Untitled - Universiteit van Amsterdam

februari 2001
jaargang 4, nr . 1
Colofon :
Archetype is een uitgave
van Trilithon
Eindredactie :
Marlous van Domburg
Anouk Veldman
Met dank aan :
Arjan den Braven, Jasper
de Bruin, Menno Dijkstra,
Floris van den Eijnde, Joep
Hendriks, Willem Jezeer,
Steven Jongma, Sebastiaan
Koenen, Muriel Louwaard,
Laurens Nieuwenburg,
Sem Peters, Erica
Rompelman, Eef Stoffels,
Mieke Tolboom,Rein van
't Veer, Johan Verspray,
Erwin Wognum .
Kopij :
Vóbr 25-04-01 inleveren in
het Trilithonbakje op het
AAC (voormalig IPP)
Liefst op flop! (die je ook
terugkrijgt .) Je kunt ook
emailen .
IPP
Nieuwe Prinsengracht 130
1012 VZ Amsterdam
M .Domburg@frw .uva .n l
A .Veldman@ frw .uva .n l
Inhoud
Van de redactie & het Trilithon bestuur 3
Opgravingen :
Opgraven op de Agora 4
Begraafplaats de Rusthof 5
't Keizershof 6
Uit het Nieuws :_ 7
Groeten uit het Buitenland :
Studeren in Canada 8
Etenswaardigheden :
Romeinse lamslapjes 10
Kort Context intermezzo : 11
Nieuws van Binnen :
Een. nieuwe Onderwijscommissie 12
Even voorstellen 13
Van Weqqeweest :
Een gebakken lucht-symposium 14
Excursie Den Bosch 16
Uit de Put :
Tafkak de Beer keramiekt! 17
Een internationale Fibula 18
Agenda : 25

ARCHETYPE
Van de redactie
Wij (Anouk & Marlóus) wilden de Archetype
nieuw leven in blazen . We zijn nu nog met z'n
tweeen, maar daar komt hopelijk snel verandering
in . We willen iedereen bedanken voor hun
enthousiaste inzet! Zonder jullie hadden we dit niet
zo snel voor elkaar gekregen . Het ligt in onze
bedoeling om in de Archetype de leden te
informeren over de activiteiten van Trilithon en
allerhande andere zaken buiten de vereniging die de
moeite waard zijn . We hopen zo ook iedereen op
de hoogte te houden over de `toestanden' in het
onderwijs . In deze Archetype ; ons nieuwe Trilithon
bestuur stelt zich voor, Eef Stoffels laat zich
groeten uit Canada, de opgravingsverhalen, de
wetenschap mag ook niet ontbreken en we eindiger,
zoals altijd met de agenda!
Veel leesplezier!
De Redactie
Who controls the past
controls the future l
In de eerste Archetype van dit jaar zal ik me even
voorstellen : ik ben Arjan den Braven en secretaris
van het nieuwe bestuur van Trilithon . Ik ben 19 jaar
en eerstejaars en later wil ik Europees Archeologie
(variant Middeleeuwen en Nieuwe Tijd) gaan doen .
Mijn hobby's : archeologie, archeologie en
archeologie . Nou ja, het is ook weer niet zo dat er
voor mij niets anders is als archeologie, maar het is
wel al jarenlang een hobby van mij . Maar dat
terzijde . Graag had ik nu wat archeologische
wetenswaardigheden van mijn geboortedorp, het
idyllische Giessenburg, en naburig gehucht
Hardinxveld - Giessendam willen geven, maar dat
is snij nadrukkelijk verboden . . . (niet door ons, dus
misschien iets voor de volgende Archetype? red .)
Tot ziens!
Arjan den Braven, secretaris .
1 Uit: Ni ncteen Eighty-Four-George Orwell
Suyo afectuosamente
Beste mensen,
Langzaam maar zeker komt Trilithon weer van de
grond, dankzij de inzet van zij die hun vrije uren
wilden besteden aan de vereniging . Dank aan
iedereen die zijn of haar interesse toont in de
vereniging waarvan ik de naam een paar maanden
geleden nog niet eens had gehoord . Laat staan dat
ik kon vermoeden dat ik er nu de voorzitter van zou
zijn! Ik ben na Jantje Smit de meest
omhooggevallen inwoner van Nederland .
Ondanks de fantastische mogelijkheden van de
studievereniging is het moeilijk tussen de bomen
het bos nog te zien . Met de andere bestuursleden en
de rotten in het vak komt alles veel sneller van de
grond dan ik gehoopt had . Daarom wil ik graag
iedereen bedanken die zich inzet voor Trilithon,
zonder jullie zou dit alles niet mogelijk zijn, mét
jullie zullen ze nog veel van Trilithon horen!
Rein van 't Veer, voorzitter .
Mr. Vice - President
Mij is gevraagd een stukje te typen om jullie even
op mijn bestaan attent te maken . Bij deze . Ik ben 18
jaar geleden op deze planeet geworpen, in het
immer pittoreske Asten om precies te zijn, en mijn
ouders hebben toen besloten mij Johannes Petrus
Wilhelmus, roepnaam Johan, te dopen . Daar mijn
vader reeds zo heette, draag ik verder de naam
Verspay . Dit met gepaste trots uiteraard . Dit
verschaft nog weinig inzicht over het vleesch dat
zich nu in de kuip van Trilithon bevind dus voel ik
mij genoodzaakt u even een inzicht te verschaffen
in mijn persoon . Mijn interesses laten zich wel
raden en omdat rijk worden niet bovenaan mijn lijst
van te bereiken dingen staat, was deze studiekeuze
een logisch gevolg . Ook mijn zomervakantie die ik
2 jaar geleden op een opgraving in Someren (Smr-
Wa-99) heb doorgebracht gaf de definitieve
genadeslag aan de slechte, heidense twijfels die ik
nog had omtrent een eventuele technische studie .
3

Mijn voorkeur in de archeologie ligt stevig in de
middeleeuwen . In mijn vrije tijd houd ik mij bezig
met op stap gaan, zo nu en dan mijn metaaldetector
-deze openbaring zal me in de wereld van de
archeologie door sommige waarschijnlijk niet in
dank worden afgenomen, doch ik ben van mening
dat de detectoramateur en archeologie een mooie
symbiose kunnen vormen .- en verder ben ik sinds
kort actief bezig met re-enactment . Ik heb een
tamelijk uiteenlopende muzieksmaak maar die irish
jigs en reels en die middeleeuwse vrolijke liederen
vind ik bijzonder boeiend . Ik ben dan ook met enige
regelmaat terug te vinden in een Irish Pub . Ik word
wel eens eigenzinnig genoemd en omdat dit meer
dan eens is zal dat wel niet helemaal ongegrond
zijn . Ik zou Trilithon graag wat actiever zien en
dan kan ik mij beter actief hiervoor inzetten dan
wat loos commentaar de ruimte in slingeren . Ik ben
dus, zoals ieder jaar het geval schijnt te zijn, van
plan om van Trilithon een toch wat betrokkendere
studievereniging te maken . Ik hoop dat ik op jullie
kan rekenen om hierin hij te dragen onder meer in
de vorm van ideeën en opkomst . Ik vind dat ik
jullie wel weer genoeg met mijn gezwam vermoeid
heb dus de groeten en tot ziens (bijvoorbeeld op de
borrel)!
Johan Verspay, Vice-voorzitter .
Me, myself en ikke
De persoon :
De leeftijd :
De studie :
De richting :
Het jaar :
De funktie :
De muziek :
De trefwoorden :
4
Erwin Wognum
21
Europese Archeologie
Middeleeuwen
3e
Penningmeester (dat is
toch iets met geld of zo?)
Punk en Ska
Spijker, bier, hanekam,
veiligheidsspelden, bier,
bier en meer bier .
OPGRAVINGEN
Opgraven op de Agora
(Uit het Archief van vorig jaar! Red .)
De afgelopen twee zomers heb ik opgegraven op
het oude marktplein in Athene, beter bekend als de
Agora . Deze opgraving wordt uitgevoerd in
samenwerking met The American School of
Classical Studies at Athens . Naast een vaste staf
bestaande uit architecten, conservatoren,
rubricisten etc ., die het hele jaar door aan de
opgraving verbonden zijn, werkt hier iedere zomer
een team van opgravers, te weten
opgravingsleiders, assistenten, gravers en
werklieden, aangevuld met een keur aan
wetenschappers uit verschillende disciplines, zoals
bottenexperts, sculptuurdeskundigen en vooral
aardewerkspecialisten . Buiten de opgravers zelf
zijn alle medewerkers voornamelijk werkzaam in
de z .g . Stoa van Attalos . een oorspronkelijk
Hellenistisch gebouw dat zijn naam dankt aan de
Pergameense koning die het geld voor dit project
ter beschikking stelde . In dit gebouw zijn de
onafzienbare magazijnen gevestigd die zijn gevuld
met aardewerk . sculptuur, inscripties, menselijke en
dierlijke overblijfselen etc . die in de 69 jaar die de
opgraving reeds duurt, zijn verzameld .
De opgravingen op het oude marktplein hebben
zich in de afgelopen 20 jaar voornamelijk
geconcentreerd in het noordoostelijke gedeelte van
het plein, een gedeelte dat zich nog gedeeltelijk
onder moderne bebouwing bevindt, waardoor de
onteigening van huizen, winkels en werkplaatsen
een voortdurend terugkerend steekspel is tussen
opgravingsleiders, de overheid en buurtbewoners .
Na de onteigening wordt een nieuw stuk grond
meestal eerst helemaal afgegraven tot "bedrock",
voordat aan een volgend stuk grond wordt
begonnen . De opgravers die een aantal jaren aan de
Agora verbonden blijven . werken zich op die wijze
letterlijk door drieëneenhalf millennium heen,
waarbij de vondsten variëren van een myceens
krijgersgraf en een geometrisch urnenveld uit de
periode voordat dit gebied het centrale plein van de
stad werd, tot de publieke en religieuze architectuur
die met het marktplein zijn verbonden en vondsten

ARCHETYPE
uit de latere, Byzantijnse en Turkse, periodes,
voornamelijk woonhuizen .
Hoewel de opgraving formeel geen deelname van
buitenlandse studenten uitsluit, blijkt uit ervaring
dat men in de selectieprocedure sterk let op
aanbevelingen van Amerikaanse professoren en
docenten . Zelf had ik als voordeel dat ik na mijn
eindexamen een jaar bij een Amerikaanse
archeologe (prof . Carol Lawton) heb gestudeerd,
die zelf in de zomer aan de Agora werkzaam is als
deskundige op het gebied van Klassieke reliefkunst .
Ook ben ik in december 1997 naar de jaarlijkse
nationale archeologieconferentie in Chicago
geweest voor een sollicitatiegesprek met de
directeur van de opgraving Prof . John McK . Camp
II. Van de ongeveer 120 nieuwe sollicitaties die
jaarlijks bij de Agora binnen komen worden er
gemiddeld vijftien tot twintig gehonoreerd die
gecombineerd met diegenen die voor een tweede of
derde jaar terugkomen het aantal gravers op iets
boven de dertig houden .
De accomodatie voor de medewerkers zijn erg goed
verzorgd . Gemiddeld zitten drie "volunteers" in een
apartement in een goede wijk van de stad op
ongeveer een half uur loopafstand van de Agora .
De Volunteers krijgen daarboven het equivalent in
Grieks geld van 120 dollar (250 gulden) per week
als onkostenvergoeding . Omdat de filosofie achter
de opgraving is dat veel gravers voor het eerst in
Europa en Griekenland zijn, zijn de werkdagen
beperkt gehouden tot maandag tot en met vrijdag
om de studenten de gelegenheid te geven het land
te bereizen . Door de week wordt er gewerkt van
zeven uur 's ochtends tot twee uur 's middags . De
rest van de middag en de avond zijn vrij .
Floris van den Eijnde, 02 - 2000
Opgraving algemene
begraafplaats Rusthof
Rusthof, een begraafplaats met een oppervlakte van
circa 33 hectare, is gelegen ten zuiden van
Amersfoort . Vanaf medio 2001 gaat nieuwbouw
plaatsvinden op het terrein van Rusthof . De
begraafplaats gaat uitgebreid worden met een
crematorium . Op basis van historische gegevens en
resultaten uit opgravingen uitgevoerd door de ROB
in de jaren '80, is het terrein interessant genoeg om
aan archeologisch onderzoek te onderwerpen .
Uit de archieven is een schenkingsoorkonde (777
AD) bekend van Karel de Grote waarin de plaats
Lisiduna wordt genoemd, de vroeg Middeleeuwse
naam van Oud-Leusden . Rusthof is gelokaliseerd
nabij het kerktorentje bij Oud-Leusden waarvan de
fundamenten mogelijk teruggaan tot de Vroege
Middeleeuwen .
Ten noordwesten van Rusthof is in de jaren '80 de
A28 aangelegd . Hieraan voorafgaand zijn
verschillende opgravingen uitgevoerd in de periode
1983-1985 door de ROB . De resultaten waren
bijzonder . De vondsten lieten sporen van
menselijke activiteit zien vanaf de Bronstijd tot en
met de Late Middeleeuwen . De meest spectaculaire
vondst was het Merovingisch grafveld met circa
160 inhumatiegraven. Enkele graven bezaten
bijgaven zoals een bronzen haarspeld en een ijzeren
gordelbeslag, ingelegd met zilver en messing .
Boerderijplattegronden en greppels duidden op
bewoning in de IJzertijd, de Romeinse Tijd en de
Late Middeleeuwen .
De Sectie Archeologie van de gemeente
Amersfoort heeft daarom van 4 december 2000 tot
en met 12 januari 2001 archeologisch onderzoek
uitgevoerd op de geplande bouwlocatie . De
verwachting was hoog . Mogelijk konden de randen
van het Merovingisch grafveld die nog niet waren
vastgesteld, nu worden gelokaliseerd . Daarnaast
was de nederzetting die bij het grafveld hoorde, nog
niet gelokaliseerd .
De resultaten van het archeologisch onderzoek
duiden echter op andere zaken, maar sluiten wel
aan op de resultaten van de ROB-opgraving in de
jaren '80 . Op het terrein zijn resten gevonden van
oostwest georiënteerde greppels en enkele
paalgaten . Op basis van het schaarse aardewerk dat
gevonden is, kan geconcludeerd worden dat het hier
gaat om een Laat Middeleeuwse nederzetting . De
greppels zijn mogelijk een begrenzing van de
nederzetting, omdat alle sporen ten zuiden van de
greppels zijn gevonden . In één van de greppels is
materiaal gevonden afkomstig uit oudere perioden,
5

waaronder enkele IJzertijd scherven en mogelijk
ook Bronstijd en inheems Romeins materiaal .
Het archeologisch onderzoek zal weer worden
opgepakt wanneer het te bebouwen terrein van
bomen is ontdaan . Mogelijk worden interessante
vondsten en/of sporen meegenomen in de bouw van
het crematorium .
Mieke Tolboom
In het afgelopen jaar vonden in Den Bosch een
aantal opgravingen plaats . Een daarvan was de
opgraving aan de Keizersstraat . Voor de zomer
werd de aan deze straat gelegen basisschool
afgebroken om plaats te maken voor een nieuw
stadskantoor . Rond 1870 vonden op deze plek
ook al sloopwerkzaamheden plaats . Om plaats te
maken voor de nieuwe basisschool werd toen een
van de ooit voornaamste gebouwen van Den
Bosch afgebroken, `Het Keizershof' .
Uit historische bronnen was al bekend dat het
Keizershof rond 1525 gebouwd werd in opdracht
van Hendrik van Proeningen Van Deventer
Gerardszoon . Enkele 18' en 19` eeuwse
afbeeldingen geven een globale indruk van het
gebouw . De puissant rijke schepen van Den
6

ARCHETYPE
Bosch liet een stadspaleis voor zichzelf bouwen
in de stijl van het Markiezenhof in Bergen op
Zoom . Tijdens diens bezoeken aan de
Nederlanden logeerde Keizer Karel V een aantal
keer op dit adres . Het complex kreeg daarmee
zijn naam .
In opdracht van de archeologische dienst van
Den Bosch werd een opgraving op het terrein
uitgevoerd . De kelders en funderingen van het
Keizershof bleken tot enkele tientallen
centimeters onder het maaiveld vrijwel compleet
bewaard gebleven te zijn. De muur van de
belendende bebouwing werd onderzocht door
een bouwhistoricus . Na het verwijderen van de
pleister bleek een groot deel van meest
westelijke muur van het Keizerhof nog overeind
te staan .
Gedurende de opgraving groeide de
belangstelling van het publiek .
"Fantastisch! Wat gebeurt er nou mee als jullie
klaar zijn? Wordt het afgebroken? Hoezo? Een
parkeerkelder? Voor ambtenaren? Den Bosch
wilde de binnenstad toch autoluw maken?
Schande! Zoiets moois moet daarvoor
verdwijnen? Kan het niet ingepast worden in de
nieuwbouw? Glasplaat erover heen! Of
misschien de traptoren met een telescoopkraan
verplaatsen . Voor bloembak . We zullen wel eens
naar de burgemeester stappen!"
In het Brabants Dagblad verschenen tientallen
ingezonden brieven van boze Boschenaren . Gaat
Den Bosch zo om met zijn cultureel erfgoed?"
Woensdag 31 januari eindigde de opgraving aan
de Keizersstraat . De geschiedenis van het terrein
kan nu voor een groot deel worden
gereconstrueerd . Vanaf het de ontginning van het
bos van de hertog in de 12 e eeuw via
ophogingslagen, huizen uit de 13 e en 14e eeuw,
het Lombardshuis uit de 15e eeuw, het
Keizershof tot en met de basisschool uit de 19 e
en 20 eeuw . In de loop van dit jaar worden de
damwanden geplaatst voor de bouw van de
parkeerkelder onder het nieuwe stadskantoor, 9
of 13 meter diep .
Sem Peters
(Vervolg excursie te Den Bosch, pagina 16 . red .)
UIT HET NIEUWS
Een nieuwe column in de Archetype!
Archeologie in het nieuws onder de loep
genomen .
Algemeen Dagblad, 7-11-00
Archeoloog begroef vondsten zelf
Tokio- Een Japanse archeoloog is op staande
voet ontslagen, omdat hij "belangrijke"
ontdekkingen zelf in de grond stopte, om ze er
vervolgens met veel bombarie weer uit te halen .
De 50-jarige Shinichi Fujimura begroef onder
meer stenen voorwerpen op bekende
archeologische vindplaatsen .
Algemeer. Dagblad, 28-9-00
Limburg wil miljoenen voor de archeologie
Maastricht- De provincie Limburg en de
gemeente Maastricht willen zes miljoen gulden
overheidssubsidie voor het Archeologisch
Centrum in Maastricht . De procvincie stelt dat
van de 170 miljoen, die het Rijk jaarlijks aan
musea geeft, niets "beneden de rivieren"
terechtkomt . Limburg betaalde zelf 100 miljoen
voor de bouw van het Industrion in Kerkrade, het
Bonnefanten in Maastricht en het Limburgs
Museum in Venlo . De exploitatie kost jaarlijks
20 miljoen . Geen andere provincie, aldus
Gedeputeerde Staten, investeert zó veel in
musea .
Algemeen Dagblad, 19-9-00
Schimmel bedreigt terracottaleger
Peking- Schimmel bedreigt het wereldberoemde
terracottaleger in China . Volgens de krant China
Daily zijn 1400 van de 6000 opgegraven beelden
van krijgers en paarden dor schimmelsoorten
aangetast . Een Belgisch bedrijf is ingeschakeld
om de schimmels te verwijderen .
Algemeen Dagblad, 12-12-00
Onderzoek : topmusea hebben veel vals in huis
Groningen- Ook grote musea met
wereldberoemde collecties hebben vervalsingen
in hun bezit . Dikwijls exposeren ze die ook alsof
het gaat om authentieke werken . Het gaat daarbij
7

met name om antieke objecten uit het Nabije
Oosten . Ook het Rijksmuseum van Oudheden in
Leiden zou vervalsingen in de collectie hebben .
De Amerikaanse kunsthistoricus en archeoloog
Oscar Wite Muscarella, stafmedewerker van het
Metropolitan Museum of Art in New York, deed
er tien jaar lang onderzoek naar en publiceerde
zijn resultaten in het boek The Lie Became
Great ; The Forgery of Ancient Near Eastern
Cultures, dat gisteren verscheen bij de Groningse
uitgeverij Styx Publications. Volgens Muscarella
zijn zeker 1250 museumstukken, die afkomstig
zouden zijn uit het Nabije Oosten, vals . En het
gaat dan nog alleen om de door hem onderzochte
kunstvoorwerpen . In werkelijkheid is volgens
Muscarella het aantal vervalste museumstukken
nog veel groter .
Via de grote veilinghuizen Sotherby's en
Christie's zijn talloze antieke objecten
`onverdacht' in het bezit van de musea gekomen .
Maar in plaats van bronzen beeldjes uit Assyrië
of Summerische beeldjes van 4000 jaar oud, zijn
het vervalsingen . Muscarella noemt bekende
museum als het Ashmolean Museum in Oxford,
de Borrel Collection in Glasgow, maar ook het
British Museum in Londen en het Louvre in
Parijs als bezitters van de vervalsingen .
Het British Museum zou 16 vervalsingen in huis
hebben, het Louvre zelfs 37, waaronder het
marmeren koningshoofd uit Assyrië dat zelfs op
affiches is afgebeeld om meer publiek het
museum in te lokken . In Muscarella's eigen
Metropolitan Museum of Art zouden 45 valse
objecten worden bewaard . Het Rijksmuseum van
Oudheden (RMO) in Leiden, dat volgens
Muscarella een twaalftal vervalste objecten in de
collectie zou hebben, is niet onder de indruk van
zijn `onthullingen' . Muscarella's beweringen
zijn volgens een woordvoerster van het RMO
gebaseerd op catalogi van het museum uit 1983 :
"Daarin stond toen dat er enige twijfel was over
de echtheid . Hij heeft die tekst letterlijk
overgenomen en er niets nieuws aan toegevoegd .
Wat hij beweert, is dus bij ons al geruime tijd
bekend ."
Trouwens, de discussie over echt of niet echt
wordt voortdurend uitgevoerd . Er is niets op
tegen hieraan een bijdrage te leveren . Maar ze is
nog steeds niet beslecht . Overigens, voorwerpen
waarover twijfel bestaat, worden bij ons niet
8
tentoongesteld . Die bewaren we in het depot .
Deze dus ook .
GROETEN UIT HET
BUITENLAND
Studeren in Canada,
een eerste evaluatie
(Oftewel de ontdekking van God) .
Archeologie studeren in Canada ? ! Het
Egyptische meisje dat ik tijdens mijn 26-uur
durende : vertraging op het vliegveld in Frankfurt
had ontmoet zou zeker niet de enige zijn die deze
keuze op .zijn minst eigenaardig vond . Of wat
dacht je van deze -zeer Euroamerikacentrischeuitspraak,
. afkomstig van een Canadese
kunstgeschiedenisstudent : 'Canada heeft geen
geschiedenis . .
Archeologie in Canada
Weinig Canadezen schijnen bewust te zijn van
`hun' 25 .000 jaar oude bodemarchief. Deze
conclusie baseer ik voornamelijk op de
waarneming dat er maar bar weinig geld
beschikbaar, is voor opgravingen . Dat bemerkte
ik reeds tijdens mijn liftvakantie de eerste maand
van mijn verblijf in augustus, waarbij ik de kans
niet voorbij wilde laten gaan om Canadese
archeologen in het wild te zien en eventueel
contacten te leggen om zelf een maandje ergens
aan de slag te kunnen . Zodoende heb ik een paar
archeologische sites bezocht, die, ondanks het
feit dat ze in de meeste reisgidsen met trots
vermeld worden, vaak al dichtgegooid waren,
wachtend op een nieuwe geldstroom het
volgende jaar . Wordt er gewerkt, dan bestaat het
team meestal uit één archeoloog en een assistent .
Er is zelfs geen geld om er studenten vrijwillig te
laten werken . De meeste van mijn
medestudenten zullen waarschijnlijk afstuderen
zonder ooit opgegraven te hebben, doen ze dat
wel, dan kost een maand toch al gauw een paar
duizend dollar, aangezien ze zowel voor de

.ARCHETYPE
professor als alle bijkomende kosten moeten
betalen .
Archeologie studeren in Canada
Na deze zwartgallige inleiding, terug naar de
studie . ten van de eerste dingen die opvallend
anders zijn dan in Nederland wanneer je in de
Amerikaanse traditie als archeoloog geschoold
wordt, is dat archeologie hier niet gezien wordt
als een zelftandige discipline . Het is een van de
vele facetten van het zeer brede
"Anthropologie" . Aangezien je niet een vast
programma hoeft te volgen, kun je als
archeologie-gerichte student je weg zoeken
tussen alle ethnologische, taalwetenschappelijke
en anthropologische vakken en uitkomen op een
studie "archeologie" . Zelfs binnen deze
archeologievakken ligt de nadruk sterk op
etnografische of etnoarcheologische literatuur .
Studeren aan McGill
McGill University is de meest gerennomeerde
universiteit van Canada, wat zich uit op
verschillende manieren . Ten eerste zijn het de
studenten ; over het algemeen afkomstig uit de
meer gepriviligeerde strata van de maatschappij
en samengezwormen vanuit heel Canada . Ten
tweede uit het zich in de kwaliteit van het
onderwijs en de docenten, en ten derde in het
werktempo wat hier ontegenzeggelijk hoog ligt .
De inhoud en de hoeveelheid van de cusussen
maken het onderwijs hier erg "intellectual
challenging" . Keerzijde van de medaille is wel
dat tijdens de examenperiodes, zeker in de
wintermaanden, dagelijks (ex)McGill studenten
van het plaveisel geschraapt worden, maar daar
zal het klimaat ook wel een rol in meespelen . In
een inleidingscursus "Prehistorie Archaeology"
wordt een tienvoud aan informatie gestopt
vergeleken met een propedeusevak
prehistorische archeologie . Ook omdat er veel
meer nadruk ligt op een wereldwijde aanpak van
prehistorie, beschouw ik dit zeker niet als een
vak "overdoen" .
Na een maandje hier gestudeerd te hebben krijg
ik de indruk dat McGill, en ook de studenten en
docenten zelf, erg naamgericht zijn . McGill doet
z'n best om zveel mogelijk geronnemeerde en
beroemde docenten aan te trekken, wat is uit in
een erg gevarieerd en richtingloos programma . Je
hebt hier studenten die hun programma vullen
met vrijwel uitsluitend vakken van hun idool en
zelfs bepaalde gedragstrekjes van hun favoriet
overnemen . De docenten op hun beurt steken
hun voorkeur ook niet onder stoelen of banken ;
M .Bisson, leerling van Brian Fagan, behandelt
slechts literatuur afkomstig van de hand deze
archeoloog, B . Trigger behandelt, wel eh, zijn
eigen boek, en Savelle, die een groot deel van
zijn leven slijt als etnoarcheoloog tussende Inuit :
Binford, Binford, Binford . . .
Dé absolute god onder de archeologen is toch
wel professor Bruce Trigger, het paradepaardje
van de hedendaagse Canadese archeologie en
met ontzag bejegend door studenten en collegae .
Ik moet zeggen dat zijn publicatiequotum
indrukwekkend is (van Egypte tot Noord-
America tot "een vergelijking van alle culturen
van de wereld") en zijn cursus "A History of
Archaeological Thought" om van te snoepen .
Het leuke van het onderwijs hier is dat het heel
universitair is, dat wil zeggen dat er erg van je
verwacht wordt niet verplichte literatuur bij je
colleges te gebruiken, je krijgt veel open essayopdrachten
of labsessies waarbij je volgens de
functionele, cultuurhistorische danwel cultuurevolutionaire
aanpak een site moet onderzoeken .
Voor een vak, "Archaeology of the Hunter-
Gatherers", hoef je zelfs helemaal geen tentamen
te maken of colleges te volgen, er wordt slechts
van je verwacht dat je elke week gedurende drie
uur in een groepje van vier artikelen
bediscussieert .
Studeren in het buitenland
In tegenstelling tot de meeste andere studies zijn
er binnen archeologie maar weinig studenten die
voor een tijdje in het buitenland studeren . Dit is
misschien te verklaren vanwege het feit dat de
studie slechts 14 punten aan vrije keuzeruimte
biedt, waardoor je de kans loopt voornamelijk
extra vakken te volgen en zodoende
studievertraging oploopt . Blijf je binnen Europa,
en bereidt je je goed voor, dan kan je het voor
9

mekaar krijgen dat je vrijstelling krijgt voor
bepaalde vakken . Ik zie het als een extra jaar
waarin ik zoveel meer leer dan wanneer ik me
zou beperken tot Nederland dat het opweegt
tegen een jaar studieschuld.
Waar je dan uiteindelijk terecht komt maakt
misschien niet zoveel uit ; het land staatje aan, of
een bepaalde archeoloog die er lesgeeft, of je
bent geïnteresseerd in het verleden van het
gebied . Verwacht niet dat de studie er precies uit
komt te zien als je je voorstelt voordat je erheen
gaat ; bepaalde vakken kunnen intussen
opgeheven zijn of blijken een heel andere opzet
te hebben dan de beschrijving deed vermoeden .
Wat ik heb gedaan, is de eerste week naar zoveel
mogelijk colleges gaan en vervolgens mijn
programma aanpassen . Wat je wel in het oog
moet houden is dat je je voldoende voorbereidt .
Op het internet kan je informatie vinden over
universiteiten in het land van bestemming, en
wie er lesgeeft . De volgende stap is zo vroeg
mogelijk naar het Bureau voor
Internationalisering te gaan, daar kan je te weten
komen met welke universiteiten er
uitwisselingsafspraken bestaan . Voor mij duurde
het vijf maanden na mijn eerste aanvraag voordat
ik uiteindelijk mijn definitieve "ja-woord"
ontving, waarna ik kon beginnen met de echte
voorbereidingen voor vertrek, die ook zo'n twee
maanden in beslag namen . Dus begin echt op
tijd!
Een andere reden is misschien de regionale opzet
(cultuurhistorische aanpak?) van de studie
Europese archeologie . Je werkterrein als
afgestudeerd archeoloog zal
hoogstwaarschijnlijk alleen uit Nederlands
grondgebied bestaan . Dus waarom iets anders
leren dan de archeologie van Nederland? Al kan
de directe relevantie van een studie in het
buitenland op het eerste gezicht niet meteen
evident lijken, het is toch zeker zeer leerzaam . Al
is het maar om een tijdje mee te draaien in een
heel ander onderwijssysteem, archeologie vanuit
een ander perspectief te bekijken, met een heel
andere aanpak van archeologie kennis te leren
maken . Er is meer archeologie dan wat er uit de
Nederlandse modder getrokken wordt!
Als je er over denkt om in het buitenland te gaan
studeren en na dit praatje à la voorlichtingsfolder
"Studeren in het Buitenland" dorstig bent naar
10
nog meer informatie, mijn e-mail adres is 24 uur
per dag, zeven dagen per week, te bereiken ;
eef stoffels@hotmail .com
Eef Stoffels is derdejaars studente Europese
archeologie, met als hoofdvakrichting "Late
Prehistorie/Romeinse Tijd" .
ETENSAARDIGHEDEN
Archeologen en studenten verdiepen zich de hele
dag in alles wat er dan ook maar uit de grond
tevoorschijn komt . Maar hoe zit dat 's avonds?
Eet men ook op een archeologisch verantwoorde
manier? Omdat we daar aan twijfelen, geven we
nu de mogelijkheid om op een makkelijke manier
aan een archeologisch verantwoord recept te
komen . Nieuw in deze Archetype : "hoe eet ik
zoals in de Middeleeuwen en de Oudheid?"
Het volgende recept komt uit `Van Soeter
Cokene, recepten uit de oudheid en de
middeleeuwen', door J .M . van Winter .
Romeinse Lamslapjes
Dit recept komt oorspronkelijk uit het kookboek
van Marcus Gavius Apicius, maar is ook nu nog
makkelijk te maken . Voor 4 personen, moet je
het volgende doen : Je neemt 4 lamslapjes zonder
bot van ongeveer 2 ons per stuk, legt die in de
koekenpan en strooit er een mengsel van
gemalen peper, lavas en komijn met een
gesnipperde ui en wat korianderzaad op (het
moet waarschijnlijk fijngesneden korianderplant
zijn, maar daar is heel moeilijk aan te komen) en
begiet dit met liquamen, olijfolie en een scheut
rode wijn. Hierna laat je het ongeveer 20
minuten braden of koken, neemt de lapjes uit de
pan en bindt de saus aan met wat bloem .
Liquamen is het vloeibare zout van de Romeinse
fijne keuken, gewonnen door het gistingsproces
van zachte vis, zout en ongeveer 15 soorten
gedroogde kruiden, die er de aparte smaak aan
geven . Je kunt het maken door een pond spiering
(of andere zachte vis) en 3/4 pond zout, een
bodempje water en een flinke mespunt
gedroogde kruiden (dille, koriander, venkel,
selderij, bonenkruid of munt) te nemen . Dit kook
je met graten, koppen, staarten . steeltjes en al,

ARCHETYPE
wat binnen 15 minuten al verpulverd is . Kook
het totdat het mengsel dik is geworden en giet
het vocht door een zeef in een aparte pot . Dit
vocht noemt men liquamen .
Bij de lapjes kun je eventueel veldsla of
peulvruchten opdienen, of pasta . De meeste
kruiden kun je in een goede drogisterij wel
kopen .
Op deze manier ben je niet alleen overdag actief
met archeologie bezig, maar ook tijdens het eten!
KORT CONTEXT
INTERMEZZO
Zoals bekend vindt eigenlijk iedereen binnen de
UvA het belangrijk dat studenten helder kunnen
communiceren in woord en geschrift, waarbij
bijvoorbeeld de gebruikte zinnen niet te kort
mogen worden (want dit is `kinderlijk' volgens
de bij iedereen bekend veronderstelde Syllabus
Schrijfvaardigheid, en dat mag dus niet meer)
zodat docenten en geselecteerde gastsprekers
enthousiast hun aandeel blijven bijdragen in het
hiertoe te stimuleren taalbewustwordingsproces
van de studenten door het geven van onderwijs
en persoonlijke adviezen in de vorm van soms
wel zeer opmerkelijke stijlbloempjes (waarvan er
inderdaad een exemplaar gedetermineerd en
geplukt werd in de buurt van de Salon de Botanie
op het Roeterseiland), en het aandragen van
didactische aanwijzingen en specifieke
voorbeelden van wetenschappelijk taalgebruik
voor de aankomende archeoloog, waarbij uw
freelance verslaggever het oor te luisteren heeft
gelegd in een aantal collegezalen, en als korte
illustratie van dit alles dankbaar en tot nu toe nog
steeds vrij van auteursrechten van de diverse
belanghebbenden de volgende volstrekt
willekeurig gekozen niet-te-korte letterlijke
citaten uit hun context heeft gelicht die een
redelijk objectieve blik achter de schermen van
het moderne wetenschappelijke onderwijs
leveren, met als speciale leesopdracht voor
vandaag : was wat van wie?
.
- Dit loopt natuurlijk mis af .
- Jullie met je kleine hoofdjes onthouden dit
toch niet .
- . . .om de vijand onder te scheppen, eh . . . te
onderscheppen .
- In 475 wordt in Rome de stekker uit het
stopcontact gestoken .
- De cirkel begint rond te gaan . . .
- . . .door pollenresten uit de schoen te
peuzelen . . .
- Steengoed werd nergens geproduceerd . . .
- We zijn hier met wetenschap bezig, dus deze
rotzooi noem je geen troep .
- [tegen een meisje :] Jou neem ik nog eens
apart onderhanden .
- Je kunt ook kernfysica gaan studeren, dan
heb je al die rommel niet nodig .
- Deze microscoop is wel heel erg gorg .
- Standaard wordt er bij vis over de 2 mrn zeef
gevist .
- Het miechelt hier van de steur .
- De stad Deventer was een voedselpakhuis,
dus de Vikingen kwamen er om 'ns flink in
te slaan, zowel voedsel als schedels
- Het landschap van de Achterhoek waar die
cabaretier uit die streek het steeds over heeft,
die Bennie Jolink .
- Wie sterk is moet slim zijn .
- Ik hoop niet dat ik later met jou als
ambtenaar te maken krijg, je reageert als
Dorknoper .
- Je moet spastisch nadenken over watje wilt .
- Ik heb geprobeerd jullie te hersenspoelen .
Laurens
Il

NIEUWS VAN BINNEN
Een nieuwe
onderwijscommissie . .
In de vorige Archetype konden jullie allemaal
lezen over het initiatief om zich vanuit Trilithon
ook actief met het onderwijs te gaan bemoeien .
Hiervoor had het bestuur bedacht een vijfde
commissie in het leven te roepen : de Commissie
Opleiding & Onderwijs (COO) . Deze commissie
had zich tot doel gesteld de inbreng van de
studenten in het onderwijs te verbeteren . De
leden van de commissie (waaronder de
studentleden van de Opleidingscommissie van de
beide studies) zouden de belangen van de
studenten in de ruimste zin gaan behartigen .
Aldus geschiedde . . .
Na een jaartje pogen iets constructiefs te
ondernemen, bleek dat deze COO niet zo goed
zou kunnen functioneren al men dacht . Vooral
was het niet duidelijk hoe de CO de echte
opleidingscommissie kon aanvullen met
adviezen over het onderwijs, omdat de laatste
ook druk bezig was met het inrichten van het
toekomstige major/minor jaar . Hiernaast bleek
ook dat de studenten nauwelijks wisten wie in de
COO zaten, wat ze nu precies deden en wilden .
Een laatste bijkomstigheid was dat de COO een
12
totaal `Europees' karakter had . Zo stierf de COO
een stille dood .
Nu de studies Europese en Mediterrane
Archeologie sinds 1 september 2000 gefuseerd
zijn, werd er ook een nieuwe
Opleidingscommissie (OC) ingesteld . Omdat
deze OC uit slechts 2 studentleden van iedere
studie bestaat en zij zich nog voornamelijk
bezighoudt met de invulling van het Bachelor-
Master onderwijs, kwam vanuit de oude COO
het idee een nieuwe commissie in een iets andere
vorm in te stellen : de Onderwijscommissie van
Tri l ithon .
Deze Onderwijscommissie moet grotendeels
dezelfde functie krijgen als de oude COO, alleen
komt de nadruk meer op het inhoudelijke deel
van het onderwijs te liggen en niet meer zozeer
op de opleiding in het algemeen . Problemen met
betrekking op het onderwijs (roostertechnisch,
vakinhoudelijk) kunnen door de leden van de
Trilithon-OC, die afkomstig zijn uit alle jaren,
besproken worden . Als de' problemen of
onderwerpen van dusdanig groot belang zijn,
kunnen de OC-studentleden ze voordragen in de
OC . Andere zaken kunnen in een eerder stadium
al opgelost worden . Hierdoor ,
kan de Trilithon-
OC alsnog de OC ondersteunen en als achterban
dienen voor de OC-studentleden . Concrete
functies kunnen dan de volgende zijn :
• Het bevorderen en stimuleren van de inbreng
van de studenten Archeologie en Prehistorie
in het onderwijs .
• Het ondersteunen van de
Opleidingscommissie door te fungeren als
een achterban voor de studentleden namens
alle studenten .
• Het geven van adviezen met als doel de
verbetering van de kwaliteit van het
onderwijs in het geheel .
Het idee erachter is dat de OC-studentleden niet
alle problemen van de studie tegelijk kunnen
oppikken en dat niet meer alle jaren
vertegenwoordigd zijn in de nieuwe OC . De
bedoeling is dus dat de nieuwe commissie zowel
voor Europese als Mediterrane studenten is
bestemd . Hierdoor is het van belang dat uit elk
jaar er iemand is vertegenwoordigd . Hoe de
Onderwijscommissie precies gaat functioneren
kan dan bekeken worden ; momenteel zijn er

ARCHETYPE
bijvoorbeeld al ideeën om een enquête op te
stellen om inzicht te krijgen in de tevredenheid
over de kwaliteit van het- onderwijs .
Ben jij geïnteresseerd om actief een bijdrage te
leveren aan de verbetering van het onderwijs,
misschien zelfs als bestuurslid van Trilithon, of
je heb je gewoon iets te melden over de kwaliteit
van de studie, laat het dan weten aan Erica
Rompelman of Joep Hendriks (of iemand van het
Trilithonbestuur of de Opleidingscommissie) .
Email : erica rompelman@hotmail .com
Even voorstellen . . .
De ` nieuwe' Opleidingscommissie
Archeologie & Prehistorie
Hallo allemaal! De fusie tussen Europese en
Mediterrane archeologie is een feit . De
voorbereidingen voor de verhuizing van de
Mediterraan archeologen naar de Nieuwe
Prinsengracht zijn in volle gang en ook een
nieuw gezamenlijk borrelcafe lijkt gevonden te
zijn . Het leek ons daarom hoog tijd om ook de
nieuwe Opleidingscommissie aan iedereen voor
te stellen . . .
Wie zitten er in?
De Opleidingscommissie Archeologie &
Prehistorie (afgekort OC) bestaat uit vier
student-leden : Wouter Bal (vice-voorzitter),
Joep Hendriks, Mieke Tolboom en Muriel
Louwaard en een gelijk aantal stafleden : Joost
Crouwel (voorzitter), Frans Theeuws, Marijke
Gnade en Carol van Driel .
Wat doen we?
De Opleidingscommissie Archeologie heeft tot
wettelijke taak advies uit te brengen over het
onderwijs in het algemeen en geeft specifiek een
oordeel over het door de directeur van het
onderwijsinstituut Geschiedenis en Regiostudies
(Wichert ten Have) opgestelde
onderwijsprogramma . De OC beschermt dus de
kwaliteit van het onderwijs en is het orgaan waar
studenten naar toe kunnen met vragen,
problemen en kritiek over alles wat hun studie
aangaat .
De meeste studenten zullen misschien niet
zoveel van ons horen of zien . Achter de
schermen zijn we echter heel druk bezig om de
kwaliteit en inhoud van de studie Archeologie &
Prehistorie aan de UVA ook voor de komende
jaren hoog te houden . Een `hot item' in onze
vergaderingen is tegenwoordig bijvoorbeeld het
zgn . "Bachelor-Master"-systeem (afgekort
BAMA), een nieuw onderwijssysteem dat vanaf
2002 op alle universiteiten in Nederland zal
worden ingevoerd . Het komt er in het kort op
neer dat studenten dan na een algemene
basisopleiding van drie jaar een
Bachelordiploma ontvangen . Daarna kunnen ze
besluiten te stoppen (om bijvoorbeeld te gaan
werken) of zich verder te specialiseren in een
bepaalde Master (nog niet zeker is of deze een of
twee jaar gaat duren) . Tei l. informatie : studenten
die in 2002 al drie jaar studie achter de rug
hebben ontvangen hun Bachelordiploma dan
automatisch .
Dit vergt dus een rigoureuze aanpassing van het
onderwijsprogramma, waar we de afgelopen
maanden zeer hard aan gewerkt hebben . Om aan
te geven hoe moeilijk het is om zo'n
onderwijsprogramma te maken, we zijn
inmiddels beland bij versie 17 (!) en het einde
lijkt nog niet in zicht . Wordt vervolgt . . .
Tot slot : denk eraan! De student-leden van de
OC zitten er speciaal voor jullie en schroom
daarom niet om een van ons aan te spreken, te
bellen/melen/sms-sen als je ergens mee zit .
Muriel Louwaard
13

VAN WEGGEWEEST
Een `Gebakken Lucht'
Symposium ?!
Op donderdag 25 en vrijdag 26 januari
jongstleden vond het tiende Archeologie en
Theorie Symposium plaats. Het idee voor dit
A&T-symposium, zoals het in de wandelgangen
heet, ontstond begin jaren negentig in navolging
van de Britse Theoretical Archaeology Group
conference, in de volksmond de TAG geheten .
De archeologie was zich aan het ontwikkelen en
het werd tijd om ook eens aan theorievorming te
gaan doen, of in ieder geval erover te gaan
praten . Zo zag het eerste symposium zijn
daglicht . Nu theorie weer mocht en niet meer
vies gevonden werd, verscheen er in 1994 ook
een echt archeologisch en theoretisch tijdschrift,
Archaeological Dialogues, en nog wel in de taal
van de vakwereld, het Engels . De Nederlandse
archeologie kon vanaf nu ook in het buitenland
voor vol worden aangezien .
Maac goed, terug naar het A&T-symposium . Dit
jaar werd het georganiseerd bij onze collegae
van de Faculteit der Archeologie van de
universiteit van Leiden (die van het IPL) . Op het
programma stonden in tegenstelling tot vorig jaar
een groot aantal interessante lezingen . De eerste
dag stond in het teken van Archeologie en
Landschap (wie de inhoud van de
Archaeological Dialogues over de afgelopen
jaren een beetje kent, kan wel raden hoe de vork
aan de steel zit) met de bedoeling de
verschillende invalshoeken van het huidig
onderzoek naar archeologie en landschap onder
de aandacht te brengen . De ochtendlezingen
waren van Jan Kolen en Fokke Gerritsen (beiden
AIVU) en moesten een algemene theoretische
inleiding geven op de wijze waarop wij
archeologen het landschap kunnen bestuderen .
Dit gebeurde in termen van naturalisme versus
culturalisme, symbolische ecologie, human
ecodynamics, culturele ecologie en mythische
geografie . Nu weet ik dat er een boel mensen
niets moeten hebben van de studie naar de
kosmologische aspecten van het leven in een
14
bepaald landschap en de socialisering ervan, toch
vond ik het uitermate interessant, zeker als je
meer wil weten van de oudtijdse perceptie van
het landschap dan alleen waar wie wanneer heeft
gewoon en hoe zijn of haar stam heette . Tijdens
de discussie ontstond nog even onduidelijkheid
of er wel sprake kan zijn van een ongerept
natuurlijk oerlandschap, aangezien het begrip
landschap an sich al een door mensen mentaal of
fysiek geconstrueerde leefomgeving impliceert .
Zeker dit discussiepunt maakte duidelijk dat er
nog vele verschillende ideeën over het landschap
en de studie ernaar bestaan .
Helaas viel de mediterrane lezing uit (jammer,
dit was nu eens een echt andere invalshoek) en
gingen we na de lunch (met lekkere broodjes)
verder met een lezing van Alexander Verpoorte
(IPL) over de landschapsperceptie van
Neanderthalers in Zuid-Limburg(!), een lezing
van Vincent van Vlisteren (Prov . Drenthe) over
het deponeren van bronzen potjes in de
Middeleeuwen en een lezing van prof . Louwe
Kooijmans (IPL) . De laatste hield een betoog
onder, het motto `Wetlands Rule!' . Mede naar
aanleiding van zijn onderzoek in Hardinxveld-
Giessendam (wie is er niet geweest?) voerde hij
(hou je vast) `ci.3tische 'deposities' in natte
contexten op als meso- en neolithische
betekenisgeving aan het landschap . Op zich niets
mis mee, maar cultische deposities? "Hoort U
mij het woord ritueel in de mond nemen? Ik
dacht het toch niet! Nee, ik heb het hier toch wel
degelijk over cultische deposities ." Tot zover
Louwe Kooijmans .
Terugkijkend op de eerste dag viel me ten eerste
op dat het aantal IPP-studenten heel laag was
(twee, drie?), maar uit Groningen juist erg hoog
(tien, vijftien?) . Dit was niet wat ik gewend was
van andere archeologische symposia, congressen
en andere dure dagen met een lekkere lunch . Na
even wat navraag bleek dat zij verplicht moesten
gaan, wat natuurlijk veel verklaarde . Ten tweede
viel me op dat een groot deel van de
participanten in de discussie juist de
gepensioneerde academici betrof zoals Jan
Albert Bakker, prof . Groenman-van Waateringe
of prof . Modderman . Zij maakten dan ook gelijk
van de gelegenheid gebruik om te vertellen
welke vakken (tip van Modderman : sociologie)
zij allemaal wel niet gevolgd hadden, zo'n

ARCHETYPE
veertig jaar geleden . En zoals gewoonlijk had de
jongste generatie weinig in de melk te brokkelen
(Ceciel, toch bedankt voor je bijdrage) .
De donderdag bleek echter Kinderspiel, want op
vrijdag zou het echt gaan gebeuren . Het thema
van de tweede dag was de Nationale
Onderzoeksagenda . Welk een strijd we vandaag
konden verwachten, was tijdens de het keuzevak
Archeologie en Maatschappij ruimschoots
aanbod gekomen . "Let goed op wie wat zegt,
waar hij zit en hoe hij zich gedraagt!", had prof .
Bloemers ons toevertrouwd . Hier kon wel eens
het Grote Schisma tussen de academische en de
monumentenzorg archeologie ontstaan . Vol
verwachting reisden we, nu in grotere getale (het
was nu immers ook voor ons min of meer
verplicht), weer in alle vroegte af naar de
Reuvensplaats . Daar wachtten, in tegenstelling
tot de vorige dag, nu ook een boel ROBarcheologen
en AMZ-gerichte academici op het
begin van de lezingen .
Na het Engelse welkomstwoord van Erik
Jungerius (ROB en een echte ambtenaar met
waarschijnlijk scholing in het buitenland)
begonnen eerst Adrian Olivier (English
Heitage) en John Barrett (Dept . Archaeology,
Sheffield) met een inleiding . Zij zouden vanuit
twee verschillende perspectieven een beeld
schetsen hoe in Engeland tegen een Research
Agenda aan werd gekeken . Alhoewel je zou
verwachten dat de twee met elkaar in debate
zouden gaan, vulden ze elkaar op sommige
vlakken zelfs aan . Olivier hield een lezing met de
nadruk op het belang van behoud en de
toepassing van een onderzoeksagenda op
onderzoek en management met het oog op past,
present en future (U voelt 'm al komen?) .
Barrett, de academicus (met lang haar en baard,
een beter contrast kon haast niet) vroeg zich
vooral af of een onderzoeksagenda de mogelijke
gap tussen academie research en heritage
management kon voorkomen . Van groot belang
is het besef dat de echte beslissingen `in het
veld' gedaan worden door de field en niet de
academie archaeologist . De vraag is hoe we
theoretische issues zo in de praktijk kunnen
inbedden, dat hier ook bij commerciële projecten
goed mee valt te werken . Een onderzoeksagenda
moet derhalve een curatorial en een historical
kant hebben . Zeker de laatste lezing was om van
te smullen en voor de zoveelste keer kon ik
vaststellen dat wij hier nog lang niet zo goed en
boeiend een lezing kunnen geven als de
Engelsen . De lezingen hadden een goed beeld
gegeven hoe je de universitaire en de Maltaarcheologie
in een onderzoeksagenda kon
integreren en als deze lijn in de middag
voortgezet zou worden, waren we al een stap in
de goede richting . Vol goede moed keerde ik dus
na de lunch terug in de collegebanken om nu de
pleidooien voor en tegen onze eigen
onderzoeksagenda te aanschouwen, denkend aan
de strategische tips van Bloemers voor de
analyse van het debat . Allereerst hield Harry
Fokkens (IPL/Archon) en vervolgens Bert
Groenewoudt (ROB) zijn lezing . Beiden hielden
een betoog voor een onderzoeksagenda die
enerzijds gericht moest zijn op inventariserend
en' synthetiserend onderzoek en anderzijds
toepasbs_ar op de AMZ-archeologie door het
scheppen van kaders . Eindelijk weer eens wat
gechargeerde kritiek, altijd leuk om een discussie
mee te beginnen .
Nu zou het dan eindelijk komen, de discussie,
hei debat waar iedereen zijn standpunt zou gaan
innemen . Ik zag Willem Willems, generaalmajoor
bij de Cultureel Erfgoed Bescherming,
vanaf de onderste banken de zaal gade slaan en
snel een blik wisselen met z'n `kompels' van de
ROB ; (strategisch?) verdeeld over de zaal zaten
de wetenschappers als Rien Polak, Nico
Roymans en Frans Theuws en bovenin zat de
alma mater van het `vierde paradigma', onze
eigen Tom Bloemers . In het discussiepanel had
naast de sprekers ook Corien Bakker
(NVvA/Den Haag) plaatsgenomen, een van die
sterke vrouwen waarvan er in de archeologie wel
meer op de voorgrond mogen treden om al te
zeer gepolariseerde martiale sentimenten de kop
in te drukken . Maar goed, de discussie . Ik weet
of de aanwezigen tijdens het verhaal van de
Engelsen (die nu buiten in alle rust wat zaten te
drinken) naast geluisterd ook opgelet hadden .
15

maar op dit moment was daar niet veel meer van
te merken .
Heen en weer werd er gepraat, over dan de
invulling, dan de relevantie van de
onderzoeksagenda, wie een preferente positie
moest krijgen, of Archon een voortrekkersrol op
zich moest nemen en ga zo maar door . Het
duurde relatief gezien nog lang, maar uiteindelijk
waren het de twee laatste sprekers, Boudewijn
Goudswaard en Dieke Wesselingh, die iedereen
weer met beide benen op de grond zetten : een
onderzoeksagenda is immers vooral belangrijk
naar buiten toe, zeker met Malta in het
vooruitzicht moeten we ons profileren . Zelf
weten we wel wat we willen, maar met een
onderzoeksagenda moeten we als archeologen
EEN STEM laten horen (mensen luisteren toch
al zo moelijk, dus zeker als er tien archeologen
tien verschillende dingen tegelijk roepen) .
Ach ja, het viel allemaal wel mee, vertrouwde
Bloemers ons een week later toe : "Het had nog
allemaal veel erger kunnen gaan . Er is toch
immers geen grote onenigheid ontstaan?!" Rest
mij dus nog maar een ding : afwachten tot
volgende jaar, gebakken lucht of juist niet, gaan
we gewoon verder . Hier, in Amsterdam, op het
IPP! Komt dat zien!
Joep Hendriks
Excursie Den Bosch
Op 6 december brachten Dieuwertje, Janneke,
Hans en Sem in het kader van het materiaal
praktikum Middeleeuwen een bezoek aan de
opgraving van het Keizershof in Den Bosch .
Daar werd op dat moment de beerkelder van het
Keizershof geleegd . (Zie plattegrond) Deze
kelder bevatte materiaal uit periode 1525-1870 .
Laag voor laag werden de vondsten verzameld .
Met behulp van emmers werd de beer via één
van de drie stortkokers omhoog gehesen en in
big-bags gegooid om later gezeefd te worden . In
een kort college bracht opgravingsleider Ronald
ons kennis bij van vers geput materiaal .
Steengoed uit Keulen, Raeren enWesterwald,
16

A RCHETYPE
porselein met wan-li versiering, fragmenten van
berkenmeier, roemer en vleugelglas en meer . Het
was een fijne dag .
Sem Peters
ADVERTENTIE
Te krijg wegens overbodigheid :
STRIJKPLANK
[Brabantia 120 x 30 cm, z .g .a .n .]
Iets voor een studentikoze kamerklant?
Interesse? Info kamer G 0 .08 (Menno Dijkstra)
UIT DE PUT
TAFKAK de Beer
keramiekt
The Archeologist Formerly Known As Karel de
Beer was niet zichzelf maar dat was niet te zien .
Bon .' sprak hij warm en welluidend de zaal toe .
Welkom .' Spijkerbroekenvolk, dacht hij,
werkloos grijsharig tuig, spermadomoren .
Hagenaars . Zijn handgemaakte zijden colbert
bungelde elegant over zijn schouder, de op en
top senior wetenschapper . Maar onder dit
academisch patina woelde zijn gemoed . De doos,
veel had er niet in gezeten . Een stukje zeep
(romeins) . Hij had gefronst . Een knikker
(inheems) . Zijn hart sloeg over . . . . Dat hij nu net
déze middag voor de post-doc kursus Ceramisch
Overtuigen (deelcertificaat Connaisseur
Céramique) stond ingeroosterd was wel héél
ongelukkig . 'Welkom . Vanmiddag wil ik graag . . .'
De deur ging krakend open . Karel bevroor, zijn
adelaarsblik gericht op de ongelukkige die op
kousevoeten binnensloop . Het was student Polle,
een 4e jaars die volgens Karel zo dom was dat
hij moeiteloos voor een 6e jaars door kon gaan .
Karel stond zwijgend en bewegingloos tot Polle
zich gezet had en zijn 1m95 onzichtbaar
probeerde te
maken achter een frêle post-doc met knotje .
Tevergeefs natuurlijk, daar was de presentielijst
al, een typisch © K .K . de Beer ® produkt . 'TE
LAAT ZONDER GELDIGE REDEN' kopte het
document en, behalve de gebruikelijke naam- en
nummerrubrieken, voerde het de tekst 'Ik ben mij
er van bewust dat mijn lakse gedrag mijn
medestudenten ernstig in hun concentratie stoort'
waarnaast de handtekening geplaatst diende te
worden . Bij de eindbeoordeling speelden de ©
K .K . de Beer ® presentielijsten dan ook een
doorslaggevende rol .
Karel dacht onderwijl aan de vondsten in de
doos . De combinatie, de combinatie was de
sleutel . Een stukje zeep, een knikker, een
speelgoedeendje op wieltje! ; "!"'A'fbdgast !
Arbogast, de eerste Waoer (afgekeurd 395 AD) !
De aanvoerder van de Arbodiensten : Hij nam de
presentielijst weer in ontvangst .
Na een uurtje zat de stemming ei goed jrs . Het
gebruik van accessoires zoals bril (afzetten,
opzetten, cp het voorhoofd pláatset) en pijp
(scherftikken met steel) was naar genoegen
behandeld en geoefend en nu verdrong de groep
zich rond de lange tafel waarop Karel een scherf
had geplaatst . 'Wat is dit ?' 'Ba ?' 'Nee, Pings . En
dit ?' 'Pings ?' 'Nee, Dussel . Let op . Schrijf op .
De techniek van het Lawineus Imponeren .' Karel
legde een handvol scherven uit . 'Pijp .' En met de
steel van de Dunhill tikte hij de rij scherven af .
'Bapingspingsbabapingsdusselbabapingsdusselba
pingspings . Ja ?' . Er werd weer geoefend, vooral
de uitspraak . 'En dit ?' De scherf ging van hand
tot hand, maar het antwoord bleef uit . '? Nou ?' .
'Postmiddeleeuwse vergiet ?' stotterde het knotje .
Karel fronste . 'Strikvraag. Geperste koproliet,
geverfd en geperforeerd met zwavelzuur 98 % .
En nog niet helemaal uitgewerkt zo te zien . Beter
je vingers even onder de kraan voor ze nog
verder verkleuren . Bon .' Hij trok zijn rubber
handschoenen weer uit . 'Bon . Elmpt . Elmpt,
ElmPt gebruiken we vooral tegen Brabanders,
want die kunnen de P niet zeggen . We oefenen
even.' Daarna volgde een hoofdstukje
psychoarcheologie : 'WIE stelt de vraag ? Is het
17

een leek, een potentiële sponsor die aan komt
roeien over de derde geldstroom, een student,
een . . .' Karel slikte ' een NJBGer ? Dit is sociale
aktie . Rolverwisseling : Waar heb jij dat
gevonden, ventje ? En : Heb jij . weleens van
Malta gehoord ? Tot : Kunt u zich misschien
identificeren? Initiatief, daar gaat het om .' Hij
moest weg, en snel . 'Pauze . Polle, doe jij de
video ? Voor volgende keer de plaatjes kleuren
in de syllabus . Ik groet u .'
Karel stormde de zaal uit . Gevaar, hij voelde het .
Bijna struikelde hij de hal in . Wat een herrie .
Een gedrongen mannetje met ruig grijs haar in
een trui van 27 kleuren fluorescerende wol stond
wild armenzwaaiend te schreeuwen tegen de
portier . Karel trachtte te remmen . De
tuinkabouter van het Time Team ! Hij had het
geweten ! Uit de gang links kwamen vijf strak
voor zich uitstarende kerels met gele plastic
helmen op, terwij' ze de ijzeren uitsteeksels van
hun, buikkastjes ritmisch op de grond lieten
tikken . Het Geophysics Team !! Ze waren overal
op voorbereid, dacht Karel . De kabouter had hem
gezien en kwam met uitgestrekte arm op hem af,
dreigde een hand te geven . Karel spurtte langs
hem heen en dook de keldertrap af, de gang door
naar zijn kamer. De doos, hebbes . En nu . . . . Twee
kerels met videocamera's kwamen de gang in .
Terug . Hij wrikte zijn raam open en klom de
binnenplaats op . Daar stond de Time Team
helicopter, langzaam flappend, maar onbemand .
Zowel achter hem als van de zijkanten hoorde hij
beschaafd Engels geschreeuw . . Iemand schoof
een microfoon ondere zijn neus . 'No comment.'
Er was geen ontsnappen mogelijk . Of . . . . Hij keek
naar de helicopter . Mijnheer De Beer, kunt u een
helicopter vliegen ? Dat weet ik niet . ventje, hut
let's give it a try . We are Americans . Hij trok een
laatste sprintje, sprong naar binnen, zette- zich in
het comfortabele kuipstoeltje en rukte de
joystick zo ver mogelijk naar achteren . Toen . . .
,I should have been Neander tall
To find the right, identic angle
To view the world as I recall
He did, before me, in this jungle .
This tree for instance in my frame
Presents a most unwelcome structure,
For it was absent when he came
I chop it up to clear the picture .
Still I fear what makes me see
His look-a-like creation,
Is a prejudiced philosophy
And too much imagination .
Een Internationale
Fibula
Een van de meest intrigerende stukken die zich
bevonden tussen de metaalvondsten uit Leiden-
18
Roomburgl, was een kleine schijffibula2
(afbeelding l), versierd met een fraai
geëmailleerd oppervlak . Hoewel in eerste
instantie de aandacht vooral uitging naar de
datering, bleek al spoedig dat deze fibula
Dit materiaal werd uitgewerkt in het kader van een
materiaalpracticum door de auteur dezes .
2
Type Bbhme 1972, 41 .

.Voor de
ARCHETYPE
ondanks zijn kleine diameter (22 mm) meer
aandacht verdiende . Immers, tijdens de zoektocht
naar parallellen bleken er in zowel Den Haag-
Ockenburgh3 als in de castella Saalburg en
Zugmantel4 identieke exemplaren te zijn
gevonden . Op zich leek dit gegeven voldoende
om te stellen dat de fibula, daterend vanaf het
einde van de tweede eeuw tot het eind van de
derde eeuw, regelmatig voorkwam op Romeinse
vindplaatsen met een militair karakter .
Toch bleek deze informatie erg beperkt . Nadat
enkele personen5 dit exemplaar hadden gezien,
konden zij meer vindpláatsen opnoemen, die
deze vondst in een heel ander kader plaatsten . Zo
konden de vindplaatsen Haarlemmermeer6,
Wijster7, Deventer-Colmschate8, Groningen-
Paddepoel9, en enkele vindplaatsen uit Midden-
Duitslandl0 worden genoemd. Deze
vindplaatsen bevinden zich alle buiten de
grenzen verspreiding van het binnen Romeinse het Romeinse Rijk Rijk konden
Nijmegen en Voorburg toegevoegd worden .
Alvorens verder in te gaan op deze verspreiding
lijkt het nuttig de fabricagewijze van deze fibula
nader te bekijken .
Fabricagewijze
Allereerst werd er een bronzen schijfje
vervaardigd, waarna er op de onderzijde een
naaldhouder en een veerbevestiging werd
gesoldeerd . Vervolgens werd er een naald met
omgebogen uiteinde bevestigd . Deze
constructiewijze van de veer wordt een
tweeledige veerconstructie genoemd .
3 Zie Waasdorp/Zee 1988.
4 Zie Biihme 1972.
5 Deze personen waren : drs. M. Dijkstra. mevr. Dr. C.
van Driel-Murray, Dr . M . Erdrich en 1 . Hermsen . Zij
verschaften nadere informatie en droegen bij aan de
totstandkoming van dit artikel, waarvoor dank .
6 Zie Evers 1966.
7 Zie Van Es 1968 .
Zie Verlinde 1987 .
Zie Van Es 1965 .
0 Zie Von Uslar 1938 en Laser & Leineweber 1991 .
Afbeelding 1 . schaa l 2 :1 .
Het geëmailleerde oppervlak werd apart
vervaardigd : allereerst werden r er eenhoeveelheid
kleine glazen staafjes in het op
afbeelding 1 afgebeelde schaakbordenpatroon
tegen elkaar gesmolten . Hierdoor ontstond er een
ronde staaf van onbekende lengte waar
vervolgens een dun plakje vanaf kon worden
gesneden, dat vervolgens op de bronzen schijf
kon worden bevestigd . Zo was het mogelijk om
grote hoeveelheden fibulae met hetzelfde
patroon erop te produceren . Gewoonlijk zijn de
gebruikte glaskleuren rood-wit-blauw, maar
verkleuring in de bodem kan er onder andere
voor hebben gezorgd dat het exemplaar uit
Leiden grijsblauw en wit gekleurd is .
Over de herkomst
Door de grote eenvormigheid van dit type mag
worden aangenomen dat de fibulae vervaardigd
werden in massaproductie . Aangezien de
constructiewijze typisch Romeins is, mag hier
gesproken worden van een Romeinse fibula .
Hoewel het verleidelijk is te vermoeden dat dit
type ergens in de directe omgeving van de limes
vervaardigd is, zijn er geen vondsten bekend die
op productie van dit type fibulae wijzen . Toch is
er wel een mogelijke productieplaats aan te
wijzen : de grote Romeinse villa van Anthée in de
19

Ardennen (afbeelding 2) . Hier werden tijdens de
opgraving in de negentiende eeuw
"onloochenbare overblijfsels van bronsnijverheid
en emaildecoratie" (naar De Maeyer 1937, 46)
gevonden . De vondsten bestonden onder andere
uit "smeltkroezen met daarin sporen van rood en
groen email en vierkante glazen staafjes voor de
fabricage van millefiori ." (naar De Maeyer 1937,
46) . Werd hier ook "onze" fibula geproduceerd?
De verschillende exemplaren
Op de volgende pagina's worden de
verschillende exemplaren besproken en
afgebeeldl1 . Per exemplaar wordt kort ingegaan
op de vindplaats/vondstomstandigheden, de
datering van de context en eventuele
bijzonderheden .
Allereerst worden de exemplaren binnen het Rijk
besproken, gevolgd door de exemplaren uit het
Vrije Germanie . Afgesloten zal worden met
enkele algemene conclusies en een stuk vrije
interpretatie .
Datering van de context : Laat-Romeins/
Vroege Middeleeuwen?
Bijzonderheden : Veerrol met elf windingen .
Afgebeeld in : Afbeeldingl2 vervaardigd en
verstrekt door drs . M . Dijkstra .
Schaal : 1 :1 .
Binnen het Romeinse Rijk :
1 . Vindplaats : Arentsburg-Voorburg-Forum
Hadriani .
Vondstomstandigheden : Inhumatiegraf
binnen de muren van de Romeinse stad .
11 Voor de scans van de albeeldingen in dit stuk
bedank ik Steven Jongma .
20
12 De tekening is door de auteur geïnkt .

ARCHETYPE
2 . Vindplaats : Ockenburgh-Den Haag .
Vondstomstandigheden : Losse vondst uit
vicus met minicastellum .
Datering van de context : 1-1H .
Bijzonderheden : Het exemplaar is goed
vergelijkbaar met het exemplaar uit Leiden .
Afgebeeld in : Waasdorp/Zee 1988 .
Schaal : 1 :1 .
Schaal : Onbekend, het exemplaar is
afkomstig uit de verdwenen collectie der
Smetii 15 .
3 . Vindplaats : Leiden-Roomburg .
Vondstomstandigheden : Uit de oeverzone
van het Kanaal van Corbulo bij het castellum
Matilo.
Datering van de context : na 50 en voor 250 .
Afgebeeld in : Dit artikel en De Bruin
200013 .
Schaal : 1 :1 .
5 . Vindplaats : Saalburg (D) .
Vondstomstandigheden : Castellum .
Datering van de context : 1-1H . .
Bijzonderheden : Drie exemplaren van
verschillende grootte .
Afgebeeld in : B&hme 1972 .
Schaal : 2 :3 .
4 . Vindplaats : Nijmegen .
Vondstomstandigheden : Onbekend .
Datering van de context : Onbekend .
Bijzonderheden : Alleen de voorkant is
afgebeeld .
Afgebeeld in 14 : Haalebos 1986 .
6 . Vindplaats : Zugmantel (D) .
Vondstomstandigheden : Castellum .
Datering van de context : 1-111 .
Bijzonderheden : Twee exemplaren van
verschillende grootte .
Afgebeeld in : Bóhme 1972 .
Schaal : 2 :3 .
13
Tekening vervaardigd door B . Donker .
14
De tekening is door de auteur overgetrokken uit
Haalebos 1986 .
15 Zie Haalebos 1986 .
21

Buiten het Romeinse Rijk :
7 . Vindplaats : Haarlemmermeer .
Vondstomstandigheden : Bij een muntschat
die waarschijnlijk is gedeponeerd in een
voormalige rivierbedding .
Datering van de context: De schat is
waarschijnlijk rond 400 in het water
terechtgekomen 16 .
Bijzonderheden : Alleen de schijf was nog
aanwezig .
Afgebeeld in17 : Evers 1966 .
Schaal : Onbekend .
10. Vindplaats : Deventer-Colmschate .
Vondstomstandigheden : Uit een waterput in
de nederzetting .
Datering van de context : IR .
Bijzonderheden : Veerrol met veertien
windingen .
Afgebeeld in : Verlinde 1986 .
Schaal : 1 :1 .
8 . Vindplaats : Groningen-Paddepoel .
Vondstomstandigheden : Terp .
Datering van de context : 200 v-250 n .Chr.
Bijzonderheden : Veerrol met acht
windingen .
Afgebeeld in : Van Es 1965 .
Schaal : 1 :1 .
11 . Vindplaats : Zethlingen (D) .
Vondstomstandigheden : Onbekend .
Datering van de context : Onbekend .
Bijzonderheden : Het emailoppervlak is
slecht bewaard .
Afgebeeld in : Laser & Leineweber 1991 .
Schaal : 1 :1 .
.
9 . Vindplaats : Wijster .
Vondstomstandigheden : Nederzetting .
Datering van de context : 150-425 n .Chr .
Bijzonderheden : Veerrol met nog acht
windingen .
Afgebeeld in : Van Es 1968 .
Schaal : 1 :1
12 . Vindplaats : Giessen (D) .
Vondstomstandigheden : Onbekend .
Datering van de context : Onbekend .
Bijzonderheden : Alleen de voorzijde is
afgebeeld .
Afgebeeld in : Von Uslar 1938 . De auteur
noemt nog twee parallellen, waaronder 1
exemplaar dat tussen 230 en 235 n . Chr . in
de grond is gekomen .
Schaal : 2 :3 .
Naar Evers 1966, 34 .
De tekening is door de auteur overgetrokken uit
Evers 1966 .
22

ARCHETYPE
Afbeelding 3. Germaanse fibulae uit (v.l.n.r.) Rijswijk en Leiden (2x). schaal
Algemene conclusies
Duidelijk is dat het type zowel binnen als buiten
het Romeinse Rijk regelmatig teruggevonden
wordt . De vindplaatsen binnen het Rijk zijn van
duidelijke Romeinse signatuur zoals castella, een
vicus en een stad . De vindplaatsen buiten het
Rijk zijn nederzettingen en een deel van een
schatvondst . Opvallend is dat de
constructiewijze van de veerrol buiten het Rijk
over het algemeen anders is dan binnen het Rijk .
met als uitzondering het exemplaar uit Voorburg,
dat beter aansluit bij de buiten het Romeinse
Rijk gevonden exemplaren . Ook de afmetingen
van de fibulae variëren . Dit zou kunnen wijzen
op meerdere productieplaatsen . Treffend is
echter de grote overeenkomsten wat het
geëmailleerde oppervlak betreft. De datering,
zoals die door Bdhmel8 gesteld wordt, lijkt
plausibel : eind tweede eeuw tot eind derde eeuw .
Er moet echter rekening worden gehouden met
een langer gebruik van de fibula .
Vrije Interpretatie
Het voorkomen van deze typisch Romeinse
fibula in het Vrije Germanië vanaf het eind van
de tweede eeuw zou in het licht van wederzijdse
beïnvloeding van de Romeinse en Germaanse
wereld bezien kunnen worden . Aan de ene kant
komen Romeinse fibulae vanaf deze periode tot
diep in het Barbaricum voor, aan de andere kant
duiken in deze periode Germaanse fibulae op
langs de limes en in het inheemse achterland . Op
afbeelding 3 zijn enkele voorbeelden van deze
Germaanse fibulael9 uit Rijswijk (inheems
achterland) en Leiden-Roomburg (castellum met
vicus) afgebeeld . Deze fibulae worden over het
algemeen in dezelfde periode gedateerd als de
geëmailleerde schijffibula .
Blijft natuurlijk de vraag waarom deze interactie
pas in deze periode plaatsvindt en niet al in
eerder stadium . Erdrich20 stelt, op basis van het
vrijwel totaal ontbreken van Romeinse
importgoederen in het Vrije Germanië die
dateren tussen het eind van de eerste en het eind
van de tweede eeuw, dat de Romeinse Rijksgrens
1 " Zie Böhme 1972 .
19 De twee linkertypen op afbeelding 3: Almgren groep
VII . Serie 3, nummer 199 en het rechter type :
Almgren groep VII nummer 193, vorm 1 (Böhme
37b) . Meerdere parallellen zijn afgebeeld in Haalebos
1986 .
20 Zie Erdrich 2001.
23

in die periode gefungeerd heeft als een gesloten
systeem . Interactie tussen het Rijk en de Vrije
Germanen vond niet of nauwelijks plaats .
Blijkbaar was er vanuit de Romeinse overheid
weinig interesse in "de buren" . Aan het eind van
de tweede eeuw komt er verandering in dit beeld :
Romeins draaischijfaardewerk neemt niet alleen
toe in de inheemse nederzettingen binnen het
Romeinse Rijk, maar ook daarbuiten . Mogelijk
was de limes in die tijd meer "open" dan in de
periode daarvoor .
De "open" grens zou kunnen betekenen dat
Romeinse handelswaar eenvoudiger uitgewisseld
zou kunnen worden met Germaanse . Zo zou het
kunnen dat de geëmailleerde schijffibula zo'n
groot verspreidingsgebied kent .
Een andere mogelijke reden dat deze fibula zo
verspreid is geraakt is dat de fibula meegenomen
is door Germaanse veteranen van het Romeinse
leger. Zij namen misschien de fibula mee terug
naar huis . Indien dit zou kloppen, en de fibula
verloren is op de plaats waar hij mee naar toe : .
genomen was, zou de verspreiding een aardige
indicatie kunnen zijn van de herkomst van . de
verschillende Germaanse soldaten voor het
Romeinse leger .
Een laatste opvallend punt dat meer aandacht
verdiend is de verschillende constructiewijze van
het veermechanisme . Het valt op dat dit
mechanisme in de meeste gevallen binnen het
Romeinse Rijk bestaat uit een tweeledige
veerconstructie (met als uitzondering Voorburg),
terwijl de constructiewijze buiten het Rijk
meestal uit een constructie met een veerrol met
veel windingen bestaat . Het heeft er alle schijn
van dat de fibulae buiten het Rijk op een bepaald
moment "gerepareerd" zijn met een veerrol, die
kenmerkend is voor Germaanse fibulae . Het lijkt
er aldus op dat -in tegenstelling tot de fibulae
binnen het Romeinse Rijk- de schijffibula niet
werd weggegooid indien de tweeledige
veerconstructie het begaf, maar werd gerepareerd
met locale techniek om de levensduur van de
speld te verlengen . Een andere interessante
gedachtegang is dat de fibula bij aankomst in het
Vrije Germanië direct werd voorzien van een
Germaanse veerconstructie zodat de schijffibula
beter gebruikt kon worden bij de Germaanse
klederdracht . Dit is mogelijk ook gebeurd met
een Romeinse fibula uit Leiden, die eveneens
24
een reparatie met een Germaanse veer vertoont
(zie afbeelding 4) . Het zou goed kunnen dat deze
fibula, samen met de Germaanse fibulae binnen
de Romeinse Rijksgrenzen, een aanwijzing geeft
dat de toenadering tussen de Romeinse en de
Germaanse wereld al aan het eind van de tweede
en het begin van de derde eeuw een aanvang
nam .
Literatuurlijst
Afbeelding 4, Romeinse
fibula met Germaanse
veerrol, schaal 1 :1 .
• Boe, G . de, 1971, De stand van het
onderzoek der Romeinse villa's in
België . Archaeologia Belgica 132,
Brussel .
• Böhme, A ., 1972, Die Fibeln der
Kastelle Saalburg und Zugmantel,
Saalburg Jahrbuch XXIX, 5-112 .
• Bruin, J . de, 2000, Fibulae en Militaria
uit Leiden-Roomburg, Materiaalscriptie .
• Erdrich, M ., 2001,
Wirtschaftsbeziehungen zwischen der
Germania Inferior und dem
germanischen Vorland-Ein Wunschbild,
in : Germania Inferior. Besiedlung,
Gesellschaft und Wirtschaft an der
Grenze der rbmisch-germanischen Welt .
Berlin .

ARCHETYPE
• Es, W . A . van, 1965, Paddepoel, the
excavation of frustrated terps 200 B .C .-
200 A .D ., Palaeohistoria XI, Groningen .
• Es, W . A . van, 1968, Wijster, a native
village beyond the imperial frontier 150-
425 A . D ., Palaeohistoria XIV,
Groningen .
• Evers, J . H ., 1966, The Haarlemmermeer
Hoard, Oudheidkundige Mededelingen
uit het Rijksmuseum van Oudheden te
Leiden XLVII, 31- 101, Leiden .
• Haalebos, J . K ., 1986, Fibulae uit
Maurik, Oudheidkundige Mededelingen
uit het Rijksmuseum van Oudheden te
Leiden, supplement 65, Leiden .
• Laser, R . & R . Leineweber, 199 l, . Die
römischen Importfunde der Altmark,
Jahresschrift für mitteldeutsche
Vorgeschichte, Band 74, 191-282,
Berlin .
• Maeyer, R . de, 1937, De Romeinse
villa's in België, Werken uitgegeven
door de Faculteit van de wijsbegeerte en
letteren, 82-e aflevering .
• Verlinde, A . D ., 1987, in : Overijsselse
Historische berichten 102 .
• Uslar, R . von, 1938, Westgermanische
Bodenfunde des ersten bis dritten
Jahrhunderts nach Christus aus Mittelund
Westdeutschland, Germanische
Denkmdler der Fruhzeit 3, Berlin .
• Waasdorp, J . A . & K . Zee, 1988, De
vergeten verzamelingen van
Ockenburgh . Romeinse vondsten uit 's--
Gravenhage, VOM-reeks 1988-4, Den
Haag .
OPGELET!OPGELET!OPGELET!OPGELET!
Dit voorjaar zal er wederom een
ARCHEONWEEKEND plaatsvinden! De datum
staat nog niet vast, maar het zal rond half maart
zijn . Houdt dus allen de aankondigingen in
gebouw G en op de Oude Turfmarkt in de gaten .
Verdere details als het exacte tijdstip, kosten,
vervoer etc . zullen daarop te vinden zijn .
Houdt er dus rekening mee, en komt allen!!!
OPGELET! OPGELET!OPGELET!OPGELET!
AGENDA
Tentoonstellingen :
• De weg naar de Hemel . De Nieuwe Kerk .
Amsterdam . T/m 22 april 2001
De weg naar de Hemel . Museum
Catharijneconvent, Utrecht . T/m 22 april
2001
Keizers aan de Nijl . Allard Pierson Museum,
Amsterdam . T/in 12 maart 2001
• Bartlehiem en Bethlehem . boeren en nonnen .
Streekmuseum/volkssterrenwacht Burgum .
T/m 22 april 2001 .
Opgegraven verhalen, archeologie in Noord-
Nederland . Natuurmuseum Groningen . T/m
27 mei 2001 .
• Spel, speelgoed en vrije tijd tentijde van
keizer Karel . Speelgoedmuseum, Mechelen .
T/m 24 februari 2001 .
• Globaal bekleken, de wereld rond in
Zutphen . Stedelijk Museum, Zutphen . T/m
25 maart 2001
• Rotterdam feest . Het Schielandhuis & De
Dubbele Palmboom, Rotteedam . T/m 2
september 2001
La femme dans la préhistoire . Musée du
Malgré-Tout, Treignes (België) . T/m 1 mei
2001
25

Symposia &
Weekenden :
• Wetland archaeology, Londen . 23 t/m 24
februari 2001
• Studiedag Nationaal Contact Monumenten
(NCM) & Vlaamse Contactcommissie
Monumentenzorg (VCM), Breda . 23 maart
2001
Trac, Glasgow . 29 maart t/m 1 april 2001
• Nederlandse restauratiebeurs, Den Bosch . 17
t/m 19 mei 2001
• Reuvensdagen . 15 & 16 november 2001,
Almere
Archeonweekend, verdere info volgt
Excursie Berlijn . 6 t/m 8 april (niet door
Trilithon georganiseerd) . Meer informatie bij
Marijke Gnade!
2 6