Klassenmanagement: hét instrument voor passend ... - Kennisnet

Gina de Vos-Knip
Obs Brandaris neemt zijn
Klassenmanagement: hét instr
JSW JAARGANG 92, APRIL 2008
40
Fotografie: Gina de Vos-Knip
Gina de Vos-Knip en vier leerlingen; werken aan de instructietafel.
De obs Brandaris valt het voormalig predicaat Gemeentelijk
Onderwijs Achterstandenbeleid (GOA).
Vanaf 2011 worden alle scholen geconfronteerd met de zorgplicht. Dit houdt in dat elke
De
school
leerlingenpopulatie
‡l
bestaat
zijn
uit
leerlingen
93 procent GOA-doelgroepleerlingen 80 procent allochtone leerlingen.
De algemene zorgplicht maakt een verandering van het klassikale
onderwijs noodzakelijk. Niet
goed
de
en
leerkracht,
passend
maar
onderwijs
het
moet
kind
bieden.
(met
In
zijn/haar
toekomst zullen dan ook meer zorgkinderen instromen het regulier onderwijs. Obs Brandaris (Stichting Openbaar Onderwijs Marenland), heeft vroegtijdig besloten om zijn verantwoordelijkheid te nemen inzake het bieden van passend onderwijs. Goed klassenmanagement zien de
H
leerkrachten als het instrument om dit te realiseren. Klassenmanagement wordt op de Brandaris vormgegeven door middel van Neuro-Lingu•stisch Programmeren (NLP) cošperatief leren.
mogelijkheden) staat centraal. Aansluiten bij de behoeftes van het kind is noodzakelijk.
Het onderwijs is afhankelijk van de werkvloer. Met andere woorden: waar moet
ANDVATTEN

verantwoordelijkheid
ument voor passend onderwijs
het onderwijs uitgevoerd worden, en wie bepaalt
de uitvoering uiteindelijk? Dat is de leerkracht in
de klas. Daarom heeft die leerkracht handvatten
nodig om effectief om te kunnen gaan met verschillen
tussen leerlingen, zodat elk kind passend
onderwijs kan ontvangen. Goed klassenmanagement
werd hierbij het instrument.
Klassenmanagement in de pratijk;
de leerkracht organiseert de activiteiten in de klas.
Onder klassenmanagement wordt verstaan: de
manier waarop de leerkracht het werken in de
klas organiseert. ‘Als een leerkracht een planning
maakt en organiseert is hij een manager.’
(Kounin, 1970)
De leerkrachten van de Brandaris volgden de
teamtraining Klassenmanagement en ontdekten
de belangrijkste peilers binnen het klassenmanagement: het didactisch
en het pedagogisch klimaat. Het didactisch klimaat draagt bij
aan de cognitieve ontwikkeling van de leerlingen en het pedagogisch
klimaat behelst de sociaal-emotionele ontwikkeling. Door het
creëren van een goed pedagogisch klimaat heeft de leerkracht de
KLASSENMANAGEMENT
ruimte om de leerlingen binnen de groep te helpen. Het pedagogisch
klimaat is dan ook een voorwaarde om tegemoet te komen aan
het didactisch gedeelte van het klassenmanagement: het zelfstandig
werken, de uitgestelde aandacht, werken met je maatjes (coöperatief
leren), en het werken aan de instructietafel.
De instructietafel binnen de groep biedt de leerkracht de mogelijkheid
om, tijdens het zelfstandig werken in de klas, de leerlingen
met verlengde instructie te helpen. Met andere woorden de leerkracht
moet zich vrijmaken om tegemoet te komen aan de individuele
verschillen binnen zijn groep. Dit wordt kenbaar gemaakt
door middel van het zelfstandig-werkenbord (pictogram) dat voor
het schoolbord hangt. Gedurende de tijd dat het zelfstandigwerkenbord
zichtbaar is, geldt de uitgestelde aandacht voor de rest
van de leerlingen in de klas. Na het zelfstandig werken wordt het
zelfstandig-werkenbord omgedraaid en is er tijd voor de evaluatie/reflectie.
De leerlingen kunnen dan hun vragen stellen of hun
klachten melden. De vragen of klachten kunnen ze noteren tijdens
de uitgestelde aandacht van de leerkracht. Deze evaluatiemomenten
zijn zeer belangrijk om het leereffect te bewerkstelligen bij de leerlingen
met behulp van reflectie. Wat ging er goed, wat ging er niet
goed en waar moet ik de volgende keer aan werken? Dat geldt ook
voor de leerkrachten; ook zij kunnen hun verbeterpunten noemen.
Van je fouten kun je immers leren. Met de komende zorgplicht in
het achterhoofd, waardoor mogelijk meer leerlingen met beperkingen
de Brandaris zullen binnenstromen, vond de school dat er meer
nodig was dan het bestaande klassenmanagement. De leerkrachten
moesten handvatten krijgen om zich meer vrij te kunnen roosteren
binnen de groep. Om meer tegemoet te komen aan het geven van
passend onderwijs aan alle kinderen. De oplossing werd gevonden
in de instrumenten Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) en
coöperatief leren.
Het pedagogisch klimaat komt in de Brandaris
sterk naar voren, omdat de leerlingen veel behoefte
hebben aan preventieve begeleiding inzake
gedragsproblemen en -stoornissen. Om het pedagogisch
klimaat zo goed mogelijk te houden, wordt
er preventief gewerkt aan het gedrag met behulp
van pictogrammen en de basisprincipes en technieken
uit het Neuro-Linguïstisch Programmeren
(NLP). Hoewel NLP op de Brandaris in oor-
(NLP) PROGRAMMEREN NEURO-LINGUìSTISCH
( Advertentie )
Schrijven is
lichaamstaal
Daarom zijn schrijfproblemen
zo moeilijk op te lossen.
Het Instituut HAENEN v. d. HOUT
geeft al 20 jaar hierover een
cursus in Utrecht:
HANDSCHRIFTSIGNALEN.
Info en inschrijving:
www.schrijfpedagogischehulp.nl
tel: 0252 - 672759
41
JSW JAARGANG 92, APRIL 2008

kost het je als leerkracht slechts enkele minuten
per keer door de preventieve werking die ervan
uitgaat. Leerkrachten die dit structureel toepassen,
kunnen preventief veel ellende voorkomen,
want als het goed gaat kunnen ze leerlingen de
sociale versterker (pictogram ‘duim’) geven. Het
is gebleken dat de leerlingen het geweldig vinden
om ‘de duim’ te ontvangen. Het negatieve,
ongewenste gedrag dooft uit en het positieve,
gewenste gedrag komt naar voren; iedereen wil
immers aandacht.
Voorbeeld van een coöperatieve werkvorm: de Placemate.
sprong is gericht op communicatie met kinderen
met een stoornis in het Autistisch Spectrum (zoals
PDD-NOS), is het bruikbaar in alle communicatie,
ook met gewone kinderen, of met ‘gewoon
lastige’ kinderen. NLP gaat ervan uit dat je de
communicatie met kinderen sterk kunt verbeteren
wanneer je als volwassene leert om je in de taal
van elk zintuig uit te drukken: visueel, auditief,
en kinestetisch (gevoel). Dan kun je voor ieder
kind de juiste taal gebruiken (zie kader ‘Kijken
naar jezelf’).
Om aan de taal van de zintuigen tegemoet te
komen, wordt gebruik gemaakt van pictogrammen:
‘schildpad-stoplicht-duim-gedragscode’.
Deze pictogrammen werken preventief door middel
van het aanboren van diverse zintuigkanalen.
Of een leerling nu visueel, auditief of kinestetisch
communiceert, een knik in de richting van de
pictogrammen ondersteunt de communicatie en
werkt preventief inzake het gewenste gedrag. De
pictogrammen ‘schildpad’ en ‘stoplicht’ (PAD:
Pedagogische Alternatieve Denkstrategieën;
Freriks en Louwe, 1995) zorgen ervoor dat de
leerling leert te stoppen, zijn plan maakt en vervolgens
leert te reflecteren. Het maken van je plan
na het stoppen is belangrijk: ‘Stop en kijk-Stop en
luister-Maak je plan-Heeft mijn plan gewerkt?’
Deze stappen worden middels dramatische
expressie in de klas nagespeeld. Voor en na iedere
vrije situatie (‘gymanstiek-gang-plein-van-naar
huis’) worden de leerlingen in de gelegenheid
gesteld om hun klachten te melden middels de
‘klachtenronde’ en het pictogram de ‘gedragscode’
(‘Er gebeurt iets-Heb ik er last van?-Ik wil dat je
stopt met…, omdat ik er last van heb-Lukt het
niet dan melden bij de leerkracht’) met als doel
een controlemiddel voor de pester en een weerbaarder
slachtoffer. Als je hier in het kader van
de doorgaande lijn teamafspraken over maakt,
De cursus ‘Kijken naar jezelf, omgaan met je kind’ van
Inge Jessica Dijks gaat over het inzetten van NLP in de
communicatie met een kind met een ‘aan autisme verwante
stoornis’. De curus is bedoeld voor groepen leraren/ouders
vindt plaats op wisselende locaties in het land.
Meer informatie: www.vanuitjezelf.nl.
Kijkennaarjezelf
Onder het motto ‘kinderen die samen leren,
leren samen te leven’ is op de Brandaris na de
teamtraining coöperatief leren ingevoerd als
opwaardering van het bestaande klassenmanagement
van zelfstandig werken, uitgestelde
aandacht en organisatie. Waarom coöperatief
leren? Uit studies is gebleken dat coöperatief leren een positief
effect heeft op de leerprestaties en de sociaal-emotionele ontwikkeling
van de leerlingen (Förrer e.a., 2000; Kagan, 2005). Het betreft
een didactische aanpak die geplaatst wordt binnen een pedagogisch
kader. Daardoor bevordert coöperatief leren een positief pedagogisch
klimaat, waar de leerlingen respect en begrip tonen voor
CO…PERATIEF LEREN
het anders zijn. De leerkracht kan zich nog beter vrijmaken om
langere tijd met de instructietafel te werken. De leerlingen kunnen
met behulp van het coöperatief leren elkaars maatjes zijn bij
het oplossen van problemen tijdens het zelfstandig werken. In het
kader van de doorgaande lijn, zijn er teamafspraken gemaakt over
de routines (stilteteken: leerkracht steekt de hand op en de leerlingen
imiteren; stemvolume: liniaalstem; opstelling: groepen van vier;
stilte- en taakkapitein: respectievelijk bewaken van stemvolume en de
opdracht) en de coöperatieve werkvormen die per leerjaar worden
aangeboden, zodat de leerlingen eind groep 8 over een flink aantal
coöperatieve werkvormen beschikken. Zonder concreet in te gaan
op de coöperatieve werkvormen, volgen hier twee uitspraken van
Brandaris-leerlingen na een coöperatieve les. Een zorgleerling gaf
aan: ‘Alleen vind ik het moeilijk, maar samen kan ik het ook’. Een
niet-zorgleerling zei: ‘Door erover te praten leer ik meer.’
Op bovenstaande beschreven wijze hoef je als school geen angst te
hebben voor de zorgplicht van 2011. Kijk eens naar wat je als school
reeds in huis hebt aan zorg. Formuleer je visie op zorgleerlingen.
Kijk wat je nodig hebt aan scholing in het kader van je eigen professionalisering.
Zo blijf je als school je autonomie handhaven en laat
STERK SAMEN
( Advertentie )
43
JSW JAARGANG 92, APRIL 2008

je je niet leiden door de wet, maar door je eigen
visie en missie. Vervolgens is het van groot belang
om samen te werken met andere scholen. Van
elkaars expertise kun je leren. Zet de deuren voor
elkaar open. Samen sta je sterk.
Dit artikel schreef de auteur in het kader van haar
academische master Special Education Needs.
Gina de Vos-Knip MA is werkzaam als groepsleerkracht,
intern begeleider en remedial teacher op
de obs Brandaris te Delfzijl.
Obs Brandaris te Delfzijl.
• Förrer, M., B. Kenter, S. Veenman (2000), Cöoperatief leren in het basisonderwijs. Amersfoort: CPS.
• Freriks, K. & Louwe, J. (1995), ‘Programma alternatieve denkstrategieën. Een leerplan voor sociaal-emotionele ontwikkeling’.
In: Jeugd in school en wereld, jrg. 79, nr. 5.
• Kagan, S. (2005), Structureel coöperatief leren. Vlissingen: Bazalt.
• Kounin, J.S. (1970), Discipline and group management in classrooms. New York: Holt, Rinehart & Winston.
• O’Connor, J. & Seymour, J. (2006), NLP-gids voor optimaal functioneren. Neurolinguïstisch programmeren voor beginners. Haarlem: De Toorts.
Literatuur
45
Djuna Denkers
Caroline Offerhaus
E ddenkers@cna.uva.nl
E cofferhaus@cna.uva.nl
T 020 525 1390 / 1490
E nascholing@cna.uva.nl
www.centrumvoornascholing.nl
( Advertentie )
Vanuit onze visie op integrale schoolontwikkeling bieden wij schoolleiders en
docenten in het primair onderwijs nascholing en maatwerktrajecten aan bij:
• keuze, invoering en ondersteuning: Kaleidoscoop, Ko Totaal, Piramide
• schoolspecifieke maatwerktrajecten voor VVE
(bijv. Montessori of Dalton Voorschool)
• diplomering volgens de landelijke verenigingen
• maatwerktrajecten schoolontwikkeling
• van pedagogisch handelen naar pedagogisch beleid
• het team als veilige omgeving
• planmatig werken aan contacten met ouders
• teamontwikkeling en loopbaanontwikkeling
• Post-HBO registeropleidingen Coach en Supervisor in het onderwijs
JSW JAARGANG 92, APRIL 2008
POJSW0208