Jaargang 2, 1984, nr. 1 - Gewina
Jaargang 2, 1984, nr. 1 - Gewina
Jaargang 2, 1984, nr. 1 - Gewina
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
2 OLGA WEIJERS<br />
Een dergelijk wetenschappelijk onderzoek is tot nu toe aileen door<br />
mij verricht voor de termen van de eerste groep, de universitaire<br />
instellingen betreffende. Voor de andere twee categorieen geef ik<br />
mijn opmerkingen dus onder uitdrukkelijk voorbehoud.<br />
Het is ook niet mogelijk om hier alle technische termen van het<br />
universitaire leven te behandelen. Men vindt hieronder dus een<br />
selectie van de belangrijkste universitaire termen, voor zover die in<br />
de 13e eeuw gebruikt werden door een aantal Europese universiteiten.<br />
De beschrijving is gericht op hun gebruik in de universitaire context<br />
en beoogt voornamelijk eventuele misverstanden op dit gebied uit<br />
de weg te ruimen.<br />
I. INSTELLINGEN<br />
1. De termen universitas en studium generale duiden twee verschillende<br />
aspecten van de universiteit aan, hoewel ze beide ook gebvuikt<br />
worden voor de ins telling als geheel. Studium (generate) is de<br />
onderwijsinstelling op zichzelf, universitas is de corporatie van<br />
studenten of leraren en studenten die het functioneren, de eenheid<br />
en de autonomic van die instelling verzekeren.<br />
Men heeft lang getwist over de vraag welk van de twee termen het<br />
eerst in deze zin gebruikt werd en welke het meest frequent was.<br />
Denifle 2 had hier nogal een uitgesproken mening over. De discussie<br />
lijkt mij zinloos. Over frequentie valt niets met zekerheid te zeggen,<br />
behalve binnen het bestek van afzonderlijke en goed uitgegeven<br />
bronnenverzamelingen 3 en de vraag welke term het eerst gebruikt<br />
werd, lijkt niet van belang gezien het verschil in betekenis. Laten we<br />
aileen constateren dat uiteindelijk de term universitas het gewonnen<br />
heeft als aanduiding van de universiteit, waarschijnlijk doordat hij<br />
beter het specifieke karakter van deze instelling definieert.<br />
Universitas is de verkorte vorm van universitas scotarium of<br />
magistrorum et scotarium. Vanaf het begin waren er twee verschillende<br />
typen te onderscheiden: in Bologna waren het de studenten die<br />
zich verenigden in een corporatie, in Parijs waren het vooral de<br />
magistri van de artes-faculteit, die overigens zelf vaak studenten<br />
in de andere faculteiten waren en van wie de leeftijd niet zoveel<br />
2) H. Denifle, Die Entstehung der Universitiiten des Mittelalters his 1400, Berlin 1885.<br />
3) Bijvoorbeeld het Chartularium Universitatis Parisiensis, ed. H. Denifle en A. Chatelain,<br />
Paris 1889-1894. ·<br />
TERMINOLOGIE VAN DE UNIVERSITEJTEN IN DE 13e EEUW 3<br />
verschilde van die van de studenten in Bologna.<br />
Universitas is in de 12e eeuw een complex woord, dat zowel in<br />
het algemeen een totaliteit kan aanduiden alsook, in juridische<br />
context, een vereniging van rnensen met bepaalde statuten en een gemeenschappelijk<br />
belang, een corporatie. Het is vooral in de 13e<br />
eeuw, waarin immers een sterke ontwikkeling van beroepscorporaties<br />
en andere vormen van collectief leven plaatsvond, dat de term een<br />
grate verbreiding vindt en tegelijkertijd door juristen nauwkeuriger<br />
wordt gedefinieerd.<br />
De universiteiten zijn een van de uitingen van deze ontwikkeling.<br />
In het begin heeft de term universitas het complement magistrorum<br />
of scolarium nodig om zich van andere corporaties te onderscheiden,<br />
maar al in de 13e eeuw vindt men het woord soms absoluut gebruikt,<br />
als de context duidelijk maakt waar het om gaat, en tenslotte is<br />
universitas aileen voldoende om de onderwijscorporatie aan te<br />
duiden.<br />
Het woord studium was in de 13e eeuw een gebruikelijke term<br />
zowel voor de universiteiten als voor andere onderwijsinstellingen.<br />
De toevoeging van het adjectief generate onderscheidt de universiteit<br />
van andere scholen.<br />
De discussie over de exacte betekenis van de uitdrukking studium<br />
generate lijkt nog steeds niet definitief afgesloten. Denifle en<br />
Rashdall 4 waren het op dit punt wel ongeveer eens, en de laatste<br />
vat het als volgt samen: in het begin is studium generate een vrij vage<br />
term, maar hij om vat in het algemeen drie karakteristieken: 1. de<br />
school trekt studenten die overal vandaan komen, van over de<br />
grenzen van een land of een streek - 2. het is een instelling voor<br />
hager onderwijs die tenminste een van de hogere faculteiten (theologie,<br />
rechten, medicijnen) om vat - 3. er is een aanzienlijk aantal<br />
leraren. Rashdall vertaalt de uitdrukking studium generate met<br />
'a school of general resort', hetgeen overeenkomt met Denifle's<br />
'Lehranstalt fur alle'. In het begin kon een universiteit zich deze<br />
titel zelf toeeigenen, maar in de loop van de 13e eeuw werd de<br />
stichting of de erkenning van een studium generate het monopolie<br />
van paus of keizer, waarmee een zekere betekenisverschuiving gepaard<br />
ging. Het werd een officiele benaming voor een universiteit<br />
die deze titel en de daarmee verbonden licentia ubique docendi (het<br />
4) H. Rashdall, The Universities of Europe in the Middle Ages, ed. F.M. Powicke en<br />
A.B. Emden (3 delen), Oxford 1936.