DIE AARD EN BETEKENIS VAN DIE ESKATOLOGIE IN DIE ...

DIE AARD EN BETEKENIS VAN DIE ESKATOLOGIE IN DIE
EKSISTENSIETEOLOGIE VAN BULTMANN EN SY NAVOLGERS
I. J. du Plessis (Universiteit van Zoeloeland)
A. Begripsverkenning
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Wanneer daar gepoog word om oor die eskatologie 'n uitspraak
te doen binne die raamwerk van die sog. eksistensieteologie. dan is
dit allereers nodig om tot 'n duidelike omIyning van die begrippe
waarmee ons opereer, te kom. Dit is nodig vanwee 'n duidelike
betekenis verskuiwing wat daar die laaste jare ingetree het t.O.V. die
woord eskatologie/eskatologies. En dit is veral vanwee die wyse waarop
juis die eksistensialisme in die Nuwe-Testamentiese eskatologie gebruik
is vir die verstaan van hierdie begrip.l
Alhoewel die N.T.e wetenskap in die jongste tyd beslis die eskatologie
weer gaan uithaal het uit die laaste hoofstuk van die Dogmatiek,
gaan die wee tog weer uiteen wanneer die eksistensieteoloe onder
aanvoering van Bultmann die eskatologie van Jesus s6 gaan verbreed
het, dat dit 'n "immer in der Entscheidung stehen" is. Die tydelike
aspek word eenvoudig deur hulle opgegee omdat die Bultmann-skool
hom nie gebonde voel aan die etimologie van die begrip nie. Dit is
eerder die eietydse filosofie wat hier die bepalende faktor is by die
verklaring en verstaan van die term eskatologie. Dit is seker waar
dat aIle teologie tydgebonde is en dat die eksistensieteoloe nie hoef
te ontken dat dit met hulle die geval is nie. 2 Hierdie teoloe maak
daar geen geheim van dat hulle gebruik maak van die eksistensiale
interpretasie van Martin Heidegger nie. 3 Harbsmeier is stelIig korrek
in sy siening as hy se: "There is no specific principle in existentialism
which Bultmann has sought out to serve him in his theological system.
Only his conviction that here was true and factual thinking led him
to accept the apparent challenge presented by the early work of
Heidegger. Sein und Zeit". As hy egter verder beweer: "Bultmann
happened upon existential philosophy during his New Testament studies"
(p. 149) dan Iyk dit na 'n nalewe dissipel wat blind is vir anachronisme
in sy apologie vir sy meester.
Hierdie betekenisverskuiwing by jou eksistensieteoloe moet steeds
in rekening gehou word in hierdie onderwerp, ook met die oog op 'n
beoordeling van hierdie beskouing. Dit is naamlik 'n ope vraag of
so 'n verskuiwing geregverdig is vanuit die duidelike temporele inhoud
van die woord "eschatos". asook vanuit die verstaan van die Evangelieboodskap
in die vroegste kerk. Is die hele Skrifwoord hier nog werklik
die norm vir die begripsbepaling of is dit slegs sekere dele uit die
132

Skrif wat pas in die filosofiese raamwerk en voorveronderstelJings
van die eksegeet wat gebruik word vir die bepaling van die inhoud
van 'n begrip?
Volgens die ThW Il 694 dui die term eschatos in die N.T. hoofsaaklik
op 'n tydelike Jaaste waaruit die eskatologiese aanwending
van die term ontwikkel het. Uit die Septuaginta. Targums. rabbinistiese
en apokaliptiese literatuur kom die bekende uitdrukkings voor: in
'die laaste dae, aan die einde van die dae. einde ens. Die begrip
was algemeen bekend en dui hoofsaaklik op die einde wanneer Jahwe
sy oordeel sal fel.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Die N.T. gebruik eschatos as aanduiding van die einde wat begin
het met Jesus se koms (Mk. 12: 6, Rebr. 1: 2; 1 Pet. 1: 20). Verder
word die uitgieting van die Heilige Gees ook gesien as plaasvindend
"in die laaste dae". M.a.w. die dae waarin die vroee gemeente hulle
bevind. word gesien as die "laaste dae". Die laaste tye sal verder
gekenmerk word deur die optrede van die antiehris en spotters (2
Tim. 3: 1; 2 Pet. 3: 3; Jud. 18; 1 Joh. 2: 18) en hierdie laaste tyd het
eintlik reeds aangebreek - volgens die verwagting en oordeel van
die vroee Kerk. Andersyds is daar ook 'n verwagting van 'n komende
"laaste dag" wanneer die laaste plae van Gods oordeel sal plaasvind
(Open. 15: 1; 21: 9), wanneer die laaste vyand oorwin sal word (1 Kor.
15: 26) en die laaste basuin gehoor sal word (1 Kor. 15: 52) by die
opstanding (Joh. 6: 39v.) ens. In hierdie gedagte a.d.e.k. van die
teenwoordigheid van die laaste dae (eschatos) in Christus se koms en
in die ervaring van die vroee Kerk en a.d.a.k. die gelyktydige toekomstigheid
van die laaste dae Ie natuurlik een van die wesenlike
probleme van die eskatologie.
So teken die N.T. vir ons die eskatologie. Vir Bultmann egter. dui
die term eskatologies nie op die finale doel van Gods reddende daad
wat nog in die tyd moet plaasvind nie. maar dit beskrywe enige
gebeure wat self verbonde is aan die finale aksie. Cullmann vat egter
die saak raak as hy opmerk: "Die Worte ,Esehatologie' und ,esehatologiseh'
beziehen sieh auf die Endzeit. nieht auf die Entscheidungszeit.
Gewiss is! die Endzeit Entseheidungszeit, aber nieht jede Entseheidungszeit
ist Endzeit".4 Die deurslaggewende uitgangspunt in die
bepaling van die inhoud van die term eskatologie is nie die menslike
beslissing nie maar die goddelike beslissing. Die beslissing van die
mens kry 'n aandeel in die beslissing van God as reaksie op die iriisiatief
van Gods daad. M.a.w. die verskil in die inhoud wat aan die woord
gegee word. Ie in die benadering: teologies of antropologies. En dit
hang ook weer ten nouste saam met die geskiedenisbeskouing van die
Skrif: heilshistories of eksistensieel (punktueel).
133

B. Die historiese aanloop
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Die werklike ondersoek na die eskatologie gaan eintlik maar terug
tot die laaste dekades van die 1ge eeu. Die liberale teologie van die
1ge eeu het nie veel belangstelling gehad vir die toekomsperspektief
rue. Rulle aksent op die vorm-inhoud-skema waaruit die historiese
kritiek dit moes uithaal wat wesenlik van betekenis is. het aan die
eskatologie 'n baie ondergeskikte betekenis toegeken.5 Sedert J. Weiss
het daar 'n geheel nuwe belangstelling ingetree.
Albert Schweitzer het met sy konsekwente eskatologie radikaal standpunt
ingeneem teenoor die liberale teologie. 6 Ry het Jesus se optrede
pro beer verklaar vanuit Sy verwagting van die "Naherwartung" wat
tot drie maal toe gefrusteer word deur 'n .. Parusieverzogerung". Jesus
sou homself as Messias designatus van die Koninkryk van God beskou
en dit sou enige oomblik die geskiedenis kon betree op 'n wys soos
in die Joodse Apokaliptiek verwag - as 'n eindkatastrofe. Die uitbly
van die parousie dwing Jesus om self die prys te betaal en sodoende
die koms van die Koninkryk te forseer. En nog steeds bly die parousie
uit en dwing die vroee Christendom om die foutiewe Naherwartungsgeloof
van Jesus al meer te "enteschatologisieren".7 Aangesien Jesus
se verwagting van die nabye Voleinding nie vervul is nie het die
historiese Jesus volgens Schweitzer geen werklike boodskap vir die
hede nie.
Die sterk futuriese inslag van teoloe soos Dibelius. Bultmann,
Conzelmann e.a. dui daarop dat Schweitzer nie sonder invloed was
me. Rulle sou egter nie as Schweitzer navolgers getipeer kan word nie
soos ons later sal sien.
Ons vra dus nou eers aandag vir C. R. Dodd. se realized eschatology
wat lynreg teenoor Schweitzer stelling ingeneem het. Vir Dodd het
die eskatologiese koms van die Koninkryk reeds volledig in vervulling
gegaan deur die optrede van Jesus Christus. En dit wat nie inpas in
sy skema nie word han dig op die rekening geplaas van die vroee
Christendom. Ry trag om die gedagte aan v66r en daama uit te skakel
omdat dit nie sou pas in die ewigheidsorde nie.
Dodd se standpunt word nie meer net so nagevolg nie maar tog
vind dit weerklank in die aksent op die voortgang van die realisering
van die eskatologie. So praat J. Jeremias van 'n "sich realisierende"
eskatologie en J. A. T. Robinson opereer met die begrip "inaugurated
eschatology". Hieruit spreek dan wesenlik die gedagte van die eskatologie
wat aangebreek het. Die koms van Christus, sy kruis en alles
wat daama gebeur, is deel van die een parousia.
Met hulle aksent op toekoms of hede het Schweitzer en Dodd uiteindelik
albei die N.T.e tydsvoorstelling oorboord gegooi en die
eskatologie van die N.T. moes plek maak vir 'n tydlose voorstelling.
134

Die eskatologie word uiteindelik uit die tyd gelig en dit is slegs die
beslissing in die hede waar die tyd weer relevant gemaak word. En
hiermee het ons by Bultmann c.s. se beskouing aangaande die eskatologie
gekom.
C. Bultmann se beskouing
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Ons wi} direk weer daarop wys dat in B.o se geskrifte die term
"eskatologie" nie 'n omskrywing is van die laaste dinge of van die
dinge wat nog moet kom nie. Die betekenisverskuiwing waarna ons
reeds verwys het. is karakteristiek vir sy hele teologiese denke. B.
se self dat die Christlike kerugma die verkondiging is van Jesus
Christus as eskatologiese hielsdaad maar "das geschieht erst im Kerygma
der Urgemeinde. nicht schon in der Verkundigung des geschichtlichen
Jesus ... "8 Jesus se optrede word weI veronderstel maar dit is
eers die oergemeente wat teologies daaroor besin het en hierdie besinning
en geloof vind dan uiteindelik weerklank in die Evangelies. Walther
Schmithals som dit korrek op as hy se: "For Bultmann •• eschatological'
does not describe the final goal of the saving action of God which
has still to take place in time; it describes any occasion which is itself
bound up in this final action".9 Die begrip eskatologie is eintlik
die brandpunt waarin Bultmann se hele teologie saamgetrek is -
nie slegs 'n deel van die dogmatiese dissipline nie.
Bultmann se standpunt is die van die eksistensiele antropologie wat
betekenis in geskiedenis ontdek in die oom blik van beslissing, waardeur
die mens homself is (word). Daarom is die sin van Jesus se eskatologie
ook vir hom 'n "immer in der Entscheidung stehen". Eskatologie is
nie soseer 'n saak van tyd of termyn nie maar van 'n eksistensiele
beslissing. Volgens B. is die mens die produk van sy tyd en agtergrond
- sosiologies en sielkundig seker grotendeels korrek. Hierdie
agtergrond en invloedssfere moet nou opgebreek. ontleed, afgeskil
en ontmitologiseer word om die ware mens en sy idees te ontdek.
Ook die geskiedenisbeskouing (dus ook die eskatologie) van die mens
is deur die eeue geklee in die denkbeelde van sy tyd. Om die mens
en sy beskouing van 2000 jaar gelede verstaanbaar te maak vir die
mens van vandag. moet hierdie "bekleding" ontklee word om by
Idie ware mens uit te kom. En hierdie ware natuur van die mens is
sy historisiteit. Dit bestaan nie daarin dat hy geskiedenis kan maak
of in die geskiedenis-gebeure betrokke is nie, maar dat die mens homself
word deur sy beslissing van oomblik tot oomblik. In aansluiting
by Heidegger se eksistensiele aksent wil ook Bultmann dan die
eskatologie punktueel verstaan.
B. se verstaan van die Bybelse eskatologie-begrip word duidelik
uit die oorsig wat hy gee van die ontwikkelingsgeskiedenis van die
begrippe geskiedenis en eskatologie in sy Gifford Lectures.10 Reeds op
135

p. 23 gee B. sy opinie weer as hy se: "The eschatology of the West
developed from the concept of the periodicity of the course of worldly
events". Die sikliese opvatting van geboorte en sterwe het volgens B.
tog dwarsdeur die ondertoon gebly van die mens van die O.T. en
N.T. se tyds-, en geskiedenis-opvatting. Alhoewel die sikliese opvatting
later gelos is, het die idee van die periodisiteit gebly (p. 25).
In die O.T. word God as Skepper verstaan en volgens B. het die
O.T.e profesie (behalwe Daniel) nog geen eskatologie geken in die sin
van die leer van die einde van die wereld nie. Die O.T.e profesie
praat van verlossing en verdoemenis net in terme van Israel en sy vyande
- d.w.s. 'n oordeel in die geskiedenis en nie oor die hele were1d nie.
En hierdie oordeel is dan ook dikwels beskryf in mitologiese terme
soos rampe, aardbewings ens. B. beweer dan ook dat Israel in sy
gebruikmaking van die hierdie terminologie eintlik besig was met die
"historicising of cosmology" (p. 28). By Daniel egter kom die tyd
van verlossing te staan teenoor die voorafgaande bose tyd en word dit
as twee kontrasterende aione gesien. Hierdie dualisme het volgens B.
ontwikkel in die Joodse apokaliptiek wat op sy beurt weer in die
N.T.e eskat010gie neerslag gevind het.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
In die latere Judai'sme is die kosmologie gehistoriseer - Israe1 historiseer
sy ervaring - en is die lot van die mensheid gep1aas in die
plek van die wereld. Die twee aione het die sikliese periodes vervang
en s6, is volgens B., 'n egte eskatologie gevestig. Geskiedenis is nou
verstaan vanuit die eskatologie - dus 'n verandering van die O.T.e
opvatting. Die goddelike oordee1 geskied nie meer as 'n historiese
krisis deur God bewerk nie maar is 'n suiwer bo-natuurlike gebeure.
veroorsaak deur 'n kosmiese katastrofe. En gepaard hiermee gaan
dan tekens wat in die apokaliptiek verwag word as tekens van die
einde.
Die Joodse eskatologie is volgens B. dus eintlik gebore uit die
kosmologie wat 'n historiese inslag kry o.g.v. die ervaring van Israel.
Hy sien byvoorbeeld die Messiaanse verwagting in hierdie lig as hy
beweer: "The messianic hope in particular may have its origin in the
cosmic mythology according to which every world-period is ruled by
a new ruler, i.e. a new star" (p. 28). (Vir B. is 'n kosmologiese eskatologie
per se mitologies. Dit verwar natuur en geskiedenis en reduseer
die menslike bestaan tot die sfeer van kosmiese objektiviteit.)
B. is van mening dat in die N.T. die Ou-Testamentiese opvatting
van die geskiedenis sowel as die apokaliptiese opvatting bewaar is
alhoewel die apokaliptiese opvatting oorheersend is (p. 31). Jesus beskou
sy tyd as tyd van beslissing en die mense se houding tot Homself as
beslissend vir hulle. Die tyd van vervulling van die ou beloftes het
aangebreek. Die eindtyd het met Christus aangebreek en in hierdie
136

Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
lig het die vroee Christelike gemeenskap hulle self verstaan. Hulle
het hulleself as die ware Israel beskou en hulle verhoudmg met die
Israel van ouds is nie gesien as 'n historiese kontinuHeit nie - eerder
as 'n kontinui'teit deur God geskep. Die betekenis van Israel is nou
vir die eerste keer verstaan en weI as die goddelike raad wat verborge
was en nou openbaar is. Die belofte aan Israel van ouds was eintlik
vir hierdie Israel van Jesus se tyd bedoel en is nou vervul. Die goddelike
raad. se B.: "does not consist in the divme guidance of Israel's history
as the Deuteronomic historiography understood it. m the sense that
the justice of God could be known from the changiilg events of history"
(p. 35). Die goddelike raad bestaan eintlik in die eskatologiese gebeure
wat begin het met die vleeswording van Christus. sy kruisiging. opstanding.
verheerliking en wat voortgesit is in die vestigiilg van die Kerk
as liggaam van Christus en wat beeindig sou word met die aanbreek
van die laaste dinge (p. 35-36). Toto sover kan B. se opvattmg van
die eskatologie seker aanvaar word maar hy gaan verder en onderskei
tussen Ou en Nuwe Verbond deur te beweer dat 19. nie gebaseer is
op 'n historiese gebeure soos die eerste rue. "For the death of Christ
on which it is founded is not a .historical event' to which one may
look back as one may to the story of Moses. The new people of God
has no real history. for it is the community of the end-time. an
eschatological phenomenon. How could it have a history now when
the world-time is finished and the end is imminent" (p. 36). Op grond
hiervan kom B. dan tot die belangrike uitspraak: "All this means
that in early Christianity history is swallowed up in eschatology"
(p. 37).
S6 rekonstrueer B. dan die Bybelse eskatologie soos hy meen dat
dit uitgeloop het m die N.T. Hy se dat Jesus se verkondiging die
heerskappy van God as hoofinhoud het maar hierdie heerskappy is
'n eskatologiese begrip wat dui op die einde van hierdie wereld. d.w.s.
die einde van die teen-Goddelike. Volgens B. vind Jesus se toekomsverwagting
n6u aansluiting by die apokaliptiese krmge en
literatuur.ll Hy erken egter wel dat die fantastiese spekulasie wat so
kenmerkend van die Joodse Apokaliptiek is. nie by Jesus voorkom nie.
Volgens B. staan dit vir Jesus vas dat hierdie wereld afgeloop is en
hy verwys hiervoor byvoorbeeld na Mk. 1: 15. (Dit is opvallend hoe
beperk en selfs willekeurig B. is by die gebruik van ondersteunmg
vir sy argumente. Die afhanklikheid van Apokaliptiek. Gnostiek ens.
vind jy juis in die boeke wanr die skrywers in besonder met die
opvattings te doen gekry het en die terminologie gebruik omdat dit
bekend was of om juis dergelike tendense te bestry. Weens sy metode
en program van ontmitologisering en verwysmg na gemeente-teologie
sny B. dikwels argumente af wat teenoor sy eie gebruik sou kan word
en beperk en verskraal hy die scopus van sy bewysmateriaal aansienlik.)
B. bedoel nie dat, die heerskappy van God reeds "Gegenwart" is
137

nie maar weI dat dit .. im Anbruch" is.12 Die mens kan die gang
van hierdie gebeure nie verhaas nie - soos die Fariseers deur wetsonderhouding
en die Selote deur die verdrywing van die Romeine
wou pro beer nie. B. verklaar daarom ook die gelykenisse van die
Koninkryk van die vanselfgroeiende saad, die mosterdsaad, en die suurdeeg,
Die as 'n .. in der Geschichte wachsende Grosse" nie maar se
dat hierdie koms as 'n wonder gesien is, onafhanklik van menslike
bydrae.13 Alhoewel die wonder-element wel aanwesig is, kan die
temporele element tog sekerlik nie net weggeredeneer word deur dit
eksistensieel te verklaar nie. Hier het ons 'n duidelike illustrasie van
hoe B. wil wegdoen met die temporele sodat selfs 'n duidelike beeld
van groei wat tog in die tyd moet plaasvind, eenvoudig eksistensieel
omgewerk word. B. is hier dus bereid om die wonder aan te gryp,
hoe hy dit ookal vir homself wil verklaar, om sy saak te dien. Hoe
hy vir homself voorstel dat die hoorders van Jesus die beeldspraak sou
verstaan, bly 'n vraag. In elk geval, B. se dat al wat die mens te doen
staan, is om gereed te wees, want "Jetzt ist die Zeit der Entscheidung"14
en Jesus se oproep is 'n oproep om te beslis! Jesus is in sy Persoon
self die Teken van die Tyd. Daarom, volgens B., proklameer Hy
Homself nie as Messias nie maar is in sy persoon die "Forderung der
Entscheidung" in sover as sy oproep die laaste woord voor die einde
is: Hy roep op tot 'n finale beslissing.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Op grond van hierdie eskatologie het die oergemeente hulleself beskou
as die gemeente van die endtyd en hulJeself die O.T.e titel van "gemeente
van God" (qahal Jahwe) toegeeren - 'n vervulling van die apokaliptiese
verwagting volgens B.15 Maar die vraag kan natuurlik gestel word: Is
dit bloot 'n apokaliptiese verwagting? Is hierdie gevolgtrekking nie
toe te skryf aan B. se onwilligheid om 'n heilsgeskiedenis in die O.T.
raak te sien nie?
B. beskou die heilsgebeure in Jesus Christus as 'n eskatologiese
gebeure en sien hierdie eskatologiese gebeure daarin dat God die ou
wereld beei'ndig het en 'n nuwe begin het. Maar is dit werklik 'n
geval van die oue wat beeindig is, of is dit slegs 'n nuwe moonlikheid
(dimensie) wat in Christus as heilsdaad werklikheid word in die
raamwerk van die oue. B. beweer verder dat die verkondiging van
die heilsgebeure nie berus op 'n objektiewe heilsdaad in die geskiedenis
nie maar dit is die oproep om met God versoen te word: dus is dit
so dat: "das Heilsgeschehen Dirgends anders als im verkiindigenden, im
anredenden, fordernden und verheissenden Wort praesent ist".1 6 Die
heilsgebeure word dus voltrek in die verkondiging van die Woord
en is juis daarin eskatologiese gebeure dat dit nie tot 'n "Faktum"
van die verlede word nie maar voortdurend in die hede nuut gebeur.
Die geloof is nou die antwoord op die verkondigde Woord en behoort
ook tot die heilsgebeure as eskatologiese gebeure. Dit is nl. die
138

moontlikheid van die nuwe ontsluite heilsweg. Die geloof word deur
God bewerk in soverre as die gegewe genade die menslike beslissing
eers moontlik gemaak het. sodat dit self aileen 'n gawe van God is
sonder om sy beslissingskarakter te ontneem. Daarom praat B. van
die geloof as eskatologiese eksistensie.17
Vervolgens wi] ons wys op B. se verstaan en interpretasie van die
probleem van die .. Parusieverz6gerung". Hy vind hierdie probleem
van die eskatologie gelllustreer in tweerlei:-
(i) Die historiografie van Lukas en Handelinge.
(ii) Die belangrikheid van die tradisie in die Christelike gemeenskap.
Hy wys daarop dat Markus en Matthetis nie as historici skryf nie
maar as predikers en leraars. Lukas onderneem egter om 'n geskiedenis
van Jesus te skryf. Lukas Ie selfs 'n verband met die profane geskiedenis.
Maar B. beweer: "The earliest Christian community in its eschatological
consciousness would not have been interested in such an account."18
Maar die Evangelie van Lukas sowel as Handelinge is tog geskryf en
aanvaar reeds in die vroegste Kerk; daarom is dit 'n vraag of hulle
weI so ongelnteresseerd sou wees as wat B. beweer. Johannes-Evangelie
op wie B. soveel bou is tog later as Lukas. selfs veel later volgens B.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Namate ooggetuies van Jesus se lewe gesterwe het, het die tradisie
belangriker geword en vind B. by Paulus 'n nuwe verstaan van die
eskatologie en word dit selfs by Johannes nog radikaler ontwikkel.
Die vraag ontstaan egter of B. hierin voldoende rekening hou met
die feit dat Paulus sy briewe geskrywe het nog voor die Evangelies
skriftelik gefikseer is. Al neem mens ook die mondelinge tradisies as
bronne vir die Evangeliste in ago lyk 'n skerp kontras tussen Paulus
en hulle tog vreemd. B. meen dat Paulus se opvatting van die geskiedenis
bepaal word deur die eskatologie, en hy beweer dan dat Paulus
nie op die geskiedenis van Israel terugkyk nie maar op die van die
mensheid in sy geheel. (Maar wat van Rom. 9-1I?) Hierdie geskiedenis
word dan deur God beelndig ooreenkomstig B. se opvatting.
Paulus het volgens B. daarin geslaag om die probleem van die verhouding
geskiedenis-eskatologie (soos deur die Parusieverzogerung
veroorsaak) op te los deur sy opvatting van die historisiteit van die
mens en die dialektiek van die Christelike bestaan. Hy vind dit in
die onderweg wees van die Christen tussen die "nie meer nie" en die
.. nog nie".19
Johannes het. volgens B., nog radikaler die opvatting uitgewerk van
die eskatologiese gebeure wat in die hede plaasvind. Johannes het
nJ. afgesien van die verwagting van 'n toekomstige kosmiese gebeure wat
nog deur Paulus behou is. Hy verwys na Joh. 3: 19 waar die skrywer
sy stelling poneer in opposisie tot die tradisionele apokaliptiese eska-
139

tologie: opstanding en laaste oordeel is beide present in die koms
van Jesus. B. erken dat Johannes wel melding maak van 'n toekomstige
volmaking van die huidige lewe maar dan nie in die sin van Paulus
se apokaliptiese eskatologie waarin 'n kosmiese katastrofe verwag word
nie. Hy meen dat Johannes 'n nuwe interpretasie gegee het aan Jesus
se parousie (vgl. Joh. 14: 2v.).
B. meen dat vir Paulus en Johannes die huidige tyd 'n "tussentyd"
is. Vir Paulus: tussen die opstanding van Christus en sy verwagte
parousie aan die einde van die wereld. Vir Johannes: tussen die verheerliking
van Jesus deur sy kruis en die einde van die gelowige se
aardse lewe. Oit is egter nie slegs kronologies nie maar het ook 'n
wesenlike betekenis. "It is the dialectical ,between' which characterises
the Christian existence as between ,no longer' and ,not yet' ".20
B. meen dat hierdie "tussentyd" later aileen 'n kronologiese betekenis
gehad het. En die uitbly van die parousie is vervang deur sakramentalisme
en kultus in die Kerk. (B. konkludeer: "So the Church is
.changed from a community of the saved into an institution of salvation",
p. 53. Hierdie beskrywing is seker waar van die Kerk van
die 2-3e eeu maar nie van die Kerk soos in die N.T. beskryf nie.)
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
O. Beoordeling van Bu:tmann
In sy hele teologie moet ons B. steeds sien as die man wat poog
om die Nuwe Testament vir die moderne mens toeganklik te maak.
Die moderne mens wat die sJagoffer geword het van die nihilisme
wou hy weer by die EvangeJieboodskap bring. Maar juis in sy verhewe
doelstelling Ie ook sy uiteindelike swakheid. Die eskatologie van Jesus
wou hy s6 toeganklik maak vir die mens dat daar van hierdie eskatologie
weinig oorgebly het. Vanuit die eksistensiale interpretasie beskou
hy die temporele element in die eskatologie van Jesus sekonder omdat
hierdie temporele element volgens B. berus op die Judalstiese apokaliptiek
wat weer op die kosmologie rus en 'n kosmologiese eskatologie
is vir B. per se mitologies.21
B. se onderskeiding tussen en kontrastefing van natuur en geskiedenis
of kosmologie en antropologie lyk vir ons na die kern van die probleem.
Hy dink net in terrne van of - of: of 'n eskatologie waarin kosmologie
die historisiteit ingesluk het, Of 'n eskatologie waarin die historisiteit
behou word deur die verwerping van kosmologie. 22 B. kies voluit vir
19. en ons kry as resultaat 'n eksistensiele oorsetting van kosmologie
in antropologie. S6 'n dualisme tussen kosmos en antropos is inderdaad
soos Minear se: "an oversimplified and overrationalized mould into
which to force the eschatological visions of prophets and apostels" .23
Kosmologie en antropologie staan nie so ahsoluut vreemd teenoor
mekaar nie. Vir die skrywers van die BybeI (insluitende Paulus en
140

Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
10hannes) is hierdie twee nie onversoenbaar nie, eerder wedersyds
afhanklik. As Paulus van Gods gena de en versoening vir die hele
skepping praat, sy heerskappy oor sowel Kerk as kosmos dan blyk
duidelik dat kosmologie nie uit eskatologie geweer kan word nie.
Mens en natuur het deel aan die verlossing van Christus volgens die
N.T.e skrywers. Vir Paulus en Johannes is die hoofkategoriee van
denke nie kosmologies of antropologies nie maar weI teologies! Mens
en natuur het sy oorsprong in God en Gods aksie in Christus oorbrug
dus enige duaIisme tussen die mens en sy omgewing (in nouer en wyer
verband). Christus is Heer van hemel en aarde (kosmologies) en
tegelyk is Hy die Man wat die nuwe mensheid moontlik maak (antropologies).
Hierdie Messias verlos nie aIleen die kosmos nie maar
verander ook die mens se opvatting aangaande die kosmos. Die verloste
mens verstaan homself in sy eie historisiteit. Die geloof in die verlossingskrag
van Christus is dieselfde geloof in sy krag om die heelal
te verlos.
B. het tereg op die gevaar gewys van 'n geloof wat afhankIik: is
van 'n objektiewe. kosmiese faktisiteit en sodoende die gehoorsaamheid
aan Gods Woord belemmer. maar daar is tog weI kosmologiese komponente
in die Evangelie wat nie die geloof ondergrawe rue of die
egte historisiteit van die mens onderdanig maak aan die kosmiese nie.
Ons kan saamstem met Minear se waardering en kritiek op B. as
hy se: .. Any scholar whose interpretation of Christian eschatology
thus renews in us a hope which is freed from the colossal weight of
a godless cosmology is to be thanked. But if his success does not
extend to the point of giving us a new perception of both nature and
history, a new doctrine of the cosmos itself in all its exhilarating and
terrifying aspects, then the achievement of freedom may be partial
rather than total, temporary rather than permanent".24 Ma.w. die
term gehistoriseerde eskatologie kan aIleen waarlik gebruik word as
dit ook 'n nuwe kosmologie en ontologie insluit. So aIleen word die
Heerskappy van Christus tot uitdrukking gebring.
'n Mens kan nie anders as om die indruk te kry dat B. die eskatologie
eintlik onteskatologiseer nie - alhoewel hy nie die term gebruik
nie. Die eskatologie word inderdaad eksistensieel verander deurdat hy
die tydelike en Tuimtelike faset daaruit neem. Dit word inderdaad 'n
punktuele eskatologie.25 Vanuit hierdie eksistensiele interpretasie kan
hy nie anders as om die temporele element in Jesus se eskatologie as
sekonder te beskou nie. Hierin Ie ook sy verskil met A. Schweitzer
met sy konsekwente eskatologie wat duidelik op 'n liniere tydsopvatting
berus. Beide beskou die Parusieverzogerung as die rede vir die ontwikkeling
wat tussen Jesus en die oergemeente plaasgevind het - dit
is vir beide die rede vir die heilshistoriese opvatting wat veral deur
Lukas as oplossing aangegryp word en waardeur die eskatologie vanuit
141

die onmiddellike hede verskuif is na die verre toekoms. B. vind Paulus
en Johannes se punktuele verstaan van die eskatologie baie meer aanneemlik
en verwerp 'n heilshistoriese basis in die N.T. Hy beweer
dat "die ,Gesehiehtliehkeit' der Eschatologie Jesu naeh ihm gerade nieht
Heilsgesehiehtliehkeit bedeuten kann, sondern Gesehiehtliehkeit im
punktuellen Heideggersehen Sinn".26 Uiteindelik Ie die beoordeling van
B. se opvatting oor die Bybelse eskatologie in ons aanvaarding of verwerping
van B. se opvatting oor die geskiedenis en tydsbeskouing van
die Bybel. En hierin lyk die heilshistoriese lyn vir ons tog baie meer
bevredigend as mens jou nie deur elke wind van verandering op filosofiese
gebied wil laat mislei nie.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
B. se opvatting van die eskatologie is seker van groot waarde vir die
prediking om die mens voor die beslissing te stel dat die Christusgebeure
vir hom nou betekenis het en nou van hom 'n verantwoordelikheid
eis Die vraag is of die onus nie al te veel op die individu
geplaas word om 'n beslissing te neem nie - al is die geloof ook 'n
genadegawe. Word hierdie beslissing, hierdie eskatologiese eksistensie
nie dalk 'n nuwe wetvervulling nie - 'n eis waaraan voldoen moet
word om in die verlossing te deel nie? Le daar nie ten grondslag van
hierdie eis 'n pietistiese begeerte om self 'n bydrae te lewer in die
herstel met God nie? In hierdie punktuele eskatologie, hierdie eksistensiele
deelname in die heilsgebeure is die gevaar nie denkbeeldig
nie dat die heilsgebeure self-aangesien dit nie meer 'n historiese heilsfeit
is nie - ook gaan vervaag en 'n blote mite gaan word wat ook kan
verval indien die mens daarsonder kan klaarkom soos wat hy nOll
sonder God wil klaar kom.
E. Na Bultmann
Vervolgens wil ons net in kort 'n oorsig gee van die beskouinge
van 'n aantal van die bekendste Bultmann-volgelinge om 'n indruk te
kry van hulle eie verwerking van B. of hulle ontwikkeling weg van
hom af.
In 1953 het Ernst Kasemann op 'n byeenkoms van "Ou Marburgers"
(= Bultmann studente) weer die pro bleem van die historiese Jesus
geopper.27 Hy het besef dat dit gevaarlik is om maar net die historiese
Jesus af te maak as 'n saak wat vir ons nie van belang is nie, indien
ons nie wil eindig met 'n blote mitologiese Here nie. Hy het aangevoel
dat die punktuele aksent op die eskatologie (soos vanuit Heidegger
gelnterpreteer) nie ten volle bevredig by die eksegese van die N.T. nie.
Die vraagstelling na die kontinulteit tussen die prediking van die historiese
Jesus en die kerugma van die Kerk aangaande die verhoogde Here
word weer voorop gestel. Kasemann trag die verhouding vas te stel
tussen Jesus se boodskap en die vroee Kerk se verkondiging.
142

Ernst Fuchs het hierdie vraagstelling opgevolg met 'n aksent op
Jesus se optrede: hierdie optrede is volgens Fuchs die ware konteks
van sy boodskap. Jesus se optrede op aarde is reeds 'n vooruitgryping
op die eskatologiese. Jesus se optrede is nie die van 'n profeet of siener
nie maar die van 'n man "who dares to act in God's stead, by calling
near to him sinners who apart from him would have to flee from
God".28 Fuchs, net soos Kasemann (t.o.v. Jesus se boodskap) sien in
Jesus se optrede implisiteit 'n eskatologiese verstaan van sy persoon
wat dan eksplisiet word in die kerugma van die vroee kerk.2 9 Die
eskatologiese inslag wat in die kerugma teenwoordig is nl. dat Christus
erken word as finale verlossingsgebeure en as daad van God, hierdie
eskatologie inslag is ook waarneembaar in Jesus se boodskap en
optrede ... The continuity, therefore, is in the eschatological understanding
manifest both in the earthly Jesus and in the preached Christ".3o
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
In 1956 volg Gunther Bornkamm se boekie "Jesus von Nazareth"
waarin duidelike afwyking van B. te bespeur is. Hy sluit by Fuchs
aan dat Jesus se optrede die raamwerk is van sy prediking maar hy
probeer ook aantoon dat beide Jesus se boodskap en optrede in verband
staan met die kerugma. I.p.v. B. se tipiese aksent op die toekoms,
waarin Jesus se optrede in die hede slegs 'n teken is wat oproep tot
'n beslissing, val Bornkamm se aksent op die hede.31 Dit laat Bornkamm
nog nie beweeg na 'n "realized eschatology" nie maar soos
J. Robinson tereg se: "rather he sees the tension between future and
present as inherent in the involvement of the imperative in the indicative,
i.e. inherent in the historical understanding of the self".32 Bornkamm
dring egter beter deur tot die kontinuHeit tussen Jesus se boodskap
en die kerugma van die Kerk. Hy stem saam met Bultmann dat
Jesus op geen Messiaanse titels aanspraak gemaak het nie maar hy voeg
daaraan toe "that the Messianic character of his being is contained in
his words and deeds and in the unmediatedness of his historical
appearance".33 Deur sy woorde en dade het Jesus dus Messiaanse
verwagtinge verwek (sien bv. sy gebruik van Lk. 24: 21). Maar dit was
eers deur sy opstanding dat die volle Messiaanse geheimenis van Jesus
verstaanbaar geword het. Want voorheen was Jesus se vernedering en
lyding net nie as Messiaanse kategoriee beskou nie. Die Messiaanse
hoop wat Jesus voorheen verwek het deur sy woorde en dade is nou
gekorrigeer en gewysig om in hulle ware gedaante te verskyn. Ons
kan dus saamstem met Robinson se konklusie dat by Bornkamm "it is
clear that Jesus' eschatological interpretation of his own conduct,
has been continued in christo logical terms by the Easter faith and
the Christian kerygma".34
Die laaste B. volgeling wat ons wi] bespreek is Hans Conzelmann.
Hy het Jesus se persoon en eskatologie weer met mekaar verbind en
die aksent laat val op die Christologie i.p.v. die kronologie in Jesus
143

se boodskap.35 Hy se dat die Koninkryk wat Jesus proklameer toekomstig
is maar die tussentyd is van geen betekenis vir Hom nie. Die
gedagte van die nabyheid van die Koninkryk. die skielike korns daarvan
en Jesus as laaste teken is nie temporeel op te vat nie maar slegs
eksistensieel. Conzelmann gee toe dat die nabyheid tempo reel voorgestel
word maar die bedoeling is om die menslike situasie te kwalifiseer
met die oog op die koms van die Koninkryk. 'n Mens kan dus nie
meer vra na die termyn nie maar slegs onmiddellik op die Koninkryk
van God ingestel wees. Die heilsboodskap en die oproep tot beslissing en
bekering word hier verenig tot die absolute bestemming van die menslike
bestaan. Om sy eie woorde te gebruik: .. Die Zukunft ist ja nieht
formal verstanden (als noch ausstehende Zeit); sie ist Heil oder VerIorenheit".36.
Hier vind ons die absolute konsekwensie van die ternporele
aspek van eskatologie wat opgelos word in die eksistensieIe.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Jesus het volgens Conzelmann die hoop op verIossing met sy Persoon
verbind in soverre as wat Hy in sy optrede die Koninkryk van God werksaam
sien en sy eie prediking sien as die laaste woord van God voor die
einde. Maar Hy het niesy Persoon tot uitdruklike leerinhoud gemaak nie
-die Messiaanse titels is nie deur Jesus self toegelen nie maar eers deur
die gemeente aan Hom toegeken. Da.1rom beween Conzelmanll d£:n
ook dat die gemeente nie sondermecr Jesus se eskatologie oorgeneC!1r
het nie. Hulle moes sy dood en opstanding ook in berekening bring
by hulle beskouing oor die einde. Jesus se indirekte Christologie word
nou (in die gemeenteteologie) direkte uitsprake oor Jesus se persoon
en werk. Ten spyte van hierdie nuwe situasie se Conzelmann: "ist
doch die Kontinuitat zwischen Gemeinde und historischer Person J esu
gewahrt; das ist dadurch errnoglicht dass schon Jesus das kiinftige
Heil mit seiner Person verkniipte, dass sein Entscheidungsruf eine
Christologie implizierte".37
Alhoewel die B. volgelinge nie die eksistensieIe interpretasie van
Jesus se eskatologie prysgee nie het hulle tog erken dat die boodskap
van Jesus nie vir die eerste keer in die kerugma van die oergemeente
na vore kom nie maar reeds in die historiese Jesus opgesluit Ie -
al is dit dan slegs implisiet. Die kontinulteit tussen die historiese Jesus
as eskatologiese heilsdaad van God en die verkondiging daarvan deur
die oergemeente is tog reeds 'n deurbreking van die eensydige punktuele
eskatologie van die vroeere BuItmann. Dit bly egter nog wesenlik 'n
subjektiewe benadering vanuit die gemeenteteologie en kerugma en
word Jesus eers die Messias in die woordgebeure van die verkondiging
- Hy is nie reeds die Messias as die historiese Jesus van Nasaret nie.
Daarom is die Henneneutiek van die eksistensieteoloe van kardinale
belang. Oor die N.T.e Hermeneutiek moet ons mekaar eers reg verstaan
voordat ons 'n finale uitspraak doen en juis hier gaan die paaie uiteen.
144

F. Slotopmerkings
.;, ~;.
. ',.,' ::: ~ l~ . ,;
Vit die bespreking van Bultmann c.s. se opvatting,"vah 1 qi~i~ska_
tol6gie bIyk weI duidelik dat daar nie veel vertroue meer' ooibly in
'n realistiese eskatologie nie. So 'n realistiese hoop' berus volgens vele
op 'n antieke wereldbeeld wat eenvoudig nie meeraanvaar word nie.
Van die eskatologie van die Bybel bly ook nie v~el oor nie nadat die
ontmitologiseringsskalpel sy werk gedoen het' nie. Wat oorbly is 'n
openheid vir die toekoms, vir die beslissing van oomblik tot oomblik,
'n werp in die hande van die Ganz Andere. 'n opgee van enige objektiewe
sekerheid in die verwagting en hoop dat God altyd reeds daar is
waar die mens ookal mag gaan - selfs in die donkerte van die dood.
'n Bewuste kennis van die temporele toekoms is dus uit.
Die Nuwe Testament lewer egter duidelik 'n realistiese eskatologie.
selfs al is dit in sog. mitiese terme. To.v. die Bybelse eskatologie lyk
Cullmann se opvatting van 'n "alreeds. maar nog nie" baie meer suiwer
Skriftuurlik as Bultman se "nie langer nie en nog nie". Die Christelike
Kerk se geloof dat met Jesus Christus die eschaton alreeds begin het,
veronderstel tog dat die eschaton nog nie ten volle in vervulling gegaan
het nie.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
Die opstanding van Christus uit die dood, wat Bultmann as onhistories
afskryf (ten spyte van Paulus) is saam met Jesus se beloftes
aangaande die toekorns een van die suile van die Christelike Kerk se
eskatologiese verwagtings. Die Skrif moet in sy eie tyd verstaan word.
ook die uitsprake wat nie verivieerbaar is nie weens die metafisiese,
kosmologiese strekking daarvan. Waarom sou slegs die uitsprake wat
vir die mens van die 20e eeu verstaanbaar is. aanneemlik wees. As
ons die historiese voortgang van Gods verlossingsplan aanvaar dan
hoef niks ons te weerhou om ook hierdie "moeilike" uitsprake te
aanvaar as synde van gelyke waarde as die ander. Ons moet wei
ems maak met die interpreteer van hierdie uitsprake vir die mens
van ons tyd maar ons hoef nie terug te deins vir die moontIike struikelblok
wat dit vir ons tyd se mense. ~nhou nie. Oit is 'n 20e eeuse
mite om te beweer dat die men& ,net kan glo wat hy absoluut kan
verstaan.
Ons wil alsluit met 'n aanhaling uit W. Rordorf se artikel "The
Theology of Rudolf Bultmann and Second-Century Gnosis"38: "I am
not afraid that the proclamation of" realistic eschatology cannot get
through to modern man any more. Realistic eschatology will get
through to modern man just as the genuine skandalon of the cross
disclosed by BuItmann gets through to him. There is no need. therefore.
to destroy biblical eschatology (although one should avoid - this is
a legitimate demand - describing it apocalyptically)".
145

Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
t. Sien ook O. Cullmann, Heil als Geschichte, Tilbingen 1965, p. 60.
2. Vgl. in hierdie verband W. Rordorf, The Theology of Rudolf Bultmann,
N.T.S. 13, 4, p. 353.
3. Vgl. bv. G. Harbsmeier, The Theology of Rudolf Bultmann and its relation
to Philosophy, in The Theology of Rudolf Bultmann, ed. C. W. Kegley,
London 1966, p. 145.
4. Cullmann, a.w. p. 61.
5. Sien T. van der Walt, Die Koninkryk van God - Naby! Kampen 1962,
p. 3 vir 'n duidelike oorsig oor hierdie tydperk.
6. Sien sy Geschichte der Leben-Jesu-Forschung, 1906.
7. Leben-Jesu-Forschung, p. 407.
8. R. Bultmann, Theologie des Neuen Testaments3, Tiibingen 1958, p. 2.
9. W. Schmithals. An Introduction to the Theology of Rudolf Bultmann, Minneapolis
1967, p. 30t.
10. Gepubliseer onder die titel: History and Eschatology, Edinburgh 1957.
11. Hy beskou Jesus se verkondiging as in historiese samehang met die Joodse
end- en toekomsverwagting, Theologie des Neuen Testaments, p. 3.
12. Theol. d. N.T. p. 6.
13. Idem p. 7.
14. Idem p. 8.
15. Idem p. 39-40.
16. Idem p. 30t.
17. Idem p. 427.
18. History and Eschatology, p. 39.
19. Idem p. 46-47.
20. Idem. p. 49.
21. Vir Bultmann is mit%gie = 'n spreekwyse waarin die metafisiese voorgehou
word as behorende tot hierdie w~reld. Sien W. Schmithals, Introduction to
the Theology of R. Bultmann, p. 304.
22. Vgl. in hierdie verband die uitstekende artikel van Paul Minear, Rudolf
Bultmann's Interpretation of New Testament Eschatology, in The Theology
of Rudolf Bultmann, ed. C. W. Kegley, p. 65vv.
23. A.w. p. 78.
24. A.w. p. 82 .
25. Soos O. Cullmann dit ook noem, a.w. p. 23.
26. Sien Cullmann, a.w. p. 27.
27. Sien Z.T.K. 51, p. 125-153.
28. Aanhaling uit J. M. Robinson, A new Quest of the Historical Jesus, London
1959, p. 15.
29. Sien Robinson, a.w. p. 16.
30. Aldus P. J. Cahill, Rudolf Bultmann and Post-Bultmann Tendencies, p. 229
(New Theology No.2, ed. Marty and Peerman).
31. Sien G. Bomkamm, Jesu von Nazareth, p. 52.
32. Robinson, a.w. p. 17.
33. Bomkamm, a.w. p. 178.
34. Robinson, a.w. p. 18.
35. Sien sy art. in R.G.G. III oor Eschat%gie asook sy Outline of the Theology
of the New Testament, London 1969.
36. R.G.G. III 667.
37. R.G.G. III 668.
38. N.T.S. 13,4 p. 361.
146

THE MEANING OF ESCHATOLOGY IN THE EXISTENTIAL
THEOLOGY OF RUDOLF BULTMANN AND HIS FOLLOWERS
(Summary)
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
A. Determining the concepts
Because of the transition in meaning of the word eschatology/
eschatological it is essential to determine the meaning of this concept
before we can progress in our discussion.
In recent years New Testament scholarship has revoked eschatology
from the last chapter of Dogmatics but simultaneously the socalled
"existential theologians", following Bultmann, have extended the
eschatalogy of Jesus to such an extent that it has become synonymous
with an "immer in der Entscheidung stehen". The temporal aspect
has been discarded because the "Bultmann school" did not consider
themselves bound by the etymology of the concept. Rather the contemporary
philosophy became the decisive factor for understanding
the concept eschatology. It is of course an open question whether this
transition of meaning can be justified in the light of the clear temporal
content of the word eschatos as well as its meaning in the early church.
We pointed out at the hand of a number of N.T. references that
on the one hand the eschatos is present in the coming of Christ and
in the experience of the church and on the other hand the eschatos
is also futuristic. For Bultmann however the concept eschatological
does not indicate the final aim of God's saving act which is still to
come but it describes any event linked to the final act. It is not a
matter of Endzeit but of Entscheidungszeit for him. The difference
lies in the approach: the theological or anthropological. Is it a human
or a Divine decision? And this in turn depends very much on the
understanding of history in Scripture: salvation-historical or existential
(punctual = punktuell (German)).
B. The historical background
Real interest in eschatology only started with 1. Weiss - after the
relatively unimportant place it was allocated by the liberal thology
of the 19th century.
Next we discussed briefly the viewpoints of A. Schweitzer (consequent
eschatology), C. H. Dodd (realized eschatology) and a few of their
followers. These two main exponents both actually discarded the N.T.
temporal notion, to replace it with a timeless conception so that the
eschatology finds relevance only in an existential decision. This brought
us to: -
147

Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
C. Bultmann's conception
We started out by· pointing to· the fact that the concept eschatology
is actually the focus-point of Bultmann's whole theology and not merely
a part of the dogmatic discipline. Eschatology to B. is not so much
a matter of time but of an existential decision. Man's true nature is
his historicity which means that man becomes his true self by way of
his decisions from moment to moment.
Bulttriann's . li"nderstanding of the Biblical concept of eschatology
becbmes clear from the review he gives of the development of the
concepts history and eschatology in his Gifford lectures. He comes
to the important conclusion: "All this means that in early Christianity
history is swallowed up in eschatology". (History and Eschatology,
p. 37.) According to him the reign of God is the main theme of
Jesus' preaching but this reign is an eschatological concept which
indicates the end of this world. He does not mean that this reign of
God is already "present" but that it is "arriving" ("im Anbruch").
Jesus is Himself the Sign of the times; He does not proclaim Himself
Messia,h but calls up to the final decision. B. also contends that the
proclamation of the act of salvation does not depend on an objective
act in the history but it is the call to be reconciled with God. The act
of salvation is executed in the proclamation of the Word and is
eschatological because it is not a "fact" of the past but happens
continuously in the present. The Christian existence can therefore,
acording to B., be characterised as one pendulation between "no longer"
and "not yet".
D. Evaluation of Bultmann
Bultmann tries to make the N.T. accessible to modem man but
in this exalted aim lies also his ultimate weakness. He wants to
accommodate Jesus' eschatology to such a degree that very little is
left over of it. From his existential interpretation he considers the
temporal element in Jesus' eschatology as secondary because it depends
on the Judaistic apocalypticism which on its tum rests on cosmology
and a cosmological eschatology is to B. per se mythological.
The contrast B. makes between 1UIiure and history or between
cosmology and anthropology looks like the very essence of the problem.
He only thinks in terms of either - or: either an eschatology in which
cosmology has swallowed up historicity or an eschatology in which the
historicity is kept at the cost of cosmology. B. prefers the lastmentioned
resulting in an existential transposition of cosmology into
anthropology. It is however not in line with the N.T. to oppose cosmology
and anthropology in such an absolute way. For Paul and
John the main categories of thought are not cosmological or antbro-
148

pological but theological! Man and nature partake in the salvation
of Christ according to the Scriptures. God's act in Christ bridges any
dualism between man and his surroundings.
Bultmann's warning against a faith which is dependent on an objective.
cosmic facticity and thus impeding obedience to God's Word
can be appreciated but the concept "historicised eschatology" can only
be useful if it also comprises a new cosmology and ontology. Only then
the Lordship of Christ is declared.
It seems inevident but to conclude that B. really de-eschatologises
eschatology. Eschatology indeed undergoes a change existentially
because he takes out the temporal and spatial aspect from it. It
becomes indeed a punctual (punktuelle) eschatology.
With his accent on the decision Bultmann's view is of value to the
preaching. The question arises however if the onus is not vested too
much in the individual decision? Is there not the danger of this accent
on the decision becoming a new fulfilling of the law or even a pietistic
wish of the self to render a contribution in one's reconciliation with
God? In this punctual eschatology, this existential participation in the
event of salvation it is not an imaginary danger that the event of salvation
itself might also become vague and mythological and follow
the same road as the concept "God" in recent theological trends.
Reproduced by Sabinet Gateway under licence granted by the Publisher (dated 2010).
E. After Bultmann
Even though Bultmann's followers did not give up the existential
interpretation of Jesus' eschatology they did acknowledge that the
message of Jesus was not proclaimed in the early church for the first
time but that it is already inherent to the historical Jesus - even though
it might be mereiy implicit. The acknowledgement of this continuity
between the historical Jesus as eschatological act of God and the
proclaiming of this truth by the church. is nevertheless a very noticeable
change in the onesided punctual eschatology of the earlier Bultmann.
Finally we want to remark that in spite of the mistrust of Bultmallll
c.s. in a realistic eschatology we agree with W. Rordorf (The Theology
of Rudolf Bultmann and Second-Century Gnosis. NTS 13,4 p. 361): "I
am not afraid that the proclamation of realistic eschatology cannot get
through to modern man any more. Realistic eschatology will get through
to modern man just as the genuine skandalon of the cross disclosed by
Bultmann gets through to him".
149