CHRONISCHE VERMOEIDHEIDS-SYNDROOM en ... - KU Leuven
CHRONISCHE VERMOEIDHEIDS-SYNDROOM en ... - KU Leuven
CHRONISCHE VERMOEIDHEIDS-SYNDROOM en ... - KU Leuven
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>CHRONISCHE</strong><br />
<strong>VERMOEIDHEIDS</strong>-<br />
<strong>SYNDROOM</strong> (CVS)<br />
HYPE, WETENSCHAP,<br />
<strong>en</strong> UITDAGING<br />
B. Van Houd<strong>en</strong>hove<br />
K.U.Leuv<strong>en</strong>
DIAGNOSE
CVS:<br />
• abnormale vermoeidheid, , > 6 maand<strong>en</strong>,<br />
niet organisch of psychiatrisch verklaard<br />
• minst<strong>en</strong>s 4 bijkom<strong>en</strong>de klacht<strong>en</strong>:<br />
– verspreide spier- of gewrichtspijn<strong>en</strong><br />
– hoofdpijn<br />
– keelpijn / klierzwelling<strong>en</strong><br />
– conc<strong>en</strong>tratie <strong>en</strong> geheug<strong>en</strong>stoorniss<strong>en</strong><br />
– niet-uitrust<strong>en</strong>de slaap<br />
– vertraagd herstel na inspanning<br />
(CDC, 1994)
FM:<br />
• verspreide spier- of gewrichtspijn<br />
• verhoogde pijngevoeligheid bij druk<br />
• niet organisch verklaard<br />
• vaak gepaard met vermoeidheid <strong>en</strong><br />
andere functionele klacht<strong>en</strong><br />
(minst<strong>en</strong>s 11 positieve<br />
‘t<strong>en</strong>der<br />
points’ ) (ACR, 1990)
• CVS <strong>en</strong> fibromyalgie (FM) zijn<br />
beschrijv<strong>en</strong>de diagnostische etikett<strong>en</strong><br />
voor klacht<strong>en</strong><br />
die beantwoord<strong>en</strong> aan bepaalde<br />
‘operationele’ criteria<br />
• deze criteria kunn<strong>en</strong> wijzig<strong>en</strong><br />
naargelang van het verdere<br />
wet<strong>en</strong>schappelijke onderzoek
PREVALENTIE
•CVS<br />
geschat tuss<strong>en</strong> 1 à 5 / 1000<br />
•FM geschat rond 2 / 100<br />
•Nederlands<br />
onderzoek: 30.000<br />
CVS-patiënt<strong>en</strong><br />
•België:: 15.000 à 20.000 CVS-<br />
patiënt<strong>en</strong> ?
• vooral jong-volwass<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
(25-40 jaar)<br />
•ook bij adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
•zeldzaam bij kinder<strong>en</strong><br />
onder de puberteit<br />
•ge<strong>en</strong><br />
beroeps / sociale klasse<br />
verschill<strong>en</strong>
•80%<br />
van de CVS <strong>en</strong> FM<br />
patiënt<strong>en</strong> zijn vrouw<strong>en</strong> (dit<br />
geldt ook voor andere<br />
functionele somatische<br />
syndrom<strong>en</strong>)<br />
•red<strong>en</strong><strong>en</strong> ??? vermoedelijk<br />
hormonaal én sociaal
(aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat CVS <strong>en</strong> FM<br />
stressgebond<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn)…<br />
• vrouwelijke geslachtshormon<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> groter impact op de stress-<br />
fysiologie<br />
• loopt de moderne westerse vrouw -<br />
via haar multiple roll<strong>en</strong> - meer<br />
risico op overbelasting ?
• ‘onverklaarde’ lichamelijke klacht<strong>en</strong><br />
zijn van alle tijd<strong>en</strong><br />
• het CVS-symptom<strong>en</strong>complex werd<br />
100 jaar geled<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> als<br />
‘neurasth<strong>en</strong>ie’ (G. Beard)<br />
• de media stimuler<strong>en</strong> de verspreiding<br />
van ‘modieuze’ ziekte-etikett<strong>en</strong>
• CVS / FM lijk<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong>d<br />
voor te kom<strong>en</strong> in de westerse,<br />
geïndustrialiseerde wereld<br />
(hoewel ge<strong>en</strong> wereldwijd<br />
epidemiologisch onderzoek...)<br />
• red<strong>en</strong><strong>en</strong>: ‘westerse stress’? of...<br />
‘westerse medicalisatie’ ?...
ETIOLOGIE<br />
<strong>en</strong><br />
PATHOGENESE
HET STRESS CONCEPT<br />
• ‘stress’ stress’ verwijst naar e<strong>en</strong> actuele of<br />
pot<strong>en</strong>tiële bedreiging<br />
van ons lichamelijk of psychisch<br />
ev<strong>en</strong>wicht<br />
...<strong>en</strong> naar de psychologische <strong>en</strong><br />
fysiologische process<strong>en</strong> die word<strong>en</strong><br />
geactiveerd om het ev<strong>en</strong>wicht te<br />
behoud<strong>en</strong> of herstell<strong>en</strong>
•‘stress’ is e<strong>en</strong> brug-concept:<br />
...het verklaart hoe diverse vorm<strong>en</strong><br />
van fysieke <strong>en</strong> psychische druk of<br />
belasting ons ev<strong>en</strong>wicht kunn<strong>en</strong><br />
verstor<strong>en</strong>…<br />
… wat aanleiding kan gev<strong>en</strong> tot<br />
zowel psychische als lichamelijke<br />
klacht<strong>en</strong>
Stress-psychologie<br />
• de meest stresser<strong>en</strong>de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />
of situaties (‘stressor<strong>en</strong>’)<br />
zijn dieg<strong>en</strong>e ...<br />
… waarbij m<strong>en</strong> zich hulpeloos <strong>en</strong><br />
hopeloos voelt<br />
voelt (ge<strong>en</strong> vat op de situatie,<br />
uitzichtloos…)<br />
… waarbij m<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> steun van ander<strong>en</strong><br />
ervaart (emotioneel, instrum<strong>en</strong>teel…)
Stress-fysiologie<br />
(1) ‘alarm’ alarm’ fase :<br />
amygdala (‘alarmbel’)<br />
sympathisch z<strong>en</strong>uwstelsel<br />
adr<strong>en</strong>aline bereidt lichaam voor<br />
op ‘vecht<strong>en</strong> of vlucht<strong>en</strong>’
(vervolg)<br />
(2) ‘coping’‘<br />
fase<br />
hypothalamus-<br />
hypofyse-<br />
bijnierschors (HPA-as)<br />
cortisol voorziet het lichaam<br />
van brandstof om ‘vol te houd<strong>en</strong>’
• adr<strong>en</strong>aline <strong>en</strong> cortisol vrijwar<strong>en</strong><br />
ons ev<strong>en</strong>wicht via<br />
regel<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> op<br />
(onder meer)<br />
-immuunsysteem<br />
-herstelprocess<strong>en</strong><br />
-pijnmechanism<strong>en</strong><br />
-slaap-waak-ritme<br />
-gemoedstoestand…
Stress-pathologie<br />
• waneer de stress te int<strong>en</strong>s is<br />
<strong>en</strong>/of te lang duurt (=chronisch<br />
wordt)<br />
raakt het stress-systeem uit balans<br />
<strong>en</strong>...<br />
kunn<strong>en</strong> er psychische <strong>en</strong> lichamelijke<br />
stoorniss<strong>en</strong> ontstaan (=stressgebond<strong>en</strong><br />
aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>)
CVS / FM:<br />
ETIOLOGIE - PATHOGENESE<br />
etiologie betreft de vraag<br />
‘waaromwaarom krijgt m<strong>en</strong> CVS / FM’ ?<br />
pathog<strong>en</strong>ese betreft de vraag<br />
‘hoehoe krijgt m<strong>en</strong> CVS / FM’
ETIOLOGIE<br />
kwetsbaarheid onderhoud<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong><br />
uitlokk<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>
Uitlokk<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
• virale infecties<br />
• fysieke traumata<br />
• operatieve ingrep<strong>en</strong><br />
• slaapstoorniss<strong>en</strong><br />
• zwangerschap<br />
• negatieve lev<strong>en</strong>sgebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> psychische traumata
Kwetsbaarheid<br />
• g<strong>en</strong>etisch (?)<br />
• overactieve lev<strong>en</strong>sstijl<br />
(‘roofbouw pleg<strong>en</strong>’, overdrev<strong>en</strong> perfectionisme,<br />
altijd (moet<strong>en</strong>) zorg<strong>en</strong> voor ander<strong>en</strong>,<br />
ge<strong>en</strong> ‘nee’ kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>’…)<br />
•‘slechte start’ in het lev<strong>en</strong>...<br />
(ervaring<strong>en</strong> van verwaarlozing, geweld<br />
<strong>en</strong> misbruik)
Onderhoud<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
• fysieke deconditionering<br />
• bijkom<strong>en</strong>de depressie / angst<br />
• slaapstoorniss<strong>en</strong><br />
• foutieve opvatting<strong>en</strong> over CVS<br />
• periodische overactiviteit<br />
• chronische infecties (?)
WAT ZEGT ETIOLOGISCH<br />
ONDERZOEK ?<br />
• bij CVS / FM patiënt<strong>en</strong> werd<br />
evid<strong>en</strong>tie gevond<strong>en</strong> voor<br />
frequ<strong>en</strong>t voorafgaande fysieke <strong>en</strong><br />
psychische stressor<strong>en</strong>…<br />
zowel in de onmiddellijke,<br />
als in de vroege voorgeschied<strong>en</strong>is
(vervolg)<br />
• bij CVS / FM patiënt<strong>en</strong> werd<br />
evid<strong>en</strong>tie gevond<strong>en</strong> voor<br />
onderhoud<strong>en</strong>de / versterk<strong>en</strong>de rol<br />
van...<br />
diverse fysieke, cognitieve, , <strong>en</strong><br />
sociale factor<strong>en</strong>
PATHOGENESE<br />
berust vermoedelijk op<br />
ontregeling<strong>en</strong> in:<br />
• stresshormonaal systeem<br />
• immuunsysteem<br />
• herstelmechanism<strong>en</strong><br />
• pijnverwerkingssysteem<br />
• slaap-waak-ritme...
WAT ZEGT<br />
PATHOGENETHISCH<br />
ONDERZOEK ?<br />
• bij CVS / FM patiënt<strong>en</strong> werd evid<strong>en</strong>tie<br />
gevond<strong>en</strong> voor:<br />
-hypo-reactiviteit<br />
van de HPA-as<br />
(met relatief lage cortisol spiegels)<br />
-lichte immuunactivatie <strong>en</strong><br />
abnormale cytokine productie
Etio-pathog<strong>en</strong>etische<br />
hypothese (1)<br />
uitlokk<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
ontregeling stresshormon<strong>en</strong><br />
ontregeling immuunsysteem, etc
Etio-pathog<strong>en</strong>etische<br />
hypothese (2)<br />
uitlokk<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
ontregeling immuunsyteem<br />
ontregeling stresshormon<strong>en</strong>, etc
• het ‘verhaal‘<br />
verhaal’ ’ van de CVS / FM patiënt<br />
suggereert …<br />
dat de klacht<strong>en</strong> ontstaan door<br />
diverse vorm<strong>en</strong> van<br />
fysieke <strong>en</strong>/of psychische)<br />
overbelasting…<br />
bij person<strong>en</strong> die (mogelijkmogelijk door<br />
vroegere belast<strong>en</strong>de ervaring<strong>en</strong>)<br />
reeds extra-kwetsbaar war<strong>en</strong>
• dit ligt in de lijn van rec<strong>en</strong>t<br />
neurobiologisch onderzoek<br />
(bij dier<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>)<br />
waaruit blijkt dat...<br />
…vroegtijdige stress <strong>en</strong> trauma<br />
blijv<strong>en</strong>de spor<strong>en</strong> nalat<strong>en</strong> in de<br />
ontwikkeling van het<br />
stress-systeem…<br />
waardoor het kwetsbaarder wordt<br />
voor latere stressor<strong>en</strong>
het lijkt alsof het stress-<br />
systeem bij CVS-patiënt<strong>en</strong><br />
- met name de HPA-as -<br />
zijn ‘veerkracht’<br />
heeft verlor<strong>en</strong>...
BEHANDELING
THERAPEUTISCHE<br />
PRINCIPES<br />
• E<strong>en</strong> rechtstreekse korte-termijn behandeling<br />
(b.v. via medicatie) is actueel niet<br />
beschikbaar, maar...<br />
de evolutie van CVS / FM wordt<br />
onrechtstreeks <strong>en</strong> op langere termijn<br />
sterk bepaald door de wijze waarop<br />
de patiënt met klacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong><br />
omgaat
wat betek<strong>en</strong>t ‘er goed mee<br />
omgaan’ ?<br />
• aanvaarding van, <strong>en</strong> aanpassing aan<br />
‘kwetsbare gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>’<br />
• zorgvuldig doser<strong>en</strong> van activiteit<br />
• zeer progressieve fysieke conditie-opbouw<br />
• op langere termijn: realistische bijsturing<br />
van lev<strong>en</strong>sstijl <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sdoel<strong>en</strong>
• onder deze voorwaard<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong><br />
geleidelijk herstel van de<br />
neurobiologische ontregeling<strong>en</strong><br />
optred<strong>en</strong><br />
• voor veel CVS / FM patiënt<strong>en</strong> is de<br />
terugkeer naar het vroegere activiteits-<br />
niveau niet haalbaar, <strong>en</strong> ook niet<br />
w<strong>en</strong>selijk...
THERAPEUTISCHE<br />
PRAKTIJK<br />
• ‘er goed mee ler<strong>en</strong> omgaan’ kan<br />
word<strong>en</strong> begeleid via cognitieve<br />
gedragstherapie (CGT)<br />
• progressieve conditietraining gebeurt<br />
best onder begeleiding van<br />
kinesitherapeut
PROGNOSE
• niet meer dan 10% van CVS / FM<br />
patiënt<strong>en</strong> (behandeld of onbehandeld)<br />
keert volledig terug naar<br />
het vroegere activiteitsniveau<br />
• meer dan de helft rapporteert<br />
beterschap op langere termijn<br />
• de prognose is beter bij<br />
kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong>
• de prognose is duidelijk beter bij<br />
patiënt<strong>en</strong> die hun probleem<br />
actief aanpakk<strong>en</strong><br />
• de prognose is duidelijk slechter bij<br />
voortbestaan van onderhoud<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong>
CVS / FM:<br />
UITDAGING VOOR<br />
DE MODERNE<br />
GENEES<strong>KU</strong>NDE
stressgebond<strong>en</strong> syndrom<strong>en</strong><br />
dwing<strong>en</strong> ons less<strong>en</strong> te trekk<strong>en</strong> uit<br />
de geschied<strong>en</strong>is…<br />
• is CVS ‘oude wijn in nieuwe zakk<strong>en</strong>’?<br />
e<strong>en</strong> modeziekte?<br />
• cfr. . moderne ‘post-war’ syndrom<strong>en</strong><br />
(gulf-war syndroom, cambodja syndroom,<br />
balkan syndroom…)
• de manier waarop emotioneel<br />
onwelzijn<br />
wordt verklaard <strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd<br />
is socio-cultureel bepaald<br />
<strong>en</strong> aan verandering<strong>en</strong> onderhevig<br />
…werk<strong>en</strong> Wal<strong>en</strong> minder hard<br />
dan Vlaming<strong>en</strong> ???
stressgebond<strong>en</strong> syndrom<strong>en</strong> wijz<strong>en</strong><br />
op het onderscheid:<br />
illness, disease, disability<br />
• veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich ziek (ill(<br />
ill),<br />
<strong>en</strong> functioneel beperkt (disabled(<br />
disabled),<br />
zonder e<strong>en</strong> ‘officiële’ ziekte (disease(<br />
disease)<br />
te hebb<strong>en</strong><br />
• veel arts<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> hiermee ge<strong>en</strong> raad,<br />
omdat ze hiervoor onvoldo<strong>en</strong>de zijn opgeleid
om stressgebond<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
te begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> te goed te behandel<strong>en</strong><br />
moet naar het verhaal van de patiënt<br />
word<strong>en</strong> geluisterd<br />
…is dit meer uitzondering dan regel<br />
in onze moderne g<strong>en</strong>eeskunde ?
stressgebond<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
wijz<strong>en</strong> op de biopsychosociale<br />
complexiteit van ziekte-oorzak<strong>en</strong><br />
• etiologische multi-causaliteit<br />
<strong>en</strong><br />
multi-dim<strong>en</strong>sionaliteit<br />
is de regel<br />
• psychosomatiek zit niet ‘tuss<strong>en</strong> de or<strong>en</strong>’<br />
…t<strong>en</strong>zij!
• nieuwe integratieve<br />
‘brug-wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>’...<br />
- de psychoneuro-<strong>en</strong>docrinologie<br />
<strong>en</strong> psychoneuro-immunologie<br />
-<br />
...zull<strong>en</strong> in de toekomst begrijpelijk<br />
kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
hoe ingrijp<strong>en</strong>d de invloed kan zijn<br />
van ‘ons verhaal’ op ons lichaam
stressgebond<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
wijz<strong>en</strong> op het belang van medisch-<br />
sociale factor<strong>en</strong><br />
• arts<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> omgaan met het impact<br />
van de moderne media<br />
• de maatschappij moet zich bezinn<strong>en</strong><br />
over hoe om te gaan met dieg<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
die onder te grote belasting bezwijk<strong>en</strong>
• nem<strong>en</strong> onverklaarde pijn <strong>en</strong><br />
vermoeidheid toe als ‘moderne’<br />
uitdrukking<strong>en</strong> van psychisch<br />
onwelzijn ?
• is de og<strong>en</strong>schijnlijke to<strong>en</strong>ame<br />
van stressgebond<strong>en</strong><br />
psychische <strong>en</strong> lichamelijke<br />
aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>...<br />
…e<strong>en</strong> symptoom van e<strong>en</strong> ‘zieke’<br />
maatschappij ?
EXAMENVRAGEN<br />
• bespreek <strong>en</strong>kele sociaal-epidemiologische<br />
aspect<strong>en</strong> van CVS<br />
• er wordt vaak gezegd: ‘de oorzaak van CVS<br />
is onbek<strong>en</strong>d’-- klopt dat ?<br />
• waarom wacht<strong>en</strong> CVS patiënt<strong>en</strong> beter niet<br />
op ‘de wonderpil’ ?
Change language