06.01.2014 Views

Wijk = business - Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Wijk = business - Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Wijk = business - Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

l e c t o r a a t<br />

Lokale Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />

<strong>van</strong>uit Klantperspectief<br />

WIJK = BUSINESS<br />

Burgergericht wordt service op MAAT<br />

mw. dr. Martha A.W. <strong>van</strong> Bi<strong>en</strong>e mld


WIJK = BUSINESS<br />

Burgergericht wordt service op MAAT<br />

Intreerede, (in verkorte vorm) uitgesprok<strong>en</strong> bij de aanvaarding <strong>van</strong> het ambt <strong>van</strong><br />

lector ‘Lokale Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>van</strong>uit Klantperspectief’ aan de Faculteit Gedrag,<br />

Gezondheid <strong>en</strong> Maatschappij <strong>van</strong> de <strong>Hogeschool</strong> <strong>van</strong> <strong>Arnhem</strong> <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong><br />

op 7 juni 2007 door<br />

mw. dr. Martha A.W. <strong>van</strong> Bi<strong>en</strong>e mld


colofon<br />

<strong>Hogeschool</strong> <strong>van</strong> <strong>Arnhem</strong> <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong><br />

Faculteit Gezondheid, Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij<br />

Postbus 6960, 6503 GL Nijmeg<strong>en</strong><br />

E Martha.<strong>van</strong>Bi<strong>en</strong>e@han.nl<br />

T 024 – 353 03 69<br />

F 024 – 353 03 55<br />

I www.han.nl<br />

ISBN: 978-90-71118-05-0<br />

Han University Press<br />

<strong>Arnhem</strong>, The Netherlands<br />

Realisatie: HAN Marketing, Communicatie <strong>en</strong> Voorlichting


inhoudsopgave<br />

Inleiding 5<br />

Context <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht 9<br />

Onderzoekslijn<strong>en</strong> 13<br />

Vraaganalyse-instrum<strong>en</strong>t 13<br />

Concept ‘WIJK = BUSINESS’ 22<br />

Sociale buurteconomie 34<br />

Onderzoekspracticum 40<br />

Dankwoord<strong>en</strong> 49<br />

Literatuur <strong>en</strong> refer<strong>en</strong>ties 50


inleiding<br />

Dames <strong>en</strong> her<strong>en</strong>,<br />

In deze rede wil ik de maatschappelijke context verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daaraan<br />

verbond<strong>en</strong> lectoraatsopdracht. Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> na de inleiding de vier onderzoeklijn<strong>en</strong><br />

in beeld gebracht. Ik geef toelichting op de b<strong>en</strong>adering WIJK = BUSINESS,<br />

waarbij de burgers voordeel gaan ervar<strong>en</strong> aan de servicewijk <strong>en</strong> (maatschappelijk) ondernemers<br />

in de geleg<strong>en</strong>heid zijn gezam<strong>en</strong>lijk hun investering<strong>en</strong> te heroverweg<strong>en</strong>. Zij kunn<strong>en</strong><br />

bestaande <strong>en</strong> nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> in de wijk gaan aanbied<strong>en</strong> <strong>en</strong> de professionals<br />

werk<strong>en</strong> meer <strong>en</strong> meer in de wijk. Als laatste geef ik e<strong>en</strong> indruk <strong>van</strong> het leerpracticum dat is<br />

ingericht om de onderzoeksdoel<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>.<br />

Algem<strong>en</strong>e doel<strong>en</strong> die in deze rede geïntroduceerd zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, gaan uit <strong>van</strong> op<strong>en</strong> coördinatiemogelijkhed<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking, toegankelijkheid voor burgers <strong>en</strong> professionals,<br />

hoge kwaliteit in vakk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> financiële duurzaamheid. Deze beginsel<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> als basis<br />

bij de ontwikkeling <strong>en</strong> hervorming <strong>van</strong> de gezondheidszorg <strong>en</strong> langdurige zorg in het bijzonder.<br />

De doel<strong>en</strong> zijn nauw met elkaar verbond<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderling afhankelijk. We zijn ons<br />

er<strong>van</strong> bewust dat het realiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> deze doel<strong>en</strong> door de snelle technologische vooruitgang<br />

in combinatie met de snelle to<strong>en</strong>ame <strong>van</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> hogere eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

burgers e<strong>en</strong> moeilijke opgave is. Het lectoraat heeft de opdracht meerdere perspectiev<strong>en</strong><br />

bij elkaar te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zoals het perspectief <strong>van</strong> de gebruiker, <strong>van</strong> de welzijns- <strong>en</strong> zorgprofessionals,<br />

alsmede <strong>van</strong> de woningcorporaties <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>telijke overheid.<br />

Met deze rede maak ik u graag deelg<strong>en</strong>oot <strong>van</strong> de visie, ambities <strong>en</strong> de plann<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

lectoraat <strong>en</strong> hoe deze te verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong>.<br />

Programma lectoraat 2007-2011<br />

Uitgaande <strong>van</strong> specifieke visies op servicewijkontwikkeling word<strong>en</strong> in deze rede het<br />

programma <strong>en</strong> het onderzoekskader <strong>van</strong> het lectoraat ‘Lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>van</strong>uit<br />

klantperspectief’ <strong>van</strong> de <strong>Hogeschool</strong> <strong>van</strong> <strong>Arnhem</strong> <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong> (HAN) voor de periode<br />

2007-2011 aangegev<strong>en</strong>. De opdracht is: met behulp <strong>van</strong> onderzoek bijdrag<strong>en</strong> aan de<br />

ontwikkeling <strong>van</strong> zogehet<strong>en</strong> servicewijk<strong>en</strong>. We onderscheid<strong>en</strong> vier onderzoekslijn<strong>en</strong>:<br />

het ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> invoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vraaganalyse-instrum<strong>en</strong>t, ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> het concept<br />

’WIJK = BUSINESS’, vormgev<strong>en</strong> aan sociale buurteconomie <strong>en</strong> het toepass<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> het onderzoekspracticum. Vanuit onderwijsperspectief zal het lectoraat vormgev<strong>en</strong><br />

aan deze onderzoekslijn<strong>en</strong>. De onderzoekslijn<strong>en</strong> zijn ondergebracht in programma’s


Inleiding<br />

<strong>en</strong> waar sam<strong>en</strong>gewerkt wordt met andere lectorat<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> we <strong>van</strong> deelprogramma’s.<br />

K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor deze programmaopzet is dat thema’s als klantperspectief, actief burgerschap,<br />

sociale insluiting, ondersteund won<strong>en</strong> (supportmodel) <strong>en</strong> participatie integraal<br />

onderdeel zijn <strong>van</strong> de aanpak. We beschouw<strong>en</strong> deze thema’s als indicator<strong>en</strong> <strong>van</strong> effectiviteit<br />

voor servicewijkontwikkeling. Gew<strong>en</strong>st is e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d aanbod <strong>van</strong> zorg <strong>en</strong><br />

ondersteuning in de wijk <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de burger. De kern <strong>van</strong> deze visie zit<br />

vervat in de titel <strong>van</strong> het lectoraat <strong>en</strong> in de titel <strong>van</strong> deze rede, WIJK = BUSINESS. Het<br />

uiteindelijke doel is dat de burger met zijn vraag daadwerkelijk e<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>bare ket<strong>en</strong><br />

ervaart waarin de verschill<strong>en</strong>de zorg- <strong>en</strong> ondersteuningsvrag<strong>en</strong> in elkaar overlop<strong>en</strong>.<br />

Op het werkterrein <strong>van</strong> sociale vernieuwing<strong>en</strong> biedt de lectoraatsperiode <strong>van</strong> vier jaar<br />

volop kans<strong>en</strong> om doorwerking <strong>van</strong> initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> process<strong>en</strong> te volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluatieonderzoek<br />

<strong>van</strong> bepaalde project<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> af te rond<strong>en</strong>. Na afronding kunn<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong><br />

ev<strong>en</strong>tueel deel uitmak<strong>en</strong> <strong>van</strong> longitudinaal onderzoek.<br />

Bij dit lectoraat word<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de wooncorporaties <strong>en</strong> de zorg- <strong>en</strong> welzijnsorganisaties ook<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, bedrijv<strong>en</strong>, lop<strong>en</strong>de <strong>en</strong> nieuwe initiatiev<strong>en</strong> (project<strong>en</strong>) betrokk<strong>en</strong>, zowel op stedelijk<br />

<strong>en</strong> plattelandsniveau als op wijk-, buurt- <strong>en</strong> burgerniveau. Het lectoraat gaat hiertoe<br />

sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> aan. Het lectoraat wil met zijn onderzoeksactiviteit<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong><br />

bij de beroepskolom (vmbo, mbo <strong>en</strong> hbo) <strong>en</strong> het midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong> kleinbedrijf (MKB). Met<br />

ons onderzoeksproces richt<strong>en</strong> wij ons op het ontdekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> selecter<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe beroepsontwikkeling,<br />

pass<strong>en</strong>d bij ‘werk<strong>en</strong> in de wijk’. We drag<strong>en</strong> op deze wijze bij aan het verder<br />

ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> het professionele onderwijskader op het gebied <strong>van</strong> sociale vernieuwing.<br />

De activiteit<strong>en</strong> <strong>van</strong> het lectoraat moet<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan vier hoofddoel<strong>en</strong>: het lever<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> bijdrage aan het hbo-onderwijs, professionalisering <strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> staf, het do<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

toegepast onderzoek <strong>en</strong> k<strong>en</strong>niscirculatie (SKO, 2005). Bedoeld wordt dat praktijkonderzoek<br />

moet leid<strong>en</strong> tot het g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>, selecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> standaardiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe professionele<br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> theorievorming. Het lectoraat draagt zorg voor het transferer<strong>en</strong> <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis<br />

naar doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, naar werkveld <strong>en</strong> professionals. Het lectoraat wil bij de start<br />

aansluit<strong>en</strong> bij de ontwikkeling <strong>van</strong> de hogeschol<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorgroei<strong>en</strong> <strong>van</strong> opleidingsinstituut<br />

naar k<strong>en</strong>nisinstituut. Onderzoek<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nis transferer<strong>en</strong>, toepass<strong>en</strong> <strong>en</strong> toerust<strong>en</strong> zijn<br />

sleutelwoord<strong>en</strong>.<br />

Ook streeft het lectoraat ernaar e<strong>en</strong> brug te slaan tuss<strong>en</strong> de wereld <strong>van</strong> het onderwijs <strong>en</strong><br />

die <strong>van</strong> de praktijk. Het wil dit do<strong>en</strong> door op het brede terrein <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong><br />

zorg, werk<strong>en</strong>, onderwijs <strong>en</strong> MKB k<strong>en</strong>nis te verzamel<strong>en</strong>, te bundel<strong>en</strong>, uit te breid<strong>en</strong>, te<br />

verdiep<strong>en</strong> <strong>en</strong> verspreid<strong>en</strong>. Het lectoraat zal zich daarbij in het bijzonder richt<strong>en</strong> op de<br />

complexe vraagstukk<strong>en</strong> die het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt.<br />

Het lectoraat wil in zijn werkzaamhed<strong>en</strong> het belang <strong>en</strong> de positie <strong>van</strong> de gebruikers <strong>van</strong><br />

de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing c<strong>en</strong>traal stell<strong>en</strong>. De door het lectoraat te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> over te drag<strong>en</strong>


WIJK = BUSINESS<br />

expertise di<strong>en</strong>t eerst <strong>en</strong> vooral bij te drag<strong>en</strong> aan de gebruiker <strong>van</strong> die expertise, zoals de<br />

opleiding<strong>en</strong>, het beroep<strong>en</strong>veld <strong>en</strong> het werkveld. Het lectoraat wil dit do<strong>en</strong> door het uitvoer<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> toegepast <strong>en</strong> praktijkgericht onderzoek. Het vertal<strong>en</strong> <strong>van</strong> de uitkomst<strong>en</strong> hier<strong>van</strong><br />

in richtlijn<strong>en</strong> voor zowel de bachelor- <strong>en</strong> masteropleiding<strong>en</strong> als de beroepspraktijk is e<strong>en</strong><br />

voorwaarde.<br />

De wijk als <strong>business</strong> case<br />

‘Lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>van</strong>uit klantperspectief’ verwijst naar alle zorg <strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>de<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die in sam<strong>en</strong>hang word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> door voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> – <strong>en</strong> door burgers. Burgers uit e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te, wijk of buurt <strong>en</strong> de partners die<br />

sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn, zorg, werk<strong>en</strong>, veiligheid, ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijs<br />

bepal<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>spraak het aanbod. Het lectoraat wil met onderzoek bijdrag<strong>en</strong> aan<br />

de vernieuwing <strong>van</strong> lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing op wijk- <strong>en</strong> buurtniveau.<br />

Het doel <strong>van</strong> lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing is dat burgers gebruik kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>,<br />

zorg <strong>en</strong> ondersteuning aan huis <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> locatie in de wijk. In de ontwikkeling<br />

<strong>van</strong> lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing in de wijk wordt specifiek aandacht geschonk<strong>en</strong> aan het combiner<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> verschill<strong>en</strong>de typ<strong>en</strong> wijk- <strong>en</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die elkaar kunn<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>.<br />

Nieuwe zorg- <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ingsvorm<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> om nieuwe manier<strong>en</strong> <strong>van</strong> ondernemerschap<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wijk- <strong>en</strong> buurtregie waarbij voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> burgers ambities <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis<br />

del<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot keuzes kom<strong>en</strong>.<br />

De inspanning zit op dit mom<strong>en</strong>t vooral in het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de organisatie-<br />

<strong>en</strong> burgerinitiatiev<strong>en</strong>. Van belang is dat organisaties op het gebied <strong>van</strong> welzijn,<br />

won<strong>en</strong>, zorg, werk<strong>en</strong>, onderwijs <strong>en</strong> het MKB hun activiteit<strong>en</strong> afstemm<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat de meerwaarde<br />

<strong>van</strong> sam<strong>en</strong>werking tot uiting komt <strong>en</strong> de overlap verdwijnt.<br />

De actuele vraag is: welke organisaties zijn bereid de wijk als <strong>business</strong> case op te pakk<strong>en</strong>?<br />

De vervolgvraag is: als die bereidheid er is, hebb<strong>en</strong> zij dan sam<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de compet<strong>en</strong>tie<br />

om vorm te gev<strong>en</strong> aan de <strong>business</strong> planning die moet leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> goed functioner<strong>en</strong>de<br />

servicewijk? Business planning omschrijv<strong>en</strong> we als het proces <strong>van</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>, structurer<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> in waarde omzett<strong>en</strong> <strong>van</strong> bedrijfskans<strong>en</strong> met als doel het verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de zorg-, welzijn- <strong>en</strong> woonproduct<strong>en</strong>. De wijk = <strong>business</strong> vraagt om <strong>business</strong> planning<br />

in de zin <strong>van</strong> onderzoek<strong>en</strong> wat de wijk nodig heeft, maar ook aandacht voor het proces:<br />

hoe komt de servicewijk tot stand <strong>en</strong> welke aanpak volg<strong>en</strong> we? Bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de wijk<br />

= <strong>business</strong> zijn de context, de noodzaak <strong>van</strong> de servicewijk <strong>en</strong> de bereidheid tot sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>.<br />

Stichting MAAT<br />

Co-financier <strong>van</strong> dit lectoraat is de Stichting MAAT. In maart 2005 is deze stichting als<br />

sam<strong>en</strong>werkingsinitiatief <strong>van</strong> diverse aanbieders <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg in de regio 1<br />

1<br />

De commanditaire v<strong>en</strong>not<strong>en</strong> <strong>van</strong> Stichting MAAT zijn Canisius-Wilhelmina Ziek<strong>en</strong>huis, De Driestroom,<br />

Dichterbij, MEE Gelderse Poort, NIM, Oosterpoort Wooncombinatie, Portaal <strong>Arnhem</strong> Nijmeg<strong>en</strong>, Pluryn<br />

Werk<strong>en</strong>rode Groep, RIBW Nijmeg<strong>en</strong> & Rivier<strong>en</strong>land, Stichting Welzijn Ouder<strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong>, Talis Woondi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>,<br />

Tandem Welzijnsorganisatie, Viataal <strong>en</strong> Zorggroep Zuid-Gelderland


Inleiding<br />

<strong>van</strong> start gegaan. MAAT staat voor het realiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> structurele verbetering<strong>en</strong> in de<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. Het resultaat <strong>van</strong> MAAT is e<strong>en</strong> meer op de individuele burger toegesned<strong>en</strong><br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing die in sam<strong>en</strong>hang wordt aangebod<strong>en</strong>. De directeur <strong>en</strong> het team <strong>van</strong><br />

organisatieadviseurs werk<strong>en</strong> met partners aan de ontwikkeling <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong>, zorg- <strong>en</strong><br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>programma’s <strong>en</strong> aan de noodzakelijke voorwaard<strong>en</strong> om de positie <strong>van</strong> de klant te<br />

versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>hang <strong>van</strong> de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing te verbeter<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong> met de meeste<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere aanbieders in de regio is gekoz<strong>en</strong> voor de gebiedsgebond<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering<br />

als basis voor het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong>. MAAT krijgt ondersteuning <strong>van</strong><br />

het lectoraat op het gebied <strong>van</strong> onderzoek. De onderzoek<strong>en</strong> zijn steeds gerelateerd aan<br />

maatschappelijke vraagstukk<strong>en</strong> die zich lokaal, regionaal of landelijk voordo<strong>en</strong> bij servicewijkontwikkeling.<br />

Ook de Stichting Katholieke Herstellingsoord<strong>en</strong> is co-financier <strong>en</strong> haar<br />

bijdrage loopt via Stichting Maat.


context <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht<br />

In dit deel <strong>van</strong> de rede sta ik stil bij e<strong>en</strong> achttal aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> de context waarin de lectoraatsopdracht<br />

uitgevoerd moet word<strong>en</strong>. De opdracht <strong>van</strong> het lectoraat raakt tal <strong>van</strong> sociale<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> in de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving.<br />

Klantperspectief<br />

We d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> hierbij, t<strong>en</strong> eerste, aan de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die per<br />

1 januari 2007 is ingegaan. Het doel <strong>van</strong> de wet is te bevorder<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> meedo<strong>en</strong> in<br />

de sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> dat door verschuiving <strong>van</strong> middel<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de geld beschikbaar blijft<br />

voor bijvoorbeeld langdurige zorggebruikers. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering<br />

<strong>van</strong> de wet ligt bij de geme<strong>en</strong>te. De geme<strong>en</strong>te is verplicht de inspraak <strong>van</strong> (organisaties<br />

<strong>van</strong>) burgers te regel<strong>en</strong>. Dit laatste sluit nauw aan bij de lectoraatsopdracht, waarin immers<br />

het klantperspectief c<strong>en</strong>traal staat. De vraag die ons bezighoudt is: hoe realiseer je wijk<strong>en</strong><br />

waar het prettig won<strong>en</strong> is, ook als er extra zorg <strong>en</strong> ondersteuning nodig zijn?’ Veel project<strong>en</strong><br />

rond woonzorgzones <strong>en</strong> servicewijk<strong>en</strong> focuss<strong>en</strong> op de fysieke inrichting <strong>van</strong> de wijk;<br />

maar het besef dat het succes <strong>van</strong> de servicewijk vooral sam<strong>en</strong>hangt met de ‘software <strong>van</strong><br />

de wijk’ groeit. Sam<strong>en</strong>hang, erbij hor<strong>en</strong>, elkaar ontmoet<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> bijdrage kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> je veilig voel<strong>en</strong> in de wijk bepal<strong>en</strong> of dit de plek is waar bewoners zolang mogelijk<br />

zelfstandig will<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. Ik wil b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat het noodzakelijk is dat echt uit<br />

wordt gegaan <strong>van</strong> wat wijkbewoners will<strong>en</strong> <strong>en</strong> nodig hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat niet te snel e<strong>en</strong> organisatieoplossing<br />

wordt geformuleerd. Dit is e<strong>en</strong> belangrijke leerpunt voor organisaties. De<br />

rol <strong>van</strong> aanbieders <strong>van</strong> welzijn, won<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorg verandert in de rol <strong>van</strong> luisteraar, legger<br />

<strong>van</strong> verbinding<strong>en</strong>, serviceverl<strong>en</strong>er <strong>en</strong> ondersteuner <strong>van</strong> informele netwerk<strong>en</strong>.<br />

Doelgroepoverstijg<strong>en</strong>d organiser<strong>en</strong><br />

We hebb<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> tweede, in Nederland e<strong>en</strong> stevige doelgroep<strong>en</strong> cultuur neergezet. Daar<br />

zitt<strong>en</strong> positieve kant<strong>en</strong> aan, zoals de specifieke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring die per doelgroep<br />

is opgebouwd. De vraag is hoe we die k<strong>en</strong>nis verder kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> als we met<br />

verschill<strong>en</strong>de vakdisciplines werk<strong>en</strong> in tal <strong>van</strong> dwarsverband<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

organisaties is niet zo’n probleem, maar sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> in servicewijk<strong>en</strong> vraagt om doelgroepoverstijg<strong>en</strong>d<br />

organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> andere orde. Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> in servicewijk<strong>en</strong><br />

is beslist ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige opdracht, want Nederland is ingericht met instelling<strong>en</strong><br />

die zich op specifieke doelgroep<strong>en</strong> richt<strong>en</strong>, zoals m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lichamelijke, verstandelijke<br />

<strong>en</strong>/of psychische beperking, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> visuele of auditieve beperking, of kinder<strong>en</strong>,<br />

jeugdig<strong>en</strong>, volwass<strong>en</strong>, ouder<strong>en</strong>, werkzoek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere doelgroep<strong>en</strong>.<br />

Het belang <strong>van</strong> anders d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing is groot. De doelgroep intramuraal<br />

won<strong>en</strong>de ouder<strong>en</strong> verandert bijvoorbeeld drastisch. Sc<strong>en</strong>ario’s voorspell<strong>en</strong> dat in de nabije<br />

toekomst 50 tot 75% <strong>van</strong> de intramurale verzorgingshuiscapaciteit afgebouwd zal wor-


Context <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht<br />

d<strong>en</strong>. Ouder<strong>en</strong> will<strong>en</strong> steeds meer de eig<strong>en</strong> regie voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn daartoe ook steeds beter<br />

in staat. In elk geval zal de huidige intramurale instelling (qua vorm <strong>en</strong> om<strong>van</strong>g) grot<strong>en</strong>deels<br />

verdwijn<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> kansrijke optie is de transformatie <strong>van</strong> e<strong>en</strong> intramurale aanbieder<br />

naar e<strong>en</strong> leverancier <strong>van</strong> op maat sam<strong>en</strong>gestelde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> complexe omslag die door<br />

e<strong>en</strong> professional treff<strong>en</strong>d is omschrev<strong>en</strong> als ‘<strong>van</strong> won<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> werkomgeving naar werk<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> woonomgeving’. Als al de doelgroepgebond<strong>en</strong> organisaties extramuraliser<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> zich daarbij uitsluit<strong>en</strong>d blijv<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> op de oorspronkelijke doelgroep, dan zijn er<br />

veel organisaties actief in één wijk met relatief weinig klant<strong>en</strong>. Deze ontwikkeling is nu<br />

al niet kost<strong>en</strong>effectief <strong>en</strong> wordt zo alle<strong>en</strong> maar duurder. De kans is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> groot dat<br />

k<strong>en</strong>nis versnippert <strong>en</strong> verlor<strong>en</strong> gaat in de lokale werkpraktijk <strong>van</strong> de individuele professional<br />

(Dougherty, 2000). Er zull<strong>en</strong> nieuwe kunst <strong>en</strong> kunde nodig zijn om praktijkk<strong>en</strong>nis<br />

te bewar<strong>en</strong> <strong>en</strong> te borg<strong>en</strong>. De nieuw te ontwikkel<strong>en</strong> werkprocess<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong><br />

randvoorwaardelijk zijn, bijvoorbeeld gericht op afstemming <strong>en</strong> het mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> afsprak<strong>en</strong>,<br />

maar ook ingericht word<strong>en</strong> als k<strong>en</strong>nisg<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>de werksystem<strong>en</strong>.<br />

Geïntegreerde di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />

Om naast de zorgverl<strong>en</strong>ing in de wijk ook won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> de sociale context te organiser<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> de diverse aanbieders hun di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wijk <strong>en</strong> soms ook regionaal<br />

afstemm<strong>en</strong>. Dit derde aspect <strong>van</strong> de context <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht heet geïntegreerde<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. Blijv<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit doelgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> probleemgroep<strong>en</strong> biedt in servicewijk<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> perspectief voor geïntegreerde di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. De oplossing wordt dan ook<br />

in eerste instantie gevond<strong>en</strong> in het geïntegreerd aanbied<strong>en</strong> <strong>van</strong> gebiedsgebond<strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing,<br />

waarbij e<strong>en</strong> hele wijk het uitgangspunt is. We sprek<strong>en</strong> dan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> servicewijk.<br />

Geïntegreerde di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing vraagt om absolute duidelijkheid als het gaat om de financiële<br />

afhandeling: wie betaalt de rek<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> wie is de begunstigde? Bij e<strong>en</strong> gebiedsgebond<strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>adering hoort daarom ook het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> opvatting over hoe te kom<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> duurzame gebiedsexploitatie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> collectieve gebieds(be)rek<strong>en</strong>ing. Bij deze<br />

aanpak mak<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> als geme<strong>en</strong>te, woningcorporaties <strong>en</strong> wijkgeoriënteerde maatschappelijke<br />

instelling<strong>en</strong> hun kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> gebiedsgericht zichtbaar. De collectieve<br />

gebiedsrek<strong>en</strong>ing maakt duidelijk op welke manier betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> in zakelijk opzicht<br />

met elkaar verbond<strong>en</strong> zijn. Duurzaamheid vereist nu e<strong>en</strong>maal dat kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />

over e<strong>en</strong> langere periode in beschouwing word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (Van Le<strong>en</strong>t, 2006).<br />

Vraagpatron<strong>en</strong> zijn beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

Tijd<strong>en</strong>s het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we, t<strong>en</strong> vierde, de mogelijkhed<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> voor modernisering <strong>van</strong> (stichtings)bestur<strong>en</strong> <strong>en</strong> het lokaal bestuur. Het is<br />

w<strong>en</strong>selijk dat bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschappelijke instelling<strong>en</strong> hun tradities <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kwijz<strong>en</strong><br />

ter discussie stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> uiteindelijk toelat<strong>en</strong> dat vraagpatron<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers mede beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

zijn. Onderzoek kan uitwijz<strong>en</strong> of de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing die is georganiseerd rond<br />

vraagpatron<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baar is voor de gebruikers <strong>en</strong> de professionals <strong>en</strong> of ze de bestuurlijke<br />

kwaliteit bevordert.<br />

10


WIJK = BUSINESS<br />

Meer gemak <strong>en</strong> continuïteit<br />

Het ligt, t<strong>en</strong> vijfde, in de bedoeling op het gebied <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg te kom<strong>en</strong><br />

tot meer kwaliteit teg<strong>en</strong> minder kost<strong>en</strong> met meer gemak <strong>en</strong> continuïteit voor zowel vragers<br />

als aanbieders, waardoor de vraag <strong>van</strong> wijkbewoners op e<strong>en</strong> betere wijze beantwoord<br />

kan word<strong>en</strong>. Tegelijkertijd is de aandacht gericht op het vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> verantwoordelijkheid <strong>van</strong> wijkbewoners voor elkaar, voor het voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>-<br />

<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>circuit <strong>en</strong> voor de wijk in haar geheel. Voortbouw<strong>en</strong> op wat wijkbewoners<br />

aangev<strong>en</strong> als meest belangrijk qua aanbod is e<strong>en</strong> uitgangspunt. De organisatie<br />

<strong>van</strong> wijkservices vraagt om slagvaardig organiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> haal- <strong>en</strong> br<strong>en</strong>gdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, toelat<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> ondernemerschap, daar waar nodig onpartijdig kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> als facilitator, e<strong>en</strong><br />

bedrijfsmatige opzet met e<strong>en</strong> transparant werkkapitaal, laagdrempeligheid <strong>en</strong> toegankelijkheid<br />

voor wijkbewoners.<br />

Lat<strong>en</strong> we vooral ook luister<strong>en</strong> naar de argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>van</strong> de teg<strong>en</strong>standers <strong>van</strong> de servicewijk,<br />

die zegg<strong>en</strong>: ”Liever e<strong>en</strong> normale wijk dan e<strong>en</strong> servicewijk.” Gebrek aan overe<strong>en</strong>stemming<br />

is in deze fase <strong>van</strong> ontwikkeling e<strong>en</strong> bruikbaar sturingsinstrum<strong>en</strong>t, omdat het<br />

ons in de geleg<strong>en</strong>heid stelt de dialoog aan te gaan over die verschill<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong> daaruit wellicht<br />

alsnog tot overe<strong>en</strong>stemming te kom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> nieuw inzicht gaat langer mee dan e<strong>en</strong><br />

nieuwe afspraak.<br />

WIJK = BUSINESS<br />

T<strong>en</strong> zesde: de titel <strong>van</strong> deze rede, wijk = <strong>business</strong>, is niet bedoeld als woordspeling. Ik wil<br />

hiermee aangev<strong>en</strong> dat er voor alle burgers – met <strong>en</strong> zonder beperking<strong>en</strong> – die iets will<strong>en</strong><br />

ondernem<strong>en</strong> in hun wijk nieuwe perspectiev<strong>en</strong> zijn. Voor de maatschappelijk ondernemers<br />

gaat het om het bied<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op locatie of thuis. In de wijk kunn<strong>en</strong><br />

particuliere di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong>manszak<strong>en</strong>. Tal <strong>van</strong> andere ondernemingsvorm<strong>en</strong><br />

zijn mogelijk. Er kunn<strong>en</strong> leerbedrijv<strong>en</strong> gekoppeld word<strong>en</strong> aan bedrijv<strong>en</strong>,<br />

zodat leerling<strong>en</strong> of werkzoek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> gebruik kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerervaringsplaats<strong>en</strong> in de<br />

wijk. Ik heb mij afgevraagd of wijkler<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bruikbare term kan word<strong>en</strong>. De belangrijkste<br />

compet<strong>en</strong>tie hierbij is het vermog<strong>en</strong> om geïntegreerd te werk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wijk. Voor professionals<br />

gaat het hier om transferer<strong>en</strong> <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis, reflecter<strong>en</strong>, de dialoog aangaan, informatievaardighed<strong>en</strong><br />

toepass<strong>en</strong> <strong>en</strong> servicegericht zijn.<br />

Mom<strong>en</strong>t <strong>en</strong> emotie<br />

‘Klantsturing’ kunn<strong>en</strong> we als term wellicht onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> nieuw marketingparadigma<br />

waarin het belang <strong>van</strong> de burger c<strong>en</strong>traal staat. De aankom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> zal het<br />

er vooral niet om gaan nog meer merk<strong>en</strong> of product<strong>en</strong> aan de man te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>; lat<strong>en</strong> we<br />

daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> dat de burger meerwaarde ervaart aan wijkservicedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Die meerwaarde<br />

komt niet langer, <strong>en</strong> dit is het zev<strong>en</strong>de aspect dat ik wil noem<strong>en</strong>, voort uit de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

of product<strong>en</strong> zelf, maar uit de aansluiting op de persoonlijke context <strong>en</strong> beleving <strong>van</strong><br />

de individuele burger: mom<strong>en</strong>t <strong>en</strong> emotie. Kleine bedrijv<strong>en</strong> die zich will<strong>en</strong> vestig<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

11


Context <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht<br />

wijk zull<strong>en</strong> dus andere weg<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> om de burger te behag<strong>en</strong>. Hier gaat het niet<br />

zozeer om innovativiteit, maar om inv<strong>en</strong>tiviteit. In het concept <strong>van</strong> WIJK = BUSINESS<br />

ligg<strong>en</strong> tal <strong>van</strong> perspectiev<strong>en</strong> voor burgers, voor geme<strong>en</strong>te, voor onderwijs, voor werkgeleg<strong>en</strong>heid,<br />

voor het MKB <strong>en</strong> voor maatschappelijke organisaties. Meedo<strong>en</strong> aan de servicewijk<br />

betek<strong>en</strong>t voor partij<strong>en</strong> onderscheid durv<strong>en</strong> creër<strong>en</strong>, ditmaal niet op productniveau<br />

– want dat is e<strong>en</strong> kunstje dat iedere<strong>en</strong> beheerst – maar op behoeft<strong>en</strong>iveau <strong>van</strong> burgers<br />

die iets nodig hebb<strong>en</strong> (needs), iets will<strong>en</strong> (wants) <strong>en</strong> iets eis<strong>en</strong> (demands). Met andere<br />

woord<strong>en</strong>: het gaat niet alle<strong>en</strong> om het losse product, maar vooral om het vervull<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

behoefte of het aandrag<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> oplossing.<br />

Lev<strong>en</strong>sloopbest<strong>en</strong>dige sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong><br />

Regio Nijmeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> omstrek<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> actief werkgebied voor de aanbieders <strong>van</strong> zorg,<br />

welzijn <strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> het is om die red<strong>en</strong> dat, als achtste <strong>en</strong> laatste aspect, aandacht wordt<br />

geschonk<strong>en</strong> aan de ontwikkeling <strong>van</strong> de woonservicegebied<strong>en</strong> <strong>van</strong> de geme<strong>en</strong>te Nijmeg<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de onderzoeksomgeving<strong>en</strong> <strong>van</strong> het lectoraat. Ik geef hier kort de strekking<br />

weer <strong>van</strong> het rapport Woonservicegebied<strong>en</strong> in Nijmeg<strong>en</strong> (Joost<strong>en</strong> <strong>en</strong> H<strong>en</strong>driks, 2006).<br />

De belangrijkste partij<strong>en</strong> (geme<strong>en</strong>te, corporaties, zorg- <strong>en</strong> welzijnsaanbieders) zijn niet<br />

gew<strong>en</strong>d aan de sam<strong>en</strong>werking die nodig is om woonservicegebied<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. Dit is<br />

immers e<strong>en</strong> relatief nieuw f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> in Nederland. De geme<strong>en</strong>te Nijmeg<strong>en</strong> gaat weliswaar<br />

uit <strong>van</strong> door partij<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk gedrag<strong>en</strong> verantwoordelijkheid voor de realisatie<br />

<strong>van</strong> de woonservicegebied<strong>en</strong>, maar heeft de regie g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om ervoor te zorg<strong>en</strong> dat de<br />

hele stad lev<strong>en</strong>sloopbest<strong>en</strong>dig wordt. Om sturing te kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan tal <strong>van</strong> initiatiev<strong>en</strong><br />

heeft het college in 2002 het visiedocum<strong>en</strong>t Woonservicegebied<strong>en</strong> in Nijmeg<strong>en</strong> vastgesteld,<br />

e<strong>en</strong> stadsbrede visie op de ontwikkeling <strong>van</strong> lev<strong>en</strong>sloopbest<strong>en</strong>dige wijk<strong>en</strong>. Hiermee kunn<strong>en</strong><br />

de ‘lege’ plekk<strong>en</strong>, waar ge<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderop ontstaan, opgespoord word<strong>en</strong>.<br />

Nauwe sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke afdeling<strong>en</strong> welzijn/zorg <strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>/won<strong>en</strong><br />

blijk<strong>en</strong> <strong>van</strong> ess<strong>en</strong>tieel belang. Er wordt verder gekek<strong>en</strong> naar de locatie binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wijk,<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, ‘op te pluss<strong>en</strong>’ bestaande complex<strong>en</strong>, mogelijkhed<strong>en</strong> om zorgwoning<strong>en</strong><br />

bij te bouw<strong>en</strong>, winkels, eerste lijnsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, op<strong>en</strong>baar vervoer et cetera. Uit analyses<br />

in het kader <strong>van</strong> de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) blijkt dat e<strong>en</strong> goed di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>circuit<br />

ontbreekt; dit vormt de grootste hindernis in het strev<strong>en</strong> naar vermaatschappelijking.<br />

De geme<strong>en</strong>te Nijmeg<strong>en</strong> ziet het voor de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> als haar belangrijkste<br />

opgave om actief in te zett<strong>en</strong> op het inricht<strong>en</strong> <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>circuits.<br />

Geme<strong>en</strong>te Nijmeg<strong>en</strong>, de HAN (onder andere in de vorm <strong>van</strong> dit lectoraat), Stichting Maat<br />

<strong>en</strong> andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> zull<strong>en</strong> sturingsmiddel<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> waarmee de doel<strong>en</strong> gerealiseerd<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het lectoraat met zijn opdracht ‘servicewijkontwikkeling’ zal dan<br />

ook anticiper<strong>en</strong> op de reeds geformuleerde uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de onderzoek<strong>en</strong> indicator<strong>en</strong><br />

ontl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan de visies <strong>en</strong> uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>van</strong> het gebiedsgericht sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

woonservicegebied<strong>en</strong>.<br />

12


onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

Binn<strong>en</strong> de lectoraatsopdracht hecht<strong>en</strong> we grote waarde aan het klantperspectief. De woord<strong>en</strong><br />

‘<strong>van</strong>uit klantperspectief’ in de context <strong>van</strong> lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> meerledig<br />

doel. Het voorzetsel ‘<strong>van</strong>uit’ duidt direct het vertrekpunt <strong>van</strong> waaruit wordt gedacht<br />

<strong>en</strong> gehandeld: de klant. Overig<strong>en</strong>s gebruik<strong>en</strong> we bij voorkeur de term ‘burger’ in plaats<br />

<strong>van</strong> klant. Hiermee bereik<strong>en</strong> we alle burgers met formele <strong>en</strong> informele zorg- <strong>en</strong> ondersteuningsvrag<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> zij die e<strong>en</strong> klantrelatie hebb<strong>en</strong> met bijvoorbeeld e<strong>en</strong> zorg- of<br />

welzijnsorganisatie.<br />

Klantperspectief wil met name zegg<strong>en</strong> dat de burger de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing kan ervar<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan<br />

beoordel<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>al heeft hij inzicht in vraag- <strong>en</strong> aanbodmogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar deze laatste<br />

te verkrijg<strong>en</strong> zijn. Klantperspectief wil ook zegg<strong>en</strong> dat de burger er snel achter komt<br />

bij wie hij zich wil aansluit<strong>en</strong> als hij vrijwilligerswerk of buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> wil aanbied<strong>en</strong>.<br />

Voor di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de organisaties betek<strong>en</strong>t ‘<strong>van</strong>uit klantperspectief’ de klant begrijp<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met <strong>en</strong> inspel<strong>en</strong> op de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>van</strong> klant<strong>en</strong>. In ess<strong>en</strong>tie gaat<br />

het om de burgers <strong>en</strong> hun realiteit <strong>van</strong> alledag.<br />

De burgers zijn de afnemers <strong>en</strong> gebruikers <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. In alle onderzoekslijn<strong>en</strong> staat het<br />

klantperspectief c<strong>en</strong>traal. In het navolg<strong>en</strong>de zal ik de onderzoekslijn<strong>en</strong> toelicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />

hun maatschappelijke context plaats<strong>en</strong>.<br />

Onderzoekslijn 1: vraaganalyse-instrum<strong>en</strong>t<br />

Over het algeme<strong>en</strong> wordt de relatie met de burger <strong>en</strong> zijn vraag als waardevol beschouwd.<br />

Burgers ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> product<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere toegevoegde waarde. De burger zo<br />

goed mogelijk voorzi<strong>en</strong>, zo precies mogelijk zijn behoefte k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> de plaats waar de<br />

vraag ontstaat herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, dat is in alle opzicht<strong>en</strong> complex. Voor het uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht<br />

zal het nodig zijn de burger beter te ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. De opdracht voor de<br />

k<strong>en</strong>niskring is sam<strong>en</strong> met doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> professionals <strong>van</strong> organisaties e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<br />

voor vraaganalyse te ontwerp<strong>en</strong>. Het is de bedoeling dat met dit instrum<strong>en</strong>t typ<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> nod<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> aan zorg-, welzijns- <strong>en</strong> servicedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> woonondersteuning<br />

geanalyseerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Met behulp <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t voor vraaganalyse kunn<strong>en</strong> we de burger ontmoet<strong>en</strong>. Het<br />

instrum<strong>en</strong>t moet inzicht gev<strong>en</strong> in vraagpatron<strong>en</strong> <strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> burgers aangaande<br />

de afstemming <strong>van</strong> vraag <strong>en</strong> aanbod <strong>van</strong> kortdurige <strong>en</strong> langdurige zorg <strong>en</strong> ondersteuning.<br />

Onderzoeksinformatie <strong>en</strong> -uitkomst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt als stuurinformatie voor het<br />

sam<strong>en</strong> met geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> wijkvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. In<br />

het kader <strong>van</strong> de onderzoeksopdracht ‘vraaganalyse-instrum<strong>en</strong>t’ neemt het lectoraat de<br />

implem<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> de dataverwerking voor zijn rek<strong>en</strong>ing.<br />

13


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

Het onderzoek<strong>en</strong> <strong>van</strong> ICT-mogelijkhed<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> duurzaam digitaal instrum<strong>en</strong>t dat<br />

meerdere doel<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t, behoort ook tot de opdracht.<br />

Hoewel de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de primaire bronn<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong>, raadpleegt het onderzoeksteam<br />

voor de ontwikkeling <strong>van</strong> dit instrum<strong>en</strong>t eerst secundaire bronn<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> uitvoerig bronn<strong>en</strong>onderzoek<br />

vormt de basis. Er wordt in rele<strong>van</strong>t materiaal (rapport<strong>en</strong>, boek<strong>en</strong>, notities,<br />

beleidsstukk<strong>en</strong>, bibliothek<strong>en</strong>, databank<strong>en</strong>, onderzoeksinstitut<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere organisaties)<br />

gezocht naar wat er al aan gegev<strong>en</strong>s beschikbaar is over vraaganalyse-instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar<br />

bruikbare indicator<strong>en</strong> voor het ontwerp <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t. Op basis <strong>van</strong> dit vooronderzoek<br />

wordt beslist wat er nog onderzocht moet word<strong>en</strong> <strong>en</strong> op welke manier dat het beste<br />

kan gebeur<strong>en</strong>.<br />

Leerpunt<strong>en</strong> zijn: toepass<strong>en</strong> <strong>van</strong> instrum<strong>en</strong>t- <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatietechniek, de dialoog (dus niet<br />

de discussie) met de burger voer<strong>en</strong>, onderzoekstechnisch verwerk<strong>en</strong> <strong>van</strong> data <strong>en</strong> het ontwikkel<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> informatievaardighed<strong>en</strong>. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d wordt in de k<strong>en</strong>niskring bepaald<br />

hoe de onderzoekslijn praktisch wordt vormgegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke k<strong>en</strong>nis(circulatie) w<strong>en</strong>selijk<br />

is voor het hbo (<strong>en</strong> mbo).<br />

De onderzoekslijn ‘vraaganalyse-instrum<strong>en</strong>t’ wordt naar alle waarschijnlijkheid in sam<strong>en</strong>werking<br />

met het lectoraat Participatie, Zorg <strong>en</strong> Ondersteuning <strong>van</strong> de <strong>Hogeschool</strong> Utrecht<br />

uitgevoerd.<br />

Burgerparticipatie <strong>en</strong> expertk<strong>en</strong>nis<br />

Tegelijk met het fysiek inricht<strong>en</strong> <strong>van</strong> de servicewijk moet de infrastructuur voor welzijn <strong>en</strong><br />

zorg ingericht word<strong>en</strong> met partners in de regio. Er di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> logisch geheel te ontstaan in<br />

de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>stroom, zodat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> die ze dagelijks of wekelijks nodig<br />

hebb<strong>en</strong> (Joost<strong>en</strong> <strong>en</strong> H<strong>en</strong>driks, 2006). Vanuit brede thema’s als economische zelfstandigheid<br />

<strong>van</strong> burgers, solidariteit, sociale redzaamheid <strong>en</strong> actieve deelname aan maatschappelijke<br />

process<strong>en</strong> – factor<strong>en</strong> die stuk voor stuk word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als de belangrijke indicator<strong>en</strong> voor<br />

sociale kwaliteit – zal het lectoraat vraagstukk<strong>en</strong> afbak<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek verricht<strong>en</strong>. Het<br />

doel is om op termijn sam<strong>en</strong> met partners herk<strong>en</strong>bare effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong><br />

op het gebied <strong>van</strong> servicewijkontwikkeling. Binn<strong>en</strong> de lectoraatsopdracht zal het onderzoek<br />

naar nieuwe system<strong>en</strong> voor lokale ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de<br />

burger plaatsvind<strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de gelaagdhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> organisaties <strong>en</strong> lokale omgeving.<br />

Inv<strong>en</strong>tiviteit <strong>van</strong> burgers zal hoog scor<strong>en</strong> op de ag<strong>en</strong>da’s <strong>van</strong> de servicewijkontwikkelaars.<br />

Aan burgers zull<strong>en</strong> echter ook nieuwe vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> wijkontwikkeling word<strong>en</strong> voorgelegd,<br />

omdat nu e<strong>en</strong>maal niet ieder op de hoogte kan zijn <strong>van</strong> alle mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> variant<strong>en</strong>.<br />

Voorbeeld<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> met servicewijk<strong>en</strong> uit eig<strong>en</strong> land <strong>en</strong> het buit<strong>en</strong>land kunn<strong>en</strong><br />

tot nieuwe ideevorming leid<strong>en</strong>. We merk<strong>en</strong> hierbij op dat burgerparticipatie e<strong>en</strong><br />

groot goed is, maar dat bij het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> scala aan expertk<strong>en</strong>nis<br />

nodig zal zijn om tot het gew<strong>en</strong>ste resultaat te kom<strong>en</strong>. Het is niet ond<strong>en</strong>kbaar dat er met<br />

regelmaat e<strong>en</strong> spanningsveld ontstaat tuss<strong>en</strong> burgers <strong>en</strong> ontwikkelaars; dan kan de dialoog<br />

help<strong>en</strong> om elkaar inzicht te gev<strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de d<strong>en</strong>kwijz<strong>en</strong>.<br />

14


WIJK = BUSINESS<br />

Langdurige zorggebruikers<br />

Er zal binn<strong>en</strong> deze onderzoekslijn specifiek aandacht zijn voor de langdurige zorggebruiker.<br />

Door de afbouw <strong>van</strong> de intramurale zorgcapaciteit naar won<strong>en</strong> in de wijk verandert<br />

de zorg drastisch. Zorgvragers will<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> regie voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn daartoe steeds beter<br />

in staat. In elk geval zal de huidige intramurale instelling qua vorm <strong>en</strong> om<strong>van</strong>g grot<strong>en</strong>deels<br />

verdwijn<strong>en</strong>. Het beoogde effect <strong>van</strong> de Nederlandse zorg is het verbeter<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

kwaliteit <strong>van</strong> lev<strong>en</strong>, ofwel het welzijn. K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor langdurige zorg is dat kwaliteit<br />

<strong>van</strong> lev<strong>en</strong> niet <strong>en</strong>kel bepaald wordt door de hoeveelheid geleverde zorg. De mate waarin<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> grip <strong>en</strong> controle hebb<strong>en</strong> op hun eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> heeft ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s veel invloed op hun<br />

welzijn. Op het terrein <strong>van</strong> langdurige zorg is voor deze controle niet alle<strong>en</strong> de inhoud<br />

<strong>van</strong> zorg <strong>van</strong> belang, maar ook de manier waarop de hulpverl<strong>en</strong>ing georganiseerd is voor<br />

de betreff<strong>en</strong>de persoon. Veel <strong>van</strong> de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die zich richt<strong>en</strong> op langdurige zorg <strong>en</strong><br />

ondersteuning loss<strong>en</strong> immers niet zozeer de functiestoornis of lichamelijke beperking op,<br />

maar verbeter<strong>en</strong> de kwaliteit <strong>van</strong> lev<strong>en</strong> <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, bijvoorbeeld door maatschappelijke<br />

participatie mogelijk te mak<strong>en</strong>. Praktische zak<strong>en</strong>, zoals de locatie waar de hulp verle<strong>en</strong>d<br />

wordt <strong>en</strong> flexibiliteit in de planning er<strong>van</strong>, zijn voor behoud <strong>van</strong> zelfstandig functioner<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> herstel <strong>van</strong> maatschappelijke participatie <strong>van</strong> ev<strong>en</strong> groot belang.<br />

E<strong>en</strong> ander k<strong>en</strong>merk <strong>van</strong> langdurige zorg is dat de welzijnseffect<strong>en</strong> in hoge mate individueel<br />

zijn bepaald. Er zijn systematische verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de manier<strong>en</strong> waarop<br />

zij hun welzijn realiser<strong>en</strong>. Enerzijds komt dat omdat zij in verschill<strong>en</strong>de mate over hulpbronn<strong>en</strong><br />

als inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> mantelzorg beschikk<strong>en</strong>, waardoor er andere beperking<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong><br />

uit de persoonlijke situaties; anderzijds bepal<strong>en</strong> persoonlijke omstandighed<strong>en</strong><br />

welke w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> iemand heeft <strong>en</strong> welke problem<strong>en</strong> hij ervaart. Dit hangt bijvoorbeeld af <strong>van</strong><br />

de lev<strong>en</strong>sfase of de gezinssituatie. Het uitgangspunt is dat langdurige zorg <strong>en</strong> ondersteuning<br />

zodanig word<strong>en</strong> ingericht dat aangeslot<strong>en</strong> wordt bij de prefer<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> individuele<br />

gebruikers. Dat vereist dus maatwerk. Of langdurige zorggebruikers veel baat hebb<strong>en</strong> bij<br />

servicewijk<strong>en</strong> zal behalve <strong>van</strong> goede zorg voor e<strong>en</strong> groot deel afhang<strong>en</strong> <strong>van</strong> de investering<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, corporaties, vastgoedontwikkelaars <strong>en</strong> zorginstelling<strong>en</strong> in maatschappelijk<br />

vastgoed, de ontmoetingsplaats<strong>en</strong> (gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare ruimte) die bijdrag<strong>en</strong> aan<br />

het vitale karakter <strong>van</strong> de wijk.<br />

Er zijn al veel aanbodvariant<strong>en</strong> in de organisatie <strong>van</strong> zorg, hoewel het aantal geleverde<br />

functies in de Algem<strong>en</strong>e Wet Bijzondere Ziektekost<strong>en</strong> (AWBZ) op zichzelf beperkt is tot<br />

zev<strong>en</strong>. Zorg kan bijvoorbeeld thuis word<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d of in e<strong>en</strong> instelling, op geleide <strong>van</strong><br />

de zorgvrager of <strong>van</strong> de aanbieder, bekostigd uit e<strong>en</strong> persoonsgebond<strong>en</strong> budget (PGB) of<br />

via e<strong>en</strong> natura systeem. Het is echter niet voldo<strong>en</strong>de zich af te vrag<strong>en</strong> of alle zorgfuncties<br />

die e<strong>en</strong> zorgvrager nodig heeft in voldo<strong>en</strong>de mate aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong>; we moet<strong>en</strong> ons<br />

ook afvrag<strong>en</strong> of de leveringswijze aansluit bij de behoeftes <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zorgvrager <strong>en</strong> of de<br />

zorg- <strong>en</strong> welzijnsvrag<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de zijn onderscheid<strong>en</strong>. Juist die afstemming is cruciaal<br />

15


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

voor de inrichting <strong>van</strong> de ket<strong>en</strong> <strong>en</strong> maakt e<strong>en</strong> optimale aanbieding <strong>van</strong> langdurige zorg <strong>en</strong><br />

ondersteuning mogelijk. Als hulpmiddel bij het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> visie op service- <strong>en</strong><br />

wijkontwikkeling met betrekking tot langdurige zorg is het w<strong>en</strong>selijk dat de verschill<strong>en</strong>de<br />

zorgvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> hun maatschappelijke prefer<strong>en</strong>ties voor burgers opnieuw specificer<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> daarbij uitgaan <strong>van</strong> verhoging <strong>van</strong> het welzijn <strong>van</strong> burgers (Leys, 2003).<br />

Op basis <strong>van</strong> de gekoz<strong>en</strong> focus op klantperspectief kunn<strong>en</strong> onderzoeksdoel<strong>en</strong>- <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> opgesteld. De zwaartepunt<strong>en</strong> wordt in overleg met betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong> tevor<strong>en</strong><br />

bepaald t<strong>en</strong>einde te voorkom<strong>en</strong> dat organisaties stuurloze informatie krijg<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>.<br />

De aanpak <strong>en</strong> bevinding<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> belangrijke aangrijpingspunt<strong>en</strong> op te lever<strong>en</strong> voor het<br />

operationaliser<strong>en</strong> <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>system<strong>en</strong> op het niveau <strong>van</strong> sociale <strong>en</strong><br />

organisatorische interv<strong>en</strong>ties in buurt<strong>en</strong> <strong>en</strong> wijk<strong>en</strong>.<br />

In welke maatschappelijke context wordt deze onderzoekslijn uitgevoerd? Ik schets die<br />

context aan de hand <strong>van</strong> drie thema’s: actieve participatie <strong>en</strong> vraagsturing, sociale risico’s<br />

<strong>en</strong> integratie <strong>en</strong>, tot slot, de publieke ruimte.<br />

Actief burgerschap <strong>en</strong> vraagsturing<br />

Wat dit thema betreft, richt het lectoraat zich mede op de condities voor het leerproces<br />

dat burgers doorlop<strong>en</strong> bij servicewijkontwikkeling. Dit is <strong>van</strong> belang, omdat de condities<br />

voor het uitgangspunt ‘de vraag <strong>van</strong> de burger staat c<strong>en</strong>traal’ niet zonder meer aanwezig<br />

zijn. Daarmee is ook participatie <strong>van</strong> de burger niet <strong>van</strong>zelfsprek<strong>en</strong>d. Er is ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige<br />

normatieve opvatting over dat uitgangspunt (Mathijss<strong>en</strong> e.a., 2003). Burgers <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de<br />

organisaties gev<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de invulling<strong>en</strong> aan participatie <strong>en</strong> actief burgerschap.<br />

Volg<strong>en</strong>s Tonk<strong>en</strong>s (2006) is actief burgerschap e<strong>en</strong> hoera-begrip: e<strong>en</strong> begrip dat, mede<br />

door zijn vaagheid, veel <strong>en</strong>thousiasme g<strong>en</strong>ereert. Het is het nieuwe doel in talloze beleidstekst<strong>en</strong>,<br />

congress<strong>en</strong>, artikel<strong>en</strong>, et cetera. Het lectoraat zal het begrip ‘actief burgerschap’<br />

niet gaan (her)definiër<strong>en</strong>, maar zich richt<strong>en</strong> op hoe vraagstukk<strong>en</strong> over het bevorder<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

sociale sam<strong>en</strong>hang in de wijk <strong>en</strong> het bevorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale insluiting <strong>van</strong> buurtbewoners<br />

aangepakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Daarnaast richt<strong>en</strong> wij ons op het ler<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong> aan activiteit<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het met elkaar bepal<strong>en</strong> <strong>van</strong> verantwoordelijkheid. Hierbij hoort ook het ler<strong>en</strong><br />

drag<strong>en</strong> <strong>van</strong> verantwoordelijkheid voor wijk- <strong>en</strong> buurtvrag<strong>en</strong>. Het vereist <strong>van</strong> burgers dat<br />

ze compet<strong>en</strong>ties ontwikkel<strong>en</strong> om die verantwoordelijkheid te kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> te drag<strong>en</strong>.<br />

Het vereist ook compet<strong>en</strong>te professionals die h<strong>en</strong> daartoe uitnodig<strong>en</strong>.<br />

We zoek<strong>en</strong> als lectoraat zelf ook in dialoog met burgers naar antwoord<strong>en</strong> op de vraag wat<br />

de functie <strong>van</strong> wijk- <strong>en</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> is <strong>en</strong> welke rol wijkbewoners (will<strong>en</strong>) vervull<strong>en</strong>. We<br />

betrekk<strong>en</strong> burgers bij de vrag<strong>en</strong>: wat hebb<strong>en</strong> burgers (volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong>/kinder<strong>en</strong>)<br />

<strong>van</strong>daag de dag nodig om vorm te gev<strong>en</strong> aan aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> actief burgerschap, hoe kan dat<br />

ondersteund word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hoe, waarom <strong>en</strong> wanneer nem<strong>en</strong> zij de uitdaging op zich om op<br />

e<strong>en</strong> inclusieve wijze mee vorm te gev<strong>en</strong> aan wijkontwikkeling? We zull<strong>en</strong> met name ook<br />

de jonger<strong>en</strong> actief betrekk<strong>en</strong> bij wijk- <strong>en</strong> serviceontwikkeling <strong>en</strong> h<strong>en</strong> uitnodig<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />

te zoek<strong>en</strong> naar mogelijkhed<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan het functioner<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

16


WIJK = BUSINESS<br />

servicewijk, bijvoorbeeld op het gebied <strong>van</strong> sport, prev<strong>en</strong>tie, voeding, verkeer <strong>en</strong> veiligheid,<br />

recreatie <strong>en</strong> toerisme, cultuur <strong>en</strong> kunst, vorming <strong>en</strong> educatie.<br />

Vraaggestuurde di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> klantperspectief zijn aan elkaar gerelateerd. De vraag<br />

<strong>van</strong> de klant bepaalt welke di<strong>en</strong>st wordt gebod<strong>en</strong>. ‘Vanuit klant<strong>en</strong>perspectief’ betek<strong>en</strong>t<br />

ook innovatie <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, waarbij we eerst op zoek gaan naar behoeft<strong>en</strong>, attitudes,<br />

waard<strong>en</strong>, gevoel<strong>en</strong>s, ervaring<strong>en</strong>, emoties <strong>en</strong> voork<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> klant<strong>en</strong>. Die zoektocht levert<br />

ons informatie op over welke nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> ontwikkeld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe deze<br />

in te bedd<strong>en</strong> zijn in nieuwe of bestaande di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ingssystem<strong>en</strong>. Bij organisaties zi<strong>en</strong><br />

we dat elke organisatie e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> strategie heeft als het gaat om de vraag <strong>van</strong> de klant. De<br />

focus ligt doorgaans op de doelgroep <strong>van</strong> de organisatie <strong>en</strong> de markt. ‘Vraaggestuurd’ <strong>en</strong><br />

‘vraaggericht’ zijn omvatt<strong>en</strong>de begripp<strong>en</strong> waarbinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> heel scala aan typering<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwerking<strong>en</strong><br />

aan te treff<strong>en</strong> is. Het lectoraat zal in de context <strong>van</strong> de opdracht bijdrag<strong>en</strong> aan<br />

begripsbepaling <strong>en</strong> uitwerking <strong>van</strong> vraaggestuurde di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />

We zull<strong>en</strong> ons er<strong>van</strong> bewust di<strong>en</strong><strong>en</strong> te zijn dat vraaggericht <strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong>,<br />

actief burgerschap alsook participatie niet <strong>van</strong>zelf ‘bevrijd<strong>en</strong>d’ zijn. Opgebouwde autonomie<br />

<strong>en</strong> keuzevrijheid <strong>van</strong>uit het aanbodgerichte systeem vorm<strong>en</strong> vooralsnog voor veel<br />

burgers het fundam<strong>en</strong>t. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> daardoor sterke <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

maar ook afhak<strong>en</strong>, weerstand <strong>en</strong> apathie ton<strong>en</strong> of onvermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitsluiting ervar<strong>en</strong>.<br />

Onderwijs, educatie <strong>en</strong> vorming moet<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan compet<strong>en</strong>tieontwikkeling <strong>van</strong><br />

professionals om nieuwe autonomie <strong>en</strong> keuzevrijheid te ler<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> nieuw di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>systeem.<br />

Het is tegelijkertijd e<strong>en</strong> voorwaarde om uitdrukking te gev<strong>en</strong> aan nieuwe<br />

werkpraktijk<strong>en</strong>. Het werk<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit actieve burgerparticipatie k<strong>en</strong>t meerdere leerpunt<strong>en</strong>:<br />

het werkt, maar staat of valt met de bereidheid <strong>van</strong> partij<strong>en</strong> om burgers startpunt <strong>van</strong><br />

beleid te lat<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> middel om eig<strong>en</strong> doel<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. Dat organisaties graag<br />

draagvlak hebb<strong>en</strong> voor plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede relatie met burgers onderhoud<strong>en</strong>, is niet e<strong>en</strong><br />

gegev<strong>en</strong> waarmee je bewoners voor servicewijkontwikkeling motiveert. Het succes <strong>van</strong><br />

burgerparticipatie hangt sam<strong>en</strong> met het voldo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> viertal ess<strong>en</strong>tiële voorwaard<strong>en</strong>.<br />

De eerste is het bepal<strong>en</strong> <strong>van</strong> de meerwaarde. Burgers will<strong>en</strong> iets terugkrijg<strong>en</strong> voor hun<br />

inbr<strong>en</strong>g. Dat kan in hun achtertuin zijn, maar het kan bijvoorbeeld ook gaan om beter<br />

onderwijs in de wijk of om e<strong>en</strong> trottoir zonder obstakels voor de scootmobielrijder. De<br />

tweede is duidelijkheid over ieders rol <strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g. Burgers will<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> waar ze aan toe<br />

zijn. Hoeveel invloed heb ik? Wat is mijn rol? Waarover kan ik wel <strong>en</strong> niet meeprat<strong>en</strong>?<br />

Welke toezegging<strong>en</strong> doet het geme<strong>en</strong>tebestuur, de zorginstelling of de corporatie? Word<strong>en</strong><br />

besluit<strong>en</strong> ook uitgevoerd? Het moet duidelijk zijn wie in welke fase meepraat <strong>en</strong> beslist.<br />

De derde is het g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> <strong>van</strong> voldo<strong>en</strong>de capaciteit <strong>en</strong> hulpmiddel<strong>en</strong>. Er moet iets te kiez<strong>en</strong><br />

zijn <strong>en</strong> de bereidheid om invloed te del<strong>en</strong> mag niet ontbrek<strong>en</strong>. De laatste is het onderhoud<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> e<strong>en</strong> constructieve relatie, waarin partij<strong>en</strong> met elkaar door één deur kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijk, ondanks mogelijke belang<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong>, erg<strong>en</strong>s aan will<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. De<br />

vraag die we gaan beantwoord<strong>en</strong> is: wat hebb<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tebestuur, zorgaanbieders, wel-<br />

17


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

zijnsorganisaties <strong>en</strong> woningcorporatie burgers te bied<strong>en</strong>? Bov<strong>en</strong>al moet er eerst duidelijkheid<br />

zijn over de grote lijn<strong>en</strong> voordat over details wordt gesprok<strong>en</strong>.<br />

Sociale risico’s <strong>en</strong> integratie<br />

We lev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> tijdperk dat gek<strong>en</strong>merkt wordt door zog<strong>en</strong>oemde risico’s als gevolg <strong>van</strong><br />

moderniseringsdrang (self-manufactured risks) <strong>en</strong> individualisering. Welke risico’s herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />

we als het gaat om individualisering <strong>en</strong> het inricht<strong>en</strong> <strong>van</strong> moderne servicewijk<strong>en</strong> met<br />

hoogwaardige technologieën, professionals die in ket<strong>en</strong>s hun di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong> <strong>en</strong> burgers<br />

met zegg<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g?<br />

Individualisering wordt door politici, onderzoekers <strong>en</strong> sociaal-culturele organisaties in<br />

to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate in e<strong>en</strong> ongunstig daglicht gesteld door het als één <strong>van</strong> de verklaring<strong>en</strong><br />

voor negatieve maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> (Mathijss<strong>en</strong> e.a., 2003), zoals apathie <strong>en</strong><br />

vere<strong>en</strong>zaming aan te wijz<strong>en</strong>. Deze individualisering <strong>en</strong> de vele sociale onzekerhed<strong>en</strong> die<br />

ermee gepaard gaan, kunn<strong>en</strong> heel verschill<strong>en</strong>d geïnterpreteerd word<strong>en</strong>. Hiermee zijn we<br />

tot de kern <strong>van</strong> de zog<strong>en</strong>aamde risicomaatschappij gekom<strong>en</strong> (Deblonde & Warrant, 2003).<br />

Twee tr<strong>en</strong>ds, individualisering <strong>en</strong> detraditionalisering, ligg<strong>en</strong> aan de basis <strong>van</strong> nieuwe<br />

sociale risico’s. Deze tr<strong>en</strong>ds beschrijv<strong>en</strong> het wegvall<strong>en</strong> <strong>van</strong> de bescherm<strong>en</strong>de paraplu <strong>van</strong><br />

allerlei instanties, zoals kerk<strong>en</strong>, (uitgebreide) families, tradities, de autoriteit <strong>van</strong> politiek<br />

<strong>en</strong> regelgeving. Deze instanties fungeerd<strong>en</strong> tot op zekere hoogte als <strong>van</strong>gnet <strong>en</strong> bezorgd<strong>en</strong><br />

burgers e<strong>en</strong> relatief zekere toekomst. In de welvaartsstaat werd individualisering echter<br />

mogelijk. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> de ruimte zich vrij te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> biografie te ontwerp<strong>en</strong>.<br />

Individualisering wordt als maatschappelijk proces zichtbaar in de verzelfstandiging<br />

<strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> elkaar. De process<strong>en</strong> <strong>van</strong> individualisering <strong>en</strong> detraditionalisering<br />

verplicht<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om zelf keuzes te mak<strong>en</strong>, om hun eig<strong>en</strong> ‘lev<strong>en</strong>spolitiek’ te<br />

bedrijv<strong>en</strong>, om hun individuele <strong>en</strong> maatschappelijke lev<strong>en</strong> mee richting te gev<strong>en</strong>, om nieuwe<br />

coalities te smed<strong>en</strong>. Deze ruimte is voor vel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> plicht geword<strong>en</strong>. Deze plicht plaatst<br />

burgers voortdur<strong>en</strong>d voor nieuwe uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe (sociale) risico’s.<br />

De vraag is hoe <strong>en</strong> waarmee servicewijkverl<strong>en</strong>ing kan bijdrag<strong>en</strong> aan het slaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

brug tuss<strong>en</strong> individualisering <strong>en</strong> sociale integratie. Hoe <strong>en</strong> wie br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de zorg <strong>en</strong> ondersteuning<br />

dicht bij de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>? Gew<strong>en</strong>ste nieuwe vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing vrag<strong>en</strong> om<br />

gew<strong>en</strong>ste nieuwe aanpakk<strong>en</strong>. We zi<strong>en</strong> hierbij mogelijkhed<strong>en</strong> voor het heruitvind<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

emancipatie, waarbij bestuurders <strong>en</strong> professionals uitdragers zijn <strong>van</strong> visies; zij zijn inspirators<br />

<strong>en</strong> coaches <strong>van</strong> process<strong>en</strong> die dicht bij de burger ligg<strong>en</strong>. Ze richt<strong>en</strong> zich op het vernieuw<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> infrastructur<strong>en</strong> zoals huisvesting, onderwijs, sportvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> buurt- <strong>en</strong><br />

wijkvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> om bestaande <strong>en</strong> toekomstige g<strong>en</strong>eraties e<strong>en</strong> toekomst te gev<strong>en</strong>.<br />

Publieke ruimte<br />

Het proces <strong>van</strong> burgerparticipatie <strong>en</strong> professionalisering bij servicewijkontwikkeling<br />

vraagt om dialoog, reflectie <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isgeving. Het is <strong>van</strong> belang dat we ‘publieke ruimte’<br />

18


WIJK = BUSINESS<br />

creër<strong>en</strong> in de vorm <strong>van</strong> panels, workshops, buurt- <strong>en</strong> wijkbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

zich kunn<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>, waar h<strong>en</strong> de mogelijkheid wordt gebod<strong>en</strong> actief te participer<strong>en</strong><br />

in de dialoog over wijk- <strong>en</strong> buurtontwikkeling.<br />

M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> elkaar in sociale verband<strong>en</strong> <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> elkaar steun (interne oriëntatie). Zij<br />

confronter<strong>en</strong> elkaar met opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn in staat om eig<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op te<br />

schort<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimte te mak<strong>en</strong> voor nieuwe ideeën (externe oriëntatie). Met behulp <strong>van</strong> de<br />

dialoog ler<strong>en</strong> burgers <strong>en</strong> professionals vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit te beschouw<strong>en</strong>.<br />

Bij deze ‘optimistische’ b<strong>en</strong>adering moet<strong>en</strong> we wel rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met drie dilemma’s<br />

die vrag<strong>en</strong> om sturing.<br />

Op de eerste plaats hebb<strong>en</strong> burgers typ<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis die zeer divers zijn <strong>en</strong> zijn ze doorgaans<br />

niet in staat die typ<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis te verbind<strong>en</strong>. Door de grote politieke <strong>en</strong> beleidsmatige aandacht<br />

voor ICT <strong>en</strong> het thema k<strong>en</strong>niseconomie verschuiv<strong>en</strong> thema’s als sociale ongelijkheid,<br />

uitsluiting <strong>en</strong> emancipatie <strong>en</strong>igszins naar de achtergrond. T<strong>en</strong> onrechte, want hun realiteit<br />

is allerminst <strong>van</strong> het toneel verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. In de lectoraatsopdracht wordt bijzondere aandacht<br />

besteed aan ev<strong>en</strong>tuele leemt<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> ontstaan bij onvoldo<strong>en</strong>de aandacht voor<br />

deze thema’s. Sociale insluiting wordt bevorderd als de burger vrag<strong>en</strong> stelt, positie kiest,<br />

keuzes maakt, assertief <strong>en</strong> weerbaar is. Deze compet<strong>en</strong>ties zijn echter niet <strong>van</strong>zelfsprek<strong>en</strong>d<br />

aanwezig bij alle burgers. Veel initiatiev<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> sociale vernieuwing vrag<strong>en</strong><br />

om e<strong>en</strong> zelfstandige houding <strong>en</strong> aanpak <strong>van</strong> de burger. Deze moet in zijn soms complexe<br />

wereld e<strong>en</strong> gerichte vraag stell<strong>en</strong>. Voor vel<strong>en</strong> gaat het hier om e<strong>en</strong> leerproces.<br />

Het proces <strong>van</strong> servicewijkontwikkeling kan pas succesvol zijn als we tegelijkertijd werk<strong>en</strong><br />

aan compet<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> met name <strong>van</strong> h<strong>en</strong> die moeite hebb<strong>en</strong> met het mak<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> keuzes of zich moeilijk kunn<strong>en</strong> uitdrukk<strong>en</strong>. Om het proces <strong>van</strong> sociale insluiting te<br />

bevorder<strong>en</strong> is het noodzakelijk dat professionals <strong>en</strong> burgers met zorg- <strong>en</strong> ondersteuningsvrag<strong>en</strong><br />

ler<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> door te vrag<strong>en</strong> (Van Bi<strong>en</strong>e, 2005). Als er de aankom<strong>en</strong>de<br />

jar<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de aandacht is voor het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> leervermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers<br />

kunn<strong>en</strong> nieuwe sociale risico’s ontstaan door gevoel<strong>en</strong>s <strong>van</strong> <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> met uitsluiting.<br />

De kans is aanwezig dat bijvoorbeeld burgers met beperking<strong>en</strong>, laaggeletterd<strong>en</strong>, ouder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> anderstalig<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de mondig zijn om hun vraag te formuler<strong>en</strong>. Er is alle aanleiding<br />

om de lokale politiek, de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> het onderwijs met behulp <strong>van</strong> adequaat<br />

beleid te help<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat er nieuwe, additionele sociale risico’s ontstaan.<br />

Op de tweede plaats pass<strong>en</strong> de ag<strong>en</strong>da’s <strong>van</strong> beleidsmakers zowel inhoudelijk als qua<br />

perspectief niet altijd bij die <strong>van</strong> de wijkbewoners. Dit dilemma raakt aan klantempowerm<strong>en</strong>t.<br />

Het sterker mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers binn<strong>en</strong> hun sociale context, opdat zij beter in staat<br />

zijn controle te hebb<strong>en</strong> over hun lev<strong>en</strong>, vraagt om specifieke roll<strong>en</strong>. In dit verband word<strong>en</strong><br />

roll<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> organisaties onderscheid<strong>en</strong>. De roll<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers zijn: de burger als<br />

regisseur <strong>van</strong> zijn eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, de burger als klant, de burger als wijkbewoner, de burger<br />

betrokk<strong>en</strong> bij de stad of het dorp. Hierteg<strong>en</strong>over staat dat organisaties de rol vervull<strong>en</strong><br />

19


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong>: di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>er, partner in de wijk <strong>en</strong> interactieve regisseur. Organisaties zull<strong>en</strong> steeds<br />

meer hun di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing rondom de vraag <strong>en</strong> de behoeft<strong>en</strong> <strong>van</strong> de burgers organiser<strong>en</strong>.<br />

Tegelijkertijd moet<strong>en</strong> burgers in staat zijn hun punt<strong>en</strong> op de ag<strong>en</strong>da’s <strong>van</strong> de beleidsmakers<br />

te krijg<strong>en</strong>. Klantempowerm<strong>en</strong>t werd als volgt verwoord in de lectoraatsaanvraag (Weyers,<br />

2006):<br />

Hoe meer de burger in staat wordt gesteld zelf het juiste aanbod bij zijn vraag te vind<strong>en</strong>,<br />

des te minder substitutie <strong>van</strong> welzijnsklacht<strong>en</strong> richting gezondheidszorg plaats<br />

zal vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> des te minder ongew<strong>en</strong>ste <strong>en</strong> ondoelmatige di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing zal word<strong>en</strong><br />

geconsumeerd.<br />

Geografische afbak<strong>en</strong>ing alle<strong>en</strong> blijkt niet voldo<strong>en</strong>de om tot e<strong>en</strong> transparant <strong>en</strong> toegankelijk<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod te kom<strong>en</strong>. De versnippering <strong>en</strong> de complexiteit zijn nog<br />

dusdanig dat veel burgers niet zelfstandig in staat zijn het juiste aanbod bij hun vraag<br />

te vind<strong>en</strong>, laat staan dat het h<strong>en</strong> lukt om vergelijkbaar aanbod te beoordel<strong>en</strong> op<br />

geschiktheid voor de eig<strong>en</strong> situatie. Om dit marktfal<strong>en</strong> te comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong> word<strong>en</strong> diverse<br />

advies- <strong>en</strong> consul<strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>. Efficiënter ware het als de burger zelf<br />

in staat wordt gesteld de eig<strong>en</strong> verantwoordelijkheid zoveel mogelijk zelf in te vull<strong>en</strong>,<br />

ev<strong>en</strong>tueel met ondersteuning. Hoewel er altijd groep<strong>en</strong> burgers zull<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> die<br />

ondersteuning bij de vraagafhandeling nodig hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die dermate specifiek<br />

zijn dat algem<strong>en</strong>e bek<strong>en</strong>dheid er<strong>van</strong> niet verwacht mag word<strong>en</strong>, is er grote winst te<br />

verwacht<strong>en</strong> <strong>van</strong> klantempowerm<strong>en</strong>t 2 .<br />

Op de derde plaats hebb<strong>en</strong> burgers <strong>en</strong> groep<strong>en</strong> burgers niet altijd het vermog<strong>en</strong> om in<br />

dialoog nieuwe verbinding<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong> op wijk- <strong>en</strong> buurtniveau. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan elkaar of aan<br />

hun straat of buurt bind<strong>en</strong>, dat kan ge<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te, beleidsmaker of voorzi<strong>en</strong>ing afdwing<strong>en</strong>.<br />

Buurt- <strong>en</strong> wijkbinding mak<strong>en</strong> plaats voor buurt- <strong>en</strong> wijkkeuze. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong><br />

zich steeds meer aan e<strong>en</strong> wijk of buurt aan de hand <strong>van</strong> de verhal<strong>en</strong> die erover de ronde<br />

do<strong>en</strong>, dan <strong>van</strong>wege de plek zelf. Sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> won<strong>en</strong> op meer plekk<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong> op<br />

meer plekk<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> zorg <strong>en</strong> ondersteuning nodig op meer plekk<strong>en</strong>. Sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> mantelzorg <strong>en</strong> zijn aangewez<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> goede buur. De roots <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

ligg<strong>en</strong> steeds vaker elders, bijvoorbeeld in hun land <strong>van</strong> herkomst. Bij het do<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderzoek<br />

zull<strong>en</strong> we ons moet<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> veelvormige leefwijz<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />

e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>d aantal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich dan ook met verschill<strong>en</strong>de plaats<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> weet.<br />

Het lectoraat is voornem<strong>en</strong>s bij te drag<strong>en</strong> aan het schepp<strong>en</strong> <strong>van</strong> condities waaronder die<br />

verschill<strong>en</strong>de verbond<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gestimuleerd. Dit komt het meest tot uitdrukking<br />

in het aangaan <strong>van</strong> de dialoog met de burger <strong>en</strong> het c<strong>en</strong>traal stell<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

perspectiev<strong>en</strong>, zoals al eerder opgemerkt. De beleving <strong>van</strong> kwaliteit <strong>van</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> lev<strong>en</strong><br />

in stad, dorp, wijk, of buurt hangt voor e<strong>en</strong> belangrijk deel af <strong>van</strong> de mate waarin burgers<br />

word<strong>en</strong> gehoord <strong>en</strong> verstaan <strong>en</strong> waarin er daadwerkelijk <strong>en</strong> snel wordt ingespeeld op<br />

2<br />

Klantempowerm<strong>en</strong>t: de klant zit in ‘zijn kracht’ <strong>en</strong> weet manier<strong>en</strong> aan te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> waarmee hij beter in staat is<br />

om de juiste di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing bij zijn vraag te verkrijg<strong>en</strong>.<br />

20


WIJK = BUSINESS<br />

hun vrag<strong>en</strong>. Het doel <strong>van</strong> het lectoraat is met behulp <strong>van</strong> onderzoek bij te drag<strong>en</strong> aan de<br />

ontwikkeling <strong>van</strong> lokale gezondheids- <strong>en</strong> servicevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de wijk. E<strong>en</strong> belangrijk<br />

uitgangspunt is deze ontwikkeling vorm te gev<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> met wijkbewoners <strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

met voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in won<strong>en</strong>,welzijn, zorg <strong>en</strong> onderwijs, vrijwilligerswerk, mantelzorg <strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

Het is daarom w<strong>en</strong>selijk nieuwe experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan te gaan, zoals bewoners <strong>en</strong> gebruikers<br />

<strong>van</strong> wijk<strong>en</strong> mede aandeelhouder mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> hun woonomgeving. Als er sprake is <strong>van</strong><br />

uitgifte <strong>van</strong> nieuwe woning<strong>en</strong> (na herontwikkeling) kan in de koopovere<strong>en</strong>komst bijvoorbeeld<br />

geregeld word<strong>en</strong> dat de eig<strong>en</strong>aar <strong>van</strong> de woning ook voor e<strong>en</strong> proportioneel deel<br />

eig<strong>en</strong>aar is <strong>van</strong> de woonomgeving. Hier<strong>van</strong> wordt het beheer in hand<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

coöperatieve ver<strong>en</strong>iging. Verandering<strong>en</strong> in die omgeving zijn daarmee onderwerp<strong>en</strong> waarover<br />

gezam<strong>en</strong>lijk beslissing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De vraag is of dit type aanpak<br />

al verbreed kan word<strong>en</strong> naar zorg- <strong>en</strong> ondersteuning aan kortdurige <strong>en</strong> langdurige zorggebruikers,<br />

aan ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan ondersteuners <strong>en</strong> mantelzorgers. Als in die woonomgeving<br />

ook ruimte voor functieverandering <strong>en</strong> transformatie bestaat, is hiermee e<strong>en</strong> structuur in<br />

het lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong> die de verandering<strong>en</strong> in de wijk door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> kan begeleid<strong>en</strong>.<br />

Welke plaats kan hierbij aan burgers gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>?<br />

Het lectoraat wil ertoe bijdrag<strong>en</strong> de hierbov<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>gezette dilemma’s om te buig<strong>en</strong> naar<br />

perspectiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong> die naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> om sam<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> hoger<br />

plan te kom<strong>en</strong>. Daarbij is e<strong>en</strong> pragmatische houding gebod<strong>en</strong>. Het beschouw<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />

sociale process<strong>en</strong> in de wijk als systeem betek<strong>en</strong>t immers ook dat bewoners <strong>en</strong> gebruikers<br />

betrokk<strong>en</strong> zijn in e<strong>en</strong> leerproces dat de cyclus <strong>van</strong> ontwikkeling, beheer <strong>en</strong> verandering<br />

begeleidt. Veranderingsprocess<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wijk hebb<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de systeemtheorie de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

dat zij niet statisch zijn, t<strong>en</strong> dele onvoorspelbaar verlop<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s net<br />

zo onvoorspelbare omgeving <strong>en</strong> flexibel moet<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> op verrassing<strong>en</strong>. Het betek<strong>en</strong>t<br />

dat er meerdere routes naar één of meer gew<strong>en</strong>ste eindbeeld<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bestaan. Het is<br />

ge<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> naar de theorie die alles verklaart of de methode die alles beheerst, maar e<strong>en</strong><br />

telk<strong>en</strong>s prober<strong>en</strong> te ontdekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> verklaring<strong>en</strong> voor verschijnsel<strong>en</strong>. Ingrijp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wijk<br />

moet<strong>en</strong> we niet zi<strong>en</strong> als poging om te ‘beheers<strong>en</strong>’, maar als operer<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> dynamische<br />

omgeving. Dat betek<strong>en</strong>t in elk geval dat de ingreep niet e<strong>en</strong> hit and run karakter kan hebb<strong>en</strong>:<br />

het moet gaan om ruimte lat<strong>en</strong> voor voortgaande ontwikkeling, groei <strong>en</strong> het verlegg<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de koers. Het is dan ook niet nuttig om in één keer e<strong>en</strong> te voltooi<strong>en</strong> plan op te<br />

stell<strong>en</strong>, maar wel om e<strong>en</strong> langduriger ontwikkelingsproject in te gaan.<br />

Pragmatisme zegt ook start<strong>en</strong> met wat er is <strong>en</strong> niet met wat er ontbreekt of problematisch<br />

is.<br />

E<strong>en</strong> voorbeeld hier<strong>van</strong> is de aanpak Asset-Based Community Developm<strong>en</strong>t (ABCD). Deze<br />

uit de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> afkomstige werkwijze mobiliseert de tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />

die in elke lokale geme<strong>en</strong>schap aanwezig zijn door <strong>van</strong> binn<strong>en</strong>uit te werk<strong>en</strong> aan in econo-<br />

21


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

misch, cultureel <strong>en</strong> sociaal opzicht vitale servicewijk<strong>en</strong>. Het gaat om het ‘vrijmak<strong>en</strong>’ <strong>van</strong><br />

de capaciteit<strong>en</strong>, vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpbronn<strong>en</strong> (assets), die te vind<strong>en</strong> zijn bij individu<strong>en</strong>,<br />

(informele) lokale groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties <strong>en</strong> private, geme<strong>en</strong>telijke <strong>en</strong> non-profit instituties<br />

(schol<strong>en</strong>, bibliothek<strong>en</strong>, ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>, politie). Het is gericht op de bestaande maar nog<br />

onvoldo<strong>en</strong>de aangeboorde krachtbronn<strong>en</strong> in <strong>en</strong> rond e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap. Het gaat dus niet<br />

om het b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>van</strong> behoeft<strong>en</strong>, tekortkoming<strong>en</strong> <strong>en</strong> problem<strong>en</strong>, zoals dat in de gangbare<br />

b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> het geval is. Het bied<strong>en</strong> <strong>van</strong> ondersteuning bij de opzet <strong>van</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>mans- of<br />

meermanszaak door bijvoorbeeld geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, MKB, kamer <strong>van</strong> koophandel, zorg- <strong>en</strong> welzijnsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

maakt het mogelijk dat nieuwe risico’s word<strong>en</strong> aangegaan <strong>en</strong> patron<strong>en</strong><br />

in di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod word<strong>en</strong> doorbrok<strong>en</strong>. Hoewel zak<strong>en</strong> vooreerst sterk op de wijk zelf<br />

gericht zull<strong>en</strong> zijn, zijn externe impuls<strong>en</strong> welkom wanneer zij aansluit<strong>en</strong> op de ‘eig<strong>en</strong>’ rijkdom<br />

<strong>van</strong> wijkbewoners <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong>.<br />

Onderzoekslijn 2: concept ‘wijk = <strong>business</strong>’<br />

In sam<strong>en</strong>werking met voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, organisaties, geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, belang<strong>en</strong>organisaties <strong>en</strong><br />

burgers wordt e<strong>en</strong> concept voor e<strong>en</strong> infrastructuur ontworp<strong>en</strong> voor duurzame sam<strong>en</strong>werking<br />

<strong>en</strong> ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing op het gebied <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn, zorg <strong>en</strong> service. Er<br />

word<strong>en</strong> meerdere perspectiev<strong>en</strong> bij elkaar gebracht, onder andere <strong>van</strong>uit werk<strong>en</strong>, sport <strong>en</strong><br />

beweg<strong>en</strong>, voeding, cultuur <strong>en</strong> vorming, onderwijs <strong>en</strong> educatie, veiligheid <strong>en</strong> vervoer. Voor<br />

de duidelijkheid hanter<strong>en</strong> we de gangbare begripp<strong>en</strong> zorgket<strong>en</strong> <strong>en</strong> ket<strong>en</strong>zorg. E<strong>en</strong> zorgket<strong>en</strong><br />

bestaat uit organisaties die de zorg organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong>. De ket<strong>en</strong>zorg is e<strong>en</strong> product<br />

waar de burger gebruik <strong>van</strong> kan mak<strong>en</strong>. We merk<strong>en</strong> op dat met name ket<strong>en</strong>zorg in de<br />

wijk nog volop in ontwikkeling is.<br />

Mogelijke onderzoeksvrag<strong>en</strong> zijn de volg<strong>en</strong>de. Hoe zett<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele verandering<br />

<strong>van</strong> structuur, cultuur <strong>en</strong> werkwijz<strong>en</strong> rondom de servicewijk in gang op systeemniveau?<br />

Welke systeemomw<strong>en</strong>teling maakt de omslag in d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong> mogelijk? Hoe<br />

<strong>en</strong> waarmee ontwikkel<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> transitieproces, waarbij machtswisseling <strong>en</strong> regimewisseling<br />

leid<strong>en</strong> tot nieuwe ideeën voor <strong>en</strong> visies op servicewijkmodell<strong>en</strong>? Ook zull<strong>en</strong> er project<strong>en</strong><br />

zijn met concrete leerdoelstelling<strong>en</strong>, bijvoorbeeld om te wet<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> in hoeverre<br />

ICT <strong>en</strong> domotica de zelfredzaamheid <strong>en</strong> onderlinge verbond<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de<br />

wijk kunn<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong>. Inzet is het geheel <strong>van</strong> gezam<strong>en</strong>lijke meldbank<strong>en</strong>, één zorgc<strong>en</strong>trale,<br />

e<strong>en</strong> geïntegreerde achterwacht, één serviceorganisatie <strong>en</strong> wijkportals (Weyers, 2006).<br />

E<strong>en</strong> ander concrete aanpak is de wijk als <strong>business</strong> case, waarbij we inzicht verkrijg<strong>en</strong> in<br />

de kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>van</strong> de oplossing <strong>van</strong> e<strong>en</strong> of meerdere knelpunt<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>business</strong><br />

case di<strong>en</strong>t om de investeringsbeslissing<strong>en</strong> te onderbouw<strong>en</strong>. Er ligg<strong>en</strong> dan ook tal <strong>van</strong><br />

nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> met de komst <strong>van</strong> hechtere relaties <strong>en</strong> vastere<br />

22


WIJK = BUSINESS<br />

verbinding<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> <strong>business</strong> case op te zett<strong>en</strong>. Door gezam<strong>en</strong>lijke toepassing <strong>van</strong> ket<strong>en</strong>informatiesystem<strong>en</strong>,<br />

vraaggestuurde productieplanning <strong>en</strong> nieuwe logistieke oplossing<strong>en</strong><br />

krijg<strong>en</strong> vernieuwing<strong>en</strong> daadwerkelijk kans.<br />

Toch blijkt de praktijk weerbarstig <strong>en</strong> zi<strong>en</strong> we eerder fragm<strong>en</strong>tatie dan conc<strong>en</strong>tratie in de<br />

ket<strong>en</strong>. Diverse zak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> het werk<strong>en</strong> aan wijkambities in de weg staan: het ontbrek<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> relaties <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> wijkgebond<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>; het gebrek aan k<strong>en</strong>nis op het gebied <strong>van</strong><br />

marketing <strong>en</strong> conceptontwikkeling; grote zorgaanbieders die binn<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> organisatie<br />

e<strong>en</strong> ver doorgevoerd doelgroep<strong>en</strong>beleid hanter<strong>en</strong>; de aanwezigheid <strong>van</strong> bedrijv<strong>en</strong> in de<br />

wijk die met e<strong>en</strong> traditionele handelscultuur int<strong>en</strong>sieve sam<strong>en</strong>werking afremm<strong>en</strong>; ondernemers<br />

die er moeite mee hebb<strong>en</strong> om hun product- <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>assortim<strong>en</strong>t ter discussie<br />

te stell<strong>en</strong> t<strong>en</strong> einde e<strong>en</strong> gevarieerd in plaats <strong>van</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>vorming aanbod <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

product<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wijk.<br />

Schaalvergroting is alom geaccepteerd als ontwikkelrichting voor de sector<strong>en</strong> won<strong>en</strong>,<br />

welzijn <strong>en</strong> zorg. Helaas staan te veel stoplicht<strong>en</strong> op rood bij individueel ondernemerschap,<br />

ruimtelijke ord<strong>en</strong>ing, risicodrag<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>, financieringsmogelijkhed<strong>en</strong>, maatschappelijke<br />

acceptatie <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking in de ket<strong>en</strong>. Dit verhindert niet dat er succesvolle<br />

initiatiev<strong>en</strong> zijn, maar we zijn <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ing dat dit meer <strong>en</strong> sneller zou kunn<strong>en</strong> als partij<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> de wijk als <strong>business</strong> case oppakk<strong>en</strong>.<br />

Deze onderzoekslijn zal ik hieronder uite<strong>en</strong>zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> in zijn maatschappelijke context<br />

plaats<strong>en</strong> aan de hand <strong>van</strong> vijf thema’s, namelijk sam<strong>en</strong>werking in de ket<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong> aan<br />

duurzame gebiedsontwikkeling, maatschappelijk vastgoed als katalysator, ondernem<strong>en</strong><br />

in de servicewijk, di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing via ICT, zorgarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> –programma’s, gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />

slecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> als laatste, alignm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> transitie.<br />

Sam<strong>en</strong>werking in de ket<strong>en</strong><br />

Op verschill<strong>en</strong>de niveaus <strong>van</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing - zoals de concrete vraag <strong>van</strong> de burger of<br />

zorgvrager, de vorm <strong>van</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> het beleid – is incid<strong>en</strong>tele <strong>en</strong> duurzame sam<strong>en</strong>werking<br />

met organisaties op het gebied <strong>van</strong> zorg, welzijn, onderwijs, werk <strong>en</strong> huisvesting<br />

nodig. Met duurzame sam<strong>en</strong>werking wordt door het lectoraat bedoeld: e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<br />

die effect heeft voor de burgers <strong>en</strong> effect heeft op de kwaliteit <strong>van</strong> professioneel werk<strong>en</strong>.<br />

Ontwikkeling <strong>van</strong> ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing krijgt dan ook op diverse manier<strong>en</strong> gestalte.<br />

Stichting Maat <strong>en</strong> het lectoraat ontwikkel<strong>en</strong> nieuwe vitale sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

zorg- <strong>en</strong> welzijnsaanbieders, schol<strong>en</strong>, bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> corporaties, die leid<strong>en</strong> tot perspectiefwisseling<br />

in roll<strong>en</strong> <strong>van</strong> aanbieders <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>tievergroting <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> professionals.<br />

De ket<strong>en</strong>partners – de v<strong>en</strong>not<strong>en</strong> <strong>van</strong> Stichting Maat, de geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel andere partners<br />

– kunn<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> ‘Ket<strong>en</strong>programma 2008-2011’ vaststell<strong>en</strong>. De keuze voor<br />

de geme<strong>en</strong>te komt voort uit de invoering <strong>van</strong> de Wmo, waarbij geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de taak hebb<strong>en</strong><br />

om voorwaard<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong> om alle groep<strong>en</strong> inwoners de kans te gev<strong>en</strong> zo optimaal<br />

23


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

mogelijk deel te nem<strong>en</strong> aan de sam<strong>en</strong>leving (participer<strong>en</strong>). De keuze om burgers e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale<br />

rol te gev<strong>en</strong> ligt <strong>en</strong>erzijds in het structureel k<strong>en</strong>baar kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de dagelijkse<br />

<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>tele nod<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong>, anderzijds gaat het om het (ler<strong>en</strong>) drag<strong>en</strong> <strong>van</strong> actieve<br />

verantwoordelijkheid voor <strong>en</strong> het actief deelnem<strong>en</strong> aan de publieke zaak, in plaats <strong>van</strong><br />

betrokk<strong>en</strong> te zijn op de publieke zaak zonder actieve deelname <strong>en</strong> verantwoordelijkhed<strong>en</strong><br />

(Tonk<strong>en</strong>s, 2006). Voor voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wijk geldt dat hun cli<strong>en</strong>tèle steeds meer de<br />

welzijnsvrag<strong>en</strong> zichtbaar maakt (cursuss<strong>en</strong>, gespreksgroep<strong>en</strong>, lotg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>).<br />

De zorgorganisaties verschaff<strong>en</strong> in netwerk<strong>en</strong> toegang tot bestaande di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong><br />

nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (ontmoeting, educatie, sport, ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijs, voorlichting/<br />

toegankelijke informatie, vrijetijdsbesteding, servicedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>). Voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, zorgorganisaties,<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> (groep<strong>en</strong>) burgers hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale rol bij de uitbouw <strong>van</strong> de<br />

lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, organisaties <strong>en</strong> burgerinitiatiev<strong>en</strong> anticiper<strong>en</strong> steeds<br />

meer op maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong>. Van daaruit ontwikkel<strong>en</strong> zij proactief beleid <strong>en</strong><br />

gev<strong>en</strong> zij vorm aan sam<strong>en</strong>werking met partners.<br />

C<strong>en</strong>traal in het nog op te stell<strong>en</strong> ‘Ket<strong>en</strong>programma 2008-2011’ staat de vorming <strong>en</strong> uitwerking<br />

<strong>van</strong> effectieve, efficiënte, op de burger gerichte ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing op lokaal<br />

niveau. In het ket<strong>en</strong>programma word<strong>en</strong> de thema’s <strong>en</strong> de actiepunt<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd. C<strong>en</strong>trale<br />

gedachte in het ket<strong>en</strong>programma is dat partners, lokaal <strong>en</strong> regionaal – daar waar de burger<br />

de ket<strong>en</strong> ontmoet – ruimte krijg<strong>en</strong> om de ket<strong>en</strong> optimaal in te richt<strong>en</strong>. Veel verschill<strong>en</strong>de<br />

zorg- <strong>en</strong> welzijnsvrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> beantwoord word<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit servicewijkvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />

Het kan bijvoorbeeld gaan over de opzet <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wijkteam, e<strong>en</strong> buurtconciërge, e<strong>en</strong><br />

telefonische hulpdi<strong>en</strong>st, dagbesteding <strong>en</strong> ontmoeting voor ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

beperking, of e<strong>en</strong> brede schoolvoorzi<strong>en</strong>ing die int<strong>en</strong>sief sam<strong>en</strong>werkt met jeugdzorg- <strong>en</strong><br />

gezondheidsinstelling<strong>en</strong>. Dit wordt mogelijk door middel <strong>van</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />

sociaal beleid <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, organisaties, onderwijs, lokale<br />

welzijnsorganisaties <strong>en</strong> particuliere initiatiev<strong>en</strong>. Het is onze taak om de acties <strong>en</strong> lop<strong>en</strong>de<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>van</strong> alle actor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in het aanbied<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op elkaar af te stemm<strong>en</strong>. De maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> waarover deze actor<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> optimaal aangew<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> met het oog op e<strong>en</strong> effectief, efficiënt<br />

<strong>en</strong> coher<strong>en</strong>t beleid voor di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>ontwikkeling.<br />

Organisaties in won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg word<strong>en</strong> geconfronteerd met lastige onderhandeling<strong>en</strong><br />

bij de invulling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gebiedsgerichte aanpak <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg. Er zijn<br />

tal <strong>van</strong> vrag<strong>en</strong> over het invester<strong>en</strong> in <strong>en</strong> exploiter<strong>en</strong> <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> vastgoed voor groep<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zorg <strong>en</strong> welzijn nodig hebb<strong>en</strong>. Wij stell<strong>en</strong> de bijdrage <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

in sam<strong>en</strong>hang c<strong>en</strong>traal. E<strong>en</strong> gezonde wijk met e<strong>en</strong> goed zelfreguler<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong><br />

kan <strong>van</strong> waarde zijn voor bewoners, het MKB, onderwijs, overheid, maatschappelijke<br />

instelling<strong>en</strong>, vastgoedpartij<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzekeraars. De vraag is wel: kunn<strong>en</strong> we die waardecreatie<br />

concretiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we aangev<strong>en</strong> hoe de burger kan profiter<strong>en</strong> <strong>van</strong> die waarde-<br />

24


WIJK = BUSINESS<br />

creatie? Het is e<strong>en</strong> zoektocht om te kom<strong>en</strong> tot verantwoorde exploitatie <strong>en</strong> daadwerkelijk<br />

draagkrachtige partners. In de ontwikkeling <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> gaan we niet alle<strong>en</strong> uit <strong>van</strong><br />

wat de ontwikkeling <strong>en</strong> uitvoering <strong>van</strong> e<strong>en</strong> servicewijk kost, maar vooral ook <strong>van</strong> wat ze<br />

opbr<strong>en</strong>gt.<br />

Werk<strong>en</strong> aan duurzame gebiedsontwikkeling<br />

Werkgevers <strong>en</strong> professionals, verzekeraars, geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> burgers nem<strong>en</strong> steeds nadrukkelijker<br />

de rol op zich om de ket<strong>en</strong> <strong>van</strong> prev<strong>en</strong>tie tot <strong>en</strong> met duurzame participatie zelf in te<br />

richt<strong>en</strong> <strong>en</strong> te beher<strong>en</strong>. Het gaat naast de uitvoering <strong>van</strong> gezondheidsbevorderingsprogramma’s<br />

over e<strong>en</strong> bredere kijk op prev<strong>en</strong>tiebeleid (Klazinga, 2006). Prev<strong>en</strong>tiebeleid is ook het<br />

actief mee lat<strong>en</strong> weg<strong>en</strong> <strong>van</strong> participatie bij besluitvorming over wijkontwikkeling, woningbouw<br />

<strong>en</strong> sociaalmaatschappelijke vraagstukk<strong>en</strong>, zoals integratie <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verstandelijke<br />

beperking. E<strong>en</strong> integraal prev<strong>en</strong>tiebeleid probeert over de volle breedte <strong>van</strong><br />

maatschappij <strong>en</strong> zorg tijdig gezondheidsrisico’s te signaler<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar mogelijk te beheers<strong>en</strong>.<br />

De deelname <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verstandelijke <strong>en</strong> psychische beperking aan de<br />

sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> wellicht ook de wijze waarop zij economisch <strong>en</strong> nuttig kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong><br />

verdi<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> systematische aanpak. In de ket<strong>en</strong> wordt het bevorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> empowerm<strong>en</strong>t<br />

<strong>van</strong> burgers steeds meer ondersteund, opdat zij zoveel mogelijk zelf de regie <strong>van</strong> behoud<br />

<strong>en</strong> herstel <strong>van</strong> gezondheid <strong>en</strong> gew<strong>en</strong>ste leefomstandighed<strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>. De kwaliteit<br />

<strong>van</strong> ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing hangt dan ook steeds meer af <strong>van</strong> het sam<strong>en</strong>spel tuss<strong>en</strong> de<br />

sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de organisaties, het kwaliteitswerk<strong>en</strong> <strong>van</strong> professionals <strong>en</strong> de mate <strong>van</strong> regievoering<br />

<strong>van</strong> burgers. Het is pass<strong>en</strong>d dat professionals word<strong>en</strong> toegerust om participatief<br />

te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij uitgaan <strong>van</strong> of rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de burgers aan wie zij di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

verl<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t in de praktijk dat professionals zich di<strong>en</strong><strong>en</strong> te bekwam<strong>en</strong> in het dialogisch<br />

werk<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong>: het gesprek aangaan met de burger <strong>en</strong> de vraag achter de<br />

vraag onderzoek<strong>en</strong>. De int<strong>en</strong>tie voor participatie, empowerm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> vraaggericht werk<strong>en</strong><br />

lijkt er te zijn, maar in de praktijk blijkt deze nog onvoldo<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>ut <strong>en</strong> gerealiseerd (Van<br />

Bi<strong>en</strong>e, 2005).<br />

Werk<strong>en</strong> aan duurzame gebiedsontwikkeling is e<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t proces waarbij de burgers<br />

in de gebied<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal staan. In het proces <strong>van</strong> gebiedsontwikkeling in relatie tot<br />

servicewijkontwikkeling word<strong>en</strong> drie invalshoek<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gebracht: de unieke kwaliteit<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> het gebied zelf (integrale gebiedskwaliteit), de waard<strong>en</strong> die duurzame leefbaarheid<br />

bevorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de participatie <strong>van</strong> burgers in de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>ket<strong>en</strong>s waar zij gebruik <strong>van</strong> kunn<strong>en</strong><br />

mak<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong> geleerd dat gebruik plaatsvindt door gebruikers. De<br />

kwaliteit <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gebied is dus het belang <strong>van</strong> de gebruikers <strong>en</strong> iedere vraag over kwaliteit<br />

gaat dan ook over het gebruik <strong>van</strong> het gebied. Deze b<strong>en</strong>adering maakt verder duidelijk dat<br />

in e<strong>en</strong> gebied vele belang<strong>en</strong> <strong>en</strong> beleidsveld<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>. Het consequ<strong>en</strong>t uitgaan <strong>van</strong><br />

de kwaliteit<strong>en</strong> <strong>van</strong> gebied<strong>en</strong> biedt dan ook e<strong>en</strong> goede ingang voor servicewijkontwikkeling.<br />

De geme<strong>en</strong>te Nijmeg<strong>en</strong> stelde hieromtr<strong>en</strong>t in 2004 e<strong>en</strong> manifest op, Gebiedsgebond<strong>en</strong><br />

25


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> op gebied <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg in de regio Nijmeg<strong>en</strong>. In het manifest<br />

vat de geme<strong>en</strong>te gebiedsgericht sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> als ‘e<strong>en</strong> integrale, sectoroverstijg<strong>en</strong>de<br />

aanpak <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, zorg <strong>en</strong> welzijn aansluit<strong>en</strong>d op de sociale infrastructuur <strong>van</strong><br />

het gebied (de wijk, het dorp), dus op maat per gebied <strong>en</strong> niet c<strong>en</strong>traal bepaald met als<br />

doel het verbeter<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aantrekkelijkheid <strong>en</strong> leefbaarheid <strong>van</strong> buurt<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong> de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing’.<br />

Aanbieders <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg in de regio Nijmeg<strong>en</strong> will<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> aan<br />

wijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong> waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> veilig <strong>en</strong> met plezier zo zelfstandig mogelijk kunn<strong>en</strong><br />

won<strong>en</strong>. Zij do<strong>en</strong> dit door e<strong>en</strong> niet-vrijblijv<strong>en</strong>de sam<strong>en</strong>werking <strong>van</strong>uit het concept gebiedsgericht<br />

werk<strong>en</strong>. Partners b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> daarbij de kans<strong>en</strong> die ontstaan door de ontwikkeling<strong>en</strong><br />

rond de AWBZ, de Wmo <strong>en</strong> de verbreding <strong>van</strong> de maatschappelijke opgave <strong>van</strong> corporaties,<br />

waarover later meer. Gebiedsgericht sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t voor de zorgaanbieders<br />

ook e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke analyse <strong>van</strong> de behoeft<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk plan <strong>van</strong> aanpak<br />

mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke uitvoering door organisaties die in het gebied actief zijn of dat<br />

will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hierbij is het e<strong>en</strong> voorwaarde dat zorgaanbieders gezam<strong>en</strong>lijk mede verantwoordelijk<br />

zijn voor het reil<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeil<strong>en</strong> in de hele wijk. Red<strong>en</strong>er<strong>en</strong>d <strong>van</strong>uit het belang<br />

<strong>van</strong> de klant <strong>en</strong> dus niet direct <strong>van</strong>uit het eig<strong>en</strong> belang is e<strong>en</strong> belangrijk uitgangspunt.<br />

Het manifest vraagt daarnaast aandacht voor de risico’s <strong>van</strong> gebiedsgericht werk<strong>en</strong>, zoals<br />

overcapaciteit of juist ondercapaciteit op regioniveau die ontstaat wanneer alle<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong><br />

gebied<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet het grotere geheel, wanneer organisaties lijd<strong>en</strong> aan het<br />

Not Inv<strong>en</strong>ted Here syndroom waardoor ze zelf het wiel will<strong>en</strong> uitvind<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet ler<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de best practices <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> <strong>van</strong> ander<strong>en</strong>, of wanneer partners op eig<strong>en</strong> houtje (hetzelfde)<br />

onderzoek gaan do<strong>en</strong>. De bov<strong>en</strong>staande visie <strong>en</strong> uitgangspunt<strong>en</strong> over gebiedsgericht sam<strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> goed <strong>van</strong> pas bij de ontwikkeling <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong>.<br />

Maatschappelijk vastgoed als katalysator<br />

Woningcorporaties werk<strong>en</strong> aan nieuwe professionaliteit <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> positie bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> keuzes<br />

mak<strong>en</strong>, omdat ze nu e<strong>en</strong>maal niet alles rondom sociale vernieuwing, won<strong>en</strong> <strong>en</strong> leefbaarheid<br />

naar zich toe kunn<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong>. Invester<strong>en</strong> in servicewijkontwikkeling vraagt <strong>van</strong><br />

corporaties dan ook om nieuwe compet<strong>en</strong>ties, zoals het vermog<strong>en</strong> om vitale coalities te<br />

sluit<strong>en</strong>, het vermog<strong>en</strong> om te gaan met e<strong>en</strong> hybride positie <strong>en</strong> het vermog<strong>en</strong> interne verbinding<strong>en</strong><br />

te legg<strong>en</strong>.<br />

Corporaties zull<strong>en</strong> keuzes mak<strong>en</strong> in taakverbreding. Zij hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> unieke positie in e<strong>en</strong><br />

wijk, waarbij hun taak <strong>van</strong> wijkplanning <strong>en</strong> beheer verschuift naar di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing aan<br />

de wijk. Dit vraagt <strong>van</strong> corporaties e<strong>en</strong> strategisch perspectief, waarbij de traditionele<br />

oriëntatie op won<strong>en</strong> in de wijk niet meer werkt. Er ontstaat in hoge mate diversificatie.<br />

Dit kantel<strong>en</strong>d perspectief komt tot uitdrukking in di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing aan de wijk (leefbaarheid),<br />

extra di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing aan huurders, ev<strong>en</strong>tuele verkoop <strong>van</strong> sociale huurwoning<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> rolverschuiving <strong>van</strong> uitvoerder naar mederegisseur <strong>van</strong> wijkontwikkeling.<br />

26


WIJK = BUSINESS<br />

Invester<strong>en</strong> in vastgoed dat afgestemd is op lev<strong>en</strong>sbest<strong>en</strong>dig won<strong>en</strong> is invester<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>levingsopbouw.<br />

Vanuit de lectoraatsopdracht, waarin het klantperspectief c<strong>en</strong>traal staat,<br />

stell<strong>en</strong> we dat het bij won<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wijk niet gaat om burgerparticipatie in het beleid <strong>van</strong><br />

corporaties <strong>en</strong> overheid, maar om participatie <strong>van</strong> corporaties <strong>en</strong> overheid in nod<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers.<br />

In e<strong>en</strong> context <strong>van</strong> zelfstandigheid <strong>van</strong> corporaties <strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking vraagt de<br />

positie <strong>van</strong> corporaties om e<strong>en</strong> ander soort managem<strong>en</strong>t.<br />

Camps (2006, pp. 383) stelt: “Gezi<strong>en</strong> de transities die hybride organisaties moet<strong>en</strong> doormak<strong>en</strong><br />

kan verondersteld word<strong>en</strong> dat het leervermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> hybride organisaties goed<br />

ontwikkeld di<strong>en</strong>t te zijn om niet in e<strong>en</strong> situatie te gerak<strong>en</strong> <strong>van</strong> ‘cosmetische verandering<strong>en</strong>’<br />

(symboliek, taal, niet-fundam<strong>en</strong>tele procesherinrichting)”.<br />

Het vereist managem<strong>en</strong>t dat in staat is tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de roll<strong>en</strong> te schakel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zowel<br />

als ondernemer, als taakuitvoerder <strong>en</strong> als missionaris te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> corporatie waarin<br />

deze compet<strong>en</strong>tie ontwikkeld is, zal soepel op het snijvlak <strong>van</strong> publiek <strong>en</strong> privaat operer<strong>en</strong><br />

(Brands<strong>en</strong> e.a., 2006a, 2006b). Empowerm<strong>en</strong>t is hiermee e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d beleidsprincipe dat<br />

uitgaat <strong>van</strong> de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kracht <strong>van</strong> burgers, maar ook <strong>van</strong> die <strong>van</strong> bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties.<br />

Professionalisering gaat in dit verband dus ook over hoe organisaties, overheid <strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>leving in e<strong>en</strong> andere verhouding gezam<strong>en</strong>lijk lokale problem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong>.<br />

Empowerm<strong>en</strong>t als strategie voor het managem<strong>en</strong>t betek<strong>en</strong>t dat bereidheid om verantwoordelijkhed<strong>en</strong><br />

te del<strong>en</strong>. Het managem<strong>en</strong>t geeft ruimte aan burgers, zorgvragers <strong>en</strong> uitvoerders<br />

<strong>en</strong> schakelt de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kracht <strong>van</strong> de sam<strong>en</strong>leving in voor uitvoering, handhaving <strong>en</strong><br />

toezicht. K<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> innovatie <strong>en</strong> het coach<strong>en</strong> <strong>van</strong> de innovator<strong>en</strong> zijn nieuwe voorwaard<strong>en</strong><br />

bij managem<strong>en</strong>tsturing.<br />

Vanuit beroepsontwikkeling kan er gewerkt word<strong>en</strong> aan nieuwe professionaliteit waarbij<br />

het niet alle<strong>en</strong> gaat om probleemoploss<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>, gebaseerd op e<strong>en</strong> combinatie <strong>van</strong><br />

complexe vaardighed<strong>en</strong>, maar vooral ook om geïnternaliseerde waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> persoonlijke<br />

betrokk<strong>en</strong>heid, verbond<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sociale taakopvatting.<br />

In de sociale huursector was e<strong>en</strong> dergelijke professionaliteit tot voor kort moeilijk te<br />

b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>. De afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong> zich echter de contour<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe vaardighed<strong>en</strong><br />

af te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Deze war<strong>en</strong> altijd al aanwezig bij sommige person<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij <strong>en</strong>kele<br />

organisaties, maar voor het eerst begint nu op sectorniveau duidelijk te word<strong>en</strong> wat de<br />

richting zou moet<strong>en</strong> zijn waarin e<strong>en</strong> nieuwe professionaliteit zich ontwikkelt. Wie daar<br />

succesvol op aanhaakt, kan ver voor de troep<strong>en</strong> uitlop<strong>en</strong> (Brands<strong>en</strong> e.a., 2006a, 2006b).<br />

Woningcorporaties – zoals <strong>en</strong>kele v<strong>en</strong>not<strong>en</strong> <strong>van</strong> Maat – hebb<strong>en</strong> professionals in di<strong>en</strong>st<br />

die zich met name richt<strong>en</strong> op leefbaarheid <strong>en</strong> sociaal woong<strong>en</strong>ot. E<strong>en</strong> wijkaanpak met<br />

meer aandacht voor de relatie sociaal-fysiek blijkt duurzamer te zijn, onder meer doordat<br />

de bewoners meer betrokk<strong>en</strong> zijn bij de verandering<strong>en</strong> in hun wijk, waardoor de fysieke<br />

ingrep<strong>en</strong> de sociale infrastructuur versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> vice versa. Voor woningcorporaties gaat<br />

het niet meer alle<strong>en</strong> om de staat waarin het woonhuis zich bevindt. Zonder aandacht voor<br />

27


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

de sociale compon<strong>en</strong>t zijn investering<strong>en</strong> in de fysieke herstructurering parels voor de<br />

zwijn<strong>en</strong>.<br />

Ondernem<strong>en</strong> in de servicewijk<br />

Meerdere verschijningsvorm<strong>en</strong> in ondernemerschap kunn<strong>en</strong> de wijk verrijk<strong>en</strong>. We d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

aan: zelfstandige onderneming<strong>en</strong>; aan clusterbedrijv<strong>en</strong> in de zorg met e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

marktfocus; schaalvoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedeelde faciliteit<strong>en</strong>; aanbieders <strong>van</strong> e<strong>en</strong> geïntegreerd<br />

pakket aan won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg waarbij de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>er volg<strong>en</strong>s vaste specificaties<br />

<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s vaste contract<strong>en</strong> verantwoordelijk is voor e<strong>en</strong> bepaalde di<strong>en</strong>st, volume <strong>en</strong><br />

kwaliteit. We d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> hierbij ook aan franchiseachtige constructies waarbij relatief kleine<br />

franchis<strong>en</strong>emers profiter<strong>en</strong> <strong>van</strong> het ondernemerschap <strong>en</strong> de faciliteit<strong>en</strong> <strong>van</strong> de franchisegever.<br />

Daarnaast blijft er ruimte voor nichezorg, welzijns- <strong>en</strong> woonproduct<strong>en</strong> die voor e<strong>en</strong><br />

relatief groot aantal organisaties e<strong>en</strong> prima perspectief kunn<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> mits e<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>de<br />

positie kan word<strong>en</strong> bereikt <strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>. Schaalgrootte speelt bij deze product<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> minder dominante rol.<br />

Ook erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we de geringe belangstelling voor ‘verpleging <strong>en</strong> verzorging’ <strong>van</strong> de afgelop<strong>en</strong><br />

jar<strong>en</strong>. Dit vormt e<strong>en</strong> risico <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bedreiging voor het vormgev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de juiste<br />

zorgproductie <strong>en</strong> het start<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe zorgorganisaties. Tel daarbij de tot op hed<strong>en</strong><br />

matige aantrekkingskracht <strong>van</strong> werk<strong>en</strong> in de wijk op <strong>en</strong> de bedreiging neemt grotere proporties<br />

aan. De vraag is hoe de aantrekkingskracht voor werk<strong>en</strong> in de wijk voor hbo’ers <strong>en</strong><br />

mbo’ers verbeterd kan word<strong>en</strong>.<br />

Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing via ICT<br />

Kans<strong>en</strong> voor ondernemers zijn ook te vind<strong>en</strong> in de ICT. Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing via ICT <strong>en</strong><br />

Internet, die ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing faciliteert <strong>en</strong> ondersteunt, staat nog in de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t verder ontwikkeld te word<strong>en</strong>. Ontwikkeling <strong>van</strong> ICT-di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />

in de wijk zal, waar mogelijk <strong>en</strong> w<strong>en</strong>selijk, parallel lop<strong>en</strong> aan andere ontwikkeling<strong>en</strong>.<br />

Technologieën t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> het servicewijkconcept word<strong>en</strong> verder ontwikkeld. Bij<br />

de toepassing <strong>van</strong> deze system<strong>en</strong> in het servicewijkconcept wordt steeds uitgegaan <strong>van</strong><br />

de ideale situatie, waarin de mogelijkhed<strong>en</strong> die ICT biedt volop word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut in werkprocess<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> professionals <strong>en</strong> informatievoorzi<strong>en</strong>ing aan burgers. Hierbij zal ruim aandacht<br />

zijn voor de beroepsontwikkeling <strong>van</strong> informatievaardighed<strong>en</strong>, zodat stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> professionals ler<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met toegepaste ICT-system<strong>en</strong>. Aansluit<strong>en</strong> bij de landelijke<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> voor lokale digitale ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing (Luxemburg, 2006) <strong>en</strong> rele<strong>van</strong>te<br />

beroepsontwikkeling, krijg<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s ook e<strong>en</strong> specifieke plek in de andere drie onderzoekslijn<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast word<strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> als E-m<strong>en</strong>tal health steeds vaker gebruikt als ondersteuning<br />

bij of zelfs alternatief voor de reguliere hulpverl<strong>en</strong>ing. Of dat e<strong>en</strong> verrijking of e<strong>en</strong><br />

verschraling is, moet nog uit onderzoek blijk<strong>en</strong>. Die vraag is eig<strong>en</strong>lijk nog niet te beantwoord<strong>en</strong>.<br />

Wat we wel wet<strong>en</strong>, is dat het pot<strong>en</strong>tiële bereik <strong>van</strong> het huidige hulpaanbod op<br />

28


WIJK = BUSINESS<br />

internet groot is <strong>en</strong> dat het bereik <strong>van</strong> de reguliere prev<strong>en</strong>tie nu ontoereik<strong>en</strong>d is. Internet<br />

is in die zin e<strong>en</strong> goede mogelijkheid om het bereik te vergrot<strong>en</strong>. Het lectoraat zal hier pas<br />

e<strong>en</strong> onderzoekslijn aan verbind<strong>en</strong> als er in de praktijk e<strong>en</strong> gerichte vraag is. In de context<br />

<strong>van</strong> de ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> servicewijkconcept is het echter raadzaam het thema digitale<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing op de ag<strong>en</strong>da te houd<strong>en</strong>, zodat tijdig technische mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

oplossing<strong>en</strong> in beeld word<strong>en</strong> gebracht.<br />

Al met al vraagt de toepassing <strong>van</strong> hoogwaardige technologieën, bijvoorbeeld op het<br />

gebied <strong>van</strong> elektronische patiënt<strong>en</strong>dossiers, domotica <strong>en</strong> sociale alarmering, forse investering<strong>en</strong><br />

in het technische productieproces <strong>en</strong> in automatisering <strong>en</strong> effici<strong>en</strong>cy. Traditionele<br />

vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> financier<strong>en</strong>, ook voor ander dan digitaal zorgaanbod, zull<strong>en</strong> niet afdo<strong>en</strong>de<br />

zijn. Ondernemers moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de risicodrag<strong>en</strong>d kapitaal gaan opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Tekort aan<br />

risicodrag<strong>en</strong>d kapitaal kan de groei <strong>van</strong> de zorgproductie belemmer<strong>en</strong>. Het is nog bij lange<br />

na niet uitgekristalliseerd wat goede oplossingsrichting<strong>en</strong> zijn als het gaat om het drag<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> risico, maar het is d<strong>en</strong>kbaar dat het zal gaan om nieuwe financieringsvorm<strong>en</strong>, waarbij<br />

vooral risicodrag<strong>en</strong>de geld<strong>en</strong> beschikbaar kom<strong>en</strong>, om e<strong>en</strong> andere kijk op financiering <strong>van</strong><br />

ondernemers in clusters, franchiseachtige constructies <strong>en</strong> integraties, om e<strong>en</strong> verschuiving<br />

<strong>van</strong> (stichtings)eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> naar sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> <strong>en</strong> om het aantrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

extern risicodrag<strong>en</strong>d kapitaal (beleggers) met e<strong>en</strong> laag r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t, maar ook e<strong>en</strong> laag risico.<br />

Laat aanbieders <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> hiertoe e<strong>en</strong> pool <strong>van</strong> ondernemers vorm<strong>en</strong> die verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

weer uitzett<strong>en</strong>.<br />

Tot slot. Door de schaalvergroting die de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> in won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg is<br />

toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, krijg<strong>en</strong> managem<strong>en</strong>tteams, staffuncties <strong>en</strong> middelmanagem<strong>en</strong>t bij steeds meer<br />

zorgorganisaties gestalte. Er ontstaat meer lijnmanagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> minder ondernemerschap.<br />

De vraag is welk type manager op hbo-niveau in de zorgket<strong>en</strong> nodig is. Kan de wijk e<strong>en</strong><br />

hefboom zijn voor nieuwe vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> nieuwe typ<strong>en</strong> managers, of zijn er<br />

ge<strong>en</strong> managers nodig? D<strong>en</strong>k<strong>en</strong> we meer aan zelforganiser<strong>en</strong>de wijkteams met e<strong>en</strong> bepaalde<br />

sturings- <strong>en</strong> regelcapaciteit? Bestaat het risico dat met de opkomst <strong>van</strong> managers het<br />

ondernemerschap verdwijnt? Durv<strong>en</strong> we deze kritische vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> durv<strong>en</strong> we te<br />

zoek<strong>en</strong> naar alternatiev<strong>en</strong> die aansluit<strong>en</strong> bij het klantperspectief?<br />

Zorgarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> -programma’s<br />

Het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong> <strong>van</strong> zorgarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> -programma’s heeft hoge prioriteit,<br />

opdat versnippering <strong>van</strong> zorgaanbod wordt voorkom<strong>en</strong>. Beide term<strong>en</strong> word<strong>en</strong> veel<br />

door elkaar gebruikt. In het belang <strong>van</strong> de lectoraatsopdracht word<strong>en</strong> ze hier nadrukkelijk<br />

onderscheid<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> zorgarrangem<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> op basis <strong>van</strong> het zorgtraject <strong>van</strong> de zorgvrager sam<strong>en</strong>gesteld<br />

aanbod <strong>van</strong> product<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, dat in de og<strong>en</strong> <strong>van</strong> de zorgvrager optimaal bijdraagt<br />

aan het omgaan met de problem<strong>en</strong> die hij ervaart <strong>en</strong> waarbij de hij zelf de middel<strong>en</strong> in<br />

29


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

hand<strong>en</strong> heeft om e<strong>en</strong> op maat gesned<strong>en</strong> individueel arrangem<strong>en</strong>t sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>. De<br />

zorgvrager weet zo wat hij binn<strong>en</strong> welke termijn kan verwacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke <strong>en</strong>ergie dat<br />

<strong>van</strong> hem <strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>er(s) vraagt. Hij kan de zorg vooraf beoordel<strong>en</strong>, overlegg<strong>en</strong> over<br />

alternatiev<strong>en</strong>, keuzes mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de zorg achteraf toets<strong>en</strong>. Het zorgarrangem<strong>en</strong>t dat met<br />

de zorgvrager wordt gemaakt kan gaan over verzorging/verpleging, werk, dagbesteding,<br />

sociale contact<strong>en</strong>, omgaan met geld, vrijetijdsbesteding, bur<strong>en</strong>ruzie of het huishoud<strong>en</strong>.<br />

Het zorgprogramma biedt materiaal voor e<strong>en</strong> systematische aanpak <strong>van</strong> (pathologische)<br />

problem<strong>en</strong> <strong>van</strong> de zorgvrager. E<strong>en</strong> zorgprogramma bewerkstelligt afstemming, coördinatie<br />

<strong>en</strong> continuïteit in de zorg <strong>en</strong> bevordert gelijkgericht handel<strong>en</strong> <strong>van</strong> professionals. Het bevat<br />

achtergrondinformatie <strong>en</strong> bestaat uit allerlei praktische instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die afzonderlijk zijn<br />

te gebruik<strong>en</strong>. De informatie <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn bestemd voor hulpverl<strong>en</strong>ers. In e<strong>en</strong><br />

zorgprogramma is de behoefte <strong>van</strong> e<strong>en</strong> specifieke groep m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> zorg<strong>en</strong><br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing in kaart gebracht. Per zorgprogramma staat beschrev<strong>en</strong> wat nodig is om<br />

gezondheidsproblem<strong>en</strong>, effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aando<strong>en</strong>ing of ziekte, te verminder<strong>en</strong> of op te loss<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> andere rele<strong>van</strong>te zak<strong>en</strong>. Het instrum<strong>en</strong>t zorgprogramma ondersteunt het gezam<strong>en</strong>lijk<br />

<strong>en</strong> gestructureerd inhoud gev<strong>en</strong> aan vraaggestuurde zorg binn<strong>en</strong> de zorgket<strong>en</strong>. Er zijn<br />

voor bepaalde doelgroep<strong>en</strong> al verschill<strong>en</strong>de zorgprogramma’s in omloop, zoals voor ouder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met diabetes mellitus, met e<strong>en</strong> Cerebraal Vasculair Accid<strong>en</strong>t (CVA) of<br />

met e<strong>en</strong> verstandelijke beperking.<br />

Er is steeds meer vraag naar e<strong>en</strong> combinatie <strong>van</strong> zorgprogramma’s <strong>en</strong> zorgarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

waarbij het gaat om won<strong>en</strong>, zorg <strong>en</strong> service, de zogehet<strong>en</strong> woon-zorg-servicearrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

Tegelijkertijd zal het gaan om de (kost<strong>en</strong>)effectiviteit <strong>van</strong> alternatiev<strong>en</strong> voor traditionele<br />

zorg, bijvoorbeeld bij kleinschalig won<strong>en</strong> voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met dem<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> e-health<br />

interv<strong>en</strong>ties voor mantelzorgers. Daarnaast is het in dit voorbeeld <strong>van</strong> belang de<br />

(kost<strong>en</strong>)effectiviteit <strong>van</strong> bestaande interv<strong>en</strong>ties ter ondersteuning <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met dem<strong>en</strong>tie<br />

<strong>en</strong> hun familie te onderzoek<strong>en</strong>.<br />

Bij het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> zorgprogramma’s <strong>en</strong> -arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zal het noodzakelijk zijn aan<br />

te sluit<strong>en</strong> bij de ontwikkeling <strong>van</strong>: de zorgket<strong>en</strong> <strong>en</strong> de transmurale Diagnose Behandel<br />

Combinaties (DBC’s), bij de uitkomst<strong>en</strong> <strong>van</strong> kwaliteitsmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> klanttevred<strong>en</strong>heidsonderzoek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> bij ICT-mogelijkhed<strong>en</strong>. Daartoe moet<strong>en</strong> vraag <strong>en</strong> aanbod transparant<br />

word<strong>en</strong> gemaakt. In de servicewijkontwikkeling zal expliciet aandacht zijn voor het ontwikkel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het ler<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met zorgarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> -programma’s. Vraagstukk<strong>en</strong><br />

hieromtr<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> projectmatig word<strong>en</strong> voorgelegd aan rele<strong>van</strong>te onderwijsafdeling<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> lectorat<strong>en</strong>.<br />

Om ontwikkelde k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> maximaal te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, zal in het lectoraat sprake zijn<br />

<strong>van</strong> mainstreaming. Het doel <strong>van</strong> mainstreaming is de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, werkwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong><br />

die in het lectoraat <strong>en</strong> andere lectorat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgebracht op te nem<strong>en</strong> in nieuwe<br />

<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>de project<strong>en</strong>. In deze onderzoekslijn wordt onder meer gebruikgemaakt <strong>van</strong> het<br />

30


WIJK = BUSINESS<br />

onderzoeksrapport Zorgcoördinatie, ket<strong>en</strong>zorg <strong>en</strong> ket<strong>en</strong>regie <strong>van</strong> Van d<strong>en</strong> Hout (2006),<br />

voormalig lector Zorgmanagem<strong>en</strong>t aan de HAN. Dit onderzoek was e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning op de<br />

functies <strong>van</strong> zorgcoördinatie in het werkveld t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> onderwijsontwikkeling in de<br />

beroepskolom. Het onderzoek richtte zich op care, cure, won<strong>en</strong> <strong>en</strong> welzijn <strong>en</strong> was explorer<strong>en</strong>d<br />

<strong>van</strong> aard. Eén <strong>van</strong> de belangrijke ontwikkeling<strong>en</strong> die het onderzoek aangeeft, is<br />

dat sturing <strong>van</strong> de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate plaatsvindt <strong>van</strong>uit de vraag <strong>van</strong> de<br />

cliënt of burger. We sluit<strong>en</strong> aan bij e<strong>en</strong> aantal concrete onderzoeksbevinding<strong>en</strong>. Het perspectief<br />

<strong>en</strong> de belevingswereld <strong>van</strong> de burger zijn uitgangspunt <strong>en</strong> leid<strong>en</strong>d beginsel bij het<br />

geleverde of te lever<strong>en</strong> aanbod. De zorg <strong>en</strong> ondersteuningsactiviteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> opgebouwd <strong>van</strong>uit de activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de context <strong>van</strong> de burger. De ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de<br />

contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met de professional of ondersteuner hang<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met het systeem <strong>van</strong><br />

ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> richtinggev<strong>en</strong>d zijn voor de organisaties die onderdeel uitmak<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de zorgket<strong>en</strong>. Uiteindelijk is de ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing voor de individuele burger<br />

de basis voor e<strong>en</strong> individueel ondersteunings- of zorgtraject (Van d<strong>en</strong> Hout, 2006).<br />

E<strong>en</strong> laatste belangrijk aspect is dat onderzoeksresultat<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan het daar waar kan<br />

reducer<strong>en</strong> <strong>van</strong> dure zorg, zodat langdurige zorggebruikers ook op termijn over de nodige<br />

zorg kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>. We mog<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> dat de bijdrag<strong>en</strong> die het lectoraat<br />

gaat lever<strong>en</strong> <strong>en</strong> de onderzoek<strong>en</strong> die zij gaat uitvoer<strong>en</strong> raakvlakk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met de instituties<br />

die bij de Wmo c<strong>en</strong>traal staan: de geme<strong>en</strong>te, het individu, de lokale organisaties <strong>en</strong><br />

netwerkverband<strong>en</strong> (Manshand<strong>en</strong> e.a., 2006).<br />

Gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> slecht<strong>en</strong><br />

Om zorgket<strong>en</strong>s <strong>van</strong>uit vraagsturing vorm te gev<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong>,<br />

sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> regio’s zo veel mogelijk geslecht word<strong>en</strong>. Ze mog<strong>en</strong> althans ge<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de<br />

rol spel<strong>en</strong>. Het type ondersteuning <strong>en</strong> zorg dat in wijk<strong>en</strong> wordt aangebod<strong>en</strong>, is<br />

opgebouwd uit arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die burgers deels zelf sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> deels bepaald word<strong>en</strong><br />

door indicatiestelling<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> arrangem<strong>en</strong>t is sam<strong>en</strong>gesteld uit verschill<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die<br />

<strong>van</strong>uit meerdere instelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>. De di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> geleverd word<strong>en</strong><br />

door e<strong>en</strong> zorg- of welzijnsinstelling <strong>en</strong>/of in de vorm <strong>van</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> gemaksdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>/of door instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> uit andere sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> branches. Soms is er transdisciplinaire<br />

<strong>en</strong>/of bov<strong>en</strong>regionale <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking nodig. Dit illustreert de complexiteit<br />

<strong>van</strong> de zorgvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderstreept de noodzaak <strong>van</strong> zorgvernieuwing, intersectorale<br />

sam<strong>en</strong>werking, digitale netwerk<strong>en</strong>, expertiseontwikkeling <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>tieontwikkeling <strong>van</strong><br />

professionals.<br />

Wat opvalt, is de invloed <strong>van</strong> maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> uit de omgeving <strong>van</strong> zorg<strong>en</strong><br />

welzijnsorganisaties op hun strategie. Er wordt door bestuurders steeds meer ‘naar buit<strong>en</strong>’<br />

(inside-out) gekek<strong>en</strong>. Vooral wet- <strong>en</strong> regelgeving <strong>van</strong> de overheid zijn zeer bepal<strong>en</strong>d<br />

<strong>en</strong> creër<strong>en</strong> soms e<strong>en</strong> afwacht<strong>en</strong>de houding bij aanbieders. Ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing vraagt op<br />

31


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

korte termijn om e<strong>en</strong> herdefiniëring <strong>van</strong> strategie. Bijvoorbeeld: strategie is positie kiez<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de omgeving <strong>en</strong> niet het blijv<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong> dankzij die omgeving. Er<br />

wordt weg<strong>en</strong>s tal <strong>van</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> sociale vernieuwing veel afgew<strong>en</strong>teld<br />

op de dynamische <strong>en</strong> complexe omgeving <strong>en</strong> er word<strong>en</strong> veel netwerk<strong>en</strong> geformeerd,<br />

maar het zal meer <strong>en</strong> meer nodig zijn standpunt<strong>en</strong> in te nem<strong>en</strong>.<br />

De vertaling <strong>van</strong> omgevingseis<strong>en</strong> naar beleidsopgav<strong>en</strong> vindt vaak op gevoel plaats <strong>en</strong><br />

<strong>van</strong>uit de focus <strong>van</strong> de bestuurders. Strategisch beleid <strong>en</strong> de persoonlijke inbr<strong>en</strong>g <strong>van</strong> de<br />

bestuurder zijn nauw verbond<strong>en</strong>. De turbul<strong>en</strong>te omgeving, met haar vooruitzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong>,<br />

biedt kans <strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heid de interne organisatie aan te pass<strong>en</strong> (outside-in). Met<br />

behulp <strong>van</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, het betrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> stakeholders bij het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> positie <strong>en</strong> het<br />

vervolg<strong>en</strong>s monitor<strong>en</strong> <strong>van</strong> de resultat<strong>en</strong> kan adequaat strategisch beleid gevoerd word<strong>en</strong> in<br />

e<strong>en</strong> dynamische omgeving (Van d<strong>en</strong> Hout, 2006).<br />

Alignm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> transitie<br />

Het onderzoek<strong>en</strong> <strong>van</strong> het bestaande ev<strong>en</strong>wicht waar organisaties op kunn<strong>en</strong> terugvall<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het zoek<strong>en</strong> naar nieuwe stabiliteit in di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>strom<strong>en</strong> waar verschill<strong>en</strong>de organisaties in<br />

werk<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> richtinggev<strong>en</strong>d proces. We gaan er<strong>van</strong> uit dat de procesb<strong>en</strong>adering de impliciete<br />

regels, het refer<strong>en</strong>tiekader <strong>en</strong> het gedrag <strong>van</strong> bestuurders <strong>en</strong> professionals gaandeweg<br />

verandert. Bij e<strong>en</strong> gunstige ontwikkeling op het gebied <strong>van</strong> servicewijkontwikkeling kunn<strong>en</strong><br />

aspect<strong>en</strong> als strategie, ket<strong>en</strong>zorg voor burgers, de zorgket<strong>en</strong>s met hun werkprocess<strong>en</strong>,<br />

burgers <strong>en</strong> zorgvragers <strong>en</strong>, tot slot, professionals, positief conditioner<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan<br />

er sprake zijn <strong>van</strong> alignm<strong>en</strong>t. We onderscheid<strong>en</strong> hierbij verticale <strong>en</strong> horizontale alignm<strong>en</strong>t.<br />

Verticale alignm<strong>en</strong>t richt zich op de strategie <strong>van</strong> de ket<strong>en</strong>organisaties, visieontwikkeling<br />

<strong>en</strong> attitudeverandering <strong>van</strong> professionals <strong>en</strong> burgers. Horizontale alignm<strong>en</strong>t anticipeert<br />

op de ervaring<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers die gebruikmak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de door sam<strong>en</strong>werking vormgegev<strong>en</strong><br />

ket<strong>en</strong>. Het in balans br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> verticale <strong>en</strong> horizontale alignm<strong>en</strong>t kan volg<strong>en</strong>s Labovitz<br />

<strong>en</strong> Rosansky (1997) alle<strong>en</strong> tot volledige betrokk<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> professionals leid<strong>en</strong> als deze<br />

gericht is op de burgers of zorgvragers. Deze theoretische gedachtegang spreekt ons aan<br />

bij het vormgev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de onderzoeksopdracht<strong>en</strong>, omdat deze immers ook <strong>van</strong>uit klantperspectief<br />

word<strong>en</strong> opgezet. Desondanks kunn<strong>en</strong> we lang onderweg zijn als het gaat om<br />

het in balans br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> verticale <strong>en</strong> horizontale alignm<strong>en</strong>t. E<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>adering<br />

die we als versnellingsvariabele kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> om de servicewijk tijdig op orde te hebb<strong>en</strong>, is<br />

de b<strong>en</strong>adering <strong>van</strong> transitiemanagem<strong>en</strong>t.<br />

E<strong>en</strong> transitie is e<strong>en</strong> structurele maatschappelijke verandering die het resultaat is <strong>van</strong> op<br />

elkaar inwerk<strong>en</strong>de <strong>en</strong> elkaar versterk<strong>en</strong>de ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> economie,<br />

cultuur, technologie, instituties, <strong>en</strong> natuur <strong>en</strong> milieu (Rotmans, 2003). ‘Transitie’ in het<br />

Nederlandse zorg- <strong>en</strong> welzijnsbeleid duidt op e<strong>en</strong> integrale maatschappelijke vernieuwing<br />

die w<strong>en</strong>selijk wordt geacht <strong>van</strong>uit het strev<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> duurzame sam<strong>en</strong>leving. Rotmans<br />

gaat bij transitiesturing uit <strong>van</strong> de volg<strong>en</strong>de uitgangspunt<strong>en</strong>.<br />

32


WIJK = BUSINESS<br />

Enerzijds is top-down sturing <strong>van</strong> maatschappelijke verandering e<strong>en</strong> illusie, anderzijds<br />

gev<strong>en</strong> bottom-up beweging<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de richting aan verandering. Wat wel kan is e<strong>en</strong><br />

combinatie <strong>van</strong> top-down <strong>en</strong> bottom-up sturing: <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> maatschappelijke visie zoek<strong>en</strong>,<br />

ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Stur<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dan bijstur<strong>en</strong>, beïnvloed<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong>. Deze<br />

b<strong>en</strong>adering spreekt ons aan, omdat we wet<strong>en</strong> dat ‘klantperspectief’ ook betek<strong>en</strong>t dat de<br />

vraag <strong>van</strong> de burger of zorgvrager gesteld wordt <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> bepaalde omgeving op e<strong>en</strong><br />

bepaald mom<strong>en</strong>t (context) <strong>en</strong> dat het ev<strong>en</strong>goed gaat om beschikbare middel<strong>en</strong>. Sturing <strong>van</strong><br />

onder-af combiner<strong>en</strong> met sturing <strong>van</strong> bov<strong>en</strong>-af lijkt e<strong>en</strong> goede midd<strong>en</strong>weg om tot resultaat<br />

te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> nodigt uit tot dialoog <strong>en</strong> visieuitwisseling.<br />

We moet<strong>en</strong> echter over het stur<strong>en</strong> <strong>van</strong> transitieprocess<strong>en</strong> niet te lichtvaardig d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. In<br />

transities draait het om het doorbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> gangbare system<strong>en</strong>, handelingspatron<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

d<strong>en</strong>kwijz<strong>en</strong> (Loeber, 2003; Rotmans, 2003). E<strong>en</strong> transitie is daarmee e<strong>en</strong> overgang naar<br />

structurele verandering<strong>en</strong> in het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong> <strong>van</strong> betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de institutionele<br />

arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarbinn<strong>en</strong> zij operer<strong>en</strong> <strong>en</strong> waaraan zij met hun handel<strong>en</strong> direct<br />

<strong>en</strong> indirect vormgev<strong>en</strong>. Transities nem<strong>en</strong> doorgaans <strong>en</strong>kele dec<strong>en</strong>nia in beslag, hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

multi-actor karakter <strong>en</strong> er zijn vaak verschill<strong>en</strong>de beleidsdomein<strong>en</strong> tegelijk bij betrokk<strong>en</strong>.<br />

Transitieprocess<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hierdoor gek<strong>en</strong>merkt door onzekerhed<strong>en</strong>. Deze hebb<strong>en</strong> voor<br />

e<strong>en</strong> groot deel betrekking op de ontwikkeling <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis, technologische mogelijkhed<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verlies <strong>van</strong> organisatie-id<strong>en</strong>titeit. Daarnaast zijn transities vooral ook onzeker <strong>van</strong>uit<br />

politiek-maatschappelijk perspectief: omdat op sam<strong>en</strong>levingsniveau e<strong>en</strong> omslag in d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> handel<strong>en</strong> vereist wordt, is draagvlak <strong>van</strong> zowel de politiek als de burgers e<strong>en</strong> voorwaarde.<br />

Deze onzekerhed<strong>en</strong> roep<strong>en</strong> de vraag op in hoeverre transitieprocess<strong>en</strong> beïnvloedbaar<br />

<strong>en</strong> stuurbaar zijn. Met de term ‘transitiemanagem<strong>en</strong>t’ impliceert Rotmans (2003) dat<br />

transities, hoe complex ook, te manag<strong>en</strong> zijn.<br />

In welzijn, won<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorg zijn verder twee op het eerste gezicht teg<strong>en</strong>strijdige process<strong>en</strong><br />

zichtbaar: integratie <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiatie. Integratie betek<strong>en</strong>t bijvoorbeeld dat de schott<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

de ‘grote drie’ uit de klassieke ouder<strong>en</strong>zorg – de thuiszorg, het verzorgingshuis <strong>en</strong> het<br />

verpleeghuis, in die volgorde – geslecht word<strong>en</strong>. Enkele jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> werd er nog <strong>van</strong> uitgegaan<br />

dat integratie uiteindelijk zou leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing waarbij<br />

de schakels in de ket<strong>en</strong> door regiefunctionariss<strong>en</strong> tot soepel <strong>en</strong> gevolgtijdelijk sam<strong>en</strong>spel<br />

kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht. Maar het beeld <strong>van</strong> de ketting is te simpel geblek<strong>en</strong> voor wat<br />

er intuss<strong>en</strong> zichtbaar begint te word<strong>en</strong>. Nederland is op weg naar e<strong>en</strong> uitermate gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />

landschap waarin ook allerlei andere, niet gevolgtijdelijke of seriële combinaties<br />

mogelijk zijn. Het wordt niet één ketting, maar e<strong>en</strong> netwerk <strong>van</strong> kettinkjes. Zo wordt bijvoorbeeld<br />

de ouder<strong>en</strong>zorg t<strong>en</strong> lang<strong>en</strong> leste net zo pluriform als de Nederlandse bevolking<br />

economisch, sociaal <strong>en</strong> cultureel al is. Het wordt ook steeds duidelijker dat ‘welzijn’ als<br />

volwaardige di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing thuishoort in die ket<strong>en</strong> <strong>van</strong> kettinkjes. Welzijn is onmisbaar is<br />

de smeerolie <strong>van</strong> georganiseerd sociaal contact. Net als ouder<strong>en</strong> zijn er tal <strong>van</strong> doelgroep<strong>en</strong><br />

die werk<strong>en</strong> aan ‘eig<strong>en</strong>’ ontschotting.<br />

33


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

Het is <strong>van</strong> belang deze ontschotting in e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke opdracht, zoals w<strong>en</strong>selijk bij servicewijkontwikkeling,<br />

vorm te gev<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> werkwijze die uitgaat <strong>van</strong> transitiesturing.<br />

Het vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe coalities <strong>en</strong> leercommunities waarin visievorming mogelijk wordt,<br />

is e<strong>en</strong> eerste gezam<strong>en</strong>lijke opdracht <strong>van</strong> Stichting Maat <strong>en</strong> het lectoraat. De vraag is, zoals<br />

ik eerder aangaf: hoe <strong>en</strong> waarmee ontwikkel<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> transitieproces, waarbij machtswisseling<br />

<strong>en</strong> regimewisseling leid<strong>en</strong> tot nieuwe ideeën <strong>en</strong> visies voor servicewijkmodell<strong>en</strong>?<br />

E<strong>en</strong> andere vraag is: hoe <strong>en</strong> waarmee kunn<strong>en</strong> nichespelers hun macht zo ontwikkel<strong>en</strong>, dat<br />

e<strong>en</strong> nicheregime ontstaat dat in staat is het huidige regime te ver<strong>van</strong>g<strong>en</strong>?<br />

Bij het proces <strong>van</strong> servicewijkontwikkeling zull<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>bare verdedigingsmechanism<strong>en</strong><br />

rond belang<strong>en</strong> in de vorm <strong>van</strong> weerstand<strong>en</strong> <strong>van</strong> institutionele, bestuurlijke, economisch<br />

<strong>en</strong> sociale aard voorbijkom<strong>en</strong>. Hiermee kom<strong>en</strong> we op e<strong>en</strong> andere belangrijke onderzoeksvraag:<br />

in welke vorm gaan we richting gev<strong>en</strong> aan transitieprocess<strong>en</strong>, zodat visies <strong>en</strong><br />

betek<strong>en</strong>isgeving leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> servicewijkmodel? In eerste instanties d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

we niet aan stuurgroep<strong>en</strong>, projectgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkgroep<strong>en</strong> die met regelmaat vergader<strong>en</strong>.<br />

We kiez<strong>en</strong> voor leercommunities <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> <strong>van</strong> leerpraktijk<strong>en</strong> die uitnodig<strong>en</strong> tot het<br />

inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> verschill<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong>, met de mogelijkheid deze tijdelijk<br />

op te schort<strong>en</strong> om nieuwe opties <strong>en</strong> alternatiev<strong>en</strong> toe te lat<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beste bov<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong>.<br />

Daartoe word<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uitg<strong>en</strong>odigd die kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> met bepaalde k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kunde.<br />

Het is ook mogelijk dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> de leercommunity verlat<strong>en</strong>, omdat hun inbr<strong>en</strong>g minder<br />

of niet meer rele<strong>van</strong>t is voor het proces. Voorop staat ieders inbr<strong>en</strong>g <strong>en</strong> pas daarna geldt<br />

de hiërarchische positie als mogelijk <strong>en</strong>treebewijs. Kortom: de voorkeur gaat uit naar e<strong>en</strong><br />

op<strong>en</strong> systeem <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nisverbinding<strong>en</strong> met wissel<strong>en</strong>de professionals. E<strong>en</strong> vereiste is dat de<br />

leercommunity door e<strong>en</strong> vaste persoon die de regie voert wordt geleid. E<strong>en</strong> evolutionaire<br />

vorm <strong>van</strong> sturing, waarbij het gaat om het schepp<strong>en</strong> <strong>van</strong> voorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> condities <strong>en</strong> het<br />

nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> besluit<strong>en</strong>, heeft de voorkeur.<br />

Bij aan<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de leercommunity kunn<strong>en</strong> analyses <strong>van</strong> visie(vorming) gemaakt word<strong>en</strong>.<br />

Het kan voor de trekrichting <strong>van</strong> transitieprocess<strong>en</strong> op de lange termijn <strong>van</strong> belang zijn<br />

om hieruit indicator<strong>en</strong> <strong>van</strong> effectiviteit <strong>en</strong> duurzaamheid te selecter<strong>en</strong>. Op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

theoretische verk<strong>en</strong>ning op collectieve visievorming <strong>van</strong> bestuurders <strong>en</strong> burgers krijg<strong>en</strong><br />

we inzicht in de mate waarin zij sociaal <strong>en</strong> wederkerig ler<strong>en</strong> (beide term<strong>en</strong> licht ik later<br />

toe). De resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in de beroepspraktijk <strong>en</strong> het onderwijs word<strong>en</strong><br />

gebruikt.<br />

Onderzoekslijn 3: sociale buurteconomie<br />

De sociale economie staat in Nederland in de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar er is e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de<br />

belangstelling voor dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Het gaat om e<strong>en</strong> andere manier <strong>van</strong> ondernem<strong>en</strong>. Wie<br />

zijn deze onderneming<strong>en</strong>? We k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ze als buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, gemaksdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, beschutte<br />

34


WIJK = BUSINESS<br />

werkplaats<strong>en</strong>, kringloopc<strong>en</strong>tra, voedselbank<strong>en</strong>, et cetera. Hun andere manier <strong>van</strong> werk<strong>en</strong><br />

vraagt bijzondere aandacht. Staat heel ons economische gebeur<strong>en</strong> in het tek<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

winst mak<strong>en</strong>, dan hebb<strong>en</strong> al deze onderneming<strong>en</strong> ondanks hun grote verscheid<strong>en</strong>heid<br />

één geme<strong>en</strong>schappelijk k<strong>en</strong>merk: allemaal strev<strong>en</strong> ze op één of andere manier in de eerste<br />

plaats naar maatschappelijke winst. Vaak mak<strong>en</strong> ze werk <strong>van</strong> de tewerkstelling <strong>van</strong> kans<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>,<br />

maar het spreekt <strong>van</strong>zelf dat ze ev<strong>en</strong>goed fraaie toekomstperspectiev<strong>en</strong> bied<strong>en</strong><br />

aan jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> diploma op zak of geleg<strong>en</strong>heid bied<strong>en</strong> om leerervaring op te do<strong>en</strong>.<br />

De sociale economie staat ondanks die eerder g<strong>en</strong>oemde groei<strong>en</strong>de belangstelling nog niet<br />

in de handboek<strong>en</strong>. Ze komt nog niet voor in bachelor- <strong>en</strong> masteropleiding<strong>en</strong>.<br />

In België gev<strong>en</strong> de Vlaamse ministers het onderwerp ‘de sociale economie in het onderwijs’<br />

e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale plaats waarmee zij werk<strong>en</strong> aan de volg<strong>en</strong>de doelstelling<strong>en</strong>: stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in contact br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met het concept <strong>en</strong> het brede werkveld <strong>van</strong> de sociale economie<br />

<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> s<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> carrière in deze sector die niet alle<strong>en</strong> boei<strong>en</strong>de<br />

loopban<strong>en</strong> maar vooral ook perspectief op e<strong>en</strong> betere sam<strong>en</strong>leving biedt (Ministerie <strong>van</strong> de<br />

Vlaamse geme<strong>en</strong>schap, 2002).<br />

De di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing zoekt naar het combiner<strong>en</strong> <strong>van</strong> bov<strong>en</strong>staande mogelijkhed<strong>en</strong> om het<br />

wijkconcept hand<strong>en</strong> <strong>en</strong> voet<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>. Vooreerst word<strong>en</strong> drie duurzame doel<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>,<br />

te wet<strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> <strong>van</strong> wijk- <strong>en</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> door burgers die graag iets voor<br />

ander<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong>, het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> compet<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> burgers via het aanbied<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

servicedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ontwerp<strong>en</strong> <strong>van</strong> de herinrichting, de herijking, de vormgeving <strong>en</strong> het<br />

onderhoud <strong>van</strong> maatschappelijke verband<strong>en</strong> c.q. nieuwe gebiedsgebond<strong>en</strong> infrastructur<strong>en</strong><br />

waarmee het zorg- <strong>en</strong> ondersteuningsaanbod met betrekking tot won<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>, ler<strong>en</strong>,<br />

zorg, welzijn, veiligheid <strong>en</strong> leefbaarheid kan word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>.<br />

De maatschappelijke context <strong>van</strong> deze onderzoekslijn zal ik beschrijv<strong>en</strong> aan de hand <strong>van</strong><br />

e<strong>en</strong> drietal thema’s, namelijk ler<strong>en</strong> <strong>van</strong> participatie, sociale meerwaard <strong>en</strong> innover<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

beroepsonderwijs.<br />

Ler<strong>en</strong> <strong>van</strong> participatie<br />

Actieve burgers zijn zich emanciper<strong>en</strong>de of geëmancipeerde burgers die over e<strong>en</strong> aantal<br />

compet<strong>en</strong>ties beschikk<strong>en</strong>, zoals taal-, spreek- <strong>en</strong> schrijfvaardighed<strong>en</strong>. Emancipatie heeft<br />

betrekking op (het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong>) e<strong>en</strong> minimaal niveau <strong>van</strong> maatschappelijke k<strong>en</strong>nis,<br />

mondigheid <strong>en</strong> communicatief vermog<strong>en</strong>. Emancipatie betreft zowel individu<strong>en</strong> als groep<strong>en</strong>.<br />

Vanzelfsprek<strong>en</strong>d heeft emancipatie te mak<strong>en</strong> met sociaal beleid, waaraan al dec<strong>en</strong>nialang<br />

e<strong>en</strong> simpel sc<strong>en</strong>ario t<strong>en</strong> grondslag ligt waar<strong>van</strong> de eindsituatie ‘zelfredzaamheid’ of<br />

‘zelfstandigheid’ is.<br />

Al bij de aanpak <strong>van</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> moet aandacht zijn voor het reducer<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> complexiteit <strong>en</strong> het begrijpbaar mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> zak<strong>en</strong> voor burgers. Aansluit<strong>en</strong> bij<br />

de voork<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> professionals maakt het mogelijk dat ideeën<br />

begrep<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hiermee ontstaan draagvlak <strong>en</strong> begrip voor gew<strong>en</strong>ste<br />

35


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

verandering<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernieuwing<strong>en</strong> in de eig<strong>en</strong> omgeving. Het inzett<strong>en</strong> <strong>van</strong> impliciete werkwijz<strong>en</strong><br />

die ruimte mak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ontmoeting met ander<strong>en</strong>, dialoog, visie-uitwisseling,<br />

reflectie <strong>en</strong> actie, stelt m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de geleg<strong>en</strong>heid hun vermog<strong>en</strong> tot zelfstandig d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

do<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> (betek<strong>en</strong>isgeving). In relatie tot ander<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> ontstaat zelfontplooiing (Logister, 2005).<br />

Het is <strong>van</strong> belang veel aandacht te bested<strong>en</strong> aan relaties <strong>en</strong> contact<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving,<br />

omdat conceptuele beleidskaders, beleidstekst<strong>en</strong>, nota’s, docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘prat<strong>en</strong> over’<br />

nu e<strong>en</strong>maal niet leid<strong>en</strong> tot vernieuwing c.q. toerusting <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> professionals. Ons<br />

actieterrein in deze onderzoekslijn spitst zich dan ook toe op de ontwikkeling <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

die geleverd word<strong>en</strong> in de nabijheid <strong>van</strong> de gebruiker. Het kan gaan om georganiseerde<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing door professionals of burgers. Zij spel<strong>en</strong> in op persoonlijke nod<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

gebruikers: zorg <strong>en</strong> verzorging, kleine huishoudelijke hulp zoals poets<strong>en</strong> <strong>en</strong> strijk<strong>en</strong>, begeleid<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> ziek<strong>en</strong> in hun thuissituatie, boodschapp<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st, klein particulier<br />

tuinwerk, et cetera. Maatschappelijke buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> zich daarnaast op maatschappelijke<br />

nod<strong>en</strong>: buurtr<strong>en</strong>ovatie, veiligheid op straat, verbeter<strong>en</strong> <strong>van</strong> leefmilieu, verbeter<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> mobiliteit, laagdrempelige informatie, toegankelijke winkels, behoud <strong>van</strong> cultuur, et<br />

cetera.<br />

E<strong>en</strong> duurzame ontwikkeling <strong>van</strong> servicewijk<strong>en</strong> vraagt <strong>van</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />

instanties <strong>en</strong> burgers duurzaam ler<strong>en</strong>de relaties aan te gaan. Ieder moet zichzelf als onderdeel<br />

<strong>van</strong> die wijk zi<strong>en</strong>. In combinatie met de noties over participatie <strong>van</strong> burgers, regie<br />

over eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> (zelf)sturing <strong>van</strong> burgers kan dit leid<strong>en</strong> tot nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

die onstaan uit het sam<strong>en</strong>spel <strong>van</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> burger, <strong>van</strong> politiek <strong>en</strong> publiek. Met<br />

nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> ingegrep<strong>en</strong> op sociaal, economisch <strong>en</strong> sociaal-cultureel<br />

vlak. De ‘ler<strong>en</strong>de wijk’ ontstaat als de participer<strong>en</strong>de organisaties <strong>en</strong> burgers <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wijk<br />

zich e<strong>en</strong> deel <strong>van</strong> de wijk voel<strong>en</strong>. Voor het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> de servicewijk betek<strong>en</strong>t dit het<br />

beïnvloed<strong>en</strong> <strong>van</strong> het gedrag <strong>van</strong> wijkbewoners, de activiteit<strong>en</strong>patron<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inrichting <strong>van</strong><br />

de wijk naar e<strong>en</strong> meer duurzaam karakter. In e<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>de wijk won<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ler<strong>en</strong>.<br />

Dat betek<strong>en</strong>t dat de transformatie moet uitgaan <strong>van</strong> de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> de voorstell<strong>en</strong> die zij<br />

zelf ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

We constater<strong>en</strong> tegelijkertijd e<strong>en</strong> democratische paradox, omdat de besluitvorming aan<br />

kwaliteit kan inboet<strong>en</strong> wanneer burgers zak<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel beoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet naar de achtergrond,<br />

de oorzaak <strong>en</strong> de verklaring zoek<strong>en</strong>. Zo kunn<strong>en</strong> direct omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> verzet pleg<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong> de komst <strong>van</strong> e<strong>en</strong> servicec<strong>en</strong>trum, omdat zij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat ze overlast krijg<strong>en</strong> door de<br />

af- <strong>en</strong> aanrijd<strong>en</strong>de auto’s. E<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> beslissingsbevoegdheid die tot meer overweging<br />

uitnodigt, is de doordachte m<strong>en</strong>ingspeiling (deliberate polling). Hierbij gaat het niet om<br />

het pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> lat<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> plan, maar om het actief begeleid<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />

keuzeproces dat leidt tot e<strong>en</strong> plan. In feite kan niemand het wijkgebeur<strong>en</strong> in zijn geheel<br />

36


WIJK = BUSINESS<br />

overzi<strong>en</strong>. Juist om die red<strong>en</strong> is het <strong>van</strong> belang in gesprek te zijn <strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> over wat<br />

opvalt, wat anders kan <strong>en</strong> wat goed gaat. De dialoog is nodig om te voorkom<strong>en</strong> dat wijkbewoners<br />

voor de meest simpele keuze gaan. Met behulp <strong>van</strong> het gesprek kunn<strong>en</strong> we de<br />

valkuil ‘u vraagt, wij draai<strong>en</strong>’ vermijd<strong>en</strong>. Ervaring<strong>en</strong> met toekomstdebatt<strong>en</strong>, wijkpanels,<br />

wijkgesprekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke ler<strong>en</strong> dat in e<strong>en</strong> situatie waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gestimuleerd word<strong>en</strong><br />

om serieus over vrag<strong>en</strong> na te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> ook doordachte antwoord<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />

De doordachte m<strong>en</strong>ingspeiling is e<strong>en</strong> constructivistische methode die tijd<strong>en</strong>s bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

de werkelijkheid zoals de burgers die ervar<strong>en</strong> bespreekbaar maakt. Het besprek<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong> <strong>en</strong> alternatiev<strong>en</strong> maakt dat we tot nieuwe <strong>en</strong> andere inzicht<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />

M<strong>en</strong>ingspeiling<strong>en</strong> zijn bruikbaar als voeding aan <strong>en</strong> controle op de uitkomst<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijk afwegingsproces.<br />

Deze onderzoekslijn sluit aan bij de afspraak die de Europese Unie in 2000 heeft<br />

gemaakt, namelijk dat de lidstat<strong>en</strong> zich in ti<strong>en</strong> jaar moet<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> tot stat<strong>en</strong> met<br />

e<strong>en</strong> duurzame economische groei met meer werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hechtere sociale<br />

cohesie. Onderwijs is e<strong>en</strong> belangrijk middel om deze ambitieuze doelstelling te realiser<strong>en</strong>.<br />

Onderwijsinstelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ruimte creër<strong>en</strong> om leerling<strong>en</strong>, deelnemers <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

te stimuler<strong>en</strong> zich optimaal te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich voor te bereid<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> plek op de<br />

arbeidsmarkt in nieuwe functies <strong>en</strong> tak<strong>en</strong>. Deze aanpak vraagt om ondernem<strong>en</strong>de, compet<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> flexibele m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> (SER, 2002). Dit stelt hoge eis<strong>en</strong> aan de manier waarop jonger<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> (met <strong>en</strong> zonder beperking<strong>en</strong>) deze compet<strong>en</strong>ties verwerv<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>.<br />

Het beroepsonderwijs (vmbo, mbo <strong>en</strong> hbo) speelt hierin e<strong>en</strong> cruciale rol. De nieuwe<br />

arbeidsmarkt vraagt beroepsonderwijs dat zich ontwikkelt tot e<strong>en</strong> meer ‘arbeidsnabije’<br />

sector, waarin professionals ler<strong>en</strong> hoe maatwerk (differ<strong>en</strong>tiatie) gebod<strong>en</strong> wordt.<br />

Sociale meerwaarde<br />

Bijzondere aandacht gaat uit naar het onderzoek<strong>en</strong> <strong>van</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> voor het inschakel<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> burgers, de sociale meerwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ontwerp<strong>en</strong> <strong>van</strong> rele<strong>van</strong>te curricula.<br />

Bestaande <strong>en</strong> nieuwe initiatiev<strong>en</strong> <strong>van</strong> individuele burgers <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

onderzocht op de mogelijkheid voor inschakeling in de ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing (cross-support)<br />

in de combinatie <strong>van</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> of vrijwilligerswerk.<br />

Het aanbied<strong>en</strong> <strong>van</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in het kader <strong>van</strong> werk <strong>en</strong> arbeid <strong>en</strong> het coördiner<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aandacht. Deze tr<strong>en</strong>d is landelijk volop in ontwikkeling<br />

<strong>en</strong> geeft mogelijkhed<strong>en</strong> voor het ontwerp<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe leerlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorstroom in de<br />

beroepskolom, instroom <strong>en</strong> aansluiting op de arbeidsmarkt <strong>en</strong> tal<strong>en</strong>tontwikkeling. Er kan<br />

actieve sam<strong>en</strong>werking geg<strong>en</strong>ereerd word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> onderwijs <strong>en</strong> werk, zorg, particulier<br />

initiatief, welzijn <strong>en</strong> won<strong>en</strong>. Deze sam<strong>en</strong>werking zi<strong>en</strong> we steeds meer als voorwaarde om<br />

te kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan de vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers. We zull<strong>en</strong> aandacht hebb<strong>en</strong> voor<br />

het inschakel<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers die zelf – al dan niet georganiseerd – di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> will<strong>en</strong> lever<strong>en</strong><br />

aan medeburgers (buurt-, nabijheids- <strong>en</strong> gemaksdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>). Het gaat hierbij doorgaans om<br />

37


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

praktische di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing zoals huishoudelijke zak<strong>en</strong>, boodschapp<strong>en</strong>hulp, kluss<strong>en</strong>hulp of<br />

maaltijdvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, persoonlijke aandacht <strong>en</strong> ondersteuning voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met verminderde<br />

mobiliteit of zelfredzaamheid. Hierbij zull<strong>en</strong> we aansluit<strong>en</strong> bij lop<strong>en</strong>de initiatiev<strong>en</strong>.<br />

Ook kan er commerciële di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> in de vorm <strong>van</strong> c<strong>en</strong>tra waar<br />

gemaksdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingekocht, zoals e<strong>en</strong> boodschapp<strong>en</strong>service of e<strong>en</strong> hond<strong>en</strong>uitlaatservice,<br />

bedoeld voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die minder mobiel zijn, tijd will<strong>en</strong> bespar<strong>en</strong> of het gemak<br />

er<strong>van</strong> will<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />

Bij wijk- <strong>en</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gaat het om de integratie <strong>van</strong> maatschappelijke bat<strong>en</strong> <strong>en</strong> sociale<br />

meerwaard<strong>en</strong> voor alle betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>, betrekking hebb<strong>en</strong>d op vijf aspect<strong>en</strong>. Zo moet,<br />

t<strong>en</strong> eerste, de di<strong>en</strong>st de kwaliteit <strong>van</strong> lev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de persoon verbeter<strong>en</strong> (sociale meerwaarde<br />

<strong>van</strong> de di<strong>en</strong>st) <strong>en</strong> is, t<strong>en</strong> tweede, de gebruiker meer dan alle<strong>en</strong> klant (sociale meerwaarde<br />

voor de gebruiker); hij geeft mee vorm aan de di<strong>en</strong>st <strong>en</strong> participeert in de ontwikkeling<br />

daar<strong>van</strong>. Vaak zijn m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tegelijkertijd consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> produc<strong>en</strong>t. Buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>,<br />

t<strong>en</strong> derde, de sociale netwerk<strong>en</strong>, de sociale cohesie <strong>en</strong> de leefbaarheid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> buurt<br />

(sociale meerwaarde voor de buurt). Buurtbewoners ler<strong>en</strong> elkaar feedback te gev<strong>en</strong> op de<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, zodat deze continu aangepast <strong>en</strong> verbeterd word<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zij in<br />

buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op maat bijler<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> vierde: de nod<strong>en</strong> waarop wordt ingespeeld zijn nabij<br />

<strong>en</strong> soms lijfelijk (sociale meerwaarde in het ervar<strong>en</strong> <strong>van</strong> nabijheid). E<strong>en</strong> persoon treedt in<br />

de privé-sfeer <strong>van</strong> de ander. Niet alle nabijheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> directe link<br />

met e<strong>en</strong> buurt. Er wordt, t<strong>en</strong> slotte, werk gecreëerd voor h<strong>en</strong> die uit het arbeidsproces zijn<br />

geraakt of niet eerder hebb<strong>en</strong> gewerkt (sociale meerwaarde <strong>van</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ler<strong>en</strong>). M<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> moeilijk bemiddelbaar zijn op de arbeidsmarkt of e<strong>en</strong> arbeidsbeperking hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

toch werkervaring will<strong>en</strong> opdo<strong>en</strong>. Zij kunn<strong>en</strong> bij gunstige omstandighed<strong>en</strong> via opleiding<br />

<strong>en</strong> werk doorstrom<strong>en</strong> naar regulier werk.<br />

We gaan in bov<strong>en</strong>staande niet uit <strong>van</strong> probleemgroep<strong>en</strong>, maar kans<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>, omdat burgers<br />

in deze zi<strong>en</strong>swijze actief bijdrag<strong>en</strong> aan de sam<strong>en</strong>leving. Er kan sprake zijn <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

gestructureerd <strong>en</strong> georganiseerd beleid voor het inschakel<strong>en</strong> <strong>van</strong> kans<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>. Deze<br />

d<strong>en</strong>krichting vraagt om rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met de volg<strong>en</strong>de punt<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste moet de<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing kunn<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> in rechtvaardige omstandighed<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dat<br />

de verschill<strong>en</strong>de doelstelling<strong>en</strong> slechts bereikbaar zijn indi<strong>en</strong> de kwaliteit <strong>van</strong> de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />

<strong>en</strong> <strong>van</strong> de arbeid gewaarborgd zijn. Daarvoor is het noodzakelijk dat gezocht wordt<br />

naar mogelijkhed<strong>en</strong> voor het creër<strong>en</strong> <strong>van</strong> duurzame werkgeleg<strong>en</strong>heid met aandacht voor<br />

leerprocess<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwalificatie voor de werknemers (kwaliteitsbewaking op lange termijn).<br />

T<strong>en</strong> tweede mog<strong>en</strong> de nieuwe vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> ondersteuning de bestaande di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing niet<br />

in gevaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De bedoeling is uitdrukkelijk daar e<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>d aanbod te bied<strong>en</strong><br />

waar de bestaande markt lacunes vertoont (veel voorkom<strong>en</strong>d vraagpatroon, soort di<strong>en</strong>st,<br />

et cetera), onbestaand of ontoereik<strong>en</strong>d is. T<strong>en</strong> derde streeft de ontwikkeling <strong>van</strong> de buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

uitdrukkelijk naar e<strong>en</strong> grotere rechtvaardigheid, dat wil zegg<strong>en</strong> dat in het volledige<br />

aanbod aandacht moet zijn voor alle bevolkingsgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer in het bijzonder de<br />

38


WIJK = BUSINESS<br />

toegang verzekerd moet zijn voor lage inkom<strong>en</strong>sgroep<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> vierde kunn<strong>en</strong> de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

gericht zijn op zowel person<strong>en</strong> als groep<strong>en</strong>.<br />

Lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing biedt de ruimte om breder te werk<strong>en</strong> aan nieuw di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod,<br />

actief burgerschap <strong>en</strong> klantperspectiev<strong>en</strong>. Lokale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing verwijst naar alle di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

voor <strong>en</strong> door burgers die in sam<strong>en</strong>hang lokaal word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> door burgers <strong>en</strong><br />

partners op het gebied <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>, ler<strong>en</strong>, zorg, welzijn, veiligheid <strong>en</strong> leefbaarheid.<br />

We hebb<strong>en</strong> in de toelichting op de voorgaande onderzoekslijn<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> over het<br />

belang burgers te betrekk<strong>en</strong> bij de servicewijkontwikeling <strong>en</strong> gesteld dat we vooral uitnodig<strong>en</strong>d<br />

<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn, opdat burgers kunn<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong> aan initiatiev<strong>en</strong> op<br />

wijk- <strong>en</strong> buurtniveau (participer<strong>en</strong>d ondernem<strong>en</strong>).<br />

Deze onderzoekslijn gaat in op het completer<strong>en</strong> <strong>van</strong> de sociale architectuur. Dat wil zegg<strong>en</strong><br />

dat er netwerk<strong>en</strong> <strong>van</strong> relaties, sam<strong>en</strong>werking, communicatie <strong>en</strong> coördinatie, ondersteun<strong>en</strong>de<br />

overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, leiderschapsroll<strong>en</strong>, principes <strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> nodig zijn om<br />

burgers het vertrouw<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong> dat het daadwerkelijk nut heeft dat zij vrijwillig bijdrag<strong>en</strong><br />

aan de sociale kwaliteit <strong>van</strong> lev<strong>en</strong> in hun wijk. We noem<strong>en</strong> het sam<strong>en</strong>spel tuss<strong>en</strong> burgers<br />

<strong>en</strong> organisaties de sam<strong>en</strong>werkingseconomie of solidaire economie. Er wordt gehandeld uit<br />

respect voor de medem<strong>en</strong>s. Sam<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> aan kwaliteit <strong>van</strong> lev<strong>en</strong> is de drijv<strong>en</strong>de kracht,<br />

waarin wederzijdse ondersteuning, zelfbeschikking <strong>en</strong> beheersing <strong>van</strong> eig<strong>en</strong> verantwoordelijkheid<br />

c<strong>en</strong>traal staan. Deze ideële b<strong>en</strong>adering, die in Nederland in tal <strong>van</strong> project<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkingsinitiatiev<strong>en</strong> als visie wordt gehanteerd, vraagt om sociale sturing. Het zal<br />

nodig zijn om k<strong>en</strong>nis, vaardighed<strong>en</strong>, persoonlijke <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke leertraject<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> immateriële <strong>en</strong> materiële vergoeding<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>, zodat burgers optimaal kunn<strong>en</strong><br />

functioner<strong>en</strong> in de wijk.<br />

Voor betrokk<strong>en</strong> organisaties, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geldt steeds meer de slogan<br />

‘wijkgericht wat kan <strong>en</strong> stedelijk wat moet’. Het is bov<strong>en</strong>al w<strong>en</strong>selijk e<strong>en</strong> lokaal wijkbeleid<br />

te ontwikkel<strong>en</strong> dat dicht bij de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> gericht op hun actieve betrokk<strong>en</strong>heid is. Het zal<br />

nodig zijn met burgers <strong>en</strong> partij<strong>en</strong> nieuwe infrastructur<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> die burgers in de<br />

geleg<strong>en</strong>heid stell<strong>en</strong> snel <strong>en</strong> gemakkelijk over de gevraagde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> te beschikk<strong>en</strong>.<br />

Innover<strong>en</strong> <strong>van</strong> beroepsonderwijs<br />

De project<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksactiviteit<strong>en</strong> <strong>van</strong> dit lectoraat zull<strong>en</strong> steeds in het kader staan<br />

<strong>van</strong> servicewijkontwikkeling. Met de k<strong>en</strong>niskringled<strong>en</strong> zal k<strong>en</strong>nis word<strong>en</strong> opgedaan over<br />

leer-compet<strong>en</strong>tieontwikkeling <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> <strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (Van Bi<strong>en</strong>e, 2005).<br />

De (uitvoerings)praktijk <strong>van</strong> het onderzoek <strong>en</strong> de overdracht <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis tuss<strong>en</strong> burgers<br />

<strong>en</strong> onderzoekers staan c<strong>en</strong>traal, waarmee het onderwijs in eerste instantie practice based<br />

wordt. Vervolg<strong>en</strong>s kan die k<strong>en</strong>nis getoetst word<strong>en</strong> aan ander wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek<br />

<strong>en</strong> wordt de onderwijspraktijk evid<strong>en</strong>ce based. Evid<strong>en</strong>ce-based onderwijs is mogelijk wanneer<br />

het onderwijs in onderzoeksvaardighed<strong>en</strong> (het oef<strong>en</strong><strong>en</strong>) <strong>en</strong> de praktijk waarin die<br />

onderzoeksvaardighed<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> (het uitvoer<strong>en</strong>) zich beter met elkaar gaan<br />

39


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

verstaan, de dialoog aangaan, sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>, aanwezige k<strong>en</strong>nis expliciter<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>.<br />

Of, beter gezegd: wanneer de oef<strong>en</strong>ing in <strong>en</strong> uitvoering <strong>van</strong> onderzoek hechter verbond<strong>en</strong><br />

zijn.<br />

Met het arbeidsmatig ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> buurt- <strong>en</strong> nabijheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we bijdrag<strong>en</strong><br />

aan e<strong>en</strong> vernieuwingsslag. Hiertoe is het noodzakelijk dat het beroepsonderwijs innoveert<br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkt met partners in de regio op het gebied <strong>van</strong> werk, zorg, won<strong>en</strong> <strong>en</strong> welzijn.<br />

Deze partners di<strong>en</strong><strong>en</strong> bereid te zijn laaggeletterd<strong>en</strong>, anderstalig<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

arbeidsbeperking, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ver <strong>van</strong> de arbeidsmarkt afstaan <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijzonder<br />

lage inkom<strong>en</strong>spositie in te schakel<strong>en</strong> opdat zij kans<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> ervaring op te do<strong>en</strong> in<br />

wijk- <strong>en</strong> buurtdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />

Onderzoekslijn 4: onderzoekspracticum<br />

De lectorat<strong>en</strong> aan de Nederlandse hogeschol<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> zich in om met behulp <strong>van</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

verantwoord onderzoek de relatie tuss<strong>en</strong> de opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> het beroep<strong>en</strong>veld<br />

te versterk<strong>en</strong>. Ook dit lectoraat wil e<strong>en</strong> onderzoekstraditie vestig<strong>en</strong> met k<strong>en</strong>nis die rechtstreekse<br />

antwoord<strong>en</strong> geeft op vrag<strong>en</strong> uit het werkveld; k<strong>en</strong>nis dus die direct toepasbaar is.<br />

Het louter inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong> <strong>van</strong> kwaliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> (meer) onderzoek<br />

of beleid is uit d<strong>en</strong> boze. Het lectoraat zoekt naar manier<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderzoek waarbij<br />

(groep<strong>en</strong>) burgers met elkaar <strong>en</strong> aan activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> perspectiev<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Het voorstel is de pragmatische <strong>en</strong> constructivistische b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> te volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> aansluiting<br />

te zoek<strong>en</strong> bij sociaal ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij wederkerig ler<strong>en</strong> (Van Bi<strong>en</strong>e, 2005). Sociaal ler<strong>en</strong><br />

is aan de orde als groep<strong>en</strong> in nieuwe, onverwachte, onzekere <strong>en</strong> moeilijk te voorspell<strong>en</strong><br />

omstandighed<strong>en</strong> aan oplossing<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> compet<strong>en</strong>tie- in plaats <strong>van</strong> e<strong>en</strong> deficiëntieb<strong>en</strong>adering.<br />

Sociaal ler<strong>en</strong> is kritisch reflexief, want het stelt de uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

de vertrouwde probleemdefinities <strong>en</strong> de vertrouwde oplossing<strong>en</strong> ter discussie. Wederkerig<br />

ler<strong>en</strong> vertrekt <strong>van</strong>uit de sociale actie tuss<strong>en</strong> burger <strong>en</strong> professional, waarbij de vraag <strong>van</strong> de<br />

burger bepaalt welke compet<strong>en</strong>ties de professional moet inzett<strong>en</strong>. De professional reflecteert<br />

op zijn eig<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> handelingsvermog<strong>en</strong> in plaats <strong>van</strong> dat hij <strong>van</strong>uit zijn routines<br />

handelt. Hij vraagt zich bij de vraag <strong>van</strong> de burger af of hij de compet<strong>en</strong>ties in huis heeft<br />

om te ondersteun<strong>en</strong>; zo niet, dan gaat hij actief aan de slag om die compet<strong>en</strong>ties te verwerv<strong>en</strong>.<br />

Sociaal <strong>en</strong> wederkerig ler<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> maximaal gebruik <strong>van</strong> dialoog <strong>en</strong> reflectie. Beide<br />

zijn actiegericht. Op basis <strong>van</strong> hun concrete ervaring<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis<br />

over de werkelijkheid, die ze weer omzett<strong>en</strong> naar actie <strong>en</strong> het opdo<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe ervaring<strong>en</strong>.<br />

Het lectoraat wil de ervaring<strong>en</strong> met het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe theorievorming t<strong>en</strong><br />

behoeve <strong>van</strong> wijkontwikkeling omzett<strong>en</strong> naar vakk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> beroepsontwikkeling. We<br />

mak<strong>en</strong> hierbij gebruik <strong>van</strong> ervaring<strong>en</strong> met de doordachte m<strong>en</strong>ingspeiling <strong>en</strong> met het<br />

40


WIJK = BUSINESS<br />

aansprek<strong>en</strong> <strong>van</strong> burgers op hun tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> (empowerm<strong>en</strong>t). Sociaal <strong>en</strong><br />

wederkerig ler<strong>en</strong> op<strong>en</strong>t interessante perspectiev<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> vak- <strong>en</strong> beroepsontwikkeling.<br />

Professionals ler<strong>en</strong> hoe ze hun eig<strong>en</strong> leercompet<strong>en</strong>ties kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zorgvragers <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> die ondersteuning vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> bij het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

hun compet<strong>en</strong>ties. Het doel is burgers e<strong>en</strong> nieuw gevoel <strong>van</strong> actorschap te gev<strong>en</strong>, alsmede<br />

e<strong>en</strong> gevoel <strong>van</strong> verantwoordelijkheid voor de omgeving <strong>en</strong> het eig<strong>en</strong> handel<strong>en</strong>.<br />

K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor onderzoek <strong>van</strong> dit lectoraat is verder dat het in opdracht plaatsvindt,<br />

dat het e<strong>en</strong> concreet complex probleem moet help<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat de opdrachtgever de<br />

kwaliteit beoordeelt. Het gaat minder om verklar<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer om ontwerp<strong>en</strong>, innover<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

verbeter<strong>en</strong>. De maatschappelijke <strong>en</strong> professionele ontwikkeling<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> structurele aandacht.<br />

Onderzoek<strong>en</strong> zijn dan ook verbond<strong>en</strong> met de beroepspraktijk <strong>en</strong> het onderwijs <strong>en</strong><br />

drag<strong>en</strong> bij aan professionele, beroepsmatige ontwikkeling<strong>en</strong> in het veld <strong>en</strong> in de opleiding.<br />

Onderzoek wordt <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> leerinfrastructuur ingebed <strong>en</strong> leidt tot kwaliteit <strong>van</strong> werk,<br />

compet<strong>en</strong>te stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. K<strong>en</strong>nis uit onderzoek<strong>en</strong> kan gepraktiseerd word<strong>en</strong>.<br />

Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die onderzoek verricht<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het lectoraat bested<strong>en</strong> aandacht<br />

aan method<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> voor het analyser<strong>en</strong>, stur<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> <strong>van</strong> complexe maatschappelijke<br />

vraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> problem<strong>en</strong>. Maatschappelijke problem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote<br />

invloed op de sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> de cultuur. Het is daarom <strong>van</strong> belang dat dit soort problem<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun verloop in de tijd methodologisch goed onderzocht, begeleid, <strong>en</strong> begrep<strong>en</strong><br />

wordt.<br />

Maatschappelijke problem<strong>en</strong> zijn in de regel ook complex. Veel sociaalwet<strong>en</strong>schappelijk<br />

onderzoek heeft betrekking op onderzoekse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>van</strong> twee of meer niveaus die<br />

in elkaar g<strong>en</strong>est zijn. Voorbeeld<strong>en</strong> <strong>van</strong> zo’n g<strong>en</strong>este structuur zijn doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />

onderwijsorganisatie, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de projectopdracht<strong>en</strong>, burgers met hulpvrag<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wijk <strong>en</strong> meetmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> individu<strong>en</strong>. Vanuit diverse achtergrond<strong>en</strong> is<br />

het <strong>van</strong> belang om de e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> op meerdere niveaus tegelijkertijd <strong>en</strong> in hun wisselwerking<br />

te bestuder<strong>en</strong>, bijvoorbeeld bij vrag<strong>en</strong> over contexteffect<strong>en</strong>, micro-meso sam<strong>en</strong>hang,<br />

ontwikkelingsprocess<strong>en</strong> of de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> de diverse niveaus op elkaar. We begev<strong>en</strong> ons<br />

met deze ambitie op e<strong>en</strong> nog nader te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> terrein. We zull<strong>en</strong> eerst nieuwe empirische<br />

data verzamel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>leving t<strong>en</strong>einde deze vervolg<strong>en</strong>s om te zett<strong>en</strong><br />

naar gestandaardiseerde onderzoeksconstructies. Om dit te bereik<strong>en</strong> is het nodig dat er<br />

k<strong>en</strong>niscirculatie tot stand wordt gebracht tuss<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong>de partners, het werkveld <strong>en</strong><br />

de onderzoekers. K<strong>en</strong>niscirculatie vereist dat er gevalideerde antwoord<strong>en</strong> op vrag<strong>en</strong> zijn<br />

<strong>en</strong> dat deze antwoord<strong>en</strong> weer in dialog<strong>en</strong> ingebracht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De k<strong>en</strong>nis wordt<br />

op die manier gesocialiseerd, kan word<strong>en</strong> bewaard <strong>en</strong> is geschikt voor gebruik <strong>en</strong> hergebruik.<br />

K<strong>en</strong>niscirculatie vraagt om infrastructur<strong>en</strong> die uitnodig<strong>en</strong> om ons gedrag te stur<strong>en</strong><br />

(gedragskoppeling<strong>en</strong>), zodat we houvast ervar<strong>en</strong> in wat we do<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>. Tegelijkertijd<br />

moet<strong>en</strong> we ons er<strong>van</strong> bewust zijn dat bijvoorbeeld e<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st werkt zolang<br />

41


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

het werkt (viabiliteit) <strong>en</strong> inwisselbaar moet zijn voor weer e<strong>en</strong> ander aanbod. Dit past bij<br />

vraaggestuurd werk<strong>en</strong>, waarbij voortdur<strong>en</strong>d nieuwe vrag<strong>en</strong> beantwoord moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Het vereist ook e<strong>en</strong> hoge omloop <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kunde.<br />

K<strong>en</strong>niskring <strong>en</strong> communities of learning<br />

Dit lectoraat stelt als doel bij te drag<strong>en</strong> aan de kwaliteit <strong>van</strong> het onderwijs door middel <strong>van</strong><br />

k<strong>en</strong>niscirculatie <strong>en</strong> aan de kwaliteit <strong>van</strong> zorg <strong>en</strong> welzijn door middel <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nisontwikkeling<br />

<strong>en</strong> toepassing. Onderzoek wordt uitgevoerd door vier led<strong>en</strong> <strong>van</strong> de k<strong>en</strong>niskring,<br />

onder verantwoordelijkheid <strong>van</strong> de lector. De k<strong>en</strong>niskring bestaat uit doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan de<br />

bachelor- <strong>en</strong> masteropleiding<strong>en</strong> <strong>van</strong> de faculteit Gezondheid, Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij <strong>en</strong><br />

VDO opleidings- <strong>en</strong> adviesc<strong>en</strong>trum, <strong>en</strong> waar nodig andere faculteit<strong>en</strong> <strong>van</strong> de HAN. All<strong>en</strong><br />

zijn ervar<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of onderwijskundig<strong>en</strong> met behoefte aan wet<strong>en</strong>schappelijke onderbouwing<br />

<strong>van</strong> hun vak. Waar w<strong>en</strong>selijk nem<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>van</strong> andere faculteit<strong>en</strong> deel aan<br />

onderzoek <strong>en</strong> project<strong>en</strong>.<br />

Servicewijkontwikkeling vergt inbr<strong>en</strong>g <strong>van</strong> verschill<strong>en</strong>de deskundig<strong>en</strong>. Het lectoraat k<strong>en</strong>t<br />

daarom meerdere k<strong>en</strong>niskring<strong>en</strong> in de vorm <strong>van</strong> communities of learning <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kernking<br />

(de vier k<strong>en</strong>niskringled<strong>en</strong> <strong>en</strong> de lector). E<strong>en</strong> community of learning werkt aan e<strong>en</strong> specifieke<br />

onderzoekslijn, zodat parallelle ontwikkeling <strong>van</strong> de servicewijk kan plaatsvind<strong>en</strong>.<br />

Deelnemers aan de communities zijn professionals, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, projectleiders <strong>en</strong> ander<strong>en</strong><br />

die e<strong>en</strong> actieve bijdrage kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan het betreff<strong>en</strong>de onderzoek dan wel vraagstuk.<br />

De lector draagt zorg voor integratie <strong>van</strong> proces- <strong>en</strong> onderzoeksresultat<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />

communities onderling <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de communities <strong>en</strong> Stichting Maat <strong>en</strong> het werkveld. De<br />

doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> zorg voor integratie naar de onderwijse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>. De communities mak<strong>en</strong><br />

gebruik <strong>van</strong> E-place, e<strong>en</strong> digitaal k<strong>en</strong>nisnetwerk, dat gedur<strong>en</strong>de de lectoraatperiode de<br />

opgedane k<strong>en</strong>nis over servicewijkontwikkeling opslaat <strong>en</strong> geschikt maakt voor hergebruik<br />

binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de hogeschool. E-place meet tev<strong>en</strong>s of daadwerkelijk k<strong>en</strong>niscirculatie<br />

<strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> plaatsvindt. Met behulp <strong>van</strong> e<strong>en</strong> elektronische leeromgeving<br />

(Dirkx e.a., 2006) wordt onderzocht of constructivistische werkwijz<strong>en</strong> – het construer<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> professionals, voortbouw<strong>en</strong>d op eig<strong>en</strong> voork<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis<br />

<strong>van</strong> ander<strong>en</strong> – leid<strong>en</strong> tot informatievaardighed<strong>en</strong>. Daarnaast stell<strong>en</strong> we ons de vraag of<br />

de sociale interacties in servicewijkontwikkeling – die in de (deel)onderzoek<strong>en</strong> aan de orde<br />

zijn – leid<strong>en</strong> tot nieuwe informatie, k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> <strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, professionals<br />

<strong>en</strong> andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan de lectoraatsopdracht. Onder begeleiding <strong>van</strong> de<br />

doc<strong>en</strong>t nem<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> interactief deel aan collectieve leerprocess<strong>en</strong> <strong>en</strong> leercommunities.<br />

Het lectoraat wil actief werk<strong>en</strong> aan het ler<strong>en</strong> vastlegg<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> het bevorder<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de beschikbaarstelling <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis voor toekomstig gebruik. K<strong>en</strong>nis die doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de lectoraatsopdracht wordt vastgelegd in essays <strong>en</strong><br />

werkdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, pres<strong>en</strong>taties <strong>en</strong> scripties. Het lectoraat wil zorgdrag<strong>en</strong> voor ontsluiting<br />

<strong>van</strong> deze k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> informatie t<strong>en</strong> behoeve <strong>van</strong> de sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de organisaties <strong>en</strong> de<br />

42


WIJK = BUSINESS<br />

werkpraktijk <strong>van</strong> alledag. Bepaalde functionariss<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of afdeling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> geautoriseerd<br />

word<strong>en</strong> om gebruik te mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> deze k<strong>en</strong>nis. We d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> hierbij aan Stichting Maat <strong>en</strong> de<br />

v<strong>en</strong>not<strong>en</strong>, led<strong>en</strong> <strong>van</strong> de assessor<strong>en</strong>raad, k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> opleidingsafdeling<strong>en</strong> <strong>van</strong> participer<strong>en</strong>de<br />

organisaties <strong>en</strong> andere direct betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan het lectoraat.<br />

Er wordt direct bij aan<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de k<strong>en</strong>niskring gestart met het Onderzoekspracticum.<br />

Het lectoraat stelt doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere direct betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> in de geleg<strong>en</strong>heid onderzoeksk<strong>en</strong>nis-<br />

<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> zoals het kunn<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> <strong>van</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

typ<strong>en</strong> onderzoek, soort<strong>en</strong> data <strong>en</strong> bronn<strong>en</strong>, het formuler<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderzoeksvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />

ontwerp<strong>en</strong> <strong>van</strong> vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong>, het wet<strong>en</strong> wat wel <strong>en</strong> niet kan met data-analyse <strong>en</strong> het k<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de meetniveaus <strong>van</strong> data, het interpreter<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gegev<strong>en</strong>s, het in<br />

de praktijk br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> het geleerde, het schrijv<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderzoeksverslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> het coach<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> ander<strong>en</strong> bij hun onderzoek. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bij het uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> hun onderzoeksopdracht<strong>en</strong><br />

gebruik mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> collectieve <strong>en</strong> individuele coaching. Hiermee wordt<br />

beoogd dat direct de juiste slag gemaakt wordt <strong>en</strong> de juiste leerervaring voor het ontwikkel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderzoek wordt opgedaan. Het lectoraat ziet deze aanpak als<br />

e<strong>en</strong> diepte-investering in compet<strong>en</strong>tieontwikkeling <strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. C<strong>en</strong>traal staat het ler<strong>en</strong><br />

omzett<strong>en</strong> <strong>van</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke k<strong>en</strong>nis naar praktijkk<strong>en</strong>nis Het doel is dat de opgedane<br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kunde direct in de werkpraktijk gebruikt word<strong>en</strong>. Het uiteindelijke doel is dat<br />

de k<strong>en</strong>nis via e<strong>en</strong> korte weg de burger bereikt.<br />

De burger als co-researcher<br />

Deze burger is echter niet alle<strong>en</strong> afnemer <strong>van</strong> k<strong>en</strong>nis. We gaan er<strong>van</strong> uit dat de burger<br />

participeert in het onderzoeksproces <strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met de mogelijkheid<br />

verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> data te verbind<strong>en</strong>. De burger als co-researcher is mogelijk bij verschill<strong>en</strong>de<br />

onderzoeksmethode, zoals de nominale groepstechniek. Deze techniek wordt<br />

gebruikt om in bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën over vraag <strong>en</strong> aanbod, bestaande<br />

of nog te ontwikkel<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>aanbod scherp te krijg<strong>en</strong>. Burgers nem<strong>en</strong> deel aan panels,<br />

dialoogbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>platforms, cliënt<strong>en</strong>rad<strong>en</strong>, et cetera. Daarnaast nodig<strong>en</strong><br />

gebruik <strong>van</strong> reflectieve onderzoekstechniek<strong>en</strong> uit tot dialoog <strong>en</strong> actie. Tot slot wordt bij<br />

het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> het instrum<strong>en</strong>t voor vraaganalyse hulp gebod<strong>en</strong> bij vraagarticulatie:<br />

ook gebruikers met (ernstige) beperking<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gestimuleerd om op eig<strong>en</strong> wijze hun<br />

(belevings)wereld duidelijk te mak<strong>en</strong>. Daarmee krijg<strong>en</strong> onderzoekers zicht op de ervaring<strong>en</strong><br />

met <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tot de door h<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>de zorg.<br />

Maar ook de professional is co-researcher. Op korte termijn zal er e<strong>en</strong> duidelijke vraag<br />

zijn naar hoogwaardige zorgverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong> ondersteuners die hun k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kunde inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

in de maatschappelijke steunsystem<strong>en</strong> (communty support systems). Het is <strong>van</strong> belang<br />

te onderzoek<strong>en</strong> welke (nieuwe) roll<strong>en</strong> professionals zull<strong>en</strong> gaan vervull<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke<br />

beroepsontwikkeling moet plaatsvind<strong>en</strong>. Zorgverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong> ondersteuners zull<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong>s<br />

di<strong>en</strong><strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> om multi- <strong>en</strong> transculturele, verpleegkundige, sociaal-ago-<br />

43


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

gische, psychiatrische <strong>en</strong> psychologische k<strong>en</strong>nis, sport, vrijetijds- <strong>en</strong> voedingsk<strong>en</strong>nis te<br />

coördiner<strong>en</strong> <strong>en</strong> te integrer<strong>en</strong> in tal <strong>van</strong> individuele lev<strong>en</strong>ssituaties. Het lectoraat werkt<br />

aan e<strong>en</strong> regionale <strong>en</strong> lokale k<strong>en</strong>nisinfrastructuur voor gekwalificeerde professionals door<br />

structureel bij te drag<strong>en</strong> aan de verbetering <strong>en</strong> innovatie <strong>van</strong> de beroepspraktijk <strong>en</strong> aan<br />

k<strong>en</strong>nisontwikkeling in het werkveld. Voortgaande professionalisering in opleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisproductie<br />

moet herk<strong>en</strong>baar zijn. Doel <strong>van</strong> onderzoek moet zijn dat het e<strong>en</strong> meetbare<br />

bijdrage levert aan de kwaliteit <strong>van</strong> het onderwijs, aan de oplossing <strong>van</strong> professionele<br />

vraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de stimulering <strong>van</strong> k<strong>en</strong>niscirculatie. Dit will<strong>en</strong> we bereik<strong>en</strong> door toegepast<br />

onderzoek <strong>en</strong> actieonderzoek <strong>en</strong> door het integrer<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderzoeksvaardighed<strong>en</strong><br />

in het onderwijs.<br />

De k<strong>en</strong>niskring staat als communities of learning dus model voor het schepp<strong>en</strong> <strong>van</strong> ruimte<br />

voor verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> participatie <strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, wijkbewoners, werkveld<br />

<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan servicewijkontwikkeling. Binn<strong>en</strong> het lectoraat word<strong>en</strong>,<br />

nogmaals, onderzoeksmethod<strong>en</strong> gebruikt die bijdrag<strong>en</strong> aan sociale vernieuwing. In feite<br />

geeft iedere<strong>en</strong> die meedoet ook mee vorm aan het onderzoeksproces. Iedere<strong>en</strong> is fullpartner<br />

in ler<strong>en</strong>. Actieonderzoek is inmiddels e<strong>en</strong> containerbegrip geword<strong>en</strong> waarin alle<br />

onderzoeksvariant<strong>en</strong> die de onderzocht<strong>en</strong> in <strong>en</strong>igerlei mate betrekk<strong>en</strong> bij het onderzoek<br />

word<strong>en</strong> ondergebracht. De nieuwere vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> actieonderzoek (Eldom <strong>en</strong> Chisholm,<br />

1993) voeg<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> toe die <strong>van</strong> belang zijn. Deze vorm<strong>en</strong> gaan er<strong>van</strong> uit dat<br />

verschill<strong>en</strong> in machtsverhouding<strong>en</strong> (hiërarchie) aanwezig zijn <strong>en</strong> dat taal <strong>en</strong> communicatie<br />

e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. Voorts is hun uitgangspunt dat participatie teg<strong>en</strong>woordig meer dan vroeger<br />

de volledige sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> onderzoeker betek<strong>en</strong>t <strong>en</strong> dat zowel burgers als onderzoekers<br />

k<strong>en</strong>nis ontl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan het onderzoek. Ervar<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong> geldt voor onderzoekers <strong>en</strong><br />

deelnemers aan het onderzoek. Externe <strong>en</strong> interne deskundig<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> zo hand in hand<br />

om tot e<strong>en</strong> oplossing <strong>van</strong> praktische vrag<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Voorts is het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

theoretische onderbouwing voorwaarde voor geslaagd onderzoek: de praktijk ontwikkelt<br />

theorie <strong>en</strong> andersom. Tot slot word<strong>en</strong> method<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> <strong>van</strong> narratief onderzoek<br />

veelvuldig gebruikt om het werkelijke lev<strong>en</strong> zichtbaar te mak<strong>en</strong> in plaats <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gereduceerd<br />

aftreksel daar<strong>van</strong> <strong>van</strong> cijfers <strong>en</strong> statistische analyses.<br />

Nieuwe theorievorming<br />

Nieuwe sociale praktijk<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> om nieuwe theorievorming die geschikt is om nieuwe<br />

concept<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong>. Het lectoraat ziet het als e<strong>en</strong> geïntegreerde opdracht om nieuwe<br />

theorievorming te ontwikkel<strong>en</strong> over interv<strong>en</strong>tiestrategieën <strong>en</strong> –method<strong>en</strong> <strong>en</strong> over het<br />

werk<strong>en</strong> in de wijk. Self-design, democratische dialoog <strong>en</strong> multi-level networking zijn in<br />

hed<strong>en</strong>daags actieonderzoek sleutelbegripp<strong>en</strong> geword<strong>en</strong>. De nieuwe ideeën in de wereld<br />

<strong>van</strong> het actieonderzoek stell<strong>en</strong> ook de betrekking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schap, k<strong>en</strong>nis, ler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

actie ter discussie. Oudere variant<strong>en</strong> <strong>van</strong> actieonderzoek ded<strong>en</strong> dat ook, maar niet zo e<strong>en</strong>stemmig<br />

als de nieuwere. Het nieuwere actieonderzoek is e<strong>en</strong> multivariabele discipline<br />

aan het word<strong>en</strong>. Het model heeft als k<strong>en</strong>merk dat de nieuwe versie <strong>van</strong> actieonderzoek<br />

44


WIJK = BUSINESS<br />

e<strong>en</strong> zelfontwikkel<strong>en</strong>d systeem g<strong>en</strong>ereert. In deze onderzoekslijn wordt dit gepraktiseerd<br />

als e<strong>en</strong> zelfontwikkel<strong>en</strong>d leersysteem. Grofweg sam<strong>en</strong>gevat verandert het zelfontwikkel<strong>en</strong>d<br />

onderzoekssysteem omgeving<strong>en</strong>, helpt het int<strong>en</strong>ties tot verander<strong>en</strong> te onderbouw<strong>en</strong>,<br />

verzamelt het systematisch data gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> bepaalde tijd, geeft het systematisch feedback<br />

<strong>en</strong> is het actief in interactie met de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>. Vertaald naar het zelfontwikkel<strong>en</strong>d<br />

leersysteem in dit lectoraat betek<strong>en</strong>t dit dat we leeromgeving<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerruimtes verander<strong>en</strong>,<br />

de sociale architectuur ondersteun<strong>en</strong> met het instrum<strong>en</strong>t voor vraaganalyse <strong>en</strong> de onderbouwing<br />

<strong>van</strong> de noodzaak tot de ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>stroom <strong>en</strong> de sociale economie, met de<br />

k<strong>en</strong>niskring, de project<strong>en</strong> <strong>en</strong> de communities of learning reflecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />

we reflectie-in-actie toepass<strong>en</strong>.<br />

K<strong>en</strong>niscirculatie<br />

Binn<strong>en</strong> de HAN is k<strong>en</strong>niscirculatie e<strong>en</strong> belangrijk uitgangspunt <strong>en</strong> het zal nodig zijn binn<strong>en</strong><br />

het lectoraat leerpraktijk<strong>en</strong> in te richt<strong>en</strong> die dit ook daadwerkelijk mogelijk mak<strong>en</strong>.<br />

Met de leerinfrastructuur die in het zelfontwikkel<strong>en</strong>d leersysteem wordt gebod<strong>en</strong> <strong>en</strong> met<br />

actieonderzoek sociale vernieuwing zi<strong>en</strong> we hiertoe mogelijkhed<strong>en</strong>. Het lectoraat wil<br />

in het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>van</strong> deze specifieke onderzoekslijn de functie <strong>van</strong> aanjager op zich<br />

nem<strong>en</strong>. We zi<strong>en</strong> het dan ook als leerproces voor alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het lectoraat om<br />

al werk<strong>en</strong>de <strong>en</strong> ler<strong>en</strong>de aan deze lijn bij te drag<strong>en</strong>. We zull<strong>en</strong> specifiek op zoek gaan naar<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> voor actieonderzoek. Het durv<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> reflectieve <strong>en</strong> kritische<br />

houding <strong>en</strong> hierbij pass<strong>en</strong>de omgangsvorm<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> vereiste. In dialoog zijn over maatschappelijke<br />

thematiek<strong>en</strong> kan persoonsvorm<strong>en</strong>d <strong>en</strong> inzichtgev<strong>en</strong>d zijn voor iedere<strong>en</strong>.<br />

Wat heeft het lectoraat te bied<strong>en</strong> aan zijn thuisbasis, de HAN? Het lectoraat kan uitkomst<strong>en</strong><br />

aandrag<strong>en</strong> die <strong>van</strong> belang zijn voor de k<strong>en</strong>nisontwikkeling <strong>en</strong> k<strong>en</strong>niscirculatie<br />

<strong>van</strong>uit de HAN in het bijzonder de faculteit Gezondheid Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij of<br />

e<strong>en</strong> bijdrage lever<strong>en</strong> aan inzicht<strong>en</strong> voor ontwikkeling <strong>van</strong> de organisatie <strong>van</strong> onderwijs<br />

<strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. Dit zal bijdrag<strong>en</strong> aan professionalisering <strong>van</strong> de medewerkers <strong>van</strong> de<br />

HAN. Daarnaast ziet het lectoraat e<strong>en</strong> taak in de ontwikkeling <strong>van</strong> het onderwijs <strong>en</strong> de<br />

professionalisering <strong>van</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Daarbij gaat het om het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>van</strong> problem<strong>en</strong> in<br />

de beroepspraktijk, het ontdekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> door technologische toepassing<strong>en</strong><br />

zoals domotica, het opbouw<strong>en</strong> <strong>van</strong> de dynamiek <strong>van</strong> buurt<strong>en</strong> <strong>en</strong> wijk<strong>en</strong> door<br />

systematische k<strong>en</strong>nisontwikkeling <strong>en</strong> het met<strong>en</strong>, evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorvertal<strong>en</strong> <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> op<br />

lev<strong>en</strong>skwaliteit naar nieuwe onderzoekslijn<strong>en</strong>.<br />

De strategie die we volg<strong>en</strong> om deze missie te lat<strong>en</strong> slag<strong>en</strong> bestaat uit drie onderdel<strong>en</strong>. T<strong>en</strong><br />

eerste lever<strong>en</strong> we onze inspanning aan de positionering <strong>en</strong> profilering <strong>van</strong> die beroepsgroep<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> de faculteit Gezondheid, Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij (GGM) <strong>en</strong> <strong>van</strong> andere faculteit<strong>en</strong><br />

aan de HAN die e<strong>en</strong> relatie hebb<strong>en</strong> met het domein <strong>van</strong> het lectoraat. T<strong>en</strong> tweede<br />

zull<strong>en</strong> we in de HAN k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>hal<strong>en</strong> op het terrein <strong>van</strong> (maatschappelijke)<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> gezondheid. T<strong>en</strong> derde gaan we op de manier die ik eerder heb<br />

aangegev<strong>en</strong> verworv<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> doorvertal<strong>en</strong> naar het onderwijs. De activitei-<br />

45


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> <strong>van</strong> het lectoraat conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> zich in concreto op onderzoek <strong>en</strong> toolontwikkeling, op<br />

het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong> <strong>van</strong> onderwijs, masterclasses <strong>en</strong> cursuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> op het ondersteun<strong>en</strong><br />

<strong>van</strong> bedrijv<strong>en</strong> bij hun innovatieve informatiesysteemontwikkeling.<br />

Assessor<strong>en</strong>raad<br />

Het lectoraat heeft e<strong>en</strong> onafhankelijke positie <strong>van</strong> waaruit de k<strong>en</strong>nis uit de verschill<strong>en</strong>de<br />

vakgebied<strong>en</strong> in onderlinge sam<strong>en</strong>hang aangebod<strong>en</strong> wordt aan het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de overheid.<br />

Dat betek<strong>en</strong>t niet, <strong>en</strong> na alles wat ik reeds gepres<strong>en</strong>teerd heb zal dit niet als e<strong>en</strong> verrassing<br />

kom<strong>en</strong>, dat er ge<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking plaatsvindt. Integ<strong>en</strong>deel. Naast de communities<br />

of learning, waarin professionals, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, projectleiders <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> actieve bijdrage<br />

lever<strong>en</strong> aan het betreff<strong>en</strong>de onderzoek dan wel vraagstuk, k<strong>en</strong>t het lectoraat ook e<strong>en</strong> assessor<strong>en</strong>raad.<br />

Stichting Maat<br />

COL 1<br />

VI<br />

Onderwijs<br />

COL 2<br />

KD<br />

KERN<br />

KRING<br />

COL 3<br />

SE<br />

E-place<br />

Assessor<strong>en</strong>raad<br />

Fig. 1: organogram <strong>van</strong> het lectoraat<br />

De belangrijkste tak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de assessor<strong>en</strong> zijn periodiek (3-4 keer per jaar) kritisch bijdrag<strong>en</strong><br />

aan de sturing <strong>en</strong> richting <strong>van</strong> het programmabeleid <strong>van</strong> de k<strong>en</strong>niskring, opdat dit<br />

programma naadloos aansluit bij wat servciewijkontwikkeling vraagt. De assessor<strong>en</strong>raad<br />

wordt sam<strong>en</strong>gesteld met <strong>en</strong>kele v<strong>en</strong>not<strong>en</strong> <strong>van</strong> Stichting Maat <strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers <strong>van</strong><br />

de onderzoekswereld, het bedrijfslev<strong>en</strong>, het onderwijs, de volksgezondheid, geme<strong>en</strong>te,<br />

k<strong>en</strong>nisinstitut<strong>en</strong> <strong>en</strong> universiteit<strong>en</strong>.<br />

De assessor<strong>en</strong>raad richt zich in e<strong>en</strong> brede context op vrag<strong>en</strong> als: wat is de servciewijk, wat<br />

levert de servicewijk op, wie heeft daar economisch baat bij, is beperking <strong>van</strong> zorgconsumptie<br />

mogelijk in e<strong>en</strong> servicewijk, waarmee wordt de wijk e<strong>en</strong> <strong>business</strong>concept, welke<br />

transities zijn nodig tuss<strong>en</strong> aanbieders om tot ket<strong>en</strong>di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing te kom<strong>en</strong>? We verdiep<strong>en</strong><br />

ons in de volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong>. Wat is duurzame gebiedsexploitatie <strong>en</strong> wat is er voor nodig<br />

om dit te praktiser<strong>en</strong>? Mak<strong>en</strong> we gebruik <strong>van</strong> traditionele herstructurering of lever<strong>en</strong><br />

investering<strong>en</strong> in de sociale <strong>en</strong> fysieke infrastructuur meer op? Wat zijn de consequ<strong>en</strong>ties<br />

voor het beroep<strong>en</strong>veld <strong>en</strong> het k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> opleidingsniveau <strong>van</strong> de professionals?<br />

46


WIJK = BUSINESS<br />

Stur<strong>en</strong> op evid<strong>en</strong>ce-based practice<br />

De faciliteit Gezondheid Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij (GGM), waar het lectoraat onderdeel<br />

<strong>van</strong> is, heeft de ambitie om e<strong>en</strong> voorname rol te spel<strong>en</strong> als regionaal k<strong>en</strong>nisinstituut voor<br />

welzijns- <strong>en</strong> gezondheidszorg. Het lectoraat <strong>en</strong> de door de lector (be)geleide k<strong>en</strong>niskring<br />

di<strong>en</strong><strong>en</strong> aan deze ambitie e<strong>en</strong> bijdrage te lever<strong>en</strong> door te stur<strong>en</strong> op evid<strong>en</strong>ce-based practice<br />

in het domein <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> (gezondheids)zorg. Sam<strong>en</strong>werking is dus heel<br />

belangrijk. Er zijn veel spelers in het veld <strong>van</strong> servicewijkontwikkeling <strong>en</strong> het is voor de<br />

kwaliteit <strong>van</strong> zorg, welzijn <strong>en</strong> won<strong>en</strong> belangrijk dat die spelers elkaar k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> goed met<br />

elkaar sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>. Voor het lectoraat geldt hetzelfde. Ook daar is sam<strong>en</strong>werking absoluut<br />

noodzakelijk om kwalitatief hoogwaardig onderzoek <strong>en</strong> onderwijs af te lever<strong>en</strong>.<br />

Vanwege de diversiteit aan vraagstukk<strong>en</strong> die opgelost moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de servicewijk<strong>en</strong><br />

zal het lectoraat vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> voorlegg<strong>en</strong> aan andere lectorat<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />

HAN. Het is d<strong>en</strong>kbaar dat wijkontwikkeling<strong>en</strong> zoals geschetst in deze rede vraagt om e<strong>en</strong><br />

strategische dialoog met de faculteitsdirecties over de vormgeving <strong>en</strong> opbouw <strong>van</strong> onderwijs,<br />

specifiek de opleidingse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met sociale vernieuwing. Dit<br />

sluit aan bij het strev<strong>en</strong> <strong>van</strong> de HAN naar verdere professionalisering <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<br />

tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de opleidingse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>. Ook de ontwikkeling <strong>van</strong> e<strong>en</strong> actueel opleiding<strong>en</strong>aanbod<br />

past geheel binn<strong>en</strong> haar doelstelling<strong>en</strong>. Om die red<strong>en</strong> beijvert de faculteit<br />

Gezondheidszorg Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij (GGM) zich om de ‘markt’ te voorzi<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />

hoogopgeleide beroepsbeoef<strong>en</strong>aars die op basis <strong>van</strong> scherp gedefinieerde <strong>en</strong> getoetste<br />

beroepscompet<strong>en</strong>ties breed <strong>en</strong> flexibel inzetbaar zijn <strong>en</strong> zich kunn<strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong> <strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong><br />

op snel verander<strong>en</strong>de omgeving<strong>en</strong>. De bachelor-masterstructuur past goed in dit<br />

strev<strong>en</strong>.<br />

Servicewijkontwikkeling in brede zin – in al haar facett<strong>en</strong> – heeft raakvlakk<strong>en</strong> met onderwijs<br />

op het gebied <strong>van</strong> gezondheidszorg, economie <strong>en</strong> managem<strong>en</strong>t, informatica <strong>en</strong> communicatie,<br />

logistiek <strong>en</strong> gedrag <strong>en</strong> maatschappij. Er wordt daarom sam<strong>en</strong>gewerkt met:<br />

HAN Toptal<strong>en</strong>t, het HAN Smart Business C<strong>en</strong>ter (HAN SBC), het netwerk <strong>van</strong> regionale<br />

ondernemers, opleidings- <strong>en</strong> adviesc<strong>en</strong>trum VDO <strong>en</strong> Health Valley Netherlands. Er wordt<br />

afstemming <strong>en</strong> uitwisseling gezocht met zowel lectorat<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de HAN, als<br />

ook met lokale, regionale, landelijke <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse project<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nisinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> universiteit<strong>en</strong>.<br />

Sam<strong>en</strong>werking met organisaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> is <strong>van</strong> belang om te kunn<strong>en</strong><br />

voorzi<strong>en</strong> in de behoeft<strong>en</strong> <strong>van</strong> het werkveld (Hüsk<strong>en</strong> & Verkerk, 2006a, 2006b).<br />

We zull<strong>en</strong> ons strategisch di<strong>en</strong><strong>en</strong> te berad<strong>en</strong> op hoe de kwaliteit <strong>van</strong> het onderwijs in relatie<br />

tot verandering in de compet<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> de opgeleide beroepsbeoef<strong>en</strong>aars verbeterd <strong>en</strong><br />

geactualiseerd di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de maatschappelijke <strong>en</strong> sociale vernieuwing. Het<br />

gaat hierbij minder om taakschikking<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het onderwijs <strong>en</strong> meer om verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

actualiser<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociale visies <strong>en</strong> het ler<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> in werkprocess<strong>en</strong> die zich afspel<strong>en</strong> in de<br />

maatschappij – dus niet per se in e<strong>en</strong> instelling of voorzi<strong>en</strong>ing. Voor leerling<strong>en</strong>/stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

47


Onderzoekslijn<strong>en</strong><br />

in de beroepskolom mbo <strong>en</strong> hbo gaat het om ontwikkeling <strong>van</strong> beeldvorming <strong>en</strong> concretisering<br />

<strong>van</strong> sociale visies op e<strong>en</strong> duurzame <strong>en</strong> leefbare wijk. Tegelijkertijd gaat het om<br />

het vergrot<strong>en</strong> <strong>van</strong> het k<strong>en</strong>nisniveau over sociale wijkontwikkeling in relatie tot fysieke<br />

wijkstructurering (andere woonomgeving, andere zorgomgeving, andere werkomgeving),<br />

werk<strong>en</strong> met digitale informatie- <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nissystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwisseling <strong>van</strong> informatie tuss<strong>en</strong><br />

won<strong>en</strong>, zorg <strong>en</strong> welzijn <strong>en</strong> het verhog<strong>en</strong> <strong>van</strong> de bekwaamheid tot toepassing <strong>van</strong> deze<br />

k<strong>en</strong>nis.<br />

48


dankwoord<strong>en</strong><br />

Geachte luisteraars <strong>en</strong> lezers, dank voor uw aandacht voor al mijn plann<strong>en</strong>. Ik b<strong>en</strong> mij<br />

er<strong>van</strong> bewust dat ik veel ambities heb uitgesprok<strong>en</strong>. Ik b<strong>en</strong> mij er ook <strong>van</strong> bewust dat het<br />

hier gaat om e<strong>en</strong> stap in e<strong>en</strong> proces <strong>en</strong> dat er nog e<strong>en</strong> lange weg te gaan is. Over vier jaar<br />

hop<strong>en</strong> wij u meer te kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> over de servicewijk.<br />

Bijzonder dank ik dieg<strong>en</strong><strong>en</strong> die mij deze taak toevertrouw<strong>en</strong>: het College <strong>van</strong> Bestuur <strong>en</strong><br />

de Directie <strong>van</strong> de faculteit Gezondheid, Gedrag <strong>en</strong> Maatschappij <strong>van</strong> de <strong>Hogeschool</strong> <strong>van</strong><br />

<strong>Arnhem</strong> <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> Stichting Maat <strong>en</strong> de v<strong>en</strong>not<strong>en</strong>. Ik hoop dat u geïnspireerd b<strong>en</strong>t<br />

geraakt om uw ideeën over servicewijk<strong>en</strong> te del<strong>en</strong> <strong>en</strong> te concretiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoop <strong>van</strong> harte<br />

dat wij elkaar in de toekomst vaak zull<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>.<br />

Er is belangrijk werk te do<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> toekomst die gister<strong>en</strong> al is begonn<strong>en</strong>.<br />

49


Literatuur <strong>en</strong> refer<strong>en</strong>ties<br />

Bi<strong>en</strong>e, M. <strong>van</strong> (2005). Wederkerig ler<strong>en</strong>. Georganiseerde leerondersteuning <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met<br />

e<strong>en</strong> verstandelijke beperking èn professionals. Eburon, Delft.<br />

Brands<strong>en</strong>, T., Donk, W. <strong>van</strong> de, & P. K<strong>en</strong>is (2006). Conclusie: <strong>van</strong> veldslag<strong>en</strong> in de lucht<br />

naar k<strong>en</strong>nis voor theorie <strong>en</strong> praktijk. In T. Brands<strong>en</strong> W. <strong>van</strong> de Donk <strong>en</strong> P. K<strong>en</strong>is (red.).<br />

Meervoudig bestuur: publieke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing door hybride organisaties. Lemma, D<strong>en</strong><br />

Haag(pp. 421-36).<br />

Brands<strong>en</strong>, T, Farnell, R., Cardoso Ribeiro, T. (2006) . Diversificatie <strong>van</strong> Woningcorporaties,<br />

Stichting Futura, Tilburg.<br />

Camps, T. (2006). Leiderschap <strong>en</strong> hybriditeit. In T. Brands<strong>en</strong>, W. <strong>van</strong> de Donk <strong>en</strong> P. K<strong>en</strong>is<br />

(red.), Meervoudig bestuur: publieke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing door hybride organisaties. Lemma,<br />

D<strong>en</strong> Haag (pp. 373-86).<br />

Deblonde, M. & Warrant, F. (2003). Sci<strong>en</strong>ce and Precaution in Interactive Risk Evaluation:<br />

Theoretical Framework. Pragmatische Federale Overheidsdi<strong>en</strong>st Wet<strong>en</strong>schapsbeleid.<br />

University of Antwerp. Antwerp<strong>en</strong>, België.<br />

Dirkx, A., Dr<strong>en</strong>t, M., Reitzema, H., Roon, R. <strong>van</strong>, Tieleman, I., Timmers, C. & Theuns,<br />

A. (2006). Ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>niswerk<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> nieuwe werkvorm. Onderwijsinnovatie, 4/ 2006..<br />

Op<strong>en</strong> Universiteit Nederland (pp. 17-25). www.du.nl/k<strong>en</strong>niswerk<br />

Dougherty, D. (2000). Structuring practise-based knowledge in service organizations.<br />

Maklu-Uitgevers nv., Antwerp<strong>en</strong>/Apeldoorn.<br />

Eld<strong>en</strong>, M. & Chisholm, R.F. (1993). Emerging varieties of action research: introduction<br />

to the special issue. Human relations: studies towards the integration of the social sci<strong>en</strong>ces,<br />

Vol. 46, 2, 121-298.<br />

Hout, T. <strong>van</strong> d<strong>en</strong> (2006). Zorgcoördinatie, ket<strong>en</strong>zorg <strong>en</strong> ket<strong>en</strong>regie. Rapport <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />

onderzoek in het kader <strong>van</strong> de beroepskolom mbo-hbo. Lectoraat Zorgmanagem<strong>en</strong>t,<br />

<strong>Hogeschool</strong> <strong>van</strong> <strong>Arnhem</strong> <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong>. Nijmeg<strong>en</strong>.<br />

Hüsk<strong>en</strong>, F.A.H. <strong>en</strong> Verkerk, P.J. (2006a). Indicator<strong>en</strong> voor de evaluatie <strong>van</strong> lectorat<strong>en</strong> in<br />

het Hoger Beroepsonderwijs. ‘Van informatie naar Inzicht’. Consort Adviser<strong>en</strong> bij organiser<strong>en</strong>.<br />

Gro<strong>en</strong>ekan.<br />

50


Hüsk<strong>en</strong>, F.A.H. <strong>en</strong> Verkerk, P.J. (2006b). Stand <strong>van</strong> zak<strong>en</strong> lectorat<strong>en</strong> in het Hoger<br />

Beroepsonderwijs. ‘De golv<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> door’. Consort Adviser<strong>en</strong> bij organiser<strong>en</strong>. Gro<strong>en</strong>ekan.<br />

Joost<strong>en</strong>, R., & H<strong>en</strong>driks, B. (2006). Woonservicegebied<strong>en</strong> in Nijmeg<strong>en</strong>. Geme<strong>en</strong>te<br />

Nijmeg<strong>en</strong>. Nijmeg<strong>en</strong>.<br />

Klazinga, N.S. (2006). Naar e<strong>en</strong> gezond prev<strong>en</strong>tiebeleid. Medisch contact, 61 nr.15, 14 april<br />

2006.<br />

Labovitz, G., & Rosansky V. (1997). The power of alignm<strong>en</strong>t. How great companies stay<br />

c<strong>en</strong>tered and accomplish extraordinary things. New York: John Wiley & Sons.<br />

Le<strong>en</strong>t, M., <strong>van</strong>. (2006). <strong>Wijk</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> waarde. Zoektocht naar e<strong>en</strong> duurzame gebiedsexploitatie.<br />

Het idee <strong>van</strong> duurzame gebiedsexploitatie. Provincie Noord-Brabant <strong>en</strong> Stichting<br />

Futura, (pp. 7–20).<br />

Leys, M. (2003). Prefer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties <strong>van</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Kiez<strong>en</strong> in zorg. Uitgave<br />

<strong>van</strong> ZonMw onder begeleiding <strong>van</strong> de programmacommissie Vraagsturing. Pallas Offset,<br />

D<strong>en</strong> Haag.<br />

Loeber, A. (2003). Inbrek<strong>en</strong> in het gangbare. Transitiemanagem<strong>en</strong>t in de praktijk: de<br />

NIDO-b<strong>en</strong>adering. NIDO, Leeuward<strong>en</strong>.<br />

Logister, L. (2005). John Dewey. E<strong>en</strong> inleiding tot zijn filosofie. Damon, Budel.<br />

Luxemburg, B. (2006)., Digitaal Klantdossier bedi<strong>en</strong>t de burger.. Sociaal Bestek. Elsevier<br />

Overheid, D<strong>en</strong> Haag, 02-2006. www.sociaalbestek.nl<br />

Manifest (2004). Gebiedsgebond<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong><br />

zorg in de regio Nijmeg<strong>en</strong>. Groesbeek.<br />

Manshand<strong>en</strong>, J., Mootz, M. & Verhag<strong>en</strong>, S. (2006). Inhoud stuurt beweging. Drie sc<strong>en</strong>ario’s<br />

voor het lokale debat over de WMO. Raad voor Maatschappelijke ondersteuning. B.V.<br />

Uitgeverij SWP, Amsterdam. www.adviesorgaan-rmo.nl<br />

Mathijss<strong>en</strong>, C., Snick, A., Stroobants, V. & Wildemeersch, D. (2003). Activer<strong>en</strong> tot actief<br />

burgerschap: de casus <strong>van</strong> buurt- <strong>en</strong> nabijheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Vaktijdschrift Vorming, 18 (2)<br />

(pp. 79-102).<br />

51


LIteratuur<br />

Ministerie <strong>van</strong> de Vlaamse geme<strong>en</strong>schap. Afdeling Jeugd <strong>en</strong> Sport (2002). Jonger<strong>en</strong><br />

bouw<strong>en</strong> Europa. De promotie <strong>van</strong> actief burgerschap <strong>en</strong> de participatie in e<strong>en</strong> pluralistische<br />

democratie <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving. Brussel, België.<br />

Rotmans, J. (2003). Transitiemanagem<strong>en</strong>t. Sleutel voor e<strong>en</strong> duurzame sam<strong>en</strong>leving.<br />

Koninklijke Van Gorcum, Ass<strong>en</strong>.<br />

S<strong>en</strong>sor (2007). Vernieuwing elektronische leeromgeving. http://insite.han.nl/sco/scholar<br />

SKO Stichting K<strong>en</strong>nisontwikkeling HBO (2005). Rapport <strong>van</strong> de Commissie Tuss<strong>en</strong>tijdse<br />

Evaluatie Lector<strong>en</strong> <strong>en</strong> K<strong>en</strong>niskring<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag. www.skohbo.nl<br />

Sociaal-Economische Raad (2002). Koers<strong>en</strong> op vernieuwing. Advies over macro-doelmatigheid,<br />

innovatiebeleid <strong>en</strong> beroepspraktijkvorming in het (middelbaar) beroepsonderwijs.<br />

Uitgebracht aan de Staatssecretaris <strong>van</strong> Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap<br />

Publicati<strong>en</strong>ummer 12. D<strong>en</strong> Haag.<br />

Tonk<strong>en</strong>s. E. (2006). Meerjar<strong>en</strong>kader onderzoek <strong>en</strong> onderwijs 2005-2009. Bijzondere<br />

leerstoel Actief Burgerschap, compet<strong>en</strong>tieontwikkeling <strong>en</strong> toerusting. Universiteit <strong>van</strong><br />

Amsterdam, Amtserdam. www.actiefburgerschap.nl<br />

Weyers, P. (2006). Lectoraatsaanvraag Servicewijkontwikkeling <strong>en</strong> klantempowerm<strong>en</strong>t.<br />

Stichting Maat, Nijmeg<strong>en</strong>. www.stichtingmaat.nl<br />

52


HAN<br />

www.han.nl

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!