Meer doen in minder gebieden - Provincie Groningen

Meer doen in minder gebieden
Actieprogramma Weidevogels - Akkervogels Provincie Groningen

Meer doen in minder gebieden
Actieprogramma Weidevogels - Akkervogels Provincie Groningen
1

Inhoud
bladzijde
1 Inleiding
1.1 Kader 4
1.2 Actieprogramma op hoofdlijnen 5
1.3 Leeswijzer 6
2 Korte Analyse
2.1 Beleid van de afgelopen jaren 7
2.2 Beleid in uitvoering 7
2.3 Achtergronddocument 10
2.4 Conclusie 10
3 Wat willen we bereiken
3.1 Doelstelling 13
3.2 Aanpak 13
4 Actieplan
4.1 Selectie van zoekgebieden 17
4.1.1 Zoekgebieden clustering weidevogelbeheer 18
4.1.2 Zoekgebieden clustering akkervogelbeheer 18
Akkervogels en weidevogels horen bij
het open cultuurlandschap en horen
daarom bij Groningen.
4.2 Instrumentarium
4.2.1 Kwaliteit maatregelen weidevogels 20
4.2.2 Kwantiteit maatregelen weidevogels 21
4.2.3 Kwaliteit maatregelen akkervogels 22
4.2.4 Kwantiteit maatregelen akkervogels 22
4.3 Organisatie 24
4.4 Planologische bescherming 26
4.5 Buiten de zoekgebieden 27
4.6 Monitoring 28
5 Financiën 30
Bijlage 1 begrippenlijst 31
Bijlage 2 actiepunten 32
Bijlage 3 achtergronddocument 34
Colofon 48
geelgors
2
3

1 Inleiding
1.1 Kader
Deze nota is het gevolg van een discussie die
de afgelopen twee jaar zowel op landelijk als
op provinciaal niveau gevoerd is over de effectiviteit
van het weidevogelbeheer en akkervogelbeheer.
In deze nota geven wij aan op welke
manier wij de komende jaren de uitvoering van
dit weidevogelbeheer en akkervogelbeheer
plaats willen laten vinden in Groningen.
Het gaat niet goed met de weidevogels en
akkervogels in Groningen. Dat wil zeggen dat
het aantal weidevogels en akkervogels de
afgelopen decennia drastisch is afgenomen.
Daarbij is er zelfs sprake van een versnelde
achteruitgang de laatste jaren. Reden voor
deze achteruitgang ligt in het feit dat de
leefgebieden voor deze soorten steeds minder
geschikt zijn geraakt. Intensivering van de
landbouw en verstedelijking als gevolg van
een groeiende bevolking hebben het open
cultuurlandschap veranderd met alle gevolgen
van dien. Men kan zich natuurlijk afvragen of
het erg is wanneer soorten in aantallen
teruglopen of zelfs verdwijnen. Immers, er
komen ook weer nieuwe soorten in een nieuw
landschap voor terug, zoals ganzen. Toch
wordt het verlies van akkervogel en weidevogelsoorten
als een probleem beschouwd en
heerst het gevoel van verantwoordelijkheid om
deze soorten te behouden en te beschermen.
Deze verantwoordelijkheid vloeit deels voort uit
het feit dat Nederland als ‘broedkamer’ op
internationaal niveau een sleutelrol vervult bij
het behoud van deze vogelsoorten. Vanuit dit
besef zetten al vele jaren natuurbeschermers,
boeren, overheden en andere betrokkenen
zich in voor de bescherming van weidevogels
en akkervogels. Zo heeft ook de provincie
Groningen behoud, herstel en ontwikkeling van
weidevogels en akkervogels de afgelopen
jaren ondersteund.
Alle ambities en inspanningen ten spijt hebben
negatieve trends zich doorgezet. Dit heeft
geleid tot onder meer de vraag of de
bescherming van weidevogels en akkervogels
wel juist wordt uitgevoerd. Op landelijk niveau
wordt de discussie over het weidevogelbeleid
gevoerd in ‘Het Weidevogelverbond’. Dit
samenwerkingsverband van verschillende partijen,
heeft zich ten doel gesteld om de achteruitgang
van het nationale aantal weidevogels (en
akkervogels) per soort per 2010 te stoppen en
vanaf 2010 een stijgende tendens te realiseren.
Ook in Groningen is een soortgelijke discussie
gevoerd. Op initiatief van Provinciale Staten
van de provincie Groningen heeft op 29
november 2006 een rondetafelgesprek over de
toekomst van het weidevogelbeheer in
Groningen plaats gevonden. Voor dit gesprek
waren alle partijen en organisaties uitgenodigd
die zich bezig houden met de bescherming
van weidevogels en akkervogels. Naar aanleiding
van deze rondetafelconferentie hebben
Provinciale Staten op 31 januari 2007 een
aantal moties aangenomen waarin zij
Gedeputeerde Staten verzoeken om:
• te onderzoeken welke de kansrijke gebieden
zijn voor optimaal weide- en akkervogelbeheer;
• de resultaten van dit onderzoek te verwerken
in de eerstvolgende herziening van het
Gebiedsplan Groningen;
• in kaart te brengen wat de voor- en nadelen
zijn van het aanwijzen van kansrijke
gebieden in het Provinciaal Omgevingsplan;
• het onderzoek afgerond te hebben voor het
Provinciaal Omgevingsplan in procedure komt;
• de uitkomsten van het onderzoek te
betrekken bij de discussie over het
provinciaal Omgevingsplan;
• niet te wachten tot 2008 maar zo spoedig
mogelijk te komen met een actieprogramma
weidevogels waarin de conclusies en aanbevelingen
worden uitgewerkt.
Dit actieprogramma geeft uitvoering aan deze
moties.
1.2 Actieprogramma op hoofdlijnen
De provincie schept de kaders tot het behoud
van weidevogels en akkervogels. Zo stelt de
provincie middelen en maatregelen vast die
worden ingezet bij de bescherming van weidevogels
en akkervogels en is zij verantwoordelijk
voor het planologisch waarborgen van (natuur)-
kwaliteiten in de provincie. Vanuit die
hoedanigheid is deze nota ook tot stand
gekomen. In dit actieprogramma geven wij aan
hoe wij de komende jaren de bescherming van
weidevogels en akkervogels willen ondersteunen.
Daarbij hanteren wij een doelstelling die erop
gericht is om voor de negatieve ontwikkelingen
van populaties per 2010 te stabiliseren tot
op een niveau van 2006. Sceptici zouden
kunnen spreken van een gematigde ambitie
maar uit onze inhoudelijke analyse blijkt dat er
al een behoorlijke inspanning nodig is om deze
doelstelling ook daadwerkelijk te realiseren.
Daarbij is vooral de beschikbaarheid van
budget de bepalende factor. Voor de weidevogels
zou deze doelstelling met de huidig
beschikbare middelen realiseerbaar kunnen
zijn. Voor de akkervogels is structureel meer
nodig. Afhankelijk van de mogelijkheid om
extra middelen te generen zal de genoemde
doelstelling in meer of mindere mate bereikt
kunnen worden.
4
5

In deze nota formuleren wij enkele acties
die wij, meestal samen met anderen, zullen
uitvoeren om deze doelstelling waar te kunnen
maken. Deze acties zijn als volgt samen te vatten:
1 het selecteren van zoekgebieden voor
clustering van beheermaatregelen;
2 het ontwikkelen van goed en voldoende
instrumentarium voor beheer;
3 het beheer in de gebieden efficiënt organiseren;
4 het beschermen van de ruimtelijke kwaliteit
van de geselecteerde gebieden;
5 het bieden van alternatieven voor beheer
buiten de geselecteerde gebieden;
6 het uitvoeren en organiseren van monitoring
en onderzoek.
Kernboodschap van het actieprogramma is dat
we maatregelen ter bescherming van weidevogels
en akkervogels willen bundelen in louter die
gebieden die nog goede kansen bieden voor
deze soorten. Meer doen in minder gebieden
dus! Dat betekent dat er buiten de beoogde
gebieden de subsidiemogelijkheden voor
weidevogel- en akkervogelbeheer zullen worden
beperkt. Dit is een noodzakelijke stap om de
beschreven doelstelling te realiseren.
Afhankelijk van de potenties van die overige
gebieden zullen we andere maatregelen hier
stimuleren.
1.3 Leeswijzer
In hoofdstuk twee geven we een korte analyse
van praktijk en beleid ten aanzien van het
weidevogelbeheer en akkervogelbeheer de
afgelopen jaren. Een belangrijk onderdeel van
dit actieplan is een inhoudelijke analyse van
de weidevogelproblematiek. Aangezien we ons
in deze nota hoofdzakelijk willen beperken tot
de beleidskeuzes, hebben wij deze
inhoudelijke analyse in de vorm van een
achtergronddocument als bijlage bijgevoegd.
We zullen in deze nota meerdere malen
verwijzen naar dit achtergronddocument. In
hoofdstuk drie beschrijven we de doelstelling
van ons weidevogelbeleid en in hoofdstuk vier
beschrijven we de acties die we willen uitvoeren
om deze doelstelling de komende jaren te
halen. Hoofdstuk vier is feitelijk de kern van
deze nota. Overigens worden in bijlage 2 alle
acties nog eens in schema op een rijtje gezet.
Hoofdstuk vijf tenslotte gaat in op de financiering
van het actieprogramma. Een aantal bijlagen
is ter ondersteuning van deze nota bijgevoegd
waaronder een uitgebreide begrippenlijst.
tureluur
2 Korte Analyse
2.1 Beleid van de afgelopen jaren
Het bestaande provinciale natuur- en landschapsbeleid
hebben wij samengevat in het
‘Provinciaal Omgevingsplan’ (POP), de nota
‘Uitwerking Ecologische Hoofdstructuur’ en de
nota ‘Meer Gruin in Grunn’. De kern van het
natuurbeleid betreft de realisatie van de
Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een robuust
stelsel van natuurgebieden. De EHS wordt
gerealiseerd door nieuwe natuurgebieden aan
te leggen en deze met bestaande natuurgebieden
te verbinden. Ook een aantal landbouwgebieden
waarop een aangepast beheer wordt gevoerd
is als EHS begrensd. Deze zogenaamde
beheersgebieden dienen als buffer voor de
natuurgebieden maar behouden hun functie
als landbouwgebied. Een deel van de goede
weidevogelgebieden (zie ook paragraaf 2.3) is
begrensd als EHS. De akkervogelgebieden
zijn niet als EHS begrensd.
De nota Meer Gruin in Grunn (2004) is een
aanvulling op het provinciale EHS beleid en
legt naast realisatie van de EHS het accent op
stimuleren van natuur en landschapsbeheer
buiten de EHS in de vorm van agrarisch natuurbeheer.
Voor wat betreft de onderdelen weidevogels
en akkervogels is dit actieprogramma
een actualisatie van de nota MGG.
In het POP hebben we aan verschillende
gebieden in de provincie functies toegekend
zoals: ‘Natuur’, ‘Landbouw in gebied met
belangrijke natuurwaarden’, ‘Landbouw in gaaf
landschap’, ‘Landbouw in grootschalig open
gebied’, en ‘Landbouw’. Aan deze functies zijn
gebruiksdoelstellingen verbonden. Afhankelijk
van de functietoekenning wordt in meer of
mindere mate rekening gehouden met behoud
en herstel van natuurwaarden als weidevogels
en akkervogels. Het POP beschrijft tevens dat
schade aan natuur en landschap als gevolg
van ingrepen van zwaar maatschappelijk
belang in bepaalde gebieden gecompenseerd
moet worden.
2.2 Beleid in uitvoering
De overheid stimuleert de uitvoering van haar
natuurbeleid onder meer door het verlenen
van subsidies. Zo hebben wij de afgelopen
jaren op projectbasis diverse initiatieven
ondersteund die bijdragen aan het behoud van
weidevogels en akkervogels. Echter het
absolute merendeel van subsidies voor natuurbeheer
wordt verstrekt in de vorm van
beheerssubsidies op basis van de
Subsidieregeling Natuurbeheer Groningen
(SNG) en de Subsidieregeling Agrarisch
Natuurbeheer Groningen (SANG). De SNG is
van toepassing in gebieden met de hoofdfunctie
natuur en de SANG is van toepassing in
gebieden met de hoofdfunctie landbouw. Ook
het weidevogelbeheer en het akkervogelbeheer
worden gefinancierd vanuit deze subsidieregelingen.
Daarbij kunnen beheerders kiezen
uit verschillende beheersvormen. Bij het
weidevogelbeheer wordt een onderscheid
gemaakt tussen lichte pakketten (nestbescherming)
en zware pakketten (uitgesteld maaibeheer).
Bij het akkervogelbeheer betreft het veelal de
aanleg van zogenaamde faunaranden.
6
7

Waar welke pakketten van de genoemde subsidieregelingen
kunnen worden toegepast hebben
wij vastgelegd in het Gebiedsplan Groningen.
In Groningen is de EHS 1 op 1 begrensd.
Dat wil zeggen dat de gehele oppervlakte van
de EHS (natuurgebied en beheersgebied)
onder een beheerscontract kan worden
geplaatst.
Buiten de EHS stelt het gebiedsplan ook
hectares beschikbaar voor agrarisch
natuurbeheer via de SANG.
Daarbij wordt een "ruime jas" systematiek
gevolgd. Dat betekent dat binnen een
begrensde eenheid een beperkt aantal
hectares beschikbaar is.
In totaal is er op dit moment voor akkervogelbeheer
buiten de EHS in totaal zo’n 750
hectare ruime jas beschikbaar en voor weidevogelbeheer
buiten de EHS zo’n 900 hectare.
Onderstaande tabel geeft de verhouding weer
tussen de geplande verdeling en de realisatie
op basis van lopende subsidiecontracten op dit
moment (peildatum januari 2007). Overigens
wordt het terreinbeheer door Staatsbosbeheer
rechtstreeks gefinancierd door het Rijk en niet
via de provinciale subsidieregelingen.
Wanneer we in deze nota spreken over de
hectares van de EHS natuurgebieden bedoelen
we echter daarmee ook de terreinen van
Staatsbosbeheer.
Uit de tabel kunnen we het volgende afleiden:
• De realisatie van de EHS is ongeveer
halverwege.
• In de weidevogelreservaten (natuurgebieden)
van de EHS wordt op dit moment op circa
70% van de nagestreefde oppervlakte
beheer gevoerd.
• Buiten de EHS wordt veel weidevogelbeheer
toegepast. Het beschikbare quotum ruime
jas wordt overschreden. Een groot deel van
dit beheer bestaat uit nestbescherming.
• Een groot deel van het quotum akkervogel
beheer wordt op dit moment benut. Minder
dan de helft van de beschikbare oppervlakte
wordt in de huidige zoekgebieden clustering
akkervogelbeheer ingezet.
tabel 1: toepassing beheer
Categorie Beschikbaar Gerealiseerd
via Gebiedsplan
EHS Natuurbeheer (land) 19000 6800
EHS Agrarisch natuurbeheer 5000 2200
Agrarisch natuurbeheer buiten EHS 2200 3000
Weidevogelbeheer binnen EHS via SNG 5000 3500
Weidevogelbeheer binnen EHS via SANG 4000 2200
Weidevogelbeheer buiten EHS via SANG 900 2600
Nestbescherming 19500
Akkervogelbeheer SANG totaal 750 572
figuur 1: subsidiegebieden
..waarvan in zoekgebied 306
8
9

2.3 Achtergronddocument
Zoals in de inleiding al is aangegeven hoort bij
dit actieprogramma ook een inhoudelijk achtergronddocument.
Dit achtergronddocument
gaat in op de technisch inhoudelijk aspecten
voor het behoud van weidevogels en akkervogels
zoals: kwaliteit van habitat en beheer, populatiedynamiek,
gebiedskeuze en intensiteit en
kosten van beheer. Deze inhoudelijke analyse
is de basis geweest voor het opstellen van dit
actieprogramma. Omdat we ons in deze nota
hoofdzakelijk willen beperken tot het beleid
hebben we deze inhoudelijke informatie als
achtergronddocument bij dit actieprogramma
gevoegd (zie bijlage 3). De belangrijkste conclusies
uit dit achtergronddocument luiden als volgt:
• Vogels van het open cultuurlandschap
(akkervogels en weidevogels) zijn sterk
afhankelijk van de intensiteit van het
agrarisch beheer.
• Vogels van het open cultuurlandschap zijn
gebaat bij een extensief tot minder intensief
beheer.
• Het is efficiënter om beheermaatregelen in
te zetten in gebieden met hoge dichtheden.
• Kansrijke gebieden voor weidevogels zijn te
vinden in Gorecht, Reitdiepdal, het noord
westelijk deel van het Zuidelijk Westerkwartier
en het gebied Hoogkerk-Boerakker. Kansrijke
gebieden voor akkervogelbeheer zijn
Gorecht, het Oldambt, Zuidoost Groningen
en Midden Groningen.
• Bijna de helft van de huidige beheermaatregelen
wordt toegepast in gebieden met lage
dichtheden weidevogels en/of akkervogels.
• Niet alle goede gebieden zijn ook planologisch
beschermd via het POP.
• Bij (snelle) realisatie van de EHS kan de
gruttopopulatie stabiel worden gehouden.
• Om de veldleeuwerikpopulatie stabiel te
houden moet minstens 15% van het akkerbouwareaal
onder beheer gebracht worden.
Voor meer inhoudelijke informatie verwijzen wij
naar het achtergronddocument.
2.4 Conclusies
Op basis van het bovenstaande en het achtergronddocument
concluderen wij dat de
afgelopen jaren het weidevogelbeheer en
akkervogelbeheer niet altijd op de juiste locatie
is uitgevoerd. Dat komt enerzijds omdat bij de
uitvoering van de subsidieregelingen onvoldoende
is getoetst aan het gebiedsplan. Anderzijds
zou het gebiedsplan zelf nog duidelijker
moeten sturen op uitvoering van maatregelen
in bepaalde gebieden. Het uitvoeren van
beheersmaatregelen in gebieden met lage
dichtheden vogels is ineffectief. Maatregelen
moeten gericht zijn op het verbeteren van het
totale leefgebied van de soorten en moeten in
samenhang worden uitgevoerd. De afgelopen
jaren is te vaak niet de juiste beheersvorm
toegepast, ook in relatief goede weidevogelgebieden.
Om de weidevogelpopulatie te stabiliseren
zou in principe volstaan kunnen worden met
de uiteindelijk beschikbare middelen voor
weidevogelbeheer (mits goed toegepast). De
akkervogels zullen met het huidige quotum
voor beheermaatregelen verder in aantal
achteruitgaan. Om verlies van natuurwaarden
te voorkomen zullen de goede akkervogelgebieden
en weidevogelgebieden voldoende
planologische bescherming moeten hebben.
Daarmee kunnen ongewenste ruimtelijke
ontwikkelingen worden tegengegaan of anders
de effecten ervan gecompenseerd worden. In
verband met de kwetsbaarheid van de weidevogelgebieden
is de noodzaak tot planologische
bescherming hier groter. Deze planologische
bescherming wordt voor een belangrijk deel al
via het POP gerealiseerd.
grutto
We streven uiteindelijk naar
een populatie in Groningen van
2000 broedparen grutto's in
de weidevogelgebieden.
10
11

Ogen en oren in het veld:
20 Jaar Biologisch Meetnet provincie
Ogen en oren in het veld:
20 Jaar Biologisch Meetnet provincie
Groningen
Sinds 1975 wordt er bij de provincie natuuren
landschapsonderzoek uitgevoerd. Dat
begon met het zogenaamde karteringsonderzoek.
Dit werd in de beginjaren
mede gefinancierd uit fondsen van het
Integraal Structuur Plan Noorden des
Lands. Ook Drenthe, Friesland en
Overijssel deden hieraan mee. Het waren
daarmee de eerste provincies die
dergelijke activiteiten ontplooiden.
Doel van het onderzoek was provinciedekkend
de kwaliteit van landschap,
cultuurhistorie, fysische geografie, vegetatie
en broedvogels in kaart te brengen.
Het leverde dus letterlijk kaarten op met
de verspreiding van landschappen, vegetatie
en vogels. Ieder jaar werd een deel
van de provincie onderzocht.
Karteringsonderzoek op een dergelijke
schaal was tot dan toe nog nooit gebeurd
en bracht veel nieuwe informatie op tafel.
Deze informatie werd gebruikt bij
ruimtelijke planvorming, landinrichting en
het natuur- en landschapsbeleid. Dit
onderzoek liep tot begin jaren tachtig.
Voordeel van dit type onderzoek was, dat
inzicht werd verkregen in de ligging van
waardevolle gebieden. Nadeel was dat het
veel jaren in beslag nam. Jaren waarin veel
veranderingen optraden, zodat de verzamelde
informatie snel verouderde.
Daarom werd in 1986 gestart met het
Biologisch Meetnet. Dit is meer gericht op
het steekproefgewijs volgen van ontwik
Per 2010 een stabilisatie van de
populatie akkervogels en weidevogels
realiseren op het niveau van 2006.
3 Wat willen we bereiken
3.1 Doelstelling
Akkervogels en weidevogels horen bij het
open cultuurlandschap en horen daarom bij
Groningen. Wij beschouwen het als onze taak
om samen met anderen ervoor te zorgen dat
deze kenmerkende soorten niet verdwijnen uit
onze provincie. Om dit ook daadwerkelijk te
realiseren zien wij ons genoodzaakt om ons
beleid ten aanzien van behoud van weidevogels
en akkervogels aan te scherpen. We zullen
daarom middelen en maatregelen gaan
concentreren in gebieden die op populatieniveau
een sleutelrol vervullen. Deze gebieden noemen
we zoekgebieden akkervogelbeheer en
zoekgebieden weidevogelbeheer. In het
achtergronddocument wordt beargumenteerd
waarom een dergelijke concentratie het meest
effectief is. Het motto van ons beleid komt dus
neer op "meer doen in minder gebieden".
Daarbij blijft het uitgangspunt dat de uitvoering
van beheer gebeurt op basis van vrijwilligheid.
Uiteindelijk moet deze concentratie leiden tot
het halen van de volgende doelstelling:
"Per 2010 een stabilisatie van de populatie
akkervogels en weidevogels realiseren op
het niveau van 2006."
3.2 Aanpak
Om de populaties te stabiliseren op het
gewenste niveau is het nodig dat er voldoende
gebieden zijn waar weidevogels en akkervogels
zich thuis voelen. Dat betekent dat die
gebieden optimaal zijn ingericht (waterhuishouding,
bodemkwaliteit, openheid).
Hiervoor zijn in de komende jaren kwaliteitsimpulsen
nodig. Naast de inrichting van een
gebied is het juiste beheer net zo belangrijk.
We hebben berekend dat op 15% tot 20% van
het totale graslandareaal en bouwlandareaal
van Groningen intensief beheer uitgevoerd
moet worden om de populaties te stabiliseren.
Dat komt neer op circa 8.500 hectare beheermaatregelen
in de graslandgebieden en circa
20.250 hectare beheer maatregelen in de
akkergebieden. In plaats van deze maatregelen
uit te smeren over de hele provincie zullen we
ze dus geconcentreerd inzetten in speciale
zoekgebieden. Concentreren in zoekgebieden
levert het meeste rendement op! Deze
zoekgebieden zijn te definiëren op basis van
huidige en potentiële dichtheden broedparen
(> 5 broedpaar per 100 hectare en > 10 paar
per 100 hectare). Vanwege hun goede kwaliteit
zullen deze gebieden (19.000 hectare weidevogelgebied
en 53.000 hectare akkervogelgebied)
fungeren als zogenaamd brongebied.
We streven uiteindelijk naar een populatie in
Groningen van 2000 broedparen grutto's in de
weidevogelgebieden en 6000 broedparen
12
13

leeuweriken in de akkervogelgebieden. Deze
soorten vertegenwoordigen de groep weidevogels
(grutto) en de groep akkervogels (veldleeuwerik).
De doelstellingen voor wat betreft de populatieomvang
en de benodigde beheerinspanningen
zijn weergegeven in tabel 2. De doelstelling
voor de leeuwerik is erg ambitieus. Zowel de
inpasbaarheid van de beoogde omvang maatregelen
op bedrijfsniveau als de financiering
ervan doet vraagtekens rijzen rond de haalbaarheid
van deze doelstelling. Ten aanzien
van de veldleeuweriken ligt het meer voor de
hand om te streven naar inzet van 5% beheer
van de zoekgebieden. Dat komt neer op zo’n
2650 hectare. Daarmee zou de populatie volgens
modellen op 2000 leeuweriken uitkomen.
tabel 2: opbouw zoekgebieden
Groep oppervlakte oppervlakte oppervlakte streefgetal
totaal zoekgebied maatregelen broedparen
Weidevogel 45.000 ha grasland 19.400 ha 8500 ha 2000 grutto
Het is vooral de aanwezigheid van
openheid, rust, gewassamenstelling,
nestgelegenheid en voedselaanbod op
de akkers zelf dat een gebied
geschikt maakt voor akkervogels.
Akkervogel 134.000 ha bouwland 53.000 ha 20.250 ha 6000 leeuwerik
2.650 ha 2000 leeuwerik
veldleeuwerik
14
15

figuur 2: verspreiding grutto's
4 Actieplan
verspreiding grutto's
De in het vorige hoofdstuk genoemde doelstelling
willen we bereiken door het uitvoeren van de
volgende acties:
1 het selecteren van zoekgebieden voor clustering
beheersmaatregelen;
2 het ontwikkelen van een goed instrumentarium
voor beheer;
3 het beheer in de gebieden efficiënt organiseren;
4 het beschermen van de ruimtelijke kwaliteit
van de geselecteerde gebieden;
5 het bieden van alternatieven voor beheer
buiten de geselecteerde gebieden;
6 het uitvoeren en organiseren van monitoring
en onderzoek.
kievit
4.1 Selectie van zoekgebieden
De zoekgebieden zijn gebieden waar we maatregelen
gericht op akkervogelbeheer en weidevogelbeheer
willen concentreren (in het achtergronddocument
wordt gesproken van ‘kansrijke
gebieden’). Het zijn die gebieden waar
momenteel nog hoge dichtheden weidevogels
en akkervogels voorkomen en waar voldoende
jongen geproduceerd worden om de populaties
op peil te houden. Daarbij hebben we de grutto
en de veldleeuwerik genomen als representant
van respectievelijk de weidevogels en de
akkervogels. Bij het selecteren van de zoekgebieden
gaan we uit van gebieden waar meer dan 10
paar grutto's of veldleeuweriken per 100
hectare voorkomen aangevuld met gebieden
waar de dichtheid 5 tot 10 paar per 100
hectare is. De zoekgebieden zijn in figuur 2 en
3 weergegeven. In overleg met de beheerders
willen we de definitieve begrenzing van de
zoekgebieden uitwerken. Naast het voorkomen
van soorten spelen ook nog de ecologische
potenties, de aanwezigheid van verstoringsbronnen
en draagvlak voor beheer een rol bij
succesvol weidevogelbeheer. Een uitwerking
van een begrenzing waarbij rekening
gehouden wordt met al deze criteria vraagt
om verder maatwerk op gebiedsniveau. De
definitieve begrenzing zullen we daarom na
overleg met de beheerders opnemen in het
Gebiedsplan Groningen.
16
17

4.1.1 Zoekgebieden clustering
weidevogelbeheer
De zoekgebieden weidevogelbeheer (zie
vorige pagina) liggen hoofdzakelijk in het westelijk
deel van de provincie met uitzondering van
twee enclaves bij Appingedam en het
Hoeksmeer. De zoekgebieden bestaan voor
een deel uit EHS natuurgebieden en/of de
EHS beheersgebieden. Voor het overige betreft
het gangbaar landbouwgebied. De begrenzing
in figuur 2 is slechts een indicatie. De exacte
begrenzing zullen we in samenspraak met de
betrokken beheerders bepalen.
figuur 3: Verspreiding veldleeuweriken
4.1.2 Zoekgebieden clustering
akkervogelbeheer
Zoekgebieden voor akkervogelbeheer zijn op
dit moment al begrensd in het Gebiedsplan
Groningen ("zoekgebied clustering akkerfauna").
Figuur 3 op de volgende pagina, laat op basis
van de nieuwste inventarisatiegegevens zien
waar hoge dichtheden leeuweriken voorkomen.
Deze goede gebieden voor akkervogels liggen
verspreid over het Oldambt, Veenkoloniën en
Noord Groningen. De begrenzing in figuur 3 is
slechts een indicatie. Samen met beheerders
zullen we onderzoeken of de begrenzing van
de huidige zoekgebieden in het gebiedsplan
aangepast dient te worden op basis van deze
nieuwe gegevens.
veldleeuwerik
verspreiding veldleeuweriken
actie 1
Samen met de betrokken beheerders uit de geselecteerde
gebieden werken we de begrenzing van de zoekgebieden
voor akkervogelbeheer en weidevogelbeheer verder uit.
Deze begrenzingen zullen we vervolgens opnemen in het
Gebiedsplan Groningen.
grutto
18
19

4.2 Instrumentarium
Een aangepast beheer is nodig om in een
zoekgebied een goed biotoop voor akkervogels of
weidevogels te creëren en in stand te houden.
Daarbij gaat het enerzijds om de kwaliteit van
de maatregelen (wat doe je wel en wat doe je
niet) en anderzijds de kwantiteit van de maatregelen
(hoeveel doe je wel en hoeveel doe je
niet).
4.2.1 Kwaliteit maatregelen
weidevogels
Maatregelen dienen gericht te zijn op al die
onderdelen van het terreinbeheer die voor
weidevogels van belang zijn (rust, voedselaanbod,
dekking, enz.). Uitgangspunt daarbij is
dat de volwassen vogels vanaf het moment
dat ze hier komen tot het moment dat ze met
de jonge vogels weer vertrekken aan niets
ontbreekt. Het abiotische systeem (waterhuishouding,
bodemleven, bodemkwaliteit)
moet zo goed mogelijk functioneren. De weidevogelreservaten
in de EHS spelen daarbij een
belangrijke rol. Daarnaast zal er in het hele
zoekgebied een basis gelegd moeten worden
voor goed beheer waarbij men rekening houdt
met de aanwezige waarden. De goede landbouwpraktijk
zou uitgebreid moeten worden
met een onderdeel weidevogels en akkervogels
(hier kan een basisvergoeding tegenover
staan). Naast deze basis zal vooral de inzet
van voldoende effectief beheer (bijvoorbeeld
de aanwezigheid van voldoende lang gras, dus
minstens maaien vanaf half juni) van cruciaal
belang zijn om kuikens op te kunnen laten
groeien. Wij zetten erop in dat op totaal 8500
hectare van de zoekgebieden dit effectief
beheer wordt toegepast (zie ook tabel 2).
Dit effectief beheer kan uit verschillende
soorten maatregelen bestaan en moet als een
lappendeken (mozaïek) over het zoekgebied
worden neergelegd. Wij zullen er voor zorgen
dat er een gevulde gereedschapskoffer staat
waarmee de beheerders aan de slag kunnen.
De maatregelen uit deze gereedschapskoffer
zullen we in de bestaande subsidieregeling(en)
opnemen. Daarnaast willen wij het uitvoeren
van kleinschalige inrichtingsmaatregelen
(opzetten waterpeil, aanpassen taluds, aanleggen
dammetjes, weghalen beplantingen)
die noodzakelijk zijn om de kwaliteit van een
zoekgebied te verbeteren, stimuleren. Hiervoor
stellen we tijdelijk extra budget beschikbaar.
actie 2
In samenspraak met de beheerders in de verschillende
zoekgebieden weidevogelbeheer ontwikkelen we per
gebied een set aan maatregelen (gereedschapskoffer).
Deze maatregelen zullen we inpassen in de bestaande
subsidiekaders.
actie 3
We zullen jaarlijks een bedrag van € 50.000,00 reserveren
in het Programma Landelijk Gebied om de uitvoering van
kleinschalige inrichtingsmaatregelen in de zoekgebieden
(weidevogels en akkervogels) mogelijk te maken.
actie 4
Door middel van herschikking van de beschikbare hectares
voor weidevogelbeheer zullen we de uitvoering van beheer
binnen en buiten de EHS optimaliseren. We willen een
ruime jas benadering toepassen in de beheersgebieden
van de EHS. Samen met de beheerders in de zoekgebieden
zullen we bepalen hoeveel hectares er uiteindelijk per
zoekgebied nodig en inpasbaar zijn.
4.2.2 Kwantiteit maatregelen
weidevogels
Zoals gezegd gaan we ervan uit dat op 8500
hectare van de begrensde zoekgebieden
effectief beheer moet worden toegepast om de
doelstelling te halen. Een deel hiervan wordt
gerealiseerd in natuurgebieden. Bij volledige
realisatie van de EHS-natuur in de zoekgebieden
weidevogelbeheer zal zo’n 3800 hectare structureel
onder beheer komen te liggen. In dat
perspectief is het belangrijk dat de EHS in de
zoekgebieden zo snel mogelijk wordt gerealiseerd.
Dit willen we bereiken door kavelruil en particulier
beheer hier te stimuleren. De overige 4700
hectare beheer zal in de vorm van agrarisch
natuurbeheer in de landbouwgebieden moeten
worden toegepast. Een groot deel hiervan zal
worden toegepast in de EHS beheersgebieden,
het overige deel in gangbaar landbouwgebied.
We streven ernaar dat zoveel mogelijk beheer
in de EHS beheersgebieden gerealiseerd
wordt. Daarbij doet zich het dilemma voor dat
de landbouw slechts een beperkt aandeel
(gemiddeld maximaal 15 %) effectief weidevogelbeheer
in de bedrijfsvoering kan
toepassen. In de begrensde beheersgebieden
zal dit percentage mogelijk hoger liggen omdat
het hier veelal reeds extensiever beheerde
percelen betreft. Indien het absorptievermogen
van de landbouw te beperkt is om het gewenste
tabel 3: verdeling beheer in zoekgebieden weidevogelbeheer
beheer in de zoekgebieden toe te passen,
zullen we moeten overwegen om meer
gebieden aan te wijzen als natuurgebied.
In tabel 3 is een theoretische verdeling van
beheer in de zoekgebieden weergegeven.
Hoewel we nog steeds streven naar een
volledig beheer van de begrensde EHS
beheersgebieden zullen we deze 1 op 1
benadering (voor elke hectare ook beheershectare
beschikbaar) loslaten en ook in de
beheersgebieden van de EHS een ruime jas
benadering toepassen. Hiermee spelen we
hectares vrij voor de weidevogelgebieden
buiten de EHS. Bij de uitwerking van de
begrenzing van de zoekgebieden zal ook de
verdeling van hectares en het absorptievermogen
met de beheerders bepaald worden. Mede
afhankelijk van de dichtheid aan weidevogels,
de aanwezigheid van EHS en de omvang van
het zoekgebied zullen in het ene zoekgebied
meer hectares beschikbaar zijn dan in het andere.
Uit het overzicht in tabel 3 blijkt dat de optimalisatie
van het weidevogelbeheer nagenoeg hectare neutraal
en dus ook budget neutraal kan worden uitgevoerd.
We wijken met deze herschikking dus niet af van de
al geplande uitvoering van EHS en weidevogelbeheer
buiten de EHS. Eventuele tekorten zullen we
opvullen door ook buiten de zoekgebieden 1 op 1
begrensde hectares in beheersgebieden vrij te spelen.
Type gebied oppervlakte beschikbare beschikbare dekking (nieuw)
hectares oud hectares nieuw
Natuur (EHS) 3800 3800 3800 100%
Beheer (EHS) 3600 3600
50%-100%
4700
Overig Landbouw 12000 900 10%-25%
Totaal zoekgebied 19400 8300 8500
20 21

actie 5
We zullen een extra impuls (kavelruil, stimuleren particulier
beheer) geven om via particulier natuurbeheer of via verwerving
zo snel mogelijk alle natuurgebieden in de EHS met een
weidevogeldoelstelling optimaal ingericht te krijgen.
4.2.3 Kwaliteit maatregelen
akkervogels
Het akkervogelbiotoop is in bepaalde zin minder
kritisch dan het weidevogelbiotoop. Dat wil
zeggen dat bijvoorbeeld waterhuishouding en
voedselrijkdom van de bodem (abiotische factoren)
minder van doorslaggevend belang zijn voor
akkervogels. Het is vooral de aanwezigheid
van openheid, rust, gewassamenstelling, nestgelegenheid
en voedselaanbod op de akkers
zelf dat een gebied geschikt maakt voor akkervogels.
In dat perspectief ligt de realisatie van
zogenaamde akkernatuurgebieden minder
voor de hand. In de zoekgebieden voor akkervogels
bieden bepaalde vormen van braak, het
aanleggen van brede (minimaal zes meter)
grazige en structuurrijke faunaranden, het
optimaal beheer van perceelsranden, sloottaluds,
bermen en waar relevant (grauwe kiekendief)
nestbescherming soelaas. Hoewel de laatste
jaren (veel) ervaring is opgedaan met deze
verschillende maatregelen wordt maatwerk per
regio nog gemist. We willen per zoekgebied
een set aan maatregelen ontwikkelen die dit
maatwerk levert.
actie 6
In samenspraak met de beheerders in de verschillende
zoekgebieden akkervogelbeheer ontwikkelen we per gebied
een set aan maatregelen. Deze maatregelen zullen we
inpassen in de bestaande subsidiekaders (SANG,
catalogus groen blauwe diensten).
4.2.4 Kwantiteit maatregelen
akkervogels
Om de gewenste doelstelling te halen voor de
akkervogels is het noodzakelijk dat op zo’n
20.250 hectare bouwland beheersmaatregelen
worden uitgevoerd (zie ook tabel 2). Volgens
de werkwijze zoals gehanteerd bij de weidevogels
zouden deze maatregelen in de beoogde
zoekgebieden voor akkervogelbeheer moeten
worden ingezet. Daarmee zou op 40% van de
oppervlakte van deze zoekgebieden een
beheerspakket moeten liggen en geen akkerbouwgewas.
Een dergelijke extensivering van
de zoekgebieden is niet realistisch, zowel
gezien vanuit het absorptievermogen van de
landbouw maar ook gezien de financiële claim
die dit met zich meebrengt. Dit komt er op
neer dat we voor het behoud van akkervogels
een meer gematigde doelstelling moeten volgen.
Daarbij streven we naar een maximale dekking
aan beheermaatregelen in de zoekgebieden.
Dit kan uiteindelijk als springplank dienen naar
realisatie van een hogere doelstelling. Het
absorptievermogen van de akkerbouw (in
hoeverre staat het bouwplan extensivering toe)
in de zoekgebieden wordt geschat op 5%. Dat
betekent dat wij verwachten dat in de beoogde
zoekgebieden zo'n 2650 hectare aan akkervogelbeheer
kan worden ingepast. De populatie
veldleeuweriken zal daarmee stabiliseren op
een niveau van 2000 broedparen. Het
Gebiedsplan Groningen stelt op dit moment
maximaal 745 hectare voor akkerbeheer binnen
de zoekgebieden beschikbaar. Om deze
(gematigde) doelstelling te kunnen halen
dienen dus nog veel meer hectares voor
akkervogelbeheer beschikbaar te komen. We
zullen ons inspannen om bij het Rijk hiervoor
structureel meer middelen beschikbaar te krijgen.
Daarnaast proberen we om via slimme functiecombinaties
de financiering van akkerranden
mogelijk te maken. Als voorbeeld noemen we
het project actief randenbeheer waarin naast
ecologische motieven, akkerranden langs
tabel 4: verdeling beheer zoekgebieden akkerbeheer
sloten worden aangelegd met als doel de
waterkwaliteit te verbeteren. In die zin zien wij
mogelijkheden om via de kaderrichtlijn water
extra middelen beschikbaar te krijgen voor
beheer van akkerranden langs sloten.
Ongeacht de mogelijkheden om het aantal
hectares voor akkervogelbeheer te verruimen
zullen we de huidige beschikbare hectares zo
efficiënt mogelijk in gaan zetten. We zullen
daarom de hectares die op dit moment nog
buiten de zoekgebieden worden toegepast in
het vervolg uitsluitend beschikbaar stellen in
de zoekgebieden. Dat betekent dat lopende
subsidiecontracten buiten de zoekgebieden
niet meer voor verlenging in aanmerking
komen. In tabel 4 wordt de inzet van hectares
in zoekgebieden weergegeven.
Type gebied oppervlakte beschikbare beschikbare dekking (nieuw)
hectares oud hectares nieuw
Zoekgebied
akkerbeheer 53000 Max 745 745 + 1905 5%
Overig Landbouw 81000 540 0 0%
Totaal 134000 745 2650 2%
actie 7
We streven ernaar dat op totaal zo’n 2650 hectare binnen de zoekgebieden
akkervogelbeheer maatregelen worden uitgevoerd. Door
herschikking binnen het gebiedsplan kunnen we op dit moment een
quotum van maximaal 745 hectare akkerbeheer realiseren. We
zullen beheersovereenkomsten buiten de zoekgebieden niet meer
verlengen. Daarnaast zullen we bij het Rijk pleiten voor een structurele
toename van minstens 1905 hectare die ingezet kunnen worden
voor akkervogelbeheer. Ook proberen we door koppeling met andere
beleidsdoelen extra middelen te genereren voor akkervogelbeheer.
22
23

4.3 Organisatie
We willen dat het weidevogelbeheer en het
akkervogelbeheer gebiedsgericht worden uitgevoerd.
Wij verwachten dat door binnen een
zoekgebied maatregelen in samenhang met
elkaar uit te voeren de effectiviteit ervan wordt
vergroot. Bij een dergelijke aanpak is een
belangrijke rol weggelegd voor de beheerders.
Wij streven ernaar dat in de verschillende
zoekgebieden de verschillende lokale
beheerders (boeren, particulieren en terreinbeheerders,
wbe’s, vrijwilligers en waterschappen)
intensief samenwerken. Wij vragen hun om
per gebied samen één beheerplan op te
stellen waarin doelen en maatregelen worden
beschreven. Dit plan is dusdanig gedetailleerd
dat het tevens als basis kan dienen voor het
verstrekken van de subsidie(s) aan de deelnemende
organisaties. De provincie is
betrokken bij het opstellen van de beheerplannen
en ziet erop toe dat de provinciale doelen
(geformuleerd in het gebiedsplan Groningen)
goed vertaald worden naar inzet van maatregelen
en middelen. De provincie verstrekt
vervolgens mede op basis van het beheerplan
subsidie aan de beheerders. Dat kan zijn in de
vorm van beheerssubsidie aan de verschillende
beheerders of in de vorm van projectsubsidie
voor inrichtingsmaatregelen. Uiteindelijk is elke
beheerder zelf verantwoordelijk voor het
beheer op eigen terreinen maar we verwachten
wel dat er sprake is van intensieve samenwerking
en afstemming tussen beheerders in
een bepaald gebied.
In de aanloop naar deze werkwijze heeft de
provincie de regisseursrol. We willen de
beheerders, voor zover dat nog niet aan de
orde is, bij elkaar brengen en met hun in
discussie gaan over doelen, ambities en maatregelen
die in het beheerplan worden
opgenomen. De uitvoering van het beheerplan
is uiteindelijk een verantwoordelijkheid van de
beheerders waar de provincie zich primair niet
mee bemoeid.
figuur 4: organisatieschema gebiedsgerichte uitvoering
Een eerste klus is het gezamenlijk bepalen
van de feitelijke begrenzing van de zoekgebieden
(zie actie 1) en het opstellen van een
beheerplan. De onderlinge afstemming van de
uitvoering van de verschillende beheerplannen
zou plaats kunnen vinden in het huidige
Gruttoplatform. In dit bestaande platform zijn
alle partijen vertegenwoordigd die zich in
Groningen bezighouden met weidevogelbeheer.
Het platform behoort dan aangevuld te worden
met vertegenwoordigers uit de akkervogelgebieden
of er dient een soortgelijk 'Leeuwerikplatform'
te worden opgericht. Indien de gewenste
organisatie in een bepaald zoekgebied niet tot
stand kan worden gebracht dan zullen wij net
als nu het beheer via het Gebiedsplan
Groningen mogelijk maken.
Deze geschetste werkwijze vergt veel van de
organisatiegraad van de collectieven in de
verschillende zoekgebieden. Daarbij merken
we op dat er de afgelopen jaren al sprake is
geweest van groeiende samenwerking tussen
beheerders en een verdere professionalisering
van agrarische natuurverenigingen. Toch
zullen we moeten investeren in deze samenwerkingsverbanden.
Wij willen de organisatie
actie 8
We zullen in de verschillende zoekgebieden een nieuwe
gebiedsgerichte uitvoering organiseren. Ter ondersteuning
van dit proces stellen we gedurende 3 jaar één provinciale
medewerker beschikbaar. Daarnaast zullen we onderzoeken
in hoeverre aanvullende (financiële) ondersteuning van het
gebiedsproces mogelijk is.
van de zoekgebieden ondersteunen door
gedurende drie jaar een provinciale medewerker
hiervoor beschikbaar te stellen. Om het
samenwerkingsverband van beheerders te
laten functioneren zal ook een financiële stimulans
nodig zijn. We zullen onderzoeken in hoeverre
er, naast bestaande subsidies voor ondersteuning
(agrarisch) natuurbeheer, binnen het
Programma Landelijk Gebied en het landelijk
actieprogramma van het Weidevogelverbond
middelen hiervoor beschikbaar zijn.
wulp
24 25

4.4 Planologische bescherming
De ruimtelijke bescherming van de zoekgebieden
is via functieaanduidingen vastgelegd in het
Provinciaal Omgevingsplan. Daarbij kennen
verschillende functies verschillende beschermingniveaus.
Zo staan alle handelingen en ontwikkeling
binnen de functieaanduiding ‘Natuur’ in het
teken van behoud en ontwikkeling van natuurwaarden
en zijn andersoortige activiteiten hier
niet toegestaan. Indien blijkt dat hier een
bepaalde ingreep toch noodzakelijk is (bovenmaatschappelijk
belang) dan dienen de verloren
natuurwaarden elders gecompenseerd te
worden. De spelregels hiervoor hebben we
uitgewerkt in de notitie compensatie bos en
natuur. De functieaanduiding ‘Landbouw'
echter gaat uit van het handhaven en verbeteren
van de productieomstandigheden van voor de
landbouw. Het compensatiebeginsel is niet van
toepassing in deze gebieden.
Wij vinden het niet wenselijk om de huidige
functieaanduidingen van het POP ter discussie
te stellen. Alle EHS gebieden in de zoekgebieden
hebben immers al een 'zware' functieaanduiding
(natuur en landbouw met natuurwaarden). De
landbouwgebieden buiten de EHS hebben een
lichter functie. Het is niet in het belang van dit
actieprogramma om de gehele zoekgebieden
onder het zwaarst mogelijke beschermingsregime
te plaatsen. Wij willen het beheer van akkervogels
en weidevogels in de landbouwgebieden stimuleren
actie 9
We zullen de ambities en doelstellingen uit dit actieprogramma
onderstrepen door het compensatiebeginsel van toepassing te
verklaren op de zoekgebieden weidevogelbeheer. We zullen
nader onderzoeken of en hoe het compensatiebeginsel hier
verankerd kan worden.
maar vooral niet opleggen. De uitdaging zit
in de vraag of we in het kader van dit actieprogramma
in staat zijn om zonder de landbouw
beperkingen op te leggen de situatie voor de
vogels te verbeteren. De voorwaarden voor
een goed weidevogelbeheer, zoals een
optimale waterhuishouding, zullen we dus in
goed overleg proberen te creëren. Dat
betekent dat autonome ontwikkelingen in de
landbouw (denk aan de toename van
melkveebedrijven in akkerbouwgebieden),
mits de functieaanduiding het toestaat, plaats
kunnen vinden.
Wel vinden we het belangrijk dat de kwaliteit
van gebieden gewaarborgd blijft. Wij willen
daarom onderzoeken of en hoe het
compensatiebeginsel van toepassing verklaard
kan worden op alle zoekgebieden voor weidevogelbeheer.
Dat zou kunnen via het POP
maar mogelijk ook via het gebiedsplan
Groningen. Daarmee zou kunnen worden
gegarandeerd dat verlies aan natuurwaarden
als gevolg van ingrepen van bovenmaatschappelijk
belang (uitbreiding dorp en stad,
uitbreiding infrastructuur, uitbreiding van
industrie) gecompenseerd wordt binnen de
begrensde zoekgebieden.
4.5 Buiten de zoekgebieden
Zoals we al eerder in deze nota aangehaald
hebben is de consequentie van het ‘meer doen
in minder gebieden’ dat er vanuit de bestaande
subsidiekaders minder mogelijkheden zijn voor
het uitvoeren van akkervogelbeheer en weidevogelbeheer
buiten de zoekgebieden. Wel zijn
we bereid om op 150 hectare weidevogelgebied
met zeer hoge dichtheden het bestaande
beheer te continueren. We zullen hiervoor aanvullende
criteria formuleren. Daarnaast zullen
we de uitvoering van nestbescherming buiten
de zoekgebieden blijven stimuleren door
ondersteuning van organisatie, voorlichting en
educatie. In de akkerbouwgebieden zullen we
het akkervogelbeheer buiten de zoekgebieden
niet meer continueren.
Voor het overige vallen deze gebieden terug
op subsidiemogelijkheden voor andere vormen
van agrarisch natuurbeheer. Daarbij is er op
basis van het vigerende gebiedsplan 520
hectare beschikbaar voor landschapsonderhoud
en het beheer van dijken, natuurlijke waterlopen
en wierden. Daarnaast willen wij de uitvoering
van kleinschalige natuurmaatregelen in deze
gebieden stimuleren. Het gaat daarbij om simpele
maatregelen die op lokale schaal een bijdrage
actie 10
We beperken de mogelijkheden voor continuering weidevogelbeheer
buiten de zoekgebieden tot 150 hectare. Continuering
van akkervogelbeheer is buiten de zoekgebieden niet meer
mogelijk. We zullen andere vormen van agrarisch natuur- en
landschapsbeheer hier stimuleren en ontwikkelen zonodig
hiervoor nieuwe mogelijkheden. Voor een proefproject voor kleinschalige
natuurmaatregelen stellen we gedurende drie jaar
€ 50.000,- per jaar beschikbaar. We zullen de ANV's blijven ondersteunen
om nieuwe mogelijkheden voor agrarisch natuurbeheer
te onderzoeken.
leveren aan de natuurkwaliteit op het
boerenbedrijf. We zullen de mogelijkheden van
deze aanpak via een proefproject onderzoeken.
Bij positief resultaat willen we dit project
opschalen tot een provinciale regeling.
Agrarische natuurverenigingen zullen zich
verder kunnen oriënteren op nieuwe kansen
en mogelijkheden. Goed voorbeeld daarbij is
het project Kaantjes en Raandjes van de
agrarische natuurvereniging Wierde & Dijk.
In het kader van dit project is het slootbeheer
aangepast waardoor de boer minder vaak
hoeft te maaien en er tegelijkertijd meer
overjarig riet in de sloot komt. Dit is een voorbeeld
van een ‘slim’ project wat een voordeel
oplevert voor de boer en een voordeel voor de
natuur zonder extra beheerskosten. Andere
mogelijkheden zitten in het ontwikkelen van
nieuwe groene en/of blauwe diensten waarbij
sprake is van functiecombinaties waardoor
nieuwe financieringsbronnen kunnen worden
aangetrokken.
26 27

4.6 Monitoring
De uitvoering van dit actieprogramma moet
ertoe leiden dat een stabiele populatie van
weidevogels en akkervogels zich in onze
provincie kan handhaven. Om te bepalen of dit
actieprogramma haar vruchten afwerpt en/of
om gewenste bijstellingen te bepalen is het
noodzakelijk om de ontwikkelingen van weidevogels
en akkervogels te blijven volgen. Wij
zullen via ons eigen biologisch meetnet de
populatieontwikkelingen blijven volgen. Het
meetnet is een onafhankelijke graadmeter van
de toestand van natuur en landschap in onze
provincie en is een waardevol instrument bij
het bepalen van effectiviteit van beleid en
maatregelen. Naast het provinciale meetnet
zullen ook per kerngebied de resultaten van
het beheer gevolgd moeten worden. Alleen
dan kunnen per kerngebied uitspraken gedaan
worden over de effectiviteit van het gevoerde
beheer ter plaatse. Om bij het meten van
aantal ontwikkelingen de samenhang tussen
de afzonderlijke zoekgebieden in beeld te
kunnen brengen is een bepaalde centrale
regie gewenst. Met deze uitgangspunten in het
achterhoofd zal bij de totstandkoming van de
beheerplannen onderzocht moeten worden of
verdere professionalisering van monitoring
binnen de zoekgebieden tot de mogelijkheden
behoort. De provincie zou daarbij de regie
kunnen nemen.
De provincie is niet verantwoordelijk voor het
uitvoeren van fundamenteel onderzoek op het
gebied van akkervogels en weidevogels. Deze
taak ligt primair bij de onderzoeksinstellingen
zelf en de centrale overheid. Wel zijn wij
bereid om een financiële bijdrage te leveren
aan praktijkprojecten die, al dan niet gestuurd
vanuit wetenschappelijk onderzoek, gericht zijn
op optimalisatie van beheer.
actie 11
We zien erop toe dat per zoekgebied de resultaten van beheer
in de zin van populatieontwikkelingen in beeld worden gebracht,
dat deze voldoende kwaliteit hebben en dat deze gegevens
uitwisselbaar zijn met de gegevens van het biologisch meetnet
van de provincie Groningen. Daarbij streven we naar een verdere
professionalisering van monitoring en willen we onderzoeken of
er mogelijkheden zijn om dit onder centrale regie van de provincie
te kunnen brengen.
gele kwikstaart
28 29

5 Financiën
Bijlage 1: Begrippenlijst
Een aantal acties uit het voorgaande hoofdstuk
hebben financiële consequenties. Het grootste
deel van de middelen dat nodig is om onze
doelstelling te halen heeft betrekking op het
uitvoeren van beheersmaatregelen. De uitvoering
van deze maatregelen gebeurt met middelen die
het Rijk hiervoor beschikbaar stelt. Deze middelen
worden op dit moment op basis van de SNG en
de SANG ingezet. De financiering van het huidige
beheer (via de SNG en SANG) maakt onderdeel
uit van het ILG en is opgenomen in het
Programma Landelijk Gebied Groningen. Ook de
realisatie van nieuwe natuurgebieden (verwerving/
functieverandering/inrichting) is hierin opgenomen.
Door herschikking van hectares kunnen we de
weidevogeldoelstelling nagenoeg kostenneutraal
uitvoeren. Voor akkervogelbeheer dienen
structureel meer middelen voor beheershectares
tabel 5: Benodigde middelen (jaarlijks)
beschikbaar te komen. In het landelijke actieprogramma
weidevogels is aangegeven dat extra
middelen nodig zijn om alle ambities te halen.
Mede afhankelijk van de bereidheid van het Rijk
om deze middelen structureel beschikbaar te
stellen, kunnen we ook in Groningen extra
maatregelen realiseren. Daarbij ligt de grootste
behoefte bij de Groninger akkerbouwgebieden.
We zullen ons inspannen om een deel van deze
nationale middelen naar Groningen toe te halen.
Naast de middelen die via de subsidieregelingen
van het Programma Beheer zullen worden ingezet,
zullen bepaalde acties om aanvullende financiering
via een provinciale bijdrage vragen. Dit betreft de
organisatie van het gebiedsproces (1 formatieplaats
en € 50.000,-), de extra middelen voor inrichtingsmaatregelen
(€ 50.000,-) en de maatregelen
buiten de zoekgebieden (€ 50.000,-).
Onderdeel Bedrag Subsidiekader Bestaand/ Structureel/ actie
nieuw tijdelijk
Beheer akkervogels 1.350.000,- SANG (ILG) bestaand structureel
3.400.000,- SANG (ILG) nieuw structureel rijk/waterschap
Beheer weidevogels 4.000.000,- SANG/SNG (ILG) bestaand structureel
Inrichting zoekgebieden 50.000,- provincie/PMJP nieuw tijdelijk t/m 2013
Organisatie 50.000,- provincie/PMJP nieuw structureel
gebiedsproces 1 fte provincie nieuw tijdelijk t/m 2010
Maatregelen buiten 50.000,- provincie/PMJP nieuw tijdelijk/
zoekgebieden structureel t/m 2013
Compensatie PM Initiatiefnemer nieuw structureel POP
TOTAAL 8.900.000,-
totaal
nieuw 150.000,- provincie/PMJP
tijdelijk 1 fte provincie
totaal
nieuw 3.400.000,- rijk
structureel
Absorptievermogen: In deze nota bedoeld als de mate
waarop een agrarisch bedrijf aan weidevogelbeheer of
akkervogelbeheer kan doen zonder dat daarbij de bedrijfsvoering
in het gedrang komt.
Agrarische natuurvereniging: Collectief van boeren dat
zich bezighoudt met behoud en ontwikkeling van natuurwaarden
op het boerenland.
Akkervogels: Broedvogels van vooral open bouwlandgebieden
die oorspronkelijk hun herkomst vinden in
de steppen. Typische akkervogelsoorten zijn: veldleeuwerik,
patrijs, gele kwikstaart en kievit.
Beheersgebieden: Beleidsmatige aanduiding van landbouwgronden
die in het kader van de Ecologische
Hoofdstructuur begrensd zijn. Het betreft landbouwgronden
met natuurwaarden.
Beheerplan: In deze nota bedoeld als plan waarin alle
noodzakelijk maatregelen gericht op het beheer van een
bepaald weidevogelgebied of akkervogelgebied, worden
beschreven.
Beheerssubsidie: Financiële tegemoetkoming om natuurwaarden
op een terrein in stand te houden.
Bestaande natuurgebieden: Beleidsmatige aanduiding
van natuurgebieden. Deze natuurgebieden kunnen in het
kader van de Ecologische Hoofdstructuur begrensd zijn.
Het betreft natuurgebieden die vóór de introductie van de
Ecologische Hoofdstructuur als zodanig al bestonden.
Biologisch Meetnet: Meetnet van de provincie waarbij
steekproefsgewijs de ontwikkeling van landschap, vegetatie
en vogels wordt gevolgd.
Compensatiebeginsel: Provinciale beleidsregels die
gericht zijn op het elders compenseren van schade die
aan natuur wordt berokkend als gevolg van ingrepen van
zwaar maatschappelijk belang.
Ecologische Hoofdstructuur (EHS): Samenhangend
netwerk van in (inter)nationaal opzicht belangrijke,
duurzaam te behouden ecosystemen. De EHS is opgebouwd
uit bestaande natuurgebieden, nieuwe (te
ontwikkelen) natuurgebieden, beheersgebieden en
verbindingszones.
Gebiedsplan Groningen: Plan waarin aangegeven
wordt waar welke subsidies uit de Subsidieregeling
Natuurbeheer Groningen en de Subsidieregeling
Agrarisch Natuurbeheer Groningen kunnen worden
toegepast.
Leefgebieden: Het woongebied van organismen, in dit
geval akkervogels en weidevogels. Ook wel habitat of
biotoop genoemd.
30 31
Nieuwe natuurgebieden: Beleidsmatige aanduiding van
landbouwgebieden die in het kader van Ecologische
Hoofdstructuur omgevormd zijn/worden tot natuurgebied.
Open cultuurlandschap: open grasland- en bouwlandgebieden
zoals de beekdalen in het Zuidelijk
Westerkwartier, de kleiweidegebieden van het
Reitdiepdal, Middag Humsterland en het Hoogeland en
de akkergebieden van Noord Groningen, het Oldambt,
de Veenkoloniën en Duurswold.
Particulier natuurbeheer: Vorm van natuurbeheer
waarbij de grond in eigendom is van een particulier en
niet van een terreinbeherende organisatie als
Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten of Stichting
Groninger Landschap.
Populatie(s): Een groep van (dier)soorten die zich op
een bepaald moment op een bepaalde plaats begeeft.
Ruime jas: Werkwijze die gehanteerd wordt in het
gebiedsplan Groningen waarbij in bepaalde gebieden
minder beheershectares dan de totale omvang van het
betreffende gebied beschikbaar worden gesteld. Een
gebied van 100 hectare waar maar tot 50 hectare
beheerssubsidie kan worden aangevraagd is een ruime
jas gebied met een 1 op 2 begrenzing.
Subsidieregeling Natuurbeheer Groningen (SNG):
Subsidieregeling op basis waarvan beheer en inrichting
van natuurgebieden kan worden gefinancierd. Voor het
onderhoud en beheer van verschillende typen natuur
bestaan verschillende beheerspakketten. Deze subsidieregeling
is in principe alleen van toepassing in gebieden
met de hoofdfunctie natuur.
Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer Groningen
(SANG): Subsidieregeling op basis waarvan beheer en
natuurwaarden op landbouwgrond kan worden gefinancierd.
Voor het onderhoud en beheer van verschillende typen
natuurwaarden bestaan verschillende beheerspakketten.
Deze subsidieregeling is alleen van toepassing in
gebieden met de hoofdfunctie landbouw.
Weidevogels(s): Broedvogels van vooral open
graslandgebieden die oorspronkelijk hun herkomst vinden
in venen en grazige gebieden. Typische weidevogelsoorten
zijn: grutto, wulp, tureluur en kemphaan.
Weidevogelreservaten: Natuurgebieden (bestaand of
nieuw) met zeer hoge dichtheden weidevogels en waar
het beheer primair gericht is op het behoud van deze
soorten.
Zwaar Beheer: Verschillende beheersmaatregelen van
hoge kwaliteit (laat maaien, vluchtheuvels, plas-dras).
Deze maatregelen versterken elkaar wanneer ze in
samenhang en in mozaïek worden toegepast.

Bijlage 2: Actiepunten
Actiepunt
7 We streven ernaar dat op totaal zo’n 2650 hectare binnen
de zoekgebieden akkervogelbeheer maatregelen worden
Wat doen wij?
We zullen de herschikking in samenspraak
met de zoekgebieden voorbereiden. We
Wat doen anderen?
We verwachten van de betrokken beheerders
in de zoekgebieden dat ze actief meedenken
Actiepunt
1 Samen met de betrokken beheerders uit de geselecteerde
Wat doen wij?
Wij zullen het initiatief nemen om met de
Wat doen anderen?
Van de betrokken partijen (beheerders,
uitgevoerd. We zullen beheersovereenkomsten buiten
de zoekgebieden niet meer verlengen. Wij zullen bij het
Rijk pleiten voor een structurele toename van minstens
zetten de procedure om het gebiedsplan op
dit onderdeel aan te passen in het voorjaar
in werking. Daarnaast zullen we op basis
over een goede verdeling van beheerhectares
per zoekgebied. We verwachten van
het Rijk dat ze ruimte geeft om de doelstellingen
gebieden werken we de begrenzing van de
beheerders in de gebieden de begrenzing
lokale overheden, belangenvertegen-
1905 hectare die ingezet kunnen worden voor akkervogel-
van dit actieprogramma een claim bij het
van het actieprogramma te verwezenlijken.
zoekgebieden voor akkervogelbeheer en weidevogel-
van de zoekgebieden tot op perceelsniveau
woordigers) verwachten we dat ze actief
beheer. Daarnaast proberen we door koppeling met
Rijk in dienen. We zullen het waterschap
We verwachten van het waterschap dat ze
beheer verder uit. Deze begrenzingen zullen we
uit te werken. We zetten de procedure om
zullen deelnemen aan de uitwerking van
andere beleidsdoelen extra middelen te genereren
uitnodigen om een alliantie met ons aan te gaan.
samen met ons een impuls geven aan het
vervolgens opnemen in het Gebiedsplan Groningen.
het gebiedsplan op dit onderdeel aan te
begrenzingen.
voor akkervogelbeheer.
beheer van randen langs sloten.
passen in het voorjaar in werking.
8 We zullen in de verschillende zoekgebieden een nieuwe
We zullen drie jaar lang een medewerker het
We verwachten van alle beheerders een
2 In samenspraak met de beheerders in de verschillende
Wij nemen het initiatief om met de beheerders
Van de betrokken partijen (beheerders,
gebiedsgerichte uitvoering organiseren. Ter ondersteuning
veld in sturen om de zoekgebieden weidevogel-
actieve inbreng in de zoekgebieden.
zoekgebieden weidevogelbeheer ontwikkelen we per
in de gebieden de gewenste maatregelen te
lokale overheden, belangenvertegen-
van dit proces stellen we gedurende 3 jaar één provinciale
beheer en akkervogelbeheer verder te
Daarbij verwachten we dat alle
gebied een set aan maatregelen (gereedschapskoffer).
formuleren en werken deze uit aan de hand
woordigers) verwachten we dat ze actief
medewerker beschikbaar. Daarnaast zullen we onder
organiseren. We zullen bekijken hoe de
beheerders zich maximaal inspannen om
Deze maatregelen zullen we inpassen in de bestaande
van de catalogus GB diensten.
zullen deelnemen aan het bedenken van
zoeken in hoeverre aanvullende (financiële) ondersteuning
huidige subsidiemiddelen kunnen ombuigen
een beheerplan tot stand te brengen en
subsidiekaders.
maatwerkmaatregelen.
van het gebiedsproces mogelijk is.
naar de zoekgebieden.
de uitvoering ervan op zich te nemen.
3 We zullen jaarlijks een bedrag van € 50.000,00
We vragen de beheerders om maatregelen
We verwachten van de beheerders dat
9 We zullen de ambities en doelstellingen uit dit
In de Gebiedsplan herziening zullen we de
reserveren in het Programma Landelijk Gebied om de
op te nemen in de beheerplannen. Samen
ze in hun gezamenlijk beheerplan maat-
actieprogramma onderstrepen door het compensatie-
toepassing van het compensatiebeginsel in
uitvoering van kleinschalige inrichtingsmaatregelen
met de beheerders zullen we projecten
regelen beschrijven en deze ook tot
beginsel van toepassing te verklaren op de zoek-
de zoekgebieden meenemen.
in de zoekgebieden (weidevogels en akkervogels)
opstarten die uitvoering geven aan de
uitvoering zullen brengen.
gebieden weidevogelbeheer. We zullen nader onder
mogelijk te maken.
nodige inrichtingsplannen.
zoeken hoe het compensatiebeginsel hier verankerd
kan worden.
4 Door middel van herschikking van de beschikbare
We zullen de herschikking in samenspraak
Van de betrokken partijen (beheerders,
hectares voor weidevogelbeheer zullen we de uitvoering
met de zoekgebieden voorbereiden. We
lokale overheden, belangenvertegen-
10 We beperken de mogelijkheden voor continuering
We zetten de procedure om het gebiedsplan
We hopen dat beheerders buiten de
van beheer binnen en buiten de EHS optimaliseren.
zetten de procedure om het gebiedsplan op
woordigers) verwachten we dat ze actief
weidevogelbeheer buiten de zoekgebieden tot 150
op dit onderdeel aan te passen in het voor-
zoekgebieden initiatief nemen om
We willen een ruime jas benadering toepassen in de
dit onderdeel aan te passen in het voorjaar
zullen deelnemen aan het verdelen van
hectare. Continuering van akkervogelbeheer is buiten de
jaar in werking. We zullen de beheerders
andere terreinen van agrarisch natuur-
beheersgebieden van de EHS. Samen met de
in werking.
hectares over de verschillende zoek-
zoekgebieden niet meer mogelijk. We zullen andere vormen
informeren over andere vormen van
beheer te onderzoeken.
beheerders in de zoekgebieden zullen we bepalen
gebieden.
van agrarisch natuur- en landschapsbeheer hier stimuleren en
beheer.
hoeveel hectares er uiteindelijk per zoekgebied
ontwikkelen zonodig hiervoor nieuwe mogelijkheden.
nodig en inpasbaar zijn.
Voor een proefproject voor kleinschalige natuurmaatregelen
stellen we gedurende drie jaar € 50.000,- per jaar
5 We zullen een extra impuls (kavelruil, stimuleren
We zullen nagaan of de huidige instrumenten
We verwachten van betrokken partijen
beschikbaar. We zullen de ANV’s blijven ondersteunen
particulier beheer) geven om via particulier natuur-
snel genoeg tot realisatie van de EHS leiden.
dat ze bereid zijn om te kijken naar alle
om nieuwe mogelijkheden voor agrarisch natuurbeheer te
beheer of na verwerving zo snel mogelijk alle natuur-
Zonodig bedenken we andere maatregelen
mogelijkheden die tot snelle afronding
onderzoeken.
gebieden in de EHS met een weidevogeldoelstelling
die dit proces bespoedigen.
van de EHS kunnen leiden.
optimaal ingericht te krijgen.
11 We zien erop toe dat per kerngebied de resultaten van
We zullen het monitoren van (de resultaten
We verwachten van de beheerders/
beheer in de zin van populatieontwikkelingen in
van) het beheer een duidelijke plek geven
gebiedscommissies dat in goede samen-
6 In samenspraak met de beheerders in de verschillende
Wij nemen het initiatief om met de
Van de betrokken partijen (beheerders,
beeld worden gebracht, dat deze voldoende kwaliteit
in de beheerplannen. We gaan met de
werking en samenhang de monitoring
zoekgebieden akkervogelbeheer ontwikkelen we per
beheerders in de gebieden de gewenste
lokale overheden, belangenvertegen-
hebben en dat deze gegevens uitwisselbaar zijn met de
zoekgebieden de discussie aan over de
wordt uitgevoerd.
gebied een set aan maatregelen. Deze maatregelen
maatregelen te formuleren en werken
woordigers) verwachten we dat ze actief
gegevens van het biologisch meetnet van de provincie
organisatie van deze monitioring.
zullen we inpassen in de bestaande subsidiekaders
deze uit aan de hand van de catalogus GB
zullen deelnemen aan het bedenken van
Groningen. Daarbij streven we naar een verdere profes
(SANG, catalogus groen blauwe diensten).
diensten.
maatwerkmaatregelen.
sionalisering van monitoring en willen we onderzoeken of
er mogelijkheden zijn om dit onder centrale regie van de
32
provincie te kunnen brengen.
33

Bijlage 3: Achtergronddocument
Kees van Scharenburg
1. Inleiding
Dit achtergronddocument gaat in op de
inhoudelijke aspecten van de op 31 januari
2007 aangenomen statenmoties over een
aanpassing van het weide- en akkervogelbeheer.
Daarbij zijn ook de conclusies van de
Statencommissie "Landschap, Water en
Milieu" betrokken van het op 29 november
2006 gehouden "Ronde tafelgesprek" over
weidevogelbeheer in de provincie Groningen.
Aanleiding tot het 'Ronde tafelgesprek' was de
ondanks alle beleidsinspanningen, voortgaande
afname van weide- en akkervogelpopulaties in
Nederland en Groningen. In de moties en
conclusies komen de volgende inhoudelijke
punten aan de orde:
• onderzoek naar het aanwijzen van kansrijke
gebieden voor optimaal weide- en akkervogelbeheer;
• onderzoek naar mogelijkheden voor planologische
bescherming van belangrijke
weidevogelgebieden;
• stoppen achteruitgang van de weidevogel
stand na 2010;
• inzet extra middelen om de achteruitgang
na 2010 een halt toe te roepen.
Naar aanleiding daarvan wordt nader ingegaan
op voor het behoud van dierpopulaties belangrijke
factoren:
• de kwaliteit van de habitat en het daarvoor
benodigde beheer
• de plaats waar dit beheer wordt uitgevoerd
• de schaal waarop dit beheer plaatsvindt.
Op basis daarvan wordt een schatting gemaakt
van de kosten die de uitvoering van de
genoemde voorstellen met zich meebrengt.
Omdat het daarvoor benodigde rekenwerk
tijdrovend is en specifieke populatiebiologische
informatie vergt, beperkt de analyse zich tot de
grutto als indicator voor de weidevogels en de
veldleeuwerik als indicator voor de akkervogels.
Met de grutto liften weidevogelsoorten mee als
kievit, tureluur, graspieper, slobeend en wilde
eend. Bij de veldleeuwerik geldt dat voor
akkervogels als gele kwikstaart, graspieper,
kievit en deels grauwe kiekendief en patrijs.
2. Kwaliteit beheer
De vogelpopulatie van het open cultuurland
vindt zijn oorsprong in natuurlijke biotopen als
steppen, kwelders en natuurlijke graslanden.
De soortengroep bestaat hoofdzakelijk uit
grondbroeders. De kwelders in Groningen zijn
zo'n natuurlijke biotoop. Met de groei van de
menselijke bevolking, de ontwikkeling van de
landbouw en de daarmee gepaard gaande
watersnip
tureluur
gele kwikstaart
openlegging van beboste gebieden heeft deze
soortengroep langzamerhand het agrarisch
cultuurland bevolkt. Naast deze "echte" cultuurlandsoorten
komen in het cultuurland ook veel
soorten voor die gebonden zijn aan daar
aanwezige elementen (bosjes, ruigten, natte
elementen), de zogenaamde "elementsoorten"
(Provincie Groningen 2007a). We beperken
ons hier verder tot de "echte" cultuurlandsoorten.
Een groot deel van deze soorten kwam zowel
in graslanden als akkers voor, een kleiner deel
alleen in natte tot vochtige graslanden (o.a.
kemphaan, watersnip, tureluur, grutto), die
voornamelijk in Nederland te vinden zijn. Het
voorkomen en de talrijkheid van deze soorten
worden in hoge mate bepaald door het
agrarische beheer. Ontwatering, modernisering,
schaalvergroting en de daarmee samenhangende
intensivering van dit beheer sinds de jaren
veertig in de vorige eeuw, hadden grote gevolgen.
Zo zijn kemphaan, watersnip en grauwe gors
vrijwel verdwenen, terwijl graseters als zwanen
en ganzen nu sterk in opkomst zijn. Ook
opkomst en ondergang van grutto en
veldleeuwerik hangen hiermee samen. Zij
hebben baat bij een niet al te extensieve, maar
ook geen al te intensieve bedrijfsvoering. In
dat opzicht zijn het vogelsoorten die horen bij
het agrarische systeem uit het midden van de
vorige eeuw (Beintema et al 1995).
Een ander gevolg van de agrarische ontwikkeling
is het uiteenvallen van de groep "echte" cultuurlandsoorten
in weide- en akkervogels. Onder
de weidevogels worden nu vaak de aan
grasland gebonden soorten verstaan, akkervogels
komen hoofdzakelijk in akkers voor. In feite
zijn akkervogels soorten die vroeger zowel in
graslanden als in akkers te vinden waren.
Door het intensieve graslandbeheer weten ze
nu vrijwel alleen nog in de akkers te overleven
(Provincie Groningen 2007a).
Het behoud of herstel van de populatie "echte"
cultuurlandvogels is dus gebaat bij het
behouden of weer herstellen van agrarische
landschappen met extensieve tot niet al te
intensieve vormen van agrarisch beheer. Een
dilemma dat zich daarbij voordoet, is in hoeverre
deze landschappen en beheersvormen, al dan
niet tegen een vergoeding, passen binnen de
huidige agrarische bedrijfsvoering. Als dat niet
meer het geval is, dan zijn reservaatbeheer of
particulier natuurbeheer onvermijdelijk. Deze
laatste beheervormen hebben het voordeel dat
door de grondverwerving gebieden beter kunnen
worden ingericht (o.a. vochtvoorziening) en dat
ze meer continuïteit bieden naar de verre
toekomst.
De inrichting van een gebied (o.a. openheid,
waterstand, percelering) en de kwaliteit van
het beheer moeten ertoe leiden dat voldoende
jongen worden geproduceerd om een populatie
op peil te houden of te doen groeien.
Nestgelegenheid, opgroeimogelijkheden voor
kuikens, rust, dekking en voldoende voedsel
voor volwassen dieren en jongen zijn daarbij
cruciale factoren.
Belangrijk is verder dat in verband met de
plaatstrouw van soorten het beheer langdurig
(10 tallen jaren) op dezelfde locaties dient te
worden uitgevoerd (Beintema 1995).
Een dergelijk beheer kan ook bijdragen aan
het vergroten van de overleving tijdens
doortrek- en overwinteringsperioden. Voor een
aantal in gras- of bouwland pleisterende en
overwinterende soorten zijn rust, dekking en
voldoende dierlijk (wormen, insecten) en
plantaardig (oogstresten, zaden) voedsel
buiten het broedseizoen van cruciaal belang.
34
35

Weidevogels
Weidevogels zijn gebaat bij open landschappen
met natte tot vochtige kruidenrijke graslanden,
die matig worden bemest en waar tot half juni
een groot deel (ongeveer 40% van het areaal)
lang gras/ hooiland te vinden is (Schekkerman
et al. 2006, Schekkerman en Beintema 2007).
Dit wordt in het vervolg zwaar beheer
genoemd. Deze landschappen dienen gevrijwaard
te zijn van verstoringen door wegen,
bebouwing en opgaande beplantingen.
Belangrijke beheersaspecten weidevogels:
• Open landschap
•Rust
•Vochtige bodem
• Plas dras percelen in vroege voorjaar
•Voldoende voedsel
• Structuurrijke kruidenrijke grasmat
•Groot aandeel hooiland in eerste helft juni.
Akkervogels
Akkervogelpopulaties, waarvan de veldleeuwerik
een exponent is, zijn gebaat bij grootschalige
open landschappen met een grote gewasdiversiteit.
Extensieve graanteelten met een
hoge kruiden- en insectenrijkdom, een afwisseling
van winter- en zomergranen, braakpercelen
en kruidenrijke randen en bermen vormen de
optimale habitat (Van Scharenburg et al.
1990).
Nu het bouwplan minder divers is geworden,
de kruidenrijkdom is verdwenen en het aandeel
zomergranen is afgenomen, kunnen bepaalde
vormen van braak, het aanleggen van brede
(10 meter of meer) grazige en structuurrijke
faunaranden, het optimaler beheren van
perceelsranden, bermen en taluds en waar
relevant nestbescherming (bij de grauwe kiekendief,
een nestblijver, worden zowel eieren als jongen
beschermd) soulaas bieden (Koks en Van
Scharenburg 1997, Koks et al. 2001, Donald
2004, Van 't Hoff & Koks 2007). Het behoud
en het herstel van de grauwe kiekendieven
populatie in Oost-Groningen is daarvan een
sprekend voorbeeld (Koks et al. 2007). In het
kielzog daarvan tekent zich lokaal herstel af
van patrijs en veldleeuwerik.
In tegenstelling tot de weidevogels ligt
reservaatbeheer voor de akkervogels minder
voor de hand, omdat de abiotische
omstandigheden er voor deze soortengroep
minder toe doen dan gewassamenstelling en
beheer.
Belangrijke beheersaspecten:
• Open landschap
• Extensieve graanteelten
• Zomergraan
•Winterstoppels
• Kruidenrijkdom
• Grazige structuurrijke vegetaties:
- Gras - natuurbraak
- Brede faunaranden (niet te dicht bij
opgaande beplantingen, wegen en
bebouwing)
grauwe kiekendief
3. Kansrijke gebieden
In deze paragraaf wordt ingegaan op een
viertal vragen:
• Wat zijn kansrijke gebieden?
• Biedt de geconcentreerde inzet van middelen
in kansrijke gebieden voordelen?
• Waar liggen ze in Groningen?
• In hoeverre zijn ze planologisch beschermd?
Wat zijn kansrijke gebieden?
Kansrijke gebieden zijn gebieden waar
momenteel nog hoge dichtheden weide- en /
of akkervogels voorkomen en waar voldoende
jongen geproduceerd worden om de populaties
op peil te houden. Ze dienen als brongebied
voor de omgeving. Ze liggen in open
gebieden, de abiotische omstandigheden
(waterhuishouding, bodem) zijn goed of in
potentie te herstellen, er komen vormen van
extensief tot niet al te intensief beheer voor of
er zijn mogelijkheden om deze beheervormen
te herstellen. Er is weinig verstoring door
wegen, bebouwing en opgaande beplantingen.
Biedt de geconcentreerde inzet van middelen
in kansrijke gebieden voordelen?
Voor het in stand houden van dierpopulaties is
niet alleen van belang welk beheer wordt uitgevoerd,
maar ook waar dat gebeurt. Zeker als de middelen
beperkt zijn en efficiency belangrijk is.
Praktisch gesproken is het behoud van dierpopulaties
alleen zinvol op plekken waar deze
nog in levensvatbare vorm voorkomen.
Een modelberekening voor de grutto kan dit
illustreren. Daarbij is uitgegaan van een
metapopulatie van 16 samenhangende gruttopopulaties.
In 4 daarvan komt een relatief
hoge dichtheid van 15 paar/100 ha voor, zeg
de kansrijke gebieden, in 4 een lage dichtheid
van 2 paar/100ha en in 8 een matige dichtheid
van 5 paar/100ha.
Als er voldoende middelen zijn om voor 4
(25%) van de 16 populaties beheermaatregelen
te nemen, die leiden tot een zodanige jongenproductie
dat de populatie groeit, kunnen ze
op verschillende wijze worden ingezet. Figuur
1 geeft de resultaten als de maatregelen worden
ingezet voor de 4 populaties met de hoogste
dichtheid (VariantHoog), de 4 populaties met
de laagste dichtheid (VariantLaag), of voor 1
van de hoogste, 1 van de laagste en 2 populaties
met een matige dichtheid ("Poldermodel").
Inzet van de middelen voor populaties met de
hoogste dichtheid leidt snel tot populatiegroei,
omdat een groot deel van de metapopulatie
(56%) onder beheer komt. Bij inzet voor populaties
met de laagste dichtheid gaat de afname
onverminderd door, omdat het onder beheer
gebrachte populatieaandeel (7%) te klein is
om op metapopulatieniveau effect te sorteren.
Het "poldermodel" (25% van de populatie
onder beheer) laat eerst stabilisatie zien en
daarna een lichte groei. Merk ook op dat
ontwikkelingen veel tijd kunnen vergen,
bijvoorbeeld ruim 15 jaar om met het
"Poldermodel" een lichte groei te bereiken.
Inzet in de beste gebieden leidt tot een
snellere groei.
Voor andere soorten, zoals de veldleeuwerik
geldt in grote lijnen hetzelfde, zij het dat het
"Poldermodel" eerst tot afname leidt en pas na
20 jaar tot herstel.
De conclusie is duidelijk: inzet van middelen
voor populaties met de hoogste dichtheden
leidt in ieder geval in theorie tot een groei van
de metapopulatie.
36 37

Figuur 2.
Verspreiding grutto met storingszones wegen en bebouwing.
Figuur 1. Effect inzet middelen op een gruttopopulatie.
Waar liggen kansrijke gebieden in
Groningen?
Met behulp van bestaande gegevens is
het mogelijk om gebieden met relatief
hoge dichtheden te traceren. Het is vaak
minder duidelijk in hoeverre dat ook
brongebieden zijn. Voor de grutto zijn er
aanwijzingen dat een deel van de gebieden
met hoge dichtheden als zodanig functioneert.
Voorlopig wordt ervan uitgegaan dat
gebieden met een hoge dichtheid indicatief
zijn voor de ligging van de brongebieden.
Vaak zijn dat ook gebieden die aan de
andere voorwaarden voldoen (zie Kwaliteit
beheer). Momenteel staan kansrijke
gebieden voor weide- en akkervogels
aangegeven in het "Gebiedsplan" (Provincie
Groningen 2007b). Voor weidevogels zijn dit
de in het kader van de EHS begrensde reservaat-
en beheergraslanden en de zoekgebieden
daarbuiten. Voor de akkervogels zijn dit de
zogenaamde kern/zoekgebieden. Dit zijn
'beleidsmatig' begrensde gebieden die
niet helemaal overeen hoeven te komen met
de kansrijke gebieden.
De figuren 2 en 3 geven de gebieden aan
waar nog relatief hoge dichtheden van
grutto en veldleeuwerik voorkomen.
Figuur 2 (grutto) is afgeleid van de
'Gruttokaart van Nederland 2004'
(Teunissen et al. 2005). Figuur 3
(veldleeuwerik) is gebaseerd op voor de
'Toestand van natuur en landschap 2006'
uitgevoerd onderzoek (Oosterhuis 2004,
2005).
Zoals al eerder genoemd, zijn voor de
kansrijkheid naast het actuele voorkomen
in hoge dichtheden ook de potentiële
betekenis op basis van landschappelijke
kenmerken, waterstand en het vooruitzicht
op een duurzaam voortbestaan van
belang. Vandaar dat op de kaarten actuele
en in de nabije toekomst geplande
storingsbronnen als bebouwing en het
45dB geluidscontour rond wegen zijn
opgenomen (Reijnen 1995).
38
39

Figuur 3.
Verspreiding veldleeuwerik met storingszones wegen en bebouwing.
Grasland
Bij het maken van figuur 2 is uitgegaan van
gebieden waar meer dan 10 paar grutto's/100
ha voorkomen, aangevuld met gebieden waar
de dichtheid 5-10 p/100ha is. Merk op dat dit
een geflatteerd beeld geeft, omdat in de jaren
negentig volgens de landelijke normen nog
van 20 paar grutto's per 100 ha werd uitgegaan
bij de aanwijzing van goede weidevogelgebieden.
Figuur 2 laat zien dat momenteel de volgende
gebieden van belang zijn:
1 Reitdiepdal en omgeving
2 Noordwestelijk deel van het ZWK en het
gebied rond Grijpskerk
3 Gebied Hoogkerk - Boerakker
4 Gorechtpolders west van het
Zuidlaardermeer
5 Kleine kernen bij Appingedam en rond de
Hoeksmeer.
De goede & matige gebieden hebben een
oppervlakte van 19000 ha (tabel 1) en beslaan
daarmee 44% van het graslandareaal. Deze
gebieden zijn deels onderhevig aan verstoring
door wegen en bebouwing.
Tabel 1. Oppervlakte
Goede & Matige gruttogebieden
Gruttoklassen
Goed > 10 pr/100ha
Matig 5 -10pr/100ha
Totaal
Oppervlakte
6500 ha
12500ha
19000 ha
Van het momenteel ingezette zware beheer
(6700 ha) ligt 30% in de goede gruttogebieden,
25% in de matige gebieden en 45% in
gebieden met lage dichtheden. Hieronder
vallen ondermeer reservaten met een andere,
o.a. botanische doelstelling, waar weliswaar
geen hoge grutto dichtheden, maar bijvoorbeeld
wel watersnippen te vinden zijn.
Vanuit het totale areaal goede & matige gruttogebied
bekeken wordt 19% gedekt door zwaar
beheer.
Bouwland
Bij het maken van figuur 3 is uitgegaan van
gebieden waar meer dan 10 paar veldleeuweriken/100
ha voorkomen, aangevuld
met gebieden waar de dichtheid 5-10 paar/
100ha is.
Uit figuur 3 blijkt dat momenteel de volgende
gebieden van belang zijn:
1 Gorechtpolders west van het
Zuidlaardermeer
2 Delen Oldambt
3 Delen Zuidoost-Groningen
4 Delen Midden-Groningen
De gebieden in het Oldambt en het zuidoosten
van Groningen overlappen deels met de bolwerken
van de Grauwe kiekendief. Opmerkelijk is
dat ook in het Gorecht hoge veldleeuwerik
dichtheden voorkomen. Dit is het enige
graslandgebied in Groningen waar de vogelgemeenschap
van het cultuurland nog min of
meer compleet voorkomt.
In Noord-Groningen is de actuele betekenis
momenteel beperkt, maar liggen in enkele
gebieden, m.n. de kustpolders, wel potenties.
De goede & matige gebieden hebben een
oppervlakte van 56900 hectare en beslaan
daarmee 42% van het akkerareaal. Deze
gebieden zijn deels onderhevig aan verstoring
door wegen en bebouwing.
40
41

Tabel 2.
Oppervlakte Goede & Matige veldleeuwerikgebieden
Veldleeuwerikklassen
Goed > 10 pr/100ha
Matig 5 -10pr/100ha
Totaal
Oppervlakte
6400 ha
50500 ha
56900 ha
Van de momenteel ingezette faunarandpakketten
(743 ha) ligt 9% in de goede gebieden, 47% in
de matige gebieden en 45% in gebieden met
lage dichtheden.
Van het totale areaal goede & matige
veldleeuwerikgebieden wordt 0.7% gedekt
door beheermaatregelen.
In hoeverre zijn de kansrijke gebieden
planologisch beschermd?
In de moties wordt ook gevraagd te zoeken
naar manieren om deze kansrijke gebieden
zoveel mogelijk te vrijwaren van planologische
ingrepen. Door de functieaanduidingen in het
POP is op dit moment een deel van deze
gebieden planologisch beschermd (tabel 3 &
4). Ook zijn ze deels begrensd door de EHS.
Tabel 3 laat zien dat van de betere gruttogebieden
een aanzienlijk deel planologisch is
beschermd. Van het niet beschermde aandeel
goede & matige gebieden valt 22% onder de
POP aanduiding "Landbouw". 39% van de
goede & matige gruttogebieden wordt door de
EHS begrensd.
Tabel 3.
Kenmerken Weidevogelgebieden
Tabel 4.
Kenmerken akkervogelgebieden
Gruttogebied 5 -10pr/100ha >10 pr/100ha Totaal > 5pr/100ha
Oppervlakte 12500ha 6500ha 19000ha
POP aanduiding
Natuur 16% 28% 20%
Landbouw+Natuur 23 52 33
Gaaf landschap 14 6 11
Grootschalig open 15 2 11
Totaal 68% 88% 75%
Veldleeuwerikgebied 5 -10pr/100ha >10 pr/100ha Totaal > 5pr/100ha
Oppervlakte 50500ha 6400ha 56900ha
POP aanduiding
Natuur 4% 20% 6%
Landbouw+Natuur 0 5 1
Gaaf landschap 1 0 1
Grootschalig open 38 30 37
Totaal 43% 55% 45%
45% van de goede & matige veldleeuwerikgebieden
wordt momenteel op enigerlei wijze
planologisch beschermd. Van het niet beschermde
aandeel valt 51% onder de POP aanduiding
"Landbouw". Een belangrijk deel van het
gebied met de POP aanduiding "Natuur" ligt
buiten de akkergebieden, o.a. in het Gorecht.
Vooral de aanduiding "Grootschalig open
landschap" is van belang voor de planologische
bescherming van de akkergebieden.
Opmerkelijk is dat gebieden met de aanduiding
"Gaaf landschap" geen hoge dichtheden
herbergen.
Ongeveer 8% van de goede & matige
gebieden wordt door de EHS begrensd. Ook
hiervoor geldt dat deze gebieden deels buiten
de akkergebieden liggen. 29% van de goede
& matige veldleeuwerikgebieden ligt in de in het
Gebiedsplan aangegeven "Kern/zoekgebieden".
4. Stabilisatie van populaties en de
daarvoor benodigde middelen.
In de toelichting op de statenmoties wordt de
wens uitgesproken om de daling van weidevogelpopulaties
na 2010 tot staan te brengen,
oftewel op het niveau van 2010 te stabiliseren,
en daarvoor extra middelen in te zetten.
Omdat onbekend is wat het populatieniveau in
2010 zal zijn, wordt bij de navolgende
berekeningen de populatieschatting van 2006
aangehouden.
Om een schatting te kunnen maken van de
daarvoor benodigde inspanningen en de
ermee gepaard gaande kosten is, naast de
kwaliteit van het beheer en de plaats waar dit
wordt ingezet, van belang op welke schaal dit
beheer wordt uitgevoerd.
Daarvoor zijn voor grutto en veldleeuwerik met
behulp van populatiemodellen enkele scenario's
doorgerekend. Uitgangspunt is daarbij dat het
weidevogelbeheer plaatsvindt op graslanden
met de juiste waterstanden en zwaar beheer.
Voor het akkervogelbeheer wordt uitgegaan
van de inzet van natuurbraak en brede optimaal
beheerde faunaranden. Daarnaast wordt
verondersteld dat dit beheer is ingezet in
gebieden met hoge dichtheden.
Mogelijke effecten op populatieniveau kunnen
zich, gezien de demografische eigenschappen
van de populaties pas 10-20 jaar na de start
van de uitvoeringsmaatregelen manifesteren.
De scenario uitkomsten slaan dan ook op een
periode tot 25 jaar na invoering van de
vereiste maatregelen, dus rond 2030. Kortom
het gaat om het juiste beheer op de juiste
plaats, zo snel als mogelijk.
Er is alleen gerekend met de beheerkosten,
ervan uitgaande dat de eenmalige verwervingsen
inrichtingkosten voor de EHS reservaten /
Particulier Natuurbeheer al zijn ingeboekt en
verdere reservaatvorming niet voor de hand ligt.
Voor zwaar weidevogelbeheer is uitgegaan
van beheervergoedingen van 500 euro per
hectare (Schotman en Melman 2006). Voor
zwaar akkervogelbeheer is uitgegaan van
1800 euro per hectare (PPO). Gezien de lange
realiseringstermijn doemt daarbij wel de vraag
op of deze bedragen voldoende zijn.
Weidevogels
In figuur 4 zijn de resultaten van de verschillende
beleidsscenario's voor de grutto weergegeven.
De grijze staven hebben betrekking op de
uitkomsten van de scenarioberekeningen, dus
het aantal grutto's na 25 jaar. De lijn met de
witte bolletjes geeft het bijbehorende kostenniveau.
Ter vergelijking zijn met de zwarte
staven de gruttopopulaties in 1985 en 2006
weergegeven.
Er zijn 3 scenario's doorgerekend:
1 De huidige beheersituatie (5-10% van het
graslandareaal ligt onder zwaar beheer)
wordt voortgezet.
2 15% van het graslandareaal ligt onder
zwaar beheer (komt ongeveer overeen met
het voor driekwart realiseren van de weide
vogeldoelstellingen van de EHS).
3 20% van het graslandareaal ligt onder
zwaar beheer (komt ongeveer overeen met
een volledige realisatie van de weidevogel
doelstellingen uit de EHS).
De figuur laat zien dat de gruttopopulatie na
1985 meer dan gehalveerd is. Om de populatie
op het niveau van 2006 te stabiliseren, is een
voortzetting van de huidige beheersituatie
onvoldoende. Ook het scenario waarbij 15%
van het graslandareaal onder zwaar beheer
komt, leidt op termijn tot lagere aantallen.
Alleen als 20% van het graslandareaal (8500
ha) onder zwaar beheer komt, zal stabilisatie
optreden. De realisering zal dan snel en
42 43

volledig moeten plaatsvinden en zich moeten
concentreren in de goede & matige gruttogebieden.
De beheerkosten bedragen dan 4 à
5 miljoen euro op jaarbasis.
Deze oppervlakte komt vrijwel overeen met die
welke in het kader van de EHS voor weidevogeldoelstellingen
is gereserveerd. In theorie zou
het doel dus met een volledige uitvoering van
de EHS gerealiseerd kunnen worden. Echter,
de EHS valt maar voor een deel samen met
de goede & matige gruttogebieden, zodat in
de praktijk een herziening van de EHS begrenzing
en/of het overhevelen van niet gebruikte
EHS beheerhectaren naar goede gruttogebieden
buiten de EHS nodig zal zijn om het doel te
bereiken.
het bijbehorende kostenniveau. Ter
vergelijking zijn met de zwarte staven de
veldleeuwerikpopulaties in 1985 en 2006 in
de figuur opgenomen.
Er zijn 4 scenario's doorgerekend waarbij
respectievelijk 1, 5, 10 of 15% van het
akkerareaal onder beheer wordt gebracht
(faunaranden, natuurbraak etc.).
Figuur 5 laat zien dat de veldleeuwerikaantallen
sinds 1985 sterk zijn afgenomen tot 7 à
8000 paren in 2006. Bij het onder beheer
brengen van 1, 5 of 10% van het akkerareaal
zal de afname zich voortzetten en zullen de
aantallen stabiliseren op een lager niveau.
Pas wanneer minstens 15% van het areaal
De in de moties verwoorde ambitie om de
achteruitgang van weide- en akkervogelpopulaties
na 2010 tot staan te brengen en de
aantallen te stabiliseren op het niveau van
2006, zou voor de graslanden haalbaar als
20% van het graslandareaal snel onder zwaar
beheer wordt gebracht en dit beheer zich
concentreert in de goede & matige gruttogebieden.
De situatie in de akkergebieden is veel minder
rooskleurig, omdat maatregelen daar later van
start zijn gegaan en beperkt van omvang zijn.
In de akkers ligt momenteel 0.7% van het
areaal onder beheer, in de graslanden 10%.
Als minimaal 15% van het akkerareaal onder
het juiste beheer gebracht zou worden kan
stabilisatie van de veldleeuwerikpopulatie
verwacht worden.
markt en/of het klimaat kunnen zich echter
grote veranderingen voordoen. Deze kunnen
zowel mee- als tegenvallers opleveren voor de
betreffende soorten en maken voorspellingen
op middellange termijn moeilijk. Het is daarom
van belang de ontwikkelingen te blijven volgen
en er door middel van flexibel beleid tijdig op
in te spelen.
De termijn waarop stabilisatie plaats vindt,
Figuur 4. Schatting kosten baten
weidevogelbeheer.
Akkervogels
In figuur 5 zijn de resultaten van de verschillende
beleidsscenario's voor de veldleeuwerik
weergegeven. De grijze staven hebben
betrekking op de resultaten van de scenarioberekeningen,
dus het aantal veldleeuweriken
na 25 jaar. De lijn met de witte bolletjes geeft
Figuur 5. Schatting kosten baten
akkervogelbeheer.
onder beheer wordt gebracht, is er op lange
termijn sprake van enige stabilisatie op het
populatieniveau van 2006. De daarvoor benodigde
kosten bedragen ongeveer 35 miljoen euro.
Deze in vergelijking met het weidevogelbeheer
hoge kosten hebben te maken met de hogere
beheervergoeding per hectare.
bedraagt enige decennia. Enerzijds vanwege
de demografische kenmerken van de populaties,
anderzijds omdat de voor een stabilisatie
vereiste omvang van de maatregelen niet van
vandaag op morgen te realiseren zal zijn.
Ook bij een succesvolle soort als de grauwe
kiekendief kostte het populatieherstel tot nu
toe meer dan 15 jaar. Vergeleken met de
veldleeuwerik gaat het daarbij om een bijzondere
soort. Het is een nestblijver waardoor zowel
eieren als kuikens beschermd kunnen worden,
terwijl door het schaarse voorkomen ongeveer
100% van de populatie kan worden beschermd.
Dit is bij de veldleeuwerik en andere algemene
akkervogels onmogelijk. Daarvoor zijn generieke
maatregelen op betrekkelijk grote schaal
nodig.
De scenarioberekeningen gaan uit van een
matige voortgaande schaalvergroting van de
landbouw. Onder invloed van veranderend EU
landbouwbeleid, ontwikkelingen op de wereld-
patrijs
slobeend
44 45
wulp

Conclusies
Gebruikte Literatuur
1. De vogelbevolking van het open cultuurland
is sterk afhankelijk van de intensiteit
van het agrarisch beheer. De samenstelling
van de vogelbevolking verandert in samenhang
met de agrarische bedrijfsvoering.
Soorten die men tegenwoordig de moeite
van het beschermen waard vindt, behoren bij
een agrarische bedrijfsvoering uit het midden
van de vorige eeuw.
2. De vogelbevolking van het open cultuurland
is gebaat bij extensief tot minder intensief
beheer. Van de voor grutto en veldleeuwerik
relevante beheermaatregelen wordt momenteel
respectievelijk 30% en 9% ingezet in gebieden
met de hoogste dichtheden, 45% van de
inspanningen vindt plaats in gebieden met
lage dichtheden.
3. Het is efficiënter om beheermaatregelen in
te zetten in gebieden met hoge dichtheden.
4. Voor weidevogels kansrijke gebieden zijn
te vinden in het Gorecht, het Reitdiepdal, het
noordwestelijk deel van het Zuidelijk
Westerkwartier en het gebied Hoogkerk-
Boerakker. Goede & matige gruttogebieden
beslaan 44% van het graslandareaal. In 19%
van deze gebieden wordt zwaar beheer
toegepast. Voor akkervogels kansrijke
gebieden liggen in het Gorecht, het Oldambt,
Zuidoost-Groningen en Midden-Groningen, in
mindere mate in Noord-Groningen. Goede &
matige gebieden veldleeuwerikgebieden
beslaan 42% van het akkerareaal. In 0.7% van
deze gebieden vindt beheer plaats.
5. De POP aanduidingen 'Natuur', 'Landbouw
& Natuur' en 'Landbouw in Grootschalig
Open Landschap' bieden deels planologische
bescherming. Ze beslaan 75% van de
gebieden met matige tot hoge gruttodichtheden
en 45% van de gebieden met matige tot hoge
veldleeuwerikdichtheden.
6. De gruttopopulatie kan gestabiliseerd worden
op het niveau van 2006, als op korte termijn
20% van het graslandareaal onder zwaar
beheer wordt gebracht. De beheerkosten
worden op 4 à 5 miljoen euro geschat. In
theorie zou een aanpassing van de EHS hiervoor
voldoende zijn. Dit vergt een omzetting
van licht naar zwaar beheer en een concentratie
van het beheer in kansrijke gebieden
met hoge dichtheden.
7. De veldleeuwerikpopulatie kan gestabiliseerd
worden op het niveau van 2006 door op
korte termijn minimaal 15% van het akkerareaal
onder beheer te brengen. De
beheerkosten worden daarbij op 35 miljoen
euro geschat. Als dat niet mogelijk is, zal
afhankelijk van de gekozen inspanningen
uiteindelijk stabilisatie op een lager populatieniveau
plaatsvinden. Ook hier geldt dat het
optimaliseren van het beheer en de inzet
daarvan in gebieden met hoge dichtheden
uitgangspunt zijn.
8. Gezien de lange termijn die stabilisatie en
eventueel populatieherstel met zich meebrengen
en de onzekerheid over de
agrarische ontwikkelingen is het van belang
de ontwikkelingen van de "echte cultuurlandvogels"
te blijven volgen en door middel van
flexibel beleid tijdig in te spelen op zich
voordoende kansen en knelpunten.
Beintema A.J. 1995. De ruime jas - flexibele
invulling van het Relatienotabeheer: kansen
of risico's? Wageningen
Beintema A.J., O. Moedt & D. Ellinger. 1995.
Ecologische atlas van de Nederlandse
weidevogels. Haarlem
Donald P.F. 2004. The skylark. London
Hoff J. van 't & B. Koks. 2007. Broedvogels in
duoranden en leeuwerikvlakken. Leens
Koks B. & K. van Scharenburg. 1997.
Meerjarige braaklegging: een kans voor
vogels, in het bijzonder de grauwe kiekendief.
De Levende Natuur 98 (6): 218-222
Koks B., K. van Scharenburg en E. Visser.
2001. Grauwe kiekendieven Circus pygargus
in Nederland: balanceren tussen hoop en
vrees. Limosa 74 (4): 121-138
Koks B.J., C.Trierweiler, E.G. Visser, C.
Dijkstra & J. Komdeur. 2007. Do voles make
agricultural habitat attractive to Montagu's
harrier Circus pygargus? Ibis 149: 575-586
Oosterhuis R. 2004. Veldleeuwerik en patrijs in
een aantal km-hokken op de zandgronden van
Oost-Groningen in 2004. Beek-Ubbergen
Oosterhuis R. 2005. Veldleeuwerik en patrijs in
een aantal kilometerhokken in Noord- en Oost-
Groningen in 2005. Beek-Ubbergen
Provincie Groningen. 2007. De toestand van
natuur en landschap 2006 in de provincie
Groningen. Groningen
Provincie Groningen. 2007. Gebiedsplan
Groningen. Subsidies Programma Beheer.
Groningen
Reijnen M.S.J.M. 1995. Disturbance by car
traffic as a threat to breeding birds in the
Netherlands. Leiden
Scharenburg K. van, J. van 't Hoff, B. Koks en
A. van Klinken. 1990. Akkervogels in
Groningen. Groningen
Scharenburg K. van, J. van 't Hoff en B. Koks.
1993. Opportunisten en pechvogels. Vogels
van het open cultuurland. Grauwe Gors 21
(3-4): 30-38
Schekkerman H., W. Teunissen en E.
Oosterveld. 2006. Broedsucces van grutto's bij
agrarisch mozaïekbeheer in 'Nederland
Gruttoland'. Wageningen
Schekkerman H. & A.J. Beintema. 2007.
Abundance of vertebrates and foraging
success of Black-tailed godwit Limosa limosa
chicks in relation to agricultural grassland
management. Ardea 95: 39-54
Schotman A.G.M. en T.C.P. Melman. 2006.
Haalbaarheidsstudie nieuw weidevogelbeleid.
Wageningen
Statencommissie Landschap, Water en Milieu.
2006. Ronde Tafelgesprek Weidevogels.
Groningen
Teunissen W.A., W. Altenburg en H. Sierdsma.
2005. Toelichting op de Gruttokaart van
Nederland 2004. Beek-Ubbergen / Veenwouden
46 47

Colofon
Uitgave:
Provincie Groningen,
afdeling Landelijk Gebied & Water.
Vormgeving:
Proto Format Grafisch Ontwerp & Concept
Kaartmateriaal:
BIC Provincie Groningen
Fotomateriaal:
Hans Hut, Martin Bonte e.a.
Pentekeningen
Bert-Jan Bos
18 juni 2008
48

Akkervogels en weidevogels horen bij
het open cultuurlandschap en horen
daarom bij Groningen.
We streven uiteindelijk naar
een populatie in Groningen van
2000 broedparen grutto's in
de weidevogelgebieden.
Het is vooral de aanwezigheid van
openheid, rust, gewassamenstelling,
nestgelegenheid en voedselaanbod op
de akkers zelf dat een gebied
geschikt maakt voor akkervogels.
Meer doen in minder gebieden
Actieprogramma Weidevogels - Akkervogels
Provincie Groningen