Lezing Eric Goubin - Expoo

Informeren, opvoeden
en overleven
in de informatiesamenleving
Eric Goubin
1
Inleiding
Eric Goubin, KHM en Memori
Basisvraag: hoe omgaan met/overleven in de
informatiesamenleving vanuit de standpunten van
het “op te voeden” publiek
jezelf als opvoedingsondersteuner
Aanzet tot antwoord vanuit twee invalshoeken:
Opvoeden van kinderen/jongeren over de omgang met info
& kanalen van de informatiesamenleving
Jezelf als opvoedingsondersteuner en je houding tegenover
info & kanalen van de informatiesamenleving

Even terug in de tijd: een 18-jarige student
anno 1984, op zoek naar huiswerk-info
Verschillende bibs
Tram/trein
Inschrijven in de bib
Fichiers, op basis van auteur
en/of titel
Aanvraag in drievoud, max.
5 werken
Wachten
Boek(en) mogelijk niet
voorradig
Herbeginnen
Geen mobiele telefoon
Geen e-mail, maar gewone
brieven
Duizenden en duizenden
infobronnen
Verplaatsing hoeft
gewoonlijk niet meer
(In principe) wereldwijde info
Info zowat onmiddellijk
beschikbaar
Auteurs ook zelf
vindbaar/mailbaar
Online hulp vragen aan
anderen
...
Informeren, opvoeden
en overleven en
de informatiesamenleving
4

De informatiesamenleving
Gigantische hoeveelheid informatie, van lokaal tot
wereldwijd
Overal informatie
Op elk moment informatie
Variabele kwaliteit van informatie
De “ontvanger” wordt meer een meer ook zelf
“zender”
Beperkte “controlemogelijkheden”
Onoverzichtelijkheid
De kanalen van de informatiesamenleving
Klassieke kanalen:
Mondelinge kanalen: gesprekken, telefonie, vergaderingen,
conferenties, …
Audiovisuele media: televisie, radio, foto
Gedrukte media: kranten, tijdschriften, boeken, brochures,
folders, …
De (relatief) nieuwe kanalen:
Computer (al dan niet draagbaar)
Mobiele toestellen: GSM, iPod, Smartphone
Internet als omgeving voor informatieuitwisseling

Internet, internet, internet, internet, internet...
Websites
“Sociale media”: Facebook, Netlog, Twitter,
MySpace, YouTube, …
E-mail
Elektronische tijdschriften: e-zines
SMS
Gaming
IDTV: Interactieve Digitale Televisie
(Bron: Algemene directie Statistiek en Economische Informatie: ICT-enquête 2007)

(Bron: Algemene directie Statistiek en Economische Informatie: ICT-enquête 2007).
9
(Bron: Algemene directie Statistiek en Economische Informatie: ICT-enquête 2007).

(Bron: BDMA – Belgian Direct Marketing Association, 2008).
(Bron: Algemene directie Statistiek en Economische Informatie: ICT-enquête 2007).

Andere markante getallen
Mannen maken iets meer gebruik van het internet (73%) dan
vrouwen (66%) (Statbel 2007)
Penetratie digitale televisie: 1/3 van de Vlaamse gezinnen, met
verwachting 1/2 tegen eind 2010 (Univ. Gent, 2008).
Ivm vrijetijd is het internet de belangrijkste infobron voor 58%
van de bevolking (geen cijfers beschikbaar over andere thema’s)
(STER-KUL & KHM-Memori, 2008)
13
De digitale kloof is reëel…
+/- 30% van de gezinnen heeft (nog) geen internettoegang thuis
Een onbekend % heeft internet, maar vindt er haar/zijn weg niet
in
14

…maar de digitale kloof is ook een mythe
Een reële minderheid heeft zelf geen internet, maar kan wel beroep doen op
anderen die dit wel hebben (en/of ermee overweg kunnen)
Een kleine groep (+/- 4%) heeft thuis geen internet, maar gebruikt het elders
Een reële minderheid (vnl. grote groep hoogbejaarden) is helaas een
“verloren” groep ivm ICT
Deze laatste groep wordt geleidelijk vervangen door een groeiend
seniorenpubliek dat wel overweg kan met internet
Het uitsluitend aanbieden van infovoorzieningen via nieuwe media is
discriminerend (waar wie doet dat alsnog?)
Het weinig of niet aanbieden van info via nieuwe media is discriminerend
voor een groot deel van de bevolking.
Een groter wordende doelgroep ervaart intellectuele, mentale of financiële
drempels met (bepaalde) oude media: bvb. telefoon, telefoonboek,
tekstbeladen drukwerken, het rechtstreeks in contact komen met (bepaalde)
personen…
15
=> Nieuwe media zijn meer en meer “gewone” media geworden tussen de
niet-digitale kanalen
Bekommernissen omtrent de infosamenleving
Digitale kloof (?!)
Computerverslaving
= relatief: slechts indien computer levensdoel is, leidt tot
prettig gevoel en om dat gevoel vast te houden méér
computer nodig is, indien er zonder computer
afkickverschijnselen zijn, als het leidt tot ernstige
problemen in de omgeving (schoolverzuim, ruzie,
gezondheidsproblemen...) => zou 2% van de Nederlandse
jongeren zijn (Bron: Online, Qrius & Leonie Elders)
GSM-verslaving
Amerikanisering van het aanbod
Sociale media zijn grotendeels in Amerikaanse handen =>
Amerikaanse wetgeving, Amerikaanse mediacultuur,
Amerikaanse normen...

Informatie wordt infotainment
Verlies van controle op wat kinderen/jongeren op het
internet doen
Gezondheidsproblemen
Privacyproblematiek:
Opgelet met het je bloot stellen
Opgelet met info over anderen
...
HELP ?!
Jongeren
in de informatiesamenleving
18

Onderzoek MEC-KHM ivm jongeren & media
Onderzoek Daems, Hellemans en Franssen (KHM-Media
Expertise Centrum)
Omvattend onderzoek bij 200 scholieren en hogeschoolstudenten
over hun online mediagebruik (2009)
(een synthese vind je in Knack, 19 augustus 2009, blz. 16-20)
“Generatie Y” – de jongeren die na 1985 zijn geboren
– de “netgeneratie” – de “Einsteingeneratie”
Ivm jongeren en mediagebruik
Jongeren zijn qua mediagebruik multitaskers:
ze hebben minstens drie mediakanalen open terwijl ze voor
hun computer zitten (bvb. een muzieksite, Netlog en een
“gewoon” Word-document voor het huiswerk).
Ondertussen ligt de gsm binnen handbereik, staat de
televisie aan en is ergens op de achtergrond een radio
nauwelijks hoorbaar.
Jongeren switchen van het ene naar het andere medium
Vlaamse jongeren en hun mediagebruik:
zitten dagelijks gemiddeld twee uur op het net
kijken dagelijks gemiddeld een uur naar TV
gebruiken dagelijks gemiddeld 0,5 uur hun gsm

Mediatijdsbesteding 16-25 jarigen
1 = nooit
2 = een paar keer per jaar
3 = een paar keer per maand
4 = een paar keer per week
5 = 1 tot 30 minuten per dag
6 = 30 tot 60 minuten per dag
7 = 1 tot 2 uur per dag
8 = meer dan 2 uur per dag
Internettoepassingen
MSN 5,62
Google 5,24
Mail 4,88
Websites 4,58
YouTube 4,24
Facebook 4,09
Media – algemeen
Internet 7,00
TV 6,15
Gsm 5,76
Radio 4,98
Teletekst 2,55
Jongeren en nieuws
1/2 van de studenten bekijkt dagelijks nieuws
1/3 van de scholieren bekijkt dagelijks nieuws
Nieuws wordt vooral bekeken via de klassieke media
(met name TV + Metro)
Belang van belevingsverhalen in het nieuws
Maar ook vraag naar feitelijk nieuws, zonder toeters
en bellen
Staan niet te springen om zelf informatie/nieuws te
posten op “andere” sites (user generated content)

Ivm jongeren en “Web 2.0” toepassingen
Zien de jongeren als iets voor privégebruik
Digitale communitymedia (Facebook, Netlog, ...)
vooral als “funseeking instrument”: foto’s en
filmpjes posten, commentaar te geven op elkaar,
afspraakjes maken...
Jongeren tussen 12 en 18 jaar hebben minder
schroom dan de 18- tot 25-jarigen.
Jongeren 18 tot 25 jaar: “Wij komen uit het internettijdperk, maar dat
impliceerde een andere, anonieme mentaliteit dan bij de jeugd die opgroeit
in de zoveel persoonlijker Facebookwereld. In dat internettijdperk was
niemand iemand, alles was anoniem en je ging enkel op het internet om
iets op te zoeken. Bij de min-18 jarigen in het Facebooktijdperk is iedereen
iemand en iedereen kent er iedereen. Alles wordt tegenwoordig gelinkt aan
je eigen persoon.”
Of hoe de “netgeneratie” van twintigers zich distancieert van de
“pretgeneratie” na haar, en daarmee ook van de narcistische kenmerken
van de facebookende tieners.
Informeren, opvoeden
en overleven
in de informatiesamenleving
24

Herhaling basisvragen
hoe omgaan met / overleven in de
informatiesamenleving vanuit de standpunten van
het “op te voeden” publiek
jezelf als opvoedingsondersteuner
Aanzet tot antwoord vanuit twee invalshoeken:
Opvoeden van jongeren over de omgang met info & kanalen
van de informatiesamenleving
Jezelf als opvoedingsondersteuner en je houding tegenover
info & kanalen van de informatiesamenleving
Opvoeden met de infosamenleving als context
Klassiek gegeven: cruciale kanalen voor jongeren
zijn oudste medium (mondelinge communicatie) én
nieuwste media
Context van kinderen/jongeren & nieuwe media =
afhankelijk van beïnvloeding & sociale controle
vanuit de omgeving: thuis, school, peer group
Invloed van televisie, internet, gaming (bvb.
geweldscènes)... op wereldbeeld is sterk afhankelijk
van contextualisering door ouders (e.a.
opvoedingsondersteuners)

Aandachtspunten voor opvoeden in de
infosamenleving
Mogelijkheden kennen en...
...gevaren kennen van computer, internet, gaming,
gsm, sociale media...
Kinderen (en jongeren) begeleiden bij opstart
pagina’s sociale media
Respect organiseren i.v.m. privacy
Aandacht ontwikkelen voor “reputatie”bewaking
Verslaving intomen (gsm, games, sociale media...)
Belang van overleg, afspraken, huisregels...

Leerkrachten e.a. opvoedingsondersteuners
wel/niet wenselijk op sociale netwerken van
kinderen/jongeren?
Sociale media wel of niet toestaan op het werk/op
school/thuis?
Voorzien van PC’s in een gemeenschappelijke ruimte
veeleer dan in kinder/jongerenkamer
Bij kinderen: evt. gebruik van internetfilters (bij
jongeren ligt dit al moeilijker)
Kritisch leren omgaan met bronnen
Vorming i.v.m. het zoeken & vinden van nuttige info
op het internet
Problemen? Contacteer het betrokken
internetbedrijf.
=> Onbetwistbaar belang van media- en
informatiealfabetisering

Opvoedingsondersteuners in de infosamenleving
Empathie als basishouding voor opvoedings-ondersteuners =>
noodzaak tot inleving in/ervaring met nieuwe media
Praat met kinderen/jongeren over gebruik van computer, gsm,
games... => toon dat je ontvankelijk bent
Sociale media (Netlog, Facebook...) hebben potentieel voor
“monitoring” / observatie (/ controleren) van je publiek
Enerzijds: belang van terughoudendheid => als volwassene
niet actief meedoen “in” de sociale media van jongeren
Anderzijds: wees zelf aanwezig in de sociale media:
“gevonden” en “bekeken” worden
“aanspreekbaar” te zijn
af en toe iets in de belangstelling te brengen: bvb. jongeren online
attent maken op interessante evenementen, infoplekken, ... offline
Bedankt voor uw aandacht !
Meer info op o.a.:
www.zappouders.nl
www.mijnkindonline.nl
www.veiligonline.be
mec.khm.be
www.memori.be