Jaargang 6, 1988, nr. 1 - Gewina

ISSN 0168-7212 BATAVIA ACADEMICA VI (1988) 2
A.N. RUULS
VIER VRAGEN OMTRENT DE DISPUTATIES, BINNEN HET JURI­
DISCH ONDERWDS AAN DE NIJMEEGSE KW ARTIERLUKE ACA­
DEMIE VERDEDIGD ONDER PETRUS DE GREVE (PERIODE:
1663-1676), BENEVENS EEN POGING TOT BEANTWOORDING.*
1. lnleiding
Evenals Leiden, Franeker, Groningen, Utrecht en Harderwijk had ook
Nijmegen in de zeventiende eeuw een universiteit. Haar ontstaan kunnen
we plaatsen in de navolgende reeks van ontwikkelingen. Vooreerst de
Nederlandse opstand tegen de Spaanse landsheerlijke regering, gevestigd
te Brussel. De opstandige gewesten, steeds verder in een protestantiseringsproces
geraakt, ondervonden de behoefte aan een eigen intellectueel
centrum, los van het Zuidnederlandse, katholieke, Leuven. Willem van
Oranje voorzag daarom in 1574 de gewesten Holland en Zeeland van een
eigen cultureel centrum, een universiteit, gevestigd te Leiden. Friesland
volgde in 1585 met een academie te Franeker, Groningen in 1614 en
Utrecht in 1636. Het gewestelijk particularisme gaf zo aanleiding aan elk
der noordelijke provincien, een eigen hogeschool in het Ieven te roepen.
In Gelderland leefden soortgelijke strevingen. Harderwijk wist het
voortouw te nemen. Mede met steun van graaf Maurits, de stadhouder
van Gelderland, werd in 1600 de Veluwse hogeschool - het Gymnasium
Illustre - geopend. Voorlopig was het een instelling van een Gelders
kwartier, dat van de Veluwe. De beide andere kwartieren, Nijmegen en
Zutphen, namen voorshands geen verantwoordelijkheid op zich voor de
(fmanciele) lotgevallen van het Harderwijkse Gyrnnasium. 1
Pas tijdens de
Munsterse vredehandel (1647) besloten de drie kwartieren, het Gynmasium
Illustre tot de rang van Gelderse universiteit te verheffen. Harderwijk
kreeg zo een academie, met het ius promovendi. Ze werd op 12 april
1648 plechtig geopend. 2
De Gelderse hogeschool ondervond niet slechts concurrentie van haar
zusters in de andere gewesten, ook in Gelderland ontstond een mededingster.
De stad Nijmegen had zich steeds fel verzet tegen de Harderwijkse
pogingen, het gynmasium tot universiteit te verheffen. Ook na de vrede
van 1647 zette de oude rijksstad haar streven voort. Lukte het niet de
hogeschool van Harderwijk naar Nijmegen te verplaatsen, dan moest de
stad maar een eigen academie oprichten. Lokaal chauvinisme en naijver