BEELDKwartaalblad voor ruimtelijk georiënteerde kunst
BEELDKwartaalblad voor ruimtelijk georiënteerde kunst
BEELDKwartaalblad voor ruimtelijk georiënteerde kunst
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
BEELDEN<br />
Kwartaalblad<br />
3#2008<br />
<strong>voor</strong> <strong>ruimtelijk</strong> <strong>georiënteerde</strong> <strong>kunst</strong><br />
Jaargang 11, nr.43
‘Lente’<br />
Psychiatrisch Centrum Rielerenk<br />
Deventer<br />
Nederlandse Kring van Beeldhouwers<br />
90 jaar<br />
curator Anne Berk<br />
Tijd is Het<br />
Het is Tijd<br />
Jannet van Kleeff-Vissers<br />
Jane Boyd<br />
Erik van Maarschalkerwaard<br />
Joop Haring<br />
Petra Boshart<br />
Mieke Smits<br />
Saskia Boelsums & Peter Veen<br />
Erica van Seeters<br />
Mieke van den Hoeven<br />
Hanna Mobach<br />
Corrie van de Vendel<br />
Mari Shields<br />
Kleine Overstraat 44, 7411 JM Deventer Telefoon +31(0)570 618447<br />
www.szekeres.nl email: karoly@szekeres.nl<br />
Pulchri-Studio<br />
opening op zaterdag 2 augustus om 14.00 uur<br />
de opening wordt verricht door <strong>kunst</strong>historicus Jeroen Damen<br />
2 t/m 24 augustus<br />
Lange Voorhout 15, 2514 EA Den Haag, T (070) 346 17 35<br />
Geopend dinsdag t/m zondag 11.00–17.00 uur<br />
www.pulchri.nl<br />
Frode Bolhuis<br />
PLATFORM21<br />
=<br />
Bronsgieterij Flassh.<br />
Voor het vervaardigen van Uw<br />
beelden in brons<br />
Van groot tot klein<br />
Gespecialiseerd in: Patineren, sicileren en het<br />
maken van siliconenvormen.<br />
CHECKING<br />
REALITY<br />
A REAL SHOW ABOUT THE VIRTUAL. CHECK PLATFORM21 AND THE BEATRIXPARK. 18 MAY - 10 AUGUST 2008<br />
Bronsgieterij Flassh<br />
Eigen Haard 12<br />
8561 EX BALK<br />
Tel; 0514-605868<br />
a.stijlaart@home.nl
Colofon<br />
Beelden wordt uitgegeven door<br />
Uitgeverij Smit van 1876, Venlo/<br />
Hengelo en verschijnt vier maal<br />
per jaar<br />
Hoofdredactie<br />
John Blaak<br />
Postbus 42621<br />
3006 DC Rotterdam<br />
010-2122857<br />
redactie@beeldenmagazine.nl<br />
Tekstredactie<br />
Ineke Soeterik<br />
Vormgeving<br />
Gideon Fraipont<br />
Druk<br />
AM-Creation, Venlo<br />
Abonnementen &<br />
Adreswijzigingen<br />
Jaarabonnement € 30,-<br />
Donatieabonnement min. € 35,-<br />
Losse nummers € 7,50<br />
Proefnummers € 2,50<br />
S.P. Abonneeservice<br />
Postbus 105<br />
2400 AC Alphen a/d Rijn<br />
0172-476085 (t)<br />
0172-653307 (f)<br />
info@spabonneeservice.nl<br />
Advertenties<br />
AM-Creation<br />
Postbus 612<br />
5900 AP Venlo<br />
06-34492511<br />
info@am-creation.nl<br />
Redactioneel<br />
Op de Art Amsterdam 2008, waar Beelden ter promotie van dit<br />
blad, vertegenwoordigd was op de tijdschriftenstand, is gebleken<br />
dat we steeds meer bekendheid krijgen alhoewel dat nog steeds<br />
beter kan natuurlijk. We worden nog steeds niet door iedereen op<br />
waarde geschat. De komende tijd gaan we ons erop toeleggen<br />
om ons nog beter naar buiten toe te profileren. Een van de dingen<br />
om dit beter te doen, is om naast reflecties op tentoonstellingen<br />
iets meer op de actualiteit in te gaan. Dit blijft moeilijk in een blad<br />
dat vier keer per jaar verschijnt. In dit nummer starten we met<br />
Beeldennieuws. In deze rubriek worden een aantal interessante<br />
tentoonstellingen van te voren aangekondigd. Het gaat hier om<br />
tentoonstellingen die wij logischerwijs nog niet konden recenseren<br />
omdat deze tijdens het schrijven nog niet geopend waren, maar<br />
waarvan wij het vermoeden hebben dat die wel interessant kunnen<br />
zijn <strong>voor</strong> onze lezers: de lezers die ons regelmatig vertellen dat zij<br />
graag een tentoonstelling bezocht zouden hebben die in ons blad<br />
beschreven stond, maar door de opzet van het blad te laat hier<br />
achter kwamen.<br />
In dit nummer weer een artikel over <strong>kunst</strong>subsidies. In Nederland<br />
is er geschat op elke 1.000 inwoners één <strong>kunst</strong>enaar. Dat zijn<br />
er ongeveer 16.000. Nu weet ik ook wel dat niet iedereen goed<br />
genoeg is (of gevonden wordt) om ervan te kunnen leven maar er<br />
zijn ook hele goede <strong>kunst</strong>enaars die in subsidieland steeds achter<br />
het net vissen. De <strong>kunst</strong>wereld lijkt een gelaagde piramide en<br />
onder de top zijn heel veel goede <strong>kunst</strong>enaars die geen subsidies<br />
krijgen. Als het je drive is om <strong>kunst</strong>enaar te zijn, kan niemand je<br />
dat afnemen. Het is alleen de vraag of iedereen gesubsidieerd<br />
dient te worden. Het antwoord op deze vraag is niet eenduidig.<br />
Ik ben zelf geen <strong>voor</strong>stander van start- of basisstipendium <strong>voor</strong><br />
een kleine groep geselecteerden. Ik denk dat een deeltijdbaan een<br />
<strong>kunst</strong>enaar in veel gevallen meer vrijheid geeft en minder afhankelijk<br />
maakt van wisselende subsidiebemoeienis. Ik ben wel een groot<br />
<strong>voor</strong>stander van de projectsubsidies en daar mogen er wat mij<br />
betreft veel meer van komen. Dit geeft de <strong>kunst</strong>enaar de gelegenheid<br />
om tijdelijk intensief aan een tentoonstelling te werken, een project<br />
te realiseren, of een onderzoek te doen. Geef hen hier<strong>voor</strong> een<br />
materiaalvergoeding en een stukje honorarium zodat zij hiermee de<br />
waardering en financiële steun krijgen die hen kan doen groeien.<br />
John Blaak<br />
Personalia<br />
carolien van den akker, <strong>kunst</strong>historisch<br />
onderzoeker, curator<br />
piet augustijn, tentoonstellingsmaker,<br />
freelance journalist<br />
anne berk, auteur, recensent<br />
ans van berkum, <strong>kunst</strong>historicus<br />
judith van beukering, <strong>kunst</strong>historicus,<br />
<strong>kunst</strong>manager<br />
eleonoor van beusekom, beeldend<br />
<strong>kunst</strong>enaar, adviseur <strong>kunst</strong> openbare<br />
ruimte<br />
etienne boileau, communicatieadviseur,<br />
freelance journalist<br />
riet van der linden, <strong>kunst</strong>historicus<br />
edwin van onna, <strong>kunst</strong>historicus,<br />
publicist<br />
antonie den ridder, beeldend <strong>kunst</strong>enaar,<br />
publicist<br />
beatrijs schweitzer, beeldend <strong>kunst</strong>enaar,<br />
<strong>kunst</strong>historicus<br />
astrid tanis, <strong>kunst</strong>criticus, <strong>kunst</strong>theoreticus<br />
sya van ’t vlie, <strong>kunst</strong>historicus,<br />
publicist<br />
carina van der walt, Afrikaniste en<br />
freelance schrijfster<br />
geraart westerink, <strong>kunst</strong>historicus<br />
tine van de weyer, beeldend <strong>kunst</strong>enaar,<br />
publicist en PvdA-raadslid<br />
in de gemeente Tilburg<br />
ISSN 0921-7916<br />
Beelden 3#2008<br />
verschijnt in week 39;<br />
Sluitingsdatum <strong>voor</strong><br />
advertenties week 35<br />
Cover: Anne Wenzel, Installatie This is<br />
what you want ... this is what you get, SM’s,<br />
Den Bosch, 2008, foto John Stoel<br />
Loek Grootjans, Spam (zie pagina 19)<br />
Inhoud<br />
6 Kunstsubsidies v.v., Anne Berk<br />
7 Polly Morph <strong>kunst</strong>prijs, Eleonoor van Beusekom<br />
8 Renske Janssen, Carolien van den Akker<br />
10 Alexander Wechgelaar, Piet Augustijn<br />
12 Intendant Culturele Diversiteit, Carina van der Walt<br />
13 From Armenia With Love in GEMAK, Riet van der Linden<br />
14 John Körmeling, Tine van de Weyer<br />
16 Kunst en corporaties: De Alliantie, Ans van Berkum<br />
18 Movements in Kunstliefde, Geraart Westerink<br />
19 Utopia in 17 holes, Beatrijs Schweitzer<br />
20 Sculptuur en Poëzie, Etienne Boileau<br />
22 Job Koelewijn in De Pont, Sya van ’t Vlie<br />
23 Lara Almarcegui, Judith van Beukering<br />
24 Nancy Spero in De Appel, Riet van der Linden<br />
25 Ferdi in Museum Het Valkhof, Antonie den Ridder<br />
26 Peart Perlmuter, Riet van der Linden<br />
27 Hildo Krop, Geraart Westerink<br />
28 DeMedici Beeldende Kunst, Judith van Beukering<br />
29 Kijkgalerie, Eleonoor van Beusekom<br />
30 K.I.P., Ans van Berkum<br />
33 Boeken, Astrid Tanis
eeldennieuws<br />
Beeldennieuws is een (betaalde) rubriek waarin tentoonstellingen worden<br />
aangekondigd die door de deadline en verschijningsfrequentie van ‘Beelden’ (nog)<br />
niet gerecenseerd kunnen worden. Voor meer informatie: info@am-creation.nl<br />
Open Stal<br />
In Oldeberkoop, een pittoresk dorp in de Stellingwerven wordt van zaterdag 5 juli tot en<br />
met zondag 3 augustus de 37e editie van Open Stal gehouden. Dit is een Kunst- en<br />
Kijkroute die door het hele dorp voert. Op 25 binnen- en buitenlokaties stellen 45<br />
<strong>kunst</strong>enaars uit het hele land hun werk tentoon. Het betreft beeldhouwwerk van o.a. Hein<br />
Mader en Henk Rusman, schilderijen, fotografische <strong>kunst</strong>, textiel, sieraden, keramiek en<br />
nog veel meer. De <strong>kunst</strong>manifestatie trok vorig jaar zo’n 8.000 bezoekers. Open Stal is<br />
gedurende die vier weken elke middag open. Ook het flankerend programma is de moeite<br />
waard. De entree is € 3,-, de fraaie catalogus met wandelroute kost € 5,-. Er kan gratis<br />
gebruikgemaakt worden van een witte fiets.<br />
www.openstal.nl<br />
Hein Mader, Spiraal<br />
tips<br />
Den Haag Sculptuur 2008<br />
Freedom - Amerikaanse Beeldhouw<strong>kunst</strong><br />
Lange Voorhout, Den<br />
Haag<br />
6 juni tm 31 augustus 2008<br />
www.denhaagsculptuur.nl<br />
Sonsbeek 2008: Grandeur<br />
Internationale beeldententoonstelling<br />
Park Sonsbeek<br />
13 juni t/m 21 september<br />
www.sonsbeek2008.nl<br />
De kracht van water<br />
Beeldhouwerscollectief ABK<br />
Muiderslot 1 juni t/m 1 oktober<br />
www.muiderslot.nl<br />
Tijd is Het<br />
NkvB 90 jaar Pulchri Studio, Den<br />
Haag<br />
2 t/m 24 augustus<br />
www.nkvb.nl<br />
Vijversburg 6<br />
Kort is de tijd, en onherroepelijk<br />
Landgoed Groot Vijversburg,<br />
Tytsjerk<br />
3 augustus t/m 26 oktober<br />
www.vijversburg.nl<br />
Lustwaranda 08<br />
Wanderland<br />
Park De Oude Waranda Tilburg<br />
28 juni t/m 28 september<br />
www.fundamenfoundation.nl<br />
Manifesta 7<br />
Europese Biennale <strong>voor</strong> Hedendaagse<br />
Kunst<br />
Trentino – Alto Adige, Italië<br />
19 juli t/m 2 november<br />
www.manifesta7.it<br />
Poëziezomer 2008<br />
Dat de verte nabijer dan ooit was<br />
Watou, België<br />
30 juni t/m 7 september<br />
poeziezomerswatou.be<br />
Jan Ketelaar<br />
Beeldhouw<strong>kunst</strong> uit Fryslân Exoten<br />
Van 1 juni t/m 14 september is<br />
deze zomer op vijf locaties de<br />
tentoonstelling Sterk Werk 2008,<br />
Beeldhouw<strong>kunst</strong> uit Fryslân te<br />
zien. Ruim 70 werken van 27<br />
<strong>kunst</strong>enaars geven een beeld van<br />
de hedendaagse Friese<br />
beeldhouw<strong>kunst</strong> te zien. De<br />
exposities vinden plaats in<br />
Beetsterzwaag, Franeker,<br />
Leeuwarden en Tijnje.<br />
Alle <strong>kunst</strong>enaars, die deelnemen<br />
aan de tentoonstelling wonen en<br />
werken in Friesland. De werken<br />
zijn in vijf thema's op vijf locaties<br />
bijeengebracht, van historisch<br />
pand tot ongerept land, waarbij<br />
het uitgangspunt de inbedding<br />
van de werken in de specifieke<br />
omgevingen is. De thema's<br />
vormen een leidraad <strong>voor</strong> het<br />
samenstellen van de vijf<br />
tentoonstellingen en bieden in<br />
grote lijnen houvast <strong>voor</strong> de<br />
kijker, maar zijn ook weer niet<br />
bedoeld als keurslijf <strong>voor</strong> de<br />
beleving van de tentoongestelde<br />
werken.<br />
www.sterkwerk2008.nl<br />
Maartje Korstanje, Untitled, Courtesy Upstream Gallery, Amsterdam<br />
Van 8 juni tot en met 21<br />
september is in het Belmonte<br />
Arboretum op de Wageningse<br />
Berg de negende editie van de<br />
buitententoonstelling Beelden op<br />
de Berg te zien. De titel van de<br />
tentoonstelling is Exoten.<br />
Exoten zijn uit het buitenland<br />
afkomstige bomen die een plaats<br />
zoeken tussen inheemse flora en<br />
fauna. De verzameling bomen,<br />
planten en struiken van het<br />
Belmonte Arboretum is al vanaf<br />
haar ontstaan gastvrij <strong>voor</strong><br />
exoten. Het Arboretum is om die<br />
reden een geschikte plaats als<br />
tijdelijk nieuw onderkomen <strong>voor</strong><br />
beeldende <strong>kunst</strong>. Tijdens de<br />
tentoonstelling is werk te zien van<br />
Blood for Roses, Melanie Bonajo<br />
& Kinga Kielczynska, Eelco<br />
Brand, Peter de Cupere, Martijn<br />
Engelbregt, Remy Jungerman,<br />
Maartje Korstanje, Heidi Linck en<br />
Ronald van der Meijs.<br />
www.beeldenopdeberg.nl<br />
5
Platform ZonderKunstenaarsGeen<strong>kunst</strong>:<br />
Berichten van het front<br />
Als recensent maak ik me grote zorgen<br />
over het afkalven van de <strong>kunst</strong>subsidies.<br />
De optelsom van alle maatregelen<br />
is desastreus <strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaars en leidt<br />
tot een verarming van het <strong>kunst</strong>aanbod.<br />
Daar kwam het Platform ZonderKunstenaarsGeenKunst<br />
uit <strong>voor</strong>t (zie ook<br />
eerdere artikelen in Beelden 2007#4 en<br />
2008#1) Volgens het Fonds BKVB zouden<br />
de startstipendia moeten verdwijnen en<br />
alleen top<strong>kunst</strong> worden gesubsidieerd.<br />
Echter in de bundel Second Opinion van<br />
het Fonds BKVB ontbraken cijfers en context<br />
en er was ook geen vergelijking met<br />
andere Europese landen. Er heerst grote<br />
onwetendheid, zowel bij <strong>kunst</strong>enaars als<br />
bij beleidsmakers, die alleen <strong>voor</strong> eigen<br />
parochie preken. Het beleid is gericht op<br />
instellingen en het verantwoorden van<br />
<strong>kunst</strong> in de samenleving, niet op het proces<br />
van het maken en de positie van <strong>kunst</strong>enaars.<br />
De Federatie <strong>voor</strong> Kunstenaarsverenigingen,<br />
al sinds 1945 de waakhond<br />
<strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaarsbelangen, is in 2004<br />
vrijwel wegbezuinigd. Een kritische evaluatie<br />
van het totale beleid ontbreekt.<br />
€ 16,7 miljoen van de Geldstroom BKV niet meer rechtstreeks aan<br />
<strong>kunst</strong>enaars mocht worden uitgekeerd. Straks wordt dit geld niet meer<br />
via de provincie verdeeld, maar onder de naam Basisinfrastructuur<br />
uitgedeeld aan 40 steden met meer dan 90.000 inwoners. Het wordt<br />
uitgegeven aan opdrachten, tentoonstellingen en de overhead van<br />
instellingen. Dit geld, bijna een derde van het beeldende <strong>kunst</strong>budget,<br />
mag alleen nog naar rechtspersonen en niet meer naar <strong>kunst</strong>enaars!<br />
Verder slinkt het budget van de WWIK. In 2003 werd er nog € 40<br />
miljoen aan 3.000 <strong>kunst</strong>enaars gegeven, maar in 2007 was dat nog<br />
maar 25 miljoen aan 2.200 <strong>kunst</strong>enaars. Op zich geen slechte<br />
regeling, ware het niet dat de eisen steeds verder worden<br />
opgeschroefd. Elk jaar moet je € 2.000,- meer bijverdienen en na vier<br />
jaar moet je, gesteund door marketingcursussen van Kunstenaars&Co,<br />
kunnen overleven op de markt. Maar dat is fictie! Steeds meer mensen<br />
vallen uit de boot. Het is dan ook de vraag of de € 19 miljoen die nu<br />
naar Kunstenaars&Co gaat, niet beter direct aan de <strong>kunst</strong>enaar kan<br />
worden gegeven. Bovendien zijn de <strong>kunst</strong>uitlenen geprivatiseerd,<br />
waardoor de vergoedingen <strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaars zijn geslonken.<br />
Op naar Den Haag<br />
Zo holt de financiële positie van de <strong>kunst</strong>enaars achteruit. Van de<br />
ƒ 130 miljoen, die in 1983 via de BKR direct aan <strong>kunst</strong>enaars werd<br />
uitgekeerd is er nog maar € 37 miljoen over (12 miljoen aan beurzen<br />
via het Fonds en 25 miljoen via WWIK). Het geld verdwijnt bij de bron,<br />
maar de <strong>kunst</strong>enaar is de boom waar iedereen de vruchten van plukt.<br />
Dat was aanleiding <strong>voor</strong> een lobby naar de politiek en een brief aan<br />
minister Plasterk. Op 12 december organiseerde het Platform een<br />
e-mailbombardement naar de fractiespecialisten.Vervolgens<br />
verzamelden we 2.000 handtekeningen die we aanboden aan de<br />
Tweede Kamer. Op 20 maart werden we ontvangen in Den Haag. Het<br />
was een bijzonder moment. De politici luisterden een uur lang naar de<br />
verhalen van acht <strong>kunst</strong>enaars die ondanks hun grote reputatie en<br />
professionaliteit, toch niet van hun werk kunnen leven (zie www.<br />
platformzonder<strong>kunst</strong>enaarsgeen<strong>kunst</strong>.wordpress.com 20 maart).<br />
Door Anne Berk<br />
Aantal beurzen Fonds BKVB daalt<br />
Het gemiddelde inkomen van een <strong>kunst</strong>enaar is € 900,- bruto (NRC<br />
23-11-07) Het nieuwe Beleidsplan van het Fonds BKVB, 2009-2012,<br />
spreekt dan ook terecht over de ‘armoede’ van de <strong>kunst</strong>enaar, maar<br />
‘noch de BKR, noch subsidies bleken in staat daar verandering in te<br />
brengen’. Het Fonds hoopt op de markt, ‘waarmee de <strong>kunst</strong>enaar zich<br />
economisch emancipeert en wordt bevrijd uit het sociale welzijnsdenken<br />
van de overheid’.<br />
Tussen 2001 en 2004 gaf het Fonds gemiddeld 600 beurzen aan<br />
12.000 <strong>kunst</strong>enaars (zie Statistiek van landelijke subsidieregelingen<br />
<strong>voor</strong> beeldende <strong>kunst</strong> 2001 tot 2005). Dat wordt nu teruggebracht tot<br />
270 beurzen <strong>voor</strong> 10.000 <strong>kunst</strong>enaars (180-200 basisbeurzen plus<br />
60-70 startstipendia). Verder zijn er nog zogenaamde flexibele<br />
werkbudgetten, waar<strong>voor</strong> geen aantallen worden genoemd. Dat is nog<br />
minder dan de helft. Slechts 8 % van het totaal aantal <strong>kunst</strong>enaars krijgt<br />
nog een beurs!<br />
Ook andere geldstromen drogen op<br />
Ook andere geldstromen drogen op, zoals de Geldstroom Beeldende<br />
Kunst en Vormgeving en de WWIK. Zo werd in 2005 bepaald dat de<br />
Toekomst<br />
De Raad van de Cultuur heeft de plannen van het Fonds BKVB en de<br />
Basisstructuur toegejuicht. Op Prinsjesdag wordt het beleid van de<br />
komende vier jaar vastgelegd. Het ziet er somber uit. Toch heeft de<br />
actie wel een discussie op gang gebracht. Er zijn lichtpuntjes:<br />
Naar aanleiding van het emailbombardement van het Platform van 12<br />
december besloot het Fonds om toch 70 van de 131 startstipendia (uit<br />
2002) te behouden, in plaats van ze helemaal af te schaffen.<br />
Femke Halsema pleitte <strong>voor</strong> het handhaven van de KunstKoopregeling<br />
Groen Links bepleit hang- en stageld naar <strong>voor</strong>beeld van de Engelse<br />
ArtsCouncil (zie artikel ‘Niet van de eer alleen’, door Mariko Peters,<br />
NRC april 2008) SP, Groen Links en de VVD steunen het <strong>voor</strong>stel van<br />
het Platform om De Mecenas op te richten, een Fonds met overheids- en<br />
privégeld, dat zonder winstoogmerk beurzen aan <strong>kunst</strong>enaars verstrekt.<br />
Groen Links liet onderzoek doen naar Cultuurinvest, een publiekprivaatfonds<br />
in België, waaruit bleek dat winststreven in de beeldende<br />
<strong>kunst</strong> niet mogelijk is. Nu maar hopen dat het lukt om De Mecenas van<br />
de grond te krijgen. Alle politieke partijen onderkennen dat met het<br />
wegbezuinigen van de Federatie van Kunstenaarsverenigingen de<br />
spreekbuis van <strong>kunst</strong>enaars naar de politiek is verdwenen. Nog<br />
onduidelijk is hoe dit contact moet worden hersteld.<br />
Kunstenaars doen hun verhaal op 20<br />
maart in de Tweede Kamer: v.l.n.r. Petra<br />
Boshart, Peggy Bannenberg, Maria<br />
Verstappen, Zeger Reyers, Rob Voerman,<br />
Henk Visch en Joost Conijn.<br />
www.zonder<strong>kunst</strong>enaarsgeen<strong>kunst</strong>.<br />
wordpress.com<br />
6
Polly Morph <strong>kunst</strong>prijs<br />
De jury<br />
De jury van de Polly Morph<br />
<strong>kunst</strong>prijs 2008 bestond uit:<br />
Hans Aarsman - beeldend <strong>kunst</strong>enaar<br />
Fleur Dérogée - assistent<br />
galeriehouder Ellen de Bruijne<br />
Gijs Frieling - directeur W139<br />
Joris Lindhout - assistent<br />
galeriehouder Ellen de Bruijne<br />
Kees Keijer - <strong>kunst</strong>criticus Het<br />
Parool<br />
De Polly Morph <strong>kunst</strong>prijs is een<br />
initiatief van DOGtime<br />
(www.gerritrietveldacademie.nl) en<br />
het Kattenbak Collectief<br />
(www.kattenbak.org) en wordt mede<br />
mogelijk gemaakt door de Gerrit<br />
Rietveld Academie en stichting Erik<br />
en Hans, die de herinnering aan Erik<br />
de Vries en Hans Snoek levend<br />
houdt.<br />
www.pollymorph.nl<br />
Anno Dijkstra,<br />
foto Arjan Scherpenisse<br />
Studenten die bij hun komst op de <strong>kunst</strong>academie<br />
de dertig jaar al zijn gepasseerd,<br />
kiezen na een andere loopbaan<br />
vaak bewust <strong>voor</strong> het vogelvrije bestaan<br />
van het <strong>kunst</strong>enaarschap. Als beginners<br />
in de <strong>kunst</strong>praktijk lopen zij het risico,<br />
reeds <strong>voor</strong> hun start afgeserveerd te worden,<br />
doordat <strong>kunst</strong>enaars jonger dan 30<br />
jaar meer nadrukkelijk in de belangstelling<br />
staan. De nieuwe Polly Morph stimuleringsprijs<br />
focust juist op die beginnende<br />
<strong>kunst</strong>enaars van boven de dertig.<br />
Door Eleonoor van Beusekom<br />
Prijzen<br />
Veel nationale en internationale prijzen met wedstrijdelement richten<br />
zich bij <strong>voor</strong>keur op het stimuleren van <strong>kunst</strong>enaars onder de dertig of<br />
uiterlijk vijfendertig jaar. Want jong, veelbelovend, aanstormend talent!<br />
Prettige bijkomstigheid is, dat de <strong>kunst</strong> die zij maken, ook zeer<br />
betaalbaar is. Aanleiding genoeg <strong>voor</strong> galerie en markt om zich<br />
massaal op werk van deze jongere <strong>kunst</strong>enaars storten.<br />
Moet talent rijpen?<br />
Nog maar enige decennia geleden diende de <strong>kunst</strong>enaar, na het<br />
academie-eindexamen, in alle rust te rijpen binnen de muren van zijn<br />
atelier. Die afzondering was ook een absolute <strong>voor</strong>waarde om een<br />
eigen signatuur te kunnen ontwikkelen, zo vond men toen.<br />
Als talent tegenwoordig tijdens de academietijd nog niet wordt<br />
opgemerkt, lijkt de kans daarop al half verkeken. De dwingende vraag<br />
van de markt leidt tijdens academietentoonstellingen tot actief ‘ronselen’<br />
door verzamelaars en andere ‘talentscouts’. Jong zijn, betekent <strong>voor</strong>al<br />
ook; kansrijk zijn. Maar leiden meer levensjaren vanzelfsprekend tot<br />
meer kans op het inlossen van die ‘belofte’ door succes?<br />
Volgens mij bestaat het fenomeen jonge <strong>kunst</strong>enaars niet per definitie,<br />
maar eerder en <strong>voor</strong>al ‘jonge’ <strong>kunst</strong>! Bewijs <strong>voor</strong> die bewering is bij<br />
uitstek Louise Bourgeois die met haar prikkelende <strong>kunst</strong>werken bekend<br />
en beroemd werd op de pensioengerechtigde leeftijd.<br />
Het pleidooi dat Polly Morph impliciet houdt <strong>voor</strong> het opheffen van een<br />
rigide leeftijdgrens tussen 30 – en 30 + <strong>kunst</strong>enaars, onderschrijf ik<br />
hierbij. Voor ‘jonge frisse <strong>kunst</strong>’ is leeftijd volgens mij geen enkel<br />
adagium. Polly Morph – polymorf betekent veelvormig - werpt zich op<br />
als een virtueel icoon <strong>voor</strong> eeuwige verandering. Beweging is<br />
verandering vice versa en kent daarom geen begrenzing in vorm noch<br />
inhoud, dus ook en zeker niet die van leeftijd.<br />
Shortlist<br />
Dertien <strong>kunst</strong>enaars van 30 jaar en ouder werden <strong>voor</strong>gedragen door<br />
verschillende <strong>kunst</strong>instellingen uit Amsterdam en regio. De jury toetste<br />
hun gedrevenheid en goede integratie van andere vakgebieden binnen<br />
die van de beeldende <strong>kunst</strong>. Het getoonde werk moest <strong>voor</strong>al getuigen<br />
van een voelbare, zichtbare interessante ontwikkeling. Uit de<br />
<strong>voor</strong>gedragen <strong>kunst</strong>enaars werden de volgende zes gekozen: Laurence<br />
Aëgerter (Outline), Anno Dijkstra (De Appel), Peter Luining (Arti et<br />
Amicitiae), Klaske Oenema (De Veemvloer), Klaar Valkhoff<br />
(SandbergInstituut) en Robbert Weide (Kattenbak Collectief).<br />
In W139/Basement werd eind mei 2008 de finaleronde gehouden.<br />
Tevens de allerlaatste tentoonstelling in de kelder van gebouw PostCS te<br />
Amsterdam. Op 23 mei koos de jury unaniem <strong>voor</strong> Anno Dijkstra als<br />
winnaar van de eerste Polly Morph <strong>kunst</strong>prijs 2008. Hij ontving een<br />
trofee en een bedrag van € 2.500,-<br />
Winnaar en werk<br />
Anno Dijkstra onderzoekt in welke mate zijn jeugdherinneringen van<br />
mediabeelden, vaak overbekende foto’s van rampspoed,<br />
onveranderbare iconen werden. Iconen die persoonlijk kunnen blijven<br />
ontroeren zonder kitsch te worden. Die mediabeelden waren vaak<br />
tweedimensionaal. Met het ‘omzetten’ van dergelijke beelden naar drie<br />
dimensies begeeft Dijkstra zich op glad ijs. ‘De zeggingskracht van<br />
mijn werk valt of staat met de natuurgetrouwe weergave van mijn<br />
onderwerpen’. De 38 jarige <strong>kunst</strong>enaar vertelt dat hij jarenlang<br />
oefende om die gewenste perfecte weergave in plasticine te kunnen<br />
bereiken. Met het getoonde werk getuigt hij van het verworven<br />
vakmanschap. Naast het geboetseerde beeld van een knokig knielend<br />
meisje plaatste Dijkstra een gier van vrijwel identiek volume. De laatste<br />
adem van de eerste betekent de eerste hap van de tweede. Meisje en<br />
gier zijn zetstukken in de bekroonde installatie. Een omgevallen<br />
straatnaambord met daarop in halfvervaagde letters ‘Martin Luther<br />
King jr’ ligt schuin achter een ‘roestvrijstalen’ bushokje, met bankje en<br />
billboard. Dit verwijst naar een confrontatie van Dijkstra in Frankrijk:<br />
op een billboard in een bushokje werd het interieur van het Anne<br />
Frankhuis getoond. De hele installatie is in grijze plasticine uitgevoerd.<br />
Die keuze lijkt hier symbool <strong>voor</strong> het grijze gebied waarin dergelijke<br />
beelden zich plegen op te houden als iconen van het collectief<br />
onbewuste. Hebben ‘anonieme’ iconen minder recht van bestaan dan<br />
‘beroemde’? vraagt de <strong>kunst</strong>enaar zich tenslotte af. Of maakt dat niets<br />
uit. Door ze in deze installatie gelijkwaardig op te voeren ontstaat er<br />
een eigenaardige en tegelijkertijd aangrijpende interactie.<br />
7
Changing Roles.<br />
In gesprek met Renske Janssen<br />
Changing Roles.<br />
Artist’s personal<br />
Views and Wishes<br />
Het is twee jaar geleden dat Nikolaus Schafhausen aantrad als<br />
directeur van Witte de With, centrum <strong>voor</strong> hedendaagse <strong>kunst</strong> in<br />
Rotterdam. Aanleiding <strong>voor</strong> de instelling om de balans op te maken.<br />
In Changing Roles, Artists’ personal Views and Wishes nodigt Witte<br />
de With de <strong>kunst</strong>enaars met wie het gedurende deze periode heeft<br />
samengewerkt, uit om te reflecteren over de positie van het centrum.<br />
En over hun eigen plaats in de <strong>kunst</strong>wereld. Via e-mail kregen de<br />
<strong>kunst</strong>enaars zeven korte vragen <strong>voor</strong>gelegd. Over de wijze waarop<br />
ze zich verhouden tot de <strong>kunst</strong>wereld. Over hun relatie met een<br />
specifieke artscene. Over de functie van centra <strong>voor</strong> hedendaagse<br />
<strong>kunst</strong> in onze samenleving. En over de vraag wat deze centra<br />
dienen te presenteren. Ruim zestig <strong>kunst</strong>enaars gaven gehoor aan<br />
de oproep. In Changing Roles zijn hun antwoorden gebundeld.<br />
Bij het lezen van de reacties van de <strong>kunst</strong>enaars valt het op hoezeer<br />
de antwoorden op elkaar lijken. Op de vraag met wat <strong>voor</strong> soort<br />
curator ze graag willen werken, en waarom, reageren de<br />
<strong>kunst</strong>enaars eensgezind: ‘Met curatoren die niet de trends volgen<br />
maar die zich <strong>voor</strong> langere tijd verbinden met het gedachtegoed<br />
van een <strong>kunst</strong>enaar.’ De vraag ‘Wat betekent de <strong>kunst</strong>markt <strong>voor</strong><br />
jouw werk?’ wordt in een groot aantal gevallen beantwoord met het<br />
<strong>voor</strong>spelbare ‘Geld om in mijn bestaan te <strong>voor</strong>zien en om werk te<br />
kunnen maken’. Om er haastig aan toe te voegen geen producten te<br />
maken <strong>voor</strong> de verkoop. Slechts een enkeling raakt aan de vraag of<br />
de <strong>kunst</strong>markt invloed heeft op het werk dat hij maakt. Kai Kaljo<br />
bekent dat onlangs de gedachte bij hem opkwam om zijn foto’s op<br />
een groter formaat af te drukken. Nu wordt het interessant. Want<br />
doet Kaljo afbreuk aan zijn werk, als hij ingaat op de vraag uit de<br />
markt? Helaas komen we daar niet achter.<br />
Er zitten meer niet-gevoerde gesprekken in het boek. Veel<br />
<strong>kunst</strong>enaars geven algemene antwoorden op de zeven algemene<br />
vragen. En ze komen er mee weg. Want er heeft geen live gesprek<br />
plaatsgevonden tussen onderzoeker Renske Janssen, curator van<br />
Witte de With, en de <strong>kunst</strong>enaars. Alleen een emailwisseling. En<br />
omdat van <strong>kunst</strong>enaars niet mag worden verwacht dat zij<br />
beschikken over het schrijftalent van een W.F. Hermans of een<br />
Gerard Reve, blijft het projectverslag gortdroog. En oppervlakkig.<br />
Zeker, er zijn <strong>kunst</strong>enaars die gebruik maken van het podium dat<br />
hen wordt geboden. Susanne Kriemann negeert alle zeven vragen<br />
en bepleit de oprichting van een bureau dat tot doel heeft de<br />
uitwisseling te stimuleren tussen verschillende <strong>kunst</strong>netwerken.<br />
Germaine Kruip benadrukt in haar tekst de waarde van de<br />
mentaliteit van waaruit de <strong>kunst</strong>enaar werkt. Ze vindt die<br />
belangrijker dan het feitelijke product. Twee positieve uitschieters.<br />
Tijdens het lezen voel ik me overweldigd door de grote hoeveelheid<br />
informatie die er over me wordt uitgestort. De onderzoeker verzuimt<br />
om deze informatie <strong>voor</strong> mij te ordenen, te analyseren en te<br />
interpreteren. Conclusies over elk van de zeven onderwerpen die<br />
aan de <strong>kunst</strong>enaars zijn <strong>voor</strong>gelegd, blijven achterwege. Ik moet het<br />
doen met de opmerking in de inleiding dat <strong>kunst</strong>enaars behoefte<br />
hebben aan tentoonstellingen waarin onverwachte combinaties van<br />
<strong>kunst</strong>werken en artistieke posities worden getoond. Een mager<br />
resultaat van zo’n grootschalig project.<br />
Ergens halverwege het interview met curator<br />
Renske Janssen zegt zij zich te ergeren<br />
aan oppervlakkige besprekingen van<br />
<strong>kunst</strong>recensenten. ‘Wanneer gaat een recensent<br />
nog naar de curator? Zij recenseren<br />
uitsluitend wat ze zien, zonder kennis<br />
van achtergronden en motieven.’ Zo, ik<br />
zit goed. Ik heb Renske’s boek Changing<br />
Roles gelezen, ik ben er niet tevreden<br />
over, en daarom heb ik haar opgezocht. In<br />
het boek komen ruim zestig <strong>kunst</strong>enaars<br />
aan het woord over <strong>kunst</strong>instituten, de<br />
markt en curatoren. Welke conclusies<br />
trekt Renske uit alle antwoorden van de<br />
<strong>kunst</strong>enaars? Hoe kijkt ze zelf tegen de<br />
<strong>kunst</strong>wereld aan? Verandert ook haar<br />
eigen rol?<br />
Door Carolien van den Akker<br />
Thuis in mijn werkkamer luister ik de geluidsopname van ons gesprek<br />
af. Ik hoor hoe we alle zeven vragen bespreken die eerder in<br />
Changing Roles aan <strong>kunst</strong>enaars zijn <strong>voor</strong>gelegd. Renske spreekt<br />
over haar betrokkenheid in de <strong>kunst</strong>wereld. Hoe ze organiseert,<br />
produceert, bedenkt. In haar projecten werkt ze veel samen met<br />
<strong>kunst</strong>enaars. Wat omzichtig omschrijft ze de artscene waartoe ze<br />
behoort, die rondom Witte de With en De Ateliers in Amsterdam.<br />
Het is een grote groep mensen, internationaal georiënteerd. Met een<br />
aantal onderhoudt ze vriendschappen. Anderen kent ze slechts van<br />
naam. Renske werkt het liefst met curatoren die communicatief zijn,<br />
veel weten, graag gesprekken voeren, zelfstandig en onafhankelijk<br />
zijn, open zijn en hun kennis durven delen. Persoonlijke kennis, geen<br />
kennis uit de boeken: ‘Het interesseert me niet als curatoren andere<br />
mensen gaan quoten. Vind ik heel saai. Ik kan ook wel een boek van<br />
Deleuze citeren, maar daarmee is het nog niet iets van mijzelf. Ik heb<br />
hem nooit ontmoet dus kan ik niet zeggen waar dat alles vandaan<br />
komt.’<br />
Door de ogen van<br />
We praten verder over de functie van een instituut <strong>voor</strong> hedendaagse<br />
<strong>kunst</strong> in de samenleving. Renske: ‘In een instituut als Witte de With<br />
komen de <strong>kunst</strong>praktijk en het denken en reflecteren op <strong>kunst</strong> samen.<br />
Witte de With laat <strong>kunst</strong> en cultuur zien door de ogen van curatoren<br />
en <strong>kunst</strong>enaars. Over hoe zij de wereld zien. Dat is eenvoudig en<br />
kort gezegd ons doel.’ Gaandeweg valt het me op dat het gesprek<br />
pas echt interessant wordt wanneer we ons <strong>voor</strong>bij de formele<br />
vraagstelling over posities in de <strong>kunst</strong>wereld begeven. Als we over<br />
mensen spreken, over samenwerking en persoonlijke ontwikkeling.<br />
Renske praat enthousiast over een film waaraan ze samen met<br />
<strong>kunst</strong>enaar Germaine Kruip werkt. Het gaat over de relatie tussen<br />
<strong>kunst</strong> en natuur. Meer wil ze er inhoudelijk niet over kwijt. Maar<br />
de samenwerking is bijzonder vruchtbaar en inspirerend: ‘Het is<br />
een samenwerking zonder hiërarchie. Pas als de hiërarchie weg<br />
is en posities zijn losgelaten, ontstaat er ruimte <strong>voor</strong> vrijheid, <strong>voor</strong><br />
experiment. Het gaat niet om Germaine of om mij, maar om de<br />
Cover Changing Roles, Artists’ personal<br />
Views and Wishes<br />
8
Renske Janssen<br />
ideeën die we met elkaar delen. Die werken we zo integer mogelijk<br />
uit. Kunstenaar of curator, het maakt niet meer uit.’ De waarde van<br />
de samenwerking tussen <strong>kunst</strong>enaar en curator is een van de dingen<br />
die Renske door Changing Roles heeft geleerd: ‘Het valt mij tegen<br />
dat de meeste <strong>kunst</strong>enaars hun schrijfruimte niet hebben gebruikt<br />
om hun ideeën te presenteren. Dat ze niet feller zijn, kritischer ook.<br />
Sommigen hebben het wel opgepakt. Ik vind het heel belangrijk dat<br />
er een meer open dialoog ontstaat tussen <strong>kunst</strong>enaar en curator,<br />
dat zij ideeën met elkaar uitwisselen. Opener en misschien ook<br />
provocatiever dan zij nu laten zien. Kunstenaars en curatoren hebben<br />
elkaar nodig.’ Een langdurige samenwerking met een (beperkt)<br />
aantal <strong>kunst</strong>enaars is <strong>voor</strong> Renske meer dan een methode om tot een<br />
goed resultaat te komen. Ze wil met deze werkwijze ook tegenwicht<br />
bieden aan het overvloedige consumeren in de huidige samenleving:<br />
‘Iedereen consumeert alles. En mensen consumeren elkaar. Wie<br />
neemt vandaag nog de moeite om áchter de dingen te kijken?<br />
Waar komt een <strong>kunst</strong>enaar vandaan? Waarom doet hij de dingen<br />
die hij doet? Daar kun je aan aflezen hoe integer iemand is. Daar<br />
moet je de tijd <strong>voor</strong> nemen. Ik heb het een paar jaar geleden ook<br />
wel anders gedaan. Een leuke solo met die <strong>kunst</strong>enaar en een solo<br />
met een ander. Ik voelde me op een gegeven moment een galerist.<br />
Oppervlakkig en effectueus. Nu ga ik meer de diepte in en volg ik<br />
een aantal <strong>kunst</strong>enaarspraktijken die ik interessant vind.’<br />
Tijdens ons gesprek komen we tot de conclusie dat de vragen die<br />
<strong>voor</strong> het onderzoek Changing Roles aan de <strong>kunst</strong>enaars werden<br />
<strong>voor</strong>gelegd en de antwoorden die zij erop gaven, eigenlijk slechts<br />
de opmaat zijn naar de dingen waarover het in de <strong>kunst</strong> moet gaan.<br />
Renske benoemt ze: vrijheid, integriteit, zelfrealisatie, vertrouwen en<br />
liefde. Dan roept ze uit: ‘Nu wordt het me duidelijk. Ik snap waarom<br />
het boek niet bevredigend is geweest. Ik had gewoon zeven vragen<br />
moeten stellen over <strong>kunst</strong> en liefde. Ik heb het al eerder over de liefde<br />
willen hebben, maar ik wist niet hoe. Ik zou het gewoon moeten<br />
doen.’ En dan vastberaden: ‘Ik gá het gewoon doen.’<br />
Right<br />
Activisme<br />
Renske pleit <strong>voor</strong> activisme in de <strong>kunst</strong>: ‘Na het hedonisme van de<br />
jaren negentig is nu activisme vereist. Voor mijzelf betekent dit dat ik<br />
weloverwogen en met toewijding de dingen doe waar ik in geloof.<br />
Dat lukt me nu beter dan een of twee jaar geleden. Ik ben een stuk<br />
vrijer geworden. Ik betrek mijn eigen levensgeschiedenis in mijn<br />
vak. Dat betekent niet dat ik mijn levensverhaal vertel, maar dat ik<br />
trouw durf te zijn aan mijn eigen oeuvre, aan mijn thema’s. Ik wil het<br />
hebben over ecologie, over persoonlijke vrijheid en autonomie. Ik<br />
voel nu het zelfvertrouwen om deze lijnen te volgen.’<br />
Een tijdje terug had Renske een werkbespreking met Sidyon Cucaro,<br />
een van haar studenten van De Ateliers: ‘We kwamen te spreken<br />
over de angsten die Sidyon voelt en die hem ertoe aanzetten om<br />
op een bepaalde manier te schilderen. Ik vroeg hem wat er is als<br />
die angsten zijn overwonnen. ‘Tederheid’, luidde zijn antwoord.<br />
Prachtig. En ook belangrijk. Vanuit de liefde kun je dingen maken.<br />
Zonder de vriendschap met Germaine Kruip had ik nooit aan het<br />
project met haar kunnen werken. Het afgelopen jaar heb ik ontdekt<br />
wat liefde is. Toen is het allemaal op gang gekomen.’<br />
9
Alexander Wechgelaar<br />
In de zomer van dit jaar vindt in Park<br />
Sonsbeek in Arnhem onder de titel<br />
'Grandeur' de 10e Sonsbeek internationale<br />
beeldententoonstelling plaats.<br />
Artistiek directeur Anna Tilroe heeft 28<br />
internationale <strong>kunst</strong>enaars uitgenodigd<br />
om op bijzondere wijze het streven naar<br />
menselijke grootsheid te verbeelden. Het<br />
feit dat de opening van Grandeur gepaard<br />
gaat met een optocht waarbij verschillende<br />
groeperingen uit de samenleving<br />
de beelden in een processie door de<br />
stad dragen, was <strong>voor</strong> beeldend <strong>kunst</strong>enaar<br />
Alexander Wechgelaar aanleiding<br />
tot protest. Hij plakte zijn bezwaren, als<br />
update van de 95 stellingen die Maarten<br />
Luther op 31 oktober 1517 bevestigde aan<br />
de deur van de slotkapel in Wittenburg,<br />
op 31 oktober 2007 op de deur van de Arminiuskerk<br />
in Rotterdam.<br />
Door Piet Augustijn<br />
“Wat ik met die vraagstellingen wil(de) bereiken is een uitgebreide<br />
en open maatschappelijke discussie over eerbied <strong>voor</strong> de Kunst, de<br />
Kunstenaar en het Publiek en eerbied <strong>voor</strong> het Verleden, het Heden<br />
en de Toekomst”, zegt Wechgelaar over zijn bezwaren en de rede<br />
die hij daarover uitsprak op de buitenkansel van de Arminiuskerk.<br />
“Als dit concept wordt aangehouden – en daar ziet het wel naar uit,<br />
want ik heb geen enkele reactie van Anna Tilroe mogen ontvangen<br />
– zijn de rapen gaar en kan men binnenkort <strong>kunst</strong> verwachten op<br />
punters in Giethoorn, op jachtjes in Zeeland en in arrensleetjes in<br />
Friesland. Bakken vol knulligheid, geen <strong>kunst</strong> meer, maar knuts.<br />
Kunst moet de mensen aanspreken zonder al die toeters en bellen.<br />
Curatoren willen tegenwoordig ten koste van alles de show stelen.<br />
Hun concept regeert de tentoonstelling. Documenta’s, Biënnales en<br />
nu ook Sonsbeek worden de tentoonstellingen van de curator en niet<br />
van de <strong>kunst</strong>. Bij de Vrede van Munster, die in 1648 de Tachtigjarige<br />
oorlog afsloot, is blijvend bepaald dat er boven de grote rivieren<br />
geen processies gehouden mogen worden. Het moet dan niet alsnog<br />
stiekem onder de noemer beeldende <strong>kunst</strong> gedaan worden. Circus<br />
Barnum & Bailey hield van parades, waarbij de wilde dieren in<br />
schandelijk kleine kooitjes aan den volken werden getoond tussen<br />
karren met artiesten die in schijnwerperlicht aardig konden schitteren.<br />
Maar die verbleekten in het licht van de dag, rondtrekkend tussen<br />
rijen huizen en grote gebouwen en niet in het middelpunt van de<br />
aandacht in de piste. Dat heeft iedere optocht min of meer, of het nu<br />
een carnavalsoptocht is of een begrafenisstoet, geen van alle kunnen<br />
ze in feite het daglicht verdragen en veranderen ze in een zielige en<br />
lege vertoning. Dat moet je de <strong>kunst</strong> niet willen aandoen.”<br />
Sonsbeek<br />
“In 1970 werd ik door Wim Beeren uitgenodigd mijn <strong>voor</strong>stel <strong>voor</strong><br />
Sonsbeek 70, te weten een weiland zwart-wit schilderen en de koeien<br />
groen, uit te voeren. Door verschillende omstandigheden ging 1970<br />
niet door, maar 1971 wel. Het werd toen Sonsbeek buiten de perken<br />
met grote <strong>kunst</strong>werken die in het hele land gesitueerd waren. Mijn<br />
bijdrage Moderne Ruïne werd in Maastricht (Rotonde Via Regia)<br />
geplaatst waar deze nog steeds te zien is. Die tentoonstelling was<br />
een ode aan de geestelijke vrijheid. In navolging van Luther, die<br />
beweerde dat godsdienst puur via zichzelf de mens moet aanspreken,<br />
zeg ik dat <strong>kunst</strong> de mens alleen vanwege de <strong>kunst</strong> zelf moet<br />
aanspreken. Het concept van de processie gaat terug op religieuze<br />
<strong>kunst</strong> waarbij de betekenis van beelden verbonden was met de<br />
gebruiken van een gemeenschap. Die optocht wordt de belangrijkste<br />
gebeurtenis van Sonsbeek 2008. Terwijl de aandacht moet uitgaan<br />
naar de <strong>kunst</strong>werken zelf, zonder fratsen en zonder dat daar een<br />
andere betekenis aan toegevoegd wordt. Draaggildes hebben al<br />
geoefend om de processie goed te laten verlopen. Het publiek denkt<br />
dat het er allemaal bij hoort. Mijn protest is ook een ode aan de<br />
zuiverheid van Wim Beeren.”<br />
Moderne Ruïne<br />
Alexander Wechgelaar (Jokjakarta, Indonesië, 1936) werd al op<br />
zeer jonge leeftijd door zijn ouders meegesleept naar en door<br />
enorme monumentale bouwwerken met een religieuze intentie<br />
en met de uitstraling van een <strong>kunst</strong>werk. Van zoiets wilde hij zijn<br />
levensbestemming maken. Na een maandenlange reis over zee en<br />
land kwam hij in 1940 in Nederland terecht, midden in de Tweede<br />
Wereldoorlog. Die oorlog heeft mede de inhoud van zijn oeuvre<br />
bepaald, hoewel in verschijningsvorm minder expliciet dan bij een<br />
<strong>kunst</strong>enaar als Armando. “In zekere zin is Moderne Ruïne op te vatten<br />
als een overblijfsel van de oorlog. Het is een monument <strong>voor</strong> de<br />
hedendaagse woningbouw. Een ruïne uit de oudheid geeft inzicht in<br />
de bouw- en wooncultuur van dat tijdperk, een moderne ruïne geeft<br />
dat inzicht over de huidige periode. Doordat vaak grote gedeeltes<br />
zijn weggevallen, vergaan of (zoals in de oorlog) gebombardeerd,<br />
doorzien we constructies en overzien we het geheel beter dan<br />
wanneer het bouwwerk gaaf was gebleven. Na het weglaten van wat<br />
niet essentieel is, blijft als bouwsel lengte, breedte en hoogte over. Die<br />
heb ik destijds uitgevoerd in beton, waarbij de lijnen in gedachten<br />
<strong>voor</strong>tgezet kunnen worden.”<br />
Diverse projecten<br />
Wechgelaar houdt niet van het kleine gebaar. Na een periode van<br />
uiterste concentratie stelt hij vaak grote projecten <strong>voor</strong> die verankerd<br />
zijn in de omgeving en de geschiedenis. In 1984 realiseerde hij het<br />
project De vier wetgevers <strong>voor</strong> het gebouw van de Tweede Kamer in<br />
Den Haag. Vier panelen van groen marmer waarop vier wetgevers<br />
staan afgebeeld: Mozes (Joodse wetgeving), Solon (Grieks staatsman<br />
en rechtsgeleerde), Justinianus I (keizer van het Byzantijnse Rijk)<br />
en Napoleon (geestelijk vader van onder andere het Burgerlijk<br />
Wetboek). De vier verticale panelen zijn verbonden door horizontale<br />
delen waarin de tekst Ubi judicia deficiunt incipit bellum (waar het<br />
recht ophoudt begint de oorlog) is gebeiteld. Bij het ontwerp heeft<br />
Wechgelaar zich laten inspireren door de eik als symbool <strong>voor</strong> de<br />
Hoge Raad en het Rolandslied.<br />
Een langdurig tijdelijk project was de beeldengroep Apollo op het<br />
Europlein in Alpen aan den Rijn (1993). Aanvankelijk <strong>voor</strong> drie<br />
jaar, later nog verlengd, maar inmiddels verdwenen en verplaatst<br />
10<br />
Alexander Wechgelaar,<br />
Moderne Ruïne
Alexander Wechgelaar, Apollo<br />
Alexander Wechgelaar,<br />
De Tien Geboden<br />
naar het Autotron in Rosmalen: 4 deux cheveaux die een groot<br />
formaat caravan trekken in de vijver op een rotonde. Een moderne<br />
uitgave van De Gezonde God Apollo in de tuinen van het paleis van<br />
Versailles.<br />
De Tien Geboden<br />
Tot de meer recente projecten behoort het werk De Tien Geboden,<br />
in 2004 samen met Barbara Jean geplaatst in Noordwelle op<br />
Schouwen-Duiveland. Een picknickplek die een mythische magie<br />
uitstraalt. Een van de meest uitgebreide picknicks uit de geschiedenis<br />
was de veertigjarige tocht door de woestijn van een volk op weg<br />
naar het beloofde land. De wetgeving van de tien geboden door<br />
Mozes is een algemeen historisch hoogtepunt dat nog nawerkt in<br />
onze tijd. Het rode ronde steenplateau verwijst naar de Sinaïwoestijn,<br />
de twee kubussen met uitgehakte hiërogliefen van de getallen 1<br />
tot en met 10 vormen een monument <strong>voor</strong> de tien geboden. In een<br />
ellipsvorm zijn tien tafels of banken geplaatst om op of aan te zitten.<br />
Het geheel is gesitueerd in een nagenoeg gelijkbenige driehoek die<br />
te lezen is als het symbool <strong>voor</strong> een berg.<br />
Philips Licht<strong>kunst</strong>prijs<br />
In 2005 won Wechgelaar de tweejaarlijkse Philips Licht<strong>kunst</strong>prijs<br />
<strong>voor</strong> een <strong>kunst</strong>werk dat de doorvoer- en transportfunctie van<br />
Nederland in LED lampjes weergeeft. Het object is een abstractie<br />
van de Nederlandse iconen: Schiphol, de Rotterdamse haven en het<br />
Koningshuis, uitgevoerd in de kleuren rood, blauw en oranje. De<br />
kleuren en de horizontale en verticale elementen verwijzen eveneens<br />
naar de schilder<strong>kunst</strong>.<br />
Het Levantijnse Kerkje<br />
Een project waar dit jaar mee gestart is, is Het Levantijnse Kerkje.<br />
In de Rotterdamse wijk Kralingen ligt aan de Cederstraat een<br />
interessante botanische tuin. Een oase in de drukte van de stad en<br />
in kleine kring zeer gewaardeerd. Wechgelaar en Barbara Jean<br />
ontwierpen drie <strong>kunst</strong>werken, geïnspireerd door de plattegrond van<br />
de tuin die de vorm heeft van een kerkje zonder torenspits. Omdat<br />
de namen van de straten rondom de tuin zijn geënt op de Levant<br />
gaven ze het project de naam Het Levantijnse Kerkje. Het project<br />
is op 6 januari van dit jaar van start gegaan en moet resulteren in<br />
de plaatsing van drie <strong>kunst</strong>werken: een haan, een altaar en een<br />
muur. De haan vestigt de aandacht op de ingang van de tuin, het<br />
altaar vormt het centrale punt van de tuin waar activiteiten kunnen<br />
plaatsvinden en de muur wordt geplaatst aan de noordzijde en wordt<br />
<strong>voor</strong>zien van een ingegraveerde tekening. Met het reeds aanwezige<br />
doopvont verwijzen de beelden naar de religieus-christelijke drieeenheid.<br />
Een <strong>voor</strong>stel <strong>voor</strong> Rotterdam is het plan Roterodamum Deltastad,<br />
waarin de lijnen op de plattegrond van Ioan Blaeu uit 1649 worden<br />
gevisualiseerd en gecombineerd met eigentijdse laserstralen. Een<br />
project dat nog in de kinderschoenen staat, omdat het bedoeld is<br />
<strong>voor</strong> het afscheid van burgemeester Opstelten. “Ik heb het gevoel<br />
dat ik verbanden kan leggen tussen dingen waardoor iets duidelijk<br />
wordt. Ik ben gevormd op de Jan van Eyck Academie in Maastricht,<br />
heb in Aken de grootste <strong>kunst</strong>enaars van die tijd ontmoet en heb me<br />
ontwikkeld als conceptueel <strong>kunst</strong>enaar. Ik heb van 1975 tot 1990<br />
beeldhouwen gegeven op de Rotterdamse academie, maar ben er na<br />
die tijd nooit meer geweest.”<br />
11
Over het uitdijen en<br />
inkrimpen van een universum<br />
De zes internationale projecten van Intendant<br />
Culturele Diversiteit dijen uit als<br />
een groeiend universum met vele sterren.<br />
Tijdens een programma in Felix Meritis<br />
in Amsterdam op 15 en 16 mei leverden<br />
de betrokken <strong>kunst</strong>enaars halverwege<br />
hun projecten een <strong>voor</strong>tgangsverslag.<br />
Het startpunt was in 2007 en de projecten<br />
eindigen in 2009. De naam van het<br />
programma '6(0)Ways' liet meerdere interpretaties<br />
toe, al werd er tijdens de opening<br />
verwezen naar 60Ways. Een andere<br />
interpretatie kan zijn 6Ways, verwijzend<br />
naar de zes projecten. In een uiterst negatief<br />
scenario kunnen de projecten ook<br />
uitlopen op No Ways.<br />
Door Carina van der Walt<br />
Overbelicht?<br />
Electric Palm Tree is een reuze palmboom gemaakt van fluorescerend<br />
plastic en verlicht met LED’s. Als een cultureel icoon in vele tropische<br />
maar ook niet-tropische steden wereldwijd, staat hij <strong>voor</strong> “anders<br />
zijn”. De spanning tussen het natuurlijke en <strong>kunst</strong>matige, het exotische<br />
en gewone, het statische en de verplaatsbaarheid van Electric Palm<br />
Tree vragen om de aandacht. Kunstenaars en intendanten Binne Choi,<br />
Kyongfa Che en Cosmin Costinas introduceerden hun gast<strong>kunst</strong>enaar,<br />
de Franse cartograaf, Phillipe Rekacewicz. Ze benadrukten daarmee<br />
de ontworteling van deze boom. Electric Palm Tree is een reizende<br />
boom die zonder vaste basis overal ter wereld op kan duiken. Wat<br />
kan Rekacewicz’s als cartograaf toevoegen aan dit project? Wat kan<br />
hij vastleggen? Het zijn op dit moment prikkelende vragen.<br />
Kunstpolitiek<br />
Pogingen om van werkstad Rotterdam een cultuurstad te maken, zijn<br />
niet nieuw. Het project Vakmanstad / Freehouse verwijst opnieuw<br />
naar <strong>kunst</strong>politieke relaties op gemeentelijk bestuursniveau. Intendante<br />
Jeanne van Heeswijk en Dennis Kaspari staan onder druk. Wat gaan<br />
hun pogingen tot een nieuw gezicht <strong>voor</strong> de Afrikaandermarkt of een<br />
collectief restaurant qua <strong>kunst</strong> <strong>voor</strong> Rotterdam opleveren?<br />
Meer dan een Trojaans paard<br />
Het samenwerkingsplatform MultiPistes verwijst naar meervoudige<br />
sporen. Intendanten Abdellah Karroum en Eline van der Vliest<br />
hebben samen als doelstelling gekozen <strong>voor</strong> wisselwerking tussen<br />
moderne <strong>kunst</strong> en het grote publiek. De Troyan Donkey van <strong>kunst</strong>enaar<br />
Stephen Wilks is een stoffen ezel en dient als <strong>voor</strong>beeld van moderne<br />
<strong>kunst</strong> die letterlijk het publiek opzoekt. Hij reist, gedrapeerd op de<br />
schouders van zijn dragers naar het grote publiek, door wereldsteden<br />
zoals Cairo, Rabat, Amsterdam en Sevilla. In de buik van de Troyan<br />
Donkey zit een fotocamera, waarmee zijn bezoeken opgenomen<br />
kunnen worden. Verder kunnen we erin tekenen, verhalen schrijven,<br />
aantekeningen maken, met hem praten, lachen, dansen en muziek<br />
toevoegen. Het werd een interactieve reis vol met culturele diversiteit<br />
in een poging om niet alleen een stad, maar ook de wereld te<br />
veroveren. Het Arabische schrift op de Troyan Donkey betekent ‘niets<br />
aan te geven’.<br />
Videofilms<br />
Filosoof Tina Rahimy trad op als ster in het project Sideways. Ze stelde<br />
vragen zoals: “Wat als onze levensverhalen kruisen? Wat is de rol<br />
van context in de <strong>kunst</strong> van het leven? Ze voert zichzelf op als schakel<br />
tussen <strong>kunst</strong>enaars, die elk op hun eigen manier in een videofilm<br />
op zoek zijn naar verloren context. Intendant Atousa Bandeh<br />
Ghaisabadi’s videofilm zet de toon <strong>voor</strong> de andere films. Haar film<br />
Gesprekken<br />
Concept 0031 van intendant Ergün Erkoqu verwijst met de<br />
internationale telefooncode naar Nederland en naar toegang tot<br />
een gesprek. Actuele vraagstukken van de multiculturele samenleving<br />
werden als drie thema’s ingeleid. De thema’s waren Trots op<br />
Nederland, straatcultuur en moskeeën. Tijdens het diner kon een<br />
deel van het publiek aanschuiven aan drie grote keukentafels <strong>voor</strong><br />
de <strong>voor</strong>tzetting van het gesprek. Het geheel doet denken aan een<br />
praatprogramma op televisie. Van zijn <strong>kunst</strong>enaarschap als architect<br />
liet Erkoqu jammer genoeg nauwelijks iets zien.<br />
Smeltkroes<br />
Intendant Michael Tedja verwijst naar de vindingrijkheid van de<br />
zwarte en Surinaamse <strong>kunst</strong>enaars in het project Wakaman gaat<br />
lopen (ook “hosselen” in het Surinaams). Ze overleven in de vijandige<br />
wereld van de diaspora. De problemen van <strong>kunst</strong> van mensen uit<br />
niet-westerse culturen die wel in het Westen wonen en werken, zijn<br />
groot. Vooral de Amerikaanse <strong>kunst</strong>enaar van Nigeriaans afkomst,<br />
Odili Donald Odita, valt op. Zijn Westers-geïnspireerde abstracte<br />
vormen vertaalt hij naar typisch Afrikaanse kleuren, zoals geel,<br />
rood en groen. Afrika dient als zijn culturele droomwereld en zijn<br />
inspiratiebron. Wanneer worden meer <strong>kunst</strong>enaars uit Afrika genoeg<br />
vertrouwd om deel te nemen aan projecten zoals deze?<br />
Dezelfde smeltkroes van culturen gebruikt de jonge Surinaamse<br />
schrijfster, Karin Amatmoekin, in Wakaman gaat lopen. Als ze<br />
<strong>voor</strong>leest uit Wanneer wij samen zijn, blijven de drie generaties van<br />
een Javaanse familie in Suriname en Nederland op de achtergrond.<br />
Haar roman gaat over algemeen menselijk lijden, dat niet gebonden<br />
is aan een bepaalde taal, cultuur of geografische indeling.<br />
is een <strong>kunst</strong>zinnige beschouwing over de realiteit van haar culturele<br />
diversiteit. Ghaisabadi toont visueel een uitzicht op haar land van<br />
herkomst, terwijl ze vertelt van haar verblijf en nieuwe cultuur als<br />
student in Nederland.<br />
In het universum van Intendant Culturele Diversiteit worden nieuwe<br />
sterren geboren, sommige klein en andere groter. Sommige sterren<br />
kunnen ook onderweg naar 2009 zwart worden en dramatisch<br />
imploderen. En zoals het een universum betaamt, kan er nog van alles<br />
gebeuren in dit project.<br />
Odili Donald Odita, Serrated<br />
6(0)Ways, Felix Meritis, Amsterdam,<br />
15-16 mei 2008<br />
www.fondsbkvb.nl<br />
12
From Armenia With Love<br />
Aanvankelijk profileerde GEMAK in Den<br />
Haag (een nieuwe culturele instelling<br />
ontstaan uit een samenwerking van het<br />
Haags Gemeentemuseum en de Vrije<br />
Academie) zich als een platform <strong>voor</strong><br />
politieke <strong>kunst</strong>. Dat beleid wordt nu door<br />
curator Felix Villanueva enigszins bijgesteld,<br />
‘omdat er weinig, echt goede politieke<br />
<strong>kunst</strong> is.’ Ook het aantal tentoonstellingen<br />
(aanvankelijk vier per jaar)<br />
wordt flink opgevoerd. Wat blijft, zijn de<br />
wekelijkse dinsdagavond-discussies waar<br />
hedendaagse <strong>kunst</strong>, actualiteit en debat<br />
elkaar treffen.<br />
Door Riet van der Linden<br />
‘GEMAK verkeert nog in de ontwikkelingsfase’, vertelt hij. Vier<br />
langlopende tentoonstellingen per jaar bleken niet voldoende om<br />
de aandacht vast te houden. Er was ook nogal wat kritiek op de<br />
artistieke kwaliteit. Het tentoonstellingbeleid, <strong>voor</strong>heen in handen van<br />
politicus Robert Kluiver, werd omgegooid. Minder expliciet politieke<br />
<strong>kunst</strong> en elke zes weken een nieuwe tentoonstelling. Villanueva moest<br />
in korte tijd een tentoonstelling op poten zetten. Dat werd From<br />
Armenia With Love.<br />
Onemanshow<br />
De tentoonstelling toont werk van drie <strong>kunst</strong>enaars van Armeense<br />
origine die uit hun vaderland zijn verdreven. Villanueva wilde daarbij<br />
niet inzoomen op de Armeense volkerenmoord, maar veeleer op<br />
de artistieke en culturele componenten van leven in de diaspora.<br />
Concreet: hoe verhouden Armen Eloyan, Mekhitar Garabedian<br />
en Karen Sargsyan zich tot hun wortels? Een vraag die volgens<br />
Villanueva nadrukkelijk is bedoeld als een open vraag, meer iets<br />
om over na te denken dus. In die opzet is hij, vermoedelijk door<br />
de tijdsdruk, naar mijn mening niet geslaagd. Daar<strong>voor</strong> is de<br />
tentoonstelling te beperkt en onevenwichtig samengesteld. Het is<br />
<strong>voor</strong>al een ‘onemanshow’ geworden van de Haagse Eloyan (Yerevan,<br />
1966).<br />
Van Sargsyan (Yerevan, 1973), winnaar van de Thieme Art<br />
Award 2007, is zelfs maar een werk te zien: een levensgrote<br />
driedimensionale scène van een slagveld, gemaakt van papier<br />
en met basaal knip- en plakwerk in elkaar gezet. Sargsyan is een<br />
natuurtalent die in het asielzoekerscentrum uit verveling begon met<br />
knutselen. In 2006 werd hij zonder enige <strong>voor</strong>opleiding toegelaten<br />
tot de Rijksacademie, waar hij meteen werd ‘ontdekt’. Mogelijk is zijn<br />
knip<strong>kunst</strong> verwant aan de Armeense volkscultuur. Maar afgezien van<br />
het materiaal, vertoont zijn tableau vivant zo’n grote overeenkomst<br />
met het werk van Folkert de Jong (docent aan de Rijksacademie), dat<br />
ik er van moest slikken.<br />
Karen Sargsyan, Het Fiasco van Puaro<br />
From Armenia With Love van 30<br />
maart t/m 12 mei. GEMAK, Den<br />
Haag. www.gemak.org<br />
‘Wij voelen ons als GEMAK betrokken bij brandhaarden in de<br />
wereld’, zegt Ingrid Rollema, directeur van de Vrije Academie.<br />
‘We maken laagdrempelige tentoonstellingen die aansluiten bij<br />
de actualiteit en waarbij wij zoveel mogelijk mensen actief willen<br />
betrekken.’ De opening van From Armenia With Love, verliep zoals<br />
zij zich dat had gewenst. Het werd een echte Armeense happening<br />
waarbij werd gevolksdanst en gezongen en waarbij familieleden van<br />
exposanten <strong>voor</strong> hapjes zorgden.<br />
Die ongedwongen maar ook vaak wat amateuristische sfeer die de<br />
Vrije Academie typeert, moet als het aan conservator Felix Villanueva<br />
ligt wel gaan veranderen.<br />
Outsider<br />
Het grote <strong>voor</strong>beeld van Eloyan lijkt Anselm Kiefer. Ook hij was<br />
aanvankelijk een ‘outsider’ die werd gesteund door de Haagse<br />
verzamelaar Theo Dreesman. En net als bij Sargsyan volgde een<br />
spectaculaire doorbraak, na zijn opleiding aan de Rijksacademie<br />
(2002-2005). Tegenwoordig woont en werkt Eloyan in Zurich waar<br />
hij, door zijn galeriehouder afgeschermd van de buitenwereld,<br />
een zo’n groot mogelijke productie moet draaien. De vraag naar<br />
zijn werk is zo groot dat het niet valt aan te slepen. De getoonde<br />
schilderijen zijn dan ook afkomstig uit de privé-verzameling van<br />
Dreesman, zijn oude beschermheer. Het zijn monumentale, donkere<br />
schilderijen in Kieferiaanse stijl geschilderd, maar vol ironische<br />
grappen. Dwars over donkere dennenbomen staat in grote ruige<br />
lettters geschilderd DER UNTERGANG DES DRITTEN RIEHES en op<br />
de helm van een grijnzend doodshoofd: I LOVE YOU WHEN YOU<br />
ARE DEATH. Maar waar het Kiefer bloedige ernst was, lijkt Eloyan<br />
maar wat te dollen met de geschiedenis (en de taal?). Alleen de<br />
Belgische Mekhitar Garabedian die in 1977 in Syrië werd geboren,<br />
lijkt zich serieus bezig te houden met heikele thema’s als migratie<br />
en de diaspora van minderheden. Met zijn installatie van 48<br />
geluidsboxen die een continue stroom van onbegrijpelijke Armeense<br />
klanken uitstoot, maakte hij perfect invoelbaar hoe het is om<br />
ontheemd te zijn. Ontroerend ook was zijn korte film Learning Piece,<br />
die laat zien hoe een oudere Armeense man hem een traditioneel,<br />
Armeens revolutionair lied leert zingen. Als dat na ruim vijftien<br />
minuten is gelukt, drukken de twee mannen zich zwijgend tegen<br />
elkaar aan.<br />
In From Armenia With Love ontbreekt de vrouwelijke stem, omdat<br />
volgens Villanueva, de Armeense cultuur een machocultuur is<br />
waardoor er nauwelijks vrouwelijke <strong>kunst</strong>enaars in de diaspora zijn.<br />
Een uitspraak waar je vraagtekens bij kunt plaatsen omdat er legio<br />
<strong>voor</strong>beelden te noemen zijn van <strong>kunst</strong>enaressen met een machoculturele<br />
achtergrond: Lida Abdul (Afghanistan), Shirin Neshat (Iran),<br />
Regina Jose Galindo (Guatemala), Dolores Zorreguieata (Argentinie).<br />
Stuk <strong>voor</strong> stuk <strong>kunst</strong>enaressen van formaat die (politieke) <strong>kunst</strong> maken<br />
waar de drie Armeense heren nog een puntje aan kunnen zuigen.<br />
13
Kijk uit: daar rijdt een huis…<br />
Na 9 jaar gepalaver is <strong>voor</strong>jaar 2008 het<br />
'Draaiend Huis' van John Körmeling op de<br />
Hasseltrotonde in Tilburg dan toch eindelijk<br />
gerealiseerd. Het <strong>kunst</strong>werk heeft van<br />
meet af aan de gemoederen in de zesde<br />
stad van het land behoorlijk in beroering<br />
gebracht. Een vrijstaand rijtjeshuis dat<br />
in 20 uur langs de rand van de rotonde<br />
draait moet wachtende automobilisten<br />
een vervreemding van de werkelijkheid<br />
meegeven.<br />
Door Tine van de Weyer<br />
Zo vast als een huis?<br />
Vriend en vijand zijn het erover eens: spraakmakend is het in elk<br />
geval: het Draaiend Huis dat John Kormeling in Tilburg realiseerde.<br />
De emoties lopen ver uiteen: van internationale juichkreten tot<br />
woedende scheldkanonnades vanuit de Tilburgse burgerij. ‘Het is<br />
eigenlijk best zonde van de rotonde’, kopt het Brabants Dagblad<br />
op 12 maart veelzeggend. Afkeer en verbolgenheid over deze<br />
‘geldverslindende nep<strong>kunst</strong>’ op een ‘mooie’ rotonde. Een rotonde<br />
die beter af zou zijn met een fraaie fontein of een rozenperk, met<br />
een standbeeld desnoods maar zeker NIET met een ronddraaiende<br />
doorzonwoning. Verontwaardiging dat het echt niet kan: een huis<br />
als <strong>kunst</strong>werk zolang er mensen zijn die geen dak boven hun hoofd<br />
hebben, die zorg tekort komen of die vanwege schaarste naar de<br />
voedselbank moeten. Hoon <strong>voor</strong> degenen die het in het publieke<br />
debat en in de media opnemen <strong>voor</strong> het <strong>kunst</strong>werk en een verbale of<br />
digitale lading pek en veren over zich uitgestort krijgen.<br />
Dit kan geen <strong>kunst</strong>werk zijn want het is gewoon een huis, en ook nog<br />
een huis dat draait, is dan de leus. Huizen horen niet te draaien. ‘Zo<br />
vast als een huis’ is het gezegde en er horen gordijnen in en mensen<br />
en meubelen , er moet in gegeten worden, geslapen en gevreeën.<br />
Maar een huis dat doelloos rondjes draait op een rotonde: de<br />
gemeente Tilburg heeft een klap van de molen gehad toen ze hier de<br />
portemonnee <strong>voor</strong> trok met ‘mijn belastingcenten’.<br />
Normaliter zijn het de auto’s die rond de rotonde hun draai proberen<br />
te vinden. In Tilburg echter neemt een vrijstaande eengezinswoning<br />
het stokje over van de wachtende automobilist. Een dergelijk<br />
ongewoon gedrag van een rijtjeshuis dat een toonbeeld van<br />
zekerheid placht te zijn roept felle reacties op.<br />
Vitaal scharnier<br />
Het huis oogt open en vriendelijk zoals het een doorzonwoning uit de<br />
jaren 60/70 betaamt. Het huis is niet bewoonbaar, maar levensecht<br />
en bestaat uit een staalconstructie bekleed met gele baksteenstrips en<br />
oranje dakpannen. De ramen zijn van gelaagd glas en <strong>voor</strong>zien van<br />
aluminium kozijnen en het draait op zonne-energie. Het centrale deel<br />
van de rotonde zal worden ingezaaid met klaprozen, korenbloemen<br />
en margrieten. Het zal een haast arcadisch beeld vormen dat<br />
een uitdagend contrast zal zijn met de onnatuurlijkheid van het in<br />
<strong>kunst</strong>gras uitgevoerde tuintje dat meedraait met het huis.<br />
In het uitsluitend met een eenvoudige trap gemeubileerde huis<br />
speelt niet alleen de vervreemding een rol. Körmeling heeft als<br />
inspiratiebron ook de Tilburgse kermis, een van de grootste in Europa,<br />
gebruikt en de Efteling een paar kilometer noordwaarts, waar jaar<br />
in jaar uit miljoenen zich door de fantasiewereld laten betoveren.<br />
Het <strong>kunst</strong>werk refereert aan het historische lint dat werd doorgeknipt<br />
toen de rotonde vijftig jaar geleden werd aangelegd en waardoor<br />
Hasseltstraat en Hasseltplein <strong>voor</strong> eeuwig werden gescheiden.<br />
Het Draaiend Huis als een vitaal scharnier om een symbolische<br />
verbinding te maken.<br />
Tilburg aan de wieg van Sjanghai ?<br />
Intenties genoeg maar eerlijk is eerlijk: het is een raar gezicht. Een<br />
uit de rij losgesneden doorzonwoning moederziel alleen op een<br />
enorme rotonde. Raar, maar ook erg leuk raar. Humor, maar je moet<br />
er wel van houden. Van humor dan. 'Doe maar gewoon, dan doe<br />
je al gek genoeg' is ook in Tilburg net als in veel andere steden in<br />
Nederland een bekend gezegde. Als je daarop - geveinsd onschuldig<br />
- antwoordt dat een rijtjeshuis toch het toppunt van gewoonheid is,<br />
zijn de rapen gaar. Niet omdat een doorzonwoning nog steeds een<br />
droom van velen is maar omdat dit ogenschijnlijk alledaagse huis een<br />
<strong>kunst</strong>werk is, nep, een namaak-woning die er als twee druppels water<br />
op lijkt maar niet is om in te wonen. Hoewel Tilburg zich met het<br />
Draaiend Huis weliswaar op de (internationale)<strong>kunst</strong>kaart heeft gezet<br />
en Körmelings eerste idee <strong>voor</strong> Tilburg, een vuurrode achtbaan met<br />
een aantal typisch Nederlandse huizen eraan, in opdracht van de<br />
Rijksbouwmeester in de komende jaren in Sjanghai wordt uitgevoerd<br />
als Nederlands paviljoen <strong>voor</strong> de wereldtentoonsteliing in 2010,<br />
(of hoe Tilburg aan de wieg van Sjanghai staat….): de getergde<br />
bevolking spreekt over verkwisting van gemeenschapsgeld.<br />
Desoriëntatie<br />
Het is interessant te speculeren welke mechanismes spelen als de<br />
gemoederen zo hoog oplopen en vergelijkingen te maken. Want<br />
wanneer onverhoopt de lokale voetbalclub, waar<strong>voor</strong> miljoenen in de<br />
huisvesting zijn geïnvesteerd, zal degraderen zal er naar verwachting<br />
minder gekrakeel zijn dan nu het geval is met het Draaiend Huis.<br />
Wat is er toch aan de hand waardoor <strong>kunst</strong> zo harteloos, vijandig<br />
haast, wordt ontvangen ?<br />
Ligt het aan de communicatie en moet een <strong>kunst</strong>werk in het <strong>voor</strong>traject<br />
regelmatig via een slimme marketingstrategie gelanceerd worden?<br />
Is de <strong>kunst</strong>wereld te elitair <strong>voor</strong> ‘de gewone man in de straat'?<br />
Het lijkt er op dat de turbulente tijd waarin we leven de intolerantie<br />
t.o.v. van het vreemde, het onbekende, het ongewone, dus ook van<br />
vernieuwende <strong>kunst</strong>, doet toenemen. Dankzij een globaliserende<br />
wereld komen zekerheden op losse schroeven te staan. Kunst die<br />
desoriënteert - en in het geval van het Draaiend Huis vrijwel letterlijk<br />
op drift geslagen lijkt te zijn - bevestigt het onbehagen in een woelige<br />
- want veranderlijke - maatschappij.Het meest waarschijnlijke is dat<br />
dergelijke ironische en enigszins vervreemdende <strong>kunst</strong> in vrijwel elke<br />
stad of dorp op min of meer vergelijkbare verontwaardiging kan<br />
rekenen.<br />
Vakmanschap of <strong>kunst</strong>enaarschap?<br />
Sowieso is <strong>kunst</strong> de gemakkelijke stok die <strong>voor</strong> het grijpen ligt als<br />
burgers het overheidsbeleid menen te moeten afkeuren en fungeert<br />
ze als glijmiddel <strong>voor</strong> groter en dieper ongenoegen. Dat een<br />
overheid meent te kunnen bepalen waar we naar kijken, hoe we<br />
wonen en werken: het nieuwe ego wil dit zelf kunnen uitmaken:<br />
‘Niemand dicteert mij wat er op de stoep wordt gezet en waarvan<br />
de overheid beweert dat het <strong>kunst</strong> is. Dat maak ik altijd zelf nog<br />
wel uit’. De gramschap en agressie waar <strong>kunst</strong> het slachtoffer van<br />
is, zijn tekenen van een regenerende samenleving. En al was en is<br />
de doorzonwoning in zijn vorm de droom van menig pasgehuwd<br />
stelletje: het huis provocatief vermomd als <strong>kunst</strong>werk ergert en<br />
die ergernis geldt ook het veronderstelde dedain waarmee de<br />
John Körmeling (links op de foto),<br />
foto Stinkfinger producties<br />
Draaiend Huis John Körmeling<br />
Hasseltrotonde Tilburg zie <strong>voor</strong><br />
meer informatie:<br />
www.<strong>kunst</strong>buitenbinnentilburg.nl/<br />
content/draaiend-huis/<br />
www.<strong>kunst</strong>buitenbinnentilburg.<br />
nl/scripts/<strong>kunst</strong>.<br />
asp?id=650&s=atotz&sort=name<br />
14
<strong>kunst</strong>wereld ‘ zoiets lelijks’ mag wegzetten.<br />
Minstens de schijn wordt gewekt dat hoe nondescripter het <strong>kunst</strong>werk,<br />
hoe ongevaarlijker, des te groter de publieke waardering. Dan kan de<br />
kwaliteit van het marmer, het fraaie patina, de vrolijke glazuurlaag,<br />
het prachtige borstelwerk of die grandioze bouchardeertechniek<br />
geprezen worden. Het vakmanschap geniet in sommige contreien<br />
beduidend meer aanzien dan het <strong>kunst</strong>enaarschap.<br />
Santaclaus<br />
In Rotterdam wordt sinds 2004 gesteggeld over Paul McCarthy’s<br />
omstreden beeld Santaclaus, beter bekend als Kabouter Buttplug. Toen<br />
in november 2004 de felste discussies hierover in de gemeenteraad<br />
werden gevoerd verscheen in de NRC een opiniestuk van twee politici<br />
uit de hoek van de Christen Unie:……… ‘Waarom zou de overheid<br />
innovatieve <strong>kunst</strong> stimuleren die geen duurzame aansluiting beoogt<br />
met een breder publiek?’…… ‘Maar de openbare ruimte is geen<br />
expositieruimte <strong>voor</strong> vernieuwende en experimentele <strong>kunst</strong>……..’<br />
Na de vraagtekens waarom de overheid zo nodig innovatieve <strong>kunst</strong><br />
wil stimuleren volgt een betoog om meer identiteitsbevestigende<br />
<strong>kunst</strong>werken te laten verrijzen. ‘Kunstwerken die de geschiedenis<br />
levend houden en die de identiteitscrisis waar Nederland mee<br />
worstelt, kunnen verhelpen’.<br />
Kennelijk moet het standbeeld ter meerdere eer en glorie om het<br />
verleden recht te doen weer afgestoft: <strong>kunst</strong> als schaamlap <strong>voor</strong> de<br />
historie, als gedenkteken van helden, opdat wij niet vergeten.<br />
In het land dat, op het gebied van design met stip, op de hoogste<br />
sport van de wereldladder staat en dat internationaal aanzien geniet<br />
op het gebied van architectuur mag de <strong>kunst</strong> in het publlieke domen<br />
het doen met vertrutting en benepenheid.<br />
Juist in tijden waarin burgers zich door het minste of geringste<br />
‘gekwetst’ voelen zullen gemeentebesturen blijk moeten geven van<br />
politieke moed en zich niet door conservatisme en regressie laten<br />
leiden. Ze zullen het risico moeten durven nemen dat draagvlak niet<br />
van meet af aan vanzelfsprekend is en dat waardering - en gelukkig<br />
leert de geschiedenis ons ook dat - langzaam op kousenvoeten kan<br />
komen en in de loop der tijd kan ontstaan. Met Santaclaus zal het<br />
wellicht goed komen want na vier jaar quarantaine in het museale<br />
binnenhof van Museum Boijmans van Beuningen, zal het 6 meter<br />
hoge sculptuur rond Kerstmis geplaatst worden in de omgeving van<br />
de Lijnbaan, dat Walhalla van de kooplust, de plek die McCarthy<br />
in gedachten had toen hij Santaclaus als commentaar op het<br />
consumentisme ontwikkelde.<br />
Doordraaien<br />
En de Rotterdammers weten het nog goed: de consternatie toen het<br />
aanvankelijk verguisde beeld ‘ De Verwoeste Stad’ van Zadkine in<br />
1975 verplaatst moest worden vanwege metrowerkzaamheden:<br />
Dat kon niet en dat mocht niet: het bij de onthulling verfoeide beeld<br />
had zich in de harten van de Rotterdammers een plaats verworven<br />
en na felle protesten werd de garantie gegeven dat het terug zou<br />
keren op de plek waar het stond. Na een maand stond het Draaiend<br />
Huis wegens een klein mankement enkele dagen stil. En zowaar: de<br />
burgers begonnen te klagen dat het stilstond. ‘Het is wel een raar<br />
geval dat draaiend huis maar als het dan moet draaien willen we ook<br />
wel zien dat het draait‘, was het commentaar in de krant. Het is het<br />
eerste <strong>voor</strong>zichtige signaal dat het goed gaat komen met de landing<br />
van het <strong>kunst</strong>werk. Het meest verassende van het huis is dat het soms<br />
lijkt of het weg is. De rotonde is zo groot dat je hem van veraf niet<br />
in zijn geheel kunt overzien, en dan is het schrikken: het is weg! Het<br />
draaiend huis is absoluut geen gewoon huis, het is een Superhuis.<br />
John Körmeling, Draaiend huis, foto<br />
Stinkfinger producties<br />
15
Verbijzonderen:<br />
De Alliantie en de Kunst<br />
In het vorige nummer startten we met<br />
een reeks over <strong>kunst</strong> en corporaties. Dit<br />
keer kijkt Ans van Berkum naar ‘De Alliantie’.<br />
Door Ans van Berkum<br />
Geen grijze muizen<br />
“Als ik iets leuks wil doen in een project, dan krijg ik altijd de<br />
handen op elkaar”, zegt Dirk Kuus, projectmanager van Alliantie<br />
Ontwikkeling. Kuus doelt met ‘leuks’ op <strong>kunst</strong>. Binnen de budgetten<br />
<strong>voor</strong> nieuwe ontwikkelingen en renovatie reserveert hij 1% om het<br />
project te verbijzonderen. Dat is niet altijd genoeg. Maar dan gaat hij<br />
intern en extern verder zoeken. De gemeente waar gebouwd wordt<br />
helpt mee, en als hij bij zijn directeur aanklopt, wil deze ook nog wel<br />
eens een extra duit in het zakje doen.<br />
De Alliantie werkt aan de leefbaarheid van de omgeving zoals<br />
die door mensen wordt ervaren. Daarom wordt er bij renovatie en<br />
nieuwbouw veel aandacht besteed aan de architectenkeuze. Die<br />
kan namelijk al alle verschil maken. Typologie en profiel van het<br />
bureau moeten bij de opdracht passen, vindt men. Het organiseren<br />
van bewonersateliers waaraan belanghebbenden deelnemen, is<br />
geen zeldzaamheid bij herstructurering of herinrichting van straten<br />
en pleinen. Zo komt de architect tot <strong>voor</strong>stellen die zijn uit te leggen<br />
en waar<strong>voor</strong> draagvlak is.Vervolgens wordt de architectonische<br />
en landschappelijke kwaliteit van ontwerpen tot in de laatste fase<br />
van de uitvoeringsprocessen overeind gehouden. Ten slotte komt de<br />
beeldende <strong>kunst</strong> er bij. “Ik wil niet dat het grijze muizen zijn”, zegt<br />
Dirk Kuus over zijn projecten. En dat is te merken.<br />
Piet Hein Eek, De weerbare man<br />
Meetellen<br />
De Alliantie is actief in de Noordvleugel van de Randstad.<br />
Met circa 65.000 verhuureenheden is het een van de grotere<br />
woningcorporaties in Nederland. Het bezit wordt beheerd door<br />
afdelingen in Amsterdam, Amersfoort, Almere en de Gooi en<br />
Eemvallei. Al jaren kijkt men verder dan het strikte ontwikkelen en<br />
beheren van huisvesting <strong>voor</strong> mensen die op huur zijn aangewezen.<br />
De Alliantie investeert op wijkniveau intensief in <strong>voor</strong>zieningen.<br />
Er wordt gewerkt aan sociale verbanden door een selectief<br />
verhuurbeleid. En ook de aanleg en het onderhoud van de openbare<br />
ruimte krijgen aandacht.<br />
En dan is er <strong>kunst</strong>. Een wijk is een gemeenschap die recht heeft op<br />
die extra’s, die bewoners het gevoel geven dat ze belangrijk zijn, zo<br />
luidt de filosofie. “Wanneer hebben jullie dat gevoel?” vroeg ik een<br />
bewonersgroep, die actief is in de renovatie van de Almeerse wijk<br />
De Wierden. “Als wij ook zo’n muurschildering krijgen als ze in het<br />
centrum hebben”, luidde het antwoord; “dan tellen wij misschien ook<br />
mee”. De Alliantie is zo’n organisatie die zich dan verplicht voelt.<br />
Roos van Steen<br />
Meestal kiest Kuus in samenspraak met de architect <strong>voor</strong> een<br />
<strong>kunst</strong>enaar. Maar het komt ook <strong>voor</strong> dat hij zelf direct ideeën<br />
heeft. Zijn persoonlijke affiniteit ligt dan bij ambachtelijkheid en<br />
herkenbaarheid. In een complex waar ouderen zouden gaan wonen<br />
met de naam De Rozentuin, zou een hal van vier verdiepingen<br />
komen. Daar kreeg hij een visioen van een grote roos in baksteen<br />
tegen de wand. Die roos is er gekomen. Acht meter hoog.<br />
In de Amsterdamse Hollandse Meesters buurt was hij betrokken bij<br />
een project met Piet Hein Eek. Een <strong>kunst</strong>enaar die furore maakt met<br />
stoere meubels uit sloophout en bouwwerken uit afvalmateriaal.<br />
Hij engageerde Eek op <strong>voor</strong>dracht van de architecten Peter<br />
Geusebroek en Svetla Stefanova, verantwoordelijk <strong>voor</strong> het ontwerp<br />
van de betrokken woningen in de Pijp. In hun <strong>voor</strong>stellen hielden<br />
ze de karakteristieke oude gevelindelingen in dit stadsdeel aan en<br />
respecteerden de portieken die toegang geven tot zowel de bel<br />
etage als het souterrain.<br />
Eeks toevoeging concentreert zich op die plek. Hij maakte hoge<br />
houten toegangsdeuren en liet daarin heel strak naast elkaar<br />
de huisnummers graveren van het hele complex. Het specifieke<br />
pandnummer wordt met kleur uitgelicht. Wie <strong>voor</strong> het pand staat<br />
moet constateren dat de deuren in de <strong>voor</strong> de rest wat ingetogen<br />
architectuur, alle verschil maken.<br />
Dichten<br />
Aan het gebouw De Batavier van HVDN architecten in de Lootsstraat<br />
in Amsterdam Oud West werd een heel bijzondere geveltoepassing<br />
gerealiseerd door Sanja Medic. Een gevelvlak werd opgevuld met<br />
rijen boeken, uitgevoerd in keramiek onder leiding van Piet Kemink.<br />
De titels op de ruggen verwijzen naar gedichten van de negentiendeeeuwse<br />
schrijvers, waar de straten in de buurt naar zijn vernoemd.<br />
Grappig is dat er hier en daar woorden tussen staan die naar de<br />
opdrachtgever verwijzen, zoals ‘Dageraad’, de corporatie die eerst<br />
eigenaar was van het pand en een paar jaar geleden opging in de<br />
Alliantie. Het boek Hoe men een vrouw al en niet behandelen moet zou<br />
ik graag nog eens uit de kast willen trekken. Titels lezend, constateer<br />
je ook dat gedichten niets meer zijn dan aaneengeregen woorden,<br />
die een bijzondere gedachte of goede raad bevatten. Met het<br />
aangereikte materiaal op de ruggen van de boeken lijkt de <strong>kunst</strong> van<br />
het dichten binnen ieders bereik.<br />
Mozaïek<br />
Ook in Almere gebeurt veel. In 2007 werd het nieuwe<br />
Maastrichtplein opgeleverd. Een coproductie tussen architect Nahied<br />
Koolen en <strong>kunst</strong>enaar Monaa van Vlijmen, in samenwerking met<br />
bewonersateliers. Koolen gaf het plein een inrichting die bestaat uit<br />
sierlijke vormen, geaccentueerd met kleurige straatklinkers, waarmee<br />
het verval tussen het aangrenzende Weerwater en de hoger gelegen<br />
straat wordt overbrugd. Aan het water is een terras gesitueerd. Op<br />
het middendeel staan betonnen banken met kleine schilderijtjes van<br />
glasmozaïek in de rugleuning. De patronen variëren van decoratief<br />
tot en met kleine pop-art tableautjes. Monaa van Vlijmen weet daarin<br />
Sanja Medic, Boekenkast<br />
16
Monaa van Vlijmen en Nahied Koolen,<br />
Maastrichtplein Almere<br />
op een knappe manier reliëf te suggereren.<br />
Met de herinrichting van het plein is in de buurt een halt toegeroepen<br />
aan een stroperig proces van verloedering dat zich <strong>voor</strong>al in het<br />
centrale deel van de wijk manifesteerde, bij het afvalverzamelpunt.<br />
Nu is het plein de maatstaf <strong>voor</strong> de kwaliteit van de openbare ruimte<br />
in de wijde omtrek. Architect en <strong>kunst</strong>enaar zijn er in geslaagd er<br />
een ontmoetingsplek van te maken. De bewoners waren tevreden,<br />
zo bleek bij de oplevering, al hadden ze het mozaïek wel graag zelf<br />
gemaakt; iets waar ze snel van genazen toen ze bij de oplevering in<br />
workshops mochten mozaïeken.<br />
Verbinden<br />
In Almere is de <strong>kunst</strong> functioneel verankerd binnen het bedrijf,<br />
waardoor een samenhangend beleid kan ontstaan en continuïteit en<br />
kwaliteit gewaarborgd is. In de andere afdelingen wordt <strong>kunst</strong> <strong>voor</strong>al<br />
in relatie tot nieuwbouw aangepakt door directeuren, projectleiders<br />
of ontwikkelingsmanagers. Zo liep Marinus Knulst onder een<br />
toegangspoort door bij een nieuw complex in IJburg en wist direct<br />
dat daar iets met <strong>kunst</strong> moest komen. Dat werd een werk van Barbara<br />
Nanning, keramist met een groot gevoel <strong>voor</strong> kleur en huid.<br />
Knulst houdt van eigenzinnigheid. Hij heeft wel vaker zulke visioenen.<br />
“Wij willen eigenzinnige mensen die werken aan eigenzinnige<br />
gebouwen”, zegt hij. Maar niet altijd komen ze tot werkelijkheid.<br />
Bij Alliantie Flevoland werd het waargemaakt door de vroegere<br />
directeur Jan de Vletter, die met hart <strong>voor</strong> de stad aan een<br />
muurschilderingenproject in Almere Haven begon. Intussen zijn er<br />
negen gerealiseerd, waarvan een aantal thematisch en een aantal<br />
historisch. In die laatste categorie zijn mensen die belangrijk waren<br />
<strong>voor</strong> de jonge geschiedenis van de stad levensecht afgebeeld door<br />
Nanne Balyon. De humoristische ensceneringen, die de geschiedenis<br />
een eigen draai geven, verraden de eigenzinnigheid van de<br />
<strong>kunst</strong>enaar. Dat het werkt, wordt gestaafd door de opmerking van de<br />
bewoner, geciteerd in de eerste alinea.<br />
Een nieuwe stap werd genomen met een project op het gebied<br />
van community art. Binnen de wijk de Wierden, waar een groots<br />
opgezette renovatie plaatsvindt, is samen met de bewoners een<br />
<strong>kunst</strong>wandelpad ontwikkeld, waaraan in de komende jaren<br />
gefaseerd invulling wordt gegeven. Met name door gericht beeldende<br />
<strong>kunst</strong>enaars te betrekken bij plandelen. Los daarvan is beeldend<br />
<strong>kunst</strong>enaar Toos Nijssen in deze wijk gestart met een het project<br />
“Thuis”, waarbij beoogd wordt de binding tussen bewoners en<br />
hun plek scherper uit te lichten. Uiteindelijk moet haar werkproces,<br />
dat een jaar in beslag gaat nemen, bijdragen aan de verheldering<br />
van de specifieke identiteit van de wijkbewoners. Nijssen verblijft<br />
daar<strong>voor</strong> , als deel van het project, twee of drie dagen per week in<br />
Almere om direct met de mensen in contact te zijn.<br />
Culturele V-power<br />
In 2006 kreeg de Alliantie Flevoland advies over een mogelijke<br />
versterking van het stadsdeel Haven op economisch en sociaal<br />
gebied binnen de grotere conglomeratie van de stad. Want<br />
terwijl het stadscentrum dankbare ontvanger was van ruime<br />
investeringsbijdragen op velerlei gebied, kalfde Haven af. ‘Hoe<br />
kon in dat krachtenveld de positie van dit oudste stadsdeel worden<br />
versterkt?’, luidde de vraagstelling.<br />
Nu is, binnen de jonge en <strong>voor</strong>al nette stad Almere, Haven het<br />
meest rommelige gebied. In de jaren zeventig ontworpen in de<br />
bloemkoolstijl, zit het vol met hofjes, speelplekken, struikgewas,<br />
bochtige straatjes waar geen vrachtwagen doorkan, en mensen<br />
met een kleine beurs. Met deze kenmerken en de kleinschalige,<br />
gemoedelijke sfeer die in Haven heerst, is dit het meest aangewezen<br />
gebied, om zich tot een creatief stadsdeel te kunnen ontwikkelen,<br />
luidde het advies. En creativiteit is V-power <strong>voor</strong> een stad.<br />
Begin 2007 werd daarop het <strong>voor</strong>malige kantoorpand De Hulk<br />
aankocht, met de bedoeling dat te ontwikkelen tot een broedplaats<br />
<strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaars en andere creatieve bedrijvigheid. Daarmee zou in<br />
het centrum van het stadsdeel een sleutelpositie worden ingenomen<br />
door de creatieve klasse, en duidelijk richting kunnen worden<br />
gegeven aan de profilering van Haven als creative space van Almere.<br />
Dit zeer gedurfde project vormt de kroon op het werk van de Alliantie<br />
in deze regio.<br />
Profiel<br />
Het werken met <strong>kunst</strong> is in alle afdelingen van de Alliantie bon ton.<br />
Vaak komt het <strong>voor</strong>t uit de eigenzinnigheid van medewerkers, die<br />
zelf niet direct onderlegd zijn in het vakgebied, maar dromen en<br />
daadkracht hebben. Zij laten zich dan adviseren en begeleiden door<br />
deskundigen. “Wij weten uit ervaring dat aansprekende <strong>kunst</strong>werken<br />
mensen trots maken op hun wijk”, schrijft Jim Schuyt, directie<strong>voor</strong>zitter<br />
van het concern in een brochure. De uitdaging is de <strong>kunst</strong> van de<br />
verspreide afdelingen meer op elkaar af te stemmen. De Kunst van de<br />
Alliantie krijgt dan specifiek profiel.<br />
17
Bewegende beelden<br />
Het eerbiedwaardige Utrechtse Genootschap<br />
Kunstliefde teert niet comfortabel<br />
op oude roem. Integendeel. In de periode<br />
15 maart tot en met 13 april stond onder de<br />
titel ‘Movements’ het thema “beweging”<br />
centraal, waarbij het werk van Rob Zimmerman,<br />
Rinus Roelofs en Wicher Meursing<br />
werd uitgelicht.<br />
Door Geraart Westerink<br />
Go Nuts<br />
Knaller, letterlijk en figuurlijk, is het werk van Rob Zimmermann, dat<br />
door de gebruikte middelen (LED, video, digitenne, geluid), het meest<br />
hedendaags kan worden genoemd, wat niet persé een aanbeveling<br />
hoeft te zijn, maar het hier wel is, omdat de keuze functioneel is<br />
en niet <strong>voor</strong>tkomt uit een geforceerde neiging tot modern doen. Go<br />
Nuts, waarbij twee triltrommels onder oorverdovend kabaal een<br />
aantal noten <strong>voor</strong>tbewegen, waarvan er af en toe één op de grond<br />
belandt, weet de <strong>voor</strong>bijgangers in de Nobelstraat moeiteloos naar<br />
binnen te lokken. De LED-mast van Bomber toont door heftig heen en<br />
weer te zwiepen het in kleur verschietende beeld van een vliegtuig,<br />
ongetwijfeld een bommenwerper. Het is aangesloten op 234, een<br />
kruisvormig werk in eikenhout, met rode LED-lichtjes, die in frequentie<br />
meebewegen met de ‘Bomber’. Bizar is ook de houten ‘robot’ die<br />
twee op- en neergaande tv’s torst. De een toont het beeld van de<br />
Naar alle kanten<br />
Willekeurige <strong>voor</strong>bijgangers of on<strong>voor</strong>bereide bezoekers die niet<br />
de nieuwsbrief, het persbericht of de website van Kunstliefde onder<br />
ogen hebben gehad zal het niet meteen duidelijk zijn wat er zich<br />
in de zalen van het Genootschap afspeelt. Een korte inleiding<br />
of globale plattegrond ontbreekt en naar een toelichtende tekst<br />
is het even zoeken. Bovendien is op de begane grond ook een<br />
tentoonstelling met werk van Niek Molenaar te zien die tamelijk<br />
geruisloos in Movements overloopt. Voor een deel komen deze<br />
bezwaren <strong>voor</strong>t uit de wat onhandige, maar historisch bepaalde<br />
vorm van de tentoonstellingsruimte. Bovendien blijkt de opzet van de<br />
tentoonstelling na een eerste globale rondgang tamelijk helder.<br />
‘Beweging’ als thema of instrument in de beeldende <strong>kunst</strong> is<br />
eigenlijk van alle tijden en je kunt er veel kanten mee op. Beweging<br />
kan worden gesuggereerd of vastgelegd in stilstaande beelden,<br />
kan worden opgeroepen door optische suggestie, maar ook<br />
daadwerkelijk worden <strong>voor</strong>tgebracht door de werken zelf. Dit laatste<br />
verschijnsel als uitgangspunt <strong>voor</strong> een zelfstandige <strong>kunst</strong>stroming<br />
is sinds de jaren zestig en zeventig populair geworden onder de<br />
benaming ‘kinetische <strong>kunst</strong>’, die een brede lading dekt, Beelden<br />
kunnen in beweging worden gezet door natuurlijke-, machinaleof<br />
lichaamskrachten, maar beweging kan ook (visueel) worden<br />
veroorzaakt of aangeduid door optische middelen als LED, video<br />
en andere electronische media, die <strong>voor</strong>al de laatste jaren aan<br />
populariteit winnen. Een mooi <strong>voor</strong>beeld daarvan is het werk van<br />
Erick de Lyon dat in het vorige nummer van Beelden werd belicht,<br />
waarbij wind(-richting) en kleur werden verbonden.<br />
Accenten<br />
Het is niet eenvoudig om zo’n breed thema representatief te tonen<br />
op één tentoonstelling - als dat al de bedoeling is geweest - maar<br />
ondanks de beperkte keuze <strong>voor</strong> drie <strong>kunst</strong>enaars worden er diverse<br />
benaderingen van het thema getoond in verschillende materialen<br />
en media. Het meest verwant met de kinetische <strong>kunst</strong> zoals die in<br />
de jaren zestig opkwam is het oeuvre van Wicher Meursing. Er<br />
staat een mooi overzicht van opgesteld, grotendeels bestaande<br />
uit modellen van werk dat in monumentale vorm is uitgevoerd op<br />
verschillende plekken in het land. Het is prettig dat de meeste mogen<br />
worden aangeraakt of door middel van een knopje in beweging<br />
kunnen worden gezet. Bij Meursing is technische beheersing,<br />
zorgvuldige afwerking en compositorisch evenwicht erg belangrijk.<br />
De meeste werken bestaan uit verschillende geometrisch gevormde<br />
componenten, die op geraffineerde wijze met elkaar verbonden<br />
zijn. Die verbindingen, draaipunten of scharnieren bepalen de<br />
bewegingsvrijheid. Vaak zijn er meerdere in één werk, of zijn ze<br />
zo geavanceerd dat er verschillende tegengestelde bewegingen<br />
mogelijk zijn. Een werk van Meursing verandert constant, maar<br />
blijft formeel en daardoor toch wat kil en afstandelijk. Deze indruk<br />
wordt verzacht door de video waarin de <strong>kunst</strong>enaar op plezierige,<br />
bezonken en overtuigende wijze zijn werk toelicht, waardoor hun<br />
meditatieve kant beter naar voren komt. Bij het werk van Rinus<br />
Roelofs is de keuze van de ‘dragers’ het meest divers. Fascinerend is<br />
de ‘animatie-klok’, waar verschillende wijzerplaten in een bepaald<br />
patroon graduele tijdsverschillen tonen. De driedimensionale objecten<br />
zijn boeiender dan de digitale prenten, <strong>voor</strong>al als er hout aan te pas<br />
komt. Beide doen denken “aan moleculenstelsels of scheikundige<br />
patronen. Veel draait om ritme en structuren.<br />
toeschouwer die wordt gefilmd door een camera in de kop van het<br />
wezen. Op de ander trekt langzaam de tekst ‘Testing for human<br />
kindness’ <strong>voor</strong>bij, dat tevens de titel is van het werk. Op het houten lijf<br />
zijn fluorescerende stickers geplakt met onder meer hoekige patronen<br />
en een ‘alziend oog’. De betekenis is niet altijd duidelijk, maar het<br />
zet wel je gedachten in werking en dat is de belangrijkste beweging<br />
die beeldende <strong>kunst</strong> op kan roepen.<br />
Rob Zimmermann, Testing for human<br />
kindness<br />
Movements, Genootschap Kunstliefde,<br />
Utrecht, 15 maart t/m 13 april<br />
www.<strong>kunst</strong>liefde.nl<br />
18
Utopia in 17 holes<br />
Utopia, Timmerfabriek, Vlissingen, 18 mei<br />
t/m 22 juni<br />
Stedelijk Museum Aalst (B), 5 juli t/m 10<br />
augustus<br />
Nick Ervinck, Kosubknat<br />
Een minigolfbaan als <strong>kunst</strong>project. Je<br />
houdt je hart vast bij het idee. Een wanhoopsdaad<br />
om <strong>kunst</strong> toegankelijk te maken<br />
<strong>voor</strong> het grote publiek? En waarom<br />
moet men met een golfballetje op een<br />
beeld kunnen slaan? Of zijn we in Nederland<br />
te calvinistisch? De Belgische curator<br />
Jan de Nijs zag in elk geval iets prachtigs<br />
<strong>voor</strong> zich; niets minder dan ‘Utopia’.<br />
Door Beatrijs Schweitzer<br />
Als alternatief <strong>voor</strong> een tijdelijke beeldentuin in Knokke nodigde<br />
Jan de Nijs 17 <strong>kunst</strong>enaars uit om ieder een ‘hole’ <strong>voor</strong> een<br />
midgetgolfbaan te maken. Een knipoog naar het welvarende en<br />
golfende deel van Knokke en meteen ook een kans om <strong>kunst</strong> op een<br />
laagdrempelige manier aan te bieden. Want, zo was een van de<br />
eisen aan de <strong>kunst</strong>enaars, de banen moesten wel écht bespeelbaar<br />
zijn. Ze konden er zelfs <strong>voor</strong> kiezen om gebruik te maken van<br />
een reeds bestaande ‘hole’. Dit concept kon aansluitend, aan de<br />
overkant van de Schelde, in Vlissingen, rekenen op een warm<br />
onthaal. Daar bleek het perfect te passen in een groter plan om de<br />
plaatselijke bevolking enthousiast te krijgen <strong>voor</strong> het behoud van de<br />
overweldigend mooie Timmerfabriek als cultuurtempel <strong>voor</strong> de stad.<br />
Minigolf als metafoor <strong>voor</strong> het kleinburgerlijk genoegen, het<br />
onschuldige vermaak van het gelukkige gezinnetje dat zich in een<br />
namaak wereldje afzondert van de problemen daarbuiten. De<br />
idealistische curator zag hiermee bovendien een mogelijkheid <strong>kunst</strong><br />
met een grote K uit haar ivoren toren te halen en samen te brengen<br />
met de dagelijkse culturen van design en amusement.<br />
Maar bovenal zoekt Utopia de discussie op. Het internationale<br />
gezelschap van <strong>kunst</strong>enaars is geselecteerd op een onderzoekende,<br />
bevragende houding. Kunstenaars die zich bezighouden met de<br />
uitingsvormen en systemen in high-, low- en liefst ook<br />
subculture. Wat dat betreft is de selectie van de Nijs wel eenzijdig<br />
te noemen, maar tegelijkertijd geeft dat aan de opzet ook<br />
zeggingskracht. Utopisch is Utopia allerminst. De subtitel Dystopia is<br />
op zijn plaats. Wie sticks en een balletje huurt krijgt de informatieve<br />
catalogus er gratis bij.<br />
Spam<br />
Loek Grootjans (Nl) omringde zijn baan met een woud van aan Spam<br />
ontleende, opdringerige teksten uit zijn spamarchief. Dit toont aan<br />
hoe we <strong>voor</strong>tdurend van ons doel worden afgeleid. Zijn installatie<br />
stelt ook de vraag aan de orde waarom je altijd zo snel mogelijk<br />
op je doel af zou moeten gaan. De keerzijde van het minigolfen<br />
werd belicht door het Nederlandsche ontwerpersduo Jeroen<br />
Bisscheroux en Michiel Voet. Binnenin The True Story, een gesloten,<br />
boemerangvormige baan, hangt een (verzonnen) krantenbericht uit<br />
de jaren ’30, toen het midgetgolf populair was op de daken van<br />
New Yorkse wolkenkrabbers en hotels. Het verhaalt de tragische<br />
dood van een klein jongetje dat een golfballetje op z’n hoofd kreeg.<br />
Catwalk van Thomas Huyghe (B) biedt daarentegen weer even het<br />
aangename gevoel zelf een ster te zijn. Verheven op de spiegelende<br />
baan wordt de speler aangemoedigd door twee grote geschilderde<br />
gezichten. Maar wie vervolgens met de golfstick bij het fraai<br />
uitgevoerde Movable Museum Model van Franck Bragigand (F) terecht<br />
komt, zal zich wellicht een olifant in de porseleinkast voelen. Is het<br />
wel gepast om met een bal door zijn museumzalen te slaan?<br />
Een contrast vormde de sombere Toren van Kevin van Braak (Nl),<br />
waarop de bal nooit via de omhooglopende spiraal zijn doel zal<br />
bereiken. In de catalogus is na te lezen dat de vorm is ontleend<br />
aan een watertoren uit een Italiaans kinderzomerkamp ten tijde van<br />
Mussolini. Van Braak refereert daarmee aan de onhaalbaarheid van<br />
een utopisch ideaal.<br />
Allez<br />
Zo laat Utopia uiteenlopende invalshoeken zien, maar de presentatie<br />
als geheel oogt rommelig. De beelden, - bij elke ‘hole’ staat terecht,<br />
uitdrukkelijk aangegeven dat het om een <strong>kunst</strong>werk gaat dat met<br />
respect behandeld moet worden - lijken nonchalant her en der in<br />
de immense ruimte te zijn geplaatst, als was het een….. juist ja,<br />
een midgetgolfbaan. De expositie zal na Vlissingen nog in het<br />
gemeentemuseum van Aalst (B) plaatsvinden en het zou interessant<br />
zijn om te zien hoe de beelden zich daar manifesteren. Ik kan me<br />
<strong>voor</strong>stellen dat het vervreemdende van het charmante werk Een<br />
verplaatsbare autobaan van Jean Bernard Koeman (B-Nl), daar<br />
nog sterker werkt. Omgekeerd, de sterk beeldend <strong>georiënteerde</strong><br />
bijdrage van Nick Ervinck (B), die een fascinerende wereld weet te<br />
scheppen met bizarre vormcombinaties, komt in de ruige ambiance<br />
juist prachtig tot zijn recht. In zijn Kosubknat wordt de speler haast<br />
op afstand gehouden door een soort tank waaruit grote gele vormen<br />
groeien. Maar dit werk vormt een uitzondering, want bij de meeste<br />
‘holes’ van Utopia overheerst het concept en is het beeldende minder<br />
sterk. (Het werken met opdrachten brengt natuurlijk risico’s met zich<br />
mee.) Tegelijkertijd is het juist deze keuze <strong>voor</strong> kritische, conceptuele<br />
<strong>kunst</strong>enaars die Utopia bijzonder maakt en laat zien dat amusement<br />
niet populistisch of betekenisloos hoeft te zijn. En allez, de hechte<br />
combinatie van het speelse met het serieuze is ook wel typisch<br />
Belgisch.<br />
19
Spiegels <strong>voor</strong> de ziel Sculptuur en<br />
Poëzie in Grote Kerk te Veere<br />
Nog tot het eind van de maand juli staat<br />
een mooie collectie beelden en installaties<br />
opgesteld in de Grote kerk van Veere.<br />
Dertien gerenommeerde <strong>kunst</strong>enaars<br />
nemen aan de expositie deel. Elke <strong>kunst</strong>enaar<br />
kreeg de beschikking over een nis in<br />
de zijkapellen van de kerk en mocht deze<br />
inrichten met beelden of een installatie.<br />
De deelnemers kregen ook het verzoek<br />
om een gedicht uit te kiezen dat bij hun<br />
werk past. Die gedichten hangen nu op<br />
groot formaat in de nissen boven de beelden.<br />
Dat levert een aantrekkelijk expositie<br />
op in verschillende van elkaar gescheiden<br />
ruimtes die als kabinetten fungeren.<br />
De liefhebber van <strong>kunst</strong> en poëzie kan in<br />
Veere zijn hart ophalen.<br />
Door Etienne Boileau<br />
De Grote Kerk in Veere heeft een interessante geschiedenis. Dit<br />
monumentale kerkgebouw met toren, schip en dwarsbeuken werd<br />
halverwege de vijftiende eeuw gebouwd. Het is echter nooit<br />
helemaal voltooid. Sterker nog, het overleefde de <strong>voor</strong>bije eeuwen<br />
ternauwernood. Momenteel heeft de kerk alleen een culturele functie,<br />
maar de bouwgeschiedenis van dit prachtige, enigszins gehavende<br />
gebouw valt na binnenkomst nog goed van de muren af te lezen. Het<br />
is aan galeriehoudster Nanky de Vreeze uit Middelburg te danken<br />
dat de meer dan vijfhonderd jaar oude Grote kerk deze zomer<br />
weer rijkelijk gevuld is met beelden. En dit keer in een wat meer<br />
hedendaagse uitvoering dan de oorspronkelijke kerkelijke attributen<br />
die er stonden.<br />
Glazen kommen en skeletten<br />
Nanky de Vreeze haalde de manager van de Grote Kerk over om de<br />
nissen van de kerk weer met beelden te vullen en er ook gedichten bij<br />
op te hangen.<br />
De selectie aan beeldhouwers die de Vreeze <strong>voor</strong> dit project maakte,<br />
is beslist geslaagd te noemen. Bij binnenkomst door de hoge<br />
monumentale entree loop je meteen tegen een vrolijk beeld van<br />
Adriaan van Rees op, getiteld De Witte Madonna. Het is opgebouwd<br />
uit honderden stuks tweedehands witte kleding en is zo’n drie en een<br />
halve meter hoog. Bovenop staat een soort vaasvorm van porselein<br />
en <strong>voor</strong>aan op de jurk van de Madonna, die mooi uitwaaiert over de<br />
kerkvloer, staan op de grond nog twee porseleinen beelden. Ze zijn<br />
gemaakt in China waar Van Rees een tweede atelier heeft. Naast<br />
deze publieksvriendelijke beeldengroep heeft Van Rees het gedicht<br />
‘Paradijs’ laten plaatsen. Daarin noemt Gerard Reve zichzelf een<br />
grote beer en God een ezel: de titel van het gedicht was weliswaar<br />
toepasselijk, maar het beeld werd mijns inziens niet verder verklaard<br />
door het gedicht. Het gedicht riep hier eerder vraagtekens op.<br />
Veel toegankelijker waren de twee gezandstraalde monumentale<br />
kommen van Bert Frijns, die in één van de nissen van de kerk staan<br />
opgesteld.<br />
Het van buiten komende licht spleet mooi door het gezandstraalde<br />
glas. Bekend werk, dat niettemin blijft boeien en van een groot<br />
vakmanschap getuigt. Erboven hangt het gedicht ‘Licht’ van Rutger<br />
Kopland; in de laatste strofe ervan verwijst Kopland naar glazen ‘tot<br />
de rand toe gevuld met licht’. Toepasselijker kan eigenlijk niet.<br />
Veel minder esthetisch en beduidend speelser zijn Hans van<br />
Benthem’s levensgrote skeletten van gekleurd glas. Geestig en ironisch<br />
werk dat zich heel mooi verbindt met een ander gedicht van Reve,<br />
waarin hij verhaalt hoe snel de dood wel niet zijn intree kan doen.<br />
Even houd je de adem in; de dood kan ons dus ook elk moment<br />
treffen! Niet alleen Van Benthem en Rees kozen een gedicht van Reve.<br />
Ook Nicolaas Dings blijkt een fan van onze overleden volksdichter.<br />
Dings liet het gedicht ‘Roeping’ (<strong>voor</strong> de zusters van liefde te W.)<br />
boven een beeldengroep van chroom en aluminium hangen. Een<br />
buitengewoon grappig gedicht waarin Reve het werk van de zusters<br />
van liefde afzet tegen de bla-bla van een of andere dubieuze<br />
actievoerder die s’avonds op teevee te zien is. Het verband tussen het<br />
gedicht en de door Dings opgestelde beeldengroep Goud, zout en<br />
slaven drong echter niet helemaal tot mij door; het was gissen, maar<br />
daarom waren beiden niet minder leuk.<br />
Christiaan Zwanikken<br />
In een van de achterste nissen in de kerk stond het beeld De kleine<br />
Franciscus: één van de vier beelden die Christiaan Zwanikken in de<br />
<strong>voor</strong> hem bestemde ruimte liet zien. De aandacht van Franciscus,<br />
uitgevoerd als babypop met neon stralenkrans, werd getrokken door<br />
het klepperende skelet van een uiltje, wat maakte dat de jonge heilige<br />
zich langzaam richting vogel draaide. Een vertederend beeld met een<br />
knap gemaakt en zichtbaar werkend mechaniek.<br />
Een beeld ook dat heel mooi de kinderlijke interesse en<br />
onbevangenheid van de kleine Franciscus verbeeldde. Het gevoelige<br />
gedicht dat Zwanikken erbij zocht, paste er qua sfeer en beleving<br />
wonderwel bij:<br />
Grote Kerk te Veere, foto’s G.J.<br />
Hoogland<br />
Adriaan Rees, Witte Madonna<br />
20
Christiaan Zwanikken, De kleine<br />
Franciscus<br />
Veilig<br />
Ik vind woorden uit<br />
om mijn angsten te benoemen,<br />
zodat ik ze veiligstellen kan.<br />
De rivier benoemde ik,<br />
zodat het stromend water<br />
aan mij <strong>voor</strong>bij kan gaan.<br />
Zo benoemde ik een vogel<br />
Ik gaf sterren naam,<br />
en hoefde mij niet meer af te vragen, bekende zorgvuldig<br />
hoe hij vliegen kan.<br />
de <strong>voor</strong>spelling van hun<br />
baan.<br />
Zo kreeg de boom zijn naam,<br />
zodat ik rustig schuilen kan<br />
in de schaduw van zijn stam.<br />
Zo verzond ik een woord <strong>voor</strong> vuur,<br />
zodat ik zonder verre tranen<br />
kan staren in de vlam.<br />
Mijn lijf noemde ik mens,<br />
zodat ik niet meer hoef te<br />
weten<br />
wie ik eigenlijk ben.<br />
Alles krijgt een naam van mij,<br />
zodat ik veilig zeggen kan<br />
dat ik het al ken.<br />
Bram Vermeulen<br />
Johan Claassen, Voor dag en ontij<br />
En er is meer te genieten op deze expositie: grote boomstammen met<br />
glazen zwammen van Maria Roosen, waar het gefilterde licht subtiel<br />
doorheen speelt, een publieksvriendelijk beeld van Panamarenko dat<br />
een gehelmde man <strong>voor</strong>stelt die met behulp van enkele propellers<br />
op zijn rug een poging tot vliegen doet, en een poëtische tot<br />
grote proporties opgeblazen witte roos van Yvonne Mostard. De<br />
delicate porseleinen figuurtjes van Annemarie van Sprang waren<br />
daarentegen tot een minimum verkleind, en vielen daardoor jammer<br />
genoeg wat tegen in deze monumentale omgeving: de gelaatstrekken<br />
van de figuurtjes, waar Van Sprang prat op gaat, waren nogal<br />
moeilijk te onderscheiden en de beeldjes vielen weg in de grote nis<br />
waarin ze stonden opgesteld.<br />
Johan Claassen<br />
Het werk van Johan Claassen paste daarentegen uitstekend in de<br />
ruimte van zo’n nis. Hij vertelde me al dertig jaar lang foto’s van<br />
vogelverschrikkers te verzamelen. Zijn beeld Voor dag en ontij bleek<br />
daarop geënt. Het betreft een staand figuur, opgebouwd uit vele losse<br />
delen multiplex, die sterk doet denken aan en vogelverschrikker. Het<br />
gedicht dat Johan Claassen daarbij koos, verwijst ook heel mooi naar<br />
zijn eigen manier van werken:<br />
Waar ik mee bezig ben<br />
Het verschil in geur tussen<br />
water en ijs op een vierkante<br />
millimeter en in de schaduw<br />
van een kinderpink<br />
zo licht te bewaren dat het bijna<br />
meteen vergeten als herinnering<br />
in zichzelf verdwijnt<br />
wat dan overblijft.<br />
Bernlef<br />
Spiegels <strong>voor</strong> de Ziel<br />
Sculptuur & Poëzie 2008<br />
Grote Kerk Veere<br />
16 mei t/m 23 juli 2008<br />
www.grotekerkveere.nl<br />
Vervolgexpositie<br />
Als het aan Carla van Tilburg, manager van de Grote Kerk in<br />
Veere ligt, komt er beslist een vervolg op deze expositie. “Veel<br />
hangt natuurlijk af van de bezoekersaantallen en de financiën.<br />
De totale begroting <strong>voor</strong> deze expositie bedraagt € 35.000<br />
waarvan de Provincie Zeeland € 10.000 heeft bekostigd en de<br />
Gemeente Veere € 5.000 <strong>voor</strong> zijn rekening neemt. Daarnaast zijn<br />
er nog een aantal bedrijven bereid gevonden de tentoonstelling te<br />
sponsoren. Jammer genoeg was er geen geld meer over <strong>voor</strong> een<br />
<strong>kunst</strong>enaarshonorarium.<br />
Bij uitzondering hebben enkelen van hen wel een transportvergoeding<br />
gekregen. Het gat in de begroting dat er nu nog is, hopen we te<br />
dekken met de entreegelden en de verkoop van de geëxposeerde<br />
<strong>kunst</strong>werken.”<br />
Alles overziende staat nu al wel vast dat Provincie en Gemeente<br />
er verstandig aan doen om deze kwaliteitsexpositie een vervolg te<br />
geven, want het samengaan van beelden en poëzie in deze vorm is<br />
uniek te noemen: op deze wijze versterken ze elkaar.<br />
21
Job Koelewijn, ‘experience designer’<br />
Op zijn expositie ‘Loco Motion’ bij museum<br />
De Pont in Tilburg toont beeldend<br />
<strong>kunst</strong>enaar Job Koelewijn zich een soort<br />
regisseur op afstand. Hij slaagt erin de<br />
bezoeker in achtereenvolgende installaties<br />
te dwingen tot door hem gecontroleerde<br />
interactie om zo de manier waarop<br />
de bezoeker zijn <strong>kunst</strong> ervaart, zoveel<br />
mogelijk te sturen.<br />
Door Sya van ‘t Vlie<br />
Origineel/kopie<br />
Bij The Clockshop ervaart de bezoeker die dwang het ergst, want<br />
deze installatie verspert meteen na binnenkomst de toegang tot<br />
de grote museumzaal. De klokkenwinkel staat boordevol met<br />
verschillende klokken die ieder zijn blijven stilstaan op een ander<br />
tijdstip. De ontoegankelijke winkel slingert als een klokpendule<br />
heen en weer zodat de bezoeker op het juiste moment moet<br />
wachten om er langs te slippen, snel, <strong>voor</strong>dat de winkel weer<br />
terugzwiept. Kunsthistoricus Oskar Bätschmann noemt <strong>kunst</strong>enaars<br />
die net als Koelewijn de bezoeker onderwerpen aan een door hem<br />
gecontroleerde ervaring ‘experience designers’. Eenmaal <strong>voor</strong>bij de<br />
klokkenwinkel bemerkt de bezoeker pas dat zich achter de winkel<br />
nog een werkruimte bevindt. Dit is een replica van de kantoorruimte<br />
van galerie Fons Welters in Amsterdam, waar de installatie eerder<br />
te zien was en de ingang blokkeerde. Door die situatie in zijn<br />
geheel over te brengen naar het museum, terwijl The Clockshop zijn<br />
versperrende functie ook prima alleen kan verrichten, stelt Koelewijn<br />
niet alleen locatie- en tijdgebondenheid aan de orde, maar ook de<br />
tegenstelling origineel/kopie. Hij bindt zijn autonome installatie<br />
aan de plek die deze eerder innam door van die plek een kopie<br />
mee te nemen naar de nieuwe setting hier en nu. Wil hij, door<br />
de klokkenwinkel te koppelen aan de replica, suggereren dat het<br />
opnieuw tentoonstellen van de installatie afbreuk doet aan de status<br />
van het originele <strong>kunst</strong>werk?<br />
Locatiegebonden?<br />
Speciaal <strong>voor</strong> de expositie gemaakt is Red, Yellow and Blue, drie<br />
twintig meter lange gangen van rood, geel en blauw perspex.<br />
Vanuit de grote museumzaal, waar hun ingangen de museummuur<br />
lijken om te toveren in een manshoge Mondriaan, zoekt elk van<br />
de gangen zijn eigen weg door het museum. Ook de titel verwijst<br />
naar de schilder<strong>kunst</strong>, naar Who is afraid of red, yellow and blue?<br />
van Barnett Newman. Koelewijn daagt de bezoekers uit niet bang<br />
te zijn en <strong>voor</strong> een van de drie gangen te kiezen. Maar een beetje<br />
museumbezoeker probeert ze natuurlijk alle drie uit. En hij wordt<br />
beloond. Lopen door een rode, een gele of een blauwe gang levert<br />
drie verschillende visuele ervaringen op. Te meer omdat het einde<br />
van de rode gang een mooie omlijsting vormt <strong>voor</strong> het achterwerk<br />
van Thomas Schüttes Steel Woman, de gele gang de bezoeker leidt<br />
naar de donkere zaal met de foto/video-installatie Ruurlo, Borculose<br />
weg van David Claerbout, en de blauwe gang de bezoeker voert<br />
langs een wandschildering bestaand uit kleurige vierkanten van<br />
Angela Bulloch, waarvan de kleuren blauw gekleurd worden. De<br />
gang door de gangen van Koelewijn doet de bezoeker met andere<br />
ogen kijken naar werken uit de vaste collectie van De Pont. Voor<br />
de expositie gemaakt, impliceert <strong>voor</strong> de locatie gemaakt, wat iets<br />
anders is dan op locatie gemaakt. Want hoe locatiegebonden is Red,<br />
Yellow and Blue eigenlijk? Wat let Koelewijn om de gangen, net als<br />
de klokkenwinkel, ergens anders te plaatsen en bezoekers daar te<br />
trakteren op een andere ervaring van die plek?<br />
Ervaring<br />
Door die nieuwe ervaring van gebouw en <strong>kunst</strong>werken krijgt Loco<br />
Motion als expositie iets van een <strong>kunst</strong>geschiedeniscollege. Want<br />
behalve verwijzingen naar de schilder<strong>kunst</strong>, een verrassende blik<br />
op Schütte, Claerbout en Bulloch en het aan de orde stellen van de<br />
originaliteitsvraag verschaffen de installaties uit de vaste collectie,<br />
Wachsraum van Wolfgang Laib en Wedgework III van James Turrell<br />
de installaties van Koelewijn een context. Beide zijn eveneens<br />
staaltjes van ‘experience design’. In Laib’s nauwe hoge gang van met<br />
bijenwas beklede houten platen staat geur centraal. En na tastend<br />
zijn weg te hebben gevonden in Bureel’s duistere gang belandt de<br />
bezoeker in een fluorescerend blauwe ruimte. Job Koelewijn stuurt<br />
aan op een bewustere beleving van niet alleen zijn eigen maar ook<br />
andermans <strong>kunst</strong>werken.<br />
Job Koelewijn, Red, Yellow and Blue,<br />
foto Sya van ‘t Vlie<br />
Job Koelewijn, Red, Yellow and Blue,<br />
foto Peter Cox<br />
Job Koelewijn, Loco Motion, Museum<br />
de Pont, Tilburg, 8 maart t/m 22 juni<br />
22
Lara Almarcegui: over vrijplaatsen, een<br />
berg stenen en een onthand publiek<br />
Lara Almarcegui, Rubble Mountain<br />
De uit Spanje afkomstige Lara Almarcegui<br />
(1972) reageert met haar <strong>kunst</strong>projecten<br />
vaak op veranderingen die plaatsvinden<br />
in de stedelijke omgeving. Zij wil<br />
aandacht schenken aan wat door anderen<br />
over het hoofd wordt gezien. Zoals slooppanden<br />
en braakliggende terreinen. Bij<br />
het bestuderen van haar werk, bekroop<br />
mij langzamerhand het gevoel dat de projecten<br />
van Almarcegui in eerste instantie<br />
aantrekkelijk en zinvol lijken, maar dat<br />
ze uiteindelijk slechts een flinterdunne<br />
inhoud hebben en ook nog eens publieksonvriendelijk<br />
zijn.<br />
Door Judith van Beukering<br />
Vrijplaatsen<br />
Lara Almarcegui vindt dat er teveel ruimte wordt ingevuld door<br />
stedenbouwkundigen. Teveel ontwerp staat volgens Almarcegui de<br />
fantasie in de weg. Daarom vindt zij het bestaan van braakliggende<br />
terreinen in een stad essentieel.<br />
In 2003 onttrok zij een braakliggend terrein in het Rotterdamse<br />
Havengebied aan de invloed van plannenmakers. Zij deed dit niet<br />
door iets te veranderen maar door het terrein te laten zoals het was:<br />
door het permanent toegankelijk te maken <strong>voor</strong> iedereen en de<br />
natuur vrij spel te geven. Over 15 jaar zou alles in de omgeving zijn<br />
veranderd, behalve deze vrijplaats, stelde zij zich <strong>voor</strong>.<br />
Dit project van Almarcegui vind ik een soort romantische<br />
aantrekkelijkheid hebben. Wie heeft er in zijn leven nu niet eens<br />
gefantaseerd bij een verlaten plek, een leeg weiland of een vervallen<br />
huis? Wat zou ik hier zelf bouwen of aan veranderen als ik de<br />
mogelijkheden had, zijn vragen die dan bij je opkomen.<br />
Maar tegelijkertijd is het idee van Almarcegui dat deze plek 15 jaar<br />
ongerept zal blijven, een illusie. Als de natuur vrij spel krijgt, ontstaat<br />
er hoogstwaarschijnlijk een eenzijdige vegetatie. Mensen maken er<br />
rommel, stoken vuurtjes. Het is onmogelijk om je te ontrekken aan tijd,<br />
aan verandering.<br />
Rubble Mountain<br />
Wat ik problematisch vind aan het werk van Almarcegui, is dat zij<br />
met haar <strong>kunst</strong>werken maar weinig communiceert met het publiek.<br />
Ans van Berkum maakte daar in Beelden 2007#3 ook al van gewag<br />
naar aanleiding van Shelter 07. Lara Almarcegui haalde het plaveisel<br />
weg van een pleintje in het historische centrum van Harderwijk. Uit<br />
wat Almarcegui hier deed “spreekt <strong>voor</strong> de willekeurige bezoeker<br />
louter minachting”, meende Van Berkum. Op de foto bij het artikel<br />
zie je mensen geschaard rond een enorme zandbak. Inderdaad, wat<br />
moeten zij hier nu mee?<br />
Deze uitspraak van Ans van Berkum vond ik tamelijk boud totdat<br />
ik het recente project Rubble Mountain op Internet ontdekte (2008).<br />
Dit werk dat Almarcegui maakte <strong>voor</strong> de tentoonstelling Estratos in<br />
het Spaanse Murcia is opnieuw zo ontoegankelijk. Daar bouwde<br />
zij met het sloopmateriaal van een oud schoolgebouw, het laatste<br />
vroeg twintigste eeuwse gebouw in het centrum, een berg. Op exact<br />
dezelfde locatie waar eerder het gebouw had gestaan.<br />
Journalist Max Andrews interviewde Almarcegui in het café, pal naast<br />
de enorme berg. (Ik parafraseer want het interview is in het Engels).<br />
Andrews vraagt Almarcegui wat de reacties van de omwonenden<br />
zijn. Ze antwoordt dat de omwonenden <strong>voor</strong>al bedroefd zijn om het<br />
verdwijnen van het gebouw en zich eigenlijk niet zo bezig houden<br />
met haar project. Aan het eind van het interview vraagt Andrews of<br />
zij denkt dat mensen haar project gemakkelijk zullen begrijpen en<br />
wat Almarcegui verwacht dat hun reacties zullen zijn. Almarcegui<br />
denkt dat sommigen geschokt zullen zijn omdat de berg zo groot is;<br />
dat de omwonenden zullen begrijpen waar het over gaat namelijk het<br />
verdwijnen van hun gebouw en dat anderen het waarschijnlijk zullen<br />
interpreteren als nog meer sloopactiviteiten.<br />
Als ik het goed begrijp, worden de enige mensen die dit werk<br />
doorgronden, namelijk de omwonenden, door het project alleen nog<br />
maar langer (2 maanden!) geconfronteerd met de sloop van hun<br />
geliefde gebouw. Het levert <strong>voor</strong> hen geen enkele nieuwe informatie<br />
op.<br />
Interview met Lara Almarcegui<br />
(3 februari 2008):<br />
www.l-a-t-i-t-u-d-e-s.org/<br />
blogger/2008/02/laraalmarcegui-audio-interview.html<br />
Onthand publiek<br />
Een zandbak en een berg van sloopmateriaal. Dat zijn geen<br />
<strong>kunst</strong>werken die het publiek gemakkelijk recipieert. Daar is<br />
Almarcegui zich (van tevoren al) van bewust, blijkt uit het interview.<br />
Het lijkt er bij deze projecten bovendien op dat zij iets onder de<br />
aandacht wil brengen dat mensen allang weten.<br />
Sommige projecten van Almarcegui trekken mij aan vanwege een<br />
romantische visie en omdat ik er diepere lagen in vermoed. Maar<br />
bij de meeste projecten, en dat geldt helemaal <strong>voor</strong> haar recente<br />
projecten, ontwaar ik slechts een flinterdunne inhoud en een<br />
publieksonvriendelijke benadering.<br />
Tentoonstelling Estratos,<br />
31 januari t/m 31 maart 2008<br />
www.pacmurcia.es<br />
23
Spero strikes again<br />
Nancy Spero (Cleveland, Ohio, 1926) is<br />
een pionier van de feministische <strong>kunst</strong>beweging.<br />
Haar werk is een aanklacht<br />
tegen machtsmisbruik, de be<strong>voor</strong>rechting<br />
van de westerse wereld en de dominantie<br />
van mannen. Vanaf de jaren zestig tot op<br />
de dag van vandaag is zij onverminderd<br />
geëngageerd met de vraagstukken van<br />
deze tijd, zoals blijkt uit Nancy Spero.<br />
‘Spero Speaks’. De actualiteit van haar<br />
werk wordt nu algemeen onderkend, zoals<br />
blijkt uit haar deelname aan alle grote<br />
internationale <strong>kunst</strong>manifestaties van de<br />
laatste jaren.<br />
Door Riet van der Linden<br />
De opening van Nancy Spero. ‘Spero Speaks’ in De Appel werd maar<br />
matig bezocht. Misschien omdat Spero zelf daar niet bij aanwezig<br />
was. En ook de Codex Spero - de publicatie van een bundel artikelen,<br />
brieven en interviews uit de periode 1950-2008, die de aanleiding<br />
was <strong>voor</strong> de tentoonstelling - lag nog bij de drukker. Dat moet een<br />
domper zijn geweest <strong>voor</strong> de jonge tentoonstellingsmaker Roel<br />
Arkesteijn; aan de dijk gezet door de dominante Wim van Krimpen<br />
bij het Haagse GEM, maar onverminderd enthousiast en productief.<br />
Arkesteijn tekende niet alleen <strong>voor</strong> de kleine, maar uiterst zorgvuldig<br />
samengestelde tentoonstelling van Spero, maar ook <strong>voor</strong> het boek dat<br />
hij in nauwe samenspraak met haar samenstelde.<br />
De buitengewoon inspirerende tentoonstelling, omvatte exemplarische<br />
werken uit verschillende fasen uit haar lange loopbaan, te beginnen<br />
met The War Series (gouache en Oost-Indische inkt op papier) uit de<br />
tweede helft van de jaren zestig. De serie bestaat uit symbolische<br />
<strong>voor</strong>stellingen op grote vellen wit papier, geschilderd met een rauwe<br />
intensiteit. De oorlog van de Verenigde Staten tegen Vietnam schudde<br />
haar wakker. Net terug gekeerd in New York na een jarenlang<br />
verblijf in Parijs, en inmiddels moeder van drie zoontjes, werd zij<br />
geconfronteerd met de gruwelijke televisiebeelden uit Vietnam.<br />
Gebaseerd op die beelden en op foto’s uit de krant ontstond een<br />
ware stroom van stekend commentaar zoals S.U.P.E.R.P.A.C.I.F.I.C.A.<br />
T.I.O.N. (1967): een primitief getekende helikopter, een hybride: half<br />
machine, half dier, met vijf borsten waaraan naakte mensfiguurtjes<br />
bengelen die lijken te worden gevoed en gemarteld tegelijk. Alles<br />
op papier, in plaats van met olieverf op canvas, omdat papier geen<br />
geldwaarde vertegenwoordigde. Een radicale beslissing van Spero,<br />
gericht tegen het abstract-expressionsime en minimalisme die zij<br />
ervoer als een soort cover-up <strong>voor</strong> wat er zich in de wereld afspeelde.<br />
Dat is Spero ten voeten uit. In 2003, veertig jaar na dato, genereerde<br />
de oorlog tegen Irak <strong>voor</strong> het eerst belangstelling <strong>voor</strong> The War<br />
Series, die destijds op de Documenta in Kassel onopgemerkt bleef.<br />
Vrouwen<strong>kunst</strong>beweging<br />
Eind jaren zestig sluit de militante Spero zich aan bij de<br />
vrouwen<strong>kunst</strong>beweging in New York. Ze doet mee met acties tegen<br />
de uitsluiting van vrouwelijke <strong>kunst</strong>enaars door musea, schrijft talloze<br />
brieven aan redacties van <strong>kunst</strong>tijdschriften. In die jaren maakt zij<br />
posterachtige collages, van foto’s tekeningen en getypte teksten<br />
over uiteenlopende onderwerpen als dierenmishandeling, en de<br />
marteling van vrouwen onder totalitaire regimes waarbij zij citaten<br />
overneemt uit verslagen van Amnesty International. En zoals zij<br />
eerder om politieke redenen het schilderen met olieverf en papier<br />
eraan gaf, ontwikkelt zij in de loop van de jaren zeventig, uit kritiek<br />
op het westers individualisme, een meer universele beeldtaal met<br />
behulp van druk en stempeltechnieken. Hieruit ontstaat Spero’s<br />
Alphabeth of Hieroglyphs, een verzameling van meer dan vijfhonderd<br />
representaties van vrouwen uit alle tijden en culturen, waar zij steeds<br />
weer uit put en die zij in een soort grote collages bij elkaar brengt.<br />
Met dit werk leverde zij volgens Arkesteijn een belangrijke bijdrage<br />
aan de ontwikkeling van een hybride, mondiale en multiculturele<br />
beeldtaal, lang <strong>voor</strong>dat die adjectieven modewoorden werden.<br />
In de jaren tachtig maken haar (feministische) aanklachten plaats<br />
<strong>voor</strong> uitbundige, qua compositie en kleuren geweldig inspirerende<br />
rolprenten zoals Sky Goddess<br />
(1985), een meterslang fries dat<br />
bestaat uit vijf panelen.<br />
Spero heeft lang op erkenning<br />
moeten wachten. Begin jaren<br />
tachtig werd zij ontdekt door een<br />
jonge generatie feministische<br />
geëngageerde <strong>kunst</strong>enaars die in<br />
haar een <strong>voor</strong>loper herkenden.<br />
Tegenwoordig wordt zij algemeen<br />
beschouwd als een van de<br />
belangrijkste vernieuwers van haar<br />
generatie. Sterker nog, in de loop<br />
van de jaren is de relevantie van<br />
haar tegendraadse werk alleen<br />
maar toegenomen.<br />
Nancy Spero, Bomb and Victims<br />
Nancy Spero. ‘Spero Speaks’ 19<br />
april t/m 25 mei 2008. De Appel,<br />
Amsterdam.<br />
Roel Arkesteijn (ed). Codex Spero.<br />
Nancy Spero –Selected Writings<br />
and Interviews 1950-2008. Roma<br />
Publications & de Appel Art<br />
Centre.<br />
www.romapublications.org<br />
Het MACBA in Barcelona wijdt<br />
in de periode van 4 juli t/m 5<br />
oktober 2008 een omvangrijke<br />
retrospectieve tentoonstelling aan<br />
het verzamelde werk van Spero.<br />
24
Snoezelen met een Knuffel van Ferdi<br />
Loungen in de lustwaranda van Ferdi Jansen,<br />
beter bekend als Ferdi Tajiri, op een<br />
zondagmiddag in Museum Het Valkhof te<br />
Nijmegen; dat leek me wel wat. Omringd<br />
door exotische jaren ’60 <strong>kunst</strong>, relaxkussens,<br />
smoothiebar en de wandprojecties<br />
van een heuse V.J. viel niet te ontkomen<br />
aan de conclusie, dat de tijden veranderd<br />
zijn. Maar wat zegt dit over de relevantie<br />
van het oeuvre van de <strong>kunst</strong>enares?<br />
Door Antonie den Ridder<br />
Ze droeg haar borsten bloot, schreef Hugo Claus indertijd. Karel<br />
Appel schilderde haar portret en ze liet zich door Schinkichi Tajiri<br />
filmen, terwijl ze heftig marihuana aan het roken was. In het filmpje<br />
Ferdi zien we haar op de motor door de nauwe straatjes van Parijs<br />
denderen met de letters van haar naam groot geschreven op haar<br />
rug. Bent u desondanks nog niet onder de indruk, bedenk dan wel,<br />
dat de tijden anders waren. Nog niet alle meiden waren stoer en<br />
je hoefde nog niet calculerend te bepalen, hoe je de mix van XTC,<br />
coke en alcohol zo samenstelt, dat de roes een heel feestweekend<br />
lang beklijft. Ferdina Jansen werd geboren op 10 oktober van<br />
het jaar 1927 in Arnhem. Ze werd eerst de leerling en later de<br />
echtgenote van Tajiri. Ze raakte gefascineerd door de vegetatie en<br />
de intense kleuren tijdens het rondreizen door Amerika en Mexico<br />
in een VW-busje en maakte op basis daarvan in de late jaren zestig<br />
haar ‘hortisculpturen’ met zinnenprikkelende titels als Penis vulgaria,<br />
Vulva pseudomestica en Plastic fantastic lover. Felgekleurde objecten,<br />
opgebouwd uit vlechtwerk, schuimplastic, <strong>kunst</strong>stof en bont en lijkend<br />
op bizarre insecten en vleesverslindende bloemen. Gezien haar wilde<br />
imago kon haar dood in 1969 geen alledaagsere vorm aannemen;<br />
ze verongelukte in haar bad in de huiselijke omgeving van kasteel<br />
Scheres in Baarlo. Nu, bijna veertig jaar later, verschijnen twee<br />
boeken over haar en wijdt Museum Het Valkhof de tentoonstelling<br />
Ferdi Hortisculpturen aan haar persoon en oeuvre.<br />
(On)macht der verbeelding<br />
We treden binnen in de speciale relaxruimte, waar Bob Dylan<br />
luidkeels kweelt, dat er nu toch echt wel andere tijden aan gaan<br />
komen. Hoewel de Hortisculpturen in de ogen van Ferdi zelf een<br />
zachte wereld vormden, waarin je kon lopen, staan, liggen en<br />
vallen, staan ze nu gewoon beeld te zijn in de tentoonstellingsruimte.<br />
De beleving ervan wordt overgeheveld naar stapels zitzakken<br />
en bergen pluchen knuffeldieren in een zijzaaltje. Leuk <strong>voor</strong> de<br />
stoeiende kinderen in de kussens, die zich laten fotograferen door<br />
trotse grootouders in de leeftijd van protestzanger Bob. Maar ook in<br />
de tijd dat de verbeelding vol overtuiging aan de macht probeerde<br />
te komen, moeten er tegengeluiden te horen zijn geweest. Want<br />
Ferdi klinkt licht verdedigend in haar statement. ”Dit is geen vlucht<br />
uit de werkelijkheid, maar het <strong>voor</strong> mezelf maken van een nieuwe<br />
werkelijkheid.” Na het filmpje The Vipers van Schinkichi Tajiri gezien<br />
te hebben, waarin Ferdi met haar kompanen de edele <strong>kunst</strong> van het<br />
geest verruimen onder invloed van marihuana in de praktijk brengt,<br />
verliest die verklaring wat aan kracht . Het zet wel aan tot denken<br />
over de aard van de werkelijkheid en de vlucht eruit.<br />
Virtuele revolutie<br />
Een vijftiental sculpturen en een aantal vitrines, met daarin door Ferdi<br />
vervaardigde sieraden; het lijkt een oogst, die te gedateerd aandoet<br />
om haar uiteindelijk de faam te geven, waarnaar ze streefde. Met<br />
de teloorgang van de flowerpower is meer verdwenen, dan menig<br />
van ons lief was. Maar rondwandelend in de grote snoezelruimte,<br />
waarin het museum tijdelijk getransformeerd is, komen uiteindelijk<br />
de positieve gevoelens bovendrijven. Ze zien er onmiskenbaar<br />
schattig uit, die wollige insecten en van pure erotiek opzwellende<br />
fantasieplanten. Maar wordt het belang van Ferdina Jansen niet<br />
groter, wanneer we het nostalgische terugblikken achterwege laten?<br />
Het beeldende pleidooi <strong>voor</strong> nieuwe werkelijkheden krijgt een ander<br />
kader, wanneer we inzien, dat we ons inmiddels massaal in onze<br />
eigen virtuele werkelijkheden storten. Welbeschouwd was Ferdi op<br />
tal van gebieden, waaronder het domein van de beeldende <strong>kunst</strong>,<br />
een <strong>voor</strong>loper van deze ontwikkeling. Maar haar inbreng heeft het<br />
aangezicht van de echte wereld nauwelijks gewijzigd; de kinderen in<br />
de loungeruimte zijn inmiddels in een meedogenloos kussengevecht<br />
gewikkeld.<br />
25<br />
Ferdi<br />
Hortisculpture<br />
Ferdi Hortisculpture, is een<br />
prachtige uitgave waarin<br />
het leven en werk van de<br />
<strong>kunst</strong>enaar Ferdi Tajiri -<br />
Jansen gedocumenteerd<br />
staat. Ferdi werd geboren<br />
in 1927 en overleed in<br />
1969. De uitgave bestaat<br />
uit twee gebonden boeken<br />
in een mooie cassette.<br />
Ferdi was de echtgenote<br />
van Shinkichi Tajiri. Zoals<br />
zoveel echtgenotes van<br />
beroemde <strong>kunst</strong>enaars in<br />
die tijd, bleef zij een beetje<br />
in zijn schaduw staan. Haar<br />
vroege dood heeft aan<br />
haar roem geen bijdrage<br />
geleverd. Jammer, want<br />
haar <strong>kunst</strong>werken zijn van<br />
uitzonderlijke kwaliteit,<br />
en doen denken aan<br />
<strong>kunst</strong>enaars als Nikki de<br />
Saint Phalle. Shinkichi Tajiri<br />
verwerkte haar overlijden<br />
door in 1970 een boek<br />
over haar en haar werk uit<br />
te geven. Naar aanleiding<br />
van een tentoonstelling in<br />
Museum het Valkhof dit jaar<br />
hebben Tajiri en zijn twee<br />
dochters materiaal bijeen<br />
gebracht <strong>voor</strong> een tweede<br />
boek. De heruitgave van het<br />
eerste en het tweede boek<br />
zijn gezamenlijk verschenen<br />
in een cassette, die zeer<br />
de moeite waard is. Het<br />
leven van de <strong>kunst</strong>enares<br />
wordt beschreven naast<br />
haar <strong>kunst</strong>werken. Zowel<br />
het leven als de <strong>kunst</strong>werken<br />
zijn boeiend en kleurrijk.<br />
Daarnaast is het een<br />
prachtig fotoboek. (A.T.)<br />
Mirjam Westen e.a.,<br />
Ferdi Hortisculpture,<br />
Tasha BV, 2008. ISBN<br />
978-90-809629-2-7<br />
links boven: Ferdi, portret<br />
Ferdi, Hortisculptuur
Beeldhouwster Pearl Perlmuter<br />
(1915-2008)<br />
Ambitieus, vrijgevochten, intelligent,<br />
energiek en eigenwijs, is beeldhouwster<br />
Pearl Perlmuter altijd geweest. Haar leven<br />
lang. Tot op de laatste dag woonde<br />
ze zelfstandig, maakte ze nog plannen<br />
en kwam ze tijd te kort. Zij geloofde niet<br />
in ziek zijn en ook niet in de dood. Toch<br />
kwam 7 mei j.l. ook <strong>voor</strong> haar het onvermijdelijke<br />
eind. Pearl was 93 jaar jong.<br />
Door Riet van der Linden<br />
verwachtte hij monumentale beeldhouwopdrachten te verwerven.<br />
Maar <strong>voor</strong> de eveneens joodse Pearl Perlmuter, geboren en getogen<br />
in New York, had Nederland weinig te bieden. In New York zinderde<br />
de <strong>kunst</strong>wereld van de vernieuwingen, mede door de komst van de<br />
vele Europese <strong>kunst</strong>enaars die hier hun toevlucht hadden gezocht.<br />
Perlmuter, die eerst rechten had gestudeerd, stond nog aan het begin<br />
van haar carrière als beeldhouwster. Ze was leerlinge van Zadkine<br />
geweest, had kennis gemaakt met de abstract expressionistische<br />
schilder<strong>kunst</strong> en had talrijke <strong>kunst</strong>enaarsvrienden. Haar inburgering<br />
in Nederland verliep moeizaam, door taalproblemen, de naoorlogse<br />
armoede die hier heerste, maar ook door het conservatieve culturele<br />
klimaat. Als beeldhouwster werd zij te modern bevonden, als<br />
echtgenote van de beroemde Couzijn en moeder (in 1949 werd<br />
dochter Adèle geboren) werd zij geacht de tweede viool te spelen<br />
en de zorg <strong>voor</strong> het gezin op zich te nemen. Perlmuter en Couzijn<br />
deelden een atelier in Amsterdam en oefenden een onuitwisbare<br />
invloed uit op elkaars werk. Couzijn zat door toedoen van Bronner<br />
in allerlei commissies en jury’s, kreeg opdrachten. Pearlmuter, die<br />
vanaf 1948 deelnam aan talloze tentoonstellingen, werd in 1953 het<br />
lidmaatschap van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers ontzegd.<br />
In het naoorlogse Nederland was de spoeling <strong>voor</strong> beeldhouwers<br />
dun en de competitie groot. De aan architectuur gebonden<br />
beeldhouw<strong>kunst</strong> was door de Nieuwe Zakelijkheid verdrongen. Wat<br />
in de opdrachtensfeer restte, waren <strong>voor</strong>al oorlogsmonumenten.<br />
Couzijn werd beschouwd als kostwinner en kostwinners gingen <strong>voor</strong>.<br />
Dat was bij<strong>voor</strong>beeld de reden dat Earthbound (1965), het grootste<br />
en kostbaarste werk in brons dat Perlmuter ooit heeft vervaardigd<br />
en dat bekendheid verwierf door talloze exposities, uiteindelijk niet<br />
werd aangekocht door de gemeente Amsterdam. Kunstenaars in de<br />
aankoopcommissie stemden tegen omdat Perlmuter door middel van<br />
Couzijn al een inkomen had. Maar Pearl zou Pearl niet zijn als zij<br />
zich daardoor had laten ontmoedigen. De bronzen beelden uit de<br />
jaren zestig vormen het leeuwendeel van haar oeuvre, dat bestaat<br />
uit meer dan honderd objecten die onmiskenbaar deel uitmaken van<br />
de experimentele ontwikkeling in de Nederlandse beeldhouw<strong>kunst</strong>.<br />
Vooral na 1957 toen zij in plaats van klei en gips ging modelleren in<br />
was, vond zij haar eigen, karakteristieke beeldtaal. Volume en massa<br />
maakten plaats <strong>voor</strong> lineaire elementen en haar werk werd steeds<br />
abstracter en vrijer. Perlmuter exposeerde regelmatig vanaf 1948<br />
tot 1987. In de jaren zestig zelfs meer dan tien tentoonstellingen<br />
per jaar. In 1958 nam zij deel aan de Biënnale van Venetië en de<br />
grote openluchttentoonstelling in Park Sonsbeek in Arnhem. Na 1968<br />
zou Perlmuter minder werk maken, als gevolg van de scheiding van<br />
Couzijn. Ze gaat doceren aan de AKI in Enschede, wordt actief in<br />
de vrouwen<strong>kunst</strong>beweging, en zet zich in <strong>voor</strong> de verbetering van de<br />
beroepspositie van vrouwelijke <strong>kunst</strong>enaars. Dan keren de kansen.<br />
Pearl Perlmuter, Premonition<br />
De naam Pearl Perlmuter is onverbrekelijk verbonden met die van<br />
Wessel Couzijn. Ze leerden elkaar kennen in 1945 op de Art Student<br />
League, een bekende vrije academie in New York. Ze trouwden<br />
en kwamen in 1946 naar Amsterdam. Couzijn die als jood was<br />
uitgeweken naar de Verenigde Staten, ging terug naar huis. In<br />
de jaren dertig was hij leerling geweest van Jan Bronner aan de<br />
Rijksacademie en winnaar van de Prix de Rome. In Nederland<br />
Een nieuw begin<br />
In 1977 vliegt Perlmuter naar New York. In datzelfde vliegtuig<br />
werkt Mirjam Westen, een jonge studente <strong>kunst</strong>geschiedenis die als<br />
stewardess een centje bijverdient. Door turbulentie in de atmosfeer<br />
moet Westen snel gaan zitten en komt naast Pearlmuter terecht, die<br />
meteen diepe indruk op haar maakt. Een jaar later kruisen hun wegen<br />
zich opnieuw. Nu in het Stedelijk Museum in Amsterdam tijdens een<br />
conferentie over Feministische Kunst, waar Perlmuter zich opwindt<br />
over de in haar ogen te beperkte definitie van feministische <strong>kunst</strong>, die<br />
haar werk buitensluit. Het contact tussen de twee wordt aangehaald<br />
en de feministische geëngageerde Westen, die in de ban raakt van<br />
haar leven en werk, wordt vertrouwelinge en vriendin. Westen maakt<br />
plannen om een monografie over Perlmuter te schrijven. Die kans<br />
komt als Liesbeth Brandt Corstius, de toenmalige directrice van het<br />
Gemeentemuseum Arnhem, Perlmuter noemt als <strong>voor</strong>beeld van een<br />
miskende <strong>kunst</strong>enares. In 1986 wordt die stelling beklonken met een<br />
museale overzichtstentoonstelling in het Gemeentemuseum Arnhem,<br />
waarbij Westen haar meeslepende monografie publiceert. In plaats<br />
van de gebruikelijke afsluiting wordt deze overzichtstentoonstelling<br />
een nieuw begin <strong>voor</strong> de inmiddels 71-jarige <strong>kunst</strong>enares. Perlmuter<br />
verkoopt werk en kan veel van haar beelden eindelijk in brons laten<br />
gieten. In 2000 koopt het Kröller-Müller Museum Wave (1958) aan,<br />
dat een cruciaal punt markeert in haar oeuvre. Drie jaar later gaat<br />
ook haar lang gekoesterde wens in vervulling. Het Kröller-Müller<br />
organiseert Binnen/Buiten, een tentoonstelling van 23 beelden uit de<br />
periode 1957-1968, waarmee Perlmuter eindelijk erkenning vindt, als<br />
een van de grote vernieuwers van de Nederlandse beeldhouw<strong>kunst</strong>.<br />
Mirjam Westen. Pearl Perlmuter.<br />
Beeldhouwster. ISBN 90 290<br />
8016 7<br />
26
Kamers vol Krop<br />
Hildo Krop, De werkloze<br />
Al enige jaren is een deel van de Hildo<br />
Kropcollectie van de gemeente Steenwijkerland<br />
te zien in een zaal van de villa<br />
Rams Woerthe. Sinds 28 april zijn daar<br />
enkele ruimtes bijgekomen.<br />
Door Geraart Westerink<br />
Hildo Krop<br />
Krop was <strong>voor</strong>bestemd zijn vader op te volgen in de bakkerij, maar<br />
de <strong>kunst</strong>en trokken harder. Hij nam teken- en schilderlessen in onder<br />
meer Engeland en Frankrijk en ging ondertussen ook boetseren.<br />
Dit laatste beviel hem zo goed dat hij zich in 1908 aanmeldde<br />
als leerling <strong>voor</strong> de beeldhouwafdeling van de Amsterdamse<br />
Rijksakademie, die hij in 1911 met een diploma verliet om het<br />
jaar erop de tweede prijs te winnen van de Prix de Rome. Na<br />
een brede oriëntatie, onder meer aan de Kunstgewerbeschule in<br />
Berlijn, vestigde hij zich in 1912 definitief in Amsterdam. Spoedig<br />
werd hij ingeschakeld bij de bouw van het Scheepvaarthuis van<br />
architect Melchior van der Meij als assistent van Hendrik van den<br />
Eijnde. Daar vielen zijn kwaliteiten zodanig op dat hij in 1916<br />
een (parttime) baan kreeg als beeldhouwer bij de Dienst Publieke<br />
Werken van de gemeente Amsterdam, een verbintenis die tot na de<br />
Tweede Wereldoorlog zou duren. Zijn werkzame leven omvat de<br />
bloeiperiode van de Amsterdamse School, een typisch Nederlandse<br />
architectuurstroming, waarbij veel ruimte was <strong>voor</strong> toegepaste<br />
<strong>kunst</strong>, met name bouwsculptuur. Als gevolg daarvan kreeg Krop<br />
decennialang de gelegenheid om honderden werken te maken <strong>voor</strong><br />
tientallen gebouwen, overwegend bruggen en scholen en werd hij<br />
de meest productieve beeldhouwer van zijn generatie. Daarnaast<br />
zag hij nog mogelijkheden om vrij werk te maken, <strong>kunst</strong>nijverheid<br />
te vervaardigen en een omvangrijke hoeveelheid grafiek tot stand te<br />
brengen.<br />
Bezoekadres: Rams Woerthe,<br />
Gasthuislaan 2, 8331 MX<br />
Steenwijk.<br />
www.hildokrop.nl.<br />
Kunstencentrum<br />
De stad Steenwijk heeft een opvallende bijdrage geleverd aan<br />
de Nederlandse <strong>kunst</strong> en architectuur uit de eerste helft van de<br />
twintigste eeuw. Het was de vestigingsplaats van de ESKAF (Eerste<br />
Steenwijker Kunstaardewerkfabriek), in het interbellum één van de<br />
belangrijkste keramiekfabrieken. Het was de tijdelijke woonplaats<br />
van de toonaangevende glazenier Willem Bogtman en aan de rand<br />
van het oude centrum staat Rams Woerthe, een van de fraaiste<br />
Jugendstilvilla’s van Nederland, gebouwd <strong>voor</strong> de houthandelaar<br />
J.H. Tromp Meesters in 1899 naar een ontwerp van A.L. van Gendt.<br />
Vanaf 1918 is het in gebruik als bestuurscentrum van de gemeente.<br />
In dit schitterende gebouw, waarvan het goed bewaarde interieur<br />
onder meer grote schilderingen van Co Breman bevat, is sinds enkele<br />
jaren een tentoonstelling te zien van het werk van de beeldhouwer<br />
Hildo Krop, die in 1884 in de stad werd geboren en inmiddels<br />
waarschijnlijk de beroemdste ‘Steenwijker’ uit de geschiedenis is.<br />
Steenwijk<br />
Door de groeiende interesse <strong>voor</strong> de <strong>kunst</strong> van het interbellum kwam<br />
Krops prominente rol daarin steeds meer naar voren, ook in zijn<br />
geboortestad. Het was met name de recent overleden wethouder<br />
Anne Beeltje die zich heeft ingespannen <strong>voor</strong> de promotie van de<br />
beeldhouwer. In opvallend korte tijd wist de gemeente onder zijn<br />
leiding een grote, veelzijdige en kwalitatief hoogstaande verzameling<br />
van Krops werk te verwerven, inclusief omvangrijke documentatie.<br />
Een mooie aanvulling op de verschillende werken die in de<br />
Steenwijker openbare ruimte te zien zijn, zoals het in de <strong>voor</strong>tuin van<br />
Rams Woerthe opgestelde oorlogsmonument. De collectie werd onder<br />
meer bijeengebracht door aankopen en schenkingen, waarbij de<br />
familie van Krop een belangrijke rol vervulde. Voor de verspreiding<br />
en vergroting van de kennis over de <strong>kunst</strong>enaar is het Instituut<br />
Collectie Hildo Krop opgericht.<br />
Enkele jaren geleden werd in een kamer van Rams Woerthe een<br />
permanente expositie ingericht. De collectie groeide echter zo snel<br />
dat de presentatie vanaf 28 april is uitgebreid met vier extra ruimtes.<br />
Een gevarieerde collectie<br />
In de ruimtes zijn verschillende accenten gelegd. De ‘oude’ zaal van<br />
de Kropcollectie bevat het belangrijkste beeldhouwwerk, aangevuld<br />
met enkele schilderijen. Hier zijn onder meer het prachtige houten<br />
beeld De Werkloze (1932) te zien (gestoken en taille directe), de<br />
keramische kop van Vincent van Gogh en een terracottaportret van<br />
Lenin (1931). In een zonnige hoekkamer wordt de <strong>kunst</strong>nijverheid<br />
uitgelicht, waar Krop zich met overgave aan wijdde. Meubels,<br />
kleden, glas-in-lood en ontwerpen <strong>voor</strong> de ESKAF laten zien dat hij<br />
– zoals veel <strong>kunst</strong>enaars uit het interbellum – van veel markten thuis<br />
was. In een andere zaal op de begane grond wordt het grafische<br />
werk getoond, bestaande uit tientallen houtsneden met veelal een<br />
politieke lading en omslagen <strong>voor</strong> Wendingen. Een relatief onbekend<br />
en onderschat, maar boeiend onderdeel van zijn oeuvre. Ook zijn er<br />
brieven te zien en een boekje met adressen van onder meer Carasso,<br />
Hammacher, Sondaar en Andriessen dat een indruk geeft van zijn<br />
sociale leven. Maar het meest verrassend is de kelderverdieping,<br />
waar met behulp van honderden mallen en gipsafgietsels in stellingen<br />
en op de grond, een ateliersituatie is nagebootst. Het is fascinerend<br />
hoe de aanzet van veel bekende beelden uit verschillende fases van<br />
zijn <strong>kunst</strong>enaarschap hier op een onopgesmukte en toegankelijke<br />
wijze is te aanschouwen, in de meeste gevallen <strong>voor</strong> het eerst.<br />
Vitrines met allerlei persoonlijke zaken, zoals het petje dat Krop<br />
vaak droeg, een kiel en een overhemd, versterken het sfeerbeeld. De<br />
presentatie is helder en smaakvol. Steenwijk kan vanaf heden bogen<br />
op een hoogwaardige en brede verzameling, die een veelzijdig<br />
beeld geeft van een van de meest boeiende Nederlandse <strong>kunst</strong>enaars<br />
uit het interbellum, waarbij de gemeente een pluimpje verdient <strong>voor</strong><br />
de adequate wijze waarop dit alles tot stand is gekomen.<br />
27
DeMedici Beeldende Kunst<br />
Hoewel er galeriehouders zijn die met<br />
<strong>kunst</strong>verkoop veel geld verdienen, worden<br />
de meeste toch gedreven door idealisme.<br />
De financiën zijn <strong>voor</strong> hen een<br />
middel om aan het artistieke beleid vorm<br />
te kunnen geven. Niet toevallig beginnen<br />
mensen vaak op latere leeftijd met een<br />
galerie, als er voldoende financiële armslag<br />
is. Ook Suze Meddens en Migchel<br />
Dirksen begonnen met DeMedici Beeldende<br />
Kunst aan een tweede carrière.<br />
Vanuit Nunspeet, midden op de Veluwe,<br />
proberen zij mensen enthousiast te maken<br />
<strong>voor</strong> beeldende <strong>kunst</strong>. Dat is geen gemakkelijke<br />
opgave. Wat is hun strategie?<br />
Door Judith van Beukering<br />
Het beleid van DeMedici is erop gericht<br />
om een breed publiek in de regio en<br />
daarbuiten te bereiken. Hun strategie is<br />
daarbij om een uitgebreid pakket aan<br />
diensten aan te bieden, waaronder <strong>kunst</strong><br />
<strong>voor</strong> bedrijven en een <strong>kunst</strong>uitleen. De<br />
<strong>kunst</strong>werken zijn bovendien vriendelijk<br />
geprijsd om de aankoop laagdrempelig<br />
te houden.<br />
Meddens vertelt wat haar artistieke<br />
uitgangspunten zijn. Zij wil <strong>voor</strong>al haar<br />
enthousiasme over beeldende <strong>kunst</strong><br />
overbrengen - wat leeft in haar hart - en<br />
mensen over de streep trekken om ook<br />
<strong>voor</strong> het afwijkende open te staan. In<br />
de galerie ligt bij<strong>voor</strong>beeld een object<br />
van Martijn Mossing Holsteijn, een<br />
<strong>kunst</strong>enaar die net van de academie<br />
komt. Een koptelefoon tussen een<br />
schroefklem. Dit is typisch een <strong>kunst</strong>werk<br />
dat een meer conservatief publiek al<br />
gauw raar vindt of waar men boos om<br />
wordt. Maar als Meddens klanten vertelt<br />
dat de titel Gedachtenpers is, kunnen zij<br />
zich daar vaak toch wat bij <strong>voor</strong>stellen.<br />
De collectie van DeMedici Beeldende<br />
<strong>kunst</strong> is vrij toegankelijk, een beetje <strong>voor</strong><br />
elk wat wils. Maar door het persoonlijke<br />
verhaal - Meddens en Dirksen kunnen<br />
allebei heel aimabel vertellen - en de wat meer eigenwijze<br />
<strong>kunst</strong>werken heeft het een eigen gezicht, hoewel bescheiden.<br />
Margreet Hajee, Two faces II<br />
Tuin en dependance<br />
DeMedici Beeldende Kunst heeft veel beelden in stock. Een deel staat<br />
opgesteld in de tuin bij de galerie. Het is zeer uiteenlopend werk,<br />
waaronder Cyril Lixenberg, Mathieu Segers en Gerlinde Habekotté.<br />
Suze Meddens gaf aan dat er bewust niet gekozen is <strong>voor</strong> een<br />
museale opstelling. Inderdaad, geïsoleerd bekeken klopte de locatie<br />
van de meeste beelden wel, maar ertussen zag ik geen verband. De<br />
tuin stond erg vol en oogde rommelig. Ik vermoed dat loslopende<br />
klanten die geen mooi verhaal meekrijgen niet worden aangesproken.<br />
Suze Meddens en Migchel Dirksen waren al een aantal jaren actief<br />
in de beeldende <strong>kunst</strong> - zo maakten ze drie jaar achtereen een grote<br />
beeldententoonstelling op het landgoed Schovenhorst waarmee<br />
ze enige bekendheid kregen - totdat ze in 2005 neerstreken in het<br />
<strong>voor</strong>malige gemeentehuis van Nunspeet. Het was <strong>voor</strong> hen een hele<br />
zoektocht geweest om een geschikte plek te vinden; een gebouw met<br />
uitstraling en voldoende ruimte <strong>voor</strong> het exposeren van groter werk.<br />
De omgeving van Nunspeet is nogal behoudend en dit stelt grenzen<br />
aan de mate waarin <strong>kunst</strong> controversieel kan zijn. De galeriehouders<br />
hebben er hun eigen invulling aan weten te geven. Door redelijk<br />
toegankelijke <strong>kunst</strong> te tonen gemixt met grensverleggende <strong>kunst</strong>, in<br />
kleine doses aangeboden, waardoor het geheel acceptabel is <strong>voor</strong><br />
het publiek.<br />
Persoonlijk verhaal<br />
De galerie wordt geleid door een driemanschap; vanaf 1998 is ook<br />
<strong>kunst</strong>historicus Geraart Westerink betrokken. Hij houdt zich samen<br />
met Suze Meddens bezig met het selectieproces en de inrichting.<br />
Dirksen,van huis uit econoom, heeft de zakelijke leiding.<br />
Een ander deel van de collectie is ondergebracht bij een soort<br />
dependance, in de Kijktuinen van Nunspeet. Er komen ongeveer<br />
12.000 bezoekers per jaar en er is ruimte <strong>voor</strong> monumentaal werk.<br />
Helaas heeft de tuinarchitect een kudde Afrikaanse beelden in de<br />
tuinen losgelaten. Deze ellende heeft DeMedici Beeldende Kunst<br />
echter slim weten te omzeilen door de <strong>kunst</strong>werken apart te plaatsen<br />
in de zichtlijnen. Een aantal werken kwam goed uit. Een keramieken<br />
beeld van Margreet Hajee relativeerde met haar barokke vrolijkheid<br />
een formele tuin van buxushaagjes.<br />
Zoektocht<br />
De missie van DeMedici Beeldende Kunst om een regionaal en<br />
landelijk publiek aan te spreken, is <strong>voor</strong> een deel geslaagd. Dat<br />
hebben de galeriehouders met hun intelligente aanpak weten te<br />
bereiken. Maar de presentatie van beeldhouw<strong>kunst</strong> kan beter.<br />
De galerietuin zou een meer transparante inrichting kunnen<br />
krijgen en wat minder vol geplaatst kunnen worden. Gegeven de<br />
omstandigheden is de dependance in de Kijktuinen geen slechte plek.<br />
Het is een prima proeflocatie om klanten van bij<strong>voor</strong>beeld bedrijven<br />
mee naar toe te nemen. Maar de beelden zelf - er zijn kwalitatief<br />
goede werken bij - verdienen beter; meer ruimte en een weelderige<br />
omgeving <strong>voor</strong> spannende ontmoetingen. Ik denk dat DeMedici<br />
Beeldende Kunst nog verder moet gaan met haar zoektocht.<br />
Martijn Mossing Holsteijn,<br />
Gedachtenpers<br />
www.demedici.nl<br />
28
Ondergrondse <strong>kunst</strong><br />
Op zoek naar expositieruimte <strong>voor</strong> eigen<br />
werk vond zij een leegstaande winkelruimte<br />
in metrostation Wibautstraat.<br />
Beeldend <strong>kunst</strong>enaar Loes Diephuis<br />
besloot ondergronds te gaan met haar<br />
<strong>kunst</strong>. Zo werd dit station, tien jaar geleden,<br />
in één keer de meest continue tentoonstellingsruimte<br />
van Amsterdam: een<br />
overdekte publieke ruimte, <strong>voor</strong> iedereen<br />
toegankelijk van 6.00 tot 24.00 uur en dat<br />
7 dagen per week! Na 6 jaar etalagegalerie<br />
Inkijk in metrostation Wibautstraat<br />
kwamen station Weesperplein en Waterlooplein<br />
erbij. De vierde locatie is bovengronds<br />
in een filiaal van MacBike aan de<br />
doorgang tussen Weteringschans en Max<br />
Euweplein: plekken waar elke dag vele<br />
honderden mensen langskomen.<br />
Door Eleonoor van Beusekom<br />
Dag en Nacht<br />
De kracht van dit illustere duo is dat zij, met hun <strong>kunst</strong>interventie,<br />
allerlei ondergrondse en nachtelijke plekken letterlijk en figuurlijk<br />
belichten. Op die manier wordt er een parallele werkelijkheid aan<br />
ons gepresenteerd. Een <strong>kunst</strong>toepassing in een metrostation of op<br />
een nachtelijk bouwterrein bevindt zich in een spanningsveld, dat<br />
totaal verschilt van een museale context waar we, terwijl we er<br />
binnen stappen, op <strong>kunst</strong> zijn <strong>voor</strong>bereid. Zonder enige referentie<br />
aan gevestigde <strong>kunst</strong>opvattingen of verwijzingen naar motivatie of<br />
achtergrond van de makers kunnen de ondergrondse <strong>kunst</strong>werken<br />
zelfstandig hun tijdelijke, prikkelende taak verrichten en de<br />
passerende reiziger, wanneer die zich kan en wil verdiepen, een<br />
verschil van ‘dag en nacht’ laten beleven.<br />
Organisatie<br />
Het sociale aspect van een initiatief als de Inkijk-galerie zorgt <strong>voor</strong><br />
een totaal ander vertrekpunt dan normaal; hier wordt <strong>kunst</strong> naar de<br />
mensen gebracht in plaats van mensen naar de <strong>kunst</strong>.<br />
Kunstinstallaties die de man in de straat normaal niet ziet, zijn op<br />
een manier gepresenteerd die meer toegankelijk is <strong>voor</strong> een grote<br />
groep. Toch wordt er niet gekozen <strong>voor</strong> ‘makkelijke’ <strong>kunst</strong>. Tijdens<br />
de opbouw in de metro komen er steevast reacties van passanten<br />
en na verloop van tijd zijn vette vingers en neusafdrukken op de<br />
etalageruiten bewijs van meer gerichte aandacht. Er zijn veel<br />
neusafdrukken op kinderhoogte. Het blijken <strong>voor</strong>al de kinderen te<br />
zijn die de ouders meetronen naar de etalage<strong>kunst</strong>. Door bekendheid<br />
met de locaties weten John en Loes de juiste <strong>kunst</strong>enaar te kiezen uit<br />
het enorme archief <strong>kunst</strong>enaars waarover zij onderhand beschikken.<br />
Inmiddels exposeerden circa 70 <strong>kunst</strong>enaars op de verschillende<br />
Inkijklocaties. Er worden geen vernissages gehouden of uitnodigingen<br />
rondgestuurd. Aankondigingen gaan via mail en weblog de wereld<br />
in. Deze eenvoud maakt veel mogelijk. Dat er waardering is, werd<br />
merkbaar toen er eens een pauze viel tussen twee tentoonstellingen:<br />
er kwam onmiddellijk commentaar; de <strong>kunst</strong> werd gemist.<br />
Weesperplein<br />
Jan Theun van Rees fotografeert ruimtes die aan het oog zijn<br />
onttrokken. Onder metrostation Weesperplein ligt een vrijwel identiek<br />
tweede metrostation dat, <strong>voor</strong>uitlopend op toekomstige uitbreidingen,<br />
werd aangelegd. De kale kloon van het metrostation dat wij kennen<br />
ligt vér onder grondwaterniveau en wordt op zijn plaats gehouden<br />
door een structuur van compartimenten met zware, betonnen<br />
tussenmuren. Van Rees is er de afgelopen maanden regelmatig<br />
afgedaald en heeft de ruimte nauwgezet op foto vastgelegd. In<br />
etalagegalerie Inkijk toont hij iets van deze verborgen wereld op<br />
groot formaat canvas. We zien een ruimte bedekt met stof van dertig<br />
jaar. Op het gedempte gerommel van de metro na moet het er<br />
onwezenlijk stil zijn.<br />
Lenneke van der Goot, Zwever, foto<br />
John Prop<br />
www.galerie-inkijk.blogspot.com<br />
*Polderlicht www.polderlicht.com<br />
Stadsdeel.<br />
Als ‘stadsdeel<strong>kunst</strong>enaar’ was Loes Diephuis gedurende zeven jaar in<br />
dienst van stadsdeel OostWatergraafsmeer. Haar <strong>kunst</strong> werd bewust<br />
ingezet om verloedering tegen te gaan. Al doende ontwikkelde zij<br />
een antenne <strong>voor</strong> plekken die een aanleiding <strong>voor</strong> <strong>kunst</strong> konden<br />
vormen. Met een klein budget wist zij te ontregelen of juist te<br />
verbinden en zo te toveren op bescheiden schaal, binnen de grenzen<br />
van het stadsdeel.<br />
Loes Diephuis en partner, vormgever en illustrator John Prop, raakten<br />
door de praktijk steeds beter ‘thuis’ in de Amsterdamse openbare<br />
ruimte. Naast etalagegalerie Inkijk initiëerden zij samen nog enkele<br />
andere interessante projecten die ook landelijk bekendheid kregen:<br />
Sinds 2001 de Biënnale ‘Polderlicht’ en vanaf 2002 licht<strong>kunst</strong> in het<br />
20 meter hoge Seinhuis op het Muiderpoortstation.*<br />
Wibautstraat<br />
Er lijkt een man te zweven in de ruimte van galerie Inkijk.<br />
Gewichtsloos vormt het werk Zwever een verstild contrast met het<br />
haastig komen en gaan op het station. Lenneke van der Goot maakte<br />
een ‘tapetekening’ met papiertape op de ruiten. De ‘tekening’ wordt<br />
gevormd door uitsparingen. Waar Van der Goot tape wegsneed<br />
ontstond het grafisch transparante beeld.<br />
Waterlooplein<br />
Performance-duo: Atelier Seva-Serge Lammerts en Eva Schippers<br />
neemt gedurende een week de man-vrouw relatie op de korrel.<br />
In life-performances worden stereotypen door minimale bewegingen<br />
of enorm fysieke inspanningen bevestigd of juist ontkracht.<br />
29
Kunst in Noord Holland<br />
Een aantal provincies<br />
heeft een eigen <strong>kunst</strong>blad,<br />
meestal verzorgd<br />
door een CBK. K.I.P.<br />
heet het magazine van<br />
Noord Holland. Aanvankelijk<br />
iets groter dan<br />
een A4, maar in 2008<br />
gehalveerd wordt het<br />
kleurig en aantrekkelijk<br />
vormgeven, waardoor<br />
het blad om te beginnen<br />
erg goed overkomt. Nu<br />
eerst naar de inhoud<br />
kijken.<br />
Door Ans van Berkum<br />
Muziek en <strong>kunst</strong><br />
Het is toeval dat ik naar Simeon ten Holt<br />
luister als ik in een K.I.P. van vorig jaar<br />
de <strong>kunst</strong>enaarspagina opensla, gemaakt<br />
door Robert Lambermont. Lambermont is<br />
naast <strong>kunst</strong>enaar ook uitvoerend musicus,<br />
met name van werken van Ten Holt, en<br />
combineert die muziek met zijn objecten.<br />
Het is interessant om te zien hoe in zijn<br />
werk beeld en dit soort muziek elkaar<br />
naderen. In K.I.P. toont de <strong>kunst</strong>enaar<br />
een foto van een sculptuur die uit een<br />
scherm van lamellen bestaat. Dat kan in<br />
beweging komen met behulp van een<br />
elektromotor, die de identieke strips aan<br />
de onderkant laat golven als de zoom<br />
van een rok. Over het scherm is een<br />
zwerm van zeshoekjes aangebracht<br />
en een reeks grijze druipers, naast<br />
een groot rood blok met het bekende<br />
‘delete’-teken, er pontificaal overheen.<br />
De <strong>kunst</strong>enaar staat op de foto achter<br />
de lamellen, precies op de plek van<br />
het computerteken. Hij lijkt daar een<br />
klavier te bespelen. Een mooi werk dat<br />
je er toe verleidt de instrumentele relatie<br />
tussen <strong>kunst</strong>enaars en hun werk dat hier<br />
verbeeld is, te veralgemeniseren.<br />
Geïnteresseerde lezers konden met steun<br />
van het CBK Noord Holland gratis een<br />
afdruk van de foto bestellen. Vanuit<br />
die lezersactie gezien, vind ik het toch<br />
jammer dat in dit geval <strong>voor</strong> dit werk<br />
gekozen is en niet <strong>voor</strong> een werk van<br />
Lambermont, dat zonder beweging<br />
en muziek ook tot leven komt. Hij lijkt<br />
mij een verfijnde en veelbelovende<br />
<strong>kunst</strong>enaar, die media-aandacht verdient.<br />
Drijfzand <strong>kunst</strong>enland<br />
K.I.P. is een kwartaalblad, dat kijkt<br />
naar een niche in de Nederlandse<br />
<strong>kunst</strong>wereld; naar Noord-Holland. Een<br />
keur aan interviews, beschouwingen<br />
en reportages passeert de revue,<br />
afgewisseld met een column of strip<br />
en een aantal ‘signalementen’. Daarin<br />
staan beelden, projecten of manifestaties<br />
beschreven die opvallen. Een bekende<br />
functionaris uit de <strong>kunst</strong> of het openbaar<br />
bestuur levert in een apart rubriekje<br />
commentaar bij een eigen keuze<br />
<strong>voor</strong> een <strong>kunst</strong>werk. Elk nummer heeft<br />
een uitklappagina met het werk van<br />
een jonge professional. De keuze<br />
daar<strong>voor</strong> houdt soms verband met het<br />
thema waaraan het blad gewijd is. In<br />
2007 werd een nummer ingevuld met<br />
beschouwingen over cultuurbeleid.<br />
Toen kreeg Carmela Bogman de kans<br />
een beeldende metafoor te leveren<br />
van het fenomeen cultuurnota. Ze<br />
laat een duinlandschap zien, met<br />
paden die volgens de wegwijzer het<br />
begin vormen van eindeloze tochten<br />
door overheidsland. Gevaarlijk is het<br />
daar, lezen we. “Drijfzand” zegt het<br />
waarschuwingsbord bij een slagboom.<br />
“Houd u er rekening mee dat selectie<br />
plaatsvindt aan de poort.” Je zou willen<br />
dat het er allemaal wat minder bar uit<br />
kon zien.<br />
Diepte<br />
“ K.I.P wil in woord en beeld signaleren<br />
en verdiepen”, meldt de website.<br />
“ Het blad verbreedt kennis op het<br />
gebied van <strong>kunst</strong>beleid, <strong>kunst</strong> in<br />
de openbare ruimte, of cultureel<br />
ondernemerschap.” Een themanummer<br />
waaraan we dat goed af kunnen meten<br />
is dat over <strong>kunst</strong> en architectuur, van<br />
oktober 2007. Ik merk al lezende<br />
dat de verhouding tussen beide<br />
geproblematiseerd wordt. Er is geen echt<br />
innige band, vindt men. De architect en<br />
de architectuur moeten zich eerst weer tot<br />
<strong>kunst</strong> verheffen, <strong>voor</strong>dat zij er in zullen<br />
slagen een zinvolle relatie met <strong>kunst</strong> te<br />
realiseren, zo wordt gezegd. Het komt<br />
uit de mond van Taco Hylkema, gelukkig<br />
zelf architect. Hij ziet wel weer kansen,<br />
nu computertechnieken de architect te<br />
hulp schieten en het ‘technisch organisch<br />
expressionisme’ dat hij <strong>voor</strong>staat,<br />
praktisch mogelijk wordt. Complexere<br />
bouwvormen en ornamentiek hoeven nu<br />
niet meer duurder te zijn dan het kale<br />
blok. Daar gloort hoop <strong>voor</strong> Hylkema.<br />
Hij maakt er een spread bij, waarin<br />
het woord bouw<strong>kunst</strong> verdwijnt achter<br />
een soort supersonische schicht, eerder<br />
een auto dan een bouwwerk met een<br />
computerprogramma daaronder. Weinig<br />
to the point in mijn ogen.<br />
Maar hoezo geen goede bouw<strong>kunst</strong>?<br />
Ik begin niet eens aan een opsomming.<br />
Het veld is zeer rijk en associeert overal<br />
<strong>kunst</strong>, of verhoudt zich tot <strong>kunst</strong> in de<br />
vorm. Wat ik, na het hele nummer te<br />
hebben doorgelezen, echt pijnlijk mis,<br />
is een verwijzing naar Friedensreich<br />
Hundertwasser. De Oostenrijker die<br />
zo heerlijk kon fulmineren tegen<br />
de misdadiger Adolf Loos, die het<br />
ornament uit de <strong>kunst</strong> had verdreven en<br />
overal de boel op stelten zette met zijn<br />
‘organisch expressionisme’. Wat een<br />
genot, zo’n architectonisch <strong>kunst</strong>werk<br />
van Hundertwasser, waarin gespeeld<br />
en gewoond kan worden tussen<br />
bobbelende pilaren, groene daken,<br />
waterlopen, terrassen en afdakjes vol<br />
kleurig keramiek in wellustige vormen.<br />
K.I.P. is in dit nummer een klein beetje<br />
doorgeslagen naar de koele kant, want<br />
de innige momenten in de verhouding<br />
tussen beiden zijn mijns inziens nog<br />
altijd in de meerderheid en er komen<br />
steeds meer goede <strong>voor</strong>beelden bij.<br />
Bureau Berkman-Janssens vertelt dat hun<br />
betrokkenheid bij grote bouwprojecten<br />
steeds eerder in het ontwerpproces gaat<br />
meedraaien wat als illustratief <strong>voor</strong><br />
een goede ontwikkeling kan worden<br />
gezien. Zij treden met hun werk steeds<br />
vaker op bij grote stedenbouwkundige<br />
of verkeerskundige opgaven en brengen<br />
daarin fleur van klasse. Ook in de <strong>kunst</strong><br />
wordt steeds meer met architectuur en<br />
stedenbouw gedaan. Op kleine en op<br />
grote schaal. Wat is er al niet uit het<br />
programma Belvedère gekomen? Daar<br />
zou ik wel eens een diepgaand artikel<br />
over willen lezen.<br />
Kunst als opvoeder<br />
Het nummer over <strong>kunst</strong>educatie verrijkt<br />
mij met een goed gevoel. Er komen drie<br />
<strong>kunst</strong>enaars aan het woord die met hart<br />
en ziel met kinderen werken en de bron<br />
van de kinderlijke creativiteit weten te<br />
beschermen. Het zijn Moritz Ebinger,<br />
David Bade en Jaap Velzerboer. Zij<br />
proberen een beetje te <strong>voor</strong>komen dat<br />
alles wat sociaal gezien afwijkt in het<br />
kind, al in een vroeg stadium wordt<br />
uitgebannen. “Lekker gek doen: met<br />
<strong>kunst</strong> kan dat”, zegt Velzerboer. “Ik wil<br />
ze meegeven dat ze kunnen leven in<br />
plaats van domweg existeren”, zegt<br />
Ebinger.<br />
K.I.P.?<br />
Beeldende <strong>kunst</strong> in de openbare ruimte<br />
en beeldhouw<strong>kunst</strong> komen als aparte<br />
categorieën niet uitgesproken aan bod<br />
in K.I.P., zoals ook te verwachten is in<br />
een blad dat zich op de hele <strong>kunst</strong>wereld<br />
in een provincie concentreert. K.I.P.<br />
is interessant en kijkt kritisch naar<br />
zichzelf. Na zeven nummers kwam<br />
er een lezersonderzoek waarbinnen<br />
de appreciatie van verschillende<br />
doelgroepen apart werd gemeten.<br />
Kunstenaars waardeerden het iets minder<br />
dan opdrachtgevers en deskundigen.<br />
De kritiek van die laatste groep luidde:<br />
meer debat en meer actuele en regionale<br />
informatie. Ik zou dat laatste niet doen<br />
en het eerste is aanwezig. K.I.P. heeft<br />
duidelijk een stem in discussies over<br />
actuele onderwerpen en weet zich, door<br />
deze te veralgemeniseren, boven de<br />
actualiteit te verheffen zonder deze tekort<br />
te doen.<br />
Covers K.I.P.<br />
www.kcnh.nl<br />
30
www.adapt3d.nl<br />
ADAPT 3-dimensions, De Run 4350, 5503 LN Veldhoven NL<br />
t +31 (0) 40 254 70 26, info@adapt3d.nl, www.adapt3d.nl<br />
Kunstenaarsatelier<br />
Promotionele, Technische en Monumentale modellen<br />
beelden<br />
tuin<br />
Belled<br />
GALERIE BEELDENTUIN<br />
BELLED<br />
Langbroekerdijk A72, 3947 BK Langbroek (bij Doorn),<br />
Tel.0343561991, mob.0612855479, www.belled.nl<br />
exposities galerie en beeldentuin<br />
26 juni t/m 3 augustus<br />
SCHILDERIJEN: EUGÈNE DEMANE (B), DAVID GIORGADZE<br />
(GEO), ROB VAN HOEK EN SIMEON NIJENHUIS<br />
BEELDEN: PETER HEIN EN MARGRIETH ZIJLSTRA<br />
14 augustus t/m 14 september<br />
SCHILDERIJEN: IZY • MANNY, ERIK MANGELSCHOTS (B),<br />
CON VAN VELSEN, ANTOINE VINCENT (F)<br />
BEELDEN: HANK BEELENKAMP EN RIEKE VAN DER STOEP<br />
Bernd Altenstein (B) “Der Tanz” Brons 60 cm<br />
BEELDENTUIN<br />
Amiran Djanashvili (Geo)<br />
“Dansende Chassiet” Brons 77 cm<br />
CA 250 BEELDEN VAN: BERND ALTENSTEIN (DU), HANK<br />
BEELENKAMP, HANS BLANK, LOLKE VAN DER BIJ, LIEVEN<br />
D’HAESE (B), AMIRAN DJANASHVILI (GEO), JORIS GAYMANS,<br />
ERIK GOEDE, PETER HEIN, CHARLES HENRI, WILMA HOEBEE,<br />
HUGO HOL, HANS JOUTA, ARIE KALISVAART, ROMEE KANIS,<br />
MARINUS KLAP, WIM KÖMHOFF, COBA KOSTER, OLE<br />
LANGERHORST, BERNADETTE LEIJDEKKERS, ANDRÉ VAN DER<br />
LINDEN, ROOS MANNAERTS, HANS MÜLLER (DU), KIETA NUIJ,<br />
JAN PATER, HANNEKE PEREBOOM, THEO PONSIOEN, REINA<br />
RAMAKERS, EDDY ROOS, ED SCHOUTEN, CAIUS SPRONKEN,<br />
RIEKE VAN DER STOEP, JAN VERSCHUEREN (B), PAUL VINCKEN,<br />
LIA VAN VUGT, GREETH ZWERING EN MARGRIETH ZIJLSTRA.<br />
OOK BEELDEN IN EN BIJ HET WATER.<br />
CIRCA 200 KLEINE BEELDEN IN GALERIE- EN BEELDENPRIEEL.<br />
CIRCA 300 SCHILDERIJEN IN GALERIE- EN STOCKEXPOSITIE.<br />
Tijdens exposities: do t/m zo 13-18 uur en op afspraak.
kun je leven<br />
van een abstract<br />
pensioen?<br />
Specialisten met<br />
ruim twintig jaar<br />
ervaring in de<br />
realisatie en<br />
het onderhoud<br />
van <strong>kunst</strong>toepassingen<br />
in de<br />
openbare ruimte. Wij<br />
vervaardigen, plaatsen<br />
en verplaatsen beelden,<br />
sculpturen, plastieken,<br />
objecten en <strong>ruimtelijk</strong>e constructies.<br />
Alle <strong>kunst</strong>vormen,<br />
technieken en materialen<br />
zijn bij ons in goede handen.<br />
Wij werken <strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaars,<br />
overheden en particuliere<br />
opdrachtgevers.<br />
sculptuur - Pseudopalmata, <strong>kunst</strong>enaar - Jerome Symons<br />
wij spreken de taal • wij kennen de mensen<br />
Segno d’ Arte<br />
Ambachtsweg 5c<br />
2964 LG Groot-Ammers<br />
tel: 0184-688712<br />
mobiel: 06-51848420<br />
fax: 0184-688711<br />
e-mail ton.lommers@segnodarte.nl<br />
Kijk op: www.segnodarte.nl<br />
Kunst is uw leven. Een mooi leven. Maar ook onzeker en vol risico's.<br />
Dus is het goed om ook nu al aan uw toekomst te denken. Aan uw<br />
leven ná het succes. Doe dat samen met Kunst en Cultuur pensioen en<br />
verzekering. Dat is dé verzekeraar <strong>voor</strong> iedereen die actief is in de<br />
<strong>kunst</strong> en culturele sector: werkgevers, werknemers en zelfstandigen.<br />
Wij hebben producten die u bij<strong>voor</strong>beeld verzekeren van een goed<br />
pensioen straks. Of van een inkomen als u er een tijdje 'tussenuit' gaat<br />
of eerder wilt stoppen met werken. Bij Kunst en Cultuur pensioen<br />
en verzekering hebben we verstand van geld, maar <strong>voor</strong>al ook hart<br />
<strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaars. Meer weten? Kijk op www.<strong>kunst</strong>-cultuur.nl, bel naar<br />
070 - 306 56 78 of stuur een e-mail naar info@<strong>kunst</strong>-cultuur.nl.<br />
De Nollen<br />
R.W. van de Wint<br />
fotopresentatie<br />
R.W. van de Wint<br />
Beelden buiten De Nollen<br />
t/m 10 augustus<br />
vr-za-zo 10.30 – 17.00 uur<br />
Den Helder t 0223 660200<br />
www.projectdenollen.nl<br />
Kunst en Cultuur pensioen en verzekering onderschrijft de Code Rendement en Risico.<br />
www.<strong>kunst</strong>-cultuur.nl<br />
Kunst en Cultuur pensioen en verzekering<br />
dé verzekeraar <strong>voor</strong> de culturele sector<br />
Voor kwaliteit in bronsgietwerk,<br />
siliconen mallen en bronsgietcursus!
Boeken<br />
Door Astrid Tanis<br />
Highrise - Common Ground<br />
Er zijn boeken waarbij je een aanloop moet nemen om eraan<br />
te beginnen. Ze missen de beeldende verleidingskracht om het<br />
boek een eerste keer open te slaan. Je loopt eraan <strong>voor</strong>bij,<br />
of je legt het weer weg nadat je er even in gebladerd hebt.<br />
Highrise - Common Ground is <strong>voor</strong> mij zo’n boek. Het is een<br />
productie van het Lectoraat Kunst en Publieke Ruimte van de<br />
Gerrit Rietveld Academie. Ik pak het met tegenzin op omdat ik<br />
het moet beschrijven <strong>voor</strong> deze rubriek. Het is een wat dikke<br />
pocket met veel engelse tekst in een niet al te grote letter. Het<br />
is doorspekt met beeldend materiaal in grijstonen die doen<br />
denken aan de kopie uit een kopieerwinkel. In het boek buigen<br />
<strong>kunst</strong>enaars en theoretici zich over de <strong>voor</strong>s en tegens van<br />
grootschalige bouwontwikkelingen die je in veel grote steden<br />
ziet. Aanleiding zijn de ontwikkelingen op de Amsterdamse<br />
Zuidas waar ambitieuze hoge panden worden geplaatst en<br />
waar ook ruimte is <strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>toepassingen. Het kost even<br />
wat moeite om door de eerste indruk van ontoegankelijkheid<br />
heen te lezen. Eenmaal in het boek verzonken blijkt het soms<br />
zelfs moeilijk het opzij te leggen. Kunst en openbare ruimte<br />
blijft een boeiende combinatie waarover de laatste jaren veel<br />
geschreven is. Juist door deze hoeveelheid blijkt dat er een<br />
verscheidenheid aan inzichten is. Iedereen hoopt het laatste<br />
woord te hebben. Het blijven echter persoonlijke opinies<br />
die allemaal tezamen het inzicht geven dat de openbare<br />
ruimte gevuld is met persoonlijke belevingen. Iedereen zijn<br />
perspectief, maar het perspectief van een ander heeft natuurlijk<br />
wel invloed op jouw manier van kijken. Daardoor blijven<br />
theoretische verhandelingen altijd boeiend om te lezen.<br />
Jeroen Boomgaard e.a. Highrise - Common Ground, uitgeverij Valiz,<br />
Amsterdam, 2008, ISBN 978-90-78088-18-9<br />
Cover Highrise - Common Ground<br />
Open<br />
Open, een uitgave van SKOR en NAi uitgevers, legt zich<br />
speciaal toe op <strong>kunst</strong> en de openbare ruimte. Ze volgen wat<br />
er gebeurt in de openbare ruimte en hoe het denken over dit<br />
domein zich ontwikkelt en steeds verandert. Wie, wat en waar<br />
is publiek eigenlijk en hoe verhoudt het publiek zich tot de<br />
openbare ruimte en de <strong>kunst</strong>werken die je daar tegenkomt.<br />
En vice versa; hoe verhouden de <strong>kunst</strong>werken zich tot de<br />
openbare ruimte en het publiek. Open. Kunst als publieke zaak<br />
heeft, zoals de titel al zegt, als onderwerp <strong>kunst</strong> als publieke<br />
zaak. In het <strong>voor</strong>woord staat bij deze uitgave, “De publieke<br />
sfeer is een ideologisch construct dat steeds opnieuw moet<br />
worden uitgevonden en gedefinieerd. Onder invloed van<br />
de neoliberale krachten zijn ook de <strong>kunst</strong> en haar instituties<br />
genoodzaakt hun publieke dimensie en betrokkenheid<br />
opnieuw uit te vinden, te formuleren of te legitimeren”.<br />
Dat is jammer denk ik bij deze zin, de <strong>kunst</strong> had ooit een<br />
onafhankelijke <strong>voor</strong>trekkersrol, de rol van enfant terrible, en<br />
probeerde zich onafhankelijk en kritisch te ontwikkelen. De<br />
bovenstaande stelling doet vermoeden dat <strong>kunst</strong> zich voegt<br />
naar veranderingen in het maatschappelijke, politieke veld.<br />
Autonomie is een illusie, weet ik; maar nog altijd droom ik<br />
ervan dat de <strong>kunst</strong>enaar zijn autonomie wederom opeist en<br />
zijn eigen weg gaat.<br />
De artikelen laten diverse opinies zien, zelf ben ik zeer<br />
te spreken over het artikel van Nina Möntmann, “Playing<br />
the Wild Child” waarin zij ziet dat kleine <strong>kunst</strong>instituten<br />
de mogelijkheid hebben om te ontsnappen aan de dwang<br />
van bezoekersaantallen. Dit betekent dat je je niet moet<br />
conformeren. Dit idee spreekt me aan, maar goed waar haal<br />
je jouw geld vandaan, dat blijft het dilemma. In het artikel<br />
schetst Möntmann een geschiedenis waarbinnen de instituties<br />
zich steeds moeten aanpassen aan politieke veranderingen.<br />
Binnen een democratie spelen zij een andere rol dan onder<br />
het liberalisme, en neoliberalisme. De vraag naar geldstromen<br />
en het dilemma dat dit met zich mee brengt in het autonome<br />
handelen, wordt in het artikel veelvuldig gesteld. Een afdoende<br />
antwoord zie ik helaas niet, maar wellicht bestaat dit ook niet.<br />
Vrijheid en financiële afhankelijkheid gaan slecht samen.<br />
Jorinde Seijdel en Liesbeth Melis, Open 14. Kunst als publieke zaak, NAi<br />
uitgevers, Rotterdam, 2008, ISBN 978-90-5662-062-2<br />
Cover Open 14<br />
De zaak A.<br />
De journalist en publicist Tijs van den Boomen werpt<br />
zichzelf, samen met de ontwerper Peter Jonker, op als<br />
ambulant rotondoloog. Samen beheren ze de website www.<br />
rontodologie.nl. Op deze website kun je overdenkingen over<br />
rotondes en fotomateriaal vinden. Van den Boomen is een<br />
kijker, een beoordelaar en veroordelaar, die zich ondermeer<br />
graag in de openbare ruimte begeeft. Rotondes zijn nuttige<br />
“openbare ruimte-plekken” die de verkeersstromen leiden en<br />
de individuele automobilisten gedeeltelijk beschermen tegen<br />
botsingen en chaos. In het midden van de rotonde ontstaat<br />
echter een moeilijk toegankelijke restruimte. Er kan in visueel<br />
opzicht van alles gebeuren zoals, <strong>kunst</strong>, reclame, asfalt,<br />
gras of andere gecultiveerde natuur. In het boekje De zaak<br />
A. trekken Van den Boomen en Jonker samen naar A. omdat<br />
de gemeente daar op een rotonde een enorm bronzen hert<br />
wil plaatsen. Van Boomen en Jonker documenteren de route<br />
erheen; naar hun mening passeren ze drie probleemrotondes.<br />
Van den Boomen heeft een scherpe pen waarbij je jouw eigen<br />
mening goed kan vormen. Bovendien schrijft hij heel leesbaar.<br />
Zelfs als je het niet met hem eens ben, zijn de geschreven<br />
opinies zeer aangenaam. Ik ben het in ieder geval met hem<br />
eens dat een rotonde als lege plek in sommige gevallen beter<br />
voldoet dan de rotonde als <strong>kunst</strong>sokkel. Een rotonde als sokkel<br />
is niet altijd de beste keus.<br />
Tijs van den Boomen en Peter Jonker, De Zaak A., Veen Publishers,<br />
Rotterdam, 2008, ISBN 978906901630<br />
33<br />
De Volgerlanden<br />
De Volgerlanden. Impressies van nieuw Nederlands landschap<br />
is een boek met een wat bijzondere indeling. In <strong>kunst</strong>boeken<br />
is de verhouding beeld en taal altijd van belang. Gaat het om<br />
de <strong>kunst</strong> of om het denken over <strong>kunst</strong>. Theoretische boeken<br />
hebben altijd relatief veel woorden en relatief weinig beeld. In<br />
het boek De Volgerlanden domineert het beeld. De fotografe<br />
Ann Bousema, schetst in foto’s hoe de landelijke omgeving in<br />
Hendrik-Ido-Ambacht wordt opgeofferd aan de oprukkende<br />
stedenbouw van de vinexlocatie De Volgerlanden. In de foto’s<br />
zie je verweesd land en tuinbouwgebied, respectloos bedreigd<br />
door de oprukkende bouwactiviteiten. De oude cultuur van<br />
kassen en landelijke leefstijl heeft geen schijn van kans ten<br />
opzichte van de strakke, door planologen ontworpen, nieuwe<br />
woonfunctionaliteit. Het boek begint met een nostalgisch<br />
verhaal van K. Schippers over de verhuizing van een gezin<br />
naar de vinexlocatie. Aan het einde van het boek lees je<br />
de scherpe observatie van Tijs van den Boomen. Hij schetst<br />
hoe landschappen en historisch waardevolle cultuurgronden,<br />
opgeofferd worden vanwege economische beslissingen. In<br />
vele opzichten is dit betreurenswaardig, maar behoud van<br />
cultuurgronden en historisch besef behoort nu eenmaal niet tot<br />
de taak van planologen.<br />
Ann Bousema, De Volgerlanden. Impressies van nieuw Nederlands<br />
landschap. Uitgeverij, 010, Rotterdam, 2008, ISBN 978-90-6450-641-3<br />
Cover De Volgerlanden
Exactitudes<br />
De fotograaf Ari Versluis en de styliste Ellie Uyttenbroek vormen<br />
een <strong>kunst</strong>enaarsduo dat met sprekende foto’s werkt. Ze gaven<br />
een prachtig boek uit met de titel Exactitudes. Dit boek is<br />
echt zo’n document dat over jaren en misschien wel eeuwen<br />
nog steeds boeiend kijkplezier oplevert. Dat komt omdat de<br />
foto’s eigenlijk ook historische en sociologische componenten<br />
bevatten. Versluis en Uyttenbroek zijn geboeid door<br />
verschillende dresscodes van verschillende sociale groepen,<br />
in een bepaalde tijd. Mensen willen zich onderscheiden<br />
van de ander en gebruiken daar<strong>voor</strong> hun kleding, kapsel en<br />
make-up. Volledig onderscheid blijkt echter moeilijk, iedereen<br />
heeft iets van kopieer- gedrag; al snel behoor je tot een<br />
subgroep. In de foto’s groepeert het duo de subgroepen met<br />
vergelijkbare kleding en haardrachtstijl. Door deze personen<br />
bovendien in eenzelfde houding te plaatsen, versterkt dit de<br />
gelijkwaardigheid van de uitstraling. We blijven kuddedieren,<br />
lijken de foto’s te zeggen.<br />
Op iedere bladzijde van het boek vind je een compilatie<br />
met 12 kleine foto’s met vergelijkbare personen erop.<br />
Eronder staan leuke benamingen <strong>voor</strong> zo’n groep en een<br />
plaatsverwijzing, ‘Surfitas – Rio de Janeiro’ <strong>voor</strong> gespierde<br />
jongens in kleurige zwembroeken, ‘Grannies – Rotterdam’<br />
<strong>voor</strong> gepermanente oudere dames in regenjas, ‘Mohawks<br />
– Rotterdam’ <strong>voor</strong> 12 jongens met indrukwekkende<br />
hanenkammen, en veel meer. Het boek loopt chronologisch<br />
van 2007 terug naar 1994 toen de gabbers nog de<br />
uitgesproken subgroep waren. Dit is een heerlijk kijkboek waar<br />
ik nog veel in zal snuffelen. Tekst ontbreekt in dit boek, maar<br />
dat is hier geen gemis. Het beeldmateriaal spreekt <strong>voor</strong> zich.<br />
Ari Versluis, Ellie Uyttenbroek, Exactitudes, Uitgeverij 010 publishers,<br />
Rotterdam, ISBN 978906450636 9<br />
verwante onderwerpen schrijven. Zo wordt nutteloos toch<br />
behoorlijk waardevol.<br />
Harmen Brethouwer e.a., Over Nutteloze Zaken, Uitgeverij De Zwaluw,<br />
Den Haag, 2008; ISBN 13: 978-90-77794-27-2<br />
Cover Over Nutteloze zaken<br />
Sam Durant<br />
Sam Durant Is een internationaal gewaardeerde Amerikaanse<br />
<strong>kunst</strong>enaar die een opdracht kreeg een <strong>kunst</strong>werk <strong>voor</strong> het<br />
Paleis van Justitie in Arnhem te maken. Zijn werk is passend<br />
<strong>voor</strong> een Justitioneel Paleis. Durant laat zich inspireren door<br />
de Amerikaanse burgerrechten en haar geschiedenis. Maar<br />
ook de misstanden die hiermee verband hielden zoals de<br />
verschillen tussen bevolkingsgroepen, en de spanningen<br />
en onderdrukking die hierdoor ontstonden. De huidige<br />
Amerikaanse democratie kan je niet loskoppelen van het<br />
bloed van de indianen dat rijkelijk vloeide en de geschiedenis<br />
van de slavernij. Meer gelijkheid en rechten <strong>voor</strong> deze twee<br />
bevolkingsgroepen kwamen niet vanzelf tot stand.<br />
De werken van Durant hebben hoofdzakelijk een tekstuele<br />
kracht die versterkt wordt door een simpel direct kleurgebruik.<br />
Hij zet leuzen uit de geschiedenis op een fel gekleurde<br />
achtergrond. De vormgeving is minimaal, het effect krachtig.<br />
Een woord als “Justice” op een elementair rode achtergrond,<br />
klinkt als een bevel. Maar ook een opmerking als “No<br />
Lie can live forever”, en “Tell it like it is!”, klinken als een<br />
beeldend bevel. Neem je ze serieus dan zou het leven een<br />
stuk simpeler worden. Vaak zijn het opmerkingen van mensen<br />
als Martin Luther King, die vocht <strong>voor</strong> de gelijke rechten van<br />
de Afro-amerikanen. In de catalogus Tell it like it is! worden<br />
Durants werken tekstueel verbonden met andere werken met<br />
vergelijkbare zeggingskracht.<br />
Eigenlijk zijn deze werken te simpel <strong>voor</strong> woorden, maar juist<br />
daardoor verschrikkelijk onontkoombaar.<br />
Kie Ellens, Tell it like it is!, Kunstcommissie van het Paleis van justitie in<br />
Arnhem. Arnhem, 2008, ISBN 13: 978-90-78702-02-6<br />
FollyDOCK<br />
FollyDOCK International Folly Contest Rotterdam was een<br />
internationale ontwerpwedstrijd <strong>voor</strong> <strong>kunst</strong>enaars, vormgevers<br />
en architecten die plaatsvond in 2007. De opdracht was<br />
om een originele folly te ontwerpen in de context van het<br />
Rotterdamse Havengebied. De catalogus en DVD die hieruit<br />
<strong>voor</strong>tkwamen dragen de titel FollyDOCK Expo, 16 follies in<br />
Heijplaat / Rotterdam. Uit 398 inzendingen werden er 45<br />
geselecteerd <strong>voor</strong> een schetsontwerp. Uiteindelijk zijn er 19<br />
hiervan gerealiseerd.<br />
Een folly (van het Engelse folly: gekheid) is een bouwwerk<br />
dat opzettelijk nutteloos of bizar is. Het gaat derhalve om een<br />
gebouw dat niet functioneel hoeft te zijn. Dit geeft <strong>kunst</strong>enaars<br />
veel vrijheid. In de catalogus zie je dat de <strong>kunst</strong>enaars deze<br />
vrijheid goed benutten. Je ziet een keur aan follies vervaardigd<br />
uit diverse materialen, van afval, tot hout, metaal, buizen en<br />
veel meer. De catalogus is mooi en duidelijk vormgegeven met<br />
veel beeldmateriaal en aansluitende teksten. De DVD geeft veel<br />
inzicht in het tot stand komen van de tentoonstelling.<br />
Lowieke Duran e.a., FollyDOCK Expo, 16 follies in Heijplaat / Rotterdam.<br />
Veenman Publishers, Rotterdam, ISBN: 9789086901616<br />
Sam Durant, Tell it like it is!<br />
Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek, Ghoullies, Rotterdam<br />
Harmen Brethouwer<br />
De catalogustitel Over nutteloze zaken hoort bij de <strong>kunst</strong>enaar<br />
Harmen Brethouwer. De titel is een vertaling van Zhang Wu<br />
Zhi: de titel is van een oud chinees handboek van de schrijver<br />
Wen Zhenheng die leefde van 1585 tot 1645 tijdens de<br />
Ming Dynasty in China. Hij was in zijn tijd een begenadigd<br />
tuinarchitect, kalligrafeur en schilder. Zhang Wu Zhi is een<br />
encyclopedische verhandeling over leefstijl-onderwerpen zoals<br />
interieur en tuinaanleg, maar ook theeceremonies. Het is een<br />
handboek over mooie zaken die het leven kunnen verfraaien<br />
maar die zeker niet tot de essentiële levensbehoeften van de<br />
mens behoren.<br />
Hoe schrijvers en <strong>kunst</strong>enaars ook het belang van <strong>kunst</strong><br />
proberen te verdedigen, het blijven producten <strong>voor</strong> de<br />
liefhebber. Het grootste gedeelte van de mensheid wordt<br />
er doorgaans niet warm of koud van. Ik vind de werken<br />
van Brethouwer zeker de moeite waard, maar ik ben blij<br />
met de relativerende titel van zijn boek. De <strong>kunst</strong>werken<br />
van Beenhouwer zijn geïnspireerd op diverse culturele en<br />
<strong>kunst</strong>historische stromingen, waaronder de Chinoiserie,<br />
Minimal art en de Art deco, die bij uitstek versierend is. In zijn<br />
beelden die bijzonder eigentijds zijn, experimenteert hij met<br />
stijlkenmerken uit diverse stijlperiodes. In het boek staan veel<br />
mooie foto’s en teksten van Brethouwer zelf, daarnaast vind<br />
je teksten van andere auteurs die over zijn werk en diverse<br />
Cover FollyDOCK Expo<br />
Sluiswerken<br />
Sluiswerken is een catalogus die verscheen naar aanleiding<br />
van veranderingen van de sluis in Weurt/Nijmegen. Door<br />
veranderingen in het landschap, het (water)verkeer en de<br />
waterhuishouding, vinden op onze rivieren en waterwegen<br />
regelmatig veranderingen plaats. Om al het water in ons<br />
land te kunnen reguleren zijn sluizen nodig. Toen er in 1926<br />
een kanaal van de Maas naar de Waal gegraven werd, was<br />
hier een sluis tussen nodig, deze kwam bij Weurt. In 1976 is<br />
het kanaal verbreed vanwege de toenemende scheepvaart,<br />
er werd naast de bestaande sluis een tweede grotere sluis<br />
aangelegd. De bouw werd gevolgd door vier <strong>kunst</strong>enaars die<br />
er op een beeldende manier op reflecteerde. Nu, ruim dertig<br />
jaar later moeten de sluizen opnieuw aangepast worden als<br />
onderdeel van het project Maaswerken. Rijkswaterstaat dicht<br />
de Maas drie eigenschappen toe “de dreigende, de levende<br />
en de dragende Maas”. In Weurt vinden de veranderingen met<br />
name plaats aan de bruggen, die meer doorgang <strong>voor</strong> hooggeladen<br />
containerschepen moeten garanderen. De dragende<br />
Maas is hier de pijler.<br />
Ook dit maal krijgen <strong>kunst</strong>enaars de kans om op de<br />
veranderingen te reageren. In 1976 waren dit er vier, nu<br />
tien. Twee <strong>kunst</strong>enaars die in de eerste editie van 1976<br />
meededen krijgen nu opnieuw een kans. Dit zijn Stef Willems<br />
en Theo Elfrink. In het <strong>kunst</strong>enaarsinitiatief De Nieuwe Gang in<br />
Beuningen was er een tentoonstelling te zien. De catalogus die<br />
hierbij verschijnt, toont en beschrijft de gebeurtenissen en de<br />
<strong>kunst</strong>werken. Het beeldmateriaal is een beetje ondoorzichtig<br />
34
hier en daar. Je vraagt je af: wat zijn de schetsen en wat de<br />
<strong>kunst</strong>werken? De uitgebreide teksten die erbij verschijnen,<br />
geven uitsluitsel.<br />
Jeroen Damen, Sluiswerken. De Nieuwe Gang, Beuningen, 2008<br />
R.W. van de Wint<br />
R.W. van de Wint. Beelden buiten De Nollen is een gids met<br />
werk van deze in 2006 overleden <strong>kunst</strong>enaar. Vanaf de jaren<br />
tachtig tot de laatste jaren van zijn leven werkte hij intensief<br />
aan het Nollenproject in het duingebied van Den Helder. Door<br />
de intensiteit en intensiviteit van dit grootschalige project ben<br />
je geneigd te vergeten dat deze schilder en beeldhouwer veel<br />
meer interessante <strong>kunst</strong>werken heeft gemaakt. Deze catalogus<br />
legt in ieder geval de nadruk op de meer zelfstandige<br />
beelden van Van de Wint. Er staan prachtige werken in, die<br />
hoofdzakelijk in staal werden uitgevoerd. Heel mooi is het<br />
beeld Vieuw dat in het Kröller-Müller Museum in Otterlo staat.<br />
Jacqueline van Koningsbruggen, R.W. van de Wint. Beelden buiten De<br />
Nollen, Stichting de Nollen, 2008, ISBN 978-90-812212-1<br />
Willem Lensinck, A Man Cipation<br />
Theo Elfrink<br />
Anne Wenzel<br />
Anne Wenzel. Sweet Life, is de titel van het boek over het<br />
werk van de Rotterdamse <strong>kunst</strong>enaar Anne Wenzel dat in<br />
2007 verscheen. De titel van het boek verwijst naar een<br />
installatie van de <strong>kunst</strong>enaar. De uitgave is stijlvol en sober<br />
vormgegeven, en toont naast enkele teksten en een biografie<br />
veel mooie foto’s van haar beelden en installaties. Vaak<br />
herken je romantische taferelen met een melodramatische<br />
inslag. Deze wordt versterkt doordat in haar werken de kleur<br />
zwart domineert. Haar installaties van klei zijn imposant<br />
doordat de zwarte sculpturen zich verbinden met zwartgrijze<br />
wandschilderingen. Ik moet een beetje denken aan<br />
de schilderijen van Anselm Kiefer. Niet dat haar werk erop<br />
lijkt, maar ik herken dezelfde theatrale kracht, het talent om<br />
in te zoemen op de duistere kanten van onze beschaving. Bij<br />
Wenzel hangen sommige beelden tegen de kitsch aan. Dat<br />
bedoel ik zeker niet negatief. Juist al deze ingrediënten, kitsch,<br />
drama, romantiek en vakmanschap geeft haar werk een eigen<br />
gezicht en onderscheidt het van de rest. Onderliggend thema<br />
in haar werk is de catastrofe of de ramp. Prima werk wat mij<br />
betreft in een zwarte uitgave, die daarbij past.<br />
P. van Cauteren, Anne Wenzel. Sweet Life, Veenman publishers,<br />
Rotterdam, 2007, ISBN 9789086901708<br />
Rudi van de Wint, Vieuw<br />
Willem Lenssinck Sculpture Design<br />
Willem Lenssinck Sculpture Design is een mooi gebonden<br />
oeuvre-boek over deze <strong>kunst</strong>enaar. Het boek verscheen<br />
ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag. De nadruk<br />
ligt duidelijk op Lenssincks beelden, die een heel eigen,<br />
wat futuristische stijl hebben. Hij werkt zowel in steen als<br />
in brons. De werken zijn strak afgewerkt maar verwijzen<br />
naar figuratieve thema’s zoals de mens, paarden en stieren.<br />
Lenssinck is een vakman en een noeste werker die doorgaat:<br />
tot zijn beelden glanzend strak zijn. De beelden zijn<br />
indrukwekkend met name door het perfectionistische karakter.<br />
Veel werken zijn in <strong>kunst</strong>collecties opgenomen waaruit blijkt<br />
dat de kwaliteit breed herkend werd. Persoonlijk val ik <strong>voor</strong>al<br />
<strong>voor</strong> de tekeningen, die snel en helder zijn. Hierin herken<br />
ik niet de vakman die ik in zijn sculpturen herken, maar de<br />
gedreven <strong>kunst</strong>enaar, die zijn ideeën vastlegt. Ze spreken mij<br />
bijzonder aan, sommige vind ik zo mooi dat de sculptuur die<br />
eruit <strong>voor</strong>tkwam eigenlijk al niet meer nodig was. Maar ja, als<br />
je van boetseren, vormen en polijsten houdt, stop je niet bij de<br />
tekening.<br />
Prof. dr. Theo Scholten e.a., Willem Lenssinck Sculpture Design, Laimbook<br />
Art publications, Langbroek, 2007, ISBN 13978 90 902 1461 0<br />
Jan Asjes van Dijk<br />
Jan Asjes van Dijk. Beeldhouwer is een catalogus van de<br />
gelijknamige <strong>kunst</strong>enaar. Het beschrijft in het kort zijn leven.<br />
Hoe hij verhuisde van Rotterdam naar Dordrecht en later naar<br />
het Brabantse Rijsbergen. Daarnaast verhaalt het over zijn<br />
inspiratiebronnen; de natuur en het portret. In zijn beelden zie<br />
je veel organische vormen terug. Duidelijk is dat brons een<br />
geliefd materiaal <strong>voor</strong> hem is. Hij giet zijn beelden zelf en dat<br />
is op enkele foto’s te zien. Naast de velen bronzen, zie je in<br />
het boek ook enkele uit boomstam gehakte beelden. Hierin<br />
herken je zijn <strong>voor</strong>liefde <strong>voor</strong> de natuur.<br />
Ton Delemarre, Jan Asjes van Dijk. Beeldhouwer, van Spijk Artbooks,<br />
2008. ISBN-978-6289-00-0<br />
Jan Asjes van Dijk<br />
Anne Wenzel, Sweet Life<br />
35
eeldenroute<br />
Overzicht van beeldtuinen en galeries.<br />
Voor informatie over het adverteren in deze rubriek kunt u contact opnemen met<br />
AM-Creation: tel. 06 344 92 511 - e-mail info@am-creation.nl<br />
Provincie friesland<br />
De Ulen<br />
Park en Galerie <strong>voor</strong><br />
monumentale <strong>kunst</strong><br />
www.beeldenparkdeulen.nl<br />
Ulesprong 4a ,<br />
8406 AH Tijnje Fr.<br />
Tel. 0513-571128,<br />
Open: 26 mei-16<br />
september,<br />
vrij. t/m zon.<br />
12:00-17:00 uur<br />
STERK WERK beelden uit Fryslân 2008 deze<br />
tentoonstelling is een onderdeel van een grote<br />
manifestatie hedendaagse beeldhouw<strong>kunst</strong> op 5<br />
lokaties in Fryslân. Meer info op de website<br />
Museum Willem van Haren<br />
Minckelersstraat 11, 8442 CE Heerenveen, Tel. 0513-623408<br />
info@willemvanharen.nl<br />
Open<br />
di-vr 11.00-17.00 uur; za-zo 13.00-17.00 uur; Maandag gesloten<br />
Lolke van der Bij – De kracht van de eenvoud<br />
Museum Willem van Haren organiseert deze zomer een expositie<br />
van beeldend <strong>kunst</strong>enaar Lolke van der Bij. Zijn beelden<br />
zijn van 27 juni t/m 31 september in de Beeldentuin van het<br />
museum te zien. Van der Bij ontwerpt beelden en objecten van<br />
roestvrij staal. In de expositie “De kracht van de eenvoud” staat<br />
het streven naar essentie en eenvoud centraal.<br />
Provincie Overijssel<br />
Chez-Moi Ton Schulten Galerie International<br />
Marktstraat 4-6 /<br />
Gasthuisstraat 3-6,<br />
Ootmarsum<br />
Tel. 0541-291760<br />
Open: wo. t/m vr. 14-17,<br />
zat. 11-17, zon. 13-17 uur,<br />
apr. t/m okt. ook op di.<br />
geopend 14-17.<br />
Museum Ton Schulten, Kerkplein 16-17,<br />
Ootmarsum, Tel. 0541-291763<br />
Open: wo. t/m zo. 14-17 uur, zat.11-17 uur.<br />
* Voor groepen is het ook mogelijk op afspraak buiten openingstijd<br />
het museum te bezoeken.<br />
info@tonschulten.nl, www.tonschulten.nl<br />
Landgoed Anningahof<br />
Hessenweg 9, 8028 PA Zwolle, tel. 038-4534412<br />
info@anningahof.nl, www.anningahof.nl<br />
Open t/m 15 oktober a.s.<br />
wo t/m zo van 13.00 - 18.00<br />
van juni 2008 t/m december 2008<br />
Provincie Gelderland<br />
'Was mir das Kind erzählt'<br />
Organisatie Land en Beeld, 2008<br />
Oude Zuiderlingedijk 12,<br />
4147 BP Asperen<br />
+ 31(0)345 632423<br />
Contact:<br />
info@landenbeeld.nl<br />
Informatie:<br />
www.landenbeeld.nl<br />
Open van 11 mei tot en met half oktober:<br />
het weekend van 10.00 -16.00 uur overige dagen op<br />
afspraak Entree 3 euro p.p., kinderen tot 12 jaar gratis.<br />
Bij regenachtig weer op waterdicht schoeisel. Voor<br />
routebeschrijving zie op onze site onder contact.<br />
Galerie ”Stone Dreams”<br />
Gaia & Ouranos Buiten<strong>kunst</strong><br />
Broekstraat 50,<br />
6612 AD<br />
Nederasselt,<br />
tel. 024-3239077,<br />
www.stonedreams.nl<br />
Tuinen en Kunst op<br />
Klein-Dennenbosch<br />
Prachtige tuinen, verrijkt met<br />
verschillende <strong>kunst</strong>vormen,<br />
zorgen daar <strong>voor</strong> rust en inspiratie.<br />
Openingstijden:<br />
van begin mei tot en met begin<br />
september op<br />
donderdag tot en met zondag<br />
van 13.00 tot 17.00 uur.<br />
Jodendijk 25, 7211 EL Eefde, Tel.<br />
0575-540988, Fax 0575-543196<br />
www.Klein-Dennenbosch.nl<br />
Email: Info@Klein-Dennenbosch.nl<br />
Oude Kleefsebaan 1<br />
6611 AM<br />
OVERASSELT (Gld)<br />
024-6222514<br />
www.gaia-ouranos.nl<br />
info@gaia-ouranos.nl<br />
Expositie "Aarden",<br />
Hedendaagse<br />
beeldende <strong>kunst</strong><br />
van 12 nederlandse<br />
<strong>kunst</strong>enaars.<br />
Galerie De Pol<br />
De Kuiperij 2, 6911 AA Pannerden (bij Zevenaar, via A-12)<br />
tel. 0316-371013, www.galerie-depol.nl<br />
open tot 5 oktober, do t/m zo 13 - 17 uur<br />
Els van der Glas, brons<br />
Galerie Kdijk galerie met tuin<br />
www.galeriekdijk.nl kdijk-evers@planet.nl<br />
openingstijden: 31 mei t/m 24 aug.<br />
vrijdag t/m zondag 13.00 tot 17.00 uur<br />
en op afspraak tel. 0481 422279<br />
Kommerdijk 23 6691 mk Gendt gld<br />
Belgisch hardsteen op cortensstaal Fred Broekkamp<br />
15a – Galerie &<br />
Beeldentuin<br />
Galgenoorweg 15a, 7241 RV Lochem<br />
Zomerexpositie abstracte<br />
en geometrische <strong>kunst</strong>.<br />
Deelnemende <strong>kunst</strong>enaars o.a.:<br />
Catrien van Amstel, Lolke van<br />
der Bij, Frode Bolhuis, Liesbeth<br />
Crooijmans, Hans-Otto Lohrengel<br />
(D), Deirdre McLoughlin (I), Riki<br />
Mijling, Wouter Mulier (B), Winni<br />
Schaak (D), Marijke Oosterman,<br />
Simon Oud, Henk Rusman en Peter<br />
Randall-Page (UK).<br />
Open: 6 mei t/m 28 oktober 2007, don. t/m zon.<br />
van 13:00 – 17:00 en op telefonische afspraak.<br />
Entree: E 2,- p.p.<br />
T. 0575 – 469458, E. info@15a.nl, W. www.15a.nl<br />
Provincie Utrecht<br />
Galerie / Beeldentuin Belled<br />
LANGBROEK (bij Doorn)<br />
Galerie Beeldentuin<br />
Belled,<br />
Langbroekerdijk A72,<br />
(t.o. Lunenburg)<br />
3947 BK Langbroek<br />
tel. 0343-561991<br />
mob. 0612855479<br />
galerie@belled.nl<br />
www.belled.nl<br />
Geopend op zondagen van 13.00-17.00 u en op afspraak in<br />
periode 25 mei t/m 6 juli en van 24 augustus t/m 28 september<br />
2008
Beeldentuin de Tienhof<br />
Laan van Niftarlake 97, 3612 BP Tienhoven<br />
Tel. (0346) 281728, Mobiel: 06-47382341<br />
E-mail: info@detienhof.nl<br />
Expositie 10 jaar de Tienhof van 12 mei t/m 6 juli<br />
Open do, vr, zo van 12.00-17.00u<br />
Atelier Hans<br />
Wollenberg v.o.f. Zadelstraat 13<br />
Laimbock Galerie<br />
Postadres:<br />
Buurkerkhof 16<br />
3511 KC Utrecht<br />
tel. 030-2310491<br />
fax 030- 6975851<br />
info@hanswollenberg.nl,<br />
www.hanswollenberg.nl<br />
Open Zo. 13.00-18.00 uur.<br />
Dagelijks na afspraak<br />
Doornseweg 10, 3947 ME<br />
Langbroek<br />
T.+31-343 561699,<br />
Provincie Noord-Holland<br />
Kunst in de polder<br />
Mob. +31(o)6 50 52 1389<br />
email<br />
art@galerielaimbock.com<br />
www.galerielaimbock.com<br />
Turfspoor 195<br />
2165 AW<br />
Lisserbroek<br />
tel. 0252-422078<br />
info@<strong>kunst</strong>indepolder.nl<br />
www.<strong>kunst</strong>indepolder.nl<br />
Contrasten Beeldenexpositie in de tuin van Kasteel-Museum<br />
Sypesteyn, Loosdrecht<br />
15 juni t/m 28 september 2008<br />
Kasteel-Museum Sypesteyn<br />
Nieuw Loosdrechtsedijk 150, 1231 LC Loosdrecht,<br />
Info: 035-5823208, info@sypesteyn.nl,<br />
www.sypesteyn.nl<br />
Tuin: Open van dinsdag t/m zondag van 12.00<br />
tot 17.00 uur. Maandag gesloten.<br />
Entrée tuin: volwassenen € 3,50, kinderen 4<br />
t/m 16 jaar: € 3,-<br />
Kasteel-Museum: Alle kasteel-museumbezoekers<br />
worden rondgeleid van dinsdag t/m zondag<br />
om 12.30, 13.30, 14.30 en 15.30 uur Entrée<br />
kasteel + tuin: volwassenen: € 7,50; kinderen<br />
van 4 t/m 16 jaar: € 4,50<br />
Lopende expositie: Van 5 april t/m 26 oktober<br />
2008 Zie ze vliegen! Vogeldecoraties op een<br />
servies van Loosdrechts porselein<br />
Galerie Le Pignon/ Erika Vogelpoel<br />
Noordeinde 32, 1843 JJ Grootschermer<br />
Tel. 0299 674723, e-mail: galerie@lepignon.nl<br />
website: www.lepignon.nl<br />
Permanente expositie van maart t/m okt.<br />
openingstijden:<br />
van wo. t/m za. van 13.00 t/m 17.00 uur<br />
Van mei t/m aug. ook op zondag<br />
Beeldentuin: van 21 juni t/m 3 aug. 2008<br />
Najaarsexpositie: van 17 t/m 26 okt. 2008<br />
dagelijks geopend van 11.00 t/m 17.00 uur<br />
Galerie en Beeldentuin ‘Op de Zeebodem’<br />
Schelpenbolweg 5, 1774 NE Slootdorp, 0227-601694.<br />
Jan en Erika Grooteman-Müller<br />
www.galerieopdezeebodem.nl<br />
e-mail: jan.erika@galerieopdezeebodem.nl<br />
Schilderijen, sculpturen, brons, keramiek, hout, metaal.<br />
Seizoen<br />
Openingstijden:<br />
t/m 31 augustus 2008, zaterdag en<br />
zondag van 11.00 – 17.00 uur. Ook na<br />
augustus op afspraak open <strong>voor</strong> groepen<br />
en schoolklassen.<br />
Route: V.a. Amsterdam/Leeuwarden:<br />
A7, afrit Wieringerwerf, Wieringerwerf<br />
inrijden, weg ca. 3 km vervolgen.<br />
Over viaduct (w.o. A7). Eerste<br />
weg links. Tweede boerderij links.<br />
De titel van het beeld ‘En het volk buigt’.<br />
in Beeld<br />
Beeldentuin en Galerie<br />
Francesca Zijlstra<br />
De Nollen<br />
R.W. van de Wint<br />
fotopresentatie<br />
R.W. van de Wint<br />
Beelden buiten De Nollen<br />
Open:<br />
van 19/4 tot 15/9 2008<br />
op vr., za. en zo.<br />
van 11.00 tot 17.00 uur<br />
en op afspraak<br />
Langevliet 1<br />
1759 LE Callantsoog<br />
info@seizoeninbeeld.nl<br />
www.seizoeninbeeld.nl<br />
Rijksmuseum Muiderslot<br />
Beeldentuin De Booghgaard<br />
Zwarteweg 1 – 1759 LD Callantsoog<br />
tel. 0223 642025<br />
Herengracht 1, 1398<br />
AA Muiden i.s.m.<br />
Beeldhouwerscollectief ABK<br />
(KNSM-laan 307, 1019 LE<br />
Amsterdam).<br />
Inl. www.muiderslot.nl ,<br />
tel. 0294-256262 en www.<br />
beeldhouwerscollectiefabk.nl<br />
, tel. 020-6256332<br />
Open 1 juni t/m 1 oktober, ma.<br />
t/m vrij. 10 tot 17 uur, zat., zon.<br />
en feestd. 12 tot 18 uur.<br />
Entree volwassenen € 8,75,<br />
4-12 jaar € 6,25, museumkaart<br />
gratis.<br />
De kracht van water.<br />
de.booghgaard@planet.nl<br />
www.booghgaard.nl<br />
Expositie Beeld en Tuin 2008: 17 mei tot 15 september,<br />
vrij t/m zo van 11.00 tot 17.00 uur.<br />
Onder meer: Marga Bles, Lolke van der Bij, Lyda<br />
Dirkse, Erik Goede, Lucas Klein, Jonneke Kodde,<br />
Lieuwke Loth, Hieke Meppelink en Henk Slomp.<br />
Beeldenpark ‘Een Zee van Staal’<br />
permanent geopend, gratis toegang, rondleidingen<br />
adres: hoek Bosweg/Reijndersweg Wijk aan Zee<br />
info: www.eenzeevanstaal.nl<br />
Burg.Rothestraat 94, 1949 CG Wijk aan Zee,<br />
Tel. 0251 374643<br />
Titel: Corus: Arie, Piet, Loes, Henk en Ludwig:<br />
Van de Nederlandse <strong>kunst</strong>enaar Herbert Nouwens<br />
sinds 1965<br />
museum en<br />
beeldentuin nic jonk<br />
haviksdijkje 5<br />
1843 jg grootschermer<br />
0299 671560<br />
www.nicjonk.nl<br />
of info@nicjonk.nl<br />
"een ontmoeting tussen<br />
<strong>kunst</strong> en natuur"<br />
geopend 23 maart -<br />
5 dec. 2008<br />
wo.do.vrij. 11-17 uur<br />
za. en zo. 13-17 uur<br />
juli en aug.<br />
ook op di. 11-17 uur<br />
t/m 10 augustus<br />
vr-za-zo 10.30 – 17.00 uur<br />
Den Helder t 0223 660200<br />
www.projectdenollen.nl
Provincie Zuid-Holland<br />
Beeldenpark Drechtoevers<br />
Corr. adres: Polderstraat 141,<br />
2951 AL Alblasserdam<br />
roel.theeuwen@planet.nl<br />
www.beeldenparkdrechtoevers.nl<br />
Beeldentuin Ravesteyn Heenvliet<br />
Groepen op afspraak, mob. 06-15266092<br />
www.beeldentuinravesteyn.nl<br />
info@beeldentuinravesteyn.nl<br />
Open: 16 mei t/m 8 juni 2009 .<br />
De prachtige tuin en ruïne zijn nog wel te bezoeken<br />
iedere zondag tussen 12.00 - 17.00 uur<br />
Arrangementen mogelijk.<br />
Beeldhouwerscollectief ABK<br />
in de Botanische Tuin TU Delft<br />
Poortlandplein 6, 2628 BM Delft 015 2785696<br />
www.beeldhouwerscollectiefABK.nl<br />
22 juni t/m 25 okt. (in okt. zo gesloten)<br />
‘Sculptural Reflections on Botanic Solutions’<br />
Nieuw werk van Harriet Verleun, Ellen<br />
Klijzing, Anna Mul, Katrien Vogel, Carla<br />
Rump en Karin ter Waarbeek.<br />
Curator Jeroen Damen.<br />
Provincie ZEELAND<br />
foto ‘Paradise’, <strong>ruimtelijk</strong>e<br />
schets van Anna Mul<br />
Zomertentoonstelling met beeldentuin<br />
Op zondag 1 juni is in Galerie 45 de<br />
zomertentoonstelling geopend.<br />
De toegang is gratis.<br />
De tentoonstelling is te bezoeken t/m 31 augustus.<br />
Openingstijden tijdens de<br />
zomertentoonstelling:<br />
do. t/m za van 13.00 tot 17.00 uur, ‘s<br />
zondags van 11.00 tot 17.00 uur,<br />
en op afspraak.<br />
Zeeuwse Rozentuin<br />
Tegen de achtergrond van de grandioze weidsheid van het<br />
Zeeuwse kleilandschap exposeert Rozenkwekerij de Zeeuwse<br />
Rozentuin te Kats dit jaar werk van het <strong>kunst</strong>enaarsechtpaar<br />
Bert Frijns en Helene Briels.<br />
De tentoonstelling wordt op 14 juni geopend en loopt t/m 13<br />
september 2008. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van<br />
10.00 tot 17.00 uur. Entree: € 3,00 (toegangskaartje blijft gehele<br />
bloeiseizoen geldig).<br />
Adres: Katse Groeneweg 3, 4485 PH Kats. Tel. 0113-600361.<br />
Website: www.zeeuwserozentuin.nl.<br />
Provincie Noord-Brabant<br />
Interart Beeldentuin<br />
Gouverneursweg 6 C, 5473 VB<br />
Heeswijk-Dinther<br />
Tel. 0413-29 33 28, Fax. 0413-29<br />
35 61, www.interart.nl<br />
Openingstijden: 11 mei t/m 13 oktober 2008, 13.00u tot 17.00u<br />
Donderdag t/m zondag<br />
Voor groepen op afspraak buiten openingstijden.<br />
Titambire<br />
Een beeld<br />
van Paul<br />
Ceulemans<br />
genaamd<br />
‘Toro’<br />
Vedelring 184<br />
4876 ET Etten-Leur<br />
tel. 076-5035217<br />
mob. 06-29055541<br />
www.titambire.nl<br />
woe: 13-18 uur,<br />
elk 1e en 3e weekend<br />
van 12 tot 18 uur<br />
en op afspraak<br />
BEELDENTUIN Paula Withagen<br />
BEELDENTUIN<br />
Paula Withagen,<br />
Daansbergen 48, 4661 RG<br />
Halsteren (Bergen op Zoom)<br />
Inl. Tel.<br />
Schillemans-Withagen<br />
0164-683820<br />
E-mail:<br />
paulawithagen@hotmail.com<br />
Website:<br />
www.paulawithagen.nl<br />
OPEN; Het gehele jaar, door omstandigheden is het<br />
mogelijk, dat wij niet altijd aanwezig zijn, daarom is<br />
een telefoontje <strong>voor</strong>af veiliger. Tuin in landelijke omgeving,<br />
ong. 75 Beelden in verschillende steensoorten.<br />
VRIJ ENTREE.<br />
Provincie Limburg<br />
Giardino Beeldentuin en Galerie<br />
Rijksweg 31<br />
6325 AA<br />
Berg en Terblijt<br />
Inl. M. Stassen, tel.<br />
+31 6 53276570<br />
E-mail: info@giardinobeeldentuin.nl<br />
Website: www.giardinobeeldentuin.nl<br />
Open: 8 maart t/m 2 november,<br />
iedere vr van 13.00 – 17.00,<br />
za en zo van 11.00 - 17.00 uur en op afspraak.<br />
Vrij entree Bereikbaar: Volg A2 tot 1e stoplicht in Maastricht,<br />
afslag Berg & Terblijt, Giardino is gelegen aan de<br />
doorgaande Rijksweg tussen Maastricht en Valkenburg<br />
WHAT IS ON<br />
A MAN’S MIND<br />
- Olaf Mooij,<br />
Odapark, Venray<br />
De tentoonstelling loopt van<br />
8 juni tot en met 14 september 2008<br />
Open: dinsdag tot en met zondag van 11:00u tot<br />
17:00u<br />
Entree gratis<br />
Odapark, Merseloseweg 117, Venray<br />
+31 (0)478 - 513690, info@odapark.nl<br />
www.odapark.nl<br />
Singel 45, 4554 CP Westdorpe<br />
(naast basisschool “De Kreeke”),<br />
NL<br />
Info: Anne Mannaerts.<br />
Tel.+31 (0)115- 454629<br />
email: annem@annemannaerts.nl<br />
www.annemannaerts.nl<br />
freedom • amerikaanse beeldhouw<strong>kunst</strong> • 6 juni - 31 augustus<br />
lange <strong>voor</strong>hout • www.denhaagsculptuur.nl<br />
VRIENDEN
Pimpelmees 1 z 3766 AX Soest z T 035-6012825 z F 035-6018020<br />
www.hazelaar.nl z info@hazelaar.nl<br />
openingstijden: di. t/m vr. 9-17 uur z za. 10-16 uur<br />
de Hazelaar ART SUPPLIES<br />
gereedschap & materiaal <strong>voor</strong> beeldhouw- en restauratiewerken<br />
serpentijn, albast, marmer, hardsteen, kalksteen, dolomiet,<br />
diabas, sokkels, gips- en afvormmaterialen, wassoorten,<br />
siliconenrubbers, latex, klei, impregneermiddelen, Magmaen<br />
Welte glazuren, Terracolor glazuren, <strong>kunst</strong>stoffen<br />
diamantgereedschap, marmerraspen, steenbeitels, houtgutsen,<br />
kloppers en vuisten, gieterijbenodigdheden, gipsraspen,<br />
Creemers compressoren, electrische machines van:<br />
Flex, Suhner, Dremel, Moviluty, pneumatische hamers,<br />
afzuiginstallaties, atelierinrichting, boetseerbokken, keramiekbenodigdheden,<br />
ovens, vakliteratuur<br />
Kemner & Van Schalen<br />
samen sterker<br />
Door de bundeling van krachten, kunnen wij u alle gangbare gietmethodes aanbieden.<br />
Bronsgieterij Kemner is al jarenlang een begrip op het gebied van de verloren wasmethode en<br />
Kunstgieterij Ton van Schalen heeft grote expertise in het zandgieten.<br />
Voor de professionele beeldhouwer is een op deze schaal unieke gieterij ontstaan,<br />
waarbij liefde <strong>voor</strong> het <strong>kunst</strong>gietvak centraal blijft staan.<br />
Bronsgieterij Kemner<br />
Simon Homburgstraat 23 5431 NN Cuijk<br />
tel. 0485-314148 fax 0485-318863<br />
info@kemner.nl • www.kemner.nl<br />
Kunstgieterij Ton van Schalen<br />
Randweg 9 5711 DJ Someren<br />
tel. 0493-496363 fax 0493-494576
Change language