Smilde, beheerder van de
vogelkijkhut bij Diependal, ondanks z’n
50 jaren nog altijd wat weg heeft van de
schooljongen die hij eens was. Die dagelijks
zijn neus tegen die etalageruit in Assen
drukte, omdat daarachter een verrekijker
lag. Een kijker! Dat was voor de jonge Dirk
het meest begerenswaardige object dat
er bestond. Rusteloos zwoegde hij in
z’n vrije tijd bij de boeren op het land
het bedrag bij elkaar dat dit Japanse
wondertje moest kosten. Honderd gulden
was het: een excellent bedrag in die tijd.
Maar die kijker kwam er.
Jan Wierenga – interview
foto: Harry Cock
Vogelman Dirk

Interview
In het dagelijks leven is Dirk Haanstra
werkzaam bij de Radiosterrenwacht
van Westerbork. Hij zit bij de bewaking
en dat houdt in, dat hij ook daar een
groot deel van z’n tijd in de vrije
natuur doorbrengt, al surveillerend
over de uitgestrekte terreinen van de
sterrenwacht. Het beheerdersschap van
de kijkhut is een bijbaantje, maar in de
beleving van Dirk zelf toevallig wel het
mooiste dat de Stichting ‘Het Drentse
Landschap’ heeft te vergeven. Praktisch
al z’n vrije tijd gaat erin zitten. Is hij
niet in de hut zelf, dan zwerft hij wel
ergens in het terrein.
Twee jaar geleden werd de hut
geopend. ’t Was een gouden greep van
de Stichting, zegt Dirk met overtuiging.
Iedereen die er wel eens is geweest, zal
dat trouwens beamen. De vogelkijkhut
bij Diependal is een juweeltje. Je komt
er, door bij de voormalige aardappelmeelfabriek
van het dorpje Oranje,
waarin tegenwoordig Speelstad Oranje
is gevestigd, de Zwarte weg op te
rijden. Halverwege is een parkeerplaats
waar je geacht wordt de auto te laten
staan. De rest van het traject gaat te
voet; dwars door het boerenland van
Oranje. Dan doemt de hut op, uittorenend
boven het landschap. Het
Haanstra blijft zich verbazen
13

14 Interview
bouwwerk, donker van de carbolineum,
doet wel enigszins denken aan zo’n
middeleeuwse houten verdedigingstoren,
waarvan je in de geschiedenisboekjes
wel eens een afbeelding aantreft.
Een 162 m lange tunnel,
verborgen in een aarden dijk brengt je
Diependal in. Aan het eind voert een
wenteltrap naar de eigenlijke kijkhut.
En daar zit je dan, midden tussen de
waterpartijen en de vogels. In alle zijden
van de hut zijn smalle, langwerpige
kijkvensters aangebracht. Het uitzicht
uit ieder venster is weer totaal anders,
niet alleen op de voorgrond, maar ook
op de achtergrond. Zo zie je Diependal
en het omringende land waartoe ook
het aangrenzende Hijkerveld behoort,
als het ware uitgestald in vijf reusachtige,
onderling verschillende kijkkasten. Die
gewaarwording is voor heel veel
bezoekers om te beginnen al een grote
verrassing, zegt Haanstra.
De hut is elk weekeinde open. Vorig
jaar werd begonnen met de inzet van
vrijwilligers, die bij toerbeurt de hut
–‘de vogeltoren’, zegt Haanstra –
bemannen. “Maar in feite is hij elke
dag open. Alleen moet je je door de
week dan eerst wel even melden.
Tijdens kantooruren bij de Stichting,
daarbuiten bij mij. En het is niet beslist
nodig dat er iemand van ons mee gaat.
Komt er bijvoorbeeld een vogelwerkgroep,
die haar eigen deskundigen
meebrengt: prima !” Soms verzorgt
Haanstra excursies door Diependal, dat
normaliter gesloten is voor het publiek.
Het terrein Diependal is één der meest
opmerkelijke bezittingen van de
Stichting ‘Het Drentse Landschap’.
Opmerkelijk, omdat het om het oude
vloeiveldencomplex van de voormalige
aardappelmeelfabriek Oranje gaat en
omdat de morsige, kwalijk geurende
waterpartijen van weleer zijn herschapen
in een fraai natuurgebied met helder
water, wuivende rietkragen en allerlei
gewemel van levende wezens, vooral
vogels. Nog altijd zijn de contouren
van het oude complex te herkennen.
Diependal bestaat nog steeds uit een
aantal ‘watervlakken’, waarvan er één,
het oude vloeimeer, beduidend groter
is dan de rest. Het vloeimeer bevat de
buffervoorraad water van Diependal,
met behulp waarvan de waterpeilen in
het vloeiveldencomplex kunstmatig
geregeld worden. Enkele van de vloeivelden
zijn speciaal ingericht voor
steltlopers; in het broedseizoen en
tijdens de voor- en najaarstrek verlaagt
Dirk Haanstra het waterpeil hier zodanig,
dat er slikranden ontstaan.
Inderdaad waan je je in hartje Drenthe
dan ergens aan de Waddenkust:
Oeverlopers, Goudplevieren, Kieviten,
Grutto’s, Tureluurs, Kemphanen,
Groenpootruiters, Zwarte ruiters,
eenden in allerlei soorten en maten,
wilde ganzen: het is op het water en
langs de oevers een bedrijvigheid van
belang. Alles wat Dirk Haanstra langs
zijn geliefde Waddenkust aantreft, dat
ziet hij hier in het klein terug. Dat
maakt voor hem de job zo boeiend.
Zijn liefde voor de natuur heeft hij
geërfd van zijn vader. Deze overleed
toen Dirk nog maar een jongen was.
Zijn jeugd bracht hij door in Smilde,
op hemelsbreed maar een paar kilometer
afstand van de vloeivelden van
Diependal. Als kwajongen ondernam
hij uitgebreide zwerftochten door dit
gebied, dat hij kent als z’n broekzak.
“Als ik weer eens bij de vloeivelden
was geweest en thuis kwam, haalde
m’n moeder haar neus op: ze kon
ruiken waar ik vandaan kwam....” De
vloeivelden waren in die tijd natuurlijk
nog volop in gebruik. In eerste instantie
was er alleen het grote vloeimeer,
herinnert Haanstra zich. Dat is van
origine een komvormige laagte in de
heide, waarin het afvalwater werd
gepompt. Later werd de rest van het
complex aangelegd. Haanstra ziet nog
voor zich, hoe het water dat in het
vloeimeer werd gepompt, paars van
kleur was. Als het weer werd afgestroomd,
op de Drentse Hoofdvaart,
was de kleur verschoten naar groen.
Dat was de tijd waarin er in de vaart
regelmatig flauwe vis boven kwam
drijven.
Als opgeschoten jongen al schafte Dirk
Haanstra zijn eerste vogelboekje aan.
En z’n eerste kijker. Hij wilde alles
over vogels weten. Later ontdekte hij
de Wadden en de imponerende uitzichten
die je daar hebt op de vogeltrek.
Vanaf de tijd dat hij een auto
heeft, gaat hij er regelmatig naar toe,
ook buiten de vogeltrek om. Haanstra,
getrouwd en vader van twee kinderen,
geeft niet veel om vakantie. “Ik hoef
niet zonodig op zoek naar verre streken
en wonderlijke zaken. Het spul wat ik
graag wil zien, komt vanzelf wel bij
mij langs.” Dirk heeft speciaal voor z’n
Wadden-expedities een stoeltje en zo’n
grote vissersparaplu aangeschaft. Deze
attributen plant hij ergens op een
strategisch punt neer en dan is het uren

en uren kijken geblazen, alleen maar
kijken. Met het blote oog, met z’n
kijker en met de telescoop natuurlijk,
een precisie-instrument van het merk
Svarovski dat zo’n 2500 gulden kostte.
Heel wat meer dan dat eerste Japanse
kijkertje van vroeger dus. “Ik heb ‘m
al jaren maar soms denk ik wel eens:
had hem maar eerder aangeschaft.
Want door een telescoop zie je de
dingen nog weer heel anders. Scherper,
en tot in de allerkleinste details.” Als
de eerste ganzen overkomen in het
najaar, dan komt het voor dat Haanstra
daar wakker van wordt. Op zo’n
moment begint voor hem midden in
de nacht het seizoen. “Man, al die
wolken vogels die je daar dan boven in
Friesland en Groningen weer zult zien.
Zit daar maar es tussen te neuzen met
je telescoop. Je treft van alles en nog
wat aan. Dat is voor mij elk jaar weer
de grootste verrassing. En waar ik na al
die jaren nog altijd met verbazing
kennis van neem, dat is dat al die
vogels uit het Hoge Noorden hier in
ons kleine rotlandje zomaar van
dichtbij zijn te zien.”
Diependal biedt de vogelliefhebber
méér dan alleen maar steltlopers en
eenden. In het riet huist een keur
aan kleine zangers. Karekieten,
Blauwborstjes, Rietzangers: in toenemende
mate komen ze naar
Diependal. Dat komt omdat het riet
groeit en uitdijt. Haanstra verwacht
voor de komende tijd een verdere
groei van het aantal rietbewoners.
Futen, Meerkoeten, Waterhoentjes,
Waterrallen en Porseleinhoenen.
Jagend boven het riet de Bruine
kiekendief. Vanuit de kijkhut lijkt het
of je deze vogel met de majestueuze
vlucht zó aan kunt raken, zo dicht
scheert hij soms langs de kijkvensters.
Nijlganzen zijn er inmiddels ook neergestreken
in Diependal. Roerdompen
ook. Heel zeldzaam is de Roodhalsfuut.
In totaal zijn in het gebied al
129 verschillende vogelsoorten waargenomen.
Een flink aantal daarvan
broedt er ook. De meest opzienbarende
verschijning is tot op heden wel een
Visarend geweest. Ademloos van
bewondering heeft Haanstra het
prachtige dier talloze keren gadegeslagen.
Hoe het uit het voormalige
vloeimeer z’n prooien greep, Baarzen
meestal, en daarmee naar een boom
een eind verderop vloog. “En dan had
ie die vissen zo mooi in z’n klauwen
vast, weet je wel ?” Trouwens: vis in
het voormalige vloeiveldencomplex ?
In dat vroeger zo troebele stelsel van
fabriekswater ? Inderdaad, er zitten nu
allerlei soorten vis in: Baarzen,
Snoekbaarzen, polsdikke Palingen.
Via een georganiseerd vogelaarsleven
kwam Haanstra destijds in contact met
mensen van de Stichting ‘Het Drentse
Landschap’. “Toen de vogelkijkhut er
aan stond te komen, heb ik een balletje
opgeworpen: hebben jullie nog een
beheerder nodig ? Inderdaad, die
hadden ze nodig. En zo is ’t gekomen.”
Steeds meer liefhebbers weten de weg
naar de hut te vinden. In het lopende
seizoen zit Haanstra al op 600 bezoekers
en dat vindt hij een mooi resultaat.
Mensen uit de buurt komen ook. Dirk
Haanstra ziet vooral dat met genoegen.
“Want ja: er zijn hier rond Diependal
Interview
15
natuurlijk wel allerlei bordjes gekomen
dat je er niet meer vrij in mag rondlopen.
Daar hadden de mensen hier in
het begin moeite mee. Er werd hier en
daar stevig gekankerd; op ‘die groene
clubs’, zoals dan werd gezegd, die
lekker alles voor zichzelf willen houden.
Daarom vind ik het heel belangrijk dat
er nu ook mensen uit de buurt op de
toren komen. Dat we kunnen uitleggen
wat we hier aan het doen zijn. En dat
er nu een vogeltoren is van waaruit je
toch alles in het gebied kunt overzien.
Wat je nu ontdekt is, dat er begrip
ontstaat. En de mensen vinden het
prettig, dat er in de kijkhut deskundigen
zijn die ook nog wat over de vogels te
vertellen hebben.”

16
Geert de Vries*
Natuurlijk
Dagvlinders
Op dit moment vallen er duizenden
lijkjes van wespen, hommels en vlinders
op de grond. Een natuurramp ? Neen, de
natuur maakt zich klaar voor de winter.
Wie zich niet goed in kan pakken of een
reis naar het warme zuiden heeft gepland,
gaat dood.
De Koolwitjes die je nu ziet vliegen,
gaan de komende weken allemaal dood.
Toch zie je volgend jaar weer nieuwe
Koolwitjes.
Elke diersoort heeft z’n eigen
manier om de winter door te
komen. Aan de hand van enkele
vlindersoorten wordt verteld
hoe zij de winter
doorbrengen.
* De heer Geert de Vries,
consulent voor natuur- en
milieu-educatie in het
onderwijs, is lid van
het Algemeen Bestuur van
‘Het Drentse Landschap’.
Kleine vos
Dagpauwoog
Koolwitjes
•
De Kleine vos en
Dagpauwoog
De meeste dagvlinders worden
niet ouder dan een paar
weken.
De Kleine vossen en Dagpauwogen
die nu vliegen hebben
geluk. Zij blijven wel een
half jaar leven. Het merendeel
van hun leven brengen ze
slapend door. ’t Is maar wat je
geluk noemt. Ze zoeken
binnenkort een zolderkamertje
of een schuurtje op. Een
stapel brandhout is
ook goed. Dan
krijgen de vlinders
veel anti-vries in hun
lijf en gaan ’s winters
niet dood. Wanneer het
februari of maart even boven
de 15 ˚C wordt, zie je ze weer
vliegen.
• Koolwitjes
De Koolwitjes hebben de afgelopen
tijd eitjes op kool
afgezet. Daarna fladderen ze
nog wat rond en gaan binnenkort
allemaal dood. Uit de
eitjes zijn rupsen gekomen en
die vreten zich nu vol met kool:
rode kool, witte kool, bloemkool,
boerenkool. In september
hebben de rupsen genoeg
gegeten en gaan zich verpoppen.
Dat doen ze onder bijvoorbeeld
een vensterbank of
een afdakje. De poppen
hebben een heleboel anti-vries

in hun lijf zodat ze zelfs de
strengste winter kunnen overleven.
Pas in mei of juni kruipen
ze uit hun pop, zoeken de kool
op, leggen eitjes enz. enz.
•
De Atalanta
Geen enkele Atalanta kan hier
de winter doorbrengen. Niet als
pop, maar ook niet als vlinder.
Alle Atalanta’s die je nu ziet,
vertrekken de komende tijd
richting Spanje. Hun brandstofverbruik:
een paar druppels
nectar of peresap. De meeste
zullen onderweg sterven.
Er verblijven echter zoveel
Atalanta’s in Spanje en Noord-
Afrika dat er elk voorjaar vele
duizenden nieuwe Atalanta’s
naar Nederland vliegen. Dan
leggen ze hier eitjes op
Brandnetels. De vlinders die
daar uitkomen gaan in de
herfst weer richting zuiden.
Zo heeft elk dier zijn eigen
oplossing gevonden om de
winter door te komen.
Atalanta
1
2
Jeugdrubriek
17
Waarnemingen opsturen
In elk kwartaalblad doen we met de lezers een
klein onderzoekje zodat we samen iets meer
ontdekken over de natuur in Drenthe.
In het volgende nummer worden de
gegevens vermeld.
Wie is ’s ochtends het eerst wakker ?
Is dat het Koolwitje, de Kleine vos
of de Dagpauwoog
Welke groep vlinders blijven het langst
rondvliegen: de Koolwitjes of de
Kleine vossen en Dagpauwogen.
Toelichting
Noteer vanaf 1 oktober elke dag wanneer je nog
Koolwitjes, Kleine vossen, of Dagpauwogen ziet.
Houdt dit vol tot 1 november. Stuur dan een lijstje
met data waarop je het laatste Koolwitje,
de Kleine vos en de Dagpauwoog hebt gezien.
Vraag ook je familie en buren om mee te doen.
Alle gegevens moeten in Drenthe vermeld zijn.
In het volgende kwartaalblad staat dan wat we
samen hebben ontdekt.
De gegevens opsturen aan:
Stichting ‘Het Drentse Landschap’
T.a.v. dhr. G. de Vries
Kloosterstraat 5
9401 KD Assen

18 Flora en fauna
Struikhei
Joan D.D. Hofman*
“De heide heeft voor mij iets van een zee, zo groot, zo ruim; even golvend, maar met veel
meer afwisseling. De hemel is er zo ruim, en de horizon zo ver; de borst ademt er vrijer
en dieper en het denken is er gemakkelijker dan ergens anders”.
Wie zou deze heilzame werking niet willen ondergaan, zoals die door Heimans en zijn maatje
Thijsse in het begin van deze eeuw werd weergegeven in hun boek ‘Hei en Dennen’.
Vindt ze maar eens vandaag-de-dag,
zulke wijdse heidevelden. In Heimans’
tijd besloeg heide 60% van het Drentse
grondgebied, nu is dat nog maar 6%.
Restjes dus van een landschapstype dat
sinds de Middeleeuwen een essentieel
element in het landbouwsysteem op de
hogere zandgronden was. Wel was het
letterlijk leven van de armoe. Als er
nadat het oorspronkelijke bos was
geruimd, akkerbouw werd bedreven,
was de grond na verloop van tijd zo
uitgemergeld dat er niets meer te
verbouwen viel. Een uitgelezen
mogelijkheid voor specialisten die met
minimale hoeveelheden voedingsstoffen
en water kunnen rondkomen.
Voor het groeien op zulke verarmde,
zure grond is Struikhei de specialist bij
uitstek.
Onze slimme voorvaderen lieten zich
hierdoor evenwel niet uit het veld slaan.
Schapen, maar ook runderen, bleken
zich te kunnen voeden met de spruittoppen
van de struikheiplant, die daarin
de kleine beetjes mineralen die hij nog
uit de bodem weet te peuren, opslaat.
De schapen brachten de mineralen in
hun mest naar de stal waar ze ’s nachts
verbleven (potstal) en dat mestpakket
ging vervolgens vermengd met heideplaggen
naar de akkers, waar vooral de
weinig eisende rogge werd geteeld. De
heidevelden kregen zo dus een funktie
in het landbouwsysteem, totdat de
arme gronden na de uitvinding van
kunstmest eind vorige eeuw tot hogere
productie konden worden gebracht en
de heidevelden op grote schaal werden
ontgonnen.
Archief HDL
Waarin schuilt nou het geheim van die
bijzondere specialisatie van Struikhei?
De hele plant is er op ingericht van de
schaarste zoveel mogelijk te bemachtigen
en zo weinig mogelijk te verliezen. De
houtige stengels en takken verdampen
praktisch niets. Het risico van verdroging
zit in de blaadjes, maar die zijn heel
klein en leerachtig en beschermen
elkaar doordat ze als dakpannetjes over
elkaar liggen. Zo’n klein bladoppervlak
betekent natuurlijk wel dat de productie
van bouwstoffen, die in de groene
delen plaatsvindt, zijn beperkingen
kent en dat de energiebron
– zonlicht – optimaal moet worden
benut. Het is dus verklaarbaar, dat
Struikhei alleen maar in open, lichte
situaties kan groeien. Bovendien blijft
de plant ’s winters groen, zodat er ook
met het mindere lichtaanbod doorgewerkt
kan worden.
Een andere overlevingsstrategie van
zo'n plant die het van extreme situaties
moet hebben, is dat Struikhei heel veel
zaad produceert en dat het zaad tientallen
jaren kiemkrachtig blijft. Deze
eigenschap geeft ons de hoop dat als
we van landbouwgrond weer heide
willen maken door de verrijkte bouwvoor
af te schuiven (natuur-

ontwikkeling), het in de ‘zaadbank’ in
de bodem sluimerende heidezaad weer
tot een heideveld zal leiden.
Een doorslaggevende rol in het leven
van Struikhei spelen bodemschimmels.
Het samenleven van Struikhei en
schimmel is zo hecht, dat de schimmeldraden
tot in de wortelcellen reiken.
Zo’n afhankelijkheidsrelatie (symbiose)
tussen een hogere plant en een
schimmel heet mycorrhiza. De
schimmel verteert het op de bodem
liggende strooisel en geeft de daarbij
vrijkomende stikstof door aan de
Struikhei, die daar net genoeg aan
heeft. Zo'n hulpje om op zulke
voedselarme bodems aan de kost te
komen, hebben andere planten niet.
Komt er echter stikstof uit een andere
bron – en dat is tegenwoordig de
verontreinigde lucht – dan zien allerlei
grassen, kruiden en bomen een kans en
overvleugelen zij de Struikhei. Met
intensievere begrazing, afplaggen,
maaien en afbranden proberen we de
voedselverrijking te bestrijden om de
heidevelden als specifieke half-natuurlijke
systemen te behouden.
Uiteraard moeten we het nog even
over de bloei hebben. Iedereen ziet
immers bij het woord ‘heide’ een paarse
vlakte voor zich, al duurt die toestand
maar enkele weken in de nazomer.
Elk jaar maakt Struikhei nieuwe twijgen
met korte zijtakjes; steeds naar buiten
groeiend. In het midden van de lange
twijg zit de bloeizone; in feite heel
korte takjes met elk een lila-achtig
bloempje aan de top. Met z’n allen
Archief HDL
Flora en fauna
vormen ze een soort tros, waardoor
met al die planten bij elkaar een
fantastisch kleureffect ontstaat. Heel
zelden zit er een echte albino tussen; u
mag dan een wens doen die u aan
niemand moet vertellen.
In de volgende winter verschrompelen
de bloempjes tot zilverachtige bolletjes,
wat een heel ander landschapsbeeld
geeft. In het voorjaar vallen de bloemresten
af, net als de blaadjes die drie
jaar dienst gedaan hebben, en begint
het verhaal opnieuw. Totdat de plant
zo’n 20 jaar is; dan begint de aftakeling,
als die al niet eerder door
het beruchte Heidekevertje met
zijn moordende larfjes is ingezet.
Tenslotte de bloem zelf. Klein. Paars.
Maar bekijk hem eens beter. Een loupje
is wel nodig. Kelk- en kroonblaadjes
zijn beide paars gekleurd. En dan staan
daar acht meeldraadjes, elk met 2 helmhokjes
aan de top. Op het uiterste
puntje van het helmhokje zit een gaatje
en aan de voet een uitsteekseltje. Komt
er nou een bijtje op zoek naar nectar,
waarvan Struikhei een megaproducent
is, dan stoot hij onvermijdelijk tegen
dat uitsteekseltje waardoor de helmknop
kiept en stuifmeel op de rug van
de bij uitstort. Bij een bezoek aan een
volgende plant gebeurt dit weer, maar
zullen de stempels eerst het stuifmeel
van de buurman dat op het bijenruggetje
ligt, opvegen.
Vindt u Struikhei nog steeds zo’n
‘gewone’ plant?
19
* Drs. J.D.D. Hofman, bioloog,
is bestuurslid en redacteur van
‘Het Drentse Landschap’.

20
Aanbieding voor Beschermers
Vlees van het Landschap
Bestellen vóór
30 september a.s.
Voor het beheer van haar natuurgebieden maakt
‘Het Drentse Landschap’ gebruik van heideschapen,
Limousins en Schotse Hooglanders. Ieder najaar
wordt, na selectie, een aantal dieren verkocht.
De kwaliteit van het vee is van dien aard dat het
geproduceerde vlees tot het minst belaste en
meest smakelijke behoort dat er te vinden is.
Verkoop vindt dan ook hoofdzakelijk plaats
aan de slager/groothandel die zijn dieren
betrekt van biologische bedrijven.
Voor de Stichting moet het produceren van dit
kwalitatief hoogwaardig vlees gezien worden als een
bijkomend beheerseffect.
U, als begunstiger van ‘Het Drentse Landschap’, wordt de mogelijkheid geboden
van dit vlees te genieten, door één of meer vleespakketten te bestellen voor uw
diepvries.
De prijs voor een Limousinpakket of Hooglanderpakket van 30 kg bedraagt ƒ 420,–.
Dit jaar worden als proef porties rundvlees aangeboden van 15 kg, voor ƒ 250,–.
De slager tracht een redelijk assortiment te realiseren met o.a. gesneden vlees,
gehakt en enkele soepbeenderen.
Ook kan Hooglandergehakt (5 kg per portie) besteld worden voor ƒ 50,– per portie.
Een Drents heidelam kost ƒ 140,–, een Schoonebeker lam kost ƒ 175,–.
U dient zelf het vlees af te halen in Anloo tussen 16.00 en 17.00 uur op een
nader te bepalen woensdag tussen begin oktober en medio december.
Wellicht kent u anderen die ook in een kwalitatief hoogwaardig vleespakket geïnteresseerd
zijn. Voorwaarde is wel dat men begunstiger van ‘Het Drentse Landschap’ moet worden
(minimaal bedrag ƒ 30,– per jaar).
Hooglandervlees is beperkt beschikbaar. Indien dit niet meer voorradig is komt u in aanmerking
voor Limousinvlees. Alle aanvragen worden behandeld in volgorde van binnenkomst
en zolang de voorraad strekt.
De uiterste inzenddatum is 30 september 1996. Na binnenkomst van uw aanmeldingsformulier
ontvangt u een nota die u tijdig, vóór het afhalen van het vleespakket, dient te
voldoen. Op de nota staat de definitieve afhaaldatum. Indien dit problemen geeft wordt
u verzocht direct na ontvangst van de nota contact op te nemen met het kantoor.
Op de ingehechte bon kunt u uw bestelling kenbaar maken.
Deze zenden aan Stichting ‘Het Drentse Landschap’, Kloosterstraat 5, 9401 KD Assen.
Voor nadere informatie kunt u tussen 10.00 en 12.00 uur naar het kantoor bellen.
Aaltje Stroetinga begeleidt één en ander, tel. 0592-313552.

•
Kortweg
Reestdal 7
Begin jaren negentig heeft
de Stichting samen met anderen
hydrologisch onderzoek in het
Reestdal laten verrichten. Een
groot aantal aanbevelingen
werden gedaan om de grondwatersituatie
te verbeteren. Het
Waterschap Meppelerdiep heeft
inmiddels de nodige maatregelen
getroffen, zoals de recent aangelegde
voorden. In de percelen
zelf dienen echter ook maatregelen
te worden uitgevoerd.
Zoals het aanbrengen van
begreppeling om het zure
regenwater af te voeren of het
plaggen van sommige schraallandpercelen.
IWACO heeft in
opdracht van zowel het
Drentse als het Overijssels
Landschap een projectopzet
gemaakt om één en ander
besteksgereed te maken. Het
Ministerie van Landbouw,
Natuurbeheer en Visserij heeft
in het kader van de OBNregeling
(Overlevingsplan Bos
en Natuur) het onderzoek
gefinancierd.
In april werden nabij De
Wildenberg drie jonge Steenmarters
uitgezet.
Een week lang waren de dieren
actief rond de kisten waarin ze
door de stichting ‘Das en
Boom’ werden gebracht. Het
cultuurlandschap van de Reest
lijkt een geschikt biotoop voor
deze martersoort. De akkers
rond De Wildenberg waren in
juli blauw van de Korenbloemen,
een prachtig gezicht.
De Roggelelies groeien nog
maar zwakjes. In juni werden
drie Boomkikkers gehoord.
Om de populatie te versterken
werd met hulp van Landschapsbeheer
Drenthe een aantal
poelen gegraven. Ook elders in
het Reestdal konden op deze
wijze een groot aantal poelen
worden aangelegd.
In het vorige kwartaalblad
werd uitvoerig ingegaan op de
voorgenomen bouw van een
dressuurhal in De Stapel langs
het Reestdal. Op 17 juni vond
een kort geding plaats in Assen.
De Stichting en de
Milieufederatie Drenthe
verzochten de rechtbank om in
het kader van de ter visie
liggende bouwvergunning het
eerdergenoemde besluit van de
Gemeente De Wijk te schorsen.
Een week later besloot de
rechtbank tot een voorlopige
schorsing. Verder werd besloten
om nader onderzoek naar de
zaak in te stellen. Dit onderzoek
wordt in handen gegeven
van een nieuwe Stichting
‘Advisering Bestuursrechtspraak’.
Het is de eerste keer
dat een rechter van de diensten
van deze nieuwe Stichting
gebruik maakt.
Begin juli ontving de Stichting
bericht van de Europese Unie
dat zij, na een eerdere toezegging
van het Ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij, ook subsidie verleent
voor de herinrichting van twee
monumentale beheersboerderijen
in het Reestdal.
Het ligt in de bedoeling om
potstallen naast de beheersboerderijen
van De Pieperij en
De Wildenberg te bouwen. De
Stichting is dankbaar voor de
steun van medewerkers van
Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij en de Provincie
Drenthe, waardoor dit project
nu uiteindelijk in uitvoering
kan worden genomen.
Voorde in de Reest
HOOGEVEEN
MEPPEL
7
ASSEN
7
Berichten
21
EMMEN
Archief HDL

22 Berichten
Adder
•
De Palmen 3
Ondanks de afspraken met
de Boermarke en de Gemeente
Zweeloo bleek het voor het
verkeer afsluiten van de zandweg
in de De Palmen nogal
wat bezwaren op te roepen. In
goed overleg werd besloten de
zandweg van een kostbaar
wegwildrooster te voorzien.
Boermarke, Gemeente en Het
Drentse Landschap namen elk
een deel van de extra kosten
voor hun rekening.
•
foto: Joop van de Merbel
•
Doldersummerveld 22
Een nieuwe graansilo werd
bij de beheersboerderij langs de
Huenderweg geplaatst. Het
biologisch geteelde graan op de
akkers rondom Doldersum kan
zodoende beter gedroogd en
bewaard worden om het
rantsoen van de Limousins te
completeren. De Stichting is
zeer gelukkig met de toezegging
van het Overlegorgaan
van het Nationaal Park het
Drents-Friese Woud om 75%
van de kosten voor de bouw
van een kapschuur en mestkelder
bij de beheersboerderij
Landgoed Rheebruggen 25
Samen met Landschapsbeheer
Drenthe werden
3 poelen op nieuw verworven
gronden van het landgoed aangebracht.
Ondanks de droge
zomer hielden deze goed
water. De overvloed aan
Korenbloemen op de bouwlandkampen
kleurden de
percelen blauw. Het rieten dak
van de boerderij Anserweg 8 is
grotendeels vernieuwd.
bij te dragen. Als deze bouwwerken
gereed zijn, is de biologische
beheersboerderij de
Sofiahoeve optimaal toegerust
voor haar beheerstaak. Door de
drie jaar geleden aangelegde
erfbeplanting is het complex
inmiddels goed ingepast in de
omgeving.
In juni werden door onze
rayonbeheerder dhr.Winters
vier Adders waargenomen. Een
bewijs dat dit zeldzame reptiel
nog in redelijke aantallen in het
veld voorkomt.
Archief HDL

•
Hunzedal 34
Eind juni werd de inzending
van de Stichting en de
Vereniging BOKD (Brede
Overleggroep Kleine Dorpen
Drenthe) voor de door de
provincie uitgeschreven prijsvraag
Landinrichting verzonden.
In een aansprekend boekwerkje
werd de door beide organisaties
nagestreefde koppeling tussen
leefbaarheid en natuurontwikkeling
als landinrichtingsproject
vormgegeven. De inzet
bij het project van Bügel/
Hajema, Grontmij, Heidemij/
LB&P en Waterleidingmaatschappij
Drenthe was groot.
De titel van de inzending was
“Groen over Rood”, waarbij
groen voor natuur en landschap
staat en rood voor bebouwing
en leefbaarheid. Deze koppeling
van zaken en het streven om
nieuwe natuur mede mogelijk
te maken via woonlokatieontwikkeling
spreekt velen aan.
Dhr. Elerie van de BOKD
heeft één en ander in een nota
“Dorpslandschappen” toegelicht.
Hoezeer deze insteek
aanspreekt, bleek ook tijdens
een tweetal workshops die op
29 mei en 26 juni door de
RPD (Rijks Planologische
Dienst) werden georganiseerd.
Opvallend daarbij was de grote
eenheid van denken vanuit het
Drentse werkveld. Provincie,
gemeenten en sectorale
belangenorganisaties hebben
eenduidig gekozen voor het
afremmen van de verstedelijking
op de Hondsrug en het
ontwikkelen van mogelijkheden
in de randveendorpen en het
veenkoloniale gebied.
Hoezeer deze ontwikkelingen
een politieke dimensie bezitten
blijkt uit de talloze keren dat
het Hunzedal onderwerp van
de politieke agenda uitmaakt.
Verheugend was het feit dat de
CDA-fractie van Provinciale
Staten diverse groeperingen,
waaronder de Stichting, op
8 mei de kans bood hun visie
op de ontwikkelingen weer te
geven. Eenzelfde mogelijkheid
werd de Stichting geboden
door op 18 juni tijdens de door
de landbouw voor
Gedeputeerde Staten van
Drenthe georganiseerde
excursie in het Hunzedal een
toelichting te geven over het
project Annermoeras. Het
Waterschap Hunze en Aa heeft
ten aanzien van dit
hermeanderingsproject tussen
Spijkerboor en Eexterveen een
bijdrage van ƒ 47.000,– aan het
onderzoek toegezegd.
De Stichting is het Waterschap
buitengewoon erkentelijk dat
zij op deze wijze haar
verantwoordelijkheid in het
kader van integraal water
beheer gestalte geeft.
•
Berichten
Dalerpeel 15
Om het veen van het
Scheersche Veld zo nat mogelijk
te houden werd een plaats
waar water weglekte met een
forse zanddam gedicht.
Bijzonder leuk was het verzoek
van een bruidspaar uit Elim dat
graag met de Hooglanders
bruidsfoto’s wilden laten
maken. Een wens waaraan de
Stichting gaarne voldeed.
23

24 Berichten
Ronde zonnedauw
•
Scharreveld 2
Direct nadat het gras medio
juni gemaaid was, werd een
begin gemaakt met het natuurontwikkelingsproject.
Via een
persbericht werden onze
bedoelingen toegelicht, terwijl
ook de buurt van de start op de
hoogte werd gesteld. De firma’s
Haverkort en Den Dekker,
leden van de ondernemerscombinatie
die de zwarte
grond afneemt, startten begin
juli met het frezen en afvoeren
van de zode. Het landschap zal
door de voorgenomen ingrepen
snel veranderen.
In het ven in het Holtherzand
werd een broedgeval van een
Canadese gans waargenomen.
Weliswaar een exoot, maar wel
een prachtige.
Archief HDL
•
Takkenhoogte 5
De zwarte grond die bij het
natuurontwikkelingsproject in
depot is gezet, vertoonde bij
het afvoeren een steile wand.
Vrijwel direct werd deze
gekoloniseerd door een tiental
paartjes Oeverzwaluwen.
Frappant is het iedere keer
weer hoe snel vogels op
buitenkansjes reageren. Het
natuurontwikkelingsproject is
in de directe omgeving van de
Reestvervangende leiding vrijwel
klaar. Ter plaatse zal met
leem en lemig zand een
blijvende steilrand voor de
Oeverzwaluw worden
gemaakt. En maar hopen dat
ook deze plek bezet wordt.
Vrijwilligers hebben de knapzakroute
in de singel aan de
westzijde van het reservaat in
orde gemaakt. In het
Meeuwenveen werd voor het
eerst sinds lang Witte snavelbies,
Ronde zonnedauw,
Blauwe zegge maar ook
Moeraswolfsklauw gevonden.
Een grote zeldzaamheid.
•
De Kleibosch 9
Op 27 april vond er een
goed bezochte excursie plaats
van de WARD (Werkgroep
Amfibieën en Reptielen
Drenthe) in De Kleibosch. Er
zijn goede contacten met het
IVN-Peize gelegd. Een
enthousiaste groep mensen die
samen met de Stichting meer
activiteiten in de regio wil
ontplooien. Tijdens een
inventarisatiebezoek vond onze
medewerker dhr.Zoer groeiplaatsen
van Heelkruid, Bosaardbei
en Grote keverorchis.
foto: Saxifraga Foundation

Grote keverorchis
•
Hijkerveld 10
Inmiddels is er in het kader
van het EGM-project
(Effectgerichte Maatregelen)
een prachtige kapschuur bij de
schaapskooi verrezen. De
omgeving werd vlak voor de
hooiperiode bestraat waardoor
er meteen een grote hoeveelheid
ruwvoer voor de winter
in opslag kan worden genomen.
Ook de composteerplaat kwam
gereed. Verder werden de
vangkooien in het grote veld
en in het Blauwboersbos aangepast
en verplaatst. Eind 1996
zal het project opgeleverd worden.
Het Hijkerveld mag zich in een
warme belangstelling van de
media verheugen. Op
28 juni verscheen er in de
zaterdagbijlage van NRC-
Handelsblad een uitgebreid
artikel van de bekende journalist
Koos van Zomeren over het
veld. Op 7 juli vormde het
gebied het decor voor een uitzending
van Vara’s Vroege
Vogels, op zondagmorgen life.
Zo’n 120 mensen bezochten
naar aanleiding van de uit-
zending de vogelkijkhut
Diependal. Beide initiatieven
stonden in het teken van een
rondje langs alle provinciale
Landschappen, geïnitieerd door
de Unie van Landschappen.
Tenslotte wordt deze zomer
met enige regelmaat een fietstocht
naar het Hijkerveld
gehouden. Dit is door Het
Drentse Landschap in samenwerking
met de VVV Assen
opgezet en wordt door IVNgidsen
uitgevoerd.
De extreem droge zomer heeft
op Diependal tot het op grote
schaal droogvallen van de
vloeivelden en het meer geleid.
De Stichting is het Waterschap
Meppelerdiep zeer erkentelijk
dat zij bereid bleek mee te
werken aan extra-wateraanvoer
om de ergste nood te lenigen.
In juli werden weer veel bijzondere
waarnemingen gedaan:
Lepelaars, Bonte strandlopers,
Zwarte ooievaar, Boomvalk,
Zwarte stern, Witwangstern,
Bontbekplevier en vele andere
soorten.
Zwarte stern
Landgoed Vossenberg 18
• Het natuurontwikkelingsproject
Hamveld trekt veel
van Struikhei werden gevonden.
Blijkbaar is er nog voldoende
aandacht.
zaad onder de bouwvoor aan-
Via excursies tracht de
wezig. Ook de Boomleeuwerik
Stichting collega’s, betrokkenen werd voor het eerst gehoord.
en belangstellenden te laten Net als in het Holtherzand
zien dat er best nieuwe natuur kwam ook hier in een ven
kan ontstaan. Verheugend was voor het eerst de Canadese gans
het feit dat er al kiemplantjes succesvol tot broeden.
•
Berichten
Hondstongen 6
De percelen langs de beek
zijn reeds ontgrond. De voormalige
akker heeft zich tot een
zee van Kamille ontwikkeld.
Na een lange vergunningsprocedure
kon het Waterschap
Noorderzijlvest toestemming
verlenen om de onderduikering
van de waterschapsleiding uit te
voeren. De fa. Hulzebosch uit
Beilen hoopt dit GeBeVeproject
(Gebiedsgerichte
Bestrijding Verdroging) nog dit
najaar af te ronden.
foto: Geert de Vries
25

26 Berichten
Diversen
• Watertekort
Door de zeer droge zomer
traden in een heleboel natuurterreinen
watertekorten op.
Poelen en vennen vielen droog
waardoor er voor de heideschapen
en Schotse Hooglanders
geen drinkmogelijkheden
overbleven. Door het verder
uitdiepen van de drinkplaatsen
of het graven van nieuwe poelen
werd dit tot nu toe onbekende
probleem opgelost. De
verdroging van de natuur nam
door de recente ontwikkelingen
alleen maar verder toe.
•
Visies, commissies, organen.
Door haar kennis van en
betrokkenheid met zaken die
natuur en landschap betreffen,
wordt de Stichting veel
gevraagd zitting te nemen in
allerlei commissies etc. Zij doet
dat veelal graag, alhoewel er
soms van een zekere wildgroei
sprake lijkt. Vooral de kreten
bottum-up en draagvlak lijken
een veelheid aan overlegstructuren
te rechtvaardigen,
waarbij niet altijd naar het
rendement gekeken wordt.
Een activiteit waar veel energie
in gestoken is, betrof de vervaardiging
van de zogenaamde
NBL-gebiedsvisies. Rijk en
Provincie hebben zich als uitvloeisel
van het Natuurbeleidsplan
de verplichting opgelegd
zogenaamde natuur-, bos- en
landschapsvisies op te stellen.
Voor Drenthe zijn dat er tien,
provinciedekkend. In goede
harmonie met belanghebbenden
uit de beheerswereld zijn deze
sectorale visies voortvarend
aangepakt. De Stichting nam
zitting in de projectgroepen
voor De Reest, Middenveld,
Noordenveld, Hondsrug-
Hunzedal en Veenkoloniën,
Vledder- en Wapserveense Aa
en Mars-, Wester- en Geeserstroom.
In deze visies wordt
een lange-termijn perspectief
geconfronteerd met het voor
de korte termijn geformuleerde
beleid. Het Drentse Landschap
heeft hier veel tijd in gestoken
omdat hierdoor beter en meer
toekomstgericht de realisatie
van natuurdoelen in onze
prachtige provincie kan worden
vormgegeven.
•
Oude Diep
Het zogenaamde IGOD-project
Oude Diep (Integrale Gebiedsontwikkeling
Oude Diep) ligt
nu volop op stoom. Naast een
bestuurlijk platform en een
projectgroep zijn inmiddels vijf
werkgroepen (Landbouw, VAM,
stadsrandzone Hoogeveen,
NBL-visie Middenveld,
Recreatie en leefbaarheid) en
een klankbordgroep Water en
Ecologie ingesteld. Het is soms
wel wat verwarrend om ons
belang in al deze gremia te
behartigen. De eerste concrete
projecten doemen inmiddels
op, te weten een inrichtingsproject
Oude Diep aan de voet
van de VAM en de voorgenomen
verbetering van de
afvoer van water vanaf de stort
naar het Linthorst-Homankanaal.
Op 21 mei heeft de
Stichting de statenfractie van
D’66 en de leden van deze
partij uit de lokale politiek
voorgelicht over de stand van
zaken in het Oude Diep. De
hoop bestaat dat zo snel mogelijk
de stap van visie naar realisatie
in het kader van het IGOD kan
worden vormgegeven.
• Giften
De familie Roosen uit Zuidwolde
schonk de Stichting een
veertiental mooie Schoonebeker
schapen. Deze dieren
zijn toegevoegd aan de grote
kudde van het Hijkerveld waar
zij hopelijk nog vele jaren
beheerswerk zullen verrichten.
•
Nationaal Park Drents-
Friese Woud
In grote getale waren genodigden
van diverse pluimage op 23 mei
naar Zorgvlied gekomen om
getuige te zijn van de voorlopige
instelling van het
Nationaal Park ‘Drents-Friese
Woud’. Als park geldt dan het
complex van bossen en natuurterreinen
tussen Appelscha,
Hoogersmilde, Diever en
Doldersum; een dikke 6000 ha,
waarvan 2/3 van Staatsbosbeheer
en de rest van Natuurmonumenten,
Het Drentse
Landschap (Doldersummerveld),
‘Boschoord’ en particuliere
eigenaren.
De instelling is voorlopig, want
het certificaat van erkenning
wordt pas verkregen als het op
die dag benoemde Overlegorgaan
erin is geslaagd een
Beheers- en Inrichtingsplan op
te stellen. Dit overlegorgaan
wordt gevormd door de
betrokken bestuurders en
beheerders; al met al een club
van 16 personen.
Nou mag je verwachten dat er
zich bij dat beheers- en inrichtingsplan
geen verrassingen
zullen voordoen, want alle
betrokkenen hebben al jaren
met elkaar aan tafel gezeten
over de vraag of alle neuzen
wel in dezelfde richting wezen.
Het primaire doel is duidelijk
en simpel: het in stand houden
en verder ontwikkelen van de
bijzondere landschappelijke en
natuurlijke waarden. Op het
eerste gezicht weinig omstreden,
maar steeds weer blijkt dat men
hier verschillende beelden bij
heeft en dus ook verschillende
belangen hecht aan allerlei
ontwikkelingen. Dat geldt ook
voor de subdoelstelling ‘het
bieden van mogelijkheden tot
het genieten en kennisnemen
van die natuur’. Elders in het
land wordt dit door sommigen
al gauw vertaald in recreatieontwikkeling,
waarbij de
natuur als een consumptief
product wordt gezien. En dat
staat natuurlijk op gespannen
voet met de hoofddoelstelling.
In dat licht kan de subdoelstelling
om natuureducatie en
voorlichting te bevorderen een
rol spelen.
Een andere belangrijke taak
van het overlegorgaan is de
besteding van de extra gelden
die het rijk beschikbaar stelt.
Kortom, het overlegorgaan
gaat best een spannende tijd
tegemoet. Onze Stichting zal
met de collega’s van Staatsbosbeheer
en Natuurmonumenten
moeten bevorderen, dat ook de
andere overlegpartners de
prioriteit bij de natuurdoelstelling
blijven leggen.

Algemeen Schaapskudde Hijkerveld.
De schapen vertrekken met de
herder om 9.30 uur naar de heide
en komen om 16.30 uur terug bij
de kooi.
De schaapskooi is te bereiken vanaf
het dorp Hijken via de Leemdijk.
Vogelkijkhut Diependal.
Vanaf het weekend 13/14 april tot
en met het weekend van 28/29
september is de hut van 08.00 tot
18.00 uur vrij toegankelijk. De hut
is te bereiken via de Zwarte weg,
vlakbij de “Speelstad Oranje”.
Orvelte
Agenda
za. 14 sept.
14.00 uur.
Orvelterzand
Oranjekanaal
Wandeling door de bossen van
Hollandsche Veld, geleid door gidsen
van het IVN.
De excursie gaat door de vroegere
hakhoutbossen en langs de
karakteristieke wijken van dit voormalige
veengebied.
Het vertrekpunt is de parkeerplaats
van het recreatiegebied
Schoonhoven. Deze is te bereiken
door vanaf het dorp
Hollandscheveld richting
Nieuwlande te gaan en na
ongeveer 2 km. rechtsaf te slaan
richting Elim.
Picknickplaats
za. 21 t/m
zo. 29 sept
zo. 13 okt.
10.30 uur.
za. 19 okt.
14.00 uur.
zo. 20 okt.
14.00 uur.
zo. 27 okt.
14.30 uur.
do. 26 dec.
10.00 uur
27
Week van het Landschap met als
thema: “Natuur in uitvoering”.
(zie elders in dit blad).
Paddestoelenexcursie over het
Drouwenerzand onder begeleiding van
het IVN.
Start vanaf het infopaneel tegenover
café-restaurant “Het
Drouwenerzand”, gelegen aan de
Gasselterstraat tussen Gasselte en
Drouwen.
Wandeling op het landgoed Vledderhof
met gidsen van het IVN.
Een herfstwandeling in het teken
van onder andere paddestoelen.
Start vanaf de picknickplaats/dagcamping
op de hoek van de Solweg
en de Storklaan, halverwege
Doldersum en Vledder.
Herfstwandeling op Kampsheide onder
begeleiding van het IVN.
Vertrekpunt bij het infobord aan
het G.A.M. van den Muyzenbergpad,
ten westen van Balloo.
Paddestoelenexcursie op het Orvelterzand
onder leiding van Eef Arnolds
van het Biologisch Station Wijster.
Dit natuurterrein is gelegen ten
noordoosten van Orvelte en ten
noorden van het Oranjekanaal.
Het startpunt is de picknickplaats
van het Staatsbosbeheer (zie kaartje).
Kerstwandeling op het Hijkerveld met
gidsen van het IVN.
Startpunt is de schaapskooi, te
bereiken vanaf Hijken via de
Leemdijk. Vanaf het dorp is de
route aangegeven met bordjes.
Voor alle activiteiten geldt dat honden niet mee
mogen; ook niet aangelijnd!

28
Uitgave
Stichting ‘Het Drentse Landschap’
Kloosterstraat 5 / 9401 KD Assen
Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,
Bankrek. nr. 43.97.50.962 / Postbanknr. 19 45 729
Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:
• Koninklijke BOOM PERS
Meppel (0522) 26 61 11
• Aannemingsbedrijf VEDDER BV
Eext (0592) 26 26 20
Grond-, weg- en waterbouw
• Bouwbedrijf H. POORTMAN
Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82
Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw
• IWACO B.V.
Groningen (050) 521 42 14
Adviesbureau voor water en milieu
• GRONTMIJ DRENTHE
Assen (0592) 34 29 71
Advies- en ingenieursbureau
• ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN
Heerenveen (0513) 63 45 67
Ingenieursbureau
• ABN AMRO BANK N.V.
Assen (0592) 33 33 00
District Drenthe
• NV EDON Groep
Zwolle (038) 455 41 34
Onderneming voor energie, milieu en telecommunicatie
• NAM B.V.
Assen (0592) 36 20 74
Aardoliemaatschappij
• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’
De Wijk (0522) 44 14 87
Hotel - Restaurant
• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’
Assen (0592) 39 55 55
Water, het wonder uit de kraan
• Buro HOLLEMA
Rolde (0592) 24 13 13
Tuin- en landschapsarchitekten BNT
• VAM Wijster
Wijster (0593) 56 39 24
Hergebruik en (eind)verwerking van afvalstoffen
• HOLLAND CASINO Groningen
Groningen (050) 312 34 00
Prominent in uitgaan
• HEIDEMIJ ADVIES BV
Assen (0592) 39 21 11
Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur,
milieu en ecologie)
• DENGERINK Vleeswaren
Meppel (0522) 25 25 14
Uitsluitend topkwaliteit
• ERICSSON Radio Systems B.V.
Emmen (0591) 63 77 77
Produkten voor mobiele communicatie
• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.
Beilen (0593) 52 21 39
Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk,
leverantie van zand en grind
• RABOBANK
Groningen (050) 520 89 11
Regio Noord-Nederland
• KADASTER DRENTHE
Assen (0592) 31 10 66
Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk
verkeer in vastgoed
• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V.
Lisse (0252) 41 86 50
De ecologische aanpak in water- en bodemsanering
• QUERCUS Boomverzorging en Advisering
Emmen (0591) 51 27 07
Uw bomen, onze zorg
• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.
Vroomshoop (0546) 64 38 02
Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde
• N.V. Waterleidingmaatschappij
voor de provincie Groningen
Groningen (050) 318 23 11
Wees wijs met water