05.05.2014 Views

de basisvorming: aanpassing en toekomstbeeld - Onderwijsraad

de basisvorming: aanpassing en toekomstbeeld - Onderwijsraad

de basisvorming: aanpassing en toekomstbeeld - Onderwijsraad

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

DE BASISVORMING: AANPASSING EN TOEKOMSTBEELD<br />

advies


De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong>


Colofon<br />

De On<strong>de</strong>rwijsraad is e<strong>en</strong> onafhankelijk adviescollege, opgericht in 1919. De raad adviseert, gevraagd <strong>en</strong><br />

ongevraagd, over hoofdlijn<strong>en</strong> van het beleid <strong>en</strong> <strong>de</strong> wetgeving op het gebied van het on<strong>de</strong>rwijs. Hij adviseert<br />

<strong>de</strong> ministers van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> van Landbouw, Natuurbeheer <strong>en</strong> Visserij. De<br />

Eerste <strong>en</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>de</strong>r Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> raad ook om advies vrag<strong>en</strong>. Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in<br />

speciale gevall<strong>en</strong> van lokaal on<strong>de</strong>rwijsbeleid e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad.<br />

De raad gebruikt in zijn advisering verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> (bijvoorbeeld on<strong>de</strong>rwijskundige, economische <strong>en</strong> juridische)<br />

disciplinaire aspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbindt <strong>de</strong>ze met ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>de</strong> praktijk van het on<strong>de</strong>rwijs. Ook <strong>de</strong> internationale<br />

dim<strong>en</strong>sie van educatie in Ne<strong>de</strong>rland heeft steeds <strong>de</strong> aandacht.<br />

De raad adviseert over e<strong>en</strong> breed terrein van het on<strong>de</strong>rwijs, dat wil zegg<strong>en</strong> van voorschoolse educatie tot<br />

aan postuniversitair on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> bedrijfsopleiding<strong>en</strong>.<br />

De product<strong>en</strong> van <strong>de</strong> raad wor<strong>de</strong>n gepubliceerd in <strong>de</strong> vorm van adviez<strong>en</strong>, studies <strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast initieert <strong>de</strong> raad seminars <strong>en</strong> website-discussies over on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> die van belang zijn voor het<br />

on<strong>de</strong>rwijsbeleid.<br />

De raad bestaat uit zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> le<strong>de</strong>n die op persoonlijke titel zijn b<strong>en</strong>oemd.<br />

Advies De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong>. Voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning<br />

voor <strong>de</strong> lange termijn, uitgebracht aan <strong>de</strong> Staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>.<br />

Nr. OR 20010428/592, oktober 2001.<br />

Uitgave van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag, 2001<br />

Bestelling<strong>en</strong> van publicaties:<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad<br />

Nassaulaan 6<br />

2514 JS D<strong>en</strong> Haag<br />

email: secretariaat@on<strong>de</strong>rwijsraad.nl<br />

(070) 310 00 00 of via <strong>de</strong> website: www.on<strong>de</strong>rwijsraad.nl<br />

Ontwerp <strong>en</strong> opmaak: Maart<strong>en</strong> Balyon, grafische vormgeving bv<br />

Drukwerk: Drukkerij Artoos<br />

© On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.<br />

Alle recht<strong>en</strong> voorbehou<strong>de</strong>n. All rights reserved.


De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong><br />

Voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning voor <strong>de</strong> lange termijn<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag, oktober 2001


ONS KENMERK<br />

20010471/592<br />

UW KENMERK<br />

VO/BOB/2001/4307 <strong>en</strong><br />

VO/BOB/2001/7592<br />

CONTACTPERSOON<br />

DOORKIESNUMMER<br />

Aan <strong>de</strong> staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

mevrouw drs. K.Y.I.J. A<strong>de</strong>lmund<br />

Postbus 25000<br />

2700 LZ Zoetermeer<br />

PLAATS / DATUM<br />

D<strong>en</strong> Haag, 8 oktober 2001<br />

ONDERWERP<br />

Advies De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong><br />

Mevrouw <strong>de</strong> Staatssecretaris,<br />

Met g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> biedt <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad u hierbij zijn advies<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> aan.<br />

U verzocht <strong>de</strong> raad bij bov<strong>en</strong>vermel<strong>de</strong> briev<strong>en</strong> u van advies te<br />

di<strong>en</strong><strong>en</strong> over <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> zodanig dat u in overleg met <strong>de</strong><br />

Twee<strong>de</strong> Kamer politieke keuzes kunt mak<strong>en</strong> over <strong>de</strong> inhoud <strong>en</strong><br />

inrichting ervan.<br />

De raad heeft zijn beantwoording van uw verzoek neergelegd<br />

in voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong> voorstel voor <strong>de</strong><br />

lange termijn.<br />

NASSAULAAN 6<br />

2514 JS DEN HAAG<br />

TELEFOON 070 310 00 00<br />

FAX 070 356 14 74<br />

E-MAIL SECRETARIAAT@ONDERWIJSRAAD.NL<br />

WEBSITE WWW.ONDERWIJSRAAD.NL<br />

De raad verwacht hiermee e<strong>en</strong> constructieve bijdrage aan het<br />

voortgezet on<strong>de</strong>rwijs te lever<strong>en</strong>.<br />

Nam<strong>en</strong>s <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad,<br />

prof. dr. A.M.L. van Wiering<strong>en</strong><br />

voorzitter<br />

drs. A. van <strong>de</strong>r Rest<br />

algeme<strong>en</strong> secretaris


6<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Inhoudsopgave<br />

1 Inleiding 9<br />

1.1 Aanleiding tot het advies 9<br />

1.2 Het Advies Ag<strong>en</strong>da voor <strong>de</strong> herijking van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> 10<br />

1.3De adviesaanvraag 13<br />

1.4 Twee perspectiev<strong>en</strong>: korte <strong>en</strong> lange termijn 14<br />

1.5 De aanpak <strong>en</strong> opzet van het advies 15<br />

2 Voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn 17<br />

2.1 Inleiding <strong>en</strong> reikwijdte 17<br />

2.2 Aanleiding voor het langetermijnvoorstel 18<br />

2.3Maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> 18<br />

2.4 Inhoud, or<strong>de</strong>ning <strong>en</strong> beleidsrelatie 20<br />

2.5 Beleids- <strong>en</strong> ontwikkelstrategie 24<br />

3 Voorstel voor e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum 26<br />

3.1 E<strong>en</strong> kerncurriculum voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> 27<br />

3.2 De inhoud van het kerncurriculum 30<br />

3.3 Het differ<strong>en</strong>tieel curriculum 36<br />

3.4 Aansturing van het kerncurriculum 37<br />

3.5 Consequ<strong>en</strong>ties voor <strong>de</strong> doorstroom 41<br />

3.6 Implem<strong>en</strong>tatie 43<br />

4 Sam<strong>en</strong>vatting <strong>en</strong> slotbeschouwing 47<br />

Bijlage 1: Adviesaanvraag B1-1<br />

Bijlage 2: De aanpak van het advies B2-9<br />

Bijlage 3: Voorbeeld van ver<strong>de</strong>ling van tijd B3-11


1 Inleiding<br />

In dit hoofdstuk wordt beschrev<strong>en</strong> wat <strong>de</strong> aanleiding is van het on<strong>de</strong>rhavige advies over<br />

e<strong>en</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het on<strong>de</strong>rwijsprogramma van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Na e<strong>en</strong> bespreking<br />

van het evaluatierapport over <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> van <strong>de</strong> inspectie uit 1999 <strong>en</strong> <strong>de</strong> beleidsreactie<br />

daarop in paragraaf 1.1, volgt e<strong>en</strong> korte weergave van het advies van <strong>de</strong> raad<br />

over <strong>de</strong>ze beleidsreactie in paragraaf 1.2. In paragraaf 1.3 komt <strong>de</strong> adviesaanvraag aan<br />

<strong>de</strong> or<strong>de</strong>. In paragraaf 1.4 wordt <strong>de</strong> keuze van <strong>de</strong> raad voor e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring langs twee<br />

spor<strong>en</strong> toegelicht. Het eerste spoor betreft e<strong>en</strong> procedure-voorstel voor e<strong>en</strong> meer fundam<strong>en</strong>tele<br />

herzi<strong>en</strong>ing die na 2010 ingevoerd zou moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n: e<strong>en</strong> voorstel voor <strong>de</strong><br />

lange termijn. Het twee<strong>de</strong> spoor betreft <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> raad voor <strong>de</strong> korte<br />

termijn, dat wil zegg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>aanpassing</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> die in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van 2004<br />

tot ± 2010 haar beslag moet krijg<strong>en</strong>. Paragraaf 1.5 besluit met e<strong>en</strong> beschrijving van <strong>de</strong><br />

gevolg<strong>de</strong> werkwijze, aanpak <strong>en</strong> opbouw van het advies.<br />

1.1 Aanleiding tot het advies<br />

In 1991 werd op verzoek van <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer in <strong>de</strong> Wet op <strong>de</strong> Basisvorming vastgelegd<br />

dat <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> vóór 1 augustus 1999 zou wor<strong>de</strong>n geëvalueerd. 1 De Inspectie heeft,<br />

in opdracht van <strong>de</strong> staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, invulling<br />

gegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong>ze wettelijke bepaling <strong>en</strong> in september 1999 e<strong>en</strong> evaluatierapport opgeleverd,<br />

getiteld Werk aan <strong>de</strong> basis. Evaluatie van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> na vijf jaar. 2 Het on<strong>de</strong>rwerp<br />

van <strong>de</strong> evaluatie was <strong>de</strong> integrale kwaliteit van het on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> eerste leerjar<strong>en</strong><br />

van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. De hoofdconclusie van <strong>de</strong> inspectie luid<strong>de</strong>: “De<br />

Ne<strong>de</strong>rlandse schol<strong>en</strong> voor voortgezet on<strong>de</strong>rwijs bie<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rbouw e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

1 Zie <strong>de</strong> Wet van 27 mei 1992, hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> wijziging van on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> Wet op het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong> Wet op het basison<strong>de</strong>rwijs, <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> in het basison<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> <strong>de</strong> invoering van het voorberei<strong>de</strong>nd beroepson<strong>de</strong>rwijs. Staatsblad 1992, 270. De<br />

evaluatie is vastgelegd in artikel IV, Overgangsbepaling<strong>en</strong> <strong>basisvorming</strong> - B Evaluatie.<br />

2 Inspectie van het on<strong>de</strong>rwijs (1999), Werk aan <strong>de</strong> basis. Evaluatie van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> na vijf jaar.<br />

Utrecht, september 1999.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 9


kernkwaliteit <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in <strong>de</strong> vijf jar<strong>en</strong> sinds <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> het<br />

on<strong>de</strong>rwijs op <strong>de</strong> vormvereist<strong>en</strong> van <strong>de</strong> wet aangepast. Ze hebb<strong>en</strong> daarbij nog niet<br />

voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> vor<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> gemaakt met <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke <strong>en</strong> didactische <strong>aanpassing</strong> van het<br />

on<strong>de</strong>rwijs aan <strong>de</strong> eis<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.” (p. 119).<br />

De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> problem<strong>en</strong> ston<strong>de</strong>n c<strong>en</strong>traal in het evaluatierapport:<br />

• overla<strong>de</strong>nheid van het programma (te veel kerndoel<strong>en</strong>, te weinig tijd, op <strong>de</strong><br />

gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> school krijg<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> bij 64% van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> van alle vakk<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> kans <strong>de</strong>ze ook te ler<strong>en</strong> beheers<strong>en</strong>);<br />

• te weinig aandacht voor het geheel van kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e vaardigheidsdoel<strong>en</strong>;<br />

• beperkte vernieuwing van <strong>de</strong> didactische aanpak; actief ler<strong>en</strong>, differ<strong>en</strong>tiatie <strong>en</strong><br />

nieuwe vakdidactische elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> tot lev<strong>en</strong>;<br />

• versnippering van het aanbod, te weinig sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

sam<strong>en</strong>werking binn<strong>en</strong> secties;<br />

• onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundig lei<strong>de</strong>rschap gericht op het primaire proces;<br />

• het niet goed functioner<strong>en</strong> van <strong>de</strong> afsluit<strong>en</strong><strong>de</strong> toetsing, het advies eind twee<strong>de</strong><br />

leerjaar <strong>en</strong> <strong>de</strong> oriëntatie op studie <strong>en</strong> beroep;<br />

• onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> afstemming tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw van met<br />

name het havo/vwo;<br />

• diverse problem<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> zich vooral in het vmbo.<br />

In <strong>de</strong> beleidsreactie van <strong>de</strong> staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> 3 op<br />

het rapport van <strong>de</strong> inspectie wer<strong>de</strong>n maatregel<strong>en</strong> voorgesteld die <strong>de</strong> kom<strong>en</strong><strong>de</strong> paar jaar<br />

tegemoet zou<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> voornaamste problem<strong>en</strong> die <strong>de</strong> Inspectie in haar<br />

evaluatierapport heeft gesignaleerd. De maatregel<strong>en</strong> die zijn voorgesteld moet<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />

<strong>de</strong> beleidsreactie wor<strong>de</strong>n beschouwd als opmaat naar e<strong>en</strong> nieuw programma met meer<br />

ruimte voor schol<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong> keuzes, profilering <strong>en</strong> schoolontwikkeling (beleidsreactie,<br />

p. 2). Zij zijn neergelegd in e<strong>en</strong> wijziging van <strong>de</strong> Wet op het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. 4 De<br />

maatregel<strong>en</strong> zijn per 1 augustus 2001 van kracht. Zij bestaan on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re uit:<br />

• e<strong>en</strong> financiële impuls voor on<strong>de</strong>r meer schoolontwikkeling;<br />

• ruimte voor schol<strong>en</strong> om keuzes te mak<strong>en</strong> uit het geheel van kerndoel<strong>en</strong>;<br />

• afschaffing van <strong>de</strong> verplichte toetsing, advisering <strong>en</strong> certificering in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

In <strong>de</strong> beleidsreactie werd tev<strong>en</strong>s aangekondigd dat <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad advies zou wor<strong>de</strong>n<br />

gevraagd over <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> inhoud van het programma van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

1.2 Het advies Ag<strong>en</strong>da voor e<strong>en</strong> herijking van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

Op 14 november 2000 bracht <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad het advies Ag<strong>en</strong>da voor e<strong>en</strong> herijking<br />

van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> uit. In dit advies reageer<strong>de</strong> <strong>de</strong> raad op <strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> die door <strong>de</strong><br />

staatssecretaris wer<strong>de</strong>n voorgesteld <strong>en</strong> stel<strong>de</strong> hij e<strong>en</strong> aantal fundam<strong>en</strong>tele vrag<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

3 Brief van <strong>de</strong> Staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> Voorzitter van <strong>de</strong><br />

Twee<strong>de</strong> Kamer met <strong>de</strong> beleidsreactie Ruimte voor kwaliteit van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>, d.d. 29 september<br />

1999.<br />

4 Wet van 4 juli 2001 tot wijziging van <strong>de</strong> Wet op het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs in verband met wijziging<strong>en</strong> in<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Staatsblad 2001, 340.<br />

10<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


De raad was van m<strong>en</strong>ing dat <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale, wettelijke doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> in<br />

onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mate zijn <strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gerealiseerd. 5 Dit wordt veroorzaakt door e<strong>en</strong> complex<br />

geheel van factor<strong>en</strong>, dat is terug te voer<strong>en</strong> op <strong>de</strong> wijze waarop <strong>de</strong> wet tot stand is<br />

gekom<strong>en</strong>, het algem<strong>en</strong>e karakter van <strong>de</strong> doel<strong>en</strong>, verschuiving<strong>en</strong> in doel<strong>en</strong>, <strong>de</strong> beperkte<br />

operationalisering, ongunstige omstandighe<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> invoering <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gelei<strong>de</strong>lijk<br />

veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> maatschappelijke <strong>en</strong> beleidsmatige context. 6<br />

De raad heeft <strong>de</strong> doel<strong>en</strong> in zijn vorige advies over <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> uitvoerig besprok<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> van comm<strong>en</strong>taar voorzi<strong>en</strong>. Zijn conclusies wor<strong>de</strong>n hieron<strong>de</strong>r kort weergegev<strong>en</strong>.<br />

Achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s passer<strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> <strong>de</strong> revue:<br />

a Algehele verhoging van het peil van het jeugdon<strong>de</strong>rwijs<br />

b Mo<strong>de</strong>rnisering<br />

c Harmonisering<br />

d Uitstel van <strong>de</strong>finitieve studie- <strong>en</strong> beroepskeuze<br />

e Versterking van het beroepsvoorberei<strong>de</strong>nd karakter van het beroepson<strong>de</strong>rwijs.<br />

Algehele verhoging van het peil van het jeugdon<strong>de</strong>rwijs<br />

In het werkdocum<strong>en</strong>t Achtergron<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> werd aangegev<strong>en</strong> dat het bij<br />

<strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> heeft ontbrok<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> hel<strong>de</strong>re operationalisering<br />

van <strong>de</strong>ze doelstelling. De verhoging van het peil van het on<strong>de</strong>rwijs werd zowel breed (in<br />

<strong>de</strong> zin van verdieping, verbreding <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rnisering van het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

participatie van leerling<strong>en</strong>) als smal (verbetering van bepaal<strong>de</strong> leerlingprestaties)<br />

opgevat. De raad stel<strong>de</strong> vast dat <strong>de</strong>ze doelstelling e<strong>en</strong> hoog ambiti<strong>en</strong>iveau heeft, zon<strong>de</strong>r<br />

dat sprake is van e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke instrum<strong>en</strong>tatie. De inspectie conclu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> dat <strong>de</strong><br />

prestaties <strong>en</strong> het r<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t van het on<strong>de</strong>rwijs iets verbeterd zijn sinds <strong>de</strong> invoering van<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Wordt naar <strong>de</strong> doelstelling in bre<strong>de</strong>re zin gekek<strong>en</strong>, dan is het beeld<br />

meer diffuus.<br />

Mo<strong>de</strong>rnisering van het on<strong>de</strong>rwijs<br />

De raad oor<strong>de</strong>el<strong>de</strong> dat het proces van mo<strong>de</strong>rnisering van het programma langzaam op<br />

gang begint te kom<strong>en</strong>. Verbreding door invoering van nieuwe vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer vaardigheidsgericht<br />

on<strong>de</strong>rwijs hebb<strong>en</strong> meer acc<strong>en</strong>t gekreg<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> uitvoering krijgt echter nog<br />

vaak het cognitieve acc<strong>en</strong>t door exam<strong>en</strong>eis<strong>en</strong> van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> programma’s, door tijdgebrek,<br />

door onbek<strong>en</strong>dheid met <strong>de</strong> nieuwe on<strong>de</strong>rwijsvorm<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. De vernieuwing<strong>en</strong> op dit vlak<br />

beginn<strong>en</strong>, me<strong>de</strong> als gevolg van <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw van het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs, op gang te kom<strong>en</strong>. Vernieuwing<strong>en</strong> op dit gebied verg<strong>en</strong> visie <strong>en</strong> beleid, zowel<br />

op het niveau van <strong>de</strong> sectie als het schoolniveau. De overla<strong>de</strong>nheid van het programma<br />

<strong>en</strong> het ontbrek<strong>en</strong> van tijd voor overleg <strong>en</strong> schoolontwikkeling vorm<strong>en</strong> belangrijke<br />

belemmering<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re ontwikkeling van <strong>de</strong>ze doelstelling.<br />

5 In <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rans van <strong>de</strong> wet op <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> staan <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale doelstelling<strong>en</strong><br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>:<br />

1 e<strong>en</strong> algehele verhoging van het peil van het jeugdon<strong>de</strong>rwijs;<br />

2 uitstel van het mom<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> verplichte studie- <strong>en</strong> beroepskeuze;<br />

3 versterking van het beroepsvoorberei<strong>de</strong>nd karakter van het lager beroepson<strong>de</strong>rwijs<br />

Gesteld wordt dat het met het oog op het realiser<strong>en</strong> van <strong>de</strong> eerste twee doel<strong>en</strong> nodig is:<br />

- het on<strong>de</strong>rwijsprogramma voor <strong>de</strong> eerste leerjar<strong>en</strong> te mo<strong>de</strong>rniser<strong>en</strong>;<br />

- het on<strong>de</strong>rwijsprogramma ge<strong>de</strong>eltelijk te harmoniser<strong>en</strong> tot één <strong>basisvorming</strong> voor alle leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kerndoel<strong>en</strong> in te voer<strong>en</strong> voor het basison<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

6 De raad heeft <strong>de</strong> totstandkoming van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> het implem<strong>en</strong>tatieproces uitvoerig geanalyseerd<br />

in het werkdocum<strong>en</strong>t Achtergron<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> (2000).<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 11


Ge<strong>de</strong>eltelijke harmonisering van het on<strong>de</strong>rwijs<br />

Dit is misschi<strong>en</strong> <strong>de</strong> meest k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><strong>de</strong> doelstelling van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Tegelijkertijd<br />

heeft juist <strong>de</strong>ze doelstelling vanaf het begin <strong>de</strong> meeste discussie opgeroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> is voortdur<strong>en</strong>d<br />

aan veran<strong>de</strong>ring on<strong>de</strong>rhevig geweest. De <strong>basisvorming</strong> heeft in <strong>de</strong> praktijk tot e<strong>en</strong><br />

ge<strong>de</strong>eltelijke harmonisering geleid, maar niet in grote mate. Sinds <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> krijg<strong>en</strong><br />

leerling<strong>en</strong> in alle schooltyp<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong>. De verschill<strong>en</strong> in aanbod<br />

tuss<strong>en</strong> schoolsoort<strong>en</strong> zijn echter groot. De kerndoel<strong>en</strong> vorm<strong>de</strong>n het c<strong>en</strong>trale mid<strong>de</strong>l voor<br />

<strong>de</strong> harmonisering van het on<strong>de</strong>rwijs. Als gevolg van <strong>de</strong> globale aard van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> omschrijving van het te realiser<strong>en</strong> niveau hebb<strong>en</strong> zij hun functie<br />

echter onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> waar gemaakt. Vanaf 1 augustus 2001 is het bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wettelijk<br />

mogelijk dat schol<strong>en</strong> zelf e<strong>en</strong> keuze mak<strong>en</strong> uit het geheel van kerndoel<strong>en</strong>. Dat dit <strong>de</strong><br />

harmoniser<strong>en</strong><strong>de</strong> werking van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r zal vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, mag dui<strong>de</strong>lijk zijn.<br />

Uitstel van <strong>de</strong>finitieve studie- <strong>en</strong> beroepskeuze<br />

Ook <strong>de</strong> mate waarin <strong>de</strong>ze doelstelling wordt gerealiseerd, is beperkt. Net als <strong>de</strong> doelstelling<br />

gericht op harmonisering is ook <strong>de</strong>ze doelstelling gaan<strong>de</strong>weg het beleidsproces<br />

on<strong>de</strong>rhevig geweest aan veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>. Deze doelstelling heeft uitein<strong>de</strong>lijk vooral <strong>de</strong><br />

betek<strong>en</strong>is gekreg<strong>en</strong> van het verruim<strong>en</strong> van <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> keuze voor e<strong>en</strong> opleidingstype<br />

of beroepsrichting te herzi<strong>en</strong>, of, in term<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Inspectie, het realiser<strong>en</strong> van<br />

‘bewegelijkheid binn<strong>en</strong> het on<strong>de</strong>rwijssysteem’.<br />

E<strong>en</strong> feit is dat er meer leerling<strong>en</strong> dan voorhe<strong>en</strong> in ‘dakpanklass<strong>en</strong>’ wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgebracht<br />

<strong>en</strong> dat het aantal wisseling<strong>en</strong> van schoolsoort iets is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Tegelijkertijd is er<br />

echter sprake van t<strong>en</strong><strong>de</strong>ns<strong>en</strong> in <strong>de</strong> richting van meer selectiviteit. Zo blijkt uit gegev<strong>en</strong>s<br />

van <strong>de</strong> Inspectie dat er tuss<strong>en</strong> 1998 <strong>en</strong> 1999 weer e<strong>en</strong> lichte to<strong>en</strong>ame valt te constater<strong>en</strong><br />

van homog<strong>en</strong>e klass<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> afname van dakpanklass<strong>en</strong> <strong>en</strong> breed sam<strong>en</strong>gestel<strong>de</strong><br />

klass<strong>en</strong>. 7 Ook lijkt er e<strong>en</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ns waar te nem<strong>en</strong> van vervroeg<strong>de</strong> selectie, vóór aanvang<br />

van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. 8<br />

Versterking van het vbo<br />

De raad heeft geconclu<strong>de</strong>erd dat <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> niet tot e<strong>en</strong> versterking<br />

van <strong>de</strong> positie van het vbo heeft geleid. De invoering van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

basisprogramma van 15 vakk<strong>en</strong>, in combinatie met e<strong>en</strong> verplicht minimum van 24 uur<br />

voor <strong>de</strong> beroepsgerichte vakk<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw <strong>en</strong> daarop gebaseer<strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verblijfsduur-maatregel, hebb<strong>en</strong> het vbo met e<strong>en</strong> welhaast onmogelijke<br />

opdracht opgeza<strong>de</strong>ld. De meeste vbo-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> ertoe over <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> na<br />

twee jaar af te sluit<strong>en</strong>, ook als e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> niet aan bod was gekom<strong>en</strong>.<br />

Voor schol<strong>en</strong> was het e<strong>en</strong> logische keuze om voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> tijd voor voorbereiding op <strong>de</strong><br />

exam<strong>en</strong>s zwaar<strong>de</strong>r te lat<strong>en</strong> weg<strong>en</strong> dan het realiser<strong>en</strong> van alle kerndoel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

Vorm<strong>en</strong> van integratie van algeme<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> praktische on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> zijn<br />

nauwelijks van <strong>de</strong> grond gekom<strong>en</strong>. De omslag van e<strong>en</strong> beroepsoplei<strong>de</strong>nd naar e<strong>en</strong><br />

beroepsvoorberei<strong>de</strong>nd karakter van het vbo verloopt zeer langzaam. Behalve draagvlak<br />

ontbrak het ook aan mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> (lokal<strong>en</strong>, inv<strong>en</strong>taris, metho<strong>de</strong>n) in het vbo om <strong>de</strong>ze cultuuromslag<br />

te realiser<strong>en</strong>.<br />

7 Zie on<strong>de</strong>r ‘extra informatie’ op <strong>de</strong> site: www.kwaliteitskaart.nl/kwaliteit2000 van <strong>de</strong> Inspectie van het<br />

On<strong>de</strong>rwijs.<br />

8 Zie on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re Van <strong>de</strong>r Werf, M.P.C., Lubbers M.J. & Kuyper H. (1999), On<strong>de</strong>rwijsresultat<strong>en</strong> van<br />

VOCL’89 <strong>en</strong> VOCL’93 leerling<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag/Groning<strong>en</strong>: Ne<strong>de</strong>rlandse Organisatie voor Wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

On<strong>de</strong>rzoek/GION Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong> (p. 69).<br />

12<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Het ligt volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> raad niet in <strong>de</strong> re<strong>de</strong> te verwacht<strong>en</strong> dat het vanzelf nog wel goed zal<br />

kom<strong>en</strong> met <strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. De c<strong>en</strong>trale doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />

<strong>basisvorming</strong> moet<strong>en</strong> daarom kritisch teg<strong>en</strong> het licht wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n <strong>en</strong> ge<strong>de</strong>eltelijk<br />

wor<strong>de</strong>n herijkt. Pas wanneer hel<strong>de</strong>rheid bestaat over <strong>de</strong> reikwijdte <strong>en</strong> gew<strong>en</strong>ste operationalisering<br />

van <strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> over wat hierbij van schol<strong>en</strong> mag wor<strong>de</strong>n verwacht, is<br />

het mogelijk om tot e<strong>en</strong> nieuw programma voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> te kom<strong>en</strong>.<br />

De raad acht e<strong>en</strong> herijking <strong>en</strong> aanscherping van met name <strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> gericht op<br />

harmonisering <strong>en</strong> uitstel van studie- <strong>en</strong> beroepskeuze noodzakelijk. De doelstelling<strong>en</strong><br />

gericht op verhoging van het on<strong>de</strong>rwijspeil <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rnisering hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>er<br />

karakter dat <strong>de</strong> reikwijdte van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> overtreft. Deze doelstelling<strong>en</strong> zijn in feite<br />

van toepassing op het gehele (voortgezet) on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> verg<strong>en</strong> dan ook e<strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

beleid dan e<strong>en</strong> wijziging van het programma van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Ook <strong>de</strong> doelstelling<br />

gericht op versterking van het vbo overstijgt <strong>de</strong> reikwijdte van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Het<br />

vbo is per 1 augustus 2001 ingebed in het vmbo. Rec<strong>en</strong>t zijn diverse maatregel<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong><br />

om <strong>de</strong> positie van het vbo te versterk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> wijziging van het programma van <strong>de</strong><br />

<strong>basisvorming</strong> kan daar e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re bijdrage aan lever<strong>en</strong>.<br />

Bij <strong>de</strong> herijking <strong>en</strong> aanscherping van <strong>de</strong> meest k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><strong>de</strong> doel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>,<br />

te wet<strong>en</strong> harmonisering <strong>en</strong> uitstel van studie- <strong>en</strong> beroepskeuze, gaat het in <strong>de</strong> eerste<br />

plaats om <strong>de</strong> vraag met welke bedoeling het on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rbouw van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

moet wor<strong>de</strong>n geharmoniseerd, tot hoever <strong>de</strong> harmonisering moet strekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> met<br />

welke mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze harmonisering gestalte kan krijg<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats is <strong>de</strong> vraag<br />

aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> wat <strong>de</strong> harmonisering betek<strong>en</strong>t voor <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n tot uitstel van studie<strong>en</strong><br />

beroepskeuze <strong>en</strong> wat op dit punt van schol<strong>en</strong> wordt verwacht.<br />

Er kunn<strong>en</strong> in dit verband drie cruciale vrag<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n:<br />

1 Moet<strong>en</strong> alle leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk programma, c.q. <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>?<br />

2 Welk aan<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> totale on<strong>de</strong>rwijstijd neemt het geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

programma in, c.q. hoeveel vrije ruimte krijgt <strong>de</strong> school?<br />

3 Gel<strong>de</strong>n voor elk vak voor alle leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> schooltyp<strong>en</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong>?<br />

De herijking van <strong>de</strong> doelstelling gericht op uitstel van studie- <strong>en</strong> beroepskeuze is sterk<br />

afhankelijk van <strong>de</strong> wijze waarop <strong>de</strong> doelstelling gericht op harmonisering wordt opgevat.<br />

Naarmate <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> min<strong>de</strong>r sterk wordt geharmoniseerd, zull<strong>en</strong> ook <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

tot uitstel van of correcties op keuzes vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. De raad gaat op <strong>de</strong> herijking<br />

van doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> in zijn slotbeschouwing ver<strong>de</strong>r in.<br />

1.3De adviesaanvraag<br />

De staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> heeft het advies van <strong>de</strong><br />

On<strong>de</strong>rwijsraad uitvoerig overdacht <strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> in haar beleidsreactie Ruimte voor<br />

kwaliteit. Me<strong>de</strong> naar aanleiding daarvan heeft zij <strong>de</strong> raad gevraagd te adviser<strong>en</strong> over het<br />

vormgev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> programmatische invulling van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>, “zodanig dat:<br />

• er sprake is van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke basis die alle leerling<strong>en</strong> in het vervolgon<strong>de</strong>rwijs,<br />

in hun toekomstige beroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> in <strong>de</strong> maatschappij nodig zull<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>;<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 13


• door differ<strong>en</strong>tiatiemogelijkhe<strong>de</strong>n recht wordt gedaan aan verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

leerling<strong>en</strong>;<br />

• doorstroming door het on<strong>de</strong>rwijs (horizontaal, verticaal, diagonaal) zo vloei<strong>en</strong>d<br />

mogelijk kan verlop<strong>en</strong>;<br />

• schol<strong>en</strong> meer eig<strong>en</strong> beleidsruimte wordt gebo<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige inrichting.”<br />

9<br />

Het advies moet e<strong>en</strong> aanpak bie<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> geconstateer<strong>de</strong> overla<strong>de</strong>nheid <strong>en</strong> versnippering<br />

van het programma van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s tot e<strong>en</strong> actualisering lei<strong>de</strong>n.<br />

Als ka<strong>de</strong>r voor het advies wordt <strong>de</strong> bestuurlijke b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring zoals omschrev<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />

on<strong>de</strong>rwijsbeleidsbrief On<strong>de</strong>rwijs in stelling. De adviesaanvraag is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in bijlage 1<br />

van het advies.<br />

1.4 Twee perspectiev<strong>en</strong>: korte <strong>en</strong> lange termijn<br />

De raad doet in dit advies voorstell<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> kortetermijnperspectief <strong>en</strong> e<strong>en</strong> langetermijnperspectief.<br />

Vanuit het kortetermijnperspectief streeft <strong>de</strong> raad naar e<strong>en</strong> oplossing voor <strong>de</strong> knelpunt<strong>en</strong><br />

zoals die in <strong>de</strong> evaluatie door <strong>de</strong> inspectie pregnant naar vor<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong>: met name<br />

<strong>de</strong> overla<strong>de</strong>nheid <strong>en</strong> versnippering van het on<strong>de</strong>rwijsaanbod. Vooral voor het vmbo is dit<br />

e<strong>en</strong> ernstige problematiek die op korte termijn moet wor<strong>de</strong>n opgelost. E<strong>en</strong> oplossing zou<br />

vanaf het schooljaar 2004/2005 moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n geïmplem<strong>en</strong>teerd. Kernpunt van<br />

<strong>de</strong> door <strong>de</strong> raad voorgestel<strong>de</strong> oplossing voor <strong>de</strong> korte termijn is <strong>de</strong> op<strong>de</strong>ling van het<br />

<strong>basisvorming</strong>scurriculum in e<strong>en</strong> kerncurriculum dat vijfachtste van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd<br />

beslaat <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum dat drieachtste van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd in beslag zal<br />

nem<strong>en</strong>. De voorstell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> raad betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> inhoud van het kerncurriculum <strong>en</strong> het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum, hou<strong>de</strong>n tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> actualisering van <strong>de</strong> huidige vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kerndoel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> in. De raad heeft bij zijn voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte<br />

termijn nauw aangeslot<strong>en</strong> op <strong>de</strong> huidige praktijk van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Hij achtte het niet<br />

w<strong>en</strong>selijk om op korte termijn fundam<strong>en</strong>tele wijziging<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> door te<br />

voer<strong>en</strong>. Hij heeft hiervoor <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> re<strong>de</strong>n<strong>en</strong>:<br />

• De innovatie- <strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ringscapaciteit van schol<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t zijn gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />

• Rec<strong>en</strong>t zijn veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> doorgevoerd met betrekking tot <strong>de</strong> leerweg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

af<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> in het vmbo <strong>en</strong> <strong>de</strong> zorgstructuur<br />

• Terugroleffect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> vernieuwing<strong>en</strong> in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> fase van havo <strong>en</strong> vwo<br />

wor<strong>de</strong>n nu merkbaar in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tijd nodig om uit te kristalliser<strong>en</strong>.<br />

De raad acht echter wel e<strong>en</strong> meer fundam<strong>en</strong>tele herzi<strong>en</strong>ing van het programma van <strong>de</strong><br />

<strong>basisvorming</strong> noodzakelijk. Deze noodzaak vloeit voort uit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> maatschappelijke<br />

<strong>en</strong> technologische ontwikkeling<strong>en</strong>, o.a. <strong>de</strong> economische weerbaarheid van het land,<br />

<strong>de</strong> informatisering van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving door <strong>de</strong> voortgaan<strong>de</strong> invloed van informatie- <strong>en</strong><br />

communicatietechnologie, internationalisering <strong>en</strong> <strong>de</strong> groei<strong>en</strong><strong>de</strong> culturele verschei<strong>de</strong>nheid<br />

in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> manier<strong>en</strong> waarop leerling<strong>en</strong> zich gedrag<strong>en</strong><br />

9 Brief van <strong>de</strong> staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> voorzitter van <strong>de</strong><br />

On<strong>de</strong>rwijsraad d.d. 12 februari 2001, alsme<strong>de</strong> e<strong>en</strong> specificatie van <strong>de</strong> adviesaanvraag bij brief van <strong>de</strong><br />

staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> voorzitter van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad<br />

d.d. 19 februari 2001.<br />

14<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. Er is daarom re<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> vraag wat leerling<strong>en</strong> aan het ein<strong>de</strong> van het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> om a<strong>de</strong>quaat ver<strong>de</strong>r te kunn<strong>en</strong> in opleiding,<br />

betaald werk <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re vorm<strong>en</strong> van maatschappelijke participatie, opnieuw aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong><br />

te stell<strong>en</strong>. Deze vraag strekt ver<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> betreft niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud<br />

van het curriculum, maar ook <strong>de</strong> organisatie <strong>en</strong> didactiek van het gehele fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d<br />

on<strong>de</strong>rwijs. Bij <strong>de</strong>ze fundam<strong>en</strong>tele door<strong>de</strong>nking hoort ook <strong>de</strong> afweging waar <strong>de</strong> adviesaanvraag<br />

aan refereert, of kerncompet<strong>en</strong>ties mogelijk e<strong>en</strong> beter or<strong>de</strong>ningsprincipe voor<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> vorm<strong>en</strong> dan vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of kerndoel<strong>en</strong>. De raad acht e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke<br />

fundam<strong>en</strong>tele herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> pas op lange termijn, vanaf ±2010<br />

volledig implem<strong>en</strong>teerbaar. De door<strong>de</strong>nking <strong>en</strong> ontwikkeling daarvan moet echter snel<br />

van start gaan. De raad doet daarvoor in hoofdstuk 2 e<strong>en</strong> procedurevoorstel.<br />

1.5 De aanpak <strong>en</strong> opzet van het advies<br />

Aanpak van het advies<br />

De raad heeft ter voorbereiding van het advies e<strong>en</strong> commissie sam<strong>en</strong>gesteld die vijf keer<br />

heeft verga<strong>de</strong>rd. De voortgang van het adviesproject is verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> mal<strong>en</strong> in <strong>de</strong> raadsverga<strong>de</strong>ring<br />

aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> geweest. Het <strong>de</strong>finitieve advies is vastgesteld in <strong>de</strong> raadsverga<strong>de</strong>ring<br />

van 21september 2001.<br />

De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> zijn t<strong>en</strong> behoeve van dit advies on<strong>de</strong>rnom<strong>en</strong>: 10<br />

1 Er zijn (informele) gesprekk<strong>en</strong> gevoerd met me<strong>de</strong>werkers van <strong>de</strong> inspectie van<br />

het on<strong>de</strong>rwijs alsme<strong>de</strong> met <strong>de</strong> SLO.<br />

2 Er zijn studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties bezocht. Voorts is e<strong>en</strong> beknopte inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

van buit<strong>en</strong>landse curricula verricht.<br />

3 Aan het GION is <strong>de</strong> opdracht verstrekt tot opstelling van e<strong>en</strong> studie over <strong>de</strong><br />

leerling<strong>en</strong>strom<strong>en</strong> in <strong>de</strong> eerste jar<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. 11<br />

4 T<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re standpuntbepaling met betrekking tot het leergebied<br />

Sci<strong>en</strong>ce zijn gesprekk<strong>en</strong> gevoerd met het bureau Axis <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> expertmeeting<br />

georganiseerd met vijf vakdidactici van <strong>de</strong> vijf vakk<strong>en</strong> natuurkun<strong>de</strong>,<br />

scheikun<strong>de</strong>, biologie, techniek <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong>.<br />

5 Om <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn te peil<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst met<br />

veld<strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>, met name schoollei<strong>de</strong>rs, gehou<strong>de</strong>n.<br />

6 Er is e<strong>en</strong> discussiebije<strong>en</strong>komst gehou<strong>de</strong>n met het oog op voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />

lange termijn. Vier externe <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> naast e<strong>en</strong> korte inleiding<br />

mid<strong>de</strong>ls discussiebijdrag<strong>en</strong> bij aan <strong>de</strong> gedachtevorming rond <strong>de</strong> wat ver<strong>de</strong>r<br />

geleg<strong>en</strong> toekomst van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

7 Met <strong>de</strong> commissie Kerndoel<strong>en</strong> Basison<strong>de</strong>rwijs is overleg gepleegd alsme<strong>de</strong> zijn<br />

notities uitgewisseld met het oog op afstemming van <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> basisschool.<br />

10 De activiteit<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n meer uitgewerkt beschrev<strong>en</strong> in bijlage 2 van het advies.<br />

11 Deze studie is versch<strong>en</strong><strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel: H. Kuyper <strong>en</strong> H.C.M. van <strong>de</strong>r Werf (2001), Inv<strong>en</strong>tarisatie van<br />

leerlingstrom<strong>en</strong> in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. D<strong>en</strong> Haag: On<strong>de</strong>rwijsraad.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 15


Opbouw van het advies<br />

De opbouw van het advies spoort met het on<strong>de</strong>rscheid in e<strong>en</strong> kortetermijnperspectief <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> langetermijnperspectief. Hoofdstuk 2 geeft e<strong>en</strong> procedure-voorstel voor e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele<br />

herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> inhoud van het curriculum op <strong>de</strong> lange termijn. Hoofdstuk 3<br />

bevat <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn, te wet<strong>en</strong> <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> kerncurriculum<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum. Het advies wordt in hoofdstuk 4 afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>vatting <strong>en</strong> e<strong>en</strong> slotbeschouwing.<br />

16<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


2 Voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn<br />

De raad formuleert in dit hoofdstuk e<strong>en</strong> procedurevoorstel voor e<strong>en</strong> beleids- <strong>en</strong> ontwikkelingstraject<br />

t<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong> vergaan<strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. 12<br />

Na e<strong>en</strong> korte inleiding waarin hij <strong>de</strong> reikwijdte van het voorstel schetst (2.1), gaat hij<br />

eerst in op <strong>de</strong> aanleiding voor het langetermijnvoorstel (2.2). Vervolg<strong>en</strong>s geeft hij e<strong>en</strong><br />

schets van maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> die nop<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele herzi<strong>en</strong>ing<br />

van het curriculum (2.3). In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf (2.4) vraagt <strong>de</strong> raad zich af hoe<br />

nieuwe curricula ingericht zou<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. T<strong>en</strong>slotte doet <strong>de</strong> raad e<strong>en</strong> voorstel<br />

voor e<strong>en</strong> beleids- <strong>en</strong> ontwikkelingstraject t<strong>en</strong> behoeve van <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> (2.5).<br />

2.1 Inleiding <strong>en</strong> reikwijdte<br />

De raad heeft in paragraaf 1.4 kort aangegev<strong>en</strong> waarom e<strong>en</strong> vergaan<strong>de</strong> vernieuwing van<br />

het on<strong>de</strong>rwijs nodig is. De adviesvraag heeft hij ook in die zin geïnterpreteerd.<br />

Tegelijkertijd is het nodig op <strong>de</strong> korte termijn om met name <strong>de</strong> knelpunt<strong>en</strong> van overla<strong>de</strong>nheid<br />

<strong>en</strong> versnippering van het huidige on<strong>de</strong>rwijsaanbod het hoofd te bie<strong>de</strong>n.<br />

Hij heeft daarom beslot<strong>en</strong> – zoals eer<strong>de</strong>r vermeld - <strong>de</strong> adviesvraag in twee <strong>de</strong>l<strong>en</strong> te<br />

beantwoor<strong>de</strong>n, e<strong>en</strong> voorstel voor e<strong>en</strong> vergaan<strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

voorstel bedoeld voor <strong>de</strong> korte termijn om <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> te herzi<strong>en</strong> zodat aan <strong>de</strong><br />

voornoem<strong>de</strong> knelpunt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> oplossing kan wor<strong>de</strong>n gebo<strong>de</strong>n. Dit laatste voorstel<br />

formuleert hij in hoofdstuk 3.<br />

Op voorhand stelt hij vast dat <strong>de</strong>ze discussie raakt aan <strong>de</strong> positionering van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

in het on<strong>de</strong>rwijssysteem: tuss<strong>en</strong> basisschool <strong>en</strong> <strong>de</strong> ein<strong>de</strong>xam<strong>en</strong>programma’s<br />

voortgezet on<strong>de</strong>rwijs in. De adviesaanvraag maakt uitdrukkelijk melding van <strong>de</strong>ze<br />

positionering <strong>en</strong> ook in het voorstel voor <strong>de</strong> korte termijn (hoofdstuk 3) wordt <strong>de</strong>ze<br />

uitdrukkelijk in beschouwing g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn kan daarom<br />

niet beperkt blijv<strong>en</strong> tot het <strong>basisvorming</strong>scurriculum; het basison<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> <strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s<br />

van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs moet<strong>en</strong> er ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s bij wor<strong>de</strong>n betrokk<strong>en</strong>.<br />

12 Dit hoofdstuk is on<strong>de</strong>r meer gebaseerd op e<strong>en</strong> door <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad georganiseer<strong>de</strong> discussiebije<strong>en</strong>komst<br />

over <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> (zie paragraaf 1.5).<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 17


De raad betrekt daarom het gehele fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs in dit voorstel. Voorts zal in e<strong>en</strong><br />

vergaan<strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van dit on<strong>de</strong>rwijs ter<strong>de</strong>ge rek<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n met<br />

<strong>de</strong> doorstroom <strong>en</strong> aansluiting met <strong>de</strong> diverse exam<strong>en</strong>programma’s van havo <strong>en</strong> vwo.<br />

Dit uitgangspunt moet in <strong>de</strong> discussie <strong>en</strong> ontwikkeling wor<strong>de</strong>n meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

2.2 Aanleiding voor het langetermijnvoorstel<br />

De vraag wat leerling<strong>en</strong> aan het eind van <strong>de</strong> leerplicht moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> om<br />

a<strong>de</strong>quaat ver<strong>de</strong>r te kunn<strong>en</strong> in opleiding, betaald werk <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re vorm<strong>en</strong> van maatschappelijke<br />

participatie, moet opnieuw aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n gesteld. Het on<strong>de</strong>rwijs wordt<br />

sterk beïnvloed door tal van ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het on<strong>de</strong>rwijs die naar het<br />

oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> raad vergaan<strong>de</strong> vernieuwing verg<strong>en</strong>.Ook <strong>de</strong> staatssecretaris komt tot <strong>de</strong>ze<br />

conclusie in haar beleidsreactie Ruimte voor Kwaliteit als zij zegt: “<strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> ‘welke<br />

on<strong>de</strong>rwijsinhou<strong>de</strong>n binn<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> aan bod moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘welke werkwijz<strong>en</strong> daarbij<br />

gehanteerd zou<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n’ zijn vanuit <strong>de</strong> huidige programmering nauwelijks<br />

meer a<strong>de</strong>quaat te beantwoor<strong>de</strong>n.” 13<br />

De ontwikkeling van voorstell<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele herzi<strong>en</strong>ing verg<strong>en</strong> echter meer<br />

tijd dan <strong>de</strong> raad is gegund. In zijn voorstel voor <strong>de</strong> korte termijn heeft hij daarom<br />

getracht <strong>de</strong> belangrijkste knelpunt<strong>en</strong> aan te pakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijk aanzett<strong>en</strong> tot vernieuwing<br />

te gev<strong>en</strong> in het verl<strong>en</strong>g<strong>de</strong> van <strong>de</strong> huidige situatie. Door meer ruimte te schepp<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />

schol<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> eig<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige inrichting <strong>en</strong> door e<strong>en</strong> begin te mak<strong>en</strong> met<br />

integratie van k<strong>en</strong>nisgebie<strong>de</strong>n in het on<strong>de</strong>rwijsaanbod neemt hij e<strong>en</strong> voorschot op<br />

nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong>. De raad geeft in het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning<br />

aan die hij van belang acht voor <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs. Hij realiseert<br />

zich dat hiermee zeker niet het laatste woord is gezegd. Allerlei zak<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> nog<br />

grondig wor<strong>de</strong>n bediscussieerd bijvoorbeeld <strong>de</strong> vraag naar het belang van het initieel<br />

fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs in relatie tot scholingsmogelijkhe<strong>de</strong>n op latere leeftijd. Deze vraag<br />

raakt aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige inrichting van <strong>de</strong> diverse leerfas<strong>en</strong>, maar ook aan investering<strong>en</strong>beslissing<strong>en</strong><br />

met betrekking tot <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ring van “m<strong>en</strong>selijk kapitaal”. 14 De raad<br />

wil met dit hoofdstuk aangev<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> grondige bezinning op <strong>de</strong> huidige structuur <strong>en</strong><br />

inhoud van het on<strong>de</strong>rwijs nodig is. Hij <strong>de</strong>nkt dat in het vervolg op <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie van<br />

zijn in hoofdstuk 3 voorgestel<strong>de</strong> kortetermijnherzi<strong>en</strong>ing, <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n daartoe<br />

voorhan<strong>de</strong>n zijn.<br />

2.3Maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong><br />

On<strong>de</strong>rwijs als maatschappelijk instituut heeft voortdur<strong>en</strong>d te mak<strong>en</strong> met invloe<strong>de</strong>n vanuit<br />

<strong>de</strong> maatschappij <strong>en</strong> vice versa. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />

huidige tijd vooral van belang: 15<br />

• De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> k<strong>en</strong>nisint<strong>en</strong>siteit van maatschappelijke <strong>en</strong> arbeidsprocess<strong>en</strong> leidt<br />

13 Brief van <strong>de</strong> Staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> Voorzitter van <strong>de</strong><br />

Twee<strong>de</strong> Kamer met <strong>de</strong> beleidsreactie Ruimte voor kwaliteit van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>, d.d. 29 september<br />

1999.<br />

14 c.f. Heckman J.J. (2000), ‘Policies to foster human capital’. Research in economics, 54, (p. 3-56).<br />

15 Ministerie van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (2001).<br />

18<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


tot steeds meer aandacht voor k<strong>en</strong>nisverwerving. Het is belangrijk dat leerling<strong>en</strong><br />

cognitieve <strong>en</strong> sociale vaardighe<strong>de</strong>n aanler<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> zoals probleemoploss<strong>en</strong>d<br />

vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> creativiteit, sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>, w<strong>en</strong>dbaar <strong>de</strong>nkniveau, zelfreflectie<br />

<strong>en</strong> werkhouding, me<strong>de</strong> in het perspectief van e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong>.<br />

Er wordt steeds meer belang gehecht aan basisvaardighe<strong>de</strong>n waar ie<strong>de</strong>r individu<br />

in onze k<strong>en</strong>nissam<strong>en</strong>leving over moet beschikk<strong>en</strong>. Er moet steeds meer gekapitaliseerd<br />

wor<strong>de</strong>n op k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> creativiteit van <strong>de</strong> beroepsbevolking. 16<br />

• Individualisering <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiatie in cultur<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>levingsvorm<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

steeds belangrijker. Er is sprake van to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> variatie in waar<strong>de</strong>n <strong>en</strong> norm<strong>en</strong>,<br />

religies <strong>en</strong> etnische achtergron<strong>de</strong>n. Er wordt daarom steeds meer on<strong>de</strong>rwijs op<br />

maat verlangd. Ook is er aandacht nodig voor <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> bijdrage van<br />

on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk refer<strong>en</strong>tieka<strong>de</strong>r van norm<strong>en</strong>, waar<strong>de</strong>n,<br />

historische <strong>en</strong> culturele k<strong>en</strong>nis.<br />

• Als gevolg van <strong>de</strong>mografische ontwikkeling<strong>en</strong> zal het aantal achterstands- <strong>en</strong><br />

zorgleerling<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s stijgt <strong>de</strong> behoefte aan lerar<strong>en</strong> vanwege<br />

groei<strong>en</strong><strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>aantall<strong>en</strong>, langere leerweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> sterke vergrijzing van het<br />

lerar<strong>en</strong>bestand.<br />

• Informatisering van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving doet steeds meer zijn invloed gel<strong>de</strong>n.<br />

Informatie- <strong>en</strong> communicatietechnologie zal e<strong>en</strong> steeds belangrijker rol gaan<br />

spel<strong>en</strong> als instrum<strong>en</strong>t voor k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> informatieverwerking. Informatie- <strong>en</strong><br />

communicatietechnologie (ict) kan bijdrag<strong>en</strong> aan an<strong>de</strong>re vorm<strong>en</strong> van ler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

maakt maatwerkgericht on<strong>de</strong>rwijs meer mogelijk. Het biedt kans<strong>en</strong> voor didactische<br />

vernieuwing. Het schept mogelijkhe<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> organisatie van het on<strong>de</strong>rwijsleerproces<br />

(ler<strong>en</strong> op afstand, inzett<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>re doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, mondiale contact<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>z.).<br />

• E<strong>en</strong> beperkte (initiële) perio<strong>de</strong> naar school is niet meer voldo<strong>en</strong><strong>de</strong>. Nodig is e<strong>en</strong><br />

lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong> met het oog op emplooibaarheid. Ook is er <strong>de</strong> ontwikkeling dat<br />

k<strong>en</strong>nis in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> mate ook buit<strong>en</strong> schoolverband wordt verworv<strong>en</strong> (internet,<br />

vrije tijd, werksituaties, informeel ler<strong>en</strong>).<br />

• Er is sprake van to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> globalisering <strong>en</strong> regionalisering; Europa wordt<br />

steeds belangrijker, niet alle<strong>en</strong> door <strong>de</strong> harmonisering van regelgeving maar ook<br />

door <strong>de</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> uitwisseling (studie <strong>en</strong> werk) tuss<strong>en</strong> Europese lan<strong>de</strong>n.<br />

Gerichtheid op Europa neemt toe met on<strong>de</strong>r meer gevolg<strong>en</strong> voor curricula- <strong>en</strong><br />

diploma-afstemming. De internationale mobiliteit zal to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />

Het is vooral <strong>de</strong> snelheid in to<strong>en</strong>ame in k<strong>en</strong>nisint<strong>en</strong>siteit van maatschappelijke process<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring in <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>ring van het type k<strong>en</strong>nis die als <strong>de</strong> meest dominante<br />

invloe<strong>de</strong>n gezi<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> die e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke <strong>aanpassing</strong> verg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> inrichting van<br />

het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> <strong>de</strong> positionering van dat on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. Voor het on<strong>de</strong>rwijs<br />

zijn daarom ontwikkeling<strong>en</strong> op het terrein van ict van groot belang. De snelheid<br />

waarmee veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> zich in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving voltrekk<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>aanpassing</strong><strong>en</strong> van het<br />

on<strong>de</strong>rwijs urg<strong>en</strong>t. Dit roept <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> op.<br />

16 C.f. Raad voor Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat. (<strong>de</strong>cember 1999), Ne<strong>de</strong>rland, let op uw saeck. Advies<br />

Technologie, economie <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sstijl; over <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is van informatie- <strong>en</strong> communicatietechnologie.<br />

D<strong>en</strong> Haag.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 19


• Welke k<strong>en</strong>nis, inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> huidige <strong>en</strong> toekomstige<br />

g<strong>en</strong>eraties leerling<strong>en</strong> in het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs verwerv<strong>en</strong>?<br />

• Vanuit welke basisprincipes of or<strong>de</strong>ningsmo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> moet het on<strong>de</strong>rwijsaanbod<br />

wor<strong>de</strong>n ingericht?<br />

• Hoe moet in dit verband <strong>de</strong> beleidsrelatie tuss<strong>en</strong> school <strong>en</strong> overheid gezi<strong>en</strong><br />

wor<strong>de</strong>n?<br />

In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf wordt op <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> ingegaan als aanloop naar e<strong>en</strong><br />

procedurevoorstel voor <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re ontwikkeling van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs.<br />

2.4 Inhoud, or<strong>de</strong>ning <strong>en</strong> beleidsrelatie<br />

In <strong>de</strong>ze paragraaf vraagt <strong>de</strong> raad zich af hoe <strong>de</strong> curricula in het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs<br />

zou<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ingericht. Naast <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> beleidsrelatie zijn twee vrag<strong>en</strong><br />

met betrekking tot <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> curricula relevant:<br />

• <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> inhoud (leerstof)<br />

• <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> or<strong>de</strong>ning van <strong>de</strong> inhoud.<br />

Bei<strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> met elkaar sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ook in sam<strong>en</strong>hang bediscussieerd<br />

wor<strong>de</strong>n.<br />

De inhoud van het curriculum<br />

De raad is van oor<strong>de</strong>el dat in <strong>de</strong>ze discussie diverse vrag<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> zijn die zowel<br />

betrekking hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> formele als inhou<strong>de</strong>lijke kant<strong>en</strong> van leerstof (k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n).<br />

Hij noemt <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />

• <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> k<strong>en</strong>nis (conceptueel, empirisch, logisch-analytisch) die verworv<strong>en</strong><br />

moet wor<strong>de</strong>n c.q. overgedrag<strong>en</strong>;<br />

• <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> leerstof <strong>en</strong> maatschappelijke activiteit<strong>en</strong>vel<strong>de</strong>n;<br />

• <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> leerstof <strong>en</strong> <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke disciplines waaruit die leerstof<br />

voortkomt;<br />

• <strong>en</strong> <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> haalbaarheid voor <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> voor wie <strong>de</strong> leerstof <strong>en</strong> het<br />

ge<strong>de</strong>finieer<strong>de</strong> niveau bedoeld zijn.<br />

Deze vrag<strong>en</strong> bie<strong>de</strong>n e<strong>en</strong> ka<strong>de</strong>r voor te mak<strong>en</strong> keuzes van leerstof die <strong>de</strong>el behoort uit te<br />

mak<strong>en</strong> van het beoog<strong>de</strong> curriculum in het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Or<strong>de</strong>ning van het curriculum<br />

In sam<strong>en</strong>hang met <strong>de</strong> inhoudskeuze is <strong>de</strong> or<strong>de</strong>ning van het aanbod van belang. De wijze<br />

waarop leerstof in wet- <strong>en</strong> regelgeving <strong>en</strong> leerplann<strong>en</strong> geformuleerd wordt is van groot<br />

belang voor <strong>de</strong> vraag hoe schol<strong>en</strong> hun on<strong>de</strong>rwijs kunn<strong>en</strong> inricht<strong>en</strong> <strong>en</strong> met welke leeropbr<strong>en</strong>gst<br />

<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>de</strong> school verlat<strong>en</strong>. De raad ziet hier t<strong>en</strong>minste twee hoofdprincipes<br />

van or<strong>de</strong>ning, te wet<strong>en</strong>:<br />

• or<strong>de</strong>ning vanuit leerstof<br />

• or<strong>de</strong>ning vanuit compet<strong>en</strong>ties.<br />

De raad me<strong>en</strong>t dat mogelijke or<strong>de</strong>ningsprincipes op korte termijn in discussie gebracht<br />

moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. Belangrijk is daarbij <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> hiërarchie van k<strong>en</strong>nisgebie<strong>de</strong>n. In<br />

zijn kortetermijnvoorstel sluit hij zich wat dit betreft grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els bij <strong>de</strong> traditie aan. In<br />

20<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


e<strong>en</strong> diepgaan<strong>de</strong> bezinning op <strong>de</strong> inhoud moet het relatieve belang van <strong>de</strong> diverse k<strong>en</strong>nisgebie<strong>de</strong>n<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong> wijze van or<strong>de</strong>ning in het curriculum indring<strong>en</strong>d aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

gesteld. De raad is voorts van oor<strong>de</strong>el dat hierbij ook <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re hoof<strong>de</strong>lem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />

on<strong>de</strong>rwijs, <strong>de</strong> inrichting van <strong>de</strong> opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> resultaatbepaling (examinering),<br />

moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n betrokk<strong>en</strong>. 17 De or<strong>de</strong>ning vanuit compet<strong>en</strong>ties is betrekkelijk nieuw <strong>en</strong><br />

me<strong>de</strong> om <strong>de</strong>ze re<strong>de</strong>n gaat <strong>de</strong> raad hieron<strong>de</strong>r ver<strong>de</strong>r op <strong>de</strong>ze mogelijkheid ver<strong>de</strong>r in.<br />

Alvor<strong>en</strong>s op <strong>de</strong> beleidsrelatie tuss<strong>en</strong> overheid <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> in te gaan wil <strong>de</strong> raad eerst nog<br />

twee zak<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> stell<strong>en</strong> die zijns inzi<strong>en</strong>s van groot belang voor <strong>de</strong> te voer<strong>en</strong><br />

discussie zijn. Dit betreft het compet<strong>en</strong>tiebegrip <strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> op het terrein van ict.<br />

Het begrip compet<strong>en</strong>tie lijkt e<strong>en</strong> kernbegrip voor <strong>de</strong> toekomstige ontwikkeling van het<br />

on<strong>de</strong>rwijs, met name voor het curriculum. In <strong>de</strong> adviesaanvraag is nadrukkelijk op het<br />

belang van dit concept gewez<strong>en</strong>. Om <strong>de</strong>ze re<strong>de</strong>n<strong>en</strong> gaat <strong>de</strong> raad hier dieper op in.<br />

Het begrip compet<strong>en</strong>tie is aanvankelijk ontwikkeld in <strong>de</strong> context van ‘human resource<br />

<strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t’ <strong>en</strong> van beroepson<strong>de</strong>rwijs. 18 Compet<strong>en</strong>ties wor<strong>de</strong>n gezi<strong>en</strong> als vermog<strong>en</strong>s om<br />

e<strong>en</strong> set k<strong>en</strong>nis, vaardighe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> houding<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> om concrete activiteit<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />

a<strong>de</strong>quate wijze te vervull<strong>en</strong>. 19 Het is bre<strong>de</strong>r van strekking dan k<strong>en</strong>nis. Rec<strong>en</strong>t zijn echter<br />

algem<strong>en</strong>ere analyses gepleegd on<strong>de</strong>r meer in het ka<strong>de</strong>r van het DeSeCo programma van<br />

<strong>de</strong> OECD. 20 Uit die analyses kan het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> opgemaakt wor<strong>de</strong>n. Compet<strong>en</strong>ties vanuit<br />

e<strong>en</strong> functionele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring bezi<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gestructureerd rond eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> tak<strong>en</strong>. Tegemoet<br />

kom<strong>en</strong> aan complexe eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> tak<strong>en</strong> vereist naast k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n ook<br />

strategieën <strong>en</strong> routines om k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n toe te pass<strong>en</strong>, <strong>de</strong> geëig<strong>en</strong><strong>de</strong> emoties<br />

<strong>en</strong> attitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> aansturing (managem<strong>en</strong>t) van <strong>de</strong>ze elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Compet<strong>en</strong>tie gaat dus<br />

ver<strong>de</strong>r dan k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> dan vaardighe<strong>de</strong>n.<br />

Op grond van diverse rapport<strong>en</strong> vanuit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> invalshoek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> drie kerncompet<strong>en</strong>ties<br />

wor<strong>de</strong>n geï<strong>de</strong>ntificeerd:<br />

• autonoom <strong>en</strong> reflexief han<strong>de</strong>l<strong>en</strong>;<br />

• instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> interactief gebruik<strong>en</strong> (waarbij instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> breed wor<strong>de</strong>n opgevat:<br />

taal, wett<strong>en</strong>, materiele instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong>z. die relevante zijn om aan <strong>de</strong> eis<strong>en</strong> van<br />

het dagelijkse <strong>en</strong> professionele lev<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>);<br />

• <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> functioner<strong>en</strong> in sociaal heterog<strong>en</strong>e groep<strong>en</strong>. 21<br />

Het gaat hier dus om e<strong>en</strong> ruimere <strong>de</strong>finitie van het begrip kerncompet<strong>en</strong>tie dan gewoonlijk<br />

in <strong>de</strong> literatuur met betrekking tot het beroepson<strong>de</strong>rwijs wordt gehanteerd. In die<br />

literatuur wordt e<strong>en</strong> sterke koppeling gelegd met het ler<strong>en</strong> van organisaties respectieve-<br />

17 Zie on<strong>de</strong>r meer het advies: On<strong>de</strong>rwijsraad (september 2001), WEB: werk in uitvoering. E<strong>en</strong> voorlopige<br />

evaluatie van <strong>de</strong> Wet Educatie <strong>en</strong> Beroepson<strong>de</strong>rwijs. On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.<br />

18 Mul<strong>de</strong>r M. (2000), Compet<strong>en</strong>tieontwikkeling in bedrijf <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs. Inaugurele re<strong>de</strong>. Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>:<br />

Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> Universiteit.<br />

19 Onst<strong>en</strong>k J. (1997), Ler<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Bre<strong>de</strong> vakbekwaamheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> integratie van ler<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

innover<strong>en</strong>. Proefschrift. Nijmeg<strong>en</strong>: Universiteit van Nijmeg<strong>en</strong>.<br />

20 Het gaat hier om het programma ‘Definition and Selection of Compet<strong>en</strong>cies: Theoretical and Conceptual<br />

Foundations’, e<strong>en</strong> door <strong>de</strong> OECD geïnitieerd programma dat in 1997 gestart is. De bedoeling van het<br />

programma is te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> overkoepel<strong>en</strong>d expliciet conceptueel ka<strong>de</strong>r om on<strong>de</strong>rzoek naar<br />

compet<strong>en</strong>ties van e<strong>en</strong> theoretische <strong>en</strong> praktisch-politieke basis te voorzi<strong>en</strong>. Rych<strong>en</strong> D.S. & Salgarnik L.H.<br />

(2000). Definition and Selection of Key Compet<strong>en</strong>cies. A contribution of the OECD program Definition<br />

and Selection of Compet<strong>en</strong>cies: Theoretical and Conceptual Foundations. (www.<strong>de</strong>seco.admin.ch).<br />

21 Rych<strong>en</strong> D.S. & Salgarnik L.H. (2000), Definition and Selection of Key Compet<strong>en</strong>cies. A contribution of the<br />

OECD program Definition and Selection of Compet<strong>en</strong>cies: Theoretical and Conceptual Foundations.<br />

(www.<strong>de</strong>seco.admin.ch).<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 21


lijk beroepsvereist<strong>en</strong> voor beroep<strong>en</strong>. 22 Voor het algeme<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs moet<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re<br />

ijkpunt<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> omschrijving van gew<strong>en</strong>ste compet<strong>en</strong>ties wor<strong>de</strong>n gezocht, waarbij met<br />

name <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> tak<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is. Compet<strong>en</strong>tie<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> legt <strong>de</strong> nadruk<br />

op a<strong>de</strong>quaat han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> in bepaal<strong>de</strong> welomschrev<strong>en</strong> situaties; hierbij is ook <strong>de</strong> context<br />

waarin gehan<strong>de</strong>ld moet wor<strong>de</strong>n van belang. 23 Ook is hier <strong>de</strong> vraag aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> hoe<br />

compet<strong>en</strong>ties moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n beoor<strong>de</strong>eld. Wellicht dat <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e on<strong>de</strong>rwijsdoel<strong>en</strong><br />

zoals geformuleerd in <strong>de</strong> bijlage bij het Besluit kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> adviesur<strong>en</strong>tabel <strong>basisvorming</strong><br />

1998-2003 aangrijpingspunt<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning van het begrip<br />

compet<strong>en</strong>ties t<strong>en</strong> behoeve van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs. De raad b<strong>en</strong>adrukt nogmaals dat<br />

or<strong>de</strong>ning vanuit compet<strong>en</strong>ties van algeme<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs nog e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke vertaalslag<br />

zal verg<strong>en</strong> 24 .<br />

E<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> belangrijke ontwikkeling waar <strong>de</strong> raad na<strong>de</strong>r op wil in gaan betreft <strong>de</strong> educatieve<br />

pot<strong>en</strong>ties van ict <strong>en</strong> <strong>de</strong> informatisering van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving.<br />

Deze ontwikkeling raakt t<strong>en</strong> eerste aan <strong>de</strong> vraag welke vaardighe<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> huidige <strong>en</strong><br />

toekomstige informatiemaatschappij nodig zijn. On<strong>de</strong>r meer is <strong>de</strong>ze vraag van belang<br />

vanwege <strong>de</strong> snelle verspreiding van k<strong>en</strong>nis terwijl tegelijkertijd k<strong>en</strong>nis sneller verou<strong>de</strong>rt.<br />

Om hier mee om te kunn<strong>en</strong> gaan zijn nieuwe vaardighe<strong>de</strong>n nodig. Het gaat hier om<br />

vaardighe<strong>de</strong>n die ver<strong>de</strong>r gaan dan instrum<strong>en</strong>tele vaardighe<strong>de</strong>n, maar structureel of<br />

strategisch van aard zijn. 25 Deze vaardighe<strong>de</strong>n kunn<strong>en</strong> als volgt aangeduid wor<strong>de</strong>n:<br />

redactie, regie, reflectie, feedback, ler<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> netwerkomgeving <strong>en</strong> interculturele<br />

communicatie. 26 T<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> rak<strong>en</strong> <strong>de</strong> ict-ontwikkeling<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> wijze waarop on<strong>de</strong>rwijs<br />

wordt ontworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> ingericht. Ict is e<strong>en</strong> belangrijke <strong>de</strong>terminant van on<strong>de</strong>rwijs<strong>de</strong>sign<br />

gewor<strong>de</strong>n.<br />

Inmid<strong>de</strong>ls heeft ict in het on<strong>de</strong>rwijs e<strong>en</strong> ontwikkeling doorgemaakt van ler<strong>en</strong> óver naar<br />

ler<strong>en</strong> mét ict. Ler<strong>en</strong> met ict heeft e<strong>en</strong> veelheid aan invulling<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong>: oef<strong>en</strong>programma’s,<br />

instructieprogramma’s, simulaties <strong>en</strong> multimedia, gebruik van algem<strong>en</strong>e applicaties<br />

bij leeractiviteit<strong>en</strong> (tekstverwerking, databases, spreadsheet), computer als toegang tot<br />

Internet <strong>en</strong> gebruik van e-mail. 27 Deze software- <strong>en</strong> hardware instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> structur<strong>en</strong><br />

waarvan zij <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong>, lei<strong>de</strong>n tot e<strong>en</strong> mogelijke or<strong>de</strong>ning van leeromgeving<strong>en</strong><br />

22 Zie on<strong>de</strong>r meer:<br />

Onst<strong>en</strong>k J. (1997), Ler<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Bre<strong>de</strong> vakbekwaamheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> integratie van ler<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

innover<strong>en</strong>. Proefschrift. Nijmeg<strong>en</strong>: Universiteit van Nijmeg<strong>en</strong>;<br />

Mul<strong>de</strong>r M. (2000), Compet<strong>en</strong>tieontwikkeling in bedrijf <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs. Inaugurele re<strong>de</strong>. Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>:<br />

Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> Universiteit;<br />

Thijss<strong>en</strong> J.G.L. (2000), ‘Compet<strong>en</strong>tieontwikkeling in het beroepson<strong>de</strong>rwijs’. Tijdschrift voor Opleiding<br />

<strong>en</strong> Ontwikkeling, (p.13, p.10, p. 5-11).<br />

23 On<strong>de</strong>rwijsraad (september 2001), WEB: Werk in uitvoering. E<strong>en</strong> voorlopige evaluatie van <strong>de</strong> Wet<br />

Educatie <strong>en</strong> Beroepson<strong>de</strong>rwijs. On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.<br />

24 In het besluit Kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> adviesur<strong>en</strong>tabel <strong>basisvorming</strong> 1998-2—3 wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze algem<strong>en</strong>e<br />

on<strong>de</strong>rwijsdoel<strong>en</strong> als zodanig b<strong>en</strong>oemd; in eer<strong>de</strong>re beleidsstukk<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n zij nog als algem<strong>en</strong>e vaardighe<strong>de</strong>n<br />

aangeduid.<br />

25 In opdracht van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad is inmid<strong>de</strong>ls door J.J.G. Merriënboer <strong>en</strong> M.R. van <strong>de</strong>r Klink van <strong>de</strong><br />

Op<strong>en</strong> Universiteit Ne<strong>de</strong>rland e<strong>en</strong> studie ter hand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel ‘Compet<strong>en</strong>ties: Van complicaties<br />

tot compromis?’ De verschijning van <strong>de</strong>ze studie staat gepland voor mei 2002.<br />

26 Steyaert J. (2000), Digitale vaardighe<strong>de</strong>n. Geletterdheid in <strong>de</strong> informatiesam<strong>en</strong>leving. Werkdocum<strong>en</strong>t<br />

76. D<strong>en</strong> Haag: Rath<strong>en</strong>au Instituut.<br />

27 Zie voor e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re beschrijving <strong>en</strong> uitleg: Nevejan C. & Bruijns V. (2001), Synchroon A-<br />

synchroon.On<strong>de</strong>rwijsvernieuwing in <strong>de</strong> informatiesam<strong>en</strong>leving. Amsterdam: Hogeschool van<br />

Amsterdam 9p. 58-760.<br />

Volman M. & Van Eck E. (2001), ‘Sekseverschill<strong>en</strong> bij ict-gebruik in het on<strong>de</strong>rwijs: twee <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia on<strong>de</strong>rzoek’.<br />

Pedagogische Studiën, 2001, 78, 4, (p. 223-238).<br />

22<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


langs <strong>de</strong> ass<strong>en</strong> synchroon – asynchroon <strong>en</strong> fysiek – virtueel. 28 Elk van <strong>de</strong> daarmee te<br />

typer<strong>en</strong> leeromgeving<strong>en</strong> stelt zijn eig<strong>en</strong> ontwerpeis<strong>en</strong>. Ook <strong>de</strong>ze ontwikkeling zal naar<br />

het oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> raad e<strong>en</strong> belangrijke rol moet<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> in <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het<br />

fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Beleidsrelatie overheid <strong>en</strong> schol<strong>en</strong><br />

Naast <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> naar inhoud <strong>en</strong> or<strong>de</strong>ning van het on<strong>de</strong>rwijsaanbod is <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong><br />

beleidsrelatie tuss<strong>en</strong> overheid <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs<br />

van belang. De raad pleit ervoor dat bij <strong>de</strong> uitwerking van <strong>de</strong>ze beleidsrelatie t<strong>en</strong><br />

behoeve van <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> uitgangspunt<strong>en</strong><br />

wor<strong>de</strong>n gehanteerd:<br />

• De overheid behoort bij <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing het voortouw te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

voorwaar<strong>de</strong>n te schepp<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> coördinatie van het beleid dat uit beslissing<strong>en</strong><br />

op grond van <strong>de</strong> ontwikkel<strong>de</strong> strategie voortkomt.<br />

• De taakinstelling<strong>en</strong> (<strong>de</strong> schol<strong>en</strong>) moet<strong>en</strong> hun tak<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />

verantwoor<strong>de</strong>lijkheid maar binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale aansturing van <strong>de</strong><br />

lan<strong>de</strong>lijke overheid. Dit uitgangspunt vergt na<strong>de</strong>re analyse van <strong>de</strong> maatschappelijke<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> praktijk om na te gaan hoe precies <strong>de</strong> verhouding<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> drag<strong>en</strong><strong>de</strong> actorgroep<strong>en</strong>, overheid, lerar<strong>en</strong>organisaties, ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong><br />

van schol<strong>en</strong>, ou<strong>de</strong>r/leerling-organisaties, <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re maatschappelijke instanties,<br />

functioner<strong>en</strong>. 29<br />

• Pluriformiteit t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van ontwikkeling <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie. Het kan bijvoorbeeld<br />

a<strong>de</strong>quaat zijn e<strong>en</strong> R&D mo<strong>de</strong>l te volg<strong>en</strong>: van i<strong>de</strong>e naar product of proces,<br />

volgtij<strong>de</strong>lijk ontwikkeld <strong>en</strong> geïmplem<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong> waarbij diverse zelfstandige<br />

instituties zij betrokk<strong>en</strong> zijn die elk e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> ket<strong>en</strong> voor haar rek<strong>en</strong>ing<br />

neemt. Er kan echter ook volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> netwerkmo<strong>de</strong>l gewerkt wor<strong>de</strong>n. Relevante<br />

institut<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> innovatie vanaf het i<strong>de</strong>e tot <strong>en</strong> met implem<strong>en</strong>tatie zijn met<br />

elkaar verbon<strong>de</strong>n in e<strong>en</strong> (communicatief) netwerk. De on<strong>de</strong>rlinge communicatie<br />

vergroot <strong>de</strong> kans op het g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> van i<strong>de</strong>eën <strong>en</strong> het kan <strong>de</strong> ontwikkeltijd<br />

bekort<strong>en</strong>. 30<br />

• Deelname <strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g vanuit <strong>de</strong> pluriforme maatschappij moet zijn gewaarborgd.<br />

De variatie in opvatting<strong>en</strong>, stroming<strong>en</strong>, norm<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> informatie di<strong>en</strong>t in <strong>de</strong><br />

beoog<strong>de</strong> discussie aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> te kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gebracht. Het is <strong>de</strong>rhalve zaak<br />

diverse maatschappelijke vel<strong>de</strong>n (wet<strong>en</strong>schap, economie, on<strong>de</strong>rwijs, <strong>en</strong>z.) bij het<br />

ontwikkelingsproces te betrekk<strong>en</strong>.<br />

Met <strong>de</strong>ze uitgangpunt<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> zekere richting gegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> overheid <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

schol<strong>en</strong> in <strong>de</strong> kom<strong>en</strong><strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs. De raad stelt echter<br />

voor <strong>de</strong>ze beleidsrelatie, <strong>en</strong> dan met name het aspect van aansturing van het on<strong>de</strong>rwijs,<br />

on<strong>de</strong>rwerp van na<strong>de</strong>re studie te mak<strong>en</strong>.<br />

In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf formuleert hij voor <strong>de</strong> aanpak van <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing e<strong>en</strong> procedurevoorstel.<br />

28 Nevejan C. & Bruijns, V. (2001), Synchroon A-synchroon. On<strong>de</strong>rwijsvernieuwing in <strong>de</strong> informatiesam<strong>en</strong>leving.<br />

Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam.<br />

29 Zie ook: On<strong>de</strong>rwijsraad (2001), WEB: werk in uitvoering. E<strong>en</strong> voorlopige evaluatie van <strong>de</strong> Wet Educatie<br />

<strong>en</strong> Beroepson<strong>de</strong>rwijs. On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag. In die evaluatie wordt e<strong>en</strong> hel<strong>de</strong>r beeld geschetst van<br />

<strong>de</strong> hier bedoel<strong>de</strong> verhouding. T<strong>en</strong> behoeve van <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re ontwikkeling is e<strong>en</strong> analoge analyse van <strong>de</strong><br />

krachtsverhouding<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs nodig.<br />

30 c.f. Folstar, P. (2001), ‘Terug naar <strong>de</strong> basis’: Naar e<strong>en</strong> beter begrip van e<strong>en</strong> veilige <strong>en</strong> duurzame<br />

voedselvoorzi<strong>en</strong>ing. Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>: Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> Universiteit (p.27).<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 23


2.5 Beleids- <strong>en</strong> ontwikkelstrategie<br />

De raad stelt voor dat gezocht wordt naar e<strong>en</strong> langetermijnaanpak of -strategie op basis<br />

waarvan het on<strong>de</strong>rwijs zich aan veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n kan aanpass<strong>en</strong> c.q. voortdur<strong>en</strong>d<br />

met veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n kan omgaan. Hij <strong>de</strong>nkt dat <strong>de</strong>ze uit drie<br />

compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet bestaan:<br />

1 De eerste compon<strong>en</strong>t betreft <strong>de</strong> analyse van maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />

verband met hun betek<strong>en</strong>is voor <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Door diverse institut<strong>en</strong> als het Ministerie van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, <strong>de</strong> Wet<strong>en</strong>schappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), het<br />

Sociaal-cultureel planbureau (SCP), het Ne<strong>de</strong>rlands <strong>de</strong>mografisch instituut (NIDI)<br />

i<strong>de</strong>ntificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong> regelmatig tr<strong>en</strong>ds op diverse maatschappelijke terrein<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re analyse van <strong>de</strong>ze tr<strong>en</strong>ds is van belang om <strong>de</strong> precieze betek<strong>en</strong>is<br />

na te gaan voor <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re ontwikkeling van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs.<br />

2 De twee<strong>de</strong> compon<strong>en</strong>t heeft betrekking op <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>en</strong> inrichting van het<br />

on<strong>de</strong>rwijs, het curriculum. Belangrijke vrag<strong>en</strong> die hierbij aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> moet<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> zijn on<strong>de</strong>r meer:<br />

• Vanuit welke principes van or<strong>de</strong>ning (vakk<strong>en</strong>/vakdidactiek<strong>en</strong>, compet<strong>en</strong>ties,<br />

kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong>z.) moet het curriculum wor<strong>de</strong>n opgebouwd?<br />

• Welke rol kan of moet het begrip “compet<strong>en</strong>ties” vervull<strong>en</strong> in <strong>de</strong> ontwikkeling<br />

van het nieuwe curriculum?<br />

• Welke betek<strong>en</strong>is hebb<strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> in ict in verband met nieuwe te<br />

verwerv<strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n?<br />

• Wat is het belang van traditie versus vernieuwing <strong>en</strong> hierbij het belang<br />

van ontwikkelings- <strong>en</strong> leerpsychologische principes?<br />

• Op welke wijze moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het on<strong>de</strong>rwijsleerproces<br />

wor<strong>de</strong>n omschrev<strong>en</strong>?<br />

3 E<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> compon<strong>en</strong>t betreft het proces van ontwikkeling, implem<strong>en</strong>tatie, consolidatie<br />

<strong>en</strong> evaluatie. Het gaat hier om het complexe proces van uitlijning, coördinatie<br />

<strong>en</strong> uitvoering van het proces van herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs<br />

met als elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> precieze basis voor herzi<strong>en</strong>ing:<br />

periodiek peilingson<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong>/of verk<strong>en</strong>ning van maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong><br />

(arbeidsmarkt/maatschappelijk lev<strong>en</strong>). E<strong>en</strong> belangrijk elem<strong>en</strong>t hierin is ook<br />

het i<strong>de</strong>ntificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> bronn<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />

schol<strong>en</strong>, initiële <strong>en</strong> post-initiële lerar<strong>en</strong>opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovatie-c<strong>en</strong>tra. Het gaat<br />

hierbij om die kwalitatief goe<strong>de</strong> product<strong>en</strong> <strong>en</strong> process<strong>en</strong> waarover <strong>de</strong> instelling<strong>en</strong><br />

beschikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> die pot<strong>en</strong>tieel bevatt<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> toekomst. On<strong>de</strong>r meer om <strong>de</strong>ze<br />

re<strong>de</strong>n is het van belang <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> nauw bij beleidsvorming te betrekk<strong>en</strong>.<br />

Bij innovatiec<strong>en</strong>tra gaat het om het aanbor<strong>en</strong> van innovatief tal<strong>en</strong>t in <strong>de</strong> eig<strong>en</strong><br />

organisatie (<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale overheid dan wel in <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>rsteuningsinstelling<strong>en</strong>)<br />

om te voorkom<strong>en</strong> dat veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> top-down proces blijv<strong>en</strong><br />

stek<strong>en</strong> <strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> alle niveaus van “<strong>de</strong> organisatie” bereik<strong>en</strong>.<br />

De raad stelt voor dat op korte termijn – na aanvaarding van het voorstel - nagegaan<br />

wordt op welke wijze <strong>de</strong> aansturing <strong>en</strong> coördinatie van het voorgestel<strong>de</strong> beleids- <strong>en</strong><br />

ontwikkelingstraject vorm moet wor<strong>de</strong>n gegev<strong>en</strong>. Hij pleit voor e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk zichtbaar <strong>en</strong><br />

aanspreekbaar coördinatiepunt dat bre<strong>de</strong> <strong>en</strong> pluriforme contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong> kan<br />

on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n. Dit coördinatiepunt moet <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van <strong>de</strong> in<br />

24<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


gang te zett<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> om op basis daarvan<br />

tot e<strong>en</strong> integrale ontwikkelings- <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatiestrategie te kom<strong>en</strong>.<br />

De raad realiseert zich dat voor <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> strategie e<strong>en</strong> groot aantal activiteit<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> project<strong>en</strong> vereist is. Hij stelt voor dat <strong>de</strong>ze project<strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar wor<strong>de</strong>n aanbesteed<br />

(e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>r). 31 Hij adviseert <strong>de</strong> overheid bij <strong>de</strong> toek<strong>en</strong>ning van<br />

opdracht<strong>en</strong> als belangrijk criterium te hanter<strong>en</strong> <strong>de</strong> mate waarin schol<strong>en</strong> als belanghebb<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />

zegg<strong>en</strong>schap in <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>en</strong> uitvoering hebb<strong>en</strong>. Voorts moet er<br />

voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> sam<strong>en</strong>hang met het geheel van <strong>de</strong> strategie wor<strong>de</strong>n gewaarborgd.<br />

De raad realiseert zich dat er nog e<strong>en</strong> lange weg te gaan is alvor<strong>en</strong>s <strong>de</strong> kernvraag van<br />

wat leerling<strong>en</strong> op het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> leerplicht moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>, opnieuw kan<br />

wor<strong>de</strong>n beantwoord <strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s dat antwoord in goed on<strong>de</strong>rwijs kan wor<strong>de</strong>n omgezet.<br />

Niet voor niets noemt hij het voorstel in dit hoofdstuk e<strong>en</strong> voorstel voor <strong>de</strong> lange<br />

termijn. Niettemin acht hij <strong>de</strong> noodzaak ervan in het voorgaan<strong>de</strong> voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> aangegev<strong>en</strong>.<br />

De raad is gaarne bereid op hoofdlijn<strong>en</strong> <strong>de</strong> bedoel<strong>de</strong> process<strong>en</strong> te on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong>. Zijn in<br />

het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> hoofdstuk geformuleer<strong>de</strong> voorstel voor <strong>de</strong> korte termijn ziet hij als e<strong>en</strong><br />

goe<strong>de</strong> overgang naar <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>tele herzi<strong>en</strong>ing.<br />

31 E<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk voorstel heeft hij eer<strong>de</strong>r geformuleerd in het ka<strong>de</strong>r van zijn advies over <strong>de</strong> educatieve<br />

infrastructuur. Zie: On<strong>de</strong>rwijsraad (2001), T<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van <strong>de</strong> school. Advies over <strong>de</strong> educatieve infrastructuur.<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 25


3Voorstel voor e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong><br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum<br />

In <strong>de</strong> adviesaanvraag wordt <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad verzocht “voorstell<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> voor het<br />

terugdring<strong>en</strong> van <strong>de</strong> overla<strong>de</strong>nheid in het on<strong>de</strong>rwijsprogramma, bijvoorbeeld door te<br />

adviser<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> optioneel curriculum zoals voorgesteld door<br />

<strong>de</strong> Inspectie, met elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die t<strong>en</strong>minste <strong>de</strong>el zou<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> uitmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> breed<br />

gedrag<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk basisprogramma”. 32 De op<strong>de</strong>ling van het huidige curriculum<br />

in e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum is naar het oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong><br />

raad bij uitstek geschikt om <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> problem<strong>en</strong> van overla<strong>de</strong>nheid <strong>en</strong> versnippering<br />

aan te pakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> in <strong>de</strong> adviesaanvraag g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> doel<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. In<br />

paragraaf 3.1 wordt dit na<strong>de</strong>r beargum<strong>en</strong>teerd. In paragraaf 3.2 wor<strong>de</strong>n voorstell<strong>en</strong><br />

gedaan met betrekking tot <strong>de</strong> inhoud van het kerncurriculum. In paragraaf 3.3 wordt <strong>de</strong><br />

inrichting van het differ<strong>en</strong>tieel curriculum beschrev<strong>en</strong>. Paragraaf 3.4 gaat in op <strong>de</strong><br />

aansturing <strong>en</strong> toetsing van het kerncurriculum. Daarbij komt ook <strong>de</strong> beschikbaarheid <strong>en</strong><br />

organisatie van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Paragraaf 3.5 gaat in op consequ<strong>en</strong>ties<br />

van het voorgestel<strong>de</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> het differ<strong>en</strong>tieel curriculum voor <strong>de</strong><br />

doorstroom. Paragraaf 3.6 bevat aanbeveling<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie van het kern- <strong>en</strong><br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum. In paragraaf 3.8, t<strong>en</strong>slotte, wordt ingegaan op <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is van<br />

<strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> herijkingsvrag<strong>en</strong> die <strong>de</strong> raad in zijn vorige advies over <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

heeft gesteld.<br />

32 ‘Adviesaanvraag <strong>basisvorming</strong>’, Brief van <strong>de</strong> Staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> Voorzitter van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad d.d. 12 februari 2001 (OR 20010050/592) <strong>en</strong><br />

‘Specificatie adviesaanvraag Basisvorming’, Brief van <strong>de</strong> Staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong><br />

Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> Voorzitter van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad d.d. 19 februari 2001 (OR 20010062/592).<br />

26<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


3.1 E<strong>en</strong> kerncurriculum voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

Het i<strong>de</strong>e van e<strong>en</strong> kerncurriculum voor het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs is reeds <strong>en</strong>kele ker<strong>en</strong><br />

door verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> organisaties naar vor<strong>en</strong> gebracht <strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> manier<strong>en</strong> uitgewerkt.<br />

De voormalige Adviesraad voor het On<strong>de</strong>rwijs (ARO) lanceer<strong>de</strong> het i<strong>de</strong>e van e<strong>en</strong><br />

kerncurriculum in het advies Ruimte voor ler<strong>en</strong> (1994) 33 . Dit kerncurriculum zou <strong>de</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke minimum leerdoel<strong>en</strong> voor alle leerling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>. In het<br />

kerncurriculum moest volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> ARO nadruk ligg<strong>en</strong> op k<strong>en</strong>nis als gereedschap <strong>en</strong> op<br />

het ler<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> van basisk<strong>en</strong>nis, als grondslag voor het maatschappelijk functioner<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het ler<strong>en</strong> el<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> later. Elke school zou daarnaast e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ‘kwaliteitsprofiel’ kunn<strong>en</strong><br />

inricht<strong>en</strong>, dat bij <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>, <strong>de</strong> omgeving <strong>en</strong> <strong>de</strong> schoolspecifieke situatie past.<br />

Hiermee zou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> professionele mogelijkhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> om te besliss<strong>en</strong> over<br />

hetge<strong>en</strong> voor leerling<strong>en</strong> in het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs van belang is, meer wor<strong>de</strong>n b<strong>en</strong>ut.<br />

Het SCP borduur<strong>de</strong> op <strong>de</strong>ze gedacht<strong>en</strong> voort <strong>en</strong> stel<strong>de</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> kerncurriculum voor<br />

in Schol<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r druk (1999) 34 . Net als bij <strong>de</strong> ARO vorm<strong>de</strong> ook hier het belangrijkste<br />

motief het bie<strong>de</strong>n van teg<strong>en</strong>wicht aan het grote aantal eis<strong>en</strong> aan het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> het<br />

creër<strong>en</strong> van ruimte voor programmadiffer<strong>en</strong>tiatie <strong>en</strong> profilering door schol<strong>en</strong>. Ook <strong>de</strong><br />

Inspectie stel<strong>de</strong> in het evaluatierapport Werk aan <strong>de</strong> basis (1999) 35 voor om verplichte<br />

kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> optionele kerndoel<strong>en</strong> te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n, om op <strong>de</strong>ze wijze tot e<strong>en</strong> kerncurriculum<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> optioneel curriculum te kom<strong>en</strong>. Hiermee zou <strong>de</strong> overla<strong>de</strong>nheid van <strong>de</strong><br />

<strong>basisvorming</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n teg<strong>en</strong>gegaan. In <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer is aangedrong<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />

kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> optioneel <strong>de</strong>el. 36 De staatssecretaris nam het voorstel van <strong>de</strong><br />

Inspectie over <strong>en</strong> heeft <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad gevraagd hieraan e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re uitwerking te<br />

gev<strong>en</strong>.<br />

De raad is van m<strong>en</strong>ing dat met <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum in <strong>de</strong> eerste leerjar<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs beter dan nu recht kan<br />

wor<strong>de</strong>n gedaan aan <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> voorkeur<strong>en</strong> van leerling<strong>en</strong>. Dit vormt naar zijn<br />

oor<strong>de</strong>el het belangrijkste oogmerk van <strong>de</strong> herzi<strong>en</strong>ing van het programma van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

E<strong>en</strong> kerncurriculum betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r overla<strong>de</strong>n, meer sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />

min<strong>de</strong>r versnipperd geme<strong>en</strong>schappelijk on<strong>de</strong>rwijsprogramma. E<strong>en</strong> kerncurriculum moet<br />

in principe voor (bijna) alle leerling<strong>en</strong> haalbaar zijn <strong>en</strong> verplicht wor<strong>de</strong>n voorgeschrev<strong>en</strong>.<br />

Het differ<strong>en</strong>tiële <strong>de</strong>el van het curriculum valt on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> regie van <strong>de</strong> school. De school kan<br />

in <strong>de</strong> daarvoor gereserveer<strong>de</strong> tijd e<strong>en</strong> aanbod do<strong>en</strong> dat direct is afgestemd op <strong>de</strong><br />

mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>populatie. Voor sommige leerling<strong>en</strong> zal <strong>de</strong><br />

school het nodig acht<strong>en</strong> dat zij extra leertijd aan het kerncurriculum beste<strong>de</strong>n. Voor<br />

an<strong>de</strong>re leerling<strong>en</strong> zal <strong>de</strong> tijd die staat voor het kerncurriculum voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> zijn. Aan <strong>de</strong>ze<br />

leerling<strong>en</strong> kan <strong>de</strong> school in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum an<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n.<br />

Als maat voor <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling van tijd over het kerncurriculum <strong>en</strong> het differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum <strong>de</strong>nkt <strong>de</strong> raad aan e<strong>en</strong> verhouding van vijfachtste – drieachtste van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd.<br />

37 De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 27<br />

33 Adviesraad voor het on<strong>de</strong>rwijs (1994), Ruimte voor ler<strong>en</strong>. Utrecht: ARO.<br />

34 Bronneman-Helmers, H.M. (1999), Schol<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r druk. Op zoek naar <strong>de</strong> taak van <strong>de</strong> school in e<strong>en</strong><br />

veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. D<strong>en</strong> Haag: Sociaal <strong>en</strong> Cultureel Planbureau.<br />

35 Inspectie van het On<strong>de</strong>rwijs (1999), Werk aan <strong>de</strong> basis. Evaluatie van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> na vijf jaar. D<strong>en</strong><br />

Haag: SDU.<br />

36 TK, verga<strong>de</strong>rjaar 2000-2001, 26 733, nr. 12 (verslag van e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> overleg d.d. 14 februari 2001).<br />

37 Uitgaan<strong>de</strong> van <strong>de</strong> huidige berek<strong>en</strong>ingsmetho<strong>de</strong> van 32 lesur<strong>en</strong> van 50 minut<strong>en</strong> per week (of e<strong>en</strong> equival<strong>en</strong>t<br />

daarvan) betek<strong>en</strong>t dit 20 lesur<strong>en</strong> voor het kerncurriculum <strong>en</strong> 12 voor het differ<strong>en</strong>tieel curriculum.


Met <strong>de</strong>ze ver<strong>de</strong>ling wordt het belang van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk programma b<strong>en</strong>adrukt.<br />

De raad <strong>de</strong>nkt dat door <strong>de</strong>ze ver<strong>de</strong>ling <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> leerling het geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

programma aan zal kunn<strong>en</strong>. De gekoz<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>ling maakt ook dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>de</strong> rijksoverheid<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> in sterke mate inhou<strong>de</strong>lijk blijft aanstur<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />

voor <strong>de</strong> kwaliteit van het on<strong>de</strong>rwijsaanbod in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

blijft hou<strong>de</strong>n. De hoeveelheid tijd voor het differ<strong>en</strong>tieel curriculum is van e<strong>en</strong><br />

dusdanige omvang dat schol<strong>en</strong> in staat zijn e<strong>en</strong> aanbod van meer<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong> te verzorg<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>/of zwakkere leerling<strong>en</strong> extra tijd te lat<strong>en</strong> beste<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> in het kerncurriculum.<br />

Naar het oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> raad zal hiermee <strong>de</strong> behoefte aan vrijstelling<strong>en</strong> voor<br />

vakk<strong>en</strong> grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els kunn<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong>.<br />

De keuze voor vijfachtste van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd voor het kerncurriculum heeft te mak<strong>en</strong><br />

met <strong>de</strong> inhoud daarvan. De verwachting is dat <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> inhoud voor het kerncurriculum<br />

e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke tijdsbelasting met zich meebr<strong>en</strong>gt. De raad <strong>de</strong>nkt dat het<br />

voorgestel<strong>de</strong> kerncurriculum op het communale niveau voor vrijwel alle leerling<strong>en</strong><br />

haalbaar is.<br />

Voor <strong>de</strong> korte termijn acht <strong>de</strong> raad - rek<strong>en</strong>ing hou<strong>de</strong>nd met <strong>de</strong> huidige situatie - <strong>de</strong><br />

voorgestel<strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling ev<strong>en</strong>wichtig. Hij me<strong>en</strong>t dat min<strong>de</strong>r tijd voor het differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> weinig meer ruimte zou bie<strong>de</strong>n dan <strong>de</strong> huidige situatie 38 ; meer<br />

tijdsbeslag echter acht hij voor <strong>de</strong> korte termijn te ingrijp<strong>en</strong>d.<br />

De raad heeft gekoz<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> term differ<strong>en</strong>tieel curriculum om te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat het<br />

gaat om:<br />

• e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijsaanbod dat <strong>de</strong>el uit maakt van het totale curriculum; het heeft dus<br />

volstrekt ge<strong>en</strong> vrijblijv<strong>en</strong>d karakter;<br />

• e<strong>en</strong> aanbod dat kan wor<strong>de</strong>n afgestemd op <strong>de</strong> voorkeur<strong>en</strong>, capaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>populatie <strong>en</strong> <strong>de</strong> doel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> school.<br />

De raad beschouwt <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum als meest geschikte oplossing om het nastrev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> vier in <strong>de</strong><br />

adviesaanvraag bepaal<strong>de</strong> doel<strong>en</strong> te optimaliser<strong>en</strong>, namelijk:<br />

• e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke basis voor alle leerling<strong>en</strong>;<br />

• meer mogelijkhe<strong>de</strong>n tot afstemming van het on<strong>de</strong>rwijs op verschill<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> leerling(groep<strong>en</strong>);<br />

• e<strong>en</strong> vloei<strong>en</strong><strong>de</strong> doorstroming door het on<strong>de</strong>rwijs (doorlop<strong>en</strong><strong>de</strong> leerlijn<strong>en</strong>);<br />

• meer eig<strong>en</strong> beleidsruimte voor schol<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige inrichting.<br />

38 Nu beschikk<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> formeel gezi<strong>en</strong> over 20% vrije ruimte naast <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. In <strong>de</strong> praktijk<br />

bedraagt <strong>de</strong>ze ruimte volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Inspectie gemid<strong>de</strong>ld slechts 10%.<br />

28<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Geme<strong>en</strong>schappelijke basis<br />

Met e<strong>en</strong> kerncurriculum zoals voorgesteld in dit advies, wordt e<strong>en</strong> beperkter, geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

programma voor alle leerling<strong>en</strong> gerealiseerd. Het kerncurriculum omvat die<br />

vakk<strong>en</strong> (of leergebie<strong>de</strong>n) <strong>en</strong> die leerdoel<strong>en</strong> die voor alle leerling<strong>en</strong> van belang zijn <strong>en</strong><br />

door alle leerling<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> minimumniveau beheerst moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n, dan wel in e<strong>en</strong><br />

bepaal<strong>de</strong> mate aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in het on<strong>de</strong>rwijs. Over <strong>de</strong> inhoud van het<br />

kerncurriculum di<strong>en</strong>t bre<strong>de</strong> overe<strong>en</strong>stemming in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving te bestaan. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong><br />

van <strong>de</strong> inhoud van dit kerncurriculum vindt directe sturing door <strong>de</strong> overheid plaats,<br />

on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re aan <strong>de</strong> hand van kerndoel<strong>en</strong>.<br />

Verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> school kan in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum vakk<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n die ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong><br />

van het kerncurriculum, maar zij kan er ook voor kiez<strong>en</strong> in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum<br />

extra tijd vrij te mak<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum. Dit geeft differ<strong>en</strong>tiatiemogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

naar inhoud <strong>en</strong> duur. Mogelijkhe<strong>de</strong>n tot differ<strong>en</strong>tiatie naar niveau kom<strong>en</strong><br />

later in dit hoofdstuk aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>.<br />

Doorstroming<br />

Doorlop<strong>en</strong><strong>de</strong> leerlijn<strong>en</strong> van basison<strong>de</strong>rwijs naar <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s naar <strong>de</strong><br />

bov<strong>en</strong>bouw van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs zijn voor leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor <strong>de</strong> kwaliteit van<br />

het on<strong>de</strong>rwijs van onmisk<strong>en</strong>baar belang. Hieraan wordt tegemoet gekom<strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong><br />

vakk<strong>en</strong> (<strong>en</strong>/of leergebie<strong>de</strong>n)<strong>en</strong> <strong>de</strong> minimumdoel<strong>en</strong> in het kerncurriculum goed aansluit<strong>en</strong><br />

op het programma van <strong>de</strong> basisschool <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> basis vorm<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> programma’s<br />

<strong>en</strong> leerweg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. E<strong>en</strong> gevolg van <strong>de</strong> invoering<br />

van e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum is dat schol<strong>en</strong> sterker zull<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> in het aanbod<br />

dat zij in dit <strong>de</strong>el van het curriculum zull<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Dit kan tot gevolg hebb<strong>en</strong> dat het <strong>en</strong>e<br />

aanbod bre<strong>de</strong>re doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n biedt dan het an<strong>de</strong>re. Dit probleem wordt zo<br />

veel mogelijk voorkom<strong>en</strong>, door het kerncurriculum <strong>de</strong> bij uitstek doorstroomrelevante<br />

vakk<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong>. Het is ver<strong>de</strong>r vooral <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> school om<br />

ervoor te zorg<strong>en</strong> dat zij het differ<strong>en</strong>tieel curriculum zo inricht dat zij <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />

optimale doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n biedt. In paragraaf 3.6 wordt het on<strong>de</strong>rwerp<br />

doorstroom na<strong>de</strong>r uitgewerkt.<br />

Eig<strong>en</strong> beleidsruimte<br />

Het kerncurriculum is voorts van e<strong>en</strong> zodanige omvang dat schol<strong>en</strong> daarnaast over e<strong>en</strong><br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum beschikk<strong>en</strong>, dat aanzi<strong>en</strong>lijk groter is dan in <strong>de</strong> huidige situatie.<br />

Het differ<strong>en</strong>tieel curriculum biedt schol<strong>en</strong> meer eig<strong>en</strong> beleidsruimte voor e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige<br />

inrichting. In dit differ<strong>en</strong>tieel curriculum kunn<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijke<br />

keuzes mak<strong>en</strong>, waarbij zij, zowel in het aanbod, als <strong>de</strong> didactiek <strong>en</strong> <strong>de</strong> organisatorische<br />

inrichting, kunn<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> van<br />

<strong>de</strong> school. De school heeft bijvoorbeeld <strong>de</strong> ruimte om <strong>de</strong> noodzakelijke doorlop<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

didactische lijn van <strong>basisvorming</strong> naar studiehuis te realiser<strong>en</strong>.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 29


3.2 De inhoud van het kerncurriculum<br />

E<strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>tie van het op<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van het <strong>basisvorming</strong>scurriculum in e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel<br />

<strong>en</strong> kerncurriculum is dat niet alle vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> daarvan in het voor alle<br />

leerling<strong>en</strong> verplichte (kern)curriculum wor<strong>de</strong>n opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, maar dat sommige vakk<strong>en</strong> als<br />

optie wor<strong>de</strong>n toebe<strong>de</strong>eld aan het differ<strong>en</strong>tieel curriculum. Hoewel er meer opties zijn om<br />

tot e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r omvangrijk verplicht kerncurriculum te kom<strong>en</strong> (aantal kerndoel<strong>en</strong> per vak<br />

vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, vakk<strong>en</strong> opsplits<strong>en</strong> over kern- <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum dan wel kerndoel<strong>en</strong><br />

per vak ver<strong>de</strong>l<strong>en</strong> over <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> curricula), ligt het zwaartepunt in dit voorstel bij<br />

het vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van het aantal vakk<strong>en</strong> in het geme<strong>en</strong>schappelijke kerncurriculum<br />

<strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong> als optie toebe<strong>de</strong>l<strong>en</strong> aan het differ<strong>en</strong>tieel curriculum an<strong>de</strong>rzijds.<br />

De raad kiest hiervoor om zo dicht mogelijk aan te sluit<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong><br />

praktijk. Naar zijn oor<strong>de</strong>el is het on<strong>de</strong>rhavige voorstel me<strong>de</strong> daarom implem<strong>en</strong>teerbaar<br />

op <strong>de</strong> korte termijn.<br />

Niettemin is ook e<strong>en</strong> kritische analyse van het aantal kerndoel<strong>en</strong> per vak noodzakelijk.<br />

Van alle kerndoel<strong>en</strong> moet wor<strong>de</strong>n nagegaan in hoeverre zij actueel, cruciaal <strong>en</strong> haalbaar<br />

voor <strong>de</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> doelgroep <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijsfase zijn. Van sommige kerndoel<strong>en</strong> is niet<br />

goed aan te gev<strong>en</strong> waarom zij cruciaal voor e<strong>en</strong> bepaald vak zou<strong>de</strong>n zijn, an<strong>de</strong>re<br />

kerndoel<strong>en</strong> hor<strong>en</strong> niet thuis in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> maar in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> daarna <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte<br />

zit er overlap tuss<strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vakk<strong>en</strong>. Nu <strong>de</strong> Inspectie per kerndoel<br />

heeft on<strong>de</strong>rzocht in welke mate zij per schoolsoort wordt gerealiseerd, zou opnieuw<br />

moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n bekek<strong>en</strong> welke kerndoel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> tijd die voor e<strong>en</strong> vak beschikbaar<br />

is, realiseerbaar zijn. Daarbij zou ook moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rzocht of <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e on<strong>de</strong>rwijsdoel<strong>en</strong><br />

op e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re manier in <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n verwerkt. Uit <strong>de</strong><br />

evaluatie door <strong>de</strong> Inspectie blijkt dat <strong>de</strong>ze doel<strong>en</strong> die vooral e<strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong><strong>de</strong> werking<br />

op <strong>de</strong> didactiek zou<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, in het algeme<strong>en</strong> slecht uit <strong>de</strong> verf kom<strong>en</strong>.<br />

Nagegaan moet wor<strong>de</strong>n of <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rwijsdoel<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re manier moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

geformuleerd <strong>en</strong>/of in <strong>de</strong> praktijk sterker aan bepaal<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gekoppeld,<br />

will<strong>en</strong> zij werkelijk tot didactische vernieuwing lei<strong>de</strong>n. 39 Gegev<strong>en</strong> <strong>de</strong> beschikbare<br />

tijd kan <strong>de</strong> raad hierop niet ver<strong>de</strong>r ingaan. Hij is echter bereid bij <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re analyse <strong>en</strong><br />

uitzuivering van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> op hoofdlijn<strong>en</strong> in adviser<strong>en</strong><strong>de</strong> zin bij te drag<strong>en</strong>. In het<br />

vervolg beperkt hij zich tot het aanwijz<strong>en</strong> van vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> leergebie<strong>de</strong>n die tot het<br />

kerncurriculum <strong>basisvorming</strong> behor<strong>en</strong>.<br />

De raad merkt t<strong>en</strong>slotte op dat noch het vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van het aantal verplichte vakk<strong>en</strong>,<br />

noch het schrapp<strong>en</strong> van kerndoel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> volledige oplossing van het<br />

probleem van (gevoel<strong>en</strong>s van) overla<strong>de</strong>nheid zal kunn<strong>en</strong> bie<strong>de</strong>n. Overla<strong>de</strong>nheid heeft<br />

immers niet alle<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met <strong>de</strong> hoeveelheid kerndoel<strong>en</strong> of vakk<strong>en</strong>, maar ook met <strong>de</strong><br />

interpretatie van doel<strong>en</strong> door uitgevers <strong>en</strong> door doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Uitgevers van metho<strong>de</strong>n zijn<br />

g<strong>en</strong>eigd om bij <strong>de</strong> interpretatie van leerdoel<strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> uitgebrei<strong>de</strong>, maximale<br />

interpretatie. 40 Daarbij blijft het schrapp<strong>en</strong> van ‘ou<strong>de</strong>’ leerstof die behoor<strong>de</strong> bij doel<strong>en</strong> die<br />

niet langer zijn voorgeschrev<strong>en</strong>, nogal e<strong>en</strong>s achterwege. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn g<strong>en</strong>eigd <strong>de</strong><br />

metho<strong>de</strong>n trouw te volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> stell<strong>en</strong> soms pas teg<strong>en</strong> het ein<strong>de</strong> van het schooljaar prioriteit<strong>en</strong>.<br />

Ook hou<strong>de</strong>n doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zo blijkt uit <strong>de</strong> evaluatie van <strong>de</strong> Inspectie, soms vast aan<br />

39 In zijn voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn (hoofdstuk 2) merkt <strong>de</strong> raad op dat <strong>de</strong>ze algem<strong>en</strong>e on<strong>de</strong>rwijsdoel<strong>en</strong><br />

wellicht zinvol in relatie met het begrip compet<strong>en</strong>tie kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gebracht.<br />

40 Boersma, K. TH., (2000), ‘Oorzak<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpak van overla<strong>de</strong>nheid van het operationele curriculum in<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>’. Tijdschrift voor On<strong>de</strong>rwijsresearch, jaargang 25, nr. 1-2, 2000 (p. 110-117).<br />

30<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


ou<strong>de</strong> leerstof. Deze oorzak<strong>en</strong> van overla<strong>de</strong>nheid moet<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re wijze wor<strong>de</strong>n<br />

aangepakt <strong>en</strong> verg<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re bezinning op <strong>de</strong> wijze waarop metho<strong>de</strong>n ontwikkeld<br />

wor<strong>de</strong>n. Overig<strong>en</strong>s is <strong>de</strong> planning van leer- <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijsactiviteit<strong>en</strong> vaak on<strong>de</strong>rhevig aan<br />

onverwachte w<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> <strong>en</strong> wijziging<strong>en</strong> zowel op het niveau van <strong>de</strong> school als op het<br />

niveau van <strong>de</strong> doc<strong>en</strong>t. Ook hier ligt e<strong>en</strong> bron van (gevoel van) overla<strong>de</strong>nheid. Het behoort<br />

uiteraard tot <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>tie van <strong>de</strong> school plannings- <strong>en</strong> controleprocess<strong>en</strong> goed te lat<strong>en</strong><br />

verlop<strong>en</strong>. De raad me<strong>en</strong>t echter dat hieraan bijvoorbeeld door mid<strong>de</strong>l van voorlichting<br />

extra aandacht op lan<strong>de</strong>lijk niveau kan wor<strong>de</strong>n gegev<strong>en</strong> in <strong>de</strong> fase van implem<strong>en</strong>tatie van<br />

<strong>de</strong> gedane voorstell<strong>en</strong>.<br />

Het huidige curriculum van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> bestaat uit 15 vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> neemt bijna alle<br />

tijd in van <strong>de</strong> school. E<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> komt niet toe aan alle kerndoel<strong>en</strong>.<br />

Met name in het vmbo slag<strong>en</strong> veel schol<strong>en</strong> er niet in <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> bij alle leerling<strong>en</strong> aan<br />

te bie<strong>de</strong>n laat staan te realiser<strong>en</strong>. 41 Om ervoor te zorg<strong>en</strong> dat schol<strong>en</strong> <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> van<br />

<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum daadwerkelijk kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast over<br />

reële tijd voor e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum beschikk<strong>en</strong>, is het beperkt hou<strong>de</strong>n van het<br />

kerncurriculum e<strong>en</strong> noodzaak. Dit betek<strong>en</strong>t dat het kerncurriculum min<strong>de</strong>r vakk<strong>en</strong> zal<br />

moet<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> dan het huidige aantal <strong>basisvorming</strong>vakk<strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong> beperkter geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

curriculum wordt ook <strong>de</strong> versnippering van het on<strong>de</strong>rwijsaanbod teg<strong>en</strong>gegaan.<br />

Dat het moeilijk is om keuzes in e<strong>en</strong> bestaand curriculum te mak<strong>en</strong>, is on<strong>de</strong>r<br />

an<strong>de</strong>re beschrev<strong>en</strong> in het rapport Basisvorming in het on<strong>de</strong>rwijs (1986) van <strong>de</strong> WRR. 42<br />

De WRR wijd<strong>de</strong> e<strong>en</strong> uitgebrei<strong>de</strong> argum<strong>en</strong>tatie aan e<strong>en</strong> breed curriculum waarin e<strong>en</strong> groot<br />

aantal van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> curricula van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> schooltyp<strong>en</strong> zijn<br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Uit <strong>de</strong> argum<strong>en</strong>tatie die <strong>de</strong> WRR gaf, valt op te mak<strong>en</strong> dat in principe voor<br />

elk vak dat in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs wordt gegev<strong>en</strong>, goe<strong>de</strong> argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn aan te<br />

drag<strong>en</strong> om het vak op te nem<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> curriculum voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

De raad heeft <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling van het kerncurriculum met name gebaseerd op <strong>de</strong><br />

volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vijf criteria, waarbij hij gekek<strong>en</strong> heeft naar het geheel van vakk<strong>en</strong>/leergebie<strong>de</strong>n.<br />

• Onmisbare voorbereiding op maatschappelijk <strong>en</strong> persoonlijk functioner<strong>en</strong>. Elke<br />

burger heeft <strong>de</strong>ze k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n nodig voor zijn/haar persoonlijke<br />

ontplooiing <strong>en</strong> maatschappelijk <strong>en</strong> beroepsmatig functioner<strong>en</strong>.<br />

• Doorstroomrelevantie: <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> goed aan op het programma van het<br />

basison<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw van het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> in vervolgopleiding<strong>en</strong>.<br />

• Maatschappelijke relevantie: <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bijdrage aan sociale cohesie<br />

<strong>en</strong> economische welvaart.<br />

• Bre<strong>de</strong> vorming: het geheel van vakk<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt leerling<strong>en</strong> in aanraking met k<strong>en</strong>nis<br />

<strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n die on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong> van het geme<strong>en</strong>schappelijke culturele<br />

erfgoed.<br />

• Aansluiting bij internationale curricula.<br />

De raad heeft gezocht naar e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wichtige sam<strong>en</strong>stelling van e<strong>en</strong> geheel aan<br />

vakk<strong>en</strong>/leergebie<strong>de</strong>n dat aan <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> criteria voldoet. Hij heeft voorts gezocht<br />

naar e<strong>en</strong> mix van leeractiviteit<strong>en</strong> die leerling<strong>en</strong> veelzijdig aansprek<strong>en</strong>.<br />

41 Zo komt in het vbo gemid<strong>de</strong>ld 40% van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> volledig aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> <strong>en</strong> in het mavo 51%. Zie:<br />

Inspectie van het on<strong>de</strong>rwijs (1999), Werk aan <strong>de</strong> basis. Evaluatie van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> na vijf jaar.<br />

Utrecht. (p. 66).<br />

42 Wet<strong>en</strong>schappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (1986), Basisvorming in het on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Staatsuitgeverij D<strong>en</strong> Haag.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 31


De raad acht het van belang dat <strong>de</strong> keuze voor vakk<strong>en</strong> in het kerncurriculum wordt<br />

gebaseerd op e<strong>en</strong> bre<strong>de</strong> cons<strong>en</strong>sus in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> hij heeft daarom e<strong>en</strong> eerste<br />

voorlopige verk<strong>en</strong>ning van het draagvlak on<strong>de</strong>r betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> uitgevoerd. 43 In het ver<strong>de</strong>re<br />

beleidstraject zal e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re toetsing van het draagvlak vorm kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>.<br />

Voorts heeft hij e<strong>en</strong> beknopte vergelijking van internationale curricula uitgevoerd; hieruit<br />

blijkt het volg<strong>en</strong><strong>de</strong>. 44<br />

Er is tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Europese Geme<strong>en</strong>schap e<strong>en</strong> zekere mate van overe<strong>en</strong>stemming<br />

over <strong>de</strong> aangebo<strong>de</strong>n leerstof (on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>/vakk<strong>en</strong>). Deze is als volgt:<br />

• De drie vakk<strong>en</strong> moe<strong>de</strong>rtaal, wiskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> taal kom<strong>en</strong> in<br />

alle lan<strong>de</strong>n als verplicht aanbod voor.<br />

• Lichamelijke opvoeding <strong>en</strong> e<strong>en</strong> of meer kunstvakk<strong>en</strong> behoort ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s tot het<br />

aanbod waaraan leerling<strong>en</strong> geacht wor<strong>de</strong>n mee te do<strong>en</strong>.<br />

• Wat betreft <strong>de</strong> natuurwet<strong>en</strong>schappelijke vakk<strong>en</strong>; kern hiervan wordt gevormd<br />

door natuur- <strong>en</strong> scheikun<strong>de</strong>. Bei<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> veelal <strong>de</strong> kern van e<strong>en</strong> cluster<br />

of leergebied met daarbij vakk<strong>en</strong> als biologie <strong>en</strong> techniek.<br />

• Wat betreft <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s- <strong>en</strong> maatschappij vakk<strong>en</strong>: <strong>de</strong> kern daarvan wordt gevormd<br />

door geschie<strong>de</strong>nis <strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong> met uitbreiding naar an<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong>, soms<br />

ook religie <strong>en</strong> burgerschapskun<strong>de</strong>.<br />

• De mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> tal<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> naast <strong>de</strong> eerste mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> taal, die<br />

veelal Engels is, niet e<strong>en</strong> cluster van vakk<strong>en</strong> dat voor alle leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verplicht<br />

aanbod vormt.<br />

De raad stelt e<strong>en</strong> kerncurriculum voor dat bestaat uit <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> clusters van<br />

vakk<strong>en</strong>/leergebie<strong>de</strong>n:<br />

• E<strong>en</strong> cluster basisvakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit Ne<strong>de</strong>rlands , Engels <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong>.<br />

• E<strong>en</strong> cluster natuurwet<strong>en</strong>schappelijke vakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit het leergebied<br />

Sci<strong>en</strong>ce (natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>, biologie <strong>en</strong> techniek).<br />

• E<strong>en</strong> cluster sociaal-culturele vakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting<br />

<strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong> alsme<strong>de</strong> kunstvakk<strong>en</strong>.<br />

• Lichamelijke opvoeding.<br />

De raad stelt ook voor dat ict- k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong> van het kerncurriculum.<br />

De school bepaalt zelf bij welk(e) vak(k<strong>en</strong>) zij meer of min<strong>de</strong>r aandacht<br />

besteedt aan <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> terzake.<br />

In het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> geeft <strong>de</strong> raad e<strong>en</strong> toelichting op <strong>de</strong> keuze voor het geheel aan vakk<strong>en</strong><br />

voor het kerncurriculum.<br />

43 In e<strong>en</strong> bespreking met veld<strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> (zie par. 1.5) zijn <strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën m.b.t. <strong>de</strong> inhoud van het kern- <strong>en</strong><br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum voorgelegd <strong>en</strong> gunstig onthaald.<br />

44 O’Donnell, S., Gre<strong>en</strong>away E., Métais J. & Micklethwaite, International Review of Curriculum and<br />

Assessm<strong>en</strong>t Frameworks. Comparative tables and factual summaries – 2001 (29 maart 2001);<br />

Gre<strong>en</strong>away E. (1999), Lower secondary education: an international comparison. (29 maart 2001);<br />

European Commission (2000), Key data on education in Europe. Brussels/Luxembourg.<br />

32<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Ne<strong>de</strong>rlands, Engels, wiskun<strong>de</strong><br />

Vrijwel ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> zal het erover e<strong>en</strong>s zijn dat <strong>de</strong> drie vakk<strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlands, Engels <strong>en</strong><br />

wiskun<strong>de</strong> <strong>de</strong>el behor<strong>en</strong> uit te mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kerncurriculum voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>.<br />

De drie vakk<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> in alle fas<strong>en</strong> van het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groot aantal sector<strong>en</strong> van<br />

<strong>de</strong> arbeidsmarkt e<strong>en</strong> cruciale rol. Beheersing van het Ne<strong>de</strong>rlands is vereist voor vrijwel<br />

elke vorm van on<strong>de</strong>rwijs<strong>de</strong>elname, maatschappelijke participatie of persoonlijk functioner<strong>en</strong>.<br />

De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> invloed van het Engels in <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schap, het internationale<br />

(han<strong>de</strong>ls)verkeer, <strong>de</strong> techniek <strong>en</strong> op het wereldwij<strong>de</strong> web is onmisk<strong>en</strong>baar. Ook e<strong>en</strong><br />

zekere beheersing van basale rek<strong>en</strong>vaardighe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> wiskundig inzicht kan als onmisbaar<br />

wor<strong>de</strong>n beschouwd in het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> in het maatschappelijk lev<strong>en</strong>. Ook internationaal<br />

gezi<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n Engels, wiskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> landstaal als kernvakk<strong>en</strong><br />

aangemerkt.<br />

In het vervolgon<strong>de</strong>rwijs nem<strong>en</strong> <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlands, Engels <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong> e<strong>en</strong> belangrijke<br />

plaats in. Deze vakk<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> in vrijwel elke sector van <strong>de</strong> leerweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor elk<br />

profiel van <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> fase havo <strong>en</strong> vwo terug. De maatschappelijke relevantie ervan is<br />

nauwelijks omstre<strong>de</strong>n.<br />

Sci<strong>en</strong>ce (leergebied bestaan<strong>de</strong> uit natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>, biologie <strong>en</strong> techniek) 45<br />

De raad adviseert e<strong>en</strong> leergebied Sci<strong>en</strong>ce per 2004 als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van het verplichte<br />

kerncurriculum in te voer<strong>en</strong>. Hij acht opname van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>,<br />

biologie <strong>en</strong> techniek in het kerncurriculum uit het oogpunt van het criterium ‘bre<strong>de</strong><br />

vorming’ gew<strong>en</strong>st. Ook economisch gezi<strong>en</strong> gaat het hier om belangrijke k<strong>en</strong>nisgebie<strong>de</strong>n.<br />

De eerste 3 vakk<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> inzicht in <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> wetmatighe<strong>de</strong>n van het natuurlijke<br />

milieu waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> in <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s in <strong>de</strong> natuurlijke omgeving,<br />

terwijl techniek inzicht geeft in <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> die <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s in zijn milieu tot stand kan<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De doorstroomrelevantie van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> is min<strong>de</strong>r groot dan die van<br />

Ne<strong>de</strong>rlands, Engels <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong>, maar nog altijd aanzi<strong>en</strong>lijk. Natuur- <strong>en</strong> scheikun<strong>de</strong><br />

ker<strong>en</strong> in iets min<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> helft van <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw-leerroutes terug.<br />

De raad is van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>, biologie <strong>en</strong> techniek niet<br />

langer als aparte vakk<strong>en</strong> in het programma van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />

maar als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> leergebied Sci<strong>en</strong>ce. Hij baseert dit op <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

overweging<strong>en</strong>:<br />

• Sci<strong>en</strong>ce biedt goe<strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n om het on<strong>de</strong>rwijs af te stemm<strong>en</strong> op <strong>de</strong><br />

belangstelling van leerling<strong>en</strong> door <strong>de</strong> sterke sam<strong>en</strong>hang die er bestaat tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> beter te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>. De belangstelling voor <strong>en</strong> het kiez<strong>en</strong> van<br />

<strong>de</strong>ze bèta-vakk<strong>en</strong> kan er door wor<strong>de</strong>n vergroot.<br />

• E<strong>en</strong> leergebied Sci<strong>en</strong>ce kan e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage lever<strong>en</strong> aan het teg<strong>en</strong>gaan<br />

van <strong>de</strong> versnippering van <strong>de</strong> inhoud van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>; het integrer<strong>en</strong> van<br />

vakinhou<strong>de</strong>n kan lei<strong>de</strong>n tot vermin<strong>de</strong>ring van het aantal doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong><br />

leerling mee te mak<strong>en</strong> krijgt.<br />

• De integratie van <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> loopt vooruit op <strong>de</strong> multi-/interdisciplinaire<br />

aanpak van k<strong>en</strong>nisontwikkeling <strong>en</strong> probleemoplossing op tal van maatschappelijke<br />

terrein<strong>en</strong>.<br />

45 De raad heeft bij zijn oor<strong>de</strong>elsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stelling van <strong>de</strong>ze paragraaf dankbaar gebruik<br />

gemaakt van <strong>de</strong> door hem georganiseer<strong>de</strong> expert meeting over dit on<strong>de</strong>rwerp (zie paragraaf 1.5).<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 33


De raad constateert voorts dat er reeds goe<strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong>, material<strong>en</strong> e.d. uit Ne<strong>de</strong>rlandse<br />

project<strong>en</strong> <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> leergebied Sci<strong>en</strong>ce beschikbaar zijn waarop kan<br />

wor<strong>de</strong>n voortgebouwd. 46 Ook internationaal gezi<strong>en</strong> is er k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring voorhan<strong>de</strong>n.<br />

In buit<strong>en</strong>landse curricula komt het leergebied Sci<strong>en</strong>ce regelmatig voor. Het bestaat<br />

doorgaans in elk geval uit natuurkun<strong>de</strong> <strong>en</strong> scheikun<strong>de</strong>; in sommige lan<strong>de</strong>n vorm<strong>en</strong><br />

biologie <strong>en</strong>/of techniek er ook e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van. 47<br />

In het Ne<strong>de</strong>rlandse voortgezet on<strong>de</strong>rwijs wordt op relatief beschei<strong>de</strong>n schaal e<strong>en</strong> gecombineerd<br />

vak van (exacte) vakk<strong>en</strong> - al dan niet on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> naam ‘Sci<strong>en</strong>ce’ - gegev<strong>en</strong>. De<br />

bevor<strong>de</strong>ring van sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> natuurkun<strong>de</strong> <strong>en</strong> scheikun<strong>de</strong> die bij <strong>de</strong> invoering van<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> werd nagestreefd, is niet op grote schaal van <strong>de</strong> grond gekom<strong>en</strong>. De<br />

raad is er daarom ge<strong>en</strong> voorstan<strong>de</strong>r van dat het <strong>de</strong> kom<strong>en</strong><strong>de</strong> jar<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r aan <strong>de</strong> schol<strong>en</strong><br />

wordt overgelat<strong>en</strong> om meer afstemming tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> exacte vakk<strong>en</strong> aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Tot<br />

voor <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> heeft dit nauwelijks tot resultat<strong>en</strong> geleid. 48 Hij adviseert daarom <strong>de</strong><br />

opname van het leergebied ‘Sci<strong>en</strong>ce’ in het kerncurriculum wettelijk te verplicht<strong>en</strong>. T<strong>en</strong><br />

behoeve van <strong>de</strong> ontwikkeling van dit leergebied di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> overheid wel voorwaar<strong>de</strong>n te<br />

schepp<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van ontwikkelactiviteit<strong>en</strong>, scholing <strong>en</strong> leermid<strong>de</strong>l<strong>en</strong>ontwerp.<br />

In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> alinea <strong>en</strong> in paragraaf 3.6 over <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie komt <strong>de</strong> raad<br />

daarop terug.<br />

Het integrer<strong>en</strong> van <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> vraagt om e<strong>en</strong> door<strong>de</strong>nking van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>hang<br />

tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> leerinhou<strong>de</strong>n, e<strong>en</strong> keuze voor e<strong>en</strong> opbouw op basis van bepaal<strong>de</strong><br />

or<strong>de</strong>ningsprincipes <strong>en</strong> om het schrapp<strong>en</strong> van overlap <strong>en</strong> min<strong>de</strong>r cruciale of onhaalbare<br />

kerndoel<strong>en</strong>. Belangrijk is dat er e<strong>en</strong> leergebied ontstaat dat voor leerling<strong>en</strong> (met name<br />

ook meisjes) aantrekkelijk <strong>en</strong> haalbaar is. De ontwikkeling van dit leergebied biedt ook<br />

mogelijkhe<strong>de</strong>n voor vernieuw<strong>en</strong><strong>de</strong> didactiek. On<strong>de</strong>r meer ontwerp<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong> dat met<br />

name in het vak techniek sterk in ontwikkeling is, kan daartoe bijdrag<strong>en</strong>.<br />

Voor het leergebied zou e<strong>en</strong> nieuwe set van kerndoel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ontwikkeld, op<br />

basis waarvan verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> variant<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n uitgewerkt, die uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong> voor<br />

wat betreft <strong>de</strong> mate <strong>en</strong> wijze van integratie van <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke vakk<strong>en</strong>. Daarbij kan ook<br />

gevarieerd wor<strong>de</strong>n naar or<strong>de</strong>ningsprincipes voor het leergebied. 49<br />

Ess<strong>en</strong>tieel is dat er geïntegreer<strong>de</strong> leermetho<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n ontwikkeld, op basis van e<strong>en</strong><br />

herzi<strong>en</strong>e set kerndoel<strong>en</strong>. Het ontbrek<strong>en</strong> van geschikte leermaterial<strong>en</strong> blijkt één van <strong>de</strong><br />

belangrijkste problem<strong>en</strong> te vorm<strong>en</strong> voor het combiner<strong>en</strong> van vakk<strong>en</strong> in <strong>de</strong> huidige<br />

praktijk. De raad acht het daarom noodzakelijk dat er leermetho<strong>de</strong>n voor ‘Sci<strong>en</strong>ce’<br />

wor<strong>de</strong>n ontwikkeld.<br />

46 In het ka<strong>de</strong>r van e<strong>en</strong> door AXIS geïnitieer<strong>de</strong> studie is on<strong>de</strong>rzoek verricht naar <strong>de</strong> praktijk van sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d<br />

on<strong>de</strong>rwijs in natuurwet<strong>en</strong>schappelijke vakk<strong>en</strong>. Het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> rapport geeft e<strong>en</strong> weergave daarvan:<br />

Geraedts C.L., Boersma K.Th., Huijs H.A.M. & Eijkelhof, H.M.C. (in druk), Sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d On<strong>de</strong>rwijs in<br />

Natuur <strong>en</strong> Techniek: good practice in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Ensche<strong>de</strong>: SLO.<br />

47 Uit e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> studie naar <strong>de</strong> curricula van <strong>de</strong> eerste fase voortgezet on<strong>de</strong>rwijs waaron<strong>de</strong>r<br />

Ne<strong>de</strong>rland, blijkt dat Sci<strong>en</strong>ce in alle lan<strong>de</strong>n voorkomt. In sommige lan<strong>de</strong>n gebeurt dit on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer<br />

“algem<strong>en</strong>e wet<strong>en</strong>schap”, in an<strong>de</strong>re wor<strong>de</strong>n aparte vakk<strong>en</strong> opgevoerd. De meest gebruikelijke daarbij<br />

zijn: biologie, scheikun<strong>de</strong>, geologie <strong>en</strong> natuurkun<strong>de</strong>. Zie: O’Donnell, S., Gre<strong>en</strong>away E., Métais J. &<br />

Micklethwaite, International Review of Curriculum and Assessm<strong>en</strong>t Frameworks. Comparative tables and<br />

factual summaries – 2001, (p. 18). (29 maart 2001).<br />

48 De Inspectie stel<strong>de</strong> vast dat slechts <strong>en</strong>kele schol<strong>en</strong> combinaties van vakk<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat dit zel<strong>de</strong>n tot<br />

wekelijkse integratie van <strong>de</strong> gecombineer<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> leidt (Inspectie van het on<strong>de</strong>rwijs (1999), Werk aan<br />

<strong>de</strong> basis. Evaluatie van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> na vijf jaar. Utrecht).<br />

49 Zie o.a. Eijkelhof, H., ‘Vakk<strong>en</strong>integratie natuurwet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> in <strong>de</strong> eerste fase van het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs: droom of nachtmerrie?’ Discussiepaper, geschrev<strong>en</strong> in opdracht van AXIS, 26 november 1999.<br />

34<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


De raad merkt voorts op dat e<strong>en</strong> belangrijke voorwaar<strong>de</strong> <strong>de</strong> beschikbaarheid van<br />

bekwame lerar<strong>en</strong> is. In <strong>de</strong> scholing dan wel <strong>de</strong> initiële opleiding voor dit leergebied di<strong>en</strong>t<br />

e<strong>en</strong> goed ev<strong>en</strong>wicht te wor<strong>de</strong>n gevon<strong>de</strong>n tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> beheersing van <strong>de</strong> vereiste vakk<strong>en</strong>nis<br />

van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> disciplines <strong>en</strong> <strong>de</strong> professionele beroepsvaardighe<strong>de</strong>n. In paragraaf 3.<br />

6 komt hij op bei<strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>n terug.<br />

Geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting <strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong><br />

Ook geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting <strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong> acht <strong>de</strong> Raad van belang met name<br />

in het licht van het criterium bre<strong>de</strong> vorming <strong>en</strong> overdracht van het sociaal-culturele<br />

erfgoed. Deze vakk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> betrekking op <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s in <strong>de</strong> maatschappij.<br />

Het gaat bij <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> om inzicht in historische structur<strong>en</strong> <strong>en</strong> process<strong>en</strong> die t<strong>en</strong> grondslag<br />

ligg<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> he<strong>de</strong>ndaagse sam<strong>en</strong>leving, om geografische aspect<strong>en</strong> in relatie tot<br />

maatschappelijke kwesties, zoals <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> wereldbevolking <strong>en</strong> om het<br />

k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werking van staatsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> van persoonlijke <strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />

recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> verplichting<strong>en</strong>. De doorstroomrelevantie van g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> is beperkt.<br />

De raad gaat ervan uit dat ook voor <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterkere inhou<strong>de</strong>lijke afstemming<br />

kan wor<strong>de</strong>n bereikt, analoog aan die van <strong>de</strong> exacte vakk<strong>en</strong>, in <strong>de</strong> richting van e<strong>en</strong> leergebied<br />

‘m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> maatschappij’. Feit is wel dat <strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong> met vakk<strong>en</strong>combinaties van<br />

aardrijkskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> geschie<strong>de</strong>nis beperkt zijn, zowel in Ne<strong>de</strong>rland als daarbuit<strong>en</strong>. De raad<br />

acht het daarom noodzakelijk dat hiermee eerst meer ervaring wordt opgedaan, voordat<br />

beslot<strong>en</strong> kan wor<strong>de</strong>n of lan<strong>de</strong>lijke invoering mogelijk <strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st is. Gepleit wordt op dit<br />

punt experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> start<strong>en</strong>. Schol<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voorlopig zelf bepal<strong>en</strong> of ze <strong>de</strong>ze<br />

vakk<strong>en</strong> apart will<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n, of direct will<strong>en</strong> overgaan tot <strong>de</strong> vorming van e<strong>en</strong><br />

leergebied. De raad adviseert voor <strong>de</strong> korte termijn <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong><br />

vakk<strong>en</strong> na<strong>de</strong>r op elkaar af te lat<strong>en</strong> stemm<strong>en</strong>, min<strong>de</strong>r cruciale <strong>en</strong> onhaalbare kerndoel<strong>en</strong> te<br />

lat<strong>en</strong> schrapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling van geïntegreer<strong>de</strong> leermetho<strong>de</strong>n met kracht te bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong>.<br />

Ook e<strong>en</strong> betere inhou<strong>de</strong>lijke afstemming met het vak maatschappijleer is, gelet op<br />

<strong>de</strong> verwantschap in on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>, nodig.<br />

Kunstvakk<strong>en</strong><br />

De raad acht <strong>de</strong> kunstvakk<strong>en</strong> van belang in het licht van e<strong>en</strong> bre<strong>de</strong> vorming van leerling<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> bij uitstek getypeerd wor<strong>de</strong>n als ‘doe-vakk<strong>en</strong>’, die<br />

ook e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op an<strong>de</strong>re compet<strong>en</strong>ties dan <strong>de</strong> typisch cognitieve vakk<strong>en</strong>. Over het<br />

belang van kunst voor met name het persoonlijke welbevin<strong>de</strong>n bestaat re<strong>de</strong>lijke overe<strong>en</strong>stemming.<br />

Het belang van <strong>de</strong> kunstvakk<strong>en</strong> is geleg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> beleving van kunstuiting<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het cultureel erfgoed (schoonheidsbeleving, mid<strong>de</strong>l tot uitdrukking van beel<strong>de</strong>n of<br />

gevoel<strong>en</strong>s <strong>en</strong> verruiming van perspectief). 50 Internationaal gezi<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n kunstvakk<strong>en</strong> tot<br />

het “core” curriculum gerek<strong>en</strong>d.<br />

De culturele <strong>en</strong> kunstzinnige vakk<strong>en</strong> in <strong>de</strong> huidige <strong>basisvorming</strong> bestaan uit dans, drama,<br />

beel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> muziek. Elke school moet t<strong>en</strong> minste één van <strong>de</strong> beel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong><br />

(tek<strong>en</strong><strong>en</strong>, handvaardigheid <strong>en</strong> textiele werkvorm<strong>en</strong>) aanbie<strong>de</strong>n <strong>en</strong> één van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong><br />

muziek, dans of drama. De raad adviseert schol<strong>en</strong> op dit punt meer vrijheid te gev<strong>en</strong>.<br />

Bij <strong>de</strong> <strong>aanpassing</strong> van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>t ook e<strong>en</strong> betere afstemming op het vak<br />

culturele <strong>en</strong> kunstzinnige vorming in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw aandacht.<br />

50 On<strong>de</strong>rwijsraad/ Raad voor <strong>de</strong> Cultuur (1998), Advies Cultuur <strong>en</strong> School, <strong>de</strong>el II, 9 <strong>de</strong>cember 1998. D<strong>en</strong><br />

Haag.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 35


Lichamelijke opvoeding<br />

Lichamelijke opvoeding is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s van belang voor e<strong>en</strong> bre<strong>de</strong> vorming. Het is met<br />

name e<strong>en</strong> “doe-vak” <strong>en</strong> doet daarom naast cognitieve e<strong>en</strong> sterk beroep op motivationele<br />

<strong>en</strong> sociale k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n. Het draagt bij tot e<strong>en</strong> veelzijdige ontwikkeling van<br />

kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Beweging is van belang voor zowel <strong>de</strong> fysieke als psychische gezondheid <strong>en</strong><br />

het kan funger<strong>en</strong> als ontspanning. 51 In buit<strong>en</strong>landse curricula wordt dit vak als e<strong>en</strong><br />

noodzakelijk on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el beschouwd.<br />

Ict-vaardighe<strong>de</strong>n<br />

De raad me<strong>en</strong>t dat het gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling naar e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismaatschappij noodzakelijk<br />

is dat leerling<strong>en</strong> minimaal toegerust wor<strong>de</strong>n op het vlak van informatiekun<strong>de</strong> <strong>en</strong> informatietechnologie.<br />

In zijn voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn (hoofdstuk 2) ging hij reeds in op<br />

<strong>de</strong> relevantie van <strong>de</strong> ict-ontwikkeling<strong>en</strong> voor het on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Met <strong>de</strong> staatssecretaris vindt hij dat e<strong>en</strong> apart vak daarvoor niet nodig is; wel di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong><br />

herk<strong>en</strong>baar k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> vaardigheidsbestand beschrev<strong>en</strong> te zijn <strong>en</strong> dit di<strong>en</strong>t on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el te<br />

zijn van het voorgestel<strong>de</strong> kerncurriculum. De huidige kerndoel<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> in ie<strong>de</strong>r geval<br />

gelet op <strong>de</strong> ict-ontwikkeling<strong>en</strong> herschrev<strong>en</strong> te wor<strong>de</strong>n. De raad me<strong>en</strong>t dat het aan <strong>de</strong><br />

schol<strong>en</strong> kan wor<strong>de</strong>n overgelat<strong>en</strong> op welke wijze <strong>en</strong> op welke mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zij dit k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong><br />

vaardigheidsdomein aanbie<strong>de</strong>n, <strong>en</strong> op welke wijze zij integratie met an<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong> tot<br />

stand br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

De raad me<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> school aldus uitgedaagd wordt zelf vorm te gev<strong>en</strong> aan dit ict<br />

k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> vaardigheidsdomein <strong>en</strong> daarbij voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> beleidsruimte heeft om met <strong>de</strong><br />

beschikbare mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>en</strong> expertise e<strong>en</strong> aanbod te realiser<strong>en</strong> dat rek<strong>en</strong>ing houdt met het<br />

niveau, behoeft<strong>en</strong> <strong>en</strong> prefer<strong>en</strong>ties van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>.<br />

3.3 Het differ<strong>en</strong>tieel curriculum<br />

De betek<strong>en</strong>is van het differ<strong>en</strong>tieel curriculum is dat e<strong>en</strong> school al naar gelang <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>ties,<br />

mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> toekomstw<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van haar leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanbod kan sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n. Schol<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> meer ruimte dan nu om leerling<strong>en</strong> naar interesse of<br />

capaciteit<strong>en</strong> te groeper<strong>en</strong>. De omvang van het differ<strong>en</strong>tieel curriculum is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

zodanig dat er naast <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> ruimte is voor (an<strong>de</strong>re)<br />

doorstroomvakk<strong>en</strong> zoals mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> tal<strong>en</strong> voor bepaal<strong>de</strong> opleiding<strong>en</strong>. Het differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum geeft – in combinatie met het kerncurriculum – veel ruimte voor<br />

on<strong>de</strong>rwijs op maat. De constructie biedt <strong>de</strong> mogelijkheid:<br />

a extra vakk<strong>en</strong> of combinaties van vakk<strong>en</strong> aan te bie<strong>de</strong>n;<br />

b extra tijd te beste<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum.<br />

In geval van optie a is <strong>de</strong> school binn<strong>en</strong> zekere gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> vrij in het aanbod van extra<br />

vakk<strong>en</strong> dat in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum kan wor<strong>de</strong>n verzorgd. De raad acht volledige<br />

vrijheid voor <strong>de</strong> korte termijn niet w<strong>en</strong>selijk. Schol<strong>en</strong> zou<strong>de</strong>n zijns inzi<strong>en</strong>s binn<strong>en</strong> het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum als extra vakk<strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> daarvan<br />

kunn<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n: economie, verzorging, Duits, Frans, Fries, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong><br />

51 Ministerie van Welzijn, Sport <strong>en</strong> Volksgezondheid (2001), Sport, beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezondheid. Naar e<strong>en</strong><br />

actief kabinetsbeleid ter vergroting van <strong>de</strong> gezondheid door <strong>en</strong> bij sport <strong>en</strong> beweging. D<strong>en</strong> Haag.<br />

36<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


godsdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sbeschouwelijke vorming, <strong>en</strong> <strong>de</strong> klassieke tal<strong>en</strong>. 52 De raad adviseert<br />

ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> mogelijkheid te bie<strong>de</strong>n ook <strong>de</strong> nieuwe mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> tal<strong>en</strong>, zoals Arabisch<br />

<strong>en</strong> Turks, in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum aan te bie<strong>de</strong>n. De raad is van m<strong>en</strong>ing dat ook <strong>de</strong><br />

leeractiviteit<strong>en</strong> gericht op oriëntatie op studie <strong>en</strong> beroep, voor zover <strong>de</strong>ze niet aan <strong>de</strong><br />

or<strong>de</strong> kom<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> in het kerncurriculum, kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgebracht in het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum. De school zal bij het aanbod dat zij verzorgt uiteraard rek<strong>en</strong>ing<br />

hou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> doorstroomeis<strong>en</strong> die <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw stelt.<br />

Voor e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs zal - gelet op <strong>de</strong><br />

exam<strong>en</strong>eis<strong>en</strong> - e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> taal naast Engels, verplicht zijn. Zo zal het<br />

havo/vwo in elk geval Frans <strong>en</strong> Duits in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum aanbie<strong>de</strong>n. Voor<br />

leerling<strong>en</strong> die naar <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rberoepsgerichte, gem<strong>en</strong>g<strong>de</strong>, of theoretische leerweg kunn<strong>en</strong>,<br />

zou het aanbie<strong>de</strong>n van e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> taal gestimuleerd moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.<br />

Op langere termijn is wellicht e<strong>en</strong> grotere inhou<strong>de</strong>lijke vrijheid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum <strong>de</strong>nkbaar.<br />

In geval van optie b krijgt <strong>de</strong> school <strong>de</strong> mogelijkheid om voor leerling<strong>en</strong> voor wie dat<br />

nodig is, extra tijd aan <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum te beste<strong>de</strong>n. Het differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum biedt ook <strong>de</strong> mogelijkheid om er leerwegon<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> in on<strong>de</strong>r<br />

te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Dit geldt ook voor praktische sectororiëntatie <strong>en</strong> leerwerktraject<strong>en</strong>. Ook is<br />

het mogelijk voor leerling<strong>en</strong> die dat will<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum<br />

meer diepgang <strong>en</strong> niveau mee te gev<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s sluit<strong>en</strong> <strong>de</strong> opties a <strong>en</strong> b elkaar<br />

niet uit; e<strong>en</strong> mix ervan kan ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s gerealiseerd wor<strong>de</strong>n.<br />

3.4 Aansturing van het kerncurriculum<br />

E<strong>en</strong> cruciale vraag bij <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re ontwikkeling van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> vormt <strong>de</strong> wijze<br />

waarop het on<strong>de</strong>rwijsaanbod aangestuurd zou moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.<br />

Omdat het kerncurriculum verplicht voor alle schol<strong>en</strong> is <strong>en</strong> ook daadwerkelijk als e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke basis voor alle leerling<strong>en</strong> moet functioner<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke<br />

sturing door <strong>de</strong> rijksoverheid van dit <strong>de</strong>el van het curriculum gew<strong>en</strong>st.<br />

De raad is van m<strong>en</strong>ing dat het kerncurriculum met <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet<br />

wor<strong>de</strong>n aangestuurd:<br />

1 Voorgeschrev<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong> voor het kerncurriculum<br />

2 Voorgeschrev<strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong><br />

3 Exam<strong>en</strong>programma’s<br />

4 Beoor<strong>de</strong>ling <strong>en</strong> toetsing<br />

5 Aanduiding on<strong>de</strong>rwijstijd<br />

52 Bij brief van 14 mei 2001 aan <strong>de</strong> Voorzitter van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad stelt <strong>de</strong> staatssecretaris dat in het<br />

ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> advisering over <strong>de</strong> Basisvorming: “De functie <strong>en</strong> invulling van het Fries in <strong>de</strong> nieuwe<br />

<strong>basisvorming</strong> zou hierbij betrokk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.” De raad geeft in dit advies aan dat Fries z.i. tot<br />

het differ<strong>en</strong>tieel curriculum behoort <strong>en</strong> dat kerndoel<strong>en</strong> ter zake - voorzover <strong>de</strong> raad het heeft over zijn<br />

voorstel voor <strong>de</strong> korte termijn - moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ontwikkeld <strong>en</strong> bijgehou<strong>de</strong>n.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 37


In het rester<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong>ze paragraaf geeft <strong>de</strong> raad e<strong>en</strong> korte toelichting op <strong>de</strong> vijf<br />

aangedui<strong>de</strong> sturingsinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

1. Voorgeschrev<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong><br />

In paragraaf 3.3 heeft <strong>de</strong> raad al beschrev<strong>en</strong> welke vakk<strong>en</strong> er in het kerncurriculum<br />

moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het is noodzakelijk <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> ook wettelijk voor te<br />

schrijv<strong>en</strong>, om te garan<strong>de</strong>r<strong>en</strong> dat er daadwerkelijk e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk programma in<br />

alle schol<strong>en</strong> ontstaat.<br />

2. Voorgeschrev<strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong><br />

De raad adviseert voor <strong>de</strong> korte termijn vast te hou<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> huidige functie van <strong>de</strong><br />

kerndoel<strong>en</strong>. De kerndoel<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> het aanbod <strong>en</strong> zijn te beschouw<strong>en</strong> als inspanningsverplichting<br />

van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> schol<strong>en</strong>. De raad vindt het, zoals in paragraaf 3.3 is<br />

aangegev<strong>en</strong>, wel nodig dat <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> van alle vakk<strong>en</strong> kritisch teg<strong>en</strong> het licht wor<strong>de</strong>n<br />

gehou<strong>de</strong>n <strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> punt<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n bijgesteld.<br />

E<strong>en</strong> belangrijke <strong>aanpassing</strong> die zijns inzi<strong>en</strong>s noodzakelijk is, is het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijker<br />

omschrijving van <strong>de</strong> niveaus die met <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n nagestreefd.<br />

Hij <strong>de</strong>nkt hierbij aan <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> omschrijving<strong>en</strong>:<br />

• één niveau haalbaar voor <strong>de</strong>elnemers aan <strong>de</strong> basisberoepsgerichte leerweg; dit<br />

niveau vormt het minimumniveau (niveau 1);<br />

• één niveau haalbaar voor <strong>de</strong> ka<strong>de</strong>rberoepsgerichte, gem<strong>en</strong>g<strong>de</strong> <strong>en</strong> theoretische<br />

leerweg (niveau 2);<br />

• één niveau haalbaar voor het havo/vwo (niveau 3).<br />

De specificatie van het niveau acht <strong>de</strong> raad nodig om <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> concreter te mak<strong>en</strong>,<br />

opdat zij voor schol<strong>en</strong> e<strong>en</strong> meer praktische betek<strong>en</strong>is krijg<strong>en</strong>. De niveaus hebb<strong>en</strong> betrekking<br />

op elk van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> of leergebie<strong>de</strong>n. Wat betreft niveau 1: <strong>de</strong> raad gaat er vanuit<br />

dat dit zodanig omschrev<strong>en</strong> wordt dat vrijwel alle leerling<strong>en</strong> in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

er aan kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>. 53 De omschrijving van het minimumniveau ( niveau 1) fungeert<br />

daarbij als bo<strong>de</strong>m. De raad me<strong>en</strong>t dat het concept <strong>en</strong> ontwikkelmethodiek van leerstandaar<strong>de</strong>n<br />

bij het specificer<strong>en</strong> van dit niveau relevant is.<br />

Voor <strong>de</strong> lange termijn acht <strong>de</strong> raad het wel noodzakelijk <strong>de</strong> functie van kerndoel<strong>en</strong><br />

opnieuw te bezi<strong>en</strong>. Zo moet wor<strong>de</strong>n nagegaan welke consequ<strong>en</strong>ties het ev<strong>en</strong>tueel invoer<strong>en</strong><br />

van het concept van compet<strong>en</strong>ties in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs heeft voor <strong>de</strong> huidige<br />

functie van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong>. In hoofdstuk 2 wees hij daar reeds op.<br />

3. Exam<strong>en</strong>programma’s<br />

De raad merkt op dat <strong>de</strong> exam<strong>en</strong>eis<strong>en</strong> resp. exam<strong>en</strong>programma’s van het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs voor grote <strong>de</strong>l<strong>en</strong> van het <strong>basisvorming</strong>scurriculum funger<strong>en</strong> als sturingsinstrum<strong>en</strong>t.<br />

Hij beklemtoont hiermee nogmaals dat <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s<br />

niet los van elkaar kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gezi<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf over toetsing komt<br />

hij daarop terug.<br />

53 De raad laat overig<strong>en</strong>s het praktijkon<strong>de</strong>rwijs, gezi<strong>en</strong> het bijzon<strong>de</strong>re karakter ervan in dit advies<br />

buit<strong>en</strong> beschouwing.<br />

38<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


4. Beoor<strong>de</strong>ling <strong>en</strong> toetsing<br />

Het kerncurriculum is e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk basisprogramma voor alle leerling<strong>en</strong> voor<br />

<strong>de</strong> eerste twee leerjar<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. Het niveau waarop leerling<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n van het kerncurriculum beheers<strong>en</strong>, zal uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>. De inhoud<br />

<strong>en</strong> wijze van toets<strong>en</strong> speelt hierbij e<strong>en</strong> rol, gelet op <strong>de</strong> ‘voorafschaduw<strong>en</strong><strong>de</strong> werking’ die<br />

veelal van toets<strong>en</strong> uitgaat. De raad vindt het ess<strong>en</strong>tieel dat op <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t wordt<br />

beoor<strong>de</strong>eld in welke mate <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> zich <strong>de</strong> inhoud van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum<br />

hebb<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> gemaakt. Hij <strong>de</strong>nkt hierbij aan <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> werkwijze.<br />

Voor <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlands, Engels <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong> gaat <strong>de</strong> raad er vanuit dat <strong>de</strong><br />

betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> niveaus daadwerkelijk in <strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s wor<strong>de</strong>n<br />

getoetst, hoewel niet alle leerling<strong>en</strong> in het vmbo wiskun<strong>de</strong> in hun exam<strong>en</strong>programma<br />

hoev<strong>en</strong> opnem<strong>en</strong>. 54 De raad gaat er vanuit dat <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> het aanbie<strong>de</strong>n <strong>en</strong> toets<strong>en</strong> in<br />

e<strong>en</strong> programma van toetsing <strong>en</strong> afsluiting (PTA) van <strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s verantwoor<strong>de</strong>n.<br />

Voor het leergebied resp. vakk<strong>en</strong> Sci<strong>en</strong>ce, aardrijkskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting<br />

stelt <strong>de</strong> raad voor dat <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> PTA analoog aan <strong>de</strong> hiervoor<br />

g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s, vastlegg<strong>en</strong> hoe zij <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> op het<br />

leergebied respectievelijk <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong>, toets<strong>en</strong>, met welke toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> langs welke procedure.<br />

Voor <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong> in hun exam<strong>en</strong>programma hoev<strong>en</strong> volg<strong>en</strong><br />

(zie voetnoot 49), kan e<strong>en</strong> soortgelijke procedure wor<strong>de</strong>n gevolgd. De invulling van<br />

procedure <strong>en</strong> toets<strong>en</strong> wordt geheel aan <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> overgelat<strong>en</strong>, maar zij di<strong>en</strong><strong>en</strong> hierover<br />

wel verantwoording af te legg<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> inspectie.<br />

De raad adviseert voor het geheel van vakk<strong>en</strong> van zowel het kerncurriculum als het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum lan<strong>de</strong>lijke voorbeeldtoets<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>, gebaseerd op <strong>de</strong><br />

ontwikkelmethodiek van leerstandaar<strong>de</strong>n. 55 Deze toets<strong>en</strong> zou<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> drie eer<strong>de</strong>r<br />

aangegev<strong>en</strong> niveaus kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gebaseerd. De toets<strong>en</strong> verschaff<strong>en</strong> <strong>de</strong> school hel<strong>de</strong>rheid<br />

over het niveau dat vereist is om goe<strong>de</strong> doorstroomkans<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> in <strong>de</strong> na <strong>de</strong><br />

<strong>basisvorming</strong> te volg<strong>en</strong> leerroute.<br />

Wat betreft <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> kunstzinnige vorming <strong>en</strong> lichamelijke opvoeding pleit <strong>de</strong> raad er<br />

voor dat <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> verantwoording aflegg<strong>en</strong> over het aanbod met betrekking tot <strong>de</strong>ze<br />

vakk<strong>en</strong>, alsme<strong>de</strong> <strong>de</strong> wijze waarop zij tot e<strong>en</strong> beoor<strong>de</strong>ling kom<strong>en</strong>.<br />

Elke school moet zich inspann<strong>en</strong> - <strong>en</strong> dit dus ook kunn<strong>en</strong> aanton<strong>en</strong> - <strong>de</strong> aangebo<strong>de</strong>n<br />

vakk<strong>en</strong> bij leerling<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> zo hoog mogelijk niveau te realiser<strong>en</strong>. De hier voorgestel<strong>de</strong><br />

beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> wijze waarop het on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> is gerealiseerd heeft<br />

e<strong>en</strong> schoolinterne functie. Zij heeft ge<strong>en</strong> lan<strong>de</strong>lijke evaluatiefunctie, in <strong>de</strong> zin dat <strong>de</strong><br />

beoor<strong>de</strong>ling lan<strong>de</strong>lijke gegev<strong>en</strong>s oplevert over het gemid<strong>de</strong>ld bereikte niveau door<br />

schol<strong>en</strong>. Voor die functie adviseert <strong>de</strong> raad steekproefsgewijze meting<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong>,<br />

analoog aan <strong>de</strong> Periodieke Peiling<strong>en</strong> On<strong>de</strong>rwijs Niveau (PPON) door het Cito.<br />

54 In twee van <strong>de</strong> vier sector<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerweg<strong>en</strong> in het vmbo nl. in <strong>de</strong> sector zorg <strong>en</strong> welzijn <strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />

sector economie, hoev<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong> niet als ein<strong>de</strong>xam<strong>en</strong>vak te kiez<strong>en</strong>.<br />

55 Hiermee wordt met name verwez<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> methodiek van niveaubepaling <strong>en</strong> toetsontwikkeling die<br />

complex <strong>en</strong> zorgvuldig is, <strong>en</strong> in principe uitvoerbaar (zie Advies Zeker wet<strong>en</strong>. Leerstandaar<strong>de</strong>n als<br />

basis voor toegankelijkheid. Advies van 6 oktober 1999. D<strong>en</strong> Haag: On<strong>de</strong>rwijsraad).<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 39


5. On<strong>de</strong>rwijstijd<br />

Zoals eer<strong>de</strong>r aangegev<strong>en</strong> <strong>de</strong>nkt <strong>de</strong> raad bij <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> beschikbare tijd aan e<strong>en</strong><br />

ver<strong>de</strong>ling van vijfachtste voor het kerncurriculum <strong>en</strong> drieachtste voor het differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum. De raad adviseert <strong>de</strong>ze ver<strong>de</strong>ling van het curriculum in elk geval voor <strong>de</strong><br />

korte termijn wettelijk voor te schrijv<strong>en</strong>. De inspectie di<strong>en</strong>t op <strong>de</strong> naleving hiervan toe te<br />

zi<strong>en</strong>. De school zal wel zelf tot e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>ling van tijd over <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van<br />

het differ<strong>en</strong>tieel <strong>en</strong> kerncurriculum moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. De raad geeft e<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong><br />

mogelijke ver<strong>de</strong>ling van tijd over <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum in bijlage 3.<br />

Wat betreft <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> stelt <strong>de</strong> raad voor uit te gaan van twee jaar.<br />

Hij sluit hiermee aan bij <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> praktijk. Voor het VMBO sluit <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

vervolg<strong>en</strong>s aan op <strong>de</strong> leerweg<strong>en</strong> van het VMBO. Voor het havo/vwo is e<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> jaar<br />

beschikbaar waarin <strong>en</strong>erzijds <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> vorming van <strong>de</strong> eerste twee jar<strong>en</strong> voort kan<br />

wor<strong>de</strong>n gezet <strong>en</strong> an<strong>de</strong>rzijds e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re voorbereiding <strong>en</strong> oriëntatie op <strong>de</strong> vier bov<strong>en</strong>bouw-profiel<strong>en</strong><br />

kan wor<strong>de</strong>n gegev<strong>en</strong>. De ein<strong>de</strong>xam<strong>en</strong>eis<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> hier voor voldo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

sturing in het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> leerjaar. E<strong>en</strong> voorwaar<strong>de</strong> is dat <strong>de</strong> doorstroommogelijkheid naar elk<br />

van <strong>de</strong> vier profiel<strong>en</strong> tij<strong>de</strong>ns het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> jaar in stand moet blijv<strong>en</strong>.<br />

De raad acht het ver<strong>de</strong>r w<strong>en</strong>selijk dat verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> variant<strong>en</strong> van organisatie van het<br />

on<strong>de</strong>rwijs mogelijk zijn. E<strong>en</strong> school kan er bijvoorbeeld voor kiez<strong>en</strong> per jaar gemid<strong>de</strong>ld<br />

20 lesur<strong>en</strong> per week aan het kerncurriculum <strong>en</strong> 12 lesur<strong>en</strong> aan het differ<strong>en</strong>tieel curriculum<br />

te beste<strong>de</strong>n. E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re mogelijkheid is dat e<strong>en</strong> school bijvoorbeeld 24 lesur<strong>en</strong> aan<br />

het kerncurriculum besteedt in het eerste leerjaar <strong>en</strong> 16 lesur<strong>en</strong> in het twee<strong>de</strong> leerjaar.<br />

De raad stelt voor <strong>de</strong> organisatie van het on<strong>de</strong>rwijs op dit aspect binn<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong><br />

marges over te lat<strong>en</strong> aan te schol<strong>en</strong> opdat <strong>de</strong>ze hun mogelijkhe<strong>de</strong>n optimaal kunn<strong>en</strong><br />

afstemm<strong>en</strong> op <strong>de</strong> variatie aan leerling<strong>en</strong> die aan hun on<strong>de</strong>rwijs <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong>.<br />

40/38 maatregel<br />

In <strong>de</strong> adviesaanvraag wordt <strong>de</strong> raad ook gevraagd in te gaan op <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> 40/38<br />

maatregel. Deze maatregel houdt in dat het aantal schoolwek<strong>en</strong> dat nu wettelijk is<br />

vastgelegd op 40, wordt teruggebracht naar 38. 56 Deze maatregel werd voorgesteld door<br />

<strong>de</strong> Inspectie, die in 1999 in het rapport Werk aan <strong>de</strong> basis vaststel<strong>de</strong> dat het aantal<br />

schoolwek<strong>en</strong> in <strong>de</strong> praktijk min<strong>de</strong>r is dan 40. Door allerlei zak<strong>en</strong> die in plaats van less<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> (introductieperio<strong>de</strong>, sportdag<strong>en</strong>, proefwerkwek<strong>en</strong> e.d.) <strong>en</strong> door lesuitval als<br />

gevolg van organisatorische beslissing<strong>en</strong> (rapportverga<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrije dag<strong>en</strong> aan begin<br />

<strong>en</strong> eind van het schooljaar) wor<strong>de</strong>n gemid<strong>de</strong>ld twintig lesdag<strong>en</strong>, dus ti<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t, niet<br />

aan less<strong>en</strong> besteed. Gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze praktijk stel<strong>de</strong> <strong>de</strong> Inspectie voor om, me<strong>de</strong> uit hoof<strong>de</strong><br />

van <strong>de</strong> handhaving van wettelijke voorschrift<strong>en</strong>, het aantal verplichte schoolwek<strong>en</strong> per<br />

jaar terug te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van 40 naar 38.<br />

De raad is van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd van leerling<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> 40 wek<strong>en</strong> per jaar<br />

als <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>lijkheidseis moet blijv<strong>en</strong> bestaan maar hij adviseert daarbij wel naar oplossing<strong>en</strong><br />

zoals hieron<strong>de</strong>r aangegev<strong>en</strong> te zoek<strong>en</strong>.<br />

De raad maakt e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> lesvervang<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> lesuitval.<br />

56 Artikel 11c, sub 1, WVO, bepaalt dat gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> eerste drie leerjar<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

per leerjaar t<strong>en</strong> minste 1280 lesur<strong>en</strong> van 50 minut<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs verzorgd wor<strong>de</strong>n. Oftewel: <strong>de</strong> eerste<br />

drie leerjar<strong>en</strong> tell<strong>en</strong> 40 wek<strong>en</strong> van t<strong>en</strong> minste 32 lesur<strong>en</strong> waarbij geldt dat elk lesuur (gewoonlijk) 50<br />

minut<strong>en</strong> duurt.<br />

40<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Lesvervang<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> werkwek<strong>en</strong>, introductieperio<strong>de</strong>n e.d. Dit type<br />

activiteit<strong>en</strong> beschouwt <strong>de</strong> raad niet als lesuitval, maar als lesvervang<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong>.<br />

Dergelijke activiteit<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> als on<strong>de</strong>rwijsgebon<strong>de</strong>n activiteit<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n beschouwd die<br />

niet t<strong>en</strong> koste van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd van leerling<strong>en</strong> gaan.<br />

Van lesuitval is sprake, wanneer voor leerling<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> zijn gepland als gevolg<br />

van bijvoorbeeld e<strong>en</strong> rapportbespreking, werkoverleg of scholingsdag voor het<br />

personeel. De praktijk leert dat hiervoor on<strong>de</strong>rwijstijd wordt gebruikt <strong>en</strong> dat hierdoor per<br />

jaar minst<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> lesweek vervalt.<br />

De raad taxeert <strong>de</strong> situatie aldus dat er <strong>en</strong>erzijds sprake is van e<strong>en</strong> organisatorisch<br />

probleem maar an<strong>de</strong>rzijds van e<strong>en</strong> hoge lestijdbelasting voor lerar<strong>en</strong>. Hij stelt daarom<br />

voor na<strong>de</strong>r te bekijk<strong>en</strong> in welke mate <strong>de</strong>ze lestijdbelasting kan wor<strong>de</strong>n vermin<strong>de</strong>rd<br />

terwijl hij tev<strong>en</strong>s adviseert overleg- <strong>en</strong> scholingstijd op te nem<strong>en</strong> in <strong>de</strong> reguliere<br />

werkroosters.<br />

3.5 Consequ<strong>en</strong>ties voor <strong>de</strong> doorstroom<br />

In <strong>de</strong>ze paragraaf gaat <strong>de</strong> raad in op mogelijke consequ<strong>en</strong>ties van zijn voorstel voor <strong>de</strong><br />

doorstromingsmogelijkhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>. Hij gaat daarbij in op het on<strong>de</strong>rscheid<br />

tuss<strong>en</strong> het verplichte kerncurriculum <strong>en</strong> het differ<strong>en</strong>tieel curriculum <strong>en</strong> <strong>de</strong> in het<br />

verplichte <strong>de</strong>el op te nem<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong>.<br />

Het aantal wisseling<strong>en</strong> van leerroutes in <strong>de</strong> eerste leerjar<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

is aanzi<strong>en</strong>lijk. Dit valt on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re op te mak<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> in opdracht van <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad<br />

verrichte studie van Kuyper & Van <strong>de</strong>r Werf. 57 Hoewel het advies van <strong>de</strong> basisschool als<br />

e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> voorspeller voor <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re schoolloopbaan kan wor<strong>de</strong>n beschouwd, is tev<strong>en</strong>s<br />

dui<strong>de</strong>lijk dat er steeds correcties op plaatsvin<strong>de</strong>n. 58 Uit <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> studie blijkt dat het<br />

gegev<strong>en</strong> advies niet volledig spoort met <strong>de</strong> vier schoolsoort<strong>en</strong>. Sinds <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong><br />

<strong>basisvorming</strong> in 1993 is het aantal sam<strong>en</strong>gestel<strong>de</strong> adviez<strong>en</strong> (bijvoorbeeld mavo/havo)<br />

toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Uit <strong>de</strong> studie blijkt dat als klass<strong>en</strong> strikt naar schoolsoort zou<strong>de</strong>n zijn<br />

sam<strong>en</strong>gesteld, <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in leerroutes nog aanzi<strong>en</strong>lijker zou<strong>de</strong>n zijn dan thans al<br />

het geval is. Sam<strong>en</strong>gestel<strong>de</strong> adviez<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> één-op-één relatie hebb<strong>en</strong> met <strong>de</strong> schoolsoort<strong>en</strong><br />

bie<strong>de</strong>n leerling<strong>en</strong> <strong>de</strong> ruimte om tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> eerste leerjar<strong>en</strong> van leerroute te wissel<strong>en</strong>.<br />

In bre<strong>de</strong>r sam<strong>en</strong>gestel<strong>de</strong> klass<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r min<strong>de</strong>r leerling<strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re belangrijke bevinding uit <strong>de</strong> studie is dat leerling<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> relatief hoger<br />

brugklastype zijn geplaatst dan uit hun advies zou volg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> relatief gunstiger schoolloopbaan<br />

lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> zeker effect van leeromgeving te constater<strong>en</strong>: plaatsing in<br />

e<strong>en</strong> klastype dat relatief hoger is t<strong>en</strong> opzichte van het advies leidt tot relatief betere<br />

schoolloopban<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> negatief effect van leeromgeving zou opgemaakt kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

uit <strong>de</strong> bevinding dat afstroom <strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>blijv<strong>en</strong> in <strong>de</strong> eerste twee leerjar<strong>en</strong> met name in <strong>de</strong><br />

lagere klass<strong>en</strong> met <strong>de</strong> lagere adviez<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />

57 Kuyper H. & Van <strong>de</strong>r Werf M.P.C. (2001), Inv<strong>en</strong>tarisatie van leerlingstrom<strong>en</strong> in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Studie On<strong>de</strong>rwijsraad. D<strong>en</strong> Haag: On<strong>de</strong>rwijsraad.<br />

58 E<strong>en</strong> overall-bevinding is dat <strong>de</strong> correlatie tuss<strong>en</strong> advies <strong>en</strong> positie in het vijf<strong>de</strong> leerjaar .74 bedraagt.<br />

Er is dus nog ruimte voor beïnvloeding van <strong>de</strong> schoolloopbaan.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 41


Het voorstel tot invoering van e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum heeft<br />

consequ<strong>en</strong>ties voor <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n tot doorstroming van leerling<strong>en</strong> in het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs. De raad gaat op twee belangrijke aspect<strong>en</strong> daarvan in.<br />

Het on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verplicht <strong>de</strong>el voor alle leerling<strong>en</strong> (kerncurriculum) <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

differ<strong>en</strong>tieel <strong>de</strong>el<br />

De introductie van e<strong>en</strong> kerncurriculum dat vijfachtste van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd beslaat biedt<br />

schol<strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid om leerling<strong>en</strong> die extra tijd, begeleiding e.d. nodig hebb<strong>en</strong> om<br />

het kerncurriculum op in elk geval het minimumniveau te beheers<strong>en</strong>, <strong>de</strong>ze extra voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum aan te bie<strong>de</strong>n. De verwachting is dan ook dat dit<br />

e<strong>en</strong> positief effect zal hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> doorstroom van leerling<strong>en</strong>. Afstroom <strong>en</strong> schooluitval<br />

kunn<strong>en</strong> mogelijk wor<strong>de</strong>n vermin<strong>de</strong>rd, omdat meer mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ingezet om<br />

het minimumniveau te bereik<strong>en</strong>.<br />

Min<strong>de</strong>r zekerheid bestaat over <strong>de</strong> effect<strong>en</strong> op <strong>de</strong> opstroommogelijkhe<strong>de</strong>n van leerling<strong>en</strong><br />

met name als het gaat om <strong>de</strong> opstroom van <strong>de</strong> theoretische leerweg (mavo) naar havo.<br />

Het is reëel te verwacht<strong>en</strong> dat schol<strong>en</strong> voor havo <strong>en</strong> vwo e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne<br />

vreem<strong>de</strong> taal in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum zull<strong>en</strong> aanbie<strong>de</strong>n. Schol<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> echter ook<br />

leerling<strong>en</strong> uit mavo/havo-klass<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht ook <strong>de</strong> ‘betere’ mavo-leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>/of <strong>de</strong>r<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne taal in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum aan te bie<strong>de</strong>n. De raad is op dit<br />

punt van oor<strong>de</strong>el dat het creër<strong>en</strong> van goe<strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n voor leerling<strong>en</strong><br />

tot <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> school behoort.<br />

De perio<strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> moet leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> basis bie<strong>de</strong>n om keuzes te<br />

mak<strong>en</strong> voor het vervolgtraject in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs, te wet<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerweg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

sector<strong>en</strong> in het vmbo <strong>en</strong> <strong>de</strong> vier profiel<strong>en</strong> in het havo/vwo. Het kerncurriculum bevat<br />

vakk<strong>en</strong> die ook e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong> in <strong>de</strong> profiel<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerweg<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw.<br />

Het differ<strong>en</strong>tieel curriculum biedt <strong>de</strong> mogelijkheid om leerling<strong>en</strong> met diverse<br />

an<strong>de</strong>re vakk<strong>en</strong> of on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van vakk<strong>en</strong> in aanraking te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> om specifieke<br />

aandacht te beste<strong>de</strong>n aan het oriëntatie- <strong>en</strong> keuzeproces van leerling<strong>en</strong>. Doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

van leerling<strong>en</strong> zijn daarmee gedi<strong>en</strong>d. De raad is overig<strong>en</strong>s van oor<strong>de</strong>el dat<br />

<strong>de</strong> doorstroom aan <strong>de</strong> school moet wor<strong>de</strong>n gelat<strong>en</strong>. De overheid zou hierbij <strong>de</strong> positie<br />

van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> (<strong>en</strong> ou<strong>de</strong>rs) kunn<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong> door mid<strong>de</strong>l van voorlichting over <strong>de</strong><br />

recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong> van alle betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>. 59<br />

De in het verplichte <strong>de</strong>el op te nem<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong><br />

Voor e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke aansluiting op <strong>de</strong> sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerweg<strong>en</strong> van het vmbo <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> profiel<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>bouw van het havo/vwo zijn, naast Ne<strong>de</strong>rlands <strong>en</strong> Engels, vooral<br />

<strong>de</strong> exacte vakk<strong>en</strong> van belang. Het niet kiez<strong>en</strong> van vakk<strong>en</strong> als wiskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> natuur- <strong>en</strong><br />

scheikun<strong>de</strong> snijdt veel toekomstige mogelijkhe<strong>de</strong>n af. Vooral meisjes kiez<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r dan<br />

jong<strong>en</strong>s voor leerroutes waarin dit soort vakk<strong>en</strong> dominant zijn. Het belang van <strong>de</strong>ze<br />

vakk<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n vorm<strong>de</strong> e<strong>en</strong> belangrijke overweging voor <strong>de</strong><br />

raad <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> Sci<strong>en</strong>ce in het kerncurriculum op te nem<strong>en</strong>. Het is w<strong>en</strong>selijk<br />

dat <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> ook voor (aanvankelijk) min<strong>de</strong>r gemotiveer<strong>de</strong> leerling<strong>en</strong><br />

aantrekkelijk <strong>en</strong> haalbaar zijn.<br />

59 Via e<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong>raad <strong>en</strong>/of schoolraad kan <strong>de</strong>rgelijke informatie gekanaliseerd wor<strong>de</strong>n (zie bijvoorbeeld<br />

<strong>de</strong> brief van <strong>de</strong> minister van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> Voorzitter van <strong>de</strong><br />

Twee<strong>de</strong> Kamer (TK, verga<strong>de</strong>rjaar 2000-2001, 27 400 VIII, nr. 80).<br />

42<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Last but not least wijst <strong>de</strong> raad er op dat <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> studie uitwijst dat <strong>de</strong> invloed van<br />

<strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>populatie <strong>en</strong> <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> lerar<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk<br />

meer invloed hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> doorstroming dan <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling van het curriculum. De<br />

effectiviteit van e<strong>en</strong> school lijkt vooral te wor<strong>de</strong>n bepaald door <strong>de</strong> (selectieve) instroom<br />

<strong>en</strong> door het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van lerar<strong>en</strong> (inzet, beoor<strong>de</strong>lingsgedrag, instructiegedrag <strong>en</strong>z.). 60<br />

De invloed van <strong>de</strong> inhoud van het curriculum op <strong>de</strong> doorstroom van leerling<strong>en</strong> is dus in<br />

<strong>de</strong> gegev<strong>en</strong> omstandighe<strong>de</strong>n beperkt.<br />

3.6 Implem<strong>en</strong>tatie<br />

De voorstell<strong>en</strong> in dit hoofdstuk implicer<strong>en</strong> wijziging<strong>en</strong> in <strong>de</strong> organisatie <strong>en</strong> het aanbod<br />

van schol<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> succesvolle implem<strong>en</strong>tatie van <strong>de</strong>ze voorstell<strong>en</strong> is het noodzakelijk<br />

dat <strong>de</strong> overheid dui<strong>de</strong>lijke doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ka<strong>de</strong>rs stelt <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> <strong>de</strong> ruimte krijg<strong>en</strong> om<br />

zichzelf in eig<strong>en</strong> tempo <strong>en</strong> naar eig<strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong>. 61<br />

De overheid di<strong>en</strong>t ka<strong>de</strong>rs te stell<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong> zorg voor het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs zoals<br />

die verwoord is in <strong>de</strong> kerntak<strong>en</strong>. 62<br />

De raad is er zich sterk van bewust dat invoering van <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

complexe zaak is. Hij acht – zoals eer<strong>de</strong>r gesteld – <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> curricula implem<strong>en</strong>teerbaar,<br />

maar e<strong>en</strong> omvangrijke <strong>en</strong> doelgerichte on<strong>de</strong>rsteuning van <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />

door <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke overheid zal naar zijn oor<strong>de</strong>el nodig zijn. Hij vindt het voorts noodzakelijk<br />

dat het implem<strong>en</strong>tatietraject in nauw overleg met alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> tot stand<br />

komt. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> naar zijn oor<strong>de</strong>el door <strong>de</strong> rijksoverheid wor<strong>de</strong>n<br />

gerealiseerd:<br />

• Bijstelling <strong>en</strong> uitzuivering van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong>.<br />

• Aanpassing van huidige wet- <strong>en</strong> regelgeving. Zowel <strong>de</strong> wet op het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs, het kerndoel<strong>en</strong>besluit als het inrichtingsbesluit voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

moet<strong>en</strong> aangepast wor<strong>de</strong>n.<br />

• Analyse van <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> van <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> die<br />

buit<strong>en</strong> het kerncurriculum gaan vall<strong>en</strong>, respectievelijk voor <strong>de</strong> omscholingsmogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

van <strong>de</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het budget van<br />

schol<strong>en</strong> hiervoor.<br />

• Vroegtijdig inzett<strong>en</strong> van initiële <strong>en</strong> post-initiële opleidingstraject<strong>en</strong> voor lerar<strong>en</strong>.<br />

• Maatregel<strong>en</strong> van financiële <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong><strong>de</strong> aard. De raad <strong>de</strong>nkt hierbij on<strong>de</strong>r<br />

an<strong>de</strong>re aan het opzett<strong>en</strong> c.q. uitbrei<strong>de</strong>n <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong> van scholingsinitiatiev<strong>en</strong>,<br />

<strong>de</strong> start van pilots ter vergroting van het beleidsvermog<strong>en</strong> van schol<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

organisatieverbetering <strong>en</strong> vermin<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> lestijdbelasting van lerar<strong>en</strong>.<br />

• E<strong>en</strong> integraal ontwikkel- <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatietraject voor het leergebied Sci<strong>en</strong>ce,<br />

waarbij verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> variant<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n uitgewerkt, leermid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ontwikkeld<br />

<strong>en</strong> scholing wordt geïnitieerd <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteund.<br />

60 Kuyper H. & Van <strong>de</strong>r Werf M.P.C. (2001), Inv<strong>en</strong>tarisatie van leerlingstrom<strong>en</strong> in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Studie On<strong>de</strong>rwijsraad. D<strong>en</strong> Haag: On<strong>de</strong>rwijsraad.<br />

61 Zie hiervoor ook <strong>de</strong> beleidsag<strong>en</strong>da fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs (Brief van <strong>de</strong> staatssecretaris aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />

Kamer van 4 juli 2001 (VO/BJA/01/28178).<br />

62 Deze kerntak<strong>en</strong> zijn: het bewak<strong>en</strong> <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> van <strong>de</strong> kwaliteit van het on<strong>de</strong>rwijs, het zorg drag<strong>en</strong><br />

voor <strong>en</strong> bewak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bestelsam<strong>en</strong>hang <strong>en</strong> e<strong>en</strong> breed <strong>en</strong> gevarieerd <strong>en</strong> toegankelijk aanbod, het<br />

voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> basisbekostiging die voldoet voor e<strong>en</strong> kwalitatief goed <strong>en</strong> toegankelijk initieel on<strong>de</strong>rwijs<br />

<strong>en</strong> het bewak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> doelmatige besteding van <strong>de</strong> publieke mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> (Zie On<strong>de</strong>rwijsraad<br />

(2000), Dereguler<strong>en</strong> met beleid. Studie naar effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong>regulering <strong>en</strong> autonomievergroting.<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.)<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 43


• E<strong>en</strong> ontwikkeltraject ter bevor<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong><br />

aardrijkskun<strong>de</strong>, geschie<strong>de</strong>nis <strong>en</strong> staatsinrichting.<br />

• Ontwikkeling <strong>en</strong> bevor<strong>de</strong>ring van het gebruik van voorbeeldtoets<strong>en</strong>.<br />

• Tijdige voorlichting over <strong>de</strong> in te voer<strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>, gericht op <strong>de</strong> doelgroep<strong>en</strong><br />

ou<strong>de</strong>rs, leerling<strong>en</strong>, lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> schoolleiding<strong>en</strong>.<br />

De consequ<strong>en</strong>ties van <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> raad voor <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie wor<strong>de</strong>n hieron<strong>de</strong>r<br />

op e<strong>en</strong> aantal specifieke punt<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r uitgewerkt.<br />

Beleidsruimte voor <strong>de</strong> school<br />

De raad kiest met <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> opzet van e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum<br />

voor e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke verruiming van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige beleidsruimte van schol<strong>en</strong>.<br />

Voor betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> (bestuur<strong>de</strong>rs, schoollei<strong>de</strong>rs, lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re me<strong>de</strong>werkers) betek<strong>en</strong>t<br />

dit e<strong>en</strong> groot beroep op hun professionaliteit <strong>en</strong> innovatiebereidheid. Hij realiseert zich<br />

dat het b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van <strong>de</strong> ruimte beleidsvoer<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> vergt; <strong>de</strong>ze kwaliteit is on<strong>de</strong>r<br />

schol<strong>en</strong> ongelijk ver<strong>de</strong>eld. Sommige schol<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke slagkracht,<br />

voor an<strong>de</strong>re geldt dit in veel min<strong>de</strong>re mate. De invoering van e<strong>en</strong> kern- <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum zal <strong>de</strong> complexiteit van <strong>de</strong> werkprocess<strong>en</strong> in <strong>de</strong> school, met name keuze- <strong>en</strong><br />

planningsprocess<strong>en</strong>, in eerste instantie vergrot<strong>en</strong>. De school zal zoals eer<strong>de</strong>r gezegd zelf<br />

tot e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>ling van tijd over <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum <strong>en</strong> het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> tot het mak<strong>en</strong> van lastige afweging<strong>en</strong><br />

kan lei<strong>de</strong>n.<br />

Ver<strong>de</strong>r zal met name <strong>de</strong> inrichting <strong>en</strong> planning van het differ<strong>en</strong>tieel curriculum van <strong>de</strong><br />

schoolleiding <strong>de</strong> nodige stuurmanskunst verg<strong>en</strong>, gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> vele <strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

belang<strong>en</strong> van ou<strong>de</strong>rs, leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>. De raad vindt het absoluut noodzakelijk dat<br />

schoolleiding<strong>en</strong> hierbij door stimuler<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> financiële maatregel<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rsteund.<br />

De raad stelt ver<strong>de</strong>r voor na aanvaarding van <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> direct te start<strong>en</strong> met pilots<br />

op <strong>de</strong>elaspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarbij alle relevante geleding<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n betrokk<strong>en</strong>. Aspect<strong>en</strong> die<br />

hierbij on<strong>de</strong>r meer aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> <strong>de</strong> aansturing op schoolniveau<br />

van <strong>de</strong> overleg- <strong>en</strong> beslissingsprocess<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met <strong>de</strong> vormgeving van het<br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum, <strong>de</strong> positionering van informatie- <strong>en</strong> communicatietechnologie in<br />

het aanbod van het kerncurriculum, <strong>de</strong> b<strong>en</strong>utting van <strong>de</strong> beschikbare on<strong>de</strong>rwijstijd <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

doorstroomprocedures. De raad beveelt aan dat <strong>de</strong> overheid initiatiev<strong>en</strong> neemt tot <strong>de</strong><br />

inrichting van <strong>de</strong>rgelijke pilots <strong>en</strong> voor <strong>de</strong> overdracht van ervaring<strong>en</strong> ter zake. Hij me<strong>en</strong>t<br />

dat vroegtijdige inschakeling van initiële <strong>en</strong> post-initiële opleidingstraject<strong>en</strong> voor lerar<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r (on<strong>de</strong>rwijs)personeel nodig is. Bij post-initiële traject<strong>en</strong> <strong>de</strong>nkt hij aan sam<strong>en</strong>werkingsconstructies<br />

tuss<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer lerar<strong>en</strong>opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> pedagogische c<strong>en</strong>tra<br />

zoals hij die schetst in zijn advies over <strong>de</strong> educatieve infrastructuur. 63<br />

Leermid<strong>de</strong>l<strong>en</strong>ontwikkeling<br />

Eer<strong>de</strong>r in dit hoofdstuk is geconstateerd dat het verschijnsel overla<strong>de</strong>nheid aan diverse<br />

factor<strong>en</strong> te wijt<strong>en</strong> kan zijn. Het voorstel tot invoering van e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

differ<strong>en</strong>tieel curriculum beoogt in elk geval e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van het probleem van overla<strong>de</strong>nheid<br />

aan te pakk<strong>en</strong>. Om dit daadwerkelijk te bereik<strong>en</strong>, moet tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie on<strong>de</strong>r<br />

meer het proces van leermid<strong>de</strong>l<strong>en</strong>ontwikkeling goed bewaakt wor<strong>de</strong>n.<br />

63 On<strong>de</strong>rwijsraad (2001), T<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van <strong>de</strong> school. Advies van 5 juli 2001. On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.<br />

44<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Geconstateerd is dat <strong>de</strong> vertaling van kerndoel<strong>en</strong> in metho<strong>de</strong>n tot omvangrijke <strong>en</strong><br />

onhaalbare hoeveelhe<strong>de</strong>n leerstof heeft geleid. Voor <strong>de</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> levert dit vaak ernstige<br />

keuzeproblem<strong>en</strong> op <strong>en</strong> niet elke leraar of vaksectie slaagt erin tot e<strong>en</strong> haalbare <strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong><br />

keuze te kom<strong>en</strong>. De raad me<strong>en</strong>t dat dit proces na<strong>de</strong>re beschouwing verdi<strong>en</strong>t.<br />

Kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> toetsing<br />

De kerndoel<strong>en</strong> van alle vakk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> op grond van <strong>de</strong> evaluatie van <strong>de</strong> Inspectie<br />

wor<strong>de</strong>n bijgesteld. Ook <strong>de</strong> in het on<strong>de</strong>rhavige advies voorgestel<strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

van twee jaar moet hierbij in acht wor<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Er moet kritisch wor<strong>de</strong>n<br />

gekek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> hoeveelheid, <strong>de</strong> haalbaarheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> wijze van formulering. In paragraaf<br />

3.5 is geadviseerd <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> concreter te lat<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> op drie niveaus. De raad<br />

heeft ver<strong>de</strong>r gepleit voor e<strong>en</strong> verplichte beoor<strong>de</strong>ling van het bereikte resultaat bij <strong>de</strong><br />

vakk<strong>en</strong> van het kerncurriculum. De wijze van beoor<strong>de</strong>ling kan - zoals eer<strong>de</strong>r gesteld - aan<br />

<strong>de</strong> schol<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n overgelat<strong>en</strong>, maar wel met e<strong>en</strong> verantwoording analoog aan e<strong>en</strong><br />

programma van toetsing <strong>en</strong> afsluiting (PTA). De raad wijst er op dat het ontwikkel<strong>en</strong> van<br />

programma’s van toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> afsluiting in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> “studiehuis-ontwikkeling” <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> “vmbo-ontwikkeling” door netwerk<strong>en</strong> van schol<strong>en</strong> succesvol is. Hij beveelt aan e<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>rgelijke aanpak ook voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> te stimuler<strong>en</strong>.<br />

Voorts heeft <strong>de</strong> raad in dit verband geadviseerd voorbeeldtoets<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

Deze toets<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gebaseerd op <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> drie niveaus. De school<br />

hoeft van <strong>de</strong>rgelijke voorbeeldtoets<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> gebruik te mak<strong>en</strong>; het is aan <strong>de</strong> school – naar<br />

analogie met schoolon<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> – <strong>de</strong> vermeld<strong>de</strong> beheersingsniveaus af te toets<strong>en</strong>.<br />

Gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> zorgvuldige <strong>en</strong> langdurige procedure die <strong>de</strong> ontwikkeling van dit soort toets<strong>en</strong><br />

vergt, dringt <strong>de</strong> raad er op aan dat onmid<strong>de</strong>llijk na aanvaarding van <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong>,<br />

opdracht<strong>en</strong> ter zake op<strong>en</strong>baar wor<strong>de</strong>n aanbesteed. Hierbij moet zoveel mogelijk <strong>de</strong> op<br />

lan<strong>de</strong>lijk niveau beschikbare expertise gevraagd wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>el te nem<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> aanbestedingsprocedures.<br />

De raad <strong>de</strong>nkt hierbij on<strong>de</strong>r meer aan: vakdidactiekgroep<strong>en</strong> verbon<strong>de</strong>n<br />

aan universiteit<strong>en</strong>, lerar<strong>en</strong>opleiding<strong>en</strong>, toetsontwikkelgroep<strong>en</strong>, leerplanontwikkelaars <strong>en</strong><br />

ervar<strong>en</strong> schol<strong>en</strong>. De school legt verantwoording af over <strong>de</strong> wijze van toetsing aan <strong>de</strong><br />

inspectie. Voor lan<strong>de</strong>lijke evaluatiegegev<strong>en</strong>s over <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van schol<strong>en</strong> is het instrum<strong>en</strong>t<br />

van <strong>de</strong> Periodieke peiling van het on<strong>de</strong>rwijsniveau (PPON) bruikbaar.<br />

Sci<strong>en</strong>ce<br />

Voor e<strong>en</strong> succesvolle invoering van het leergebied Sci<strong>en</strong>ce is het in <strong>de</strong> eerste plaats<br />

noodzakelijk dat aantrekkelijke leermetho<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n ontwikkeld. De raad <strong>de</strong>nkt in dit<br />

verband aan e<strong>en</strong> ontwikkelingsopdracht aan e<strong>en</strong> breed sam<strong>en</strong>gesteld consortium<br />

bestaan<strong>de</strong> uit schol<strong>en</strong> met ervaring met het leergebied, uitgevers, leerplanontwikkelaars<br />

<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoekers in het ka<strong>de</strong>r van e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare aanbesteding. Ook toetsontwikkeling is<br />

hierbij van belang. Ervaring<strong>en</strong> die thans wor<strong>de</strong>n opgedaan in door AXIS geïnitieer<strong>de</strong><br />

project<strong>en</strong> met betrekking tot bèta-vakk<strong>en</strong>integratie, zou<strong>de</strong>n hierbij moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

b<strong>en</strong>ut. 64 Schol<strong>en</strong> die al eer<strong>de</strong>r ervaring<strong>en</strong> will<strong>en</strong> opdo<strong>en</strong> met on<strong>de</strong>rwijs in het leergebied<br />

Sci<strong>en</strong>ce zou<strong>de</strong>n daartoe – bijvoorbeeld op basis van e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>teerartikel – in <strong>de</strong><br />

geleg<strong>en</strong>heid moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n gesteld.<br />

64 Geraedts C.L., Boersma K.Th., Huijs H.A.M. & Eijkelhof, H.M.C. (in druk), Sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d On<strong>de</strong>rwijs in<br />

Natuur <strong>en</strong> Techniek: good practice in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Delft: Axis.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 45


In <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats is het nodig dat aankom<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> zitt<strong>en</strong><strong>de</strong> lerar<strong>en</strong> a<strong>de</strong>quaat wor<strong>de</strong>n<br />

geschoold in het verzorg<strong>en</strong> van dit leergebied opdat het in elke school kan wor<strong>de</strong>n<br />

geïmplem<strong>en</strong>teerd. Dit betek<strong>en</strong>t dat zowel <strong>de</strong> initiële als post-initiële opleiding<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />

wor<strong>de</strong>n aangepast. T<strong>en</strong> behoeve van <strong>de</strong> zitt<strong>en</strong><strong>de</strong> lerar<strong>en</strong> beveelt <strong>de</strong> raad aan vroegtijdig,<br />

bijvoorbeeld door mid<strong>de</strong>l van netwerk<strong>en</strong> van lerar<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteund door lerar<strong>en</strong>oplei<strong>de</strong>rs<br />

of an<strong>de</strong>re functionariss<strong>en</strong>, scholing te initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> financieel te on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong>. De raad<br />

verwijst in dit verband naar zijn advies T<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van <strong>de</strong> school waarin nauwere sam<strong>en</strong>werking<br />

tuss<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijsveld <strong>en</strong> initiële/post-initiële lerar<strong>en</strong>opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

instanties op het vlak van schoolontwikkeling <strong>en</strong> innovatie wordt bepleit. 65<br />

De raad is van oor<strong>de</strong>el dat lerar<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> specifieke bevoegdheid voor het vak Sci<strong>en</strong>ce<br />

moet<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> overgangsperio<strong>de</strong> zou elke doc<strong>en</strong>t met e<strong>en</strong> bevoegdheid<br />

voor natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>, biologie <strong>en</strong> techniek Sci<strong>en</strong>ce mog<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

verplichting tot het volg<strong>en</strong> van scholing. In die scholing zou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> zitt<strong>en</strong><strong>de</strong> lerar<strong>en</strong><br />

vooral - indi<strong>en</strong> nodig - hun specifieke vakk<strong>en</strong>nis van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> disciplines op e<strong>en</strong><br />

aanvaardbaar peil moet<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting <strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong><br />

Voor <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong>, geschie<strong>de</strong>nis <strong>en</strong> staatsinrichting is het in <strong>de</strong> eerste plaats<br />

noodzakelijk dat <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n aangepast, waarbij met name <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>hang<br />

tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukt moet wor<strong>de</strong>n. Op basis van <strong>de</strong>ze kerndoel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

leerplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> metho<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n ontwikkeld die kunn<strong>en</strong> variër<strong>en</strong> in <strong>de</strong> mate van sam<strong>en</strong>hang<br />

tuss<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong>. De raad acht het ver<strong>de</strong>r van belang dat experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

wor<strong>de</strong>n gestart waarin het in sam<strong>en</strong>hang aanbie<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r kan wor<strong>de</strong>n<br />

beproefd.<br />

Zoals gezegd erk<strong>en</strong>d <strong>de</strong> raad dat <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> invoering van het kern- <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum e<strong>en</strong> complexe zaak is. In het vor<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> heeft hij op hoofdlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />

suggesties <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> geformuleerd. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d is <strong>de</strong> raad gaarne bereid in<br />

het ver<strong>de</strong>re traject van implem<strong>en</strong>tatie mee te <strong>de</strong>nk<strong>en</strong>. Hij <strong>de</strong>nkt hierbij on<strong>de</strong>r meer aan <strong>de</strong><br />

herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong>, <strong>de</strong> doorgaan<strong>de</strong> lijn van basison<strong>de</strong>rwijs naar voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re ontwikkelactiviteit<strong>en</strong>. 66 Hij acht het daarbij van belang <strong>de</strong>ze activiteit<strong>en</strong><br />

tev<strong>en</strong>s in het perspectief van <strong>de</strong> langetermijnontwikkeling te plaats<strong>en</strong>.<br />

65 On<strong>de</strong>rwijsraad (2001), T<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van <strong>de</strong> school. Advies van 5 juli 2001. On<strong>de</strong>rwijsraad, D<strong>en</strong> Haag.<br />

66 De commissie Herzi<strong>en</strong>ing Kerndoel<strong>en</strong> Basison<strong>de</strong>rwijs zal in <strong>de</strong>cember 2001 haar rapport over <strong>de</strong><br />

kerndoel<strong>en</strong> basison<strong>de</strong>rwijs uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De On<strong>de</strong>rwijsraad zal zich daar in adviser<strong>en</strong><strong>de</strong> zin over buig<strong>en</strong>.<br />

46<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


4 Sam<strong>en</strong>vatting <strong>en</strong> Slotbeschouwing<br />

Sam<strong>en</strong>vatting<br />

De staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> heeft naar aanleiding van<br />

<strong>de</strong> evaluatie van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>de</strong> On<strong>de</strong>rwijsraad gevraagd te adviser<strong>en</strong> over het<br />

vormgev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> programmatische invulling van dat on<strong>de</strong>rwijs. Zij gaf daarbij aan te<br />

hecht<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke basis voor alle leerling<strong>en</strong>, aan differ<strong>en</strong>tiatiemogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

waarmee recht wordt gedaan aanverschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan<br />

goe<strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n. Ook wil<strong>de</strong> zij dat aan schol<strong>en</strong> meer eig<strong>en</strong> beleidsruimte<br />

wordt gebo<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijskundige inrichting. Voor <strong>de</strong> knelpunt<strong>en</strong> overla<strong>de</strong>nheid<br />

<strong>en</strong> versnippering van het aanbod <strong>en</strong> <strong>de</strong> verou<strong>de</strong>ring moet snel e<strong>en</strong> oplossing wor<strong>de</strong>n<br />

gevon<strong>de</strong>n.<br />

De On<strong>de</strong>rwijsraad doet in dit advies voorstell<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> langetermijnperspectief <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> kortetermijnperspectief.<br />

In zijn voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn stelt <strong>de</strong> raad voor e<strong>en</strong> traject van grondige herzi<strong>en</strong>ing<br />

van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs te start<strong>en</strong>. De raad me<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> die<br />

zich in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving, zowel op nationaal als internationaal niveau voordo<strong>en</strong>, daartoe<br />

alle aanleiding gev<strong>en</strong>.<br />

Deze ontwikkeling<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r meer:<br />

• <strong>de</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> k<strong>en</strong>nisint<strong>en</strong>siteit van maatschappelijke process<strong>en</strong>;<br />

• Individualisering <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiatie in cultur<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>levingsvorm<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> in<br />

belang toe;<br />

• <strong>de</strong>mografische ontwikkeling<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>n tot verou<strong>de</strong>ring van het on<strong>de</strong>rwijspersoneel<br />

<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van zorgleerling<strong>en</strong>;<br />

• informatie- <strong>en</strong> communicatietechnologie wordt e<strong>en</strong> steeds belangrijker<br />

instrum<strong>en</strong>t voor k<strong>en</strong>nisontwikkeling <strong>en</strong> informatieverwerking;<br />

• to<strong>en</strong>ame van globalisering <strong>en</strong> tegelijkertijd regionalisering.<br />

Er is daarom alle re<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> vraag wat leerling<strong>en</strong> aan het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> leerplicht<br />

moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> om a<strong>de</strong>quaat ver<strong>de</strong>r te kunn<strong>en</strong> in opleiding, betaald werk <strong>en</strong><br />

an<strong>de</strong>re vorm<strong>en</strong> van maatschappelijke participatie, opnieuw aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> te stell<strong>en</strong>. Deze<br />

vraag strekt ver<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> betreft niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud van het<br />

curriculum, maar ook <strong>de</strong> organisatie <strong>en</strong> didactiek van het on<strong>de</strong>rwijs. Het voorstel raakt<br />

aan <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale doelstelling<strong>en</strong> zoals die voor <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> wer<strong>de</strong>n geformuleerd, met<br />

name <strong>de</strong> verhoging van het on<strong>de</strong>rwijspeil, mo<strong>de</strong>rnisering van het on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> versterking<br />

van het vbo. De raad heeft betoogd dat e<strong>en</strong> grondige herzi<strong>en</strong>ing tijd vergt. Hij pleit<br />

daarom voor e<strong>en</strong> beleids- <strong>en</strong> ontwikkeltraject dat moet uitmon<strong>de</strong>n in voorstell<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

product<strong>en</strong> die vanaf het jaar 2010 implem<strong>en</strong>teerbaar zijn.<br />

Er moet<strong>en</strong> echter in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> tot 2010 zodanige <strong>aanpassing</strong><strong>en</strong> aan <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

wor<strong>de</strong>n gepleegd dat tegemoet gekom<strong>en</strong> wordt aan <strong>de</strong> knelpunt<strong>en</strong> van overla<strong>de</strong>nheid <strong>en</strong><br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 47


versnippering in het on<strong>de</strong>rwijsaanbod. Tegelijkertijd moet e<strong>en</strong> brug geslag<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

naar <strong>de</strong> langetermijnvernieuwing. De raad heeft daarom e<strong>en</strong> voorstel voor <strong>de</strong> korte<br />

termijn geformuleerd. Met <strong>de</strong> korte termijn bedoelt hij dat na e<strong>en</strong> beleids- <strong>en</strong> ontwikkelperio<strong>de</strong><br />

voorstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> zijn ontwikkeld die vanaf het jaar 2004 ingevoerd <strong>en</strong><br />

gebruikt kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.<br />

De raad heeft bij zijn voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn nauw aangeslot<strong>en</strong> op <strong>de</strong> huidige<br />

praktijk van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. Hij achtte het niet w<strong>en</strong>selijk om op korte termijn fundam<strong>en</strong>tele<br />

wijziging<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> door te voer<strong>en</strong>. Hij heeft hiervoor <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

re<strong>de</strong>n<strong>en</strong>:<br />

• <strong>de</strong> innovatie- <strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ringscapaciteit van schol<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t haar gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>;<br />

• rec<strong>en</strong>t zijn veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> doorgevoerd met betrekking tot <strong>de</strong> leerweg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

af<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> in het vmbo <strong>en</strong> <strong>de</strong> zorgstructuur;<br />

• terugroleffect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> vernieuwing<strong>en</strong> in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> fase van havo <strong>en</strong> vwo<br />

wor<strong>de</strong>n nu merkbaar in <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tijd nodig om uit te kristalliser<strong>en</strong>.<br />

Voor <strong>de</strong> korte termijn wordt voorgesteld <strong>de</strong> huidige breed sam<strong>en</strong>gestel<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

te ver<strong>de</strong>l<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum.<br />

In het kerncurriculum wor<strong>de</strong>n die k<strong>en</strong>nisgebie<strong>de</strong>n opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die voor alle kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />

onmisbaar lijk<strong>en</strong> voor ver<strong>de</strong>re studie <strong>en</strong> beroep <strong>en</strong> behor<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> gew<strong>en</strong>ste bre<strong>de</strong><br />

vorming. In het differ<strong>en</strong>tieel curriculum kunn<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die<br />

stoel<strong>en</strong> op <strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> in relatie tot <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

van <strong>de</strong> schol<strong>en</strong>. Als maat voor <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling van tijd over het kerncurriculum <strong>en</strong> het differ<strong>en</strong>tieel<br />

curriculum <strong>de</strong>nkt <strong>de</strong> raad aan e<strong>en</strong> verhouding van vijfachtste – drieachtste van<br />

<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijstijd gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> twee jaar.<br />

De raad stelt <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling van het kerncurriculum voor:<br />

• E<strong>en</strong> cluster basisvakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit Ne<strong>de</strong>rlands, Engels <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong>.<br />

• E<strong>en</strong> cluster natuurwet<strong>en</strong>schappelijke vakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit het leergebied<br />

Sci<strong>en</strong>ce (natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>, biologie <strong>en</strong> techniek).<br />

• E<strong>en</strong> cluster sociaal-culturele vakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting<br />

<strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong> alsme<strong>de</strong> kunstvakk<strong>en</strong>.<br />

• Lichamelijke opvoeding.<br />

Voorts moet<strong>en</strong> ict- k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighe<strong>de</strong>n <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong> van het kerncurriculum.<br />

48<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Van het differ<strong>en</strong>tieel curriculum kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong>:<br />

• Duits, Frans <strong>en</strong> Fries<br />

• Verzorging <strong>en</strong> economie<br />

• Godsdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sbeschouwelijke vorming<br />

• De klassieke tal<strong>en</strong><br />

• De nieuwe mo<strong>de</strong>rne vreem<strong>de</strong> tal<strong>en</strong>, zoals Arabisch <strong>en</strong> Turks<br />

• Leeractiviteit<strong>en</strong> gericht op oriëntatie op studie <strong>en</strong> beroep.<br />

De raad pleit ver<strong>de</strong>r voor het formuler<strong>en</strong> van kerndoel<strong>en</strong> op drie niveaus. Hij dringt er<br />

ook op aan dat er expliciete toetsing plaats vindt, hetzij via <strong>de</strong> exam<strong>en</strong>programma’s, het<br />

zij door mid<strong>de</strong>l van eig<strong>en</strong> schooltoets<strong>en</strong>. Ter on<strong>de</strong>rsteuning moet<strong>en</strong> lan<strong>de</strong>lijke voorbeeldtoets<strong>en</strong><br />

wor<strong>de</strong>n ontwikkeld.<br />

De voorgaan<strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> implicer<strong>en</strong> wijziging<strong>en</strong> in <strong>de</strong> organisatie <strong>en</strong> het aanbod van<br />

schol<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> succesvolle implem<strong>en</strong>tatie van <strong>de</strong>ze voorstell<strong>en</strong> is het noodzakelijk dat<br />

<strong>de</strong> overheid dui<strong>de</strong>lijke doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ka<strong>de</strong>rs stelt <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> <strong>de</strong> ruimte krijg<strong>en</strong> om zichzelf in<br />

eig<strong>en</strong> tempo <strong>en</strong> naar eig<strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong>. De overheid di<strong>en</strong>t<br />

ka<strong>de</strong>rs te stell<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong> zorg voor het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs zoals die verwoord is in <strong>de</strong><br />

kerntak<strong>en</strong>.<br />

De raad is er zich sterk van bewust dat invoering van <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

complexe zaak is. Hij acht <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> curricula implem<strong>en</strong>teerbaar, maar e<strong>en</strong><br />

omvangrijke <strong>en</strong> doelgerichte on<strong>de</strong>rsteuning van <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie door <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke<br />

overheid zal naar zijn oor<strong>de</strong>el nodig zijn. Hij vindt het voorts noodzakelijk dat het implem<strong>en</strong>tatietraject<br />

in nauw overleg met alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> tot stand komt. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

voorwaar<strong>de</strong>n moet<strong>en</strong> naar zijn oor<strong>de</strong>el door <strong>de</strong> rijksoverheid wor<strong>de</strong>n gerealiseerd:<br />

• Bijstelling van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong>.<br />

• Aanpassing van huidige wet <strong>en</strong> regelgeving. Zowel <strong>de</strong> wet op het voortgezet<br />

on<strong>de</strong>rwijs, het kerndoel<strong>en</strong>besluit als het inrichtingsbesluit voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

moet<strong>en</strong> aangepast wor<strong>de</strong>n.<br />

• Analyse van <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> van <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> die<br />

buit<strong>en</strong> het kerncurriculum gaan vall<strong>en</strong>, respectievelijk voor <strong>de</strong> omscholingsmogelijkhe<strong>de</strong>n<br />

van <strong>de</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die <strong>de</strong>ze vakk<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het budget van<br />

schol<strong>en</strong> hiervoor.<br />

• Vroegtijdig inzett<strong>en</strong> van initiële <strong>en</strong> post-initiële opleidingstraject<strong>en</strong> voor lerar<strong>en</strong>.<br />

• Maatregel<strong>en</strong> van financiële <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong><strong>de</strong> aard. De raad <strong>de</strong>nkt hierbij on<strong>de</strong>r<br />

an<strong>de</strong>re aan het opzett<strong>en</strong> c.q. uitbrei<strong>de</strong>n <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong> van scholingsinitiatiev<strong>en</strong>,<br />

<strong>de</strong> start van pilots ter vergroting van het beleidsvermog<strong>en</strong> van schol<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

organisatieverbetering <strong>en</strong> vermin<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> lestijdbelasting van lerar<strong>en</strong>.<br />

• E<strong>en</strong> integraal ontwikkel- <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatietraject voor het leergebied Sci<strong>en</strong>ce,<br />

waarbij verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> variant<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n uitgewerkt, leermid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

ontwikkeld <strong>en</strong> scholing wordt geïnitieerd <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteund.<br />

• E<strong>en</strong> ontwikkeltraject ter bevor<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong><br />

aardrijkskun<strong>de</strong>, geschie<strong>de</strong>nis <strong>en</strong> staatsinrichting.<br />

• Ontwikkeling van <strong>en</strong> bevor<strong>de</strong>ring van het gebruik van voorbeeldtoets<strong>en</strong>.<br />

• Tijdige voorlichting over <strong>de</strong> in te voer<strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>, gericht op <strong>de</strong> doelgroep<strong>en</strong><br />

ou<strong>de</strong>rs, leerling<strong>en</strong>, lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> schoolleiding<strong>en</strong>.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 49


Slotbeschouwing<br />

In hoofdstuk 1 is beschrev<strong>en</strong> hoe <strong>de</strong> raad in zijn vorige advies over <strong>basisvorming</strong>, Ag<strong>en</strong>da<br />

voor e<strong>en</strong> herijking van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> (2000) heeft gepleit voor e<strong>en</strong> herijking van <strong>en</strong>kele<br />

van <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. De adviesaanvraag van <strong>de</strong> staatssecretaris<br />

reageert op dit pleidooi <strong>en</strong> geeft aanwijzing<strong>en</strong> met betrekking tot <strong>de</strong> herijkingsvrag<strong>en</strong><br />

die <strong>de</strong> raad stel<strong>de</strong>.<br />

De adviesaanvraag maakt in <strong>de</strong> eerste plaats dui<strong>de</strong>lijk dat wordt vastgehou<strong>de</strong>n aan e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke basis voor alle leerling<strong>en</strong>. De raad on<strong>de</strong>rschrijft dit uitgangspunt. In<br />

zijn vorige advies over <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> gaf hij aan dat e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke basis<br />

voor alle leerling<strong>en</strong> van groot belang blijft. De achterligg<strong>en</strong><strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

- het culturele erfgoed voor alle leerling<strong>en</strong> toegankelijk mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

k<strong>en</strong>nisbasis realiser<strong>en</strong> - hebb<strong>en</strong> niet aan betek<strong>en</strong>is verlor<strong>en</strong>. Het strev<strong>en</strong> naar<br />

sociale cohesie in e<strong>en</strong> sterk geïndividualiseer<strong>de</strong> <strong>en</strong> pluriforme sam<strong>en</strong>leving heeft het<br />

belang van <strong>de</strong>ze doelstelling<strong>en</strong> eer<strong>de</strong>r versterkt. Wat betreft <strong>de</strong> inhoud van het geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

programma, maakt <strong>de</strong> adviesaanvraag dui<strong>de</strong>lijk dat meer differ<strong>en</strong>tiatie naar<br />

inhoud <strong>en</strong> niveau gew<strong>en</strong>st is. In <strong>de</strong> adviesaanvraag wordt gesteld dat hetzelf<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong>aanbod<br />

<strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntieke programma-inhou<strong>de</strong>n hebb<strong>en</strong> geleid tot knelpunt<strong>en</strong> van overla<strong>de</strong>nheid,<br />

versnipperdheid <strong>en</strong> ongew<strong>en</strong>ste uniformiteit. De raad <strong>de</strong>elt <strong>de</strong>ze constatering. Het<br />

programma heeft met name in het VMBO tot problem<strong>en</strong> geleid die om e<strong>en</strong> <strong>aanpassing</strong><br />

vrag<strong>en</strong>, opdat het programma beter kan wor<strong>de</strong>n toegesne<strong>de</strong>n op specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

behoeft<strong>en</strong> van (groep<strong>en</strong>) leerling<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> adviesaanvraag wordt ver<strong>de</strong>r gesteld dat<br />

aandacht voor <strong>de</strong> doelstelling uitstel van studie- <strong>en</strong> beroepskeuze van belang blijft. Deze<br />

doelstelling wordt in <strong>de</strong> adviesaanvraag vooral opgevat als het optimaliser<strong>en</strong> van<br />

mogelijkhe<strong>de</strong>n voor doorstroming in het on<strong>de</strong>rwijs (horizontaal, verticaal <strong>en</strong> diagonaal).<br />

In zijn voorstel voor <strong>de</strong> lange termijn heeft hij aangegev<strong>en</strong> dat naar zijn oor<strong>de</strong>el<br />

maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> noodzak<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> grondige herzi<strong>en</strong>ing van het fun<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d<br />

on<strong>de</strong>rwijs. Hij realiseert zich dat e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke grondige vernieuwing opnieuw tot<br />

ver<strong>de</strong>re bezinning op <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale doel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> moet lei<strong>de</strong>n. E<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke<br />

bezinning vergt veel tijd <strong>en</strong> <strong>de</strong> raad heeft daarom e<strong>en</strong> procedure voorgesteld voor e<strong>en</strong><br />

beleids- <strong>en</strong> ontwikkeltraject dat spoedig na aanvaarding van het voorstel van start moet<br />

gaan. Hij heeft in zijn voorstel elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aangedrag<strong>en</strong> die naar zijn oor<strong>de</strong>el van groot<br />

belang zijn:<br />

• <strong>de</strong> mogelijke or<strong>de</strong>ning van het curriculum vanuit compet<strong>en</strong>ties;<br />

• <strong>de</strong> impact van informatie- <strong>en</strong> communicatietechnologie <strong>en</strong> <strong>de</strong> informatisering van<br />

<strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving;<br />

• <strong>de</strong> stuw<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> overheid;<br />

• <strong>de</strong> noodzaak van e<strong>en</strong> bre<strong>de</strong> maatschappelijke betrokk<strong>en</strong>heid bij het <strong>de</strong>nk<strong>en</strong> over<br />

het on<strong>de</strong>rwijs.<br />

Tegelijkertijd is <strong>de</strong> raad van oor<strong>de</strong>el dat al op <strong>de</strong> kortetermijn<strong>aanpassing</strong><strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong><br />

nodig zijn om tegemoet te kom<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> knelpunt<strong>en</strong> van overla<strong>de</strong>nheid <strong>en</strong><br />

versnippering van het on<strong>de</strong>rwijsaanbod. Hij heeft daartoe op hoofdlijn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voorstel<br />

voor <strong>de</strong> korte termijn geformuleerd. De raad beschouwt dit voorstel als e<strong>en</strong> overbrugging<br />

naar e<strong>en</strong> nieuw ontwerp voor het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. Hierin past ook <strong>de</strong> herijking van<br />

<strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale doel<strong>en</strong> zoals hij die eer<strong>de</strong>r aangaf. Hieron<strong>de</strong>r geeft hij kort <strong>de</strong> te verwacht<strong>en</strong><br />

bijdrag<strong>en</strong> van zijn voorstell<strong>en</strong> aan die doel<strong>en</strong> aan.<br />

50<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Over <strong>de</strong> doelstelling Algehele verhoging van het peil van het jeugdon<strong>de</strong>rwijs merkt hij het<br />

volg<strong>en</strong><strong>de</strong> op:<br />

• Van <strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> versmalling <strong>en</strong> verdieping van het geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

curriculum mag verwacht wor<strong>de</strong>n dat dit e<strong>en</strong> positief effect zal hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong><br />

prestaties van leerling<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> in het kerncurriculum.<br />

• Het differ<strong>en</strong>tieel curriculum geeft <strong>de</strong> mogelijkheid tot het bie<strong>de</strong>n van extra<br />

begeleiding om alle leerling<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> minimumniveau te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

• De voorgestel<strong>de</strong> niveaus in <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong> <strong>de</strong> dui<strong>de</strong>lijkheid omtr<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

te verwacht<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> bij leerling<strong>en</strong>.<br />

• De vermin<strong>de</strong>ring van overla<strong>de</strong>nheid <strong>en</strong> versnippering <strong>en</strong> <strong>de</strong> doorstroomrelevantie<br />

van <strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> in het kerncurriculum kunn<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> verbetering<br />

van het r<strong>en</strong><strong>de</strong>m<strong>en</strong>t van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs<br />

De doelstelling Mo<strong>de</strong>rnisering van het on<strong>de</strong>rwijs wordt positief beïnvloed door:<br />

<strong>de</strong> bijstelling van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong>;<br />

• <strong>de</strong> invoering van het leergebied Sci<strong>en</strong>ce;<br />

• <strong>de</strong> pilots met betrekking tot sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwijs in geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting<br />

<strong>en</strong> aardrijkskun<strong>de</strong>;<br />

• <strong>de</strong> aanscherping van <strong>de</strong> ict-kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> integratie van ict in <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

vakk<strong>en</strong>.<br />

Aan <strong>de</strong> doelstelling Harmonisering drag<strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het kortetermijnvoorstel<br />

bij:<br />

• De omvang van het geme<strong>en</strong>schappelijke curriculum vergroot <strong>de</strong> haalbaarheid<br />

ervan voor leerling<strong>en</strong>.<br />

• De formulering van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> op drie niveaus geeft meer zicht op datg<strong>en</strong>e<br />

wat schol<strong>en</strong> geacht wor<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>.<br />

• De aangedui<strong>de</strong> tijdsver<strong>de</strong>ling tuss<strong>en</strong> kern- <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum in <strong>de</strong><br />

verhouding van vijfachtste tot drieachtste heeft e<strong>en</strong> harmoniser<strong>en</strong><strong>de</strong> werking<br />

ev<strong>en</strong>als <strong>de</strong> verplichte beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> bereikte resultat<strong>en</strong>.<br />

De raad wijst er in dit verband op dat in <strong>de</strong> huidige <strong>basisvorming</strong> weinig sprake is van<br />

harmonisatie. Door preciezer <strong>de</strong> randvoorwaar<strong>de</strong>n voor het te harmoniser<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van het<br />

curriculum aan te gev<strong>en</strong> mag op dit punt e<strong>en</strong> beter resultaat wor<strong>de</strong>n verwacht.<br />

Uitstel van studie- <strong>en</strong> beroepskeuze<br />

• Invoering van e<strong>en</strong> kern- <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculumcurriculum zal invloed hebb<strong>en</strong><br />

op <strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n van leerling<strong>en</strong>. Het is in eerste instantie <strong>de</strong><br />

verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> school goe<strong>de</strong> doorstroommogelijkhe<strong>de</strong>n voor<br />

leerling<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> hel<strong>de</strong>re beschrijving van recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong> van<br />

zowel leerling<strong>en</strong> als schol<strong>en</strong> op dit punt is daarbij noodzakelijk. De sam<strong>en</strong>stelling<br />

van het kern- <strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum is zodanig dat er ruimte is voor tijdige<br />

wisseling van leerroute.<br />

De doelstelling Versterking van het VBO wordt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s on<strong>de</strong>rsteund.<br />

• Door <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> kerncurriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tieel curriculum kan <strong>de</strong><br />

school beter aansluit<strong>en</strong> op <strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>. Er ontstaan meer<br />

mogelijkhe<strong>de</strong>n om in het differ<strong>en</strong>tieel curriculum extra tijd aan <strong>de</strong> kernvakk<strong>en</strong> te<br />

beste<strong>de</strong>n <strong>en</strong>/of bijvoorbeeld leerwerk-traject<strong>en</strong> te verzorg<strong>en</strong>.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> 51


• De bijstelling van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> moet ertoe lei<strong>de</strong>n dat het programma min<strong>de</strong>r<br />

omvangrijk wordt <strong>en</strong> daardoor beter te realiser<strong>en</strong> in twee jaar tijd. Het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van niveaus in <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> beoogt doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meer houvast te gev<strong>en</strong><br />

bij het afstemm<strong>en</strong> van on<strong>de</strong>rwijs op <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />

leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> op het realiser<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> hel<strong>de</strong>r <strong>en</strong> haalbaar resultaat.<br />

De raad verwacht dat het beleids- <strong>en</strong> ontwikkelingstraject dat hij voor <strong>de</strong> lange termijn<br />

voorstelt, voort zal bouw<strong>en</strong> op <strong>de</strong> hierbov<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> positieve verwachting<strong>en</strong><br />

omtr<strong>en</strong>t <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> op <strong>de</strong> korte termijn. Hij is, t<strong>en</strong>slotte, van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong><br />

filosofie die aan <strong>de</strong> doelstelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong> t<strong>en</strong> grondslag ligt nog recht<br />

overeind staat. De uitwerking daarvan in doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vormgeving van on<strong>de</strong>rwijs is echter<br />

aan veran<strong>de</strong>ring on<strong>de</strong>rhevig. Het <strong>de</strong>stijds ingezette mid<strong>de</strong>l om <strong>de</strong> doel<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong> te<br />

wet<strong>en</strong> <strong>de</strong> organisatie van het on<strong>de</strong>rwijs in 15 vakk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van het<br />

categorale stelsel, is dring<strong>en</strong>d aan herzi<strong>en</strong>ing toe. De raad wil met zijn voorstell<strong>en</strong> voor<br />

zowel <strong>de</strong> lange- als <strong>de</strong> kortetermijnbijdrag<strong>en</strong> aan die noodzakelijke vernieuwing.<br />

52<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Bijlage 1: Adviesaanvraag<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> B1—1


B1—2<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> B1—3


B1—4<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> B1—5


B1—6<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> B1—7


B1—8<br />

On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Bijlage 2: De aanpak van het advies<br />

De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> zijn t<strong>en</strong> behoeve van dit advies on<strong>de</strong>rnom<strong>en</strong>:<br />

• Er zijn (informele) gesprekk<strong>en</strong> gevoerd met me<strong>de</strong>werkers van <strong>de</strong> inspectie van het<br />

on<strong>de</strong>rwijs te wet<strong>en</strong> mevrouw dr. M. Peters-Sips <strong>en</strong> <strong>de</strong> heer M. Zwarts.<br />

• Er is er contact geweest met <strong>de</strong> SLO met name in <strong>de</strong> persoon van <strong>de</strong> her<strong>en</strong><br />

J. Verbeek <strong>en</strong> W. Jellema<br />

• Er zijn studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties bezocht.<br />

• Aan het GION is <strong>de</strong> opdracht verstrekt tot opstelling van e<strong>en</strong> studie over <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>strom<strong>en</strong><br />

in <strong>de</strong> eerste jar<strong>en</strong> van het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. Deze studie is versch<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> titel; H. Kuyper & H.C.M. van <strong>de</strong>r Werf (2001) Inv<strong>en</strong>tarisatie van<br />

leerlingstrom<strong>en</strong> in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. D<strong>en</strong> Haag: On<strong>de</strong>rwijsraad.<br />

• T<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re standpuntbepaling met betrekking tot het leergebied<br />

Sci<strong>en</strong>ce zijn gesprekk<strong>en</strong> gevoerd met het bureau Axis <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> expertmeeting<br />

georganiseerd met vijf vakdidactici van <strong>de</strong> vijf vakk<strong>en</strong> natuurkun<strong>de</strong>, scheikun<strong>de</strong>,<br />

biologie, techniek <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong>. Aan <strong>de</strong>ze bije<strong>en</strong>komst nam<strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> person<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>el:<br />

<strong>de</strong> heer prof dr K. Th. Boersma (biologie)<br />

<strong>de</strong> heer dr. M. De Vries (technologie)<br />

<strong>de</strong> heer prof. dr. H.M.C. Eijkelhof (natuurkun<strong>de</strong>)<br />

<strong>de</strong> heer prof. dr. A.Pilot (scheikun<strong>de</strong>)<br />

mevrouw drs. H. Verhage (wiskun<strong>de</strong>)<br />

• T<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re standpuntbepaling <strong>en</strong> peiling van i<strong>de</strong>eën omtr<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> korte termijn is e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst met veld<strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>, met<br />

name schoollei<strong>de</strong>rs georganiseerd. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> person<strong>en</strong> nam<strong>en</strong> <strong>de</strong>el:<br />

Mevrouw drs. A. Buijs, St. Jans Lyceum, D<strong>en</strong> Bosch<br />

De heer H. <strong>de</strong> Jong, Bureau Op<strong>en</strong>baar On<strong>de</strong>rwijs, Almere<br />

De heer drs. A.T. Kamsteeg, Gereformeer<strong>de</strong> schol<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap Randstad,<br />

Rotterdam<br />

De heer H. Laur<strong>en</strong>tius, Gooise Schol<strong>en</strong>fe<strong>de</strong>ratie, Bussum<br />

Mevrouw drs. M.R. Smit, Ste<strong>de</strong>lijk Gymnasium Lei<strong>de</strong>n<br />

De heer drs. K. Visser, Op<strong>en</strong> Schoolgeme<strong>en</strong>schap Bijlmer, Amsterdam<br />

De heer drs. J.F. Westbroek, Esloo Schol<strong>en</strong>groep, D<strong>en</strong> Haag.<br />

• Er is e<strong>en</strong> discussiebije<strong>en</strong>komst gehou<strong>de</strong>n met het oog op voorstell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> lange<br />

termijn. Vier externe <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> naast e<strong>en</strong> korte inleiding mid<strong>de</strong>ls discussiebijdrag<strong>en</strong><br />

bij aan <strong>de</strong> gedachtevorming rond <strong>de</strong> wat ver<strong>de</strong>r geleg<strong>en</strong> toekomst van<br />

<strong>de</strong> <strong>basisvorming</strong>. dit war<strong>en</strong>:<br />

mevrouw drs. C. Nevejan (Hogeschool van Amsterdam)<br />

<strong>de</strong> heer prof. dr. W. Nijhof (Tw<strong>en</strong>te Universiteit)<br />

<strong>de</strong> heer dr. J. Onst<strong>en</strong>k (CINOP)<br />

<strong>de</strong> heer drs. A. Sistermans (ICLON).<br />

• Met <strong>de</strong> commissie Kerndoel<strong>en</strong> Basison<strong>de</strong>rwijs is overleg gepleegd alsme<strong>de</strong> zijn notities<br />

uitgewisseld met het oog op afstemming van <strong>basisvorming</strong> <strong>en</strong> basison<strong>de</strong>rwijs.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> B2—9


B2—10 On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001


Bijlage 3: Voorbeeld van ver<strong>de</strong>ling van tijd<br />

De raad acht <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling van tijd (uitgedrukt in lesur<strong>en</strong> van 50 minut<strong>en</strong>) over<br />

<strong>de</strong> voorgestel<strong>de</strong> vakk<strong>en</strong> in het kerncurriculum mogelijk, binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zekere marge.<br />

Voorbeeld (ur<strong>en</strong> in aantal lesur<strong>en</strong> van 50 minut<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> twee leerjar<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk,<br />

binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zekere marge)<br />

De basisvakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit Ne<strong>de</strong>rlands, Engels <strong>en</strong> wiskun<strong>de</strong>: resp. ±6, ±5 <strong>en</strong> ±6.<br />

De natuurwet<strong>en</strong>schappelijke vakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit het leergebied Sci<strong>en</strong>ce (natuurkun<strong>de</strong>,<br />

scheikun<strong>de</strong>, biologie <strong>en</strong> techniek): ±9.<br />

De sociaal-culturele vakk<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> uit geschie<strong>de</strong>nis/staatsinrichting, aardrijkskun<strong>de</strong>,<br />

kunstvakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> lichamelijke opvoeding: resp. ±3, ±3, ±4 <strong>en</strong> ±4.<br />

Totaal: 40 uur.<br />

De raad beschouwt <strong>de</strong> hier gepres<strong>en</strong>teer<strong>de</strong> ver<strong>de</strong>ling nadrukkelijk als voorbeeld. Schol<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> zelf, op grond van <strong>de</strong> kerndoel<strong>en</strong> die moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n nagestreefd <strong>en</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>populatie<br />

die zij hebb<strong>en</strong>, bepal<strong>en</strong> hoeveel tijd zij voor elk vak/leergebied nodig<br />

hebb<strong>en</strong>. De raad wil schol<strong>en</strong> met dit voorbeeld louter e<strong>en</strong> i<strong>de</strong>e gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> mogelijke<br />

concretisering <strong>en</strong> tegelijkertijd metho<strong>de</strong>nmakers <strong>en</strong>ig houvast bie<strong>de</strong>n, om <strong>de</strong> omvang van<br />

e<strong>en</strong> vak te kunn<strong>en</strong> inschatt<strong>en</strong>. Hij wijst er nogmaals op dat het naar zijn oor<strong>de</strong>el aan <strong>de</strong><br />

school kan wor<strong>de</strong>n overgelat<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verstandige ver<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> beschikbare on<strong>de</strong>rwijstijd<br />

te kom<strong>en</strong>.<br />

De <strong>basisvorming</strong>: <strong>aanpassing</strong> <strong>en</strong> <strong>toekomstbeeld</strong> B3—11


B3—12 On<strong>de</strong>rwijsraad, oktober 2001

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!