14.11.2013 Views

Jaargang 2, 1984, nr. 1 - Gewina

Jaargang 2, 1984, nr. 1 - Gewina

Jaargang 2, 1984, nr. 1 - Gewina

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

2 OLGA WEIJERS<br />

Een dergelijk wetenschappelijk onderzoek is tot nu toe aileen door<br />

mij verricht voor de termen van de eerste groep, de universitaire<br />

instellingen betreffende. Voor de andere twee categorieen geef ik<br />

mijn opmerkingen dus onder uitdrukkelijk voorbehoud.<br />

Het is ook niet mogelijk om hier alle technische termen van het<br />

universitaire leven te behandelen. Men vindt hieronder dus een<br />

selectie van de belangrijkste universitaire termen, voor zover die in<br />

de 13e eeuw gebruikt werden door een aantal Europese universiteiten.<br />

De beschrijving is gericht op hun gebruik in de universitaire context<br />

en beoogt voornamelijk eventuele misverstanden op dit gebied uit<br />

de weg te ruimen.<br />

I. INSTELLINGEN<br />

1. De termen universitas en studium generale duiden twee verschillende<br />

aspecten van de universiteit aan, hoewel ze beide ook gebvuikt<br />

worden voor de ins telling als geheel. Studium (generate) is de<br />

onderwijsinstelling op zichzelf, universitas is de corporatie van<br />

studenten of leraren en studenten die het functioneren, de eenheid<br />

en de autonomic van die instelling verzekeren.<br />

Men heeft lang getwist over de vraag welk van de twee termen het<br />

eerst in deze zin gebruikt werd en welke het meest frequent was.<br />

Denifle 2 had hier nogal een uitgesproken mening over. De discussie<br />

lijkt mij zinloos. Over frequentie valt niets met zekerheid te zeggen,<br />

behalve binnen het bestek van afzonderlijke en goed uitgegeven<br />

bronnenverzamelingen 3 en de vraag welke term het eerst gebruikt<br />

werd, lijkt niet van belang gezien het verschil in betekenis. Laten we<br />

aileen constateren dat uiteindelijk de term universitas het gewonnen<br />

heeft als aanduiding van de universiteit, waarschijnlijk doordat hij<br />

beter het specifieke karakter van deze instelling definieert.<br />

Universitas is de verkorte vorm van universitas scotarium of<br />

magistrorum et scotarium. Vanaf het begin waren er twee verschillende<br />

typen te onderscheiden: in Bologna waren het de studenten die<br />

zich verenigden in een corporatie, in Parijs waren het vooral de<br />

magistri van de artes-faculteit, die overigens zelf vaak studenten<br />

in de andere faculteiten waren en van wie de leeftijd niet zoveel<br />

2) H. Denifle, Die Entstehung der Universitiiten des Mittelalters his 1400, Berlin 1885.<br />

3) Bijvoorbeeld het Chartularium Universitatis Parisiensis, ed. H. Denifle en A. Chatelain,<br />

Paris 1889-1894. ·<br />

TERMINOLOGIE VAN DE UNIVERSITEJTEN IN DE 13e EEUW 3<br />

verschilde van die van de studenten in Bologna.<br />

Universitas is in de 12e eeuw een complex woord, dat zowel in<br />

het algemeen een totaliteit kan aanduiden alsook, in juridische<br />

context, een vereniging van rnensen met bepaalde statuten en een gemeenschappelijk<br />

belang, een corporatie. Het is vooral in de 13e<br />

eeuw, waarin immers een sterke ontwikkeling van beroepscorporaties<br />

en andere vormen van collectief leven plaatsvond, dat de term een<br />

grate verbreiding vindt en tegelijkertijd door juristen nauwkeuriger<br />

wordt gedefinieerd.<br />

De universiteiten zijn een van de uitingen van deze ontwikkeling.<br />

In het begin heeft de term universitas het complement magistrorum<br />

of scolarium nodig om zich van andere corporaties te onderscheiden,<br />

maar al in de 13e eeuw vindt men het woord soms absoluut gebruikt,<br />

als de context duidelijk maakt waar het om gaat, en tenslotte is<br />

universitas aileen voldoende om de onderwijscorporatie aan te<br />

duiden.<br />

Het woord studium was in de 13e eeuw een gebruikelijke term<br />

zowel voor de universiteiten als voor andere onderwijsinstellingen.<br />

De toevoeging van het adjectief generate onderscheidt de universiteit<br />

van andere scholen.<br />

De discussie over de exacte betekenis van de uitdrukking studium<br />

generate lijkt nog steeds niet definitief afgesloten. Denifle en<br />

Rashdall 4 waren het op dit punt wel ongeveer eens, en de laatste<br />

vat het als volgt samen: in het begin is studium generate een vrij vage<br />

term, maar hij om vat in het algemeen drie karakteristieken: 1. de<br />

school trekt studenten die overal vandaan komen, van over de<br />

grenzen van een land of een streek - 2. het is een instelling voor<br />

hager onderwijs die tenminste een van de hogere faculteiten (theologie,<br />

rechten, medicijnen) om vat - 3. er is een aanzienlijk aantal<br />

leraren. Rashdall vertaalt de uitdrukking studium generate met<br />

'a school of general resort', hetgeen overeenkomt met Denifle's<br />

'Lehranstalt fur alle'. In het begin kon een universiteit zich deze<br />

titel zelf toeeigenen, maar in de loop van de 13e eeuw werd de<br />

stichting of de erkenning van een studium generate het monopolie<br />

van paus of keizer, waarmee een zekere betekenisverschuiving gepaard<br />

ging. Het werd een officiele benaming voor een universiteit<br />

die deze titel en de daarmee verbonden licentia ubique docendi (het<br />

4) H. Rashdall, The Universities of Europe in the Middle Ages, ed. F.M. Powicke en<br />

A.B. Emden (3 delen), Oxford 1936.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!