MIRA/2003/01 - Milieurapport Vlaanderen MIRA

Ruimtegebruik in Vlaanderen 

Prof. Dr. Etienne Van Hecke 

met medewerking van 

Johan Boon 

Axelle Delien 

Hilde Vandenhoeck 

Instituut voor Sociale en Economische Geografie 

K.U.Leuven 

Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse 

Milieumaatschappij, MIRA 

MIRA/2003/01 

februari 2003

Dit rapport verschijnt in de reeks MIRA Ondersteunend Onderzoek van de Vlaamse 

Milieumaatschappij. Deze reeks bevat resultaten van onderzoek gericht op de 

wetenschappelijke onderbouwing van het Milieu- en natuurrapport Vlaanderen. 

Dit rapport is ook beschikbaar via www.milieurapport.be 

Contactadres: 

Vlaamse Milieumaatschappij – MIRA 

Van Benedenlaan 34 

2800 Mechelen 

tel. 015/451 466 

mira@vmm.be 

Wijze van citeren: 

Van Hecke E. (2003), Ruimtegebruik in Vlaanderen, studie uitgevoerd in opdracht 

van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA, MIRA/2003/01, K.U.Leuven.

Inhoudstafel 

1. DE BRONNEN..................................................................................................................................................................... 4 

1.1. DE STATISTIEK VAN HET KADASTER...........................................................................................................................4 

1.2. HET BODEMGEBRUIKSBESTAND VAN HET OC............................................................................................................7 

1.3. NGI: DE DIGITALE TOPOGRAFISCHE KAART ..............................................................................................................9 

1.4. DE RUIMTELIJKEORDENINGSSTATISTIEK ....................................................................................................................9 

1.5. DE LANDBOUWTELLINGEN VAN HET NIS ...................................................................................................................9 

1.6. LANDBOUWGEBRUIKSPERCELEN VLM-MESTBANK...............................................................................................14 

1.7. DE BOSKARTERING OC/BOS & GROEN 2000..........................................................................................................16 

2. HET RUIMTEGEBRUIK...............................................................................................................................................17 

2.1. DE LANDBOUW .............................................................................................................................................................17 

2.1.1. De vergelijking van de landbouwtelling met de statistiek van het kadaster ............................................17 

2.1.2. De vergelijking van de gegevens van de VLM-mestbank met de landbouwtelling .................................22 

2.1.3. De vergelijking van de gegevens van het OC- bodemgebruiksbestand met de kadasterstatistiek .......25 

2.1.4. Onderverdeling van het bodemgebruik ..........................................................................................................26 

2.1.5. Boomgaarden......................................................................................................................................................30 

2.1.6. Landbouwoppervlakte in het kader van milieurapportering......................................................................33 

2.2. HET AGRARISCH BODEMGEBRUIK .............................................................................................................................34 

De veestapel ...................................................................................................................................................................40 

2.3. DE BOSSEN ....................................................................................................................................................................45 

De bosoppervlakte in verband met milieurapportering..........................................................................................47 

2.3. DE WOESTE GRONDEN.................................................................................................................................................47 

2.4. DE BEBOUWDE OPPERVLAKTE ...................................................................................................................................48 

2.5. RECREATIE ....................................................................................................................................................................53 

BIBLIOGRAFIE....................................................................................................................................................................54 

3

1. DE BRONNEN 

1.1. De statistiek van het kadaster 

Op het einde van de jaren 1970 heeft het kadaster zijn leggers op magneetband gebracht. Zij bevatten 

alle percelen met onder meer de aanduiding van hun aard, hun oppervlakte en hun kadastraal inkomen. 

Voor elke administratieve eenheid kon vanaf 1.1.1980 een statistische tabel opgesteld worden waarop 

per genormaliseerde aard het aantal percelen, de belastbare oppervlakte en de onbelastbare oppervlakte, 

alsmede het belastbaar en het vrijgesteld kadastraal inkomen vermeld worden. Aan de percelen 

met een onbelastbare oppervlakte, bijvoorbeeld bepaalde percelen die aan openbare instellingen toebehoren 

(gemeentehuis, gerechtshof, militair gebouw, bossen van het Openbaar Domein) wordt geen 

kadastraal inkomen toegekend. 

Er zijn ook niet-gekadastreerde oppervlakten zoals openbare wegen, pleinen, grote waterlopen en zo 

meer, die globaal worden opgenomen. De niet-gekadastreerde oppervlakte omvat 5,75% van de totale 

oppervlakte van Vlaanderen. 

Vanzelfsprekend vergt de interpretatie van deze statistiek een zekere voorzichtigheid en wel om de 

volgende redenen: 

• De gegevens worden verzameld op basis van de in de legger aangeduide aard. Deze kadastrale 

aard kan leemten vertonen, namelijk wanneer de betrokken eigenaar heeft nagelaten aangifte te 

doen van belangrijke wijzigingen van bijvoorbeeld bodemgebruik of van transformaties van 

gebouwen. 

• De bebouwde percelen omvatten veelal ook een niet onaanzienlijk onbebouwd 

gedeelte: bijvoorbeeld een tuin, beperkte oppervlakten bouwland, weiland en dergelijke. 

• Termen als bijvoorbeeld 'bouwgrond' of 'nijverheidsgrond' worden wegens fiscale redenen slechts 

in welbepaalde gevallen gebruikt; sommige terreinen, die gemeentelijk als bouwgrond of als 

nijverheidsgrond worden bestempeld, worden niet noodzakelijk met deze aard opgenomen in de 

legger. 

Het NIS publiceert een samenvattende statistiek 'bodembezetting' die een synthese is van de algemene 

statistiek 'bodem', waarbij de kadastrale aard werd geglobaliseerd om de meest voorkomende vormen 

van het bodemgebruik tot uiting te brengen. De algemene statistiek bestaat uit 216 verschillende 

soorten kadastrale aard, terwijl de samenvattende statistiek er slechts 37 bevat en de gepubliceerde 

tabellen dit aantal zelfs tot 25 herleiden. Hierbij wordt de kadastrale terminologie in de mate van het 

mogelijke behouden. Bepaalde termen werden echter verduidelijkt terwijl andere samengevoegd 

werden in één enkele rubriek. 

Wat de onbebouwde percelen betreft: het begrip 'bouwland', door het kadaster gebruikt, had een te 

algemene betekenis en werd nauwkeuriger omschreven door de term 'akkerland niet elders genoemd'. 

Deze rubriek houdt nog andere categorieën in zoals 'moestuinen'. Weiland en hooiland, evenals tuinen 

en parken, werden samengevoegd. Onder de benaming 'andere' wordt ook verstaan: 

'nijverheidsgronden', 'bouwpercelen', 'splitsing voor grond en gebouw'. De uitdrukking 'woeste 

gronden' die moeilijk te begrijpen is door een publiek dat niet vertrouwd is met de kadastrale 

terminologie, werd nochtans behouden. Inderdaad, deze uitdrukking omvat veel elementen zoals 

moeras, heide, rotsen, duinen, zeedijk… 

Onder de rubriek 'bijgebouwen met inbegrip van serres' wordt verstaan 'bijgebouwen', 'landelijke 

bijgebouwen', en 'serres'. 

4

Tabel 1a. Bodemgebruik per provincie volgens het kadaster (ha). 

Rubriek Antwerpen Vlaams- West- Oost- Limburg Vlaanderen 

Brabant Vlaanderen Vlaanderen 

1. Onbebouwde percelen 

1.AE. Akkerland m.i.v. tuinbouwgronden 

65 911 81 311 148 433 131 694 61 200 488 549 

1.BC Grasland 67 859 36 604 77 913 55 537 51 331 289 245 

1.DI Tuinen en parken 5 339 4 759 2 559 4 271 2 062 18 989 

1.F. Boomgaarden 709 7 713 818 4 831 13 759 27 829 

1.G. Bossen 34 263 21 519 6 791 14 900 30 888 108 361 

1.H. Woeste gronden 15 877 1 909 3 749 4 653 20 036 46 224 

1.J. Recreatieterreinen 1 220 814 768 853 934 4 588 

1.K. Gekadastreerde waters 2 471 909 1 322 1 840 1 890 8 432 

1.L. Gekadastreerde wegenis 2 352 711 1 335 1 746 1 065 7 209 

1.MNOP. Andere 11 030 5 174 4 884 6 136 7 774 34 999 

1. Totaal 207 029 161 424 248 572 226 462 190 938 1 034 425 

2. Bebouwde percelen 

2.A1A2 Appartementen 1 080 390 727 404 309 2 910 

2.B. Buildings 507 277 186 331 212 1 513 

2.C. Huizen, hoeven 33 407 26 704 30 720 34 484 22 849 148 164 

2.DEF. Bijgebouwen m.i.v. serres 3 680 1 614 2 585 2 993 1 233 12 105 

2.G. Ambachts- en industriegebouwen 

5 357 2 060 4 696 4 756 3 859 20 728 

2.H. Opslagruimten 2 322 980 1 636 1 657 1 178 7 773 

2.I. Kantoorgebouwen 284 281 132 177 100 974 

2.JK. Gebouwen met handelsbestemming 

1 887 1 179 1 899 1 820 1 166 7 951 

2.L. Openbare gebouwen 955 505 441 293 1 419 3 613 

2.M. Nutsvoorzieningen 698 191 366 373 214 1 842 

2.N. Gebouwen voor sociale en 

ziekenzorg 

628 380 546 573 339 2 465 

2.O. Gebouwen voor onderwijs, 

onderzoek, cultuur 

1 246 683 790 958 754 4 431 

2.P. Gebouwen voor eredienst 175 151 203 251 139 919 

2.Q. Gebouwen voor recreatie, 3 057 872 1 603 1 167 1 581 8 280 

sport 

2.RST. Andere 297 105 97 160 56 716 

2. Totaal 55 578 36 373 46 628 50 396 35 408 224 382 

3. Niet-genormaliseerde 

percelen 

8 10 15 30 25 89 

4. Gekadastreerde oppervlakte 262 615 197 807 295 215 276 888 226 371 1 258 896 

5. Niet-gekadastreerde 

oppervlakte 

24 123 12 808 19 219 21 336 15 843 93 329 

6. Totale oppervlakte 286 739 210 615 314 434 298 224 242 214 1 352 225 

Bron: NIS 

5

Tabel 1b. Bodemgebruik per provincie volgens het kadaster (%). 



1. Onbebouwde percelen 

1.AE. Akkerland m.i.v. tuinbouwgronden 

23.0% 38.6% 47.2% 44.2% 25.3% 36.1% 

1.BC Grasland 23.7% 17.4% 24.8% 18.6% 21.2% 21.4% 

1.DI Tuinen en parken 1.9% 2.3% 0.8% 1.4% 0.9% 1.4% 

1.F. Boomgaarden 0.2% 3.7% 0.3% 1.6% 5.7% 2.1% 

1.G. Bossen 11.9% 10.2% 2.2% 5.0% 12.8% 8.0% 

1.H. Woeste gronden 5.5% 0.9% 1.2% 1.6% 8.3% 3.4% 

1.J. Recreatieterreinen 0.4% 0.4% 0.2% 0.3% 0.4% 0.3% 

1.K. Gekadastreerde waters 0.9% 0.4% 0.4% 0.6% 0.8% 0.6% 

1.L. Gekadastreerde wegenis 0.8% 0.3% 0.4% 0.6% 0.4% 0.5% 

1.MNOP. Andere 3.8% 2.5% 1.6% 2.1% 3.2% 2.6% 

1. Totaal 72.2% 76.6% 79.1% 75.9% 78.8% 76.5% 

2. Bebouwde percelen 

2.A1A2 Appartementen 0.4% 0.2% 0.2% 0.1% 0.1% 0.2% 

2.B. Buildings 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 

2.C. Huizen, hoeven 11.7% 12.7% 9.8% 11.6% 9.4% 11.0% 

2.DEF. Bijgebouwen m.i.v. serres 1.3% 0.8% 0.8% 1.0% 0.5% 0.9% 

2.G. Ambachts- en industriegebouwen 

1.9% 1.0% 1.5% 1.6% 1.6% 1.5% 

2.H. Opslagruimten 0.8% 0.5% 0.5% 0.6% 0.5% 0.6% 

2.I. Kantoorgebouwen 0.1% 0.1% 0.0% 0.1% 0.0% 0.1% 

2.JK. Gebouwen met handelsbestemming 

0.7% 0.6% 0.6% 0.6% 0.5% 0.6% 

2.L. Openbare gebouwen 0.3% 0.2% 0.1% 0.1% 0.6% 0.3% 

2.M. Nutsvoorzieningen 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 

2.N. Gebouwen voor sociale en 

ziekenzorg 

0.2% 0.2% 0.2% 0.2% 0.1% 0.2% 

2.O. Gebouwen voor onderwijs, 

onderzoek, cultuur 

0.4% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3% 

2.P. Gebouwen voor eredienst 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 

2.Q. Gebouwen voor recreatie, 1.1% 0.4% 0.5% 0.4% 0.7% 0.6% 

sport 

2.RST. Andere 0.1% 0.0% 0.0% 0.1% 0.0% 0.1% 

2. Totaal 19.4% 17.3% 14.8% 16.9% 14.6% 16.6% 

3. Niet-genormaliseerde 

percelen 

0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 

4. Gekadastreerde oppervlakte 91.6% 93.9% 93.9% 92.8% 93.5% 93.1% 

5. Niet-gekadastreerde 

oppervlakte 

8.4% 6.1% 6.1% 7.2% 6.5% 6.9% 

6. Totale oppervlakte 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 

6

Voor een synthetisch bodemgebruik kunnen zinvolle groeperingen voorgesteld worden (H.Van der 

Haegen, 1982). 

Onbebouwd 

• Agrarisch gebruikt (codes 1A bouwland; 1B weiland; 1C hooiland; 1E tuinbouwgronden; 1F 

boomgaarden. 

• Bos-Woest (codes 1G bos; 1H woeste gronden). 

Bebouwd 

• Geürbaniseerd (codes 1D tuin, 1I park, 1J recreatie en sport, 1M nijverheidsgronden, 1N 

bouwpercelen, 1O splitsing voor grond en gebouw, 1P andere). 

• Bewoning (codes 2A appartementen, 2B building, 2C huis, hoeve). 

• Andere bebouwing (codes 2D bijgebouwen, 2E landelijke bijgebouwen, 2F serre, 2G ambachtsen 

industriegebouwen, 2H opslagruimte, 2I banken en kantoren, 2J horeca, 2K allerlei handelsinrichtingen, 

2L openbare gebouwen, 2M nutsvoorzieningen, 2N sociale en ziekenzorg, 2O 

onderwijs, onderzoek en cultuur, 2P eredienst, 2Q recreatie, sport, 2R monumenten, 2S puin, 2T 

andere). 

Wegen, Waterlopen (codes 1K gekadastreerde waters, 1L gekadastreerde wegen, 5 niet-gekadastreerde 

oppervlakte). 

1.2. Het bodemgebruiksbestand van het OC 

De bodemgebruikskaart Vlaanderen 2001 werd ontwikkeld op basis van Landsat 7 – satellietbeeldmateriaal. 

Nadien werd dit beeldmateriaal geclassificeerd met een computeralgoritme. Met behulp van 

bijkomende geografische informatie (bodemassociatiekaart, CORINE-landgebruik, wegeninformatie) 

werd deze classificatie verder verfijnd tot de bodemgebruikskaart. 

In 1995 werd reeds een versie uitgegeven. Ten gevolge van verschillen in methodologie en de 

statistische invalshoek van het semi-automatisch classificatieproces stelt OC-GIS Vlaanderen dat de 

nodige voorzichtigheid is geboden bij de vergelijking van de versies 1995 en 2001. 

De bedoeling is om dit product jaarlijks up te daten. 

Door overlay van een gemeentegrensbestand op het bodemgebruiksbestand werd door het OC een 

databestand 'bodemgebruik per gemeente' opgesteld. 

Gelet op de aard van het basisbestand en de grootte en de interpretatie van de pixels is de bekomen 

statistiek onderhevig aan een zekere onnauwkeurigheidsmarge. 

Het bodemgebruik wordt in de rubrieken onderverdeeld zoals in tabel 2 weergegeven. 

7

Tabel 2a. Bodemgebruik per provincie volgens het OC (ha). 

Antwerpen Vlaams- West- Oost- Limburg Vlaanderen 


kernstadbebouwing 1 280 138 734 433 114 2 698 

andere bebouwing 41 431 18 123 33 929 39 240 28 606 161 328 

groene urbane zone 673 125 46 8 47 899 

autowegeninfrastructuur 1 033 977 669 84 484 4 004 

gewestwegeninfrastructuur 1 184 967 1 500 1 387 1 136 6 173 

zeehaveninfrastructuur 2 847 0 492 856 0 4 195 

luchthaveninfrastructuur 223 505 154 8 247 1 136 

handelsstructuur 

en industrie-infra- 5 049 2 510 3 219 3 055 3 782 17 615 

andere infrastructuur 1 168 157 400 454 156 2 335 

akkerbouw 107 454 124 250 182 041 155 167 93 793 662 705 

weiland 53 383 28 351 76 939 67 072 35 092 260 837 

vochtig weiland 9 295 3 869 1 570 7 197 6 205 28 135 

boomgaard 14 7 874 43 52 14 450 22 433 

loofbos 20 339 15 986 6 053 13 253 19 047 74 677 

naaldbos 22 434 1 742 350 1 719 20 316 46 561 

gemengd bos 7 762 3 514 1 270 1 872 9 574 23 991 

heide 2 681 2 0 0 4 760 7 443 

strand en duinen 33 0 214 0 9 256 

slikke en schorre 60 0 0 0 0 60 

wateroppervlakte 7 556 1 062 2 303 5 229 3 912 20 061 

Bron: Op ’t Eyndt T., Van Valckenborgh, J., Sanders J., (2002). Het bodembedekkings- en 

bodemgebruiksbestand Vlaanderen 2001: Bestanden Vlaamse Landmaatschappij, Ondersteunend Centrum GIS- 

Vlaanderen 

Tabel 2b. Bodemgebruik per provincie volgens het OC (%). 

Antwerpen Vlaams- West- Oost- Limburg Vlaanderen 


kernstadbebouwing 0.4% 0.1% 0.2% 0.1% 0.0% 0.2% 

andere bebouwing 14.5% 8.6% 10.9% 13.2% 11.8% 12.0% 

groene urbane zone 0.2% 0.1% 0.0% 0.0% 0.0% 0.1% 

autowegeninfrastructuur 0.4% 0.5% 0.2% 0.3% 0.2% 0.3% 

gewestwegeninfrastructuur 0.4% 0.5% 0.5% 0.5% 0.5% 0.5% 

zeehaveninfrastructuur 1.0% 0.0% 0.2% 0.3% 0.0% 0.3% 

luchthaveninfrastructuur 0.1% 0.2% 0.0% 0.0% 0.1% 0.1% 

handelsstructuur 

en industrie-infra- 1.8% 1.2% 1.0% 1.0% 1.6% 1.3% 

andere infrastructuur 0.4% 0.1% 0.1% 0.2% 0.1% 0.2% 

akkerbouw 37.6% 59.1% 58.4% 52.1% 38.8% 49.2% 

weiland 18.7% 13.5% 24.7% 22.5% 14.5% 19.4% 

vochtig weiland 3.3% 1.8% 0.5% 2.4% 2.6% 2.1% 

boomgaard 7.1% 7.6% 1.9% 4.4% 7.9% 5.5% 

loofbos 7.8% 0.8% 0.1% 0.6% 8.4% 3.5% 

naaldbos 2.7% 1.7% 0.4% 0.6% 4.0% 1.8% 

gemengd bos 0.9% 0.0% 0.0% 0.0% 2.0% 0.6% 

heide 0.0% 0.0% 0.1% 0.0% 0.0% 0.0% 

strand en duinen 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 

slikke en schorre 2.6% 0.5% 0.7% 1.8% 1.6% 1.5% 

wateroppervlakte 0.0% 3.7% 0.0% 0.0% 6.0% 1.7% 

8

1.3. NGI: de digitale topografische kaart 

De topografische kaart is nu gedigitaliseerd en bestaat in een vectorieel bestand. De verschillende 

elementen van de legenda kunnen bijgevolg per gemeente in een oppervlakte omgezet worden. Er zijn 

echter twee nadelen aan verbonden, enerzijds dat de kaart over een periode van circa 12 jaar is 

opgenomen zodat de bodemgebruikstoestand naargelang het kaartblad (en dus de gemeente) aan 

verschillende jaartallen beantwoordt. Anderzijds is er dus ook geen jaarlijkse updating zodat hieruit 

wel een gemiddelde bodemgebruikstoestand kan afgeleid worden maar geen regelmatige evolutie 

hierin. 

Voor een op evolutie gerichte milieurapportering is deze bron bijgevolg niet bruikbaar. De analyse van 

deze bron zou anders wel interessant zijn om een zicht te krijgen op het totale bodemgebruik, omdat 

bij het kadaster de opvulling van de niet-gekadastreerde oppervlakte niet bekend is, meer specifiek 

voor wat het aandeel van water en wegen betreft. Deze opdeling die van het ene jaar op het andere niet 

zo zal variëren is misschien wel een nuttige aanvulling. 

Volgens het NGI zijn de gegevens van de kaart 1:50 000 te beperkt voor een gedetailleerde en 

nauwkeurige benadering en zou men de databank gelinkt aan de nieuwe 1:10 000 moeten gebruiken. 

Die bestanden zijn echter nog niet voor heel Vlaanderen beschikbaar. 

1.4. De ruimtelijkeordeningsstatistiek 

De gewestplannen werden gedigitaliseerd en de wijzigingen worden regelmatig in het bestand 

aangebracht. De laatste versie (2002) is nu definitief, gelet op de overgang naar het 'structuurplan'. Het 

gaat natuurlijk niet over het huidige bodemgebruik maar over de bestemming. Deze statistiek staat dus 

buiten al de bronnen die tot nu toe werden behandeld. Voor het milieu is deze statistiek natuurlijk 

waardevol om het huidig bodemgebruik en de bestemmingen af te wegen en de evolutie hierin. 

In het kader van de analyse van het huidige bodemgebruik dient deze bron niet beschouwd te worden, 

maar voor milieurapportering is ze belangrijk. 

1.5. De landbouwtellingen van het NIS 

Op 15 mei wordt jaarlijks een landbouwtelling gehouden zodat veranderingen in de landbouwactiviteiten 

nauwgezet gevolgd kunnen worden. Het bodemgebruik wordt gedetailleerd opgenomen 

alsook de veestapel, de werkkrachten en de machines. Voor de interpretatie van het bodemgebruik is 

het belangrijk de doelstellingen en de methode van de landbouwtelling in acht te nemen. De 

landbouwtelling staat in verband met de landbouwsector en heeft op enkele uitzonderingen na 

(openbare of semi-openbare instellingen zoals proefstations, ziekenhuizen, religieuze gemeenschappen 

ook al verkopen ze niet) alleen maar betrekking op commerciële bedrijven. 

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de oppervlakte cultuurgrond en de totale oppervlakte. Voor 

de oppervlakte cultuurgrond wordt voor elke categorie bodemgebruik de bruto-oppervlakte 

opgenomen. Deze omvat de plaats ingenomen door de teelt evenals de daarbijbehorende niet-beteelde 

oppervlakten: wendakkers, hagen, bermen, doorgangen… Het statuut van de percelen kan heel 

verscheiden zijn: in eigendom, in pacht, in contractteelt, gratis ter beschikking gesteld… De productie 

kan verkocht worden of op het bedrijf zelf aangewend worden. Er is een speciaal geval, namelijk de 

oppervlakten gras die toebehoren aan een persoon die geen aangifte moet doen, op voet verkocht 

wordt of geschonken, worden toegevoegd aan het bedrijf van de landbouwer die het gras oogst. In 

welke mate dit aangegeven wordt is een andere zaak… 

Naast de oppervlakte cultuurgrond is er ook de totale oppervlakte. De totale oppervlakte van het 

bedrijf is de som van de oppervlakte cultuurgrond (hierboven), de oppervlakten gebouwen en erven, 

de oppervlakte kerstbomen, de andere beboste oppervlakten, de niet-gebruikte oppervlakte cultuurgrond, 

de oppervlakte van de niet-landbouwgronden. De niet-gebruikte oppervlakte cultuurgrond is de 

9

oppervlakte die vroeger reeds als landbouwoppervlakte werd gebruikt, maar die in de loop van de 

laatste 12 maanden niet meer voor landbouwdoeleinden gebruikt werd wegens economische, sociale 

of andere redenen en die niet opgenomen is in een stelsel van vruchtwisseling. Het braakland, dit zijn 

de landbouwgronden die tijdens een relatief korte periode zonder opbrengst gelaten worden, is 

opgenomen in de oppervlakte cultuurgrond waarbij het onderscheid gemaakt wordt tussen braakland 

'met steun' en 'zonder steun'. De niet-landbouwgrond heeft betrekking op al de overige delen van het 

bedrijf: wegen naar de velden die niet tot het publiek domein behoren, moerassen, dorre vlakten, 

vijvers, steengroeven, rotsen, tuinen voor ontspanning (parken en grasvelden), inclusief de nietoverdekte 

verloren plaats tussen de serres of hoge beschermingsinstallaties. 

De oppervlakte die in de landbouwtelling tot deze verschillende rubrieken behoort wordt in tabel 3 

weergegeven. 

Aangaande het ruimtelijk aspect is er een belangrijke opmerking. De statistieken per gemeente vormen 

de verzameling van de kenmerken van alle bedrijven die hun bedrijfszetel hebben op het grondgebied 

van de gemeenten. Wat de gronden betreft zijn al de percelen die door het bedrijf bewerkt worden, wat 

ook hun geografische ligging of exploitatievorm mag zijn, bij het bedrijf geteld en dus toegekend aan 

de gemeente van de bedrijfszetel. Men heet dit een 'bedrijfstelling'. Het is dus mogelijk dat een deel 

van de landbouwgronden door die bedrijven uitgebaat in een andere gemeente ligt en omgekeerd 

wordt een deel van de landbouwgronden van een gemeente door landbouwers van andere gemeenten 

uitgebaat. Ter gelegenheid van sommige tellingen wordt de ligging der percelen bevraagd en wordt 

door het NIS de oppervlakte van alle landbouwpercelen die tot elke gemeente behoren afzonderlijk 

berekend. Zulke telling heet 'telling ligging der gronden'. Het is dus op basis van deze oppervlakte dat 

het ruimtegebruik voor de commerciële landbouw zou geanalyseerd moeten worden. Het probleem is 

dus dat deze statistieken niet jaarlijks beschikbaar zijn. Hoe groter de gemeente, hoe kleiner het 

verschil tussen de oppervlakte van de 'bedrijfstelling' en de 'telling ligging der gronden'. 

10

Tabel 3a. Landbouwtelling 2001 Vlaanderen (in ha oppervlakte en aantal dieren). 



Totaal granen voor de korrel 8 749 29 786 32 245 24 412 17 985 113 178 

Totaal nijverheidsgewassen 1 072 9 861 21 201 8 430 8 610 49 175 

Totaal aardappelen 2 451 4 750 21 548 9 877 1 830 40 455 

Voedermaïs-volledige 

gemalen kolf (MKS) 

plant + maïs- 26 176 10 210 37 541 37 644 15 732 127 302 

Grasland hoofdzakelijk voor het 8 582 1 158 6 835 4 450 3 261 24 286 

afmaaien, gezaaid na 1 mei 1996 


afgrazen, gezaaid na 1 mei 1996 

Totaal voedergewassen in hoofdteelt 45 795 13 996 55 754 52 214 23 666 191 425 

Grasland hoofdzakelijk voor het 8 314 3 504 9 847 8 205 6 011 35 882 

afmaaien, gezaaid voor 1 mei 1996 


afgrazen, gezaaid voor 1 mei 1996 

Totaal oppervlakten steeds bedekt 27 273 20 393 62 581 50 455 19 972 180 673 

Totaal tuinbouwzaden en –planten in 

openlucht 

90 5 44 20 39 199 

Totaal groenten in openlucht voor de 

industriële verwerking 

902 333 13 615 2 034 1 734 18 618 

Totaal groenten in openlucht voor vers 

verbruik 

1 218 2 023 4 066 1 206 466 8 980 

Totaal sierteelt in openlucht 792 149 556 1 598 328 3 424 

Totaal andere boomkwekerijen in 149 87 188 608 337 1 369 

openlucht 

Totaal boomgaarden 386 3 739 376 1 382 8 813 14 697 

Totaal kleinfruit in openlucht 135 94 63 57 770 1 120 

Totaal braakland 999 2 777 2 474 1 472 1 382 9 103 

Oppervlakte cultuurgrond (OC) 90 947 88 200 215 387 154 559 86 063 635 155 

Oppervlakte gebouwen en erven 2 674 1 482 6 583 3 908 1 615 16 261 

Totale oppervlakte 94 891 90 144 223 043 159 655 88 261 655 994 

waarvan onder glas of harde plastiek 790 99 391 530 45 1 855 

Irrigeerbare oppervlakte in openlucht 3 537 427 9 049 1 289 3 195 17 497 

Gedraineerde oppervlakte 7 982 3 749 75 817 13 900 4 132 105 579 

In eigendom 34 929 23 659 71 480 52 751 31 029 213 849 

Overeenkomst over grondgebruik van < 1 

jaar (tijdelijk verhuurd, seizoenscontract) 

2 935 2 504 8 723 3 280 1 246 18 688 

Deelpacht en andere wijze van uitbating 

(incl. gratis grondgebruik) 

2 013 1 783 3 360 2 121 983 10 259 

Totaal runderen 346 571 135 666 489 922 388 305 166 757 1 527 221 

Totaal varkens 1 038 113 171 046 3 374 482 1 357 151 567 650 6 508 442 

Totaal schapen 15 896 15 382 33 927 20 970 12 957 99 132 

Totaal geiten 2 774 575 2 762 2 608 1 950 10 669 

Totaal pluimvee 

Bron: NIS 

10 096 137 1 197 924 13 201 796 6 073 155 4 511 822 35 080 834 

11

Tabel 3b. Landbouwtelling 2001 Vlaanderen (in % van de oppervlakte cultuurgrond); aantal stuks 

vee/100 ha. 



Totaal granen voor de korrel 9.6% 33.8% 15.0% 15.8% 20.9% 17.8% 

Totaal nijverheidsgewassen 1.2% 11.2% 9.8% 5.5% 10.0% 7.7% 

Totaal aardappelen 2.7% 5.4% 10.0% 6.4% 2.1% 6.4% 

Voedermaïs-volledige 

gemalen kolf (MKS) 

plant + maïs- 28.8% 11.6% 17.4% 24.4% 18.3% 20.0% 

Grasland hoofdzakelijk voor het 9.4% 1.3% 3.2% 2.9% 3.8% 3.8% 

afmaaien, gezaaid na 1 mei 1996 


afgrazen, gezaaid na 1 mei 1996 

Totaal voedergewassen in hoofdteelt 50.4% 15.9% 25.9% 33.8% 27.5% 30.1% 


afmaaien, gezaaid voor 1 mei 1996 


afgrazen, gezaaid voor 1 mei 1996 

Totaal oppervlakten steeds bedekt 30.0% 23.1% 29.1% 32.6% 23.2% 28.4% 

Totaal tuinbouwzaden en –planten in 

openlucht 

0.1% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 

Totaal groenten in openlucht voor de 

industriële verwerking 

1.0% 0.4% 6.3% 1.3% 2.0% 2.9% 

Totaal groenten in openlucht voor vers 

verbruik 

1.3% 2.3% 1.9% 0.8% 0.5% 1.4% 

Totaal sierteelt in openlucht 0.9% 0.2% 0.3% 1.0% 0.4% 0.5% 

Totaal andere boomkwekerijen in 0.2% 0.1% 0.1% 0.4% 0.4% 0.2% 

openlucht 

Totaal boomgaarden 0.4% 4.2% 0.2% 0.9% 10.2% 2.3% 

Totaal kleinfruit in openlucht 0.1% 0.1% 0.0% 0.0% 0.9% 0.2% 

Totaal braakland 1.1% 3.1% 1.1% 1.0% 1.6% 1.4% 

Oppervlakte cultuurgrond (OC) 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 

Oppervlakte gebouwen en erven 2.9% 1.7% 3.1% 2.5% 1.9% 2.6% 

Totale oppervlakte 104.3% 102.2% 103.6% 103.3% 102.6% 103.3% 

waarvan onder glas of harde plastiek 0.9% 0.1% 0.2% 0.3% 0.1% 0.3% 

Irrigeerbare oppervlakte in openlucht 3.9% 0.5% 4.2% 0.8% 3.7% 2.8% 

Gedraineerde oppervlakte 8.8% 4.3% 35.2% 9.0% 4.8% 16.6% 

In eigendom 38.4% 26.8% 33.2% 34.1% 36.1% 33.7% 

Overeenkomst over grondgebruik van < 1 

jaar (tijdelijk verhuurd, seizoenscontract) 

3.2% 2.8% 4.1% 2.1% 1.4% 2.9% 

Deelpacht en andere wijze van uitbating 

(incl. gratis grondgebruik) 

2.2% 2.0% 1.6% 1.4% 1.1% 1.6% 

Totaal runderen per 100 ha 381 154 227 251 194 240 

Totaal varkens per 100 ha 1141 194 1567 878 660 1025 

Totaal schapen per 100 ha 17 17 16 14 15 16 

Totaal geiten per 100 ha 3 1 1 2 2 2 

Totaal pluimvee per 100 ha 11 101 1 358 6 129 3 929 5 242 5 523 

De vergelijking van de telling 'bedrijfszetel' en 'ligging der gronden'. 

Om een beter beeld te kunnen geven van het gebruik op gemeentelijk vlak, heeft het National Instituut 

voor de Statistiek ter gelegenheid van de land- en tuinbouwtelling op 15 mei 1994 de landbouwers met 

gronden, verspreid over meerdere gemeenten, gevraagd om gedetailleerd op te geven welke 

oppervlakten in de verschillende gemeenten liggen. 

Op basis van de 75 542 getelde exploitaties op 15 mei 1994 stelt men vast dat 68,9% van de 

landbouwers het geheel van hun gronden, hetzij 85,4% van de oppervlakte cultuurgrond, exploiteren 

12

in de gemeente waar de bedrijfszetel is gelegen. Voor de andere bedrijven zijn de gronden voor 72% 

verdeeld over twee gemeenten, voor 28% over drie en meer gemeenten. Die bedrijven hebben in de 

regel ook een groot deel van hun landbouwgronden in dezelfde gemeente als de bedrijfszetel. Dit 

betekent dat uiteraard heel wat meer dan de aangehaalde 85,4% van de oppervlakte cultuurgrond 

zowel in de bedrijfstelling als in de telling ligging der gronden van elke gemeente terug te vinden is. 

De verschillen tussen beide tellingen zijn relatief klein. Het NIS waarschuwt echter dat een zekere 

voorzichtigheid geboden is bij de kleine gemeenten en/of erg verstedelijkte gemeenten, want in deze 

gevallen kunnen de afwijkingen aanzienlijk zijn. Men mag echter evenmin uit het oog verliezen dat de 

gronden die in België door landbouwers geëxploiteerd worden en waarvan de bedrijfszetel in het 

buitenland gelegen is, niet worden meegerekend in de werkelijk gebruikte oppervlakte van de 

gemeenten. Dit kan dus in bepaalde gemeenten leiden tot een onderschatting van de werkelijk 

gebruikte oppervlakte cultuurgrond, vooral dan in de grensgemeenten. 

Tabel 4 geeft de cijfers op provinciaal niveau. Voor elke Vlaamse provincie zijn de oppervlakten op 

niveau van de ligging van de bedrijfszetel hoger dan op niveau van de ligging der gronden maar de 

verschillen zijn wel klein, globaal 1%. De verschillen zijn miniem voor de provincies Vlaams-Brabant 

en Limburg, zijn iets groter, maar kleiner dan 1%, voor West-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen maar 

bedragen 2% voor de provincie Antwerpen. Dit betekent dat de afwijkingen op gemeentelijk niveau 

zich grotendeels opheffen. Na 1994 is de beteelde oppervlakte, omwille van verschillende maatregelen 

(mestregeling, premies op basis van oppervlakten), terug gestegen. Of dit enig effect gehad heeft op 

niveau van de verhouding tussen ligging der gronden en ligging van de bedrijfszetel kan niet 

achterhaald worden aangezien het NIS geen nieuwe telling van die aard heeft uitgevoerd. 

Tabel 4. Vergelijking van de landbouwoppervlakte volgens de ligging van de bedrijfszetel en volgens 

de ligging der gronden (1994). 

Provincie Bewerkt in gemeente 

door bedrijfszetel in 

gemeente (ha) 

Totaal bewerkt in 

gemeente (ha) 

13 

Totaal volgens de 

ligging van de 

bedrijfszetel (ha) 

Verhouding 

bedrijfszetel/ligging 

der gronden 

Antwerpen 69 240 82 337 84 205 0,98 

Vlaams-Brabant 70 694 86 781 87 032 1,00 

West-Vlaanderen 181 314 209 399 210 994 0,99 

Oost-Vlaanderen 130 262 149 949 151 346 0,99 

Limburg 68 531 82 224 82 416 1,00 

Vlaanderen 520 041 610 690 615 994 0,99 

Bron: NIS 

Kaart 1 geeft de vergelijking tussen de resultaten op basis van de telling ligging der gronden en deze 

uitgaande van de bedrijfszetel. De verschillen op niveau van de gemeenten kunnen groot zijn. Uit het 

kaartbeeld blijkt dat de gemeenten die tot de verschillende klassen behoren verspreid voorkomen over 

het Vlaamse land. Er is op Midden-Limburg na geen homogene zone, hetgeen betekent - en de provinciale 

cijfers lieten dit vermoeden- dat de cijfers zich meestal opheffen op niveau van aangrenzende 

gemeenten. De lokale afwijkingen hangen af van lokaal grondbezit, het voorkomen van een of enkele 

grote bedrijven… Midden-Limburg is een gebied met sterke verstedelijking en blijkbaar worden de 

beschikbare landbouwgronden opgenomen door verderaf gelegen landbouwbedrijven. Uit het 

kaartbeeld blijkt ook dat het grenseffect aan de taalgrens niet af te lezen is. Het grenseffect met het 

buitenland kan niet uit deze kaart afgelezen worden aangezien de waarnemingen uitgaan van bedrijven 

in België gelegen. Het eventueel in gebruik nemen van landbouwgronden in de Noorderkempen door 

Nederlandse bedrijven kan hier niet achterhaald worden. 

Voor de milieurapportering kan men stellen dat op niveau van de gemeente de telling ligging der 

'gronden' betere informatie geeft, maar op niveau van Vlaanderen brengt deze telling niet veel meer bij 

aangezien de gronden uitgebaat door Nederlandse bedrijven hier niet verschijnen.

Kaart 1. Vergelijking van de landbouwoppervlakte volgens de ligging van de gronden en volgens de 

ligging van de bedrijfszetel (1994). 

Verhouding tussen de ligging der gronden (1994) en de ligging van de bedrijfszetel (1994) 

(landbouwtelling 1994) 

Verhouding 

< 0.95 0.95 - 1.00 1.00 - 1.05 1.05 - 1.20 > 1.20 

Etienne VAN HECKE, 17 september 2002 

Cartografie: Johan BOON 

Bron: NIS landbouwtelling 1994 

Inst. Soc. en Econ. Geografie, K.U.Leuven 

1.6. Landbouwgebruikspercelen VLM-mestbank 

14 

0 10 20 30 KM 

1 

F:\iseg\landbouw\landmapN\kaart01.sas 

In het kader van de mestwetgeving werden in 1998 alle landbouwgebruikspercelen van Vlaanderen 

geregistreerd (in ArcView), gebruikmakend van de zwart-wit orthofoto's op schaal 1:10 000 (1995). 

Daarbij werden voor 2/3 van de landbouwbedrijven de registraties 1997 geactualiseerd tot 1998 en de 

overige bedrijven werden voor het eerst geregistreerd. De geregistreerde dataset werd vervolgens 

onderworpen aan een reeks GIS-analyses die toegevoegde informatie verschaften in verband met de 

mestbankreglementeringen. Het doel van de productie is dus het aanmaken van een digitale gebiedsdekkende 

landbouwgebruikspercelenlaag om te beantwoorden aan de mestwetgeving. 

De eenheid is een landbouwperceel gedefinieerd door de landbouwer en eenduidig gekarakteriseerd 

door teelt, landbouwstreek, gemeente en MAP-klasse. Aan elke eenheid zijn talrijke attributen 

verbonden waaronder: 

• de teelt 

• gebieden van de biologische waarderingskaart die opgenomen zijn in de MAPlaag: 

vogelrichtlijngebieden, habitat en bufferzones. 

• gewestplanbestemmingen opgenomen in de MAP-laag: bosgebieden, reservaten, valleigebieden, 

natuurgebieden, agrarische gebieden. 

• zones van grondwaterwinningsgebieden 

• zones van oppervlaktewaterwinningsgebieden. 

Er zijn verschillende benaderingen mogelijk. Per perceel geeft een landbouwer de oppervlakte op met 

het bodemgebruik. Deze oppervlakte wordt ook gemeten via orthofotoplans. Er is dus een opgegeven 

oppervlakte en een gemeten oppervlakte. Belangrijker is de benadering naargelang de ligging der 

gronden. Er zijn twee mogelijkheden. Om de mestbalans op te stellen wordt prioriteit gegeven aan de

gronden in Vlaanderen. Dit betekent dat in de databank 'ligging der gronden' de percelen zijn opgenomen 

van de Vlaamse landbouwers voor zover ze in Vlaanderen liggen, alsook van de Waalse, 

Nederlandse en Duitse landbouwers die gronden in Vlaanderen uitbaten. Omgekeerd levert de 

bedrijfszeteldatabank alleen de gronden van de Vlaamse landbouwers die in Vlaanderen liggen. Een 

vergelijking met de landbouwtelling-NIS is om die reden niet meteen precies, in het bijzonder voor 

wat grensgemeenten betreft. Men moet verder rekening houden met het feit dat alleen de bedrijven 

groter dan 2 ha in het systeem van de Mestbank zijn opgenomen, tenzij ze voor een of andere reden of 

verplichting in het mest-systeem zijn betrokken. 

Tabel 5 en 6 geeft de cijfers per provincie voor verschillende benaderingen: 

Tabel 5. Vergelijking binnen de mestbankdatabank (ligging der percelen) van de oppervlakte 

opgegeven door de landbouwers en die gemeten door het systeem. 

Systeem (meting op orthofotoplan) Opgegeven door de landbouwer 

Antwerpen 103 077 ha 103 133 ha 

Vlaams-Brabant 92 855 92 630 

West-Vlaanderen 217 904 217 954 

Oost-Vlaanderen 162 452 161 978 

Limburg 96 359 96 355 

Vlaanderen 672 648 672 050 

Bron: Mestbank (OC), Vlaamse Landmaatschappij 

Tabel 6. Vergelijking van de oppervlakten aangegeven door de landbouwers in de Mestbank, naar 

ligging van de bedrijfszetel en ligging van de percelen. 

Ligging bedrijfszetel en ligging der 

percelen in Vlaanderen (1) 

Ligging der percelen 

Antwerpen 100 339 ha 103 133 ha 

Vlaams-Brabant 89 975 92 630 

West-Vlaanderen 217 777 217 954 

Oost-Vlaanderen 159 704 161 978 

Limburg 92 957 96 355 

Vlaanderen 660 753 672 050 

Bron: Mestbank (OC), Vlaamse Landmaatschappij 

Dit gaat over de percelen die in Vlaanderen liggen en uitgebaat worden door Vlaamse landbouwers. 

Uit tabel 5 blijkt dat de oppervlakten aangegeven door de landbouwers of die opgemeten in het 

systeem een zeer grote overeenkomst vertonen. Het is bijgevolg niet noodzakelijk om met twee 

afzonderlijke bestanden verder te werken. 

Uit tabel 6 blijkt dat de telling 'ligging der percelen' ca. 11 300 ha meer oplevert dan de 'ligging 

bedrijfszetel/ligging der percelen in Vlaanderen'. Dit betekent dat die 11 300 ha van het landbouwareaal 

van Vlaanderen uitgebaat worden door landbouwers die buiten Vlaanderen hun bedrijfszetel 

hebben. De verschillen per provincie zijn interessant: het verschil is miniem in West-Vlaanderen, 

hetgeen logisch is wegens de gronddruk in die provincie: men is niet geneigd te verpachten aan landbouwers 

buiten de provincie. In Oost-Vlaanderen kan er dus enige verpachting zijn aan Nederlandse 

of Waalse landbouwers, in Vlaams-Brabant aan Waalse landbouwers, in de provincies Antwerpen en 

Limburg aan Nederlandse, eventueel Waalse boeren. Voor de provincie Limburg levert dit 3,5% 

verschil. De precieze ligging kan uit een kaart op gemeenteniveau afgeleid worden. 

In een volgende stap kan nagegaan worden hoe groot de totaal beteelde oppervlakte is van de landbouwers 

met een bedrijfszetel in Vlaanderen gelegen. Op dat ogenblik komen ook de gronden in 

aanmerking die buiten Vlaanderen liggen, dit is vooral in Wallonië. Het is op basis van deze cijfers dat 

een vergelijking kan doorgevoerd worden met de landbouwtelling van het NIS, een bedrijfstelling, 

waar ook de gronden gelegen zijn. De totale oppervlakte van het bedrijf is geen variabele die in de 

basisdatabank van de Mestbank wordt opgenomen en wordt niet courant vrijgegeven. 

15

1.7. De boskartering OC/Bos & Groen 2000 

De bossen komen als onderdeel voor van de kadasterstatistiek en van het OC-bodemgebruiksbestand. 

In het kadaster is er geen onderscheid naar soort. Het gaat over een globale oppervlakte. In het OCbodemgebruiksbestand 

wordt een onderscheid gemaakt tussen loofbos, naaldbos, gemengd bos. Nu 

komt daar een geactualiseerde bron bij uitgevoerd door de OC-cel in samenwerking met Bos & Groen 

2000. 

Specifieke boskarteringen grepen plaats op basis van de toestand 1990 en 2000. 

De boskartering 1990 is uitgevoerd door Eurosense Technologies op basis van (1) visuele interpretaties 

van kleurinfrarode luchtfoto's uit de periode 1978-1990 en (2) terreincontroles. Hieruit zijn 

zeer nauwkeurige basiskaarten (zogenaamde orthofotokaarten of orthofotoplans) afgeleid. Een 

orthofotokaart (80 cm x 100 cm) (1/5000) komt exact overeen met een kwart van een NGI-stafkaart 

(1/10 000). De planimetrische nauwkeurigheid van de orthofotokaart bedraagt 2 mm x 2 mm wat bij 

een schaal van 1/5000 resulteert in een terreinnauwkeurigheid van 1 are. 

De boskartering 1990 bevat naast een geografische component (de bospolygonen met hun respectievelijke 

georeferentie) ook een beschrijvende component (de kenmerken: boomsoort, eigenaarsklasse, 

gemeente, houtvesterij en dergelijke). 

De boskartering 1990 bevatte echter een aantal onnauwkeurigheden om als bos gekarteerd te worden, 

en was gedeeltelijk verouderd (vooral grote wijzigingen in woon- en industriezones). Om hieraan te 

verhelpen wordt de boskartering 1990 vergeleken met digitale zwart-wit orthofoto's van 1995. Deze 

actualisatie werd uitgevoerd door het OC GIS-Vlaanderen. De resulterende nieuwe boskartering 

bevatte echter nog veel polygonen die een terreincontrole vereisten alvorens de werkelijke waarde kon 

worden toegekend. Op een luchtfoto is immers het verschil niet te zien tussen bijvoorbeeld een jonge 

aanplanting, een recente kapvlakte en een weiland. De terreincontroles werden uitgevoerd door de 

afdeling Bos en Groen in de periode juli 1999 - juli 2000. 

Het resultaat is de boskaart 2000 met geactualiseerde gegevens in verband met de lokalisering van het 

bos en de bosoppervlakte in Vlaanderen. 

16

2. HET RUIMTEGEBRUIK 

2.1. De landbouw 

Uit het hoofdstuk over de bronnen blijkt dat er traditioneel twee belangrijke bronnen zijn voor het 

ruimtegebruik door de landbouw: het kadaster en de landbouwtellingen van het NIS. Sinds het einde 

van de jaren negentig is er een nieuwe databank bijgekomen, namelijk die van de Mestbank. 

Tabel 1 geeft de hoofdrubrieken zoals blijkt uit de statistieken van het kadaster en tabel 3 zoals blijkt 

uit de landbouwtelling. 

2.1.1. De vergelijking van de landbouwtelling met de statistiek van het kadaster 

Er is een inhoudelijk en een ruimtelijk facet. 

De totale oppervlakte van de landbouwbedrijven is in termen van kadastraal ruimtegebruik te 

ruim: enerzijds zal men de oppervlakte gebouwen en erven in het kadaster terugvinden als bebouwde 

oppervlakte. De beboste oppervlakte zou ook als beboste oppervlakte in het kadaster moeten voorkomen. 

Anderzijds zijn er rubrieken die men in het kadaster wel als landbouwoppervlakte zou moeten 

terugvinden: de oppervlakte kerstbomen (aangezien de hoogte die ze mogen bereiken beperkt is en de 

teelt dus in de tijd beperkt is, zal men die niet als beboste oppervlakte terugvinden) en de nietgebruikte 

oppervlakte cultuurgrond. Wat ten slotte de 'niet-landbouwgrond' betreft, deze zal in het 

kadaster onder verschillende rubrieken kunnen voorkomen (wegen, braakgronden, parken of 

siertuinen). 

Wat het ruimtelijk facet betreft stelt zich ook een probleem. Zoals hoger beschreven is de jaarlijkse 

landbouwtelling een 'bedrijfstelling' terwijl een zuivere vergelijking zou moeten gebeuren op basis van 

een telling ligging der gronden. De laatste dateert echter van 15 mei 1994. Op basis van deze telling 

kan dus geen jaarlijkse aanpassing gebeuren. 

De oppervlakte van de landbouwtelling zal, gelet op de hoger beschreven methodiek, kleiner zijn dan 

de reële landbouwoppervlakte of hetgeen men als landbouwoppervlakte zou kunnen laten doorgaan. 

Er zijn hiervoor verschillende oorzaken: de ene reeks houdt verband met het feit dat bepaalde 

'landbouwgronden' niet tot commerciële bedrijven behoren, de tweede houdt verband met de 

nauwkeurigheid van de aangifte bij de landbouwtelling. 

Concreet moeten volgende gronden niet in de telling opgenomen worden: de oppervlakte gebruikt 

door landbouwers die voor eigen gebruik telen: een moestuin, een speelboomgaard, een graasweide 

voor een schaap voor eigen gebruik…; voor gemeenten die bij de Nederlandse grens 

liggen: landbouwgronden uitgebaat door Nederlandse landbouwbedrijven. 

Ook is er een oppervlakte die men moeilijk als landbouwoppervlakte kan beschouwen: de oppervlakte 

ingenomen door een speelweide, de oppervlakte die vroeger door een commercieel landbouwbedrijf 

werd gebruikt, maar nu wordt braak gelaten omdat geen ander landbouwbedrijf er interesse voor heeft 

(dit gebeurt vooral bij kleine percelen, bij moeilijk toegankelijke percelen) of omdat de eigenaar zich 

niet wil binden aan het verpachten, hetgeen vooral plaatsgrijpt in het kader van speculatieve 

doeleinden. 

Wat de nauwkeurigheid van de aangifte betreft, kan men zich in een Belgische context aan een zekere 

onderaangifte verwachten omdat landbouwers steeds bevreesd geweest zijn dat de gegevens voor 

belastingsdoeleinden gebruikt zouden worden. Dit vindt men concreet terug in het feit dat studies 

hebben uitgemaakt dat vooral voor tuinbouwteelten -die per ha zwaarder belast worden- er 

onderaangifte is. Dit houdt verband met het feit dat de meeste landbouwbedrijven kiezen voor het 

forfaitair belastingssysteem steunend op forfaitaire waarden per hectare. Op grasland en akkerland 

blijkt de onderaangifte minder belangrijk te zijn. 

Kaart 2 geeft het aandeel van de landbouwoppervlakte (bedrijfstelling 2001) in de totale kadastrale 

oppervlakte. Kaart 3 geeft het aandeel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster in de totale 

17

kadastrale oppervlakte (2001). Uit de legenda blijkt dat er grote verschillen bestaan qua regionaal 

belang van de landbouw. Ten oosten van de as Antwerpen-Brussel neemt de landbouw een beduidend 

geringer aandeel in van de totale oppervlakte, op het oosten van het Hageland en Zuid-Limburg na en 

enkele grensgemeenten van de Antwerpse Noorderkempen. Ten westen van de as Antwerpen-Brussel 

is de landbouw minder belangrijk in de Denderstreek en natuurlijk in de stedelijke agglomeraties. Dit 

betekent enerzijds dat de landbouw verschillend aanwezig is, dat een eventuele druk verschillend is 

maar anderzijds dat het onderbouwen van het landschap door de landbouw ook regionaal verschilt. 

Tabel 7. Landbouwoppervlakte volgens het kadaster en volgens de landbouwtelling (2001). 

Provincie Landbouwoppervlakte 

kadaster (ha) 

Landbouwoppervlakte 

telling 2001 (ha) 

18 


kadaster in totaal 

kadastrale opp. 


telling in totaal 

kadastrale opp. 


telling/kadaster 

Antwerpen 134 478 90 947 46,9 31,7 67,6 

Vlaams-Brabant 125 628 88 200 59,6 41,9 70,2 

West-Vlaanderen 227 164 215 387 72,2 68,5 94,8 

Oost-Vlaanderen 192 063 154 559 64,4 51,8 80,5 

Limburg 126 289 86 063 52,1 35,5 68,1 

Vlaanderen 805 623 635 155 59,6 47,0 78,8 

Bron: NIS 

Kaart 4 geeft de verhouding tussen de landbouwoppervlakte uit de landbouwtelling en die uit het 

kadaster. Voor de landbouwtelling wordt de oppervlakte cultuurgrond genomen; voor het kadaster de 

oppervlakte akkerland met inbegrip van tuinbouwgronden, grasland en boomgaarden. Tabel 7 geeft de 

vergelijking tussen de landbouwtelling NIS 2001 (bedrijfszetel) en het kadaster. Uit de vergelijking 

voor 1994 weet men dat op provinciaal vlak het verschil tussen de landbouwtelling op bedrijfszetel en 

volgens ligging der gronden beperkt is. Dit betekent dat in grote lijnen de verschillen per provincie aan 

andere oorzaken te wijten zijn. De grote verschillen tussen beide bronnen naargelang de provincies 

wijzen erop dat de algemeen verwachte beïnvloedende factoren ook regionaal anders zijn. Voor West- 

Vlaanderen bedraagt het verschil maar 5% terwijl dit verschil oploopt tot ongeveer 30% voor de 

provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg. Dit zijn de provincies waar de verstedelijking het 

grootst is, waar de afvloei uit de landbouw het grootste is geweest in de loop van de laatste 40 jaar. 

Hoe groter de afvloei en ook hoe kleiner de bedrijven, hoe hoger de kans dat percelen om de een of 

andere reden niet worden overgedragen aan een andere landbouwer. Ook de versnippering van de 

gronden speelt hierin een rol: wanneer de gronden sterk versnipperd en de percelen vaak klein zijn 

worden ze minder gemakkelijk overgenomen door de beroepslandbouw. Door de hogere 

verstedelijking zijn er dus veel functie veranderingen, maar die worden ook met een zekere vertraging 

opgenomen. Ten slotte moet ook rekening gehouden worden met de interne druk van de landbouw: in 

West-Vlaanderen is de opvolging het hoogste en is de nood voor bijkomende gronden het hoogst, 

zeker omwille van de mestproblemen. Men zal niet gemakkelijk een vrijgekomen stuk landbouwgrond 

laten liggen. 

Omdat de registratie van de landbouwgronden in de VLM-mestbank ook op ligging der percelen 

plaatsgrijpt en deze oppervlakte lichtjes hoger is dan in de landbouwtelling, is de afwijking iets kleiner 

met de statistieken van het kadaster. 

Het ruimtelijk beeld van kaart 4 bevestigt de cijfers van tabel 7, maar geeft een aantal ruimtelijke 

verschillen binnen de provincies. Er is over het algemeen een vrij goede overeenkomst tussen het 

kaartbeeld 4 en dit van de kaarten 2 en 3. Dit betekent dat daar waar de landbouw belangrijk is in de 

totale ruimte, de verschillen tussen beide bronnen gering zijn en waar de landbouw een geringe plaats 

inneemt in het totaal zijn de verschillen groot. Aan de ene kant is dat enigszins numeriek logisch maar 

aan de andere kant is het zo dat vooral in de Kempen (Antwerpse Kempen uitgezonderd), de 

Denderstreek en een deel van het Pajottenland, het noorden van Vlaams-Brabant, men in de 

landbouwtelling soms maar de helft terugvindt van de oppervlakte verwacht op basis van het kadaster. 

Dit zijn vaak gebieden met sterke externe druk en zwakke interne druk zoals hoger uitgelegd werd. 

Het resultaat is niet alleen in de cijfers terug te vinden maar ook in het landschap. Het verschil tussen 

de Antwerpse Noorderkempen en de Midden- of Zuiderkempen is wat dit betreft duidelijk. In de

Antwerpse Noorderkempen is de landbouw gemiddeld aanwezig maar uit kaart 4 blijkt dat er zeer 

weinig verschil is tussen de beide bronnen. In het bodemgebruik van de Antwerpse Noorderkempen 

overwegen én landbouwgronden én bossen. In de rest van de provincie zijn er naast bossen landbouwgronden 

maar ook veel braakgronden. 

Voor het milieu zijn hier twee bedenkingen aan verbonden: 

- voor de regio's waar de landbouw een groot deel uitmaakt van de oppervlakte en meer in het 

bijzonder waar het verschil tussen beide bronnen gering is, heerst er een grote interne druk die het 

resultaat is van een hoge opvolgingsgraad in de voorbije decennia (nu kan die al lager zijn). De 

landbouwers hebben hierop gereageerd door een toenemende intensivering om de schaalvergroting te 

realiseren. Hieruit resulteert vaak een druk op het milieu. De druk op het milieu is dus het gevolg van 

een socio-economische situatie, zodat de milieudruk niet louter technologisch op te lossen is maar 

zware socio-economische implicaties kan hebben voor de betrokken landbouwers, de toeleverings- en 

verwerkingsbedrijven. 

- voor de regio's waar er een groot verschil is tussen het kadaster en de landbouwtelling zijn er twee 

kenmerken in de landschappen: de landbouw is er weinig belangrijk; er is een restoppervlakte die 

beantwoordt aan het gebruik van landbouwgronden -verlaten door de commerciële landbouw- door 

hobbylandbouw enerzijds en door braakgronden anderzijds. Het resulterend landschap is slordig en 

er kan hier van verspilling aan ruimte gesproken worden omdat die braaklanden noch 'landbouw' 

noch 'natuur' zijn. 

Het is interessant om niet alleen de verhouding van de beide percentages (kaart 4) te nemen maar ook 

het verschil (kaart 5). Hierdoor wordt het belang van die 'verschilruimte' nog duidelijker: het gaat over 

liefst 170 000 ha. Waar het in West-Vlaanderen maar over nauwelijks 4% van de totale kadastrale 

oppervlakte gaat (ca. 12 000 ha), bedraagt dit verschil 15% van de totale kadastrale oppervlakte voor 

de provincie Antwerpen en 17% voor de provincie Limburg, hetgeen dus een zeer grote oppervlakte 

is. Het gaat op West-Vlaanderen na, over een grootteorde van 40 000 ha per provincie. 

19

Kaart 2. Aandeel van de landbouwoppervlakte (bedrijfstelling 2001) in de totale kadastrale 

oppervlakte. 

Aandeel van de landbouwoppervlakte volgens de landbouwtelling in de totale kadastrale oppervlakte 2 

Aandeel van de landbouwoppervlakte 

< 25 % 25 - 40 % 40 - 50 % 50 - 70 % > 70 % Statistisch geheim 



Bron: NIS landbouwtelling 2001 & Kadaster 2001 


20 

0 10 20 30 KM 

F:\iseg\landbouw\landmapN\kaart02.sas 

Kaart 3. Aandeel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster in de totale kadastrale 

oppervlakte (2001). 

Aandeel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster in de totale kadastrale oppervlakte 3 

Aandeel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster 

< 40 % 40 - 50 % 50 - 60 % 60 - 70 % > 70 % 



Bron: Kadaster 2001 


0 10 20 30 KM 

F:\iseg\landbouw\landmapN\kaart03.sas

Kaart 4. Verhouding tussen de landbouwoppervlakte uit de landbouwtelling en die uit het kadaster 

(2001). 

Verhouding tussen de landbouwoppervlakte uit de landbouwtelling en die uit het kadaster 4 

Verhouding 

< 0.55 0.55 - 0.75 0.75 - 0.88 0.88 - 1.00 > 1.00 Statistisch geheim 





21 

0 10 20 30 KM 


Kaart 5. Verschil tussen het aandeel van de landbouwoppervlakte uit het kadaster en uit de 

landbouwtelling (2001). 

Verschil tussen het aandeel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster 

en volgens de landbouwtelling (2001) 

Aandeel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster 

< 0 % 0 - 8 % 8 - 14 % 14 - 22 % > 22 % Statistisch geheim 





0 10 20 30 KM 

5 


2.1.2. De vergelijking van de gegevens van de VLM-mestbank met de landbouwtelling 

Uit tabel 8 blijkt dat de aangifte bij de Mestbank tot een 4% hogere waarde leidt voor de beteelde 

oppervlakte ten opzichte van de landbouwtelling. In de realiteit is het verschil nog groter omdat het 

bodemgebruik op adres van de 'zetel' alleen de percelen omvat die in Vlaanderen gelegen zijn. In 1994 

bezaten, volgens de landbouwtelling, de landbouwbedrijven uit Vlaanderen ca. 5 300 ha buiten 

Vlaanderen. Hiermee rekening houdend zou het verschil 5% bedragen. Uit de gegevensverzameling 

van de Mestbank blijkt dat de bedrijven die in Vlaanderen liggen nog 17 300 ha hebben buiten 

Vlaanderen, waarvan 9 700 ha in Wallonië. Uit de gemeentelijst blijkt dat de gemeenten die een grote 

oppervlakte hebben buiten Vlaanderen ‘grensgemeenten’ zijn, zij het van Wallonië, zij het van 

Nederland. De verschillen tussen kaart 6 en kaart 6bis zijn hiermee te associëren. Blijkbaar heeft de 

mestproblematiek de vraag naar gronden buiten het gewest doen toenemen sinds 1994. 

De toevoeging van 17 300 ha aan de oppervlakte op bedrijfszetel in Vlaanderen gelegen vergroot nog 

het verschil met de landbouwtelling van het NIS. Het verschil bedraagt nu 6%. Dit kan te verklaren 

zijn door verschillende factoren: enerzijds is het normaal dat men aan de Mestbank zeker geen 

geringere oppervlakte wil aangeven, gelet op de binding tussen vee en oppervlakte. Anderzijds moeten 

de kleinste bedrijven niet opgenomen worden in de Mestbank, hetgeen dus eerder tot een kleinere 

oppervlakte zou moeten leiden. Ten slotte is er een effect in de andere richting, namelijk dat er 

gronden zijn opgenomen in de databank die niet tot commerciële landbouwbedrijven behoren maar die 

in het 'mest'-circuit zijn. De vergelijking die hier doorgevoerd wordt, is uiteraard met de telling op 

'zetel' om dezelfde methodologie te hanteren dan in de landbouwtelling van het NIS. De 

mestbankgegevens op ligging der gronden levert 6 000 ha minder. De Vlaamse landbouw staat dus 

onder druk. 

De overeenkomst tussen de landbouwtelling en de Mestbank, ligging van de bedrijfszetel, verschilt 

van provincie tot provincie. Voor West-Vlaanderen is het verschil het kleinst terwijl het verschil groter 

is voor Limburg en Antwerpen. Een onmiddellijke uitleg hebben we hier niet voor. Het is mogelijk dat 

binnen West-Vlaanderen alles binnen de commerciële sector plaatsgrijpt en dat de landbouwers ook in 

de landbouwtelling aangeven wat ze werkelijk hebben. Het is mogelijk dat dan voor Antwerpen en 

Limburg gronden in het mestcircuit voorkomen (er zijn daar veel gronden die niet meteen in het 

commerciële landbouwcircuit zijn maar ooit wel eens landbouwgrond geweest zijn). Dit vraagt dus 

nader onderzoek. 

Tabel 8. Vergelijking van de landbouwoppervlakte volgens de landbouwtelling en de Mestbank. 


telling 2001 (ha) 


Mestbank zetel 

(gronden in 

Vlaanderen) 

(ha) 



(gronden buiten 

Vlaanderen (ha) 

22 


Mestbank 

ligging (ha) 


telling/ 


(gronden in 

Vlaanderen) 


telling/ 


(alle gronden) 

Antwerpen 90 947 100 339 2 119,18 103 133 0,91 0,89 

Vlaams-Brabant 88 200 89 975 3 640,09 92 630 0,98 0,94 

West-Vlaanderen 215 387 217 777 3 611,32 217 954 0,99 0,97 

Oost-Vlaanderen 154 559 159 704 5 194,96 161 978 0,97 0,94 

Limburg 86 063 92 958 2 731,63 96 355 0,93 0,90 

Vlaanderen 635 155 660 753 17 297,18 672 050 0,96 0,94 

Bron: NIS en Mestbank (OC), Vlaamse Landmaatschappij

De kaarten 6 en 7 geven de vergelijking tussen de gegevens van de Mestbank en van de landbouwtelling. 

De ruimtelijke verschillen tussen beide kaarten zijn niet fundamenteel. Wel geeft de 

benadering per gemeente een nog meer geconcentreerd beeld dan op niveau van de provincies. Er is 

een merkelijke overeenkomst tussen het ruimtelijk beeld van deze kaarten en kaart 4 die de 

verhouding weergeeft tussen de landbouwoppervlakte volgens de landbouwtelling en het kadaster. 

Men zou het zo kunnen interpreteren dat daar waar er veel landbouwgronden zijn (volgens het 

kadaster) die volgens de landbouwtelling niet worden gebruikt, een deel ervan opduikt in de 

statistieken van de Mestbank: zouden landbouwers die mest kwijt willen op zoek gaan naar die 

'verlaten' landbouwgronden? Het gebeurt wel plaatselijk, want anders zouden beide kaartbeelden niet 

identiek zijn. We bedoelen hiermee dat landbouwers van West-Vlaanderen geen gronden uit de 

Kempen inschakelen. 

Kaart 6 heeft betrekking op de gronden die in Vlaanderen liggen van de bedrijven in Vlaanderen 

gelegen. Het in aanmerking nemen van de totale oppervlakte waarbij de gronden in Wallonië of 

Brussel gelegen ook in aanmerking worden genomen reduceert –en dit was te verwachten- het verschil 

langsheen de taalgrens tussen beide bronnen. Uit kaart 6 bleek immers dat de oppervlakte van de 

landbouwtelling in die gemeenten vaak groter was dan volgens de Mestbank. Langsheen de 

Nederlandse grens doet zich dit verschijnsel ook voor. Dit verschil wordt echter weggewerkt door het 

nemen van de totale oppervlakte van bedrijven. 

Kaart 6. Vergelijking tussen de landbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, 

aangifte van de landbouwers, gronden in Vlaanderen gelegen) en de landbouwtelling NIS 2001 

(ligging bedrijfszetel). 

Vergelijking tussen de landbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, aangifte van 

de landbouwers) en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel) 

Verhouding 

Vlaams gemiddelde: 1.04 


volgens landbouwtelling 



Bron: Mestbank 2001 & NIS landbouwtelling 2001 


23 

0 10 20 30 KM 

Absolute landbouwoppervlakte 

volgens de Mestbank 2001 

900000 

150000 

1187384 

450000 

30000 

6 


Kaart 6bis. Vergelijking tussen de landbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, 

aangifte van de landbouwer); gronden in en buiten Vlaanderen gelegen en de landbouwtelling NIS 

2001 (ligging bedrijfszetel). 

Vergelijking tussen de landbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, aangifte van de landbouwers); 

gronden in en buiten Vlaanderen gelegen en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel) 

Verhouding 




Etienne VAN HECKE, 10 oktober 2002 




24 

0 10 20 30 KM 



900000 

150000 

1187384 

450000 

30000 

6 bis 

F:\iseg\landbouw\landmapN\kaart06bis.sas 

Kaart 7. Vergelijking tussen de landbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging der gronden, 

aangifte van de landbouwers) en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel). 

Vergelijking tussen de landbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging der gronden, aangifte van 


Verhouding 








0 10 20 30 KM 



900000 

150000 

1275790 

450000 

30000 

7 


2.1.3. De vergelijking van de gegevens van het OC- bodemgebruiksbestand met de 

kadasterstatistiek 

Gelet op de methodologie is het OC-bodemgebruiksbestand eerder te vergelijken met het bodemgebruik 

van het kadaster. Of de gebruikte landbouwgrond al of niet voor commerciële doeleinden is, 

komt hier niet ter sprake. 

Kaart 8 geeft de vergelijking van de landbouwoppervlakte volgens beide bronnen. De oppervlakte die 

bekomen wordt op basis van satellietwaarnemingen geeft een veel grotere oppervlakte dan volgens het 

kadaster en uiteraard veel groter dan die van de landbouwtelling. Dit is in zekere zin normaal omdat 

men hier met 'pixels' werkt en het kadaster met 'percelen'. Indien men hierdoor een betere kijk heeft op 

de niet-bebouwde oppervlakte kan men niet stellen dat men een betere kijk heeft op de 

'landbouwoppervlakte'. Voor de landbouw op zich is dit dus niet bruikbaar. Evenwel zijn de verschilpunten 

interessant. Hoe groter de verstedelijking, des te groter het verschil. Dit zou dan ook overeenstemmen 

met de verschillen in methodiek qua 'bebouwde' oppervlakte. 

Tabel 9. Vergelijking van de landbouw volgens het kadaster en het OC-bodemgebruiksbestand. 


kadaster (ha) (1) 

25 

Landbouwoppervlakte OCbodemgebruiksbestand 

(ha) 

(2) 

(1)/(2) 

Antwerpen 134 478 170 146 0,79 

Vlaams-Brabant 125 628 164 343 0,76 

West-Vlaanderen 227 164 260 593 0,87 

Oost-Vlaanderen 192 063 229 488 0,84 

Limburg 126 289 149 539 0,84 

Vlaanderen 805 623 974 109 0,83 

Bron: Nis en Op ’t Eyndt T., Van Valckenborgh, J., Sanders J., (2002). Het bodembedekkings- en 


Vlaanderen

Kaart 8. Vergelijking van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster en volgens het OCbodemgebruiksbestand. 

Vergelijking van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster en de landbouwoppervlakte 

volgens het OC-Bodemgebruiksbestand 

Verhouding 


< 0.76 0.76 - 0.83 0.83 - 0.86 0.86 - 0.90 > 0.90 




26 

0 10 20 30 KM 


volgens het kadaster 2001 

900000 

150000 

1304487 

450000 

Bron: 1) Kadaster 2001 

2) Op 't Eyndt T., Van Valckenborgh, J., Sanders, J. (2002). Het bodembedekkings- en bodemgebruiksbestand Vlaanderen 2001: 

Bestanden. Vlaamse Landmaatschappij, Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen 

30000 

8 


Aangezien in het OC-bodemgebruiksbestand de oppervlakte 'landbouw' nog groter is dan in het 

kadaster, lijkt het niet noodzakelijk om vergelijkingen door te voeren tussen het OCbodemgebruiksbestand 

en de landbouwtelling of de Mestbank. 

2.1.4. Onderverdeling van het bodemgebruik 

Indien men afdaalt op het niveau van de teelten (de boomgaarden worden hierna afzonderlijk 

besproken), merkt men dat de verschillen tussen de bronnen groter zijn dan op basis van de totaal 

bedeelde oppervlakte. 

Wat de graslanden betreft (zie tabel 10) is de verhouding tussen landbouwtelling en kadaster voor 

Vlaanderen als geheel niet zo verschillend als voor het totaal, maar de afwijkingen in de verschillende 

provincies gaan de twee richtingen op: in Limburg is er volgens het kadaster bijna dubbel zoveel 

grasland als in de landbouwtelling terwijl voor Oost-Vlaanderen het net omgekeerd is: in de 

landbouwtelling vindt men 13% meer grasland dan volgens het kadaster daar waar de landbouwoppervlakte 

volgens de landbouwtelling 20% kleiner is dan volgens het kadaster. Deze uiteenlopende 

vaststellingen kunnen te maken hebben met de inertie van het kadaster. De vergelijking van de oppervlakte 

grasland in de landbouwtelling van 1959 (!) en 2001 toont aan dat grasland in Oost-Vlaanderen 

relatief belangrijker werd terwijl het grasland in Limburg relatief afnam maar absoluut zeer sterk 

afnam. Hierdoor is de verhouding tussen het grasland in de huidige landbouwtelling en het kadaster 

zeer laag terwijl voor Oost-Vlaanderen net het omgekeerde wordt vastgesteld. Deze vaststelling maakt 

duidelijk dat het kadaster geen goed instrument is om de totale landbouwoppervlakte op te volgen 

maar nog minder om verschuivingen in het landbouwbodemgebruik te volgen. 

Tussen de landbouwtelling en de registratie van de Mestbank zijn de verschillen ook groter. Men vindt 

beduidend meer grasland in de Mestbank dan in de landbouwtelling. Dit zou kunnen uitgelegd worden 

door het feit dat grasland wel wat meer bemesting kan verdragen dan akkerland en de landbouwers 

t.o.v. de Mestbank dus een 'maximum' aan grasland aangeven, ofwel dat bijvoorbeeld gronden

'uitgeleend' worden die niet meteen tot de commerciële landbouw behoren, zoals graslanden die onder 

een statuut van beheersovereenkomst aan een landbouwer worden toevertrouwd. Het belang van elk 

van die twee mogelijkheden kan niet achterhaald worden. 

De oppervlakte grasland van het OC-bodemgebruiksbestand is op niveau van Vlaanderen van een 

gelijkaardig niveau als die van de andere bronnen; toch is er een 20% grotere oppervlakte op Vlaams 

niveau ten opzichte van de landbouwtelling, hetgeen normaal is gelet op de verschillende doeleinden 

en methodologie. Interessant is het verschil op provinciaal niveau, namelijk dat de overeenkomst zeer 

goed is voor West-Vlaanderen en het verschil het grootst is voor de drie oostelijke provincies. Dit 

strookt met de verwachtingen besproken bij het verschil tussen kadaster en landbouwtelling, namelijk 

dat er heel wat speelweiden en braakgronden zijn in de oostelijke, verstedelijkte helft van Vlaanderen. 

Tabel 10. De graslandoppervlakte volgens de verschillende bronnen. 

Provincie landbouwtelling kadaster 2001 (2) Mestbank ligging Mestbank zetel OC 

NIS 2001 (1) 

(3) 

(4) 

bodemgebruik (5) 

Antwerpen 45 903 67 859 56 023 55 750 62 678 

Vlaams-Brabant 23 472 36 604 27 498 27 137 32 219 

West-Vlaanderen 78 140 77 913 85 172 85 257 78 508 

Oost-Vlaanderen 62 906 55 537 71 208 70 656 74 268 

Limburg 27 512 51 331 36 581 35 795 41 297 

Vlaanderen 237 935 289 245 276 484 274 596 288 972 

(1)/(2) (1)/(5) (1)/(4) (2)/(5) (2)/(3) (3)/(4) 

Antwerpen 0,68 0,73 0,82 1,08 1,21 1,00 

Vlaams-Brabant 0,64 0,73 0,86 1,14 1,33 1,01 

West-Vlaanderen 1,00 1,00 0,92 0,99 0,91 1,00 

Oost-Vlaanderen 1,13 0,85 0,89 0,75 0,78 1,01 

Limburg 0,54 0,67 0,77 1,24 1,40 1,02 

Vlaanderen 0,82 0,82 0,87 1,00 1,05 1,01 

Bron: Nis, Mestbank (OC), Vlaamse Landmaatschappij en Op ’t Eyndt T., Van Valckenborgh, J., Sanders J., 

(2002). Het bodembedekkings- en bodemgebruiksbestand Vlaanderen 2001: Bestanden Vlaamse 

Landmaatschappij, Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen 

Kaart 9 die de graslandoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, aangifte landbouwers) 

en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel) vergelijkt, bevestigt uiteraard de tabel per 

provincie en toont enige differentiatie binnen de provincies. Bijna in alle gemeenten is er een grotere 

oppervlakte grasland in de mestbankdata maar het verschil wordt groter in randstedelijke gebieden 

(Brussel-Leuven, Kust, Antwerpse stadsgewest) en is groot in de Kempen en het noordoosten van 

Vlaams-Brabant. 

Voor akkerland zijn de verschillen tussen de landbouwtelling en de databank van de Mestbank op 

niveau van Vlaanderen klein, ook op niveau van de verschillende provincies. Indien er een verschil is, 

is de oppervlakte wat groter in de landbouwtelling. Dit was te verwachten, gelet op het feit dat de 

graslandoppervlakte in de Mestbank hoger was dan in de telling. Dit betekent dat de mogelijkheid die 

geopperd werd in vorige paragraaf omtrent 'graslanden buiten het circuit' niet of maar gedeeltelijk 

opgaat, aangezien de afwijking voor de akkerbouw wel in de andere richting gaat maar zeer beperkt is. 

Op gemeentelijk vlak kan zelfs een grotere waarde voorkomen én voor akkerland én voor grasland in 

de Mestbank. De afwijking tussen landbouwtelling en Mestbank is uit tabel 11 af te lezen. De 

coëfficiënten zijn nu hoger dan één terwijl ze lager dan één waren voor de graslanden. In deze tabel 

staan ook de verhoudingen tussen akker- en tuinbouw in de landbouwtelling en in het kadaster. De 

coëfficiënten zijn verschillend van die voor grasland. We verwijzen voor de verklaring naar hogere 

paragraaf. 

De oppervlakte die opgemeten wordt door satellietwaarnemingen is veel groter dan volgens de andere 

bronnen. Blijkbaar wordt ongeveer het hele verschil tussen de bronnen die zichtbaar was in de totale 

landbouwoppervlakte teruggevonden in de rubriek 'akkerland'. In West-Vlaanderen is de afwijking het 

27

kleinst en in de meer verstedelijkte provincies is die het grootst. Het lijkt ons niet nuttig om verder in 

te gaan op ruimtelijke verschillen tussen die databanken. 

In het kadaster of in het OC-bodemgebruiksbestand kan er binnen de akkerbouw geen onderscheid 

gemaakt worden, zodat een meer gedetailleerde vergelijking ook niet doorgevoerd kan worden. Tussen 

de landbouwtelling en de Mestbank kan dit wel: voor tarwe, gerst, aardappelen, suikerbieten zijn de 

verschillen op niveau van Vlaanderen klein en ook op niveau van de verschillende provincies. Als er 

een verschil is, is de oppervlakte wat groter in de landbouwtelling. 

Kaart 9. Vergelijking tussen de graslandoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, 

aangifte landbouwers) en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel). 

Vergelijking tussen de graslandoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, aangifte van 


Verhouding 


< 1.07 1.07 - 1.15 1.15 - 1.22 1.22 - 1.40 > 1.40 





28 

0 10 20 30 KM 

Absolute graslandoppervlakte 


300000 

50000 

563572 

150000 

10000 

9 


Tabel 11. Vergelijking van akker- en tuinbouwoppervlakte volgens de landbouwtelling, het kadaster, 

de Mestbank en het OC-bodemgebruiksbestand. 

Provincie landbouwtelling 

NIS 

2001 (1) 

kadaster 2001 

(2) 

29 

Mestbank 

ligging (3) 


(4) 

OC 

bodemgebruik 

(5) 

Antwerpen 44 657 65 911 46 738 44 204 107 454 

Vlaams-Brabant 60 987 81 311 61 130 59 137 124 250 

West-Vlaanderen 136 870 148 433 132 431 132 167 182 041 

Oost-Vlaanderen 90 270 131 694 89 393 87 677 155 167 

Limburg 49 737 61 200 51 695 48 842 93 793 


(1)/(2) (1)/(3) (1)/(4) (1)/(5) (2)/(5) (3)/(4) 

Antwerpen 0,68 0,96 1,01 0,42 0,61 1,06 

Vlaams-Brabant 0,75 1,00 1,03 0,49 0,65 1,03 


Oost-Vlaanderen 0,69 1,01 1,03 0,58 0,85 1,02 

Limburg 0,81 0,96 1,02 0,53 0,65 1,06 

Vlaanderen 0,78 1,00 1,03 0,58 0,74 1,03 




Kaart 10. Vergelijking tussen de akkerbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, 

aangifte landbouwers) en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel). 

Vergelijking tussen de akkerbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging bedrijfszetel, aangifte van 


Verhouding 


< 0.92 0.92 - 0.97 0.97 - 1.01 1.01 - 1.05 > 1.05 





0 10 20 30 KM 

Absolute akkerbouwoppervlakte 


300000 

50000 

760400 

150000 

10000 

10 


Kaart 10 die de vergelijking tussen de akkerbouwoppervlakte volgens de Mestbank (ligging 

bedrijfszetel, aangifte landbouwers) en de landbouwtelling NIS 2001 (ligging bedrijfszetel) weergeeft, 

toont aan dat de verschillen minder groot zijn dan bij de graslanden. Over het algemeen is de afwijking 

klein of de oppervlakte in de Mestbank is kleiner dan in de landbouwtelling. Wellicht zal dit enige

compensatie betekenen ten opzichte van een overaangifte aan grasland. Uitzondering hierop vormen 

enkele verspreid voorkomende gemeenten maar vooral een hele zone in de Antwerpse Kempen waar 

meer akkerbouw voorkomt in de Mestbank dan in de landbouwtelling. Ook hier was er reeds een 

merkelijk grotere oppervlakte aan grasland. 

2.1.5. Boomgaarden 

Er is een goede overeenkomst tussen de landbouwtelling en de cijfers van de Mestbank. Binnen de 

Mestbank is er weinig verschil, namelijk 0,3%, tussen de telling volgens de ligging der percelen en 

volgens de ligging van de bedrijfszetel. Dit betekent dat de boomgaarden van de Vlaamse bedrijven 

zich binnen Vlaanderen bevinden en dat gebruikers van landbouwgronden uit Wallonië of het 

buitenland geen boomgaarden hebben in Vlaanderen. De grootste afwijking op provinciaal niveau 

wordt geregistreerd voor Vlaams-Brabant en voor Limburg (zie tabel 12). De fruitstreek strekt zich uit 

over beide provincies en uit de cijfers blijkt dat de Limburgse fruittelers een zekere oppervlakte 

boomgaarden hebben in Vlaams-Brabant waar de getelde oppervlakte groter is dan op basis van de 

Vlaams-Brabantse bedrijven. 

De landbouwtelling van het NIS (bedrijfszetel 2001) levert een oppervlakte boomgaarden die 4% 

groter is dan volgens de mestbanktelling naar ligging van de bedrijfszetel. Voor West-Vlaanderen 

bedraagt het verschil 7%, voor Limburg 6%. 

Het verschil tussen het kadaster en de oppervlakte volgens de landbouwtelling is zeer groot. Terwijl de 

landbouwtelling 14 697 ha registreert, vindt men in het kadaster nog 27 829 ha. Volgens de 

landbouwtelling van 1959 waren er in Vlaanderen ca. 30 000 ha, in 1980 nog 10 000. Daarentegen 

registreert het kadaster in 1980 35 000 ha. Dit betekent dat de stijging van het boomgaardenbestand in 

de landbouwtelling tussen 1980 en 2001 in het kadaster niet te bespeuren is en dat het kadaster de 

oppervlakte boomgaarden nog altijd aan het 'afbouwen' is. Dat de oppervlakte boomgaarden in het 

kadaster wat groter zou zijn dan volgens de landbouwtelling is normaal. Verschillende landbouwers 

zullen nog wel een stuk grasland als 'speelweide' overhouden, maar zo grote verschillen lijken ons zeer 

bedenkelijk. 

Tabel 12. Vergelijking van de oppervlakte boomgaarden volgens de verschillende bronnen. 

Provincie landbouwtelling 

NIS 

2001 (1) 

kadaster 2001 

(2) 

30 

Mestbank 

ligging (3) 


(4) 

OC 

bodemgebruik 

(5) 

Antwerpen 386 708 371 385 14 

Vlaams-Brabant 3 739 7 713 4 001 3701 7 874 

West-Vlaanderen 376 818 351 352 43 

Oost-Vlaanderen 1 382 4 831 1 376 1371 52 

Limburg 8 813 13 759 8 079 8 320 14 450 


(1)/(2) (1)/(5) (1)/(4) (2)/(5) (2)/(3) (3)/(4) 

Antwerpen 0,54 27,9 1,00 51,24 1,91 0,97 

Vlaams-Brabant 0,48 0,5 1,01 0,98 1,93 1,08 


Oost-Vlaanderen 0,29 26,3 1,01 92,04 3,51 1,00 

Limburg 0,64 0,6 1,06 0,95 1,70 0,97 

Vlaanderen 0,53 0,7 1,04 1,24 1,96 1,00 




Het OC-bodemgebruiksbestand op basis van satellietwaarnemingen leidt tot een oppervlakte van 

22 433 ha. Hier ook is er een grote afwijking ten opzichte van de landbouwtelling en de Mestbank. De 

provinciale verhoudingen zijn erg verschillend. In het OC-bodemgebruiksbestand zijn er praktisch 

geen boomgaarden in de provincies Antwerpen, West- en Oost-Vlaanderen. Voor Oost-Vlaanderen in

het bijzonder zijn er 52 ha op basis van het OC-bodemgebruiksbestand en bijna 1400 ha in de 

mestbankdata en de landbouwtelling. In Vlaams-Brabant en Limburg is de oppervlakte bijna dubbel zo 

groot in het OC-bodemgebruiksbestand dan in de landbouw-databanken. Voor die beide provincies 

gelijkt de oppervlakte op die van het kadaster maar aangezien het kadaster 4 830 ha meldt voor Oost- 

Vlaanderen, kan het eerder een toevallig goed overeenstemmen zijn dan een zekerheid… 

Kaart 11 geeft de vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens de landbouwtelling NIS 2001 

en de Mestbank 2001 (bedrijfstelling, aangifte landbouwers). De goede overeenkomst tussen beide 

bronnen wordt ook op gemeentelijk vlak teruggevonden. Er zijn enige verschillen, nu eens in de ene 

dan in de andere richting, binnen het fruitgebied Hageland-Zuid-Limburg. Dit geldt ook voor het 

arrondissement Sint-Niklaas. Voor de andere gemeenten zijn de absolute oppervlakten zo klein dat 

eventuele afwijkingen weinig belang hebben. 

Kaart 11. Vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens de landbouwtelling-NIS 2001 en de 

Mestbank 2001 (bedrijfstelling, aangifte landbouwers). 

Vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens de landbouwtelling NIS 2001 

en de Mestbank 2001 (ligging bedrijfszetel, aangifte landbouwers) 

Verhouding 


< 0.86 0.86 - 0.96 0.96 - 1.04 1.04 - 1.40 > 1.40 Geen boomgaarden 

volgens Mestbank 





31 

0 10 20 30 KM 

Absolute oppervlakte van de boomgaarden 

volgens landbouwtelling 2001 

150000 

30000 

304314 

75000 

10000 

11 

F:\iseg\landbouw\landmap\kaart11.sas 

Kaart 12 die de vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens het kadaster 2001 en de 

landbouwtelling NIS 2001 weergeeft vertoont een heel ander beeld. De overeenkomst is vrij goed voor 

de actuele fruitgebieden van de landbouwtelling of de Mestbank. Daarentegen merkt men dat het 

kadaster heel wat boomgaarden aangeeft in het Pajottenland, in veel gemeenten van Oost-Vlaanderen 

en in de Voerstreek. Dit zijn gebieden die enkele tientallen jaren ook volgens de landbouwtelling 

boomgaarden hadden. Dit toont weerom het statisch karakter van de kadasterstatistiek. Al die 

fruitbomen zijn niet noodzakelijk verdwenen; enkele ervan kunnen nog op een speelweide 

aangetroffen worden, maar niet in de mate zoals in het kadaster aangegeven.

Kaart 12. Vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens het kadaster 2001 en de 

landbouwtelling-NIS 2001. 

Vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens het kadaster 2001 

en de landbouwtelling NIS 2001 

Verhouding 


< 1.17 1.17 - 1.89 1.89 - 3.80 3.80 - 20.00 > 20.00 Geen boomgaarden 




Bron: Kadaster 2001 & NIS landbouwtelling 2001 


32 

0 10 20 30 KM 



150000 

30000 

300765 

75000 

10000 

12 


Kaart 13. Vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens het OC-bodemgebruiksbestand en de 

Mestbank (ligging der gronden) (2001). 

Vergelijking van de boomgaardenoppervlakte volgens het OC-Bodemgebruiksbestand 2001 

en de boomgaardenoppervalkte volgens de mestbank (ligging der gronden) 

Verhouding 


< 0.01 0.01 - 0.10 0.10 - 1.58 1.58 - 4.00 > 4.00 Geen boomgaarden 

volgens de mestbank 




0 10 20 30 KM 


volgens het OC-Bodemgebruiksbestand 2001 

150000 

75000 

10000 

Bron: 1) Mestbank 2001 



30000 

283268 

13 


Kaart 13 geeft de vergelijking tussen de boomgaardenoppervlakte volgens het OCbodemgebruiksbestand 

en de Mestbank (ligging der gronden). De tabel per provincie wordt bevestigd. 

Er zijn volgens het OC-bodemgebruik praktisch geen boomgaarden in West-Vlaanderen, Oost- 

Vlaanderen en Antwerpen daar waar de landbouwtelling (zie kaart 11) er wel recenseert. Daarentegen 

is 'het fruitteeltgebied' Hageland-Zuid-Limburg uitgestrekter dan volgens de Mestbank of de 

landbouwtelling. Zowel aan de oostelijke als aan de westelijke rand verschijnen grote afwijkingen 

(vergelijk ook met kaart 11). Binnen het fruitteeltgebied worden ook systematisch grotere waarden 

geregistreerd in het OC-bodemgebruiksbestand. Wat vooral eigenaardig is dat de oppervlakten in het 

kadaster en in het OC-bodemgebruiksbestand niet overeenstemmen (vergelijk de cirkels van kaart 12 

en 13). Men zou immers verwachten dat als er heel wat boomgaarden zich buiten het circuit van de 

commerciële bedrijven bevinden (wat door kaart 12 wordt verondersteld) men die oppervlakte ook zou 

terugvinden via de satellietwaarnemingen en dit is helemaal niet het geval, behalve in een aantal 

gemeenten aan de westelijke en aan de oostelijke rand (+ Voeren) van het fruitgebied Hageland-Zuid- 

Limburg. Maar de grote oppervlakte die het kadaster nog noteert in het Pajottenland en Oost- 

Vlaanderen wordt niet teruggevonden in de het OC-bodemgebruik. Dit betekent a priori niet dat deze 

laatste databank niet juist zou zijn, maar dan moet de totaliteit van de kadasterafwijking aan de inertie 

van deze statistiek toegekend worden. 

2.1.6. Landbouwoppervlakte in het kader van milieurapportering 

Voor de milieubelasting is het gebruik van de gegevens van de landbouwtelling het meest aangewezen 

waarbij de opdeling in grote bestemmingen nuttig is: akkerland, (blijvend) grasland, tuinbouw 

opgesplitst in openlucht en glasteelt, boomgaarden en sierteelten omdat elk van deze 

bodemgebruiksvormen een ander gebruik aan meststoffen en pesticiden veronderstelt. Hiernaast zijn 

er specifieke productiewijzen die een verschillende impact hebben op het milieu: de steeds bedekte 

oppervlakte onder grasland versus erosie; de glasteelt versus energiegebruik en emissies; drainering 

versus het oorspronkelijk milieu; irrigatie versus watergebruik. Bij de oppervlakte onder glas of harde 

plastiek wordt er geen onderscheid gemaakt naar de graad van verwarming. Tot bij de telling van 

2000 was er wel een onderscheid tussen een 'verwarmde oppervlakte' en een 'niet-verwarmde 

oppervlakte'. In Vlaanderen was er dan 1745 ha verwarmd en 336 ha niet-verwarmd. Eigenaardig 

genoeg is er in 2001 een verschuiving van de rubriek 'glas en harde plastiek' naar 'grote tunnels in 

plastiek' van meer dan 150 ha. Men kan dus veronderstellen dat het aandeel dat niet verwarmd is in 

de oppervlakte aangegeven onder glas- en harde plastiek in 2001 kleiner geworden is en slechts ca. 

10% zal bedragen. 

Een goede statistiek is ook die van de Mestbank waarbij de versie 'ligging der gronden' uiteraard de 

beste databank is als het over Vlaanderen gaat. Het verschil bedraagt 5% en dat verschil wordt bijna 

volledig teruggevonden in de graslandoppervlakte die groter is in de Mestbank dan in de 

landbouwtelling. Of deze oppervlakte een onderschatting is van de landbouwtelling of omgekeerd van 

de Mestbank kan hier niet achterhaald worden, hoewel dat op basis van de regionale verschillen zou 

geponeerd kunnen worden dat het gaat over het gebruik van gronden bij de Mestbank die niet meteen 

in de gronden van de beroepslandbouw begrepen zijn (zie verder). Wel zou de glasoppervlakte uit de 

landbouwtelling gehaald moeten worden indien men de mestbankgegevens gebruikt. De mestbankdata 

hebben dit als nadeel dat ze minder vlot beschikbaar zijn dan de gegevens van de NISlandbouwtelling, 

maar ze hebben het voordeel dat ze op perceelsniveau geregistreerd zijn, dat ze met 

andere gegevens gelinkt zijn die voor een milieurapportering wel relevant 

zijn: waterwinningsgebieden e.a., gewestplanbestemmingen… (zie methodologie in het eerste deel). 

De statistieken van het kadaster of van het OC-bodemgebruiksbestand lijken ons niet aangewezen om 

de landbouwsector te bestuderen maar zijn eerder nuttig voor de ruimtelijke problematiek. 

Ruimtelijk zijn er wel een aantal merkelijke verschillen tussen de bronnen. Daar waar de landbouw 

belangrijk is (in termen van aandeel in de totale oppervlakte) zoals in West-Vlaanderen, een deel van 

Oost-Vlaanderen, Zuid-Limburg, de Noorderkempen, is de afwijking tussen de bronnen gering: zeer 

gering tussen landbouwtelling en Mestbank, matig ten opzichte van het kadaster. Daar waar de 

landbouw minder belangrijk is en waar de verstedelijking groot is, merkt men grotere afwijkingen 

33

tussen de bronnen, het grootst in de Kempen. Dit doet vragen rijzen: tussen de landbouwtelling en het 

kadaster lijkt het mechanisme vrij normaal: veel kleine bedrijven die bij bedrijfsbeëindiging een deel 

van hun percelen niet overdragen naar de beroepslandbouw of waar door de geringe druk vanuit de 

beroepslandbouw er geen vraag naar is. Een deel van de landbouwoppervlakte volgens het kadaster 

belandt zo in een 'grijze zone' waarover weinig bekend is. De vergelijking met de mestbankdata brengt 

wel iets nieuws aan het licht, namelijk dat blijkbaar een deel van die gronden ingeschakeld wordt in 

het mestcircuit. Deze nieuwe waarneming vraagt zeker om verder onderzoek. 

Naar de ruimte toe is vooral het verschil tussen de beide bronnen -landbouwtelling en kadasterrelevant 

omdat het een goede indicator is voor de versnippering van de ruimte, voor de aanwezigheid 

van braakgronden, voor een onefficiënt ruimtegebruik. 

Naar milieu toe dient rekening gehouden te worden met de aard van de teelten voor de 

erosieproblematiek, het gebruik van pesticiden, het energieverbruik, de absorptiemogelijkheid van 

drijfmest. 

2.2. Het agrarisch bodemgebruik 

De kaarten 14 tot 23 illustreren de ruimtelijke verschillen inzake bodemgebruik. De Zandstreek en de 

Kempen zijn gekenmerkt door het hoogste aandeel grasland. In de Zandleemstreek contrasteren de 

hoge percentages van het zuidoosten van Oost-Vlaanderen met de rest van de Zandleemstreek. Deze 

ruimtelijke verschillen zijn in de eerste plaats het gevolg van een optimale aanpassing aan de 

bodemgeschiktheid van deze regio's. Een deel van het grasland is permanent grasland, het overige is 

tijdelijk. Voor de erosieproblematiek is het interessant om dat onderscheid te maken. Zoals uit de 

legenda van kaart 15 blijkt zijn de percentages kleiner dan die van kaart 14. Het ruimtelijk beeld is 

echter gelijkend, op de Noorderkempen na waar blijkbaar veel tijdelijk grasland voorkomt. De 

oppervlakte maïs is in dezelfde gebieden heel belangrijk en bereikt vaak de helft van de oppervlakte 

grasland. Dit houdt maar gedeeltelijk verband met de bodemgesteldheid maar is vooral in verband te 

brengen met de bedrijfsstructuur van die streken, namelijk gericht op rundveehouderij en in heel wat 

bedrijven ook op varkenshouderij. Maïs kan heel wat drijfmest verteren en is dus bijna een verplichte 

teelt in de intensieve veehouderij. Graangewassen, nijverheidsgewassen en aardappelen komen in de 

Zandstreek en de Kempen zeer weinig voor. De betere bodems van de Zandleemstreek, Leemstreek en 

Polders verklaren er het belang van de graangewassen, de nijverheidsgewassen en de aardappelen. 

Nijverheidsgewassen en aardappelen nemen in het zuiden van West-Vlaanderen een veel grotere 

oppervlakte in dan de graangewassen. Ook dit onderscheid kan voor de bodemerosie belangrijk zijn 

,alsook voor de bemestingsproblematiek. 

De groenteteelt in open lucht (kaart 19) is geen 'basisteelt', is grotendeels verdwenen uit de As 

Antwerpen-Brussel om zich in de Zandleemstreek van West-Vlaanderen te concentreren. Voor het 

milieu kan het voorkomen hiervan belangrijk zijn bij gebruik van specifieke pesticiden. Hetzelfde 

geldt voor boomgaarden, boomkwekerijen en sierteelten. De glasoppervlakte is dan weer belangrijk 

voor het gebruik van energie en voor de uitstoot hieraan verbonden. De specifieke 

concentratiegebieden blijken uit kaart 21: tussen Antwerpen en Mechelen, de omstreken van 

Hoogstraten, het Gentse, de regio Roeselare. 

Een gering aandeel van de landbouwoppervlakte van Vlaanderen is 'irrigeerbaar' en is specifiek 

geconcentreerd in de Antwerpse en Limburgse Noorderkempen en in de omstreken van Roeselare. Een 

belangrijker deel van het landbouwareaal wordt gedraineerd. De concentratie in West-Vlaanderen en 

het westen van Oost-Vlaanderen is opvallend, verder in de Antwerpse Noorderkempen en de regio 

Hasselt-Sint-Truiden. Dit kan belang hebben voor de natuurlijke waterhuishouding. 

34

Kaart 14. Oppervlakte grasland (hooiland en weiland) ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

Oppervlakte grasland (hooiland en weiland) t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 14 

% grasland 

< 28 28 - 35 35 - 43 43 - 50 > 50 



Bron: NIS landbouwtelling 2001 


35 

0 10 20 30 KM 

300000 

50000 

Absolute oppervlakte 

501205 

150000 

10000 


Kaart 15. Grasland: totale oppervlakte steeds bedekt ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

Grasland: totale oppervlakte steeds bedekt t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 15 

% grasland: totaal oppervlakte steeds bedekt 

< 20 20 - 25 25 - 32 32 - 40 > 40 





0 10 20 30 KM 

300000 

50000 


409424 

150000 

10000 


Kaart 16. Oppervlakte graangewassen (voor de 'korrel') ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

Oppervlakte graangewassen (voor de 'korrel') t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 16 

% graangewassen 

< 8 8 - 13 13 - 18 18 - 28 > 28 





36 

0 10 20 30 KM 

150000 

30000 


240260 

75000 

10000 


Kaart 17. Oppervlakte nijverheidsgewassen en aardappelen ten opzichte van totaal beteelde 

oppervlakte. 

Oppervlakte nijverheidsgewassen en aardappelen t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 17 

% nijverheidsgewassen en aardappelen 

< 2 2 - 6 6 - 13 13 - 21 > 21 





0 10 20 30 KM 

300000 

50000 


364898 

150000 

10000 


Kaart 18. Oppervlakte voedermaïs en maïs gemalen kolf ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

Oppervlakte voedermaïs en maïs gemalen kolf t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 18 

% voedermaïs en maïs gemalen kolf 

< 11 11 - 17 17 - 21 21 - 28 > 28 





37 

0 10 20 30 KM 

150000 

30000 


221396 

75000 

10000 


Kaart 19. Oppervlakte groenten in open lucht voor industriële verwerking, groenten in open lucht 

voor vers verbruik, kleinfruit in open lucht, tuinbouwzaden en -planten in open lucht, ten opzichte van 

totaal beteelde oppervlakte. 

Oppervlakte groenten in lucht voor industriële verwerking, groenten in open lucht voor vers gebruik, 

kleinfruit in open lucht, tuinbouwzaden en -planten in open lucht t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 

% groenten in lucht voor industriële verwerking, groenten in open lucht voor vers gebruik, 

kleinfruit in open lucht, tuinbouwzaden en -planten in open lucht 

< 0.5 0.5 - 1.5 1.5 - 3.0 3.0 - 6.0 > 6.0 





0 10 20 30 KM 


30000 


75000 

10000 

19 


Kaart 20. Oppervlakte boomgaarden, boomkwekerijen en sierteelten t.o.v. totaal beteelde oppervlakte. 

Oppervlakte boomgaarden, boomkwekerijen en sierteelten t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 20 

% boomgaarden, boomkwekerijen en sierteelten 

< 1 1 - 3 3 - 5 5 - 10 > 10 





38 

0 10 20 30 KM 

150000 

30000 


317923 

75000 

10000 


Kaart 21. Grondoppervlakte onder glas of harde plastiek ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

Grondoppervlakte onder glas of harde plastiek t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 21 

% grondoppervlakte onder glas of harde plastiek 

< 0.1 0.1 - 0.5 0.5 - 2.0 2.0 - 5.0 > 5.0 





0 10 20 30 KM 

15000 

3000 


16572 

7500 

1000 


Kaart 22. Irrigeerbare oppervlakte in open lucht ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

Irrigeerbare oppervlakte in open lucht t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 22 

% irrigeerbare oppervlakte in open lucht 

< 0.2 0.2 - 1.0 1.0 - 2.0 2.0 - 4.5 > 4.5 





39 

0 10 20 30 KM 

Kaart 23. Gedraineerde oppervlakte ten opzichte van totaal beteelde oppervlakte. 

% gedraineerde oppervlakte 

< 1 1 - 4 4 - 12 12 - 25 > 25 





130269 

0 10 20 30 KM 

30000 


75000 

10000 


Gedraineerde oppervlakte t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 23 

400000 

50000 


513544 

150000 

10000 


De veestapel 

De indicatoren die blijken uit het agrarisch bodemgebruik zijn onvoldoende om de milieu-impact van 

de sector weer te geven. Hiernaast moet ook de veestapel in acht genomen worden. Voor de runderen 

bestaat er een relatie tussen omvang van de veestapel en bodemgebruik, maar deze is niet eenduidig 

aangezien ook (kracht)voeders buiten het bedrijf kunnen aangekocht worden. Voor de zogenaamde 

'niet-grondgebonden productie' is er helemaal geen relatie. Het betreft voornamelijk de varkenshouderij, 

de pluimveesector, de mestkalveren. Voor de mestproductie dient er dus meteen met de 

omvang van de veestapel rekening gehouden te worden. 

De kaarten 24 tot 27 geven de spreiding van de veestapel. Er wordt voor twee soorten kaarten 

gekozen: de ene kaart drukt de veedichtheid uit ten opzichte van de totaal beteelde oppervlakte, de 

andere kaart ten opzichte van de totale kadastrale oppervlakte. De eerste reeks drukt vooral de 

intensiteit uit binnen de landbouwsector terwijl voor de milieudruk de beide kaarten nuttig zijn. De 

eerste kaart is belangrijk om uit te maken in welke mate de drijfmest kan afgevoerd worden op der 

beteelde oppervlakte, de tweede kaart is belangrijk voor de globale milieudruk. 

De kaarten tonen aan dat de runderstapel vooral gelokaliseerd is in de Zandstreek en de Kempen. Er is 

uiteraard een grote overeenkomst met het reeds behandelde bodemgebruik. In de Kempen is daarenboven 

de dichtheid aan varkens en pluimvee groot. Maar deze is ook zeer groot in de West-Vlaamse 

Zandleemstreek. De combinatie in de kaartbeelden van absolute aantallen en dichtheid toont duidelijk 

aan dat de problematiek voor het milieu als gevolg hiervan zich duidelijk in specifieke gebieden 

voordoet. 

40

Kaart 24a & 24b. Lokalisatie van de runderstapel (absoluut; dichtheid ten opzichte van de 

landbouwoppervlakte; dichtheid ten opzichte van de totale kadastrale oppervlakte). 

Lokalisatie van de runderenstapel t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 24a 

Dichtheid van de runderenstapel (per ha oppervlakte) 

< 1.6 1.6 - 2.2 2.2 - 2.4 2.4 - 3.0 > 3.0 



Dichtheid van de runderenstapel (per ha oppervlakte) 

< 0.4 0.4 - 0.8 0.8 - 1.1 1.1 - 1.6 > 1.6 







41 

0 10 20 30 KM 

0 10 20 30 KM 

15000 

3000 

Absoluut aantal 

28713 

7500 

1000 

F:\iseg\landbouw\landmapN\kaart24a.sas 

Lokalisatie van de runderenstapel t.o.v. totale kadastrale oppervlakte 24b 

15000 

3000 


28713 

7500 

1000 

F:\iseg\landbouw\landmapN\kaart24b.sas

Kaart 25a & 25b. Lokalisatie van de schapen- en geitenstapel (absoluut; dichtheid ten opzichte van de 

landbouwoppervlakte; dichtheid ten opzichte van de totale kadastrale oppervlakte ). 

Lokalisatie van de schapen- en geitenstapel t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 25a 

Dichtheid van de schapen- en geitenstapel (per ha oppervlakte) 

< 0.04 0.04 - 0.09 0.09 - 0.15 0.15 - 0.25 > 0.25 



Dichtheid van de schapen- en geitenstapel (per ha oppervlakte) 

< 0.02 0.02 - 0.04 0.04 - 0.06 0.06 - 0.10 > 0.10 







42 

0 10 20 30 KM 

0 10 20 30 KM 

3000 

500 


3666 

1500 

100 


Lokalisatie van de schapen- en geitenstapel t.o.v. totale kadastrale oppervlakte 25b 

3000 

500 


3666 

1500 

100 


Kaart 26a & 26b. Lokalisatie van de varkensstapel (absoluut; dichtheid ten opzichte van de 


Lokalisatie van de varkensstapel t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 26a 

Dichtheid van de varkensstapel (per ha oppervlakte) 

< 0.5 0.5 - 3.0 3.0 - 6.5 6.5 - 13.0 > 13.0 



Dichtheid van de varkensstapel (per ha oppervlakte) 

< 0.2 0.2 - 1.0 1.0 - 3.0 3.0 - 7.5 > 7.5 







43 

0 10 20 30 KM 

150000 

0 10 20 30 KM 

30000 


198906 

75000 

10000 


Lokalisatie van de varkensstapel t.o.v. totale kadastrale oppervlakte 26b 

150000 

30000 


198906 

75000 

10000 


Kaart 27a & 27b. Lokalisatie van de pluimveestapel (absoluut; dichtheid ten opzichte van de 


Lokalisatie van de pluimveestapel t.o.v. totaal beteelde oppervlakte 27a 

Dichtheid van de pluimveestapel (per ha oppervlakte) 

< 0.3 0.3 - 15.0 15.0 - 40.0 40.0 - 80.0 > 80.0 



Dichtheid van de pluimveestapel (per ha oppervlakte) 

< 0.1 0.1 - 6.0 6.0 - 15.0 15.0 - 40.0 > 40.0 







44 

0 10 20 30 KM 

1000000 

150000 

0 10 20 30 KM 


1484387 

500000 

30000 


Lokalisatie van de pluimveestapel t.o.v. totale kadastrale oppervlakte 27b 

1000000 

150000 


1484387 

500000 

30000 


2.3. De bossen 

Hoger werd aangehaald dat er drie bronnen waren omtrent de bosstatistiek: het kadaster, het OCbodemgebruiksbestand 

en de boskaart van het OC/afdeling Bos & Groen. Tabel 13 geeft de 

vergelijking op provinciaal niveau. De kaarten 28, 29, 30 geven de onderlinge vergelijkingen. 

Tabel 13. Vergelijking van de bosoppervlakte volgens de verschillende bronnen. 

Provincie kadaster 2001 (1) OC-groen (2) OC-bodemgebruik 

Antwerpen 34 263 46 485 50 535 

Vlaams-Brabant 21 519 25 467 21 242 

West-Vlaanderen 6 791 7 365 7 672 

Oost-Vlaanderen 14 900 16 968 16 844 

Limburg 30 888 50 083 48 937 

Vlaanderen 108 361 146 368 145 230 

(1)/(2) (1)/(3) (2)/(3) 

Antwerpen 0,74 0,68 0,92 

Vlaams-Brabant 0,84 1,01 1,20 

West-Vlaanderen 0,92 0,89 0,96 

Oost-Vlaanderen 0,88 0,88 1,01 

Limburg 0,62 0,63 1,02 

Vlaanderen 0,74 0,75 1,01 




Kaart 28 geeft de vergelijking van de bosoppervlakte op basis van de kadasterstatistiek en het OCbodemgebruiksbestand. 

Volgens deze laatste bron is de oppervlakte heel wat groter in de provincies 

Antwerpen en Limburg. De afwijkingen per gemeente zijn echter niet steeds identiek, hoewel veel 

gemeenten de provinciale trend volgen. De goede overeenkomst voor Oost-Vlaanderen beantwoordt 

echter aan grote interne verschillen op gemeentelijk vlak. In het zuiden van de provincie is er volgens 

het kadaster heel wat meer bos, in het noorden geldt het omgekeerde. 

Kaart 29 die de vergelijking van de bosoppervlakte op basis van de kadasterstatistiek en het OC/Bos & 

Groen-bestand weergeeft bevestigt grotendeels de provinciale waarnemingen. In de meeste gemeenten 

van de provincies Antwerpen en Limburg is de bosoppervlakte volgens het OC/Bos & Groenbestand 

merkelijk groter dan volgens het kadaster. Indien de gegevens van het OC/Bos & Groenbestand 

correct zijn, zou dit wijzen op een 'achterblijven' van het kadaster en een recente toename van het 

bosbestand in die twee provincies. Vooral binnen de provincie Antwerpen zijn de gemeentelijke 

afwijkingen sterk verschillend volgens beide bronnen. De tweedeling noord/zuid voor Oost- 

Vlaanderen in vorige kaart waargenomen vindt men niet bij de vergelijking van deze twee bronnen. 

Kaart 30 geeft de vergelijking van de bosoppervlakte op basis van het OC/Bos-groen bestanden het 

OC-bodemgebruiksbestand. Hoewel de oppervlakten op niveau van Vlaanderen weinig verschillen 

zijn de afwijkingen op gemeentelijk vlak soms opvallend. Dit geldt onder meer voor het verschil 

tussen het noorden en het zuiden van Oost-Vlaanderen maar ook in het Antwerpse zijn er merkelijke 

verschillen. We moeten hieruit besluiten dat de gelijkheid op niveau van Vlaanderen maar schijn is 

aangezien er gemeentelijke afwijkingen optreden in beide richtingen. 

45

Kaart 28. Vergelijking van de bosoppervlakte op basis van de kadasterstatistiek en het OCbodemgebruiksbestand. 

Vergelijking van de bosoppervlakte op basis van de kadasterstatistiek 

en het OC-Bodemgebruiksbestand 

Verhouding 


< 0.55 0.55 - 0.75 0.75 - 0.95 0.95 - 1.25 > 1.25 




46 

0 10 20 30 KM 

Absolute bosoppervlakte 


150000 

75000 

10000 




30000 

321619 

28 


Kaart 29. Vergelijking van de bosoppervlakte op basis van de kadasterstatistiek en het OC/Bos- & 

Groenbestand. 

Vergelijking van de bosoppervlakte op basis van de kadasterstatistiek 

en het O.C./Bos & Groen bestand 

Verhouding 


< 0.55 0.55 - 0.74 0.74 - 0.95 0.95 - 1.25 > 1.25 Geen bossen 

volgens O.C./Bos & Groen bestand 



Bron: Kadaster 2001 & O.C./Bos en Groen bestand 2000 


0 10 20 30 KM 

Absolute bosoppervlakte 


150000 

30000 

321619 

75000 

10000 

29 


Kaart 30. Vergelijking van de bosoppervlakte op basis van het OC/Bos-& Groenbestand en het OCbodemgebruiksbestand. 

Vergelijking van de bosoppervlakte op basis van het O.C./Bos & Groen bestand 

en het OC-Bodemgebruiksbestand 

Verhouding 


< 0.7 0.7 - 0.9 0.9 - 1.0 1.0 - 1.3 > 1.3 




De bosoppervlakte in verband met milieurapportering 

47 

0 10 20 30 KM 

Absolute bosoppervlakte volgens 

het O.C./Bos en Groen bestand 

150000 

75000 

10000 

Bron: 1) O.C./Bos en Groen bestand 2000 



30000 


30 


Bos is in heel het milieudebat en in het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen een heel belangrijke 

aangelegenheid. Het zou belangrijk zijn om voor dit bodemgebruik een beter inzicht te hebben in de 

exacte oppervlakte: 108 000 ha volgens de ene bron en 146 000 ha volgens de andere. Dit verschil is 

onaanvaardbaar om een groenstrategie uit te stippelen. 

2.3. De woeste gronden 

De rubriek woeste gronden van het kadaster omvat verschillende subrubrieken die echter niet in de 

samenvattende tabellen beschikbaar zijn. Het gaat over woeste gronden sensu stricto, maar ook over 

heide, moerassen, veen, rotsen, turfgrond, buitendijkse aanslibbingen en schorre, duinen, niet 

geëxploiteerde steenberg of terril, een stadswal (zonder water). 

In het OC-bodemgebruiksbestand worden heide, slikke en schorre, strand en duinen, afzonderlijk 

opgenomen. Het totaal hiervan is uiteraard kleiner dan de 'woeste gronden' van het kadaster. De 

vergelijking is dus niet erg relevant.

Tabel 14. Oppervlakte 'woeste gronden'. 

'woeste gronden' heide 

slikke en schorre strand en duinen 

(kadaster) 

(OC-bodemgebruik) (OC-bodemgebruik) (OC-bodemgebruik) 

Antwerpen 15 877 2 681 60 33 

Vlaams-Brabant 1 909 2 0 0 

West-Vlaanderen 3 749 0 0 213 

Oost-Vlaanderen 4 653 0 0 0 

Limburg 20 036 4 760 0 9 

Vlaanderen 46 224 7 443 60 256 




2.4. De bebouwde oppervlakte 

De bebouwde oppervlakte is de meest eenvoudige uiting van de verstedelijking waarbij alle functies 

die een 'verharding' induceren kunnen worden opgenomen: de woningen, de kantoren, de industriële 

gebouwen, de verharde wegen… 

Om de verstedelijking te meten is de 'bebouwde' oppervlakte uit de kadastrale statistiek de meest voor 

de hand liggende indicator. Men noemt dit de 'morfologische verstedelijking'. 

Verstedelijking staat hier dan in contrast tot alle andere functies van de 'open ruimte'. Maar ook de 

morfologische verstedelijking is een geheel van verschillende functies die naar milieu-effect niet 

gelijkaardig zijn. Het is dus een 'verzamelindicator' die als tegengewicht staat van 'open ruimte'. 

Toch moet hier nog het onderscheid gemaakt worden tussen de 'bebouwde percelen' zoals hierboven 

vermeld en de 'geürbaniseerde' oppervlakte die niet bebouwd is: tuinen, parken, recreatieterreinen, 

nijverheidsgronden, bouwgronden, splitsing van grond en gebouw, andere. Hierbovenop kan men nog 

de gekadastreerde wegenis in aanmerking nemen. Wat er met de 'gekadastreerde waters' dient te 

gebeuren maakt deel uit van een keuze. Dit geldt ook voor de 'niet-gekadastreerde oppervlakte' die niet 

alleen verharde wegen omvat maar ook grote waterlopen. 

Tabel 15. Vergelijking van de 'bebouwde oppervlakte' volgens het kadaster en volgens het OCbodemgebruik. 

kadaster (a) OCbodemgebruik 

(b) 

48 

OCbodemgebruik 

(c) 

(a)/(b) (a)/(c) 

Antwerpen 84 524 54 214 61 770 1,56 1.37 

Vlaams-Brabant 50 800 23 377 24 439 2,17 2.08 

West-Vlaanderen 68 504 41 096 43 399 1,67 1.58 

Oost-Vlaanderen 75 318 46 273 51 501 1,63 1.46 

Limburg 54 206 34 524 38 436 1,57 1.41 

Vlaanderen 333 352 199 484 219 545 1,67 1.52 

(a)= Bebouwde oppervlakte ('2') + Niet gekadastreerde oppervlakte ('5') + gekadastreerde waters en wegenis 

('1K+L') 

(b) = kernstadbebouwing + andere bebouwing + autowegen- + gewestwegen + zeehaven + luchthaven + handelsen 

industrie + andere infrastructuur 

(c) =(b) + wateroppervlakte 




Uit tabel 15 blijkt dat de bebouwde (inclusief de 'verharde') oppervlakte volgens het kadaster 67% 

uitgestrekter is dan volgens het OC-bodemgebruik (of 52% indien met de wateroppervlakte wordt 

rekening gehouden). Rekening houdend met de methodologie is dit te verwachten. In het kadaster zijn

de percelen waarop een woning/gebouw staat 'bebouwde' percelen. Op basis van satellietwaarnemingen 

is het logisch dat de grotere tuinen als 'niet-bebouwd' geïnterpreteerd worden. Het is 

ook mogelijk dat smallere wegen op basis van de satellietwaarnemingen niet in aanmerking genomen 

worden en volgens het kadaster wel. De analyse van de verschillende rubrieken (zie 1.1. en 1.2.) toont 

aan dat de afwijking op de bewoning niet zo groot is, maar eigenlijk doet zich ook een verschuiving 

voor van de ene rubriek naar de andere omdat de rubrieken in de twee bronnen niet identiek zijn: de 

bebouwing in het OC-bestand omvat ook de daarin begrepen handelsen industrie-infrastructuur en 

straten. Een functionele indeling naar industrie, handel, openbare gebouwen, is duidelijk beter op basis 

van het kadaster. De exacte oppervlakte door de woningen ingenomen is in geen van beide bronnen te 

achterhalen: in de ene bron omdat ze vermengd is met andere soorten bebouwde ‘aard’, in de andere 

bron omdat er tuinen inbegrepen zijn. 

Binnen de verstedelijkte oppervlakte volgens het kadaster kan het onderscheid gemaakt worden 

tussen: 

• het wegennet 

• de oppervlakte ingenomen voor de woonfunctie (appartementen, buildings, huizen en hoeven) 

• de oppervlakte ingenomen door de secundaire sector (ambachten- en industriegebouwen) 

• de oppervlakte ingenomen door de tertiaire sector (opslagruimten, kantoorgebouwen, gebouwen 

met handelsbestemming, openbare gebouwen, nutsvoorzieningen, gebouwen voor sociale zorg en 

ziekenzorg, onderwijs, onderzoek, cultuur, eredienst, recreatie en sport en andere). Opslagruimten 

kunnen deels tot de secundaire sector behoren maar zullen dominant tot de groothandel en tertiaire 

functies behoren. 

Voor het milieu zijn deze oppervlakten -behalve het feit dat ze verstedelijking uitdrukken- niet steeds 

relevant omdat de milieu-effecten eerder voortspruiten uit de functie die op deze oppervlakten 

plaatsgrijpt en deze milieu-effecten verschillen volgens de actoren. Het is niet de oppervlakte 

ingenomen door het wonen die de milieu-effecten bepaalt doch wel de huishoudens die er wonen. Ook 

zo is de industriële oppervlakte op zich niet zo relevant doch wel de aard van de industriële activiteit 

die er plaatsgrijpt. 

De verstedelijkte oppervlakte is een handige 'globale' ruimtelijke indicator en mag niet als 'functionele 

indicator' gebruikt worden. Daarenboven is hij aan enige onnauwkeurigheid onderhevig. De oppervlakte 

aangegeven voor het wonen is overschat omdat ook een grote oppervlakte tuinen hierin vervat 

is, aangezien huis en tuin in veel gevallen één kadastraal perceel vormen. Daarenboven is er de 'nietgekadastreerde' 

oppervlakte waarvan een deel bebouwd is (wegennet). 

Kaart 36 geeft een vergelijking tussen de 'verstedelijkte' oppervlakte volgens het kadaster en volgens 

het OC-bodemgebruiksbestand. Zoals hoger vermeld is die vergelijking niet zuiver, onder meer omdat 

we verplicht zijn van ook de wateroppervlakte erbij te nemen (voor een deel zijn dat wel kanalen, dus 

menselijke constructies…). De kaart toont grote ruimtelijke verschillen waarvan de vergelijking ons 

niet steeds duidelijk lijkt. Globaal is de overeenkomst het grootst in de stedelijke gebieden. Dit is 

logisch omdat daar de tuinen kleiner zijn ten opzichte van de rest van het bebouwde perceel of zelfs 

afwezig zijn. Waarom de overeenkomst ook zo groot is in de Kempen en de Denderstreek kan op het 

eerste zicht een raadsel zijn, doch wanneer men deze kaart vergelijkt met kaart 2 (vergelijking van de 

landbouwoppervlakte volgens de landbouwtelling en het kadaster) merkt men heel wat 

overeenkomsten. Men zou kunnen stellen dat de satellietwaarnemingen een weergave zijn van die 

diffuse verstedelijking. Immers, het verschil is het grootst in Zuid-Limburg en het oosten van Vlaams- 

Brabant en het zuiden van Oost-Vlaanderen. Wellicht speelt de spreiding van de bewoning hier een 

rol. Hoe geconcentreerder de bewoning hoe beter de bebouwde oppervlakte wordt omschreven in de 

satellietwaarnemingen: in die gevallen is de oppervlakte merkelijk kleiner dan volgens het kadaster. 

De kaarten 31 tot 36 geven de ruimtelijke weerspiegeling van de cijfers. 

49

Kaart 31. Aandeel van de oppervlakte ingenomen voor het wonen in de totale kadastrale oppervlakte. 

Aandeel van de oppervlakte ingenomen voor het wonen in de totale kadastrale oppervlakte 31 

Aandeel Vlaams gemiddelde: van de landbouwoppervlakte 11 % 

volgens het kadaster 

< 8 % 8 - 11 % 11 - 13 % 13 - 16 % > 16 % 





50 

0 10 20 30 KM 

Absolute oppervlakte ingenomen 

voor het wonen 

150000 

30000 

264621 

75000 

10000 


Kaart 32. Aandeel van de oppervlakte ingenomen door de secundaire sector in de totale kadastrale 

oppervlakte. 

Aandeel van de oppervlakte ingenomen door de secundaire sector in de totale kadastrale oppervlakte 32 

Aandeel Vlaams gemiddelde: van de landbouwoppervlakte 1.5 % 


< 0.3 % 0.3 - 0.7 % 0.7 - 1.5 % 1.5 - 2.6 % > 2.6 % 





0 10 20 30 KM 


door de secundaire sector 

90000 

15000 

114417 

45000 

3000 


Kaart 33. Aandeel van de oppervlakte ingenomen door de tertiaire sector in de totale kadastrale 

oppervlakte. 

Aandeel van de oppervlakte ingenomen door de tertiaire sector in de totale kadastrale oppervlakte 33 



< 1.4 % 1.4 - 2.0 % 2.0 - 2.9 % 2.9 - 4.7 % > 4.7 % 





51 

0 10 20 30 KM 

Kaart 34. Aandeel van de bebouwde percelen in de totale kadastrale oppervlakte. 



< 13 % 13 - 17 % 17 - 20 % 20 - 27 % > 27 % 





0 10 20 30 KM 


door de tertiaire sector 

90000 

15000 

156189 

45000 

3000 


Aandeel van de oppervlakte van de bebouwde percelen in de totale kadastrale oppervlakte 34 


door bebouwde percelen 

300000 

50000 

535351 

150000 

10000 


Kaart 35. Aandeel van de verstedelijkte oppervlakte in de totale kadastrale oppervlakte. 

Aandeel van de verstedelijkte oppervlakte in de totale kadastrale oppervlakte 35 



< 17 % 17 - 21 % 21 - 25 % 25 - 34 % > 34 % 





52 

0 10 20 30 KM 

900000 

150000 

Absolute oppervlakte van het 

verstedelijkte gebied 


450000 

30000 


Kaart 36. Vergelijking tussen de verstedelijkte oppervlakte volgens het kadaster en de bebouwde 

oppervlakte en wateroppervlakte volgens het OC-bodemgebruiksbestand. 

Vergelijking tussen de verstedelijkte oppervlakte volgens het kadaster 

en de bebouwde oppervlakte en wateroppervlakte volgens het OC-Bodemgebruiksbestand 

Verhouding 


< 1.30 1.30 - 1.54 1.54 - 1.87 1.87 - 2.50 > 2.50 




0 10 20 30 KM 

900000 

150000 

Absolute oppervlakte van het 

verstedelijkte gebied 


450000 




30000 

36 


2.5. Recreatie 

Er zijn twee rubrieken in het kadaster die op een oppervlakte wijzen in verband met overwegend 

recreatie, enerzijds de rubriek 'recreatieterreinen' (4588 ha) binnen de onbebouwde percelen. Dit zijn 

bijvoorbeeld een golf-, voetbalterrein, een hippodroom, een speelterrein of speeltuin, een 

kampeerterrein, een zwembad in open lucht… Binnen de 'bebouwde percelen' zijn er in Vlaanderen 

8200 ha percelen met gebouwen voor recreatie en sport. Hiernaast is er een rubriek 'tuinen en parken' 

die bijna 19 000 ha beslaat. Hierin zijn begrepen privé- of openbare lusttuinen, siertuinen, 

plantentuinen. Hoeveel oppervlakte precies voor 'recreatieve' (openbare) doeleinden wordt gebruikt 

kan niet achterhaald worden. Hiernaast is de waarschijnlijkheid groot dat bossen of wateroppervlakten 

die deel uitmaken van een groter recreatiecomplex als dusdanig gekadastreerd zullen zijn en dus niet 

meteen in een 'recreatie' subtotaal kunnen ondergebracht worden. 

Kaart 37 geeft het aandeel van de oppervlakte ingenomen door recreatie. Dit aandeel is het grootste in 

de kustgemeenten en in de Kempen. 

Kaart 37. Aandeel van de oppervlakte bestemd voor recreatie in de totale kadastrale oppervlakte. 

Aandeel van de oppervlakte voor recreatie in de totale kadastrale oppervlakte 37 



< 0.5 % 0.5 - 1.0 % 1.0 - 1.3 % 1.3 - 2.0 % > 2.0 % 





53 

0 10 20 30 KM 


voor recreatie 

15000 

38085 

3000 


Bibliografie 

Van der Haegen H., (1982), Het bodemgebruik in België en de evolutie ervan sinds 1834 volgens de 

kadastrale gegevens, Statistisch Tijdschrift, 1982, 1, pp.3-29. 

Van Hecke E., (1993), Landbouw en platteland in een dynamisch perspectief, De Aardrijkskunde, 

1993, 1-2, pp.185-203. 

54

MIRA/2003/01 - Milieurapport Vlaanderen MIRA

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?