Energie Gids - Sdu

Het Vakblad over energie-efficiency juli 2009 / jaargang 2 / nummer 7/8 

Hoe duurzaam ondernemen de crisis overleeft 

“Zeven stappen om 

geen kansen te missen” 

Braziliaanse vuilnis wordt 

Europese carbon credit 

Optische laag kan chip 

opwaarderen 

ENERGIE &ICT

Nieuw 

Passieve vloerverwarming 

W 

De hot-spots op nevenstaande infraroodfoto's zijn niet 

veroorzaakt door kunstmatig toegevoerde warmte in de vorm 

van bijvoorbeeld elektriciteit of warmwater. Deze plekken zijn 

altijd warmer dan de omgeving, ook als er niet gestookt 

wordt. Uit een enquête van een gemeentelijk woningbedrijf 

onder haar huurders blijkt dat meer dan 80% merkt dat de 

vloer inderdaad minder koud is en ook dat de woning 's 

ochtends warmer is nadat het systeem is aangebracht. 

De gemiddelde besparing bedraagt bij deze woningen 

meer dan 11% van het totale gasverbruik. 

Deze vorm van passieve vloerverwarming kost dus geen 

energie, maar spaart energie. Het systeem kan worden 

toegepast bij houten en betonnen begane grondvloeren, 

zonder hakken of breken. Het werkt bij elk type 

vloerbedekking, tapijt, parket, laminaat, plavuizen etc. 

Ecologisch zeer verantwoord. Per m² wordt slechts 60 gram 

materiaal gebruikt om dit fantastische effect te bereiken. De 

materiaalkosten zijn voor een doe-het-zelver al binnen 1½ 

winter terugverdiend. Laat men het aanbrengen dan duurt 

het circa 5 jaar. 

Het systeem kan ook worden toegepast bij vloeren met 

actieve vloerverwarming. Afhankelijk van de bestaande 

isolatiewaarde wordt soms zelfs meer dan 50% bespaard en 

is de terugverdientijd dus nog veel korter. 

Kijk op www.passievevloerverwarming.nl voor meer info over 

deze toepassing of ga naar www.tonzon.nl voor andere 

milieu-effectieve TONZON toepassingen of bel 053-4332391. 

Opnieuw een TONZON innovatie van wereldklasse. 

De energie nodig voor grondstof, productie, transport 

en applicatie is al binnen 2 winterweken terugverdiend. 

Hot-spots op een houten 

begane grondvloer 

Afb.1 

Zelfs onder de salontafel (op de foto onder 3. ) 

is de vloer warmer geworden dan onder het 

niet behandelde deel, zij het iets minder warm 

dan de rest van de hot-spot (1.). Normaal is de 

vloer onder zware meubels, zoals een zitbank 

(2.) extra koud. Op de infrarood foto’s te zien 

aan de donker blauwe kleur. 

2. 

3. 

1. 

Deel van de vloer is behandeld 

1. 

2. 

Deel van de vloer is behandeld 

2. 

2. 

2. 

Afb.3 

3. 

gehele vloer is behandeld 

Uiteraard wordt het systeem toegepast op 

de hele vloer en niet alleen op een gedeelte, 

zoals op bovenstaande foto's. 

Bovenstaande foto's zijn afkomstig van een proef 

om aan te tonen hoe fantastisch dit principe werkt. 

De hiernaast getoonde infraroodfoto is gemaakt, 

nadat de gehele vloer is voorzien. De vloer is nu 

egaal warm. De verwarming staat niet eens aan. 

De witte plek rechtsboven wordt veroorzaakt door 

zonnestraling. Het systeem maakt niet alleen 

houten vloeren passief warmer, ook beton en 

andere steenachtige vloeren worden aantoonbaar 

warmer, zie ook www.passievevloerverwarming.nl. 

TONZON BV I P/b 1375 I 7500 BJ Enschede I KvK 06044102 I tel. 053-4332391 I www.tonzon.nl

WATT’S NEW? 

energie in het nieuws 

Foto: Ernst Bode 

Vijftig jaar gas in Slochteren groots gevierd 

Vijftig jaar geleden werd in Slochteren de aardgasbel aangeboord 

die Nederland zo rijk maakte. Dat wordt deze zomer 

groots gevierd . 

Op 16 juni onthulde koningin Beatrix het Slochter Molecule, een 

kunstwerk van Marc Ruygrok. De vijf kunststof bollen verbeelden 

een immens vergroot methaanmolecuul. Het is geplaatst 

in de middenberm van de snelweg A7 bij het dorp Kolham, vlak 

bij de plaats van de aardgasvondst. Er wordt nog verlichting 

aangebracht in de bollen. Die hebben de kleuren, Honda-paars 

en Alfa Romeo-blauw en zijn door de kunstenaar gekozen om 

een verband te leggen met het voorbijrazende verkeer. 

Onder de naam G50 – 50 jaar Groningen-gasveld wordt tot en 

met 12 september een feestelijk programma gepresenteerd. De 

aftrap van G50 vond plaats op 20 juni in de gemeente Slochteren 

met het spektakeltheater Pêcheur de Lune van het Franse 

Plasticiens Volants en werd afgesloten met een vuurwerkshow 

van het eveneens Franse Ephémère. Meer informatie over het 

programma op www.groningengas50.nl (TZ) 

Foto: PJ Hiddema 

juli/ augustus 2009 

3

Colofon 

juli 2009 

Jaargang 2, nr. 7/8 

www.energiegids.nl 

Hoofdredactie 

Harmen Weijer (h.weijer@sdu.nl) 

Tel.: 070-378 02 24 

Redactie 

Tijdo van der Zee (t.v.d.zee@sdu.nl) 

Lia de Jong (l.jong@sdu.nl) 

10 coverstory 

H o e d u u r z a a m 

ondernemen de 

crisis overleeft 

Medewerkers 

Mark van Baal, Jan van den Berg, Heidy van Beurden, Norbert Cuiper, 

Mirjam Hulsebos, Rijkert Knoppers, Cees de Korte, Aad Offerman, 

Jacques Schmitz, Jan Paul van Soest, Tjitske Ypma 

Marktpanel 

Harm van Berkum, Jos Cozijnsen, Arie Kroon, Wilfred van der Plas, 

Klaas van der Sterren, Ewoud de Vries 

Redactieadviesraad 

Ir. E.P. Alofsen, ir. J. Aufderheijde, ir. G.H. ten Bolscher, 

ir. E.C.R.H. Eijkelberg, ir. E.W.L. van Engelen, mw. C.H. de Ferrante, 

mw. drs. A.C. van Huffelen, drs. M.P.E.V. Könings, drs. J.D. de Knecht, 

ir. A.A. Koedam, mw drs. T.E.M. van Leeuwen, mw. ir. A. van der Rest, 

Ing. M. Schaareman, ir. A.B. Stuij, drs. Ron Wit, ir. R. Ybema, 

dr. G.J. Zijlstra 

Uitgever 

Esther van Doesburg 

Marketing 

Mark Jongerius, Linda Tims 

Sdu Uitgevers BV 

Postbus 20025 

2500 EA Den Haag 

Vormgeving 

Dupuis Communicatie 

Druk 

GiethoornTen Brink, Meppel 

Abonnementen 

Sdu Klantenservice, Postbus 20014, 

2500 EA Den Haag; 

tel. 070-3789880; fax 070-3789783; 

e-mail sdu@sdu.nl 

Losse nummers: ¤ 10,- 

Abonnementen: normale prijs ¤ 110,- p.j. (excl. BTW) 

Verschijnt 12 maal per jaar. Een abonnement geldt steeds voor een 

jaar en kan op elk gewenst tijdstip ingaan. Het abonnement wordt 

automatisch met een jaar verlengd, tenzij uiterlijk 2 maanden voor 

het verstrijken van het abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd 

bij Sdu Klantenservice. 

Advertentie-acquisitie: 

Libéma 

Johan Heystek, e-mail: j.heystek@libema.nl, tel.: 073-6293939 

Rob Lindenbergh, tel.: 06-17133977 

Media Order Services: 

Monique Tulen 

mediaservice@sdu.nl 

070-3780459 

ISSN: 1876-1917 

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements) 

overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Sdu Uitgevers 

BV en andere zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Als u geen prijs stelt 

op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Sdu Klantenservice, 

postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Voor informatie over onze 

leveringsvoorwaarden en producten kunt u terecht op www.sdu.nl. 

Abonnementen gelden voor minimaal 1 jaar. 

© Sdu Uitgevers 2009 

Alle rechten voorbehouden. 

Aangeleverde artikelen kunnen worden hergebruikt voor 

elektro nische doeleinden. 

Is duurzaam ondernemen de afgelopen 

jaren een hype gebleken en zakt het bij een 

economische crisis als nu weer ver weg? Of 

beklijft duurzaamheid wel degelijk in de 

bedrijfsvoering? Vooralsnog gaan de groene 

en maatschappelijke plannen niet massaal de 

prullenbak in. Maar duurzaamheid is ook geen 

‘unique selling point’ meer. EnergieGids.nl 

duikt in de wereld van duurzaam ondernemen 

om te kijken hoe de ‘koplopers’ het ‘peloton’ 

op sleeptouw nemen. 

14 praktijkcase xl 

B R A Z I L I A A N S E V U I L N I S 

WO R DT E U R O P E S E 

CARBON CREDIT 

Ingenieursbureau Arcadis verdient in Brazilië 

CO 2 

-emissierechten met het afvangen van 

methaangas op een vuilnisbelt in São Paulo. 

ENERGIE &ICT

CO 2 

-prijs 

20 lunchinterview 

“ZEVEN STAPPEN 

O M G E E N K A N S E N 

TE MISSEN” 

Om de forse energiebesparing en de omslag naar een duurzame samenleving de 

komende decennia daadwerkelijk te realiseren is meer nodig dan het nemen van enkele 

maatregelen. Energiebesparing en duurzaamheid moeten g ntegreerd worden 

opgepakt. Dat betekent dat de vaak gehanteerde Trias Energetica uitgebreid moet 

worden met veel meer stappen dan de huidige drie. Dr. Hans van Weenen, lector 

Duurzaam Ondernemen aan de Hogeschool Windesheim en universitair hoofddocent 

milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam, introduceert dan ook de 

Zevensprong voor energie. 

32 energieonderzoek 

OPTISCHE LAAG KAN CHIP OPWAARDEREN 

Het energiezuiniger maken van microprocessors is een van de prioriteiten 

van grote chipfabrikanten als Intel en IBM. Met een zuinige chip hoeft 

de laptop of mobiele telefoon namelijk minder vaak in het stopcontact. 

Voor desktops speelt dat probleem minder. Toch is energie-efficiency ook 

in deze apparaten van groot belang. Chips worden namelijk zo heet dat 

ze niet goed meer werken. Onderzoekers van de Technische Universiteit 

Eindhoven (TU/e) denken de oplossing hierin te vinden: licht. 

Grote bedrijven en energieproducenten wachten in 

spanning af tot het nieuwe klimaatakkoord wordt afgesloten 

eind dit jaar in Kopenhagen. Want is het niet 

rechtsom dan krijgen ze wel linksom de CO 2 

-rekening 

van hun productie gepresenteerd. 

Rechtsom, als door stevig, wereldwijd klimaatbeleid 

de CO 2 

-prijs op de CO 2 

-markt zal stijgen. Het 

Internationaal Energie Agentschap (IEA) verwacht (of 

beter gezegd: hoopt) dat die prijs explosief zal stijgen, 

hoewel onder analisten vrij breed de mening wordt 

gedeeld dat de prijsstijging nog beperkt zal blijven 

(zie pag. 42 in deze EnergieGids.nl). En daarmee zou 

een belangrijke ‘incentive’ voor energiebesparende en 

duurzame maatregelen in CO 2 

-uitstotende bedrijven 

wegvallen. 

In dat geval gaat het linksom: normeringen of CO 2 

-belastingen 

op producten kunnen dan in zwang raken. 

De nieuwe EU-voorzitter Zweden zinspeelde daar onlangs 

al op; premier Fredrik Reinfeldt stelde voor dat 

de lidstaten de introductie van een CO 2 

-heffing zelf 

ter hand nemen, omdat de EU niet de bevoegdheid 

heeft accijnzen in te voeren. Het zou wel kunnen als 

niet-EU-landen niet meedoen aan een internationaal 

klimaatakkoord. Daarom stellen Frankrijk en Duitsland 

voor dit heffingsinstrument op te pakken, om de 

Europese industrie te beschermen indien de industrie 

in andere delen van de wereld geen inspanningen 

hoeft te doen voor CO 2 

-reductie (zie de website van 

EnergieGids.nl). 

De recessie zal ons in elk geval helpen de CO 2 

-doelen 

van 2012 te halen, zei al eerder minister Cramer. 

Immers, de vraag naar producten en daardoor de 

productie neemt sterk af. En daar zit nog een aardig 

appeltje voor de dorst voor deze regering. Want naar 

verluidt zal Nederland daardoor 1 miljard euro minder 

geld aan CO 2 

-rechten hoeven uit te geven, geld dat al 

wel is gereserveerd. Mijn advies aan minister Cramer: 

alle hens aan dek en claimen dit budget, want voor 

je het weet heeft minister Donner dit geld al in een 

verlengde werktijdverkorting voor allerlei, veelal niet 

duurzame bedrijven gestopt. 

Harmen Weijer 

hoofdredacteur 

Commentaar 

En verder 

3 Watt’s new 

6 Screenshots 

9 Column Jan Paul van Soest 

12 Praktijkcase Mobiliteit: Aardgas goed bruikbaar als brandstof voor schepen 

13 Praktijkcase Bouw: Duurzame verlichting in Deventer horeca en winkels 

16 Energietechniek: Meer energie uit planten 

19 Praktijkcase Energievoorziening: ‘Helft Duitse stroom groen, tenzij politiek verkleurt’ 

22 Beurs trekt 60 procent meer bezoekers dan verwacht 

24 Energie in beeld: Eerste drijvende windturbine bij Noorse kust 

26 Xtra Praktijkcase XL: Datacenter levert warmte en deelt rekencapaciteit 

28 Xtra Energiebeleid: “Smart energy grid motor economische groei” 

30 Xtra Praktijkcase Bouw: Kleine computer als slimme meter 

31 Xtra Energietechniek: Horizontaal stapelen halveert energiekosten 

34 Reportage: Zoektocht naar geld voor energiebesparing loont 

38 Energietechniek: Kema pioniert in China met hoogspanningsleiding 

39 Productnieuws 

40 Marktpanel Energieconsulenten: Nulenergiewoning: opslag essentieel 

41 Marktpanel Juridisch: Het nieuwe marktmodel – invoering van het leveranciersmodel 

42 Marktpanel Emissiehandel: Analisten verwachten geen explosie CO 2 

-prijs 

43 Marktpanel Consultants: CO 2 

-monitoringtool brengt effect van klimaatbeleid per 

gemeente in kaart 

44 Marktpanel Overheid: Verbeterde bioplastics zorgen voor bredere toepasbaarheid 

45 Marktpanel Juridisch: Bescherming van technologie als pijler voor alternatieve energie 

46 Vooruitblik

creenshots 

Nieuws van EnerGiegids.nl diepen we in 

deze rubriek verder uit. 

EPC blijft ook in nieuwe bouwnorm EPG 

door Richard Mooi 

De energieprestatiecoëfficiënt (EPC) blijft 

de eenheid waarin de energiezuinigheid 

van een gebouw wordt uitgedrukt. Dat 

zegt Ron van der Aa van het NEN, dat 

onlangs de nieuwe Energieprestatienorm 

Gebouwen (EPG) presenteerde. 

Twee jaar geleden toen de EPG-commissie 

aan het werk ging, drong met name 

Bouwend Nederland aan op het vervangen 

van de EPC door een reëler getal. 

Met name uit de bouwwereld kwam 

steeds meer kritiek op het EPC-getal dat 

bij nog energiezuiniger bouwen steeds 

onnauwkeurig zou zijn. De EPC-index 

blijft overeind, weet Van der Aa. De commissie 

onderzoekt of het EPC-getal voor 

nieuwbouw en bestaande bouw (bij het 

energielabel) gelijk moet worden getrokken. 

“Zodat het in nieuwbouw, waar de 

eerste 10 jaar het label niet verplicht is, 

toch heel gemakkelijk gegenereerd zou 

kunnen worden, als men dat zou willen.” 

Ook loopt er nog een studie van SenterNovem 

naar het passiefhuis en in 

hoeverre de EPN/EPC-berekeningen bij 

dit woningtype werken. Wellicht dat de 

uitkomsten van het onderzoek nog in de 

definitieve EPG worden meegenomen, 

zegt Van der Aa. 

Bundeling 

De EPG bundelt nu nog vier verschillende 

documenten, de twee NEN-normen 5128 

(voor woningen en woongebouwen 

en NEN-2916 (overige gebouwen) voor 

nieuwbouw en de twee ISSO-publicaties 

82 (woningen) en 75 (utiliteitsgebouwen) 

voor de bestaande bouw. De groene 

versie van 320 pagina’s is voor iedereen 

beschikbaar voor kritiek. 

De nieuwe lijvige norm bevat nog wel een 

aantal ‘witte vlekken’, punten waarover 

nog geen consensus is of zaken die nog 

verder uitgezocht moeten worden. Deze 

witte vlekken staan in een afzonderlijk 

document dat kan worden gedownload 

voor wie de groene (papieren) versie 

heeft besteld. Van der Aa ontkent dat 

deze talrijke witte vlekken het gevolg zijn 

van onenigheid in de normcommissie. De 

kritiektermijn op de NEN-7120 loopt tot 

eind juli, daarna gaat de normcommissie 

alle inspraak bundelen en meenemen en 

afwegen. 

“Alles ligt op schema om ervoor te zorgen 

dat er eind 2009 een definitieve norm 

voor energieprestatie bij VROM is”, zegt 

Van der Aa. 

Als de definitieve EPG-norm-7120 bij 

VROM ligt, verwacht Van der Aa dat het 

nog minstens een jaar kost om de ambtelijke 

molens in Brussel te doorlopen, 

zodat op zijn vroegst 1 januari 2011 de EPG 

verplicht wordt. De nieuwe norm Energieprestatie 

Gebouwen (EPG) is onlangs 

verschenen. 

Facilitymanagers steunen Energie Award 

Facility Management Nederland heeft besloten om de Energie 

Award, die ook dit jaar op de vakbeurs Energie wordt uitgereikt, 

te adopteren. De prijs heet dit jaar dan ook de FMN Energie 2009 

Award en wordt uitgereikt aan een energieverbruiker die op het 

gebied van zowel energiebesparing, energiebeheer als energieinkoop 

een optimale situatie heeft bereikt. 

De inzendingen worden door een zevenkoppige jury beoordeeld 

op originaliteit, innovatie en duurzaamheid. Het is de vijfde maal 

dat de prijs wordt uitgereikt. De in te zenden projecten mogen 

uit alle bedrijfssectoren van de maatschappij komen. Vorige jaren 

ging de Award achtereenvolgens naar het Sint Jansdal ziekenhuis 

in Harderwijk, het Gemeentelijk Sportcentrum Calluna in Ermelo, 

het project City Cargo Amsterdam en het bedrijfsgebouw van 

WTH vloerverwarming en koeling in Dordrecht. De genomineerden 

zijn een voorbeeld en inspiratiebron voor andere ondernemers. 

Energie 2009 vindt plaats van 6 t/m 8 oktober 2009 in de Brabanthallen 

’s-Hertogenbosch en wordt georganiseerd door VNU 

Exhibitions Europe in samenwerking met Libéma. De FMN Energie 

2009 Award is een handgemaakt design object, beschikbaar 

gesteld door het onafhankelijke energieadviesbureau Energy 

Circle uit Voorthuizen. 

Inzendingen voor 13 september naar: info@energievakbeurs.nl. 

6 juli/augustus 2009

screenshots 

‘Slimme schakelaar’ en duurzame opties maken 

treinreis naar Den Haag CO 2 

-neutraal 

Door de bovenleiding van een dubbel 

treinspoor parallel te schakelen halveert 

de elektrische weerstand als een trein 

passeert. Het energieverlies in de bovenleiding 

neemt hierdoor met 20 tot 40 

procent af. Met dat relatief simpele idee 

mag KEMA van spoorwegeigenaar ProRail 

aan de slag, want het Arnhemse bedrijf 

heeft de ProRail prijsvraag 2009 gewonnen. 

Daar komt nog meer bij kijken dan 

alleen de slimme schakelaar. 

In de prijsvraag stond de vraag centraal: 

hoe is het traject Utrecht-Den Haag CO 2 

- 

neutraal te maken, vertelt Teun Ploeg van 

KEMA. Ploeg was indiener van het project 

en is binnen KEMA Market Issue Leader 

Rail. “In de 2e ronde van de prijsvraag 

werd ons gevraagd hoe dit traject CO 2 

- 

neutraal gemaakt kon worden. Daarvoor 

is de slimme schakelaar alleen niet 

voldoende, daarvoor moet veel meer uit 

de kast worden gehaald. Grofweg stellen 

wij voor dat 25 procent van het energieverbruik 

groen ingekocht moet worden. 

Meer is niet verantwoord omdat gezien 

het jaarlijkse stroomverbruik van de NS 

(bijna 1500 GWh, red.) er zoveel moet 

worden ingekocht dat dit een te grote 

impact heeft op de totale Nederlandse 

groene-stroominkoop. Dat werkt prijsopdrijvend.” 

Een tweede grote hap komt uit duurzame 

opties, zoals wind en zon-pv. Wat stellen 

jullie voor? 

“Wij stellen voor om zonnepanelen te 

plaatsen op daken van stations en andere 

spoorgebonden gebouwen, vanwege het 

feit dat voor zon-pv op daken subsidie 

is aan te vragen, in tegenstelling tot 

zonnepanelen langs het spoor of boven 

het spoor. Ook zijn er enkele plaatsen op 

het traject Utrecht-Den Haag die zeer 

geschikt zijn voor windturbines.” 

Hoe werkt de slimme schakelaar precies? 

“Op baanvakken met een dubbel spoor is 

de elektrische weerstand van de bovenleiding 

te halveren door de bovenleiding 

parallel te schakelen. Momenteel is dat 

niet het geval. Je zou dat heel simpel 

kunnen doen door ze met een draadje te 

verbinden, maar een schakelaar is nodig 

om bij storingen weer op één leiding 

over te kunnen schakelen. Voor deze pilot 

stellen wij voor om twee schakelaars per 

voedingsdeel te plaatsen, omdat dit qua 

terugverdientijd het beste is. In totaal 

gaat het om tussen 20 en 30 schakelaars. 

Deze besparen jaarlijks 2,5 GWh, een 

kostenbesparing van 176.000 euro en 

CO 2 

-reductie van 1,6 kiloton. Dat is in iets 

meer dan 5 jaar terugverdiend.” 

Wanneer gaan jullie aan de slag? 

“Dat wordt zeer binnenkort met ProRail 

besproken. We kunnen tussen een halfjaar 

en een jaar de schakelaars geplaatst 

hebben. Dan gaan we een jaar monitoren 

hoe de schakelaars reageren door 

afwisselend voedingssecties al dan niet 

parallel te schakelen. Voor wat betreft 

het geheel CO 2 

-neutraal maken, dus ook 

met het plaatsen van zonnepanelen en 

windturbines, zijn we nog afhankelijk van 

subsidies (zon-pv) en vergunningsprocedures 

(windturbines).” (HW) 


7

Waar haalt u uw energie vandaan? 

Agenda 

U hebt in één oogopslag alle 

evenementen op een rij. 

Leveranciersinformatie 

Bent u op zoek naar nieuwe 

leveranciers? Deze vindt u hier. 

U kunt zoeken in 50 categorieën! 

Nieuw: Subsidies! 

Benut de subsidiemogelijkheden in 3 stappen: 

1. Zoek in alle energie- en milieusubsidieregelingen 

2. Per regeling informatie en voorwaarden 

3. Direct de aanvraag regelen! 

Vraag en Antwoord 

Stel uw vragen aan de expert of 

doe uw voordeel met de 

antwoorden van de expert op 

de vragen van uw collega’s. 

Nieuwsbrief 

Dagelijks het laatste nieuws 

automatisch gratis in uw 

inbox? Dat kan met de 

EnergieGids.nl nieuwsbrief. 

Publicaties 

Een schat aan waardevolle 

vakinformatie voor iedere 

energie-professional. 

Zoek en vind! 

EnergieGids.nl heeft een 

uitgebreide zoekfunctie. U vindt 

wat u zoekt. U kunt de resultaten 

sorteren en verder speciferen. 

Opinie 

Kom in contact met uw 

collega’s en doe uw voordeel 

met hun kennis. Start 

discussies en leer van de 

ervaring van uw collega’s. 

Dossiers 

Alle informatie is verdeeld over 

dossiers. U vindt gemakkelijk en 

snel wat u zoekt! 

Nieuws 

Alle relevante artikelen op een 

presenteerblaadje. Dagelijks 

selecteert EnergieGids.nl het 

belangrijkste laatste energienieuws. 

www.EnergieGids.nl: 

bron van energie! 

Energy talk 

Interessante interviews en 

reportages over actuele 

onderwerpen. Bekijk 

ze online! 

Neem nu een gratis en vrijblijvend proefabonnement voor 2 maanden. 

Ga naar www.energiegids.nl. 

Binnen 5 minuten hebt u toegang tot EnergieGids.nl, de bron van energie. 

EnergieGids.nl is een uitgave van

Column 

Klimaatbeleid in een Power House 

Een jaar geleden bracht de minister van Economische Zaken het Energierapport 

uit. Drie mogelijke toekomstmodellen voor de elektriciteitsvoorziening werden erin 

beschreven: Flexwerker, Smart City en Power House. De laatste impliceerde dat in 

Nederland een grote hoeveelheid nieuw vermogen zou worden gebouwd, waardoor 

ons land in plaats van netto-importeur (afgelopen jaren) een netto-exporteur zou 

kunnen worden. 

Door Jan Paul van Soest 

De toekomst is natuurlijk niet zeker, 

maar er tekent zich wel een trend 

af. De enorme hoeveelheden 

nieuw gepland grootschalig productievermogen 

wijzen erop dat het Power 

House-scenario momenteel werkelijkheid 

aan het worden is. Het Regieorgaan Energietransitie 

en de Algemene Energieraad 

duwen nog in de richting van Flexwerker 

(kolenvergassing en snel regelbaar gasvermogen, 

gasnet als bron van flexibiliteit) 

en de afgesplitste netwerken hebben een 

begerig oog laten vallen op Smart City 

met olijke slimme netwerken, maar toch: 

een Power House lijkt het hier wel te gaan 

worden. Zelfs als maar een derde van alle 

plannen voor nieuwe centrales doorgaat. 

Hoog plafond 

Het is van belang de gevolgen hiervan te 

doorgronden. Want er zijn consequenties 

voor het beleid op het gebied van klimaat 

en duurzame energie. 

De CO 2 

-uitstoot ‘op Nederlands grondgebied’ 

stijgt om te beginnen aanzienlijk. 

Tegenargument: onder het plafond van 

het Europese handelssysteem voor CO 2 

is 

dat geen punt, dan moeten andere landen 

en centrales en industrietakken iets meer 

reduceren, werkelijk of via de emissiehandel. 

Tegen-tegenargument: dat is wel juist, 

maar door een weinig stringent plafond en 

door openhouden van het CO 2 

-lek via het 

Clean Development Mechanism (CDM) blijven 

de CO 2 

-prijzen tot zeg 2025 in elk geval 

te laag, en komt er in ons land dus meer 

kolen- en ander basislastvermogen dan 

het geval zou zijn bij optimaal werkende 

markten. 

Vleug Wilders 

Daarbij: de politieke ‘afrekening’ gebeurt 

op grond van nationale doelstellingen. Dat 

is natuurlijk oliekoekedom, maar geheel 

in lijn met de tijdgeest, waarin Nederland 

zich gemiddeld steeds verder van Europa 

wenst af te keren. Het is echter met zo’n 

afrekencriterium niet mogelijk de nationale 

doelen te halen. Erg? In pure CO 2 

-moleculen 

in Europees verband mogelijk niet, maar 

politiek in Nederland een lastige dobber. 

Een vervolgconsequentie kan dan ook nog 

zijn dat Nederland in volgende kabinetten, 

zeker als er een vleug Wilders in een 

regering gaat komen, ervoor gaat pleiten 

het EU-plafond niet teveel te verlagen. We 

hebben hier immers zoveel fijne centrales, 

die stroom voor de hele Noordwest-Europese 

elektriciteitsmarkt leveren. 

Nog een gevolg: Nederland verandert van 

‘duurte-eiland’ in de afgelopen 15 jaar 

in een ‘goedkoopte-eiland’, met lagere 

elektriciteitsprijzen dan het Europees 

gemiddelde. Zeker als de interconnectiecapaciteit 

maar beperkt groeit. Dat laatste is 

overigens verdedigbaar: waarom zouden 

de Nederlandse stroomgebruikers gezamenlijk 

in dure exportcapaciteit moeten 

investeren die maar een paar producenten 

ten goede komt? Maar dan wordt er dus 

meer stroom opgewekt dan kan worden 

afgevoerd, met lage of op tijden dat het 

hard waait (windenergie) zelfs negatieve 

elektriciteitsprijzen tot gevolg. Misschien 

een alsnog nuttige toepassing voor de 

Betuwelijn? In plaats van kolen via de Betuwelijn 

naar Duitsland te brengen, kunnen 

we nu kolenstroom via de spoorrails naar 

Duitsland exporteren. 

Extra opcenten 

Duidelijk zal ook zijn dat het animo voor 

nieuwe plannen voor elektriciteitsopwekking, 

ook en misschien wel vooral duurzame 

elektriciteit, flink kan afnemen. Raak 

je de stroom wel kwijt? En tegen welke 

prijzen dan? Is er bij congestie voorrang 

voor duurzaam opgewekte stroom? Wat 

is zeker, welke risico’s zijn er? Dergelijke 

overwegingen bepalen of projectontwikkelaars 

nog brood zien in duurzamestroomplannen. 

Zoveel is in elk geval zeker: het hele 

stimuleringskader voor duurzame energie 

zal in het licht van het toekomstige Power 

House herontworpen moeten worden. We 

halen nu de doelen voor duurzame energie 

(twintig procent in 2020) al niet, laat staan 

als Power House doorzet. 

Een suggestie vast: als Nederland dan 

toch een goedkoopte-eiland wordt, 

kunnen er best nog wat opcenten via de 

groothandelsmarkt voor stroom worden 

g nd, waarmee duurzame energie- en 

besparingsinvesteringen letterlijk tegen de 

stroom in worden gefinancierd. 


9

COVERSTORY 

Hoe duurzaam ondernemen 

de crisis overleeft 

Is duurzaam ondernemen de afgelopen jaren een hype gebleken en zakt het bij een economische crisis als 

nu weer ver weg? Of beklijft duurzaamheid wel degelijk in de bedrijfsvoering? Vooralsnog gaan de groene 

en maatschappelijke plannen niet massaal de prullenbak in. Maar duurzaamheid is ook geen ‘unique selling 

point’ meer. EnergieGids.nl duikt in de wereld van duurzaam ondernemen om te kijken hoe de ‘koplopers’ 

het ‘peloton’ op sleeptouw nemen. 

Afvullijn bij Gulpener Brouwerij. De Limburgse brouwer staat bekend als koploper. Men maakt alleen gebruik 

van groene elektriciteit (verkregen van Limburgse groene energiebronnen en eigen zonne-energie). Daarnaast 

heeft Gulpener eigen waterbronnen en een eigen waterzuiveringsinstallatie. 

Door Tijdo van der Zee 

Klaas van den Berg, sustainability 

leader bij adviesbureau PricewaterhouseCoopers 

(PWC) merkt de 

gevolgen van de crisis. “Bedrijven proberen 

bij besparingen eerst het laaghangende 

fruit te plukken. Externe adviseurs kom 

dan snel in aanmerking. Tijdens de crisis 

moeten werknemers voor veel kleinere 

uitgaven goedkeuring krijgen van bovenaf. 

Dat weerhoudt ze er soms van om die 

investering überhaupt nog te doen.” 

Als elk kwartaal publiceerde PWC ook in 

juni de Duurzaamheidbarometer. Deze keer 

stond die in het teken van de crisis. “Vooralsnog 

gaan de groene en maatschappelijke 

plannen niet massaal de prullenbak in,” liet 

Van den Berg toen weten. Dat klopt. Bijna 

driekwart van de onderzochte bedrijven 

geeft namelijk aan niet van plan te zijn 

plannen om lopende initiatieven en investeringen 

op het gebied van duurzaamheid 

te wijzigen door de huidige economische 

crisis. Een vijfde geeft aan zich juist meer 

toe te leggen op duurzaam ondernemen. 

Slechts een kleine groep van 7 procent zegt 

te bezuinigen op duurzaamheid. Opvallend 

is echter wel dat van deze groep de sectoren 

industrie, bouw en nutsbedrijven tweeënhalf 

keer zo vaak bezuinigen op duurzaamheid 

als bijvoorbeeld de dienstverlenende 

bedrijven. Besparingen op duurzaamheid 

worden vooral gerealiseerd door het buiten 

de deur zetten van externe adviseurs en 

door het stoppen van sponsoren van duurzaamheidprojecten. 

Een ander recent verontrustend geluid 

komt van onderzoeks- en adviesbureau 

Berenschot. Je profileren als duurzaam 

bedrijf is veel minder sexy dan vorig jaar, 

was een van de opmerkelijke resultaten 

van het jaarlijkse marketingonderzoek. 

Daarin werd marketeers gevraagd naar 

belangrijke ‘selling points’ van het bedrijf 

of product. Maatschappelijk verantwoord 

ondernemen en duurzaamheid daalden in 

een jaar tijd van plek 6 naar een oneervolle 

plek 39. In 60 procent van de gevallen gaf 

de marketingmedewerker aan dat de door 

hem genoemde trend zelfs impact heeft 

op de strategische keuzes van de onderneming, 

hoewel die meestal, zo moet gezegd, 

de planfase nog niet ontstegen waren. 

Sustainability index 

Voor zover de negatieve berichtgeving. Er 

zijn namelijk nog genoeg bedrijven die, crisis 

of niet, duurzaam blijven ondernemen. 

Duurzaamheid is in veel van deze gevallen 

integraal onderdeel van de bedrijfsvoering, 

core business. En waar het precies aan ligt 

is niet duidelijk maar duurzaam opererende 

bedrijven presteren over het algemeen 

beter dan ondernemingen die dat niet 

doen. “De Dow Jones heeft een ‘Sustainabi- 


COVERSTORY 

Tijdens het seminar ‘De kredietcrisis: een zegen of een ramp voor verantwoord ondernemen?’ 

aan de Erasmus Universiteit Rotterdam werden verschillende oplossingsrichtingen 

naar voren gebracht om duurzaam ondernemen te versnellen. 

Ten eerste is het van belang om de verschillende stakeholders –banken, aandeelhouders 

en consumenten– te overtuigen om meer in te zetten op duurzaam. Banken geven 

tegenwoordig, en met name na het debacle met Econcern, regelmatig nul op het rekest 

wanneer duurzame initiatieven om geld vragen, met als argument dat dit momenteel 

te risicovol is. Dit kan een negatieve spiraal veroorzaken, die snel een halt moet worden 

toegeroepen. Daarnaast moeten aandeelhouders veel meer aan de lange termijn gaan 

denken en niet snel willen innen. De resultaten van de in het artikel genoemde ‘sustainability 

index’ kunnen aandeelhouders motiveren. Een speciale taak is weggelegd voor 

de pensioenfondsen die vaak als grootaandeelhouder beleggen met geld van gewone 

burgers en hier dus erg zorgvuldig mee moeten omspringen. Een derde stakeholder waar 

bewustwording nog niet is uitgekristalliseerd is de consument. Deze kan onder meer 

voorgelicht worden door labeling van producten. 

Ten tweede zijn het de producenten zelf die zich meer met duurzaamheid moeten bezighouden. 

Dat kan door het stellen van regels, zoals de eerder genoemde Richtlijn 400. Ook 

de ‘interne spiritualiteit’ van de ondernemer zou moeten worden aangesproken. “Wat je 

predikt als burger moet je ook doen als ondernemer,” zo vatte MVO-directeur Lageweg 

dit punt samen. Ten slotte kan je denken aan een beloningssysteem voor managers die 

duurzaam hoog in het vaandel hebben staan, zoals TNT en Rabobank hebben. 

lity Index’. Als je de top tien met de laagste 

tien in deze index vergelijkt, zie je dat de 

toppers structureel veel beter scoren op de 

beurs,” zegt Van den Berg van PWC. 

Een succesnummer is bijvoorbeeld Triodosbank, 

die in juni in Londen de prestigieuze 

FT Sustainable Banking Award ontving en 

in de strijd banken als Deutsche Bank en 

Grupo Santander achter zich liet. Duurzaam 

ondernemen legt de bank geen 

windeieren. De afgelopen jaren liet Triodos 

een continu stijgende lijn zien op de beurs, 

dit in tegenstelling tot de twee grootbanken 

ABN en ING. 

Horeca 

Voor de horecabranche was de crisis juíst 

aanleiding om extra in te zetten op duurzaam 

ondernemen. In het visiedocument 

‘Continuïteit in nieuwe tijden’ uit maart 

van dit jaar is duurzaamheid een van de 

speerpunten. “Het is ons rode boekje,” 

zegt Anthony van der Klis, woordvoerder 

van de Koninklijke Horeca. “We zijn echt 

gebonden aan die speerpunten. Volgens 

ons maakt duurzaam ondernemen de 

branche bestendig voor moeilijke tijden 

als nu. Natuurlijk moeten op korte termijn 

kostenbesparende maatregelen genomen 

worden. Maar wij als branche hebben een 

belangrijke taak als het gaat om de lange 

termijn, en duurzaamheid kan een ‘unique 

selling point’ worden,” aldus Van der Klis. 

Volgens de woordvoerder is met name de 

hotelsector erg actief met energiebesparende 

maatregelen. “De hotelsector voert 

alles door wat bijdraagt aan een betere 

energie- en milieuhuishouding. Dat loopt 

van verlichting tot watermanagement.” 

Richtlijn 400 

Binnenkort zal ook in de jaarverslaggeving 

van bedrijven meer aandacht 

besteed gaan worden aan duurzaamheid, 

al is het niet geheel duidelijk in hoeverre 

de crisis de ambities van deze nieuwe 

regelgeving heeft verwaterd. De Raad voor 

Jaarverslaggeving (RJ), waarin onder meer 

vertegenwoordigers van werkgevers- en 

werknemersorganisaties zitting hebben, 

vergaderde op 24 juni over de Richtlijn 

400. Deze richtlijn geeft grote en middelgrote 

ondernemingen aanbevelingen 

over de wijze waarop zij maatschappelijk 

verantwoord ondernemen (MVO) in hun 

jaarverslag kunnen verwerken. De Sociaal 

Economische Raad had aan de RJ gevraagd 

de richtlijn vóór 1 juli 2009 aan te scherpen. 

“We zullen de Richtlijn 400 nog explicieter 

maken, met name op het gebied van 

internationaal ketenbeheer en ‘good practices’,” 

zegt Nancy Kamp-Roelands, docent 

Corporate Sustainable Responsibility aan 

de Rotterdamse Erasmus Universiteit, die 

aan de Richtlijn 400 meewerkt. Overigens 

is de Richtlijn een advies en niet wettelijk 

af te dwingen. “Dat betekent niet dat er 

geen ‘committment’ is. Ook werkgeversorganisatie 

VNO-NCW heeft in december 

de MVO-verklaring ondertekend. Maar verslaggeving 

in de jaarrekening is geen doel 

op zich natuurlijk. Het is een instrument 

om het doel, een duurzamere bedrijfsvoering, 

te bereiken.” 

Koploperbedrijven 

Sommige professionals hebben de indruk 

dat de zwaarste tijd voor duurzaam ondernemen 

alweer achter de rug ligt. Zo gaf 

Marjan Minnesma, directeur van stichting 

Urgenda, een actieorganisatie voor 

innovatie en duurzaamheid, onlangs aan 

dat ze signalen ontving dat de markt voor 

duurzaam ondernemen weer aantrekt. Zij 

moest echter toegeven dat dit met name 

het geval is voor de koploperbedrijven. 

Een breed gedragen opvatting is dan ook 

dat de focus op koplopers de grote groep 

‘gewone’ bedrijven veronachtzaamt, waar 

duurzaamheid nog niet erg geworteld 

is. Zo stelt Willem Lageweg, directeur 

van MVO Nederland: “Over die koplopers 

hoeven we ons geen zorgen over te maken, 

maar er is een grote groep mainstream 

bedrijven die veel meer gefaciliteerd moet 

worden. Daar is de bewustwording nog 

lang niet doorgedrongen en ik zie het ook 

als een verantwoordelijkheid van de overheid 

om daar iets aan te doen.” 

Een veel gebezigde slogan in deze tijden 

komt van de stafchef van Obama’s ambtenarenapparaat. 

“You never want a serious 

crisis to go to waste,” zei Rahm Emanuel. 

Maar dit is geen ‘self fulfilling prophecy’. 

Bart Jan Krouwel, adviseur voormalig 

directeur MVO Rabobank, is in ieder geval 

pessimistisch gestemd. “Ik hoop dat de 

crisis een zegen is voor de wereld en als 

dat niet zo is, dan is het geen goede crisis. 

Maar ik houd mijn hart vast. Eerlijk gezegd 

denk ik dat we op dezelfde voet verder zullen 

gaan.” 

Highlights 

• Duurzame bedrijven scoren beter op de 

beurs 

• Meer aandacht duurzaamheid in jaarverslag 

• Mainstream niet vergeten 

Weblinks 

• www.energiegids.nl 

• www.pwc.nl 

• www.esaa.nl/csr 

• www.mvonederland.nl 

• www.sustainability-index.com 


11

PRAKTIJKCASE MOBILITEIT 

Aardgas goed bruikbaar als 

brandstof voor schepen 

Verschillende reders van grote schepen hebben het relatief schone aardgas ontdekt als brandstof. Door 

milieueisen nemen zij de hogere kosten voor lief. 

Door Jan van den Berg 

Aardgas is niet nieuw in de 

scheepvaart; het wordt al bijna 

dertig jaar gebruikt. Dit gebeurt 

vooralsnog op bescheiden schaal, omdat 

de opslag relatief duur is. Aardgas kan 

gasvormig worden opgeslagen onder een 

druk van 100 tot 200 bar. Het alternatief is 

opslag in vloeibare vorm. Maar dan moet 

het tot -163 ˚C worden gekoeld. Voor beide 

manieren zijn dure installaties nodig. Maar 

door milieueisen nemen reders de hogere 

kosten vaker voor lief. 

Noorwegen 

Vooral in Scandinavië is de druk op reders 

groot. Het is dan ook geen toeval dat 

sinds 2000 in Noorwegen vijf veerponten 

in gebruik zijn genomen die op aardgas 

varen. Ook de Noorse reder Sea Cargo zet 

de schone brandstof in. Het bedrijf heeft 

Rolls Royce ingeschakeld om twee zeeschepen 

– met een lengte van 133 meter 

en een laadvermogen van 5600 ton – uit 

te rusten met een aardgasvoortstuwing. 

De verbrandingsmotor kon met relatief 

kleine ingrepen aangepast worden. De opslagtanks, 

pompen, kleppen en leidingen 

moesten wel grondig herzien worden. 

Zo moet het LNG worden opgeslagen onder 

een druk van 5 bar. Dit gebeurt in twee 

cilindervormige tanks. Deze zijn relatief 

groot in vergelijking met tanks voor vloeibare 

brandstof. Per volume-eenheid bevat 

diesel immers 1,8 maal zoveel energie. Het 

feit dat de tanks onder druk staan, maakt 

het beslag op ruimte nog groter. Ze moeten 

niet alleen de inwendige druk kunnen 

weerstaan. Ze moeten ook bestand zijn 

tegen de gevolgen van aanvaringen en aan 

de grond lopen. De schepen zullen vanaf 

volgend jaar varen tussen Scandinavië, 

Nederland en Groot-Brittannië. 

Boil off 

Bij tankers voor het vervoer van LNG wordt 

LNG bijgestookt bij de normale brandstof, 

diesel of stookolie. Dit is afkomstig van de 

zogeheten ‘boil off’. Tijdens het transport 

van LNG verdampt iedere dag ongeveer 

1 procent van de lading. Bij moderne 

LNG-tankers wordt deze afgevangen en 

verstookt. De Nederlandse rederij Anthony 

Veder heeft een stap verder gezet. Het bedrijf 

nam onlangs de Coral Methane in de 

vaart, een tanker voor het vervoer van gas 

in vloeibare vorm, zoals LNG, LPG of ethyleen. 

Het schip beschikt over vier verbrandingsmotoren. 

Twee verstoken stookolie. 

De andere zijn voor LNG. Het schip kan 

hier op varen wanneer het LNG aflevert in 

landen of gebieden waar de zorg voor het 

milieu zwaar weegt, bijvoorbeeld 

g soleerde dorpen langs de Noorse kust. 

Het uiteindelijke doel van alle techniek is 

om de uitstoot te beperken. In vergelijking 

met diesel- of gasolie produceert LNG bij 

verbranding ongeveer 20 procent minder 

CO 2 

en 90 procent minder stikstofoxiden, 

terwijl er vrijwel geen zwaveloxiden en 

fijnstof uit de schoorsteen komen. 

Highlights 

• De aandacht voor uitstoot van schepen 

neemt sterk toe 

• Vloeibaar aardgas stoot 20 procent 

minder CO 2 

uit en 90 procent minder 

NO x 

• Techniek om uitsluitend aardgas te 

verstoken is beschikbaar 

Weblinks 


• www.anthonyveder.com 

• www.rolls-royce.com/marine 

• www.sea-cargo.no 

• www.dcmr.nl/nl/faq/LNGgas.html 


Praktijkcase Bouw 

duurzame verlichting in 

deventer horeca en winkels 

Dertien winkeliers, horeca-ondernemers en een supermarkt in Deventer doen mee aan het project Duurzame 

verlichting. Spectrus Licht en Advies is momenteel druk bezig met het maken van verlichtingsplannen, 

waarbij besparing een belangrijke rol speelt. Het project wordt gefinancierd door de provincie en is bedacht 

door Young Sustainability Award-winnaar Carolien van Merksteijn. MKB Deventer heeft het vervolgens 

opgepakt en enkele leden enthousiast gemaakt. 

Door Tjitske Ypma 

Van Merksteijn´s aanvankelijke idee 

was om de verlichting in etalages 

´s nachts uit te doen, maar gedurende 

het project werd duidelijk dat ín de 

panden ook allerlei besparingsmogelijkheden 

zijn. Dit kan door minder licht, ander 

licht of minder branduren. 

De nieuwe LED-techniek leek bijvoorbeeld 

interessant, en nieuwe manieren 

van gasontladingsarmaturen. Bij LED zijn 

inmiddels wat vraagtekens gerezen, maar 

met de nieuwe armaturen kunnen goede 

besparingsresultaten worden behaald. 

“Als ergens grondig verbouwd wordt, kan 

duurzame verlichting in twee tot drie jaar 

worden terugverdiend”, zegt Van Merksteijn, 

inmiddels als adviseur in dienst bij 

Partners for Innovation. 

Spectrus Licht en Advies durft nog niets te 

zeggen over daadwerkelijke besparingsresultaten, 

maar ziet allerlei mogelijkheden. 

“Naast de energiezuiniger gasontladingsarmaturen 

zijn er elektronische transformators 

waardoor de piekbelasting lager 

wordt, en er zijn bewegingssensoren en 

tijdschakelaars,” aldus 

Sander de Vries. 

De tijdschakelaars 

moeten ervoor 

zorgen dat etalages 

´s avonds verlicht 

worden, maar 

´s nachts uitgaan. 

“Nu is het vaak nog 

kiezen tussen alleen 

overdag aan of 24 uur 

laten branden.” De 

bewegingssensoren 

kunnen in paskamers 

nuttig zijn, denkt hij. 

Af en toe leidt een nieuw verlichtingsplan 

tot een hogere energierekening. “We gaan 

uit van de wensen van de ondernemer. Als 

die meer licht wil, kan dat, maar we proberen 

dan wel de zuinigste mogelijkheden 

aan te dragen.” 

Nog niet goed genoeg 

LED is voor hem wel een optie, maar alleen 

voor decoratie. In winkels niet onbelangrijk, 

maar voor functionele verlichting 

raadt hij het af. Het geeft te weinig licht en 

de lichtsterkte gaat bovendien snel achteruit. 

Ook de kleur is nog niet goed. 

“Het is wel iets voor voorlopers. Nuon is 

er volop mee bezig. Ik geloof dat het in de 

toekomst veel gebruikt gaat worden, maar 

daarvoor moet het eerst verder ontwikkeld 

worden.” 

Van Merksteijn is blij dat het project in 

Deventer is aangeslagen. In Eindhoven 

heeft ze het ook geprobeerd, maar daar is 

tot nu toe weinig van de grond gekomen. 

Ze wil nu andere gemeenten benaderen 

om het project aan zijn eigen ondernemers 

aan te bieden. 

Het kost wel geld: de provincie Overijssel 

heeft er 25.000 euro voor beschikbaar 

gesteld. Dat wordt gebruikt voor communicatie 

en voorlichting en voor de adviezen. 

Het advies wordt voor 60 procent vergoed. 

“Er is nu eenmaal een extra prikkel nodig, 

anders denken ondernemers niet snel na 

over hun verlichting. Ook al betaalt de 

uiteindelijke investering zichzelf dankzij 

de energie-investeringsaftrek wel terug,” 

aldus de adviseur. 

Ze ziet daarnaast mogelijkheden voor 

workshops voor installateurs. “Die groep 

is heel belangrijk en wordt vaak over het 

hoofd gezien. We hebben in Deventer 

een workshop gehad waar voornamelijk 

installateurs op af kwamen. Zij krijgen 

nieuwe technieken wel eens door via hun 

leveranciers, maar krijgen nooit een nieuw 

overzicht. Terwijl zij wel vaak degene zijn 

die een beslissende rol hebben.” 

Highlights 

• MKB Deventer is druk bezig met duurzame 

verlichting 

• Tijdschakelaars, bewegingssensoren en 

gasontladingsarmaturen besparen op 

stroomverbruik 

• LED is nog niet geschikt als functionele 

verlichting 

Weblinks 


• www.partnersforinnovation.com 

• www.spectrus.nl 

• www.mkbdeventer.nl 

• www.senternovem.nl 


13

PRAKTIJKCASE xl 

Braziliaanse vuilnis wordt 

Europese carbon credit 

Ingenieursbureau Arcadis verdient in Brazilië CO 2 

-emissierechten met het afvangen 

van methaangas op een vuilnisbelt in São Paulo. 

Manoel da Silva, directeur Arcadis Logos, voor de met gras begroeide vuilnisbelt. 

Door Mark van Baal 

São João, een met gras begroeide 

vuilnisbelt op de stadsgrens van São 

Paulo, is 150 meter hoog en ruim 

honderd voetbalvelden groot. De berg was 

ooit tweehonderd meter hoog, maar is al 

vijftig meter ingeklonken, vertelt Manoel 

da Silva, directeur van Arcadis Logos, de 

Braziliaanse dochter van het Nederlandse 

ingenieursbureau Arcadis. Het bedrijf 

noemt zichzelf vanwege zijn grootte (1740 

miljoen omzet, 14.000medewerkers) liever 

ingenieursorganisatie. 

Overal over de vuilnisbelt liggen zwarte 

plastic slangen, in totaal veertig kilometer. 

De slangen zijn aangesloten op verticale 

betonnen buizen die diep in de vuilnisberg 

steken. In de buizen in de berg zijn gaten 

aangebracht. Door die gaten kan gas van 

rottend afval ontsnappen. Via de betonnen 

pijpen in de berg stroomt het gas in de 

zwarte leidingen op de berg. Via het zwarte 

slangenlabyrint gaat het gas – de berg 

produceert drie kuub per seconde – naar 

een kleine elektriciteitscentrale. In de elektriciteitscentrale 

staan zestien gasmotoren 

met generatoren. De centrale produceert 

ongeveer 200 miljoen kWh per jaar. Hij 

zou alle woonhuizen van een stad als Den 

Bosch van elektriciteit kunnen voorzien. 

Het gas bestaat voor de helft uit methaan 

(CH 4 

, hetzelfde gas als aardgas). Methaan 

is zowel een uitstekende brandstof als een 

zeer sterk broeikasgas. Deze twee eigenschappen 

waren de basis voor de business 

case om een relatief dure elektriciteitscentrale 

te bouwen naast de vuilnisbelt. Ten 

eerste wordt het methaangas gebruikt 

voor het produceren van elektriciteit. Ten 

tweede wordt hiermee de uitstoot van 

methaangas voorkomen. Volgens het 

‘Clean Development Mechanism’ (CDM) 

mag vermeden uitstoot worden verkocht 

als emissierecht. Iedere ton (duizend kilo) 

uitstoot die wordt voorkomen in Brazilië, 

wordt verkocht als een emissierecht in 

Europa. Europa probeert immers met een 


PRAKTIJKCASE xl 

‘cap and trade’-systeem de uitstoot van 

broeikasgassen terug te dringen. Arcadis 

verkoopt zowel de elektriciteit als de emissierechten 

die de centrale oplevert. 

De investering van de centrale bedraagt 

50 miljoen dollar (39 miljoen euro). Zonder 

de toekomstige inkomsten uit elektriciteit 

en ‘carbon credits’ was de investering niet 

rondgekomen, vertelt Eduardo Cardoso, 

verantwoordelijk voor de carbon credit 

projecten van Arcadis Logos. 

De rekensom is eenvoudig, vertelt Cardoso. 

“Iedere kuub gas weegt 700 gram,” 

dicteert hij. “De helft hiervan is methaan. 

De drie kubieke meter gas die de belt per 

seconde produceert, weegt ongeveer 2,4 

kilo, waarvan 1,2 kilo methaan is.” 

De rekensom levert op jaarbasis 30.000 

ton methaan op. Deze 30.000 ton was 

zonder de elektriciteitscentrale in de 

atmosfeer terecht gekomen. Het project 

is dus goed voor 30.000 ton vermeden 

methaanuitstoot. 

Carbon credits 

Het ‘Global Warming Potential’ (GWP) van 

methaan is 21 keer zo groot als het GWP 

van CO 2 

. Met andere woorden het broeikaseffect 

van een molecuul methaan in de 

atmosfeer is 21 keer zo groot als het effect 

van een molecuul CO 2 

. Iedere ton methaan, 

waarvan de uitstoot wordt voorkomen, 

telt voor 21 ton carbon credits, de emissierechten 

voor één ton CO 2 

. De 30.000 

ton vermeden methaan mag daarom met 

21 worden vermenigvuldigd om tot het 

aantal carbon credits te komen. 

Onderaan de streep staat daarom 600.000 

carbon credits per jaar, ongeveer net zo 

veel als een middelgrote elektriciteitscentrale 

op gas nodig heeft. De Nuon elektriciteitscentrale 

in Diemen van 250 MW stoot 

jaarlijks ongeveer 600.000 ton CO 2 

uit. 

De schatting is gebaseerd op de hoeveelheid 

afval, het percentage organisch afval 

en het klimaat. In een ontwikkelingsland 

als Brazilië zit een hoger percentage 

organisch afval in de vuilnis dan in een 

ontwikkeld land als Nederland, waar veel 

verpakkingsmaterialen in het afval zitten. 

Het klimaat speelt ook een belangrijke rol: 

hoe meer regen en hoe warmer het is, hoe 

meer gas. ‘Bacteriën houden van warmte 

en vocht,’ zegt Cardoso. De geschatte 

waarden worden iedere drie maanden 

gecontroleerd en eventueel bijgesteld met 

meetgegevens van de elektriciteitsfabriek. 

In de controlekamer worden gasstroom en 

methaangehalte bijgehouden. “Morgen is 

er weer een controle,” vertelt Cardoso. 

Arcadis Logos sloot een contract af met 

de Duitse bank KfW, waardoor het zeker is 

van afname van de credits tot en met 2012. 

In dat jaar loopt het Kyoto protocol af, de 

internationale overeenkomst waarin de 

handel in CO 2 

-emissierechten is geregeld. 

KfW verkoopt de emissierechten aan 

bedrijven in Europa. Iedere carbon credit 

levert volgens dit contract de marktprijs 

op met een minimum van 10 en maximaal 

van 20 euro. “Een uitstekend contract,” 

zegt Cardoso. “Aan het eind van vorig jaar 

bereikte de marktprijs een bodem van 7 

euro per ton.” 

Contracten 

De biogascentrale levert dus 6 tot 12 miljoen 

euro per jaar aan emissierechten op. 

In ruil voor de concessie om de vuilnisbelt 

te gebruiken, krijgt de gemeente São Paulo 

de helft van de opbrengst van de credits, 

waarmee het sociale projecten financiert. 

Ook sloot Arcadis contracten af met elektriciteitsbedrijven 

en eindgebruikers zoals 

winkelcentra voor levering van de elektriciteit. 

Door deze twee gegarandeerde 

inkomstenbronnen kwam de financiering 

rond. De verkoopprijs is omgerekend 4,5 

eurocent per kWh voor elektriciteitsbedrijven 

en 7 cent per kWh aan eindverbruikers. 

Producenten van duurzame elektriciteit 

in kleine centrales mogen deze in Brazilië 

rechtstreeks aan eindverbruikers verkopen. 

Een kWh, grofweg het verbruik van 

een wasmachine per wasbeurt, kost een 

Nederlandse consument 22 eurocent. De 

opwekkingskosten van een kilowattuur in 

een kolencentrale zijn ongeveer zes cent 

per kWh. Met de genoemde 4,5 en 7 cent 

per kWh is de opbrengst aan elektriciteit 

circa 10 miljoen euro per jaar. 

“Internationale milieuorganisaties riepen 

altijd dat we methaan moesten afvangen,” 

zegt Cardoso, “maar Manoel da Silva, onze 

directeur, was degene die het financieel 

rond kreeg en de installaties daadwerkelijk 

liet bouwen.” 

Highlights 

• Broeikaseffect van methaan is 21 keer 

zo sterk als dat van CO 2 

• Investering biogascentrale: 39 miljoen 

euro 

• Opbrengst aan carbon credits is 6 tot 

12 miljoen euro per jaar 

Weblinks 


• www.arcadis-global.com 

• www.arcadislogosenergia.com.br/ 

alen/en 

• www.co2prices.eu 

• www.emissieautoriteit.nl 


15

ENERGIETECHNIEK 

Meer energie uit planten 

Verhoogde productieprocessen in de agrarische sector of zonnepanelen die geen elektriciteit leveren maar 

brandstof. Door een efficiëntere fotosynthese kunnen planten veel meer dan de normale 1 procent van het 

zonlicht dat ze ontvangen gebruiken, met interessante toepassingen in het vooruitzicht. Zes Nederlandse 

universiteiten werken samen met het bedrijfsleven aan ‘Towards Bio Solar Cells’. Een interview met Raoul 

Bino en Huub Löffler van de Plant Sciences Group van Wageningen UR. 

Door Heidy van Beurden 

Er is veel aandacht voor biomassa 

en de mogelijke toepassingen. 

“Terecht”, vindt Huub Löffler van 

Wageningen UR, “Alleen verlies je al heel 

veel rendement in het eerste proces, dus 

vóór de productie van de biomassa.” Löffler 

is een van de coördinatoren van het 

programma Towards Bio Solar Cells, dat 

is opgericht om juist dat eerste proces 

verder te b nvloeden en zo meer energie 

uit planten te halen. Samen met vijf 

andere universiteiten en het bedrijfsleven 

(zowel gevestigde partijen als innovatieve 

start ups) maakt Wageningen hiermee 

de vertaalslag van onderzoeksveld naar 

maatschappij en economisch voordeel. Ze 

zijn in een vergevorderd stadium met het 

Fonds Economische Structuurversterking 

(FES) voor een miljoenensubsidie. Concrete 

participatie van het bedrijfsleven speelt 

een belangrijke rol in het programma. “Er 

is veel interesse”, zegt Raoul Bino, algemeen 

directeur van Plant Sciences Group. 

“Het is verrassend om te zien hoe bedrijven 

op deelgebieden enorm innovatief bezig 

zijn. Maar het is soms moeilijk om elkaar te 

vinden.” Dit initiatief moet het beste wat 

Nederland op het gebied van fotosynthese 

te bieden heeft bij elkaar brengen. 

Snel genoeg begrijpen 

Het programma bestaat uit verschillende 

deelgebieden, waaronder het benutten van 

fotosynthese op organismeniveau. “Dat 

slechts 1 procent van het licht wordt omgezet 

in biomassa, is voor de plant voldoende 

om zonder oxidatieve schade te groeien,” 

legt Löffler uit. “Een plant is niet geoptimaliseerd 

om zoveel mogelijk biomassa te 

produceren. Wij vragen nu iets anders van 

planten dan waarvoor ze evolutionair zijn 

ontwikkeld.” Biologen, fysici en natuurkun- 

Proefopstelling fotosynthese. Beeld: Wageningen UR 



H 2 O 

eē- 

PS I 

2H + + ½ O 2 

The Biobased Economy 

Energie Vastlegging Biomassa Productie Biomassa Verwerking 

PS II 

ATP 

NADPH 

Biobased economy. Beeld: Wageningen UR. 

CO 2 

digen zijn langzamerhand in staat om het 

al miljoenen jaren oude proces te begrijpen 

en naar hun hand te zetten. 

Er is enigszins haast geboden. Bino noemt 

fotosynthese niet alleen het meest essentiële 

proces in de wereld, maar ook het 

enige dat van zonlicht direct brandstof kan 

maken. “Als we het hele proces na kunnen 

maken, zouden we op duurzame wijze het 

energieprobleem in de wereld opgelost 

hebben. Soms ben ik wel ongerust dat we 

niet in staat zijn om dit snel genoeg te 

begrijpen.” 

Eff iciënter productieproces 

Een toepassing waaraan al volop wordt gewerkt, 

is het overzetten van de systemen 

van planten waarmee meer zonlicht wordt 

vastgelegd. Sommige planten kunnen 

namelijk wel 3 tot 4 procent van het licht 

vastleggen. Dat geldt bijvoorbeeld voor 

suikerriet in Brazilië. Dit zijn C4 planten, die 

over het algemeen beter groeien en een 

hogere opbrengst hebben. Door het C4- 

systeem van suikerriet over te zetten naar 

dat van gangbare gewassen zoals rijst en 

aardappelen (C3 planten die 1 procent vastleggen), 

is het mogelijk om bijvoorbeeld 

de aardappelteelt aanzienlijk efficiënter in 

te richten en de productiviteit te verhogen. 

Löffler: “In principe maak je dan gebruik 

van alles wat er al in de natuur aanwezig 

is om de opbrengst te verhogen.” Wetenschappers 

voeren flinke discussies over de 

maximale hoeveelheid licht die planten 

vast kunnen leggen. Vermoedelijk is dat 

rond de 11 procent, maar wel met mitsen 

en maren. 

Een andere vergevorderde toepassing van 

glucose 

Calvin 

Energie aftapping 

carbohydraten 

lipiden 

Planten 

Voedsel 

Energie 

Producten 

het optimaliseren van fotosynthese is de 

algenteelt. Dit draait om cellen die in staat 

zijn direct olie te maken en zonlicht in 

feite direct omzet in brandstof. Er lopen al 

verschillende pilots. 

Tanken van zonnecel 

Een ander traject van Towards Bio Solar is 

het ontwikkelen van zonnecollectoren die 

deels uit artificiële en deels uit organische 

onderdelen bestaan, met als doel zonnecollectoren 

te ontwikkelen die geen elektriciteit 

leveren maar brandstof. Organismen 

zetten daarbij via fotosynthese CO 2 

en 

water om in koolwaterstof. In principe kan 

hierbij ook alcohol geproduceerd worden, 

wat het droombeeld dichterbij brengt van 

zonnecollectoren op het dak waarmee 

je via een kraantje ’s avonds de auto vol 

tankt. Fotobiologische cellen zijn daarmee 

een aanvulling op fotovolt sche cellen in 

zonnepanelen. Het grote verschil met bestaande 

PV-systemen is dat die zich richten 

op elektriciteit, wat moeilijk is op te slaan. 

Bij het omzetten van elektriciteit naar 

brandstof gaat veel energie verloren. Het is 

dus beter om direct brandstof te maken. 

Plastics uit planten 

Dat lijkt voorlopig nog slechts toekomstmuziek? 

Löffler: “In Amerika zijn ze 

daarmee al heel ver. Het bedrijfsleven 

speelt daarbij een belangrijke rol. BP heeft 

bijvoorbeeld fors g nvesteerd in een groot 

onderzoeksprogramma om met fotosynthese 

energie te produceren. Ook Obama 

ondersteunt deze ontwikkelingen. De 

gedachte achter artificiële bladeren komt 

van een van zijn ministers, Steven Chu.” 

Naast de aandacht voor energie uit biomassa, 

is er een toepassing van biomassa 

waar de chemische industrie al direct belang 

bij heeft: als grondstof voor plastics. 

Onderzoekers van Wageningen UR hebben 

planten ontwikkeld die als duurzame bron 

kunnen dienen voor de productie van 

grondstoffen waarvoor nu aardolie nog 

de basis is. Dankzij genetische modificatie 

zijn aardappelplanten in staat itaconzuur 

te produceren. Itaconzuur wordt gebruikt 

als grondstof voor kunststoffen, coatings, 

bouwmaterialen en oplosmiddelen. Löffler: 

“Planten zijn heel aantrekkelijk voor 

de productie van grondstoffen voor de 

chemie. Ze zijn in staat een heel scala aan 

stoffen te leveren als uitgangspunt. Je hebt 

daardoor veel meer mogelijkheden om 

precies die chemicaliën te maken die je wilt 

dan de petrochemie toelaat. Planten zijn 

ook geschikt voor de productie van grote 

hoeveelheden van één stof.” 

Hoe is dat direct te vertalen in energie- en 

kostenbesparingen voor het bedrijfsleven? 

Bino: “De chemicaliënindustrie hoeft hierdoor 

grondstoffen niet te importeren en 

het scheelt in de afvalverwerking. We gaan 

toe naar een industrie waar de vervuiler 

zal moeten betalen. Dat hoeft dan niet 

meer. Je maakt geen CO 2 

, maar gebruikt 

het. In de huidige financiële crisis zijn we 

aan de grens gekomen van wat we kunnen 

produceren en ontwikkelen. Willen we de 

toekomst duurzaam inrichten, dan zijn dit 

de ideeën.” 

Zie ook: Marktpanel Overheid op pagina 44 

Highlights 

• Dankzij efficiëntere fotosynthese kunnen 

planten minstens twee keer zoveel 

energie vastleggen 

• Fotobiologische cellen: brandstof leverende 

zonnecollectoren 

• Planten leveren grondstoffen voor het 

produceren van plastics. 

Weblinks 


• www.pri.wu.nl 

• www.photosynthesisresearch.org 

• www.fora.tv/topic/green 

• www.leerwiki.nl/Obama_zijn_minister_van_Energie_Steven_Chu 


17

Q 

Duurzame Energie 

ventilatiewarmtepomp 

Winst uit lucht met de nieuwe 

energiebesparende lucht / water 

warmtepomp 

Ecolution® 

De nieuwe Ecolution ® ventilatiewarmtepomp benut 365 dagen 

per jaar de warmte uit afgevoerde ventilatielucht uit de woning. 

Dus geen gebruik van bodemwarmte en dure grondboringen. 

De Ecolution ® vervangt de mechanische ventilatiebox in huis en 

vervult naast het ventileren nog twee functies: het produceren 

van warmte voor het c.v. systeem en warmwater voor de tappunten 

in huis. 

De Ecolution ® ventilatiewarmtepomp kan in zowel nieuwbouw 

als bestaande bouw geïnstalleerd worden. 

Bent u ook nieuwsgierig? 

www.inventum.com

Praktijkcase Energievoorziening 

‘helft duitse stroom groen, 

tenzij politiek verkleurt’ 

De helft van alle stroom in Duitsland is over tien jaar duurzaam. Dat is de optimistische prognose van de 

Duitse studie ‘Stromversorgung 2020’, die de komende tien jaar een verdrievoudiging van de groene energie 

voorspelt. 

Door Jacques Schmitz 

In de studie voorspellen de onderzoekers 

dat de traditionele energiecentrales 

in 2020 nog slechts een aanvullende 

functie hebben. Ook hoeven er geen 

nieuwe kolencentrales meer gebouwd te 

worden, de import van fossiele brandstoffen 

kan worden verlaagd en kernenergie 

speelt dan eigenlijk geen rol van betekenis 

meer. De studie komt – niet verwonderlijk 

– van de Duitse koepels van de 

groene energiesector, het Bundesverband 

Erneuerbare Energie (BEE) en de Agentur 

für Erneuerbare Energie. 

De bulk van de groene stroom komt in 

2020 van windenergie, zo menen de onderzoekers. 

Windparken zullen een kwart 

van het Duitse stroomverbruik leveren. Dat 

is dan vooral te danken aan de opschaling 

van windturbines aan land, waardoor de 

capaciteit bijna verdubbeld wordt. Van 

24 naar 45 GW, terwijl de nog te bouwen 

offshore installaties 10 GW bijdragen. 

Bio-energie wordt de tweede stevige 

poot onder de groene stroommix. Op de 

derde plek volgt stroom uit zonne-energie, 

die zich het komende decennium haast 

zal vertienvoudigen. De grootste groei 

verwachten de onderzoekers van geothermische 

stroom, ook al staat die nog in 

de kinderschoenen. In Duitsland worden 

nu tenslotte pas de eerste proefboringen 

gedaan. 

Toekomstbeeld 

De BEE-onderzoekers noemen hun eigen 

berekeningen behoudend. Immers, de 

huidige economische crisis kan negatief 

uitpakken voor delen van de groene 

energiesector. Duitse offshore projecten 

lopen nu al aanzienlijke vertraging op, om 

technische redenen en door het slechte 

weer op zee. De bouw van de windturbines 

op het proefveld ‘Alpha Ventus’ – 45 

kilometer ten noorden van Borkum – had 

eigenlijk vorig jaar al moeten beginnen. 

Het eerste offshore park wordt ook almaar 

duurder en gaat 250 miljoen euro kosten, 

in plaats van de begrootte 189 miljoen 

euro. BEE-woordvoerder Daniel Kluge: “Dit 

jaar en volgend jaar zullen er zich wel wat 

vertragingen voordoen, onder meer bij 

de offshore windparken. We verwachten 

echter niet al te grote terugslagen.” 

Kluge houdt ook de politiek goed in de 

gaten. In september zijn er parlementsverkiezingen 

die volgens de peilingen 

op een christenliberale coalitie kunnen 

uitlopen. “Dat kan relevant zijn voor onze 

verwachtingen,” zegt Daniel Kluge. “Het 

gevaar bestaat dat een zwartgele regering 

(CDU en FDP) de looptijden van de Duitse 

kerncentrales verlengt en meer nieuwe 

grote kolencentrales bouwt. Dan wordt 

het aanbod groter en moet groene stroom 

opboksen tegen zogenaamd goedkope 

atoomstroom. De duurzame energiesector 

zal dan niet zo snel groeien als in onze 

prognose.” 

Foto’s: Agentur für Erneuerbare Energien 

Highlights 

• Windenergie levert in 2020 de meeste 

groene stroom 

• Eerste offshore-windpark flink duurder 

door vertraging 

• Een nieuwe Duitse regering kan streep 

door optimistische studie halen 

Weblinks 


• www.unendlich-viel-energie.de/de/ 

wirtschaft/stromversorgung-2020. 

html (De BEE-studie “Stromversorgung 

2020”) 

• www.welt.de/hamburg/ 

article1660613/2020_drohen_im_Norden_die_Lichter_auszugehen.html 

(Sombere prognose van Noord-Duitse 

Kamers van Koophandel) 

• www.alpha-ventus.de/ (Het eerste 

Duitse offshore windpark) 


19

lunchinterview 

“Zeven stappen om geen kansen 

Om de forse energiebesparing en de omslag naar een duurzame samenleving de komende decennia 

daadwerkelijk te realiseren is meer nodig dan het nemen van enkele maatregelen. Energiebesparing en 

duurzaamheid moeten g ntegreerd worden opgepakt. Dat betekent dat de vaak gehanteerde Trias Energetica 

uitgebreid moet worden met veel meer stappen dan de huidige drie. Dr. Hans van Weenen, lector 

Duurzaam Ondernemen aan de Hogeschool Windesheim en universitair hoofddocent milieukunde aan de 

Universiteit van Amsterdam, introduceert dan ook de Zevensprong voor energie. “Deze zeven stappen zijn 

nodig om belangrijke kansen bij besparing en duurzaamheid niet te missen.” 

het product Malderon, een stoel gemaakt 

van amandeldoppen en een natuurlijk 

bindmiddel. Dan is het toch zonde om dat 

simpel te verbranden.” 

door Harmen Weijer 

Energiebesparing en duurzame productontwikkeling 

beginnen bij het 

goed aanschouwen van de producten 

en processen die op de aarde onder 

invloed van het zonlicht zelf zijn gemaakt, 

vindt Hans van Weenen, die voorheen 

hoogleraar duurzame productontwikkeling 

was aan de UvA. “In Egypte is onderzoek 

gedaan door een collega hoogleraar naar 

het hergebruik van bladeren van de dadelpalm. 

Die palm komt daar veel voor, en hij 

heeft nauwkeurig gekeken naar de middennerf 

van het blad. Deze blijkt namelijk 

dezelfde sterkte te hebben als staal. Uit de 

middenrib maakte hij balkjes, en daarvan 

panelen, te gebruiken als bouwmateriaal. 

Dat vermindert in Egypte de import van 

rondhout, wat daar schaars is.” 

Biomassa krijgt in Nederland ook veel aandacht, 

maar voornamelijk als energiebron. 

Zegt u nu dat dit niet goed is? 

“Het op die manier gebruiken van biomassa 

is veel te kort door de bocht. Dat is 

eenmalig gebruik maken van de energieinhoud 

van bomen, terwijl er nog veel 

meer mee gedaan kan worden voordat het 

eventueel verbrand kan worden. Neem 

de commercial van Essent, waarin men 

koffieboonschillen van een boer in Brazilië 

afneemt om in Nederland te verbranden 

in stroomcentrales als biomassa. Dat is 

mooi, maar kort daarna las ik dat studenten 

aan de TU Delft er in waren geslaagd 

van vergelijkbare schillen pallets te maken. 

Misschien is die boer in Brazilië wel beter 

af als van zijn schillen producten worden 

gemaakt. Een vergelijkbaar voorbeeld is 

Wat zou er dan volgens u meer moeten 

gebeuren? 

“Ik pleit voor een meer systematische benadering. 

Een mooi voorbeeld is een kas in 

Bleiswijk waar ze het kweken van tomaten 

en tilapia, een vissoort, combineren. Dat is 

slim gedaan. Bassins met deze kweekvissen 

staan tussen de tomatenplanten en worden 

verwarmd door de warmte in de kas. De 

afvalstoffen van de vissen in de vorm van 

mineralen komen ten goede aan de planten. 

De koolzuur die de vissen uitademen is 

weer goed voor de groei van tomatenplanten. 

Je krijgt een veel efficiënter systeem 

met meerwaarde, want meer opbrengst 

voor de tuinder. Er zijn meer van dit soort 

voorbeelden; men moet beseffen dat er veel 

meer waarde in potentie aanwezig is dan 

alleen maar het kortstondig vernietigen 

van producten, zoals we nu veelal doen. Ik 

wijs daarbij ook op de kracht van natuurlijke 

producten en dat is de structuur. Neem 

een boom: je kunt die helemaal vermalen 

en er papier van maken, maar dan ben je 

de structuur ook kwijt. Door dichter bij de 

structuur te blijven en daar producten van 

te maken, is het geheel sterker. We zullen 

veel effectiever en efficiënter met energie 

en grondstoffen moeten omgaan.” 

U bedoelt zoals in de Trias Energetica: beperk 

de vraag, vul de vraag duurzaam in en 

de resterende vraag zo schoon mogelijk? 

“Daar wordt al ruim 10 jaar veel mee 

gewerkt als een soort vuistregel, maar 

dat geeft meteen aan hoe beperkt onze 

ontwikkeling op dit gebied is. De Trias 


lunchinterview 

te missen” 

Zevensprong voor energie 

1. Vermijd gebruik van energie 

2. Vermijd gebruik van fossiele energie 

3. Kies duurzame energie 

4. Gebruik energie effectief 

5. Gebruik energie efficiënt 

6. Win warmte terug 

7. Compenseer CO 2 

-uitstoot 

Energetica is zeker niet slecht, maar er 

zijn veel meer stappen die kansen bieden. 

Ik hanteer daarom de zogeheten Zevensprong 

voor energie. 

Is zeven stappen niet wat veel? 

“Het probleem is zo groot, dat we daarvoor 

veel geavanceerdere concepten moeten 

ontwikkelen, omdat we anders veel kansen 

missen. Het is niet genoeg om te zeggen: 

eerst besparen en dan duurzaam. Welke 

vorm van duurzame energie waarvoor? En 

hoe combineer je dat? Die Zevensprong 

is ook nog maar het begin. Maar een 

dergelijke volgorde is ook te hanteren voor 

materialen en de omgang met hulpbronnen 

in de toekomst.” 

Hoe bent u bij deze indeling gekomen? 

“Dat heb ik verwoord in een boek naar 

aanleiding van de nieuwbouw van de 

basisschool de Sokkerwei van mijn kinderen 

in mijn vorige woonplaats Castricum. 

Daar moest een nieuwe school komen, 

want de oude was te vochtig, niet goed 

ingedeeld en er mankeerde te veel aan om 

te renoveren. Bij deze nieuwbouw hebben 

we de Zevensprong als systeem toegepast: 

schoolfunctie, de vorm van het gebouw 

(rond om zo min mogelijk buitenoppervlak 

te krijgen), brede school (gecombineerd 

met naschoolse opvang), locatie (dichtbij 

loofbomen, die zomers zonlicht tegenhouden, 

en ’s winter laten), zonering 

(apparaten die energie afgeven, zoals 

kopieerapparaten, aan de noordkant), 

houtskeletbouw, duurzame energieopwekking 

door middel van zonnepanelen, voor 

het overige energieverbruik van 5000 m 3 

gas hebben we een HR-ketel geplaatst. En 

ten slotte de CO 2 

van dat verbruik gecompenseerd 

door aandelen te nemen in de 

windcoöperatie Kennemerland, zodat de 

kinderen zelfs nog ‘hun eigen’ windmolen 

kunnen bezoeken.” 

Dat zouden meer scholen kunnen doen? 

“Ja, en de grootste slag is te slaan bij 

bestaande scholen. Het is bekend dat het 

binnenklimaat van 80 procent van de Nederlandse 

scholen slecht is. De norm in het 

bouwbesluit is 1200 ppm, maar vertegenwoordigers 

van de GGD zeggen dat 800 

ppm het maximum is, dus daar gaat het 

eigenlijk al direct fout. De GGD zegt tevens 

dat er kinderen zijn die hierdoor blijvende 

gezondheidsschade oplopen. Dat moet 

natuurlijk worden aangepakt en dan sla je 

meerdere vliegen in één klap: gezondere 

leerlingen, betere prestaties van kinderen, 

minder ziekteverzuim van leerkrachten, 

energiebesparing, kostenbesparing en een 

goede duurzame leeromgeving.” 

Dat geldt ook voor de woningbouw in het 

algemeen? 

“Ja, renovatie is een factor 10 tot 15 beter 

voor het milieu dan nieuwbouw. Het kan 

echter niet altijd. Dan moet je nieuwbouw 

realiseren, maar laten we dat doen op 

wijkniveau en door middel van het starten 

van nieuwe allianties waarin architecten, 

installatiebedrijven, bouwbedrijven en 

gemeenten deelnemen. Het zou ook goed 

zijn dit eerst te beproeven in pilotwijken 

en daarvan andere gemeenten op de hoogte 

te stellen, zodat iedereen er van leert. 

Een gemeente zou als kennismanager 

ook burgers warm moeten maken om te 

participeren in deze projecten, niet alleen 

als bewoner maar ook bij het meedenken 

hierover.” 

Highlights 

• Trias Energetica is te beperkt, Zevensprong 

pakt meer kansen 

• Systematische samenwerking bij 

energieprojecten resulteert in meerwaarde 

• Gemeenten vervullen cruciale rol als 

kennismanager door burgerparticipatie 

na te streven 

Weblinks 


• http://nl.wikipedia.org/wiki/Trias_ 

energetica 

• www.kennislink.nl/publicaties/eenmini-ecosysteem-in-de-kas 

• www.sokkerwei.nl/starnet/media/ 

Duurzaamheid/Duurzaamheid/ 

frameset/index.html 


21

TERUGBLIK BEURS 

Beurs trekt 60 procent 

meer bezoekers dan verwacht 

Op 27 en 28 mei werd in de TT Hall in Assen de beurs Energie in 

Bouw & Vastgoed 2009 gehouden. Met 3200 bezoekers zijn er 60 

procent meer belangstellenden gekomen dan verwacht. De beurs 

was een primeur in Nederland, niet alleen vanwege haar ondersteuning 

door de overheid, maar het was ook de eerste vakbeurs met 

een volledige focus op energiebesparing in gebouwen. Ruim 160 

exposanten lieten de 3200 bezoekers zien hoe dit met innovatieve 

en beschikbare middelen bereikt kan worden. De vakbeurs werd 

gehouden op initiatief van de drie noordelijke provincies en de stichting 

Energy Valley om een versnelling te geven aan het Noordelijk 

Energieakkoord dat met het rijk in 2007 is afgesloten. 

Ecolution warmtepomp 

deze zomer in productie 

Tijdens de beurs is Inventum winnaar geworden van de Innovatieprijs. 

Inventum won deze prijs met de hybride ventilatiewarmtepomp 

Ecolution. 

Deze warmtepomp gebruikt als bron de ventilatielucht uit de 

woning en verwarmt hiermee samen met een HR combiketel de 

woning en levert warm water. De Ecolution komt in de plaats van 

de mechanische ventilatiebox en vervult naast de warmtepompfunctie 

het mechanisch afvoeren van ventilatielucht. De bediening 

blijft traditioneel geregeld met een driestandenschakelaar, meestal 

in de keuken gesitueerd. 

De jury merkt hierover op dat de mogelijkheid om deze ventilatiewarmtepomp 

ook in de bestaande bouw toe te passen, grote 

potentie heeft. Wel kan de combinatie met een cv kritisch zijn. 

Maar het blijft een veelbelovende combinatie van ventileren en 

verwarmen zowel voor de bestaande bouw als voor de nieuwbouw. 

Vraag blijft of de beloften kunnen worden ingelost. 

Rob Verbrugge, productmanager van Inventum voor de Ecolution, 

geeft aan dat ze zich ervan bewust zijn dat de warmtepomp goed 

moet werken. “Daarom willen wij ook dit jaar nog bij de installatie 

van ieder warmtepompsysteem liefst betrokken zijn, maar in ieder 

geval de ervaringen van de gebruiker weten. Daar willen we lering 

uit trekken.” 

Hoe zijn de overige reacties? 

“Overweldigend, we krijgen veel aanvragen uit allerlei hoeken: 

van corporaties en projectontwikkelaars van nieuwbouwprojecten, 

maar ook van particulieren. We gaan binnen drie weken starten 

met de productie en in september gaan we de eerste warmtepompen 

leveren. Maar we willen het wel in balans houden, dus 

we mikken op maximaal 1500 warmtepompen dit jaar; volgend 

jaar zijn we tevreden als dat groeit naar tussen de 3000 en 5000 

systemen.” 

Nu zijn er genoeg warmtepompen op de markt, wat 

onderscheidt deze van de rest? 

“Het combineert op een slimme wijze bestaande opties. Het is niet 

zo’n ingewikkeld apparaat, maar niettemin is ventileren niet een 

groot kennisgebied onder installateurs. We willen er bovenop zitten, 

want dit soort producten moet je goed introduceren. Verder is 

het ideaal in huizen die al niet veel energie verbruiken, om zo nog 

minder energie te verbruiken.” 


TERUGBLIK BEURS 

Genomineerden 

Naast de winnaar Inventum zijn er nog 

eens vijf genomineerden. 

- De Stichting Passief Bouwen met de 

ontwikkeling van een normstelling 

voor deze vorm van bouwen en het 

daaraan gekoppelde keurmerk. Tijdens 

de beurs werd het eerste certificaat 

van het PassiefBouwen Keur uitgereikt 

aan Bouwbedrijf Ponjé uit Handel voor 

een villaproject in Gemert. Eveneens 

is het tweede certificaat woningen 

nieuwbouw (ontwerpfase) uitgereikt 

aan Faro Architecten uit Lisserbroek 

voor een woningproject in Amsterdam. 

- Grundfos met een zeer energiezuinige 

circulatiepomp, geschikt voor 

verwarmingssystemen, vloerverwarmingssystemen 

en tapwatersystemen. 

Doordat het apparaat automatisch het 

meest optimale werkpunt selecteert 

en de werking van de pomp op de 

vraag van het systeem aanpast, worden 

grote besparingen bereikt (werkt 

op 5 W). De pomp draait nu niet meer 

op volle toeren wanneer dit niet nodig 

is. Het is een A-label pomp, die tot 80 

procent energiezuiniger is in vergelijking 

met een D-label pomp. 

- Navos met de BioClina capillaire 

klimaatmatten. Deze lenen zich goed 

voor nieuwbouw en renovatie. Dit 

oppervlakte afgiftesysteem wordt, in 

tegenstelling tot traditionele slangensystemen, 

op de bestaande oppervlaktes 

gemonteerd en niet er in. Hierdoor 

is de afstand tussen de buisjes en de 

ruimte zeer gering (4 tot 6 mm) wat 

de overdracht en capaciteit ten goede 

komt. Bovendien richt dit geen schade 

aan aan de originele bouwoppervlaktes 

wat bijvoorbeeld in geval van 

monumentale projecten uitkomst kan 

bieden. 

- Velux met een dakvenster met hoge 

isolatiewaarde en domotica eigenschappen. 

Het dakvenster heeft een 

drielaagse, 32,4 mm dikke beglazing. 

De hoge isolatiewaarde daarvan 

zorgt voor een zeer lage warmtedoorgangcoëfficiënt 

van het dakvenster en 

leidt tot 25 procent minder warmteverlies 

dan een standaard dakvenster. 

Op de bovenkap van het dakvenster 

bevinden zich zonnepanelen die het 

dakvenster van de benodigde energie 

voorzien. 

- Metsens met een slimme meterkast 

(zie pag. 30 in deze EnergieGids.nl). 

“Groen gas is op termijn 

concurrerend” 

Op het congres Duurzaam Ondernemen op de beurs werden 

verschillende energiegerelateerde onderwerpen in deelsessies 

uitgediept. Namens energieleverancier Essent vertelde Xander van 

Mechelen, manager business development bij Essent B2B, over de 

ontwikkelingen op het gebied van groen gas. “Op den duur is het 

concurrerend, zonder subsidie.” 

Groen gas wordt verkregen door de vergassing van biomassa 

of door de vergisting van ‘natte biomassa’. In Nederland staat 

de vergistingmethode met pakweg honderd installaties nog in 

de kinderschoenen. Duitsland is met 3000 stuks beter op weg. 

“Dankzij de ruime feed-in tarieven,” stelt Van Mechelen. Met de 

huidige SDE-regeling kan er ongeveer 50 miljoen m 3 groen gas met 

vergisting worden geproduceerd, in tien tot vijftien installaties. 

Deze subsidie was echter binnen enkele dagen overtekend. 

Van Mechelen meent dat groen gas op den duur 10 tot 15 procent 

van het gewone aardgas kan vervangen. En na koeling kan het 

in vloeibare vorm als bio-lng fossiele diesel vervangen. “Bio-lng 

heeft mogelijk concurrerende prijzen, zonder subsidie. Maar alleen 

als het op grote schaal kan worden ingezet. Daarvoor moeten we 

vraag en aanbod bij elkaar weten te brengen.” 

Certif icaat 

Essent wil voeden in het gewone gasnet, waarbij het groene gas 

vermengd wordt met het ‘grijze’ aardgas. Om toch duidelijk te maken 

dat een afnemer groen gas koopt ontwikkelde het bedrijf een 

certificaat. “Vanwege de rekensom: gaslevering plus certificaatlevering 

is groen gaslevering,” zegt Van Mechelen. Later werd deze 

kennis gebruikt om ook het certificatensysteem van de Gasunie 

verder uit te ontwikkelen. “Nu probeert de Gasunie het systeem 

Europawijd te implementeren." 

Essent heeft de ambitie overal in Nederland biogastankstations 

te voorzien van groen gas en de steunt de realisatie van aardgasvulpunten. 

De markt ontwikkelt zich positief, er komen nog 

dit jaar 25 tankstations bij in Nederland en daarmee wordt het 

kip-ei probleem doorbroken en zal het gemakkelijker worden voor 

bedrijven en consumenten om over te stappen. Essent wil graag 

met bedrijven de mogelijkheden onderzoeken voor haalbaarheid 

van een vulpunt. Hoopgevend is dan ook de recente ontwikkeling 

bij TNT, waarbij 32 voertuigen uit het wagenpark gaan rijden op 

gas (TZ). 


23

energie in beeld 

Eerste drijvende windturbine 

bij Noorse kust 

Twaalf kilometer uit de kust van het Noorse Karmøy is de eerste drijvende windturbine, de Hywind, geplaatst. De turbine wordt gekoppeld 

aan het lokale grid en gaat naar verwachting rond half juli stroom leveren. 

De windturbine, een Siemens model SWT-2.3-82, steekt 65 meter boven het water uit. Onder het water rust de turbine op een drijvend 

element van 100 meter lengte, dat aan de bodem op 220 meter diepte is verankerd met drie kabels. Dit onderwaterelement is gemaakt 

door StatoilHydro. De rotor heeft een diameter van 82 meter. 

De Hywind is ontwikkeld voor een zeediepte van 120 tot 700 meter. Conventionele winturbines staan op een sokkel op de bodem, maar 

deze techniek is vanaf een diepte van 30 meter erg duur. Volgens Henrik Stiesdal, CTO van Siemens Wind Power Businessn Unit, zijn er 

veel kansen voor de Hywind. “Want we hebben veel meer vrijheid in het plaatsen van deze turbines.” 

De komende twee jaar worden gebruikt voor uitgebreide testen en analyses. 

Foto: StatoilHydro 

Illustratie: Siemens 

24 

juli/augustus 2009

energie in beeld 

juli/augustus 2009 

25

practijkcase xl xtra 

Datacenter levert warmte 

en deelt rekencapaciteit 

De behoefte aan rekenkracht groeit. Tegelijkertijd loopt de huidige generatie datacenters tegen zijn grenzen 

aan voor wat betreft het energiegebruik. De oplossing ligt in kleinere datacenters die hun restwarmte 

afgeven aan naastgelegen kantoren, zwembaden of woonwijken. Door ze bovendien in een grid aan elkaar 

te verbinden, hoeven ze niet langer te worden ingericht op een hoge piekbelasting, maar kunnen ze servercapaciteit 

delen. 

ENERGIE & ICT 

Door Mirjam Hulsebos 

Tot voor kort concurreerden datacenters 

met vloeroppervlak. Hoe meer 

racks, hoe efficiënter gebruik kon 

worden gemaakt van de centrale voorzieningen 

en hoe goedkoper de dienstverlening. 

Tegenwoordig is de concurrentiefactor 

stroomverbruik. Hoe efficiënter een 

datacenter omgaat met energie, hoe lager 

de kosten. Een lage PUE (Power Usage Effectiveness) 

is cruciaal. 

Vanuit die visie is het juist slimmer om 

kleinere datacenters te bouwen dicht bij locaties 

die de vrijkomende warmte kunnen 

benutten. Als je er bovendien voor zorgt 

dat binnen een straal van 50 kilometer 

een ander datacenter staat, dan kunnen ze 

zonder vertraging rekentaken van elkaar 

overnemen. Je hoeft de capaciteit dan niet 

meer af te stemmen op piekbelastingen, 

want in geval van een piek schuif je de 

rekentaken gewoon door naar een ander 

datacenter. Dat scheelt een slok op een 

borrel qua energiegebruik. In een normaal 

datacenter draaien servers op slechts 10 

tot 20 procent van hun capaciteit. Processoren 

die niets doen gebruiken echter 

wel 70 procent van hun vol vermogen 

en produceren ook navenant warmte. 

Een hogere belasting van de servers is de 

sleutel tot een lager energiegebruik. Dat 

kan door technologieën als virtualisatie, 

en ook door datacenters in een grid aan 

elkaar te koppelen. Servercapaciteit kan 

dan over en weer worden uitgewisseld. 

Op maandagavond twintig extra servers 

nodig omdat de payroll wordt gedraaid? 

Geen punt, die schakel je dan zo vanuit een 

ander datacenter bij. 

Dit is de visie van Robert Rosier, CEO van 

iTricity. Deze datacenterexploitant is gespecialiseerd 

in cloud computing, het afnemen 

van applicaties via internet. Software 

draait dan niet langer op een eigen server 

in het bedrijf, maar op een centrale server 

in een datacenter. Op zoek naar een partij 

die hem kon helpen deze ‘datacenters in 

een grid’ te bouwen, kwam Rosier uit bij 

BAM, een specialist in duurzaam bouwen, 

waarbij de energievoorziening vanaf het 

allereerste begin wordt meegenomen. 

Kantoorparken 

Robert Hazeleger van BAM Techniek: “Wij 

weten hoe je energie op een duurzame én 

goedkope manier kunt betrekken en hoe 


practijkcase xl xtra 

je restwarmte op een zinvolle manier kunt 

hergebruiken.” Die kennis en integrale 

aanpak zijn interessant voor iTricity, die 

immers een grootverbruiker van energie is 

en een zo mogelijk nog grotere producent 

van warmte. Samen ontwikkelden ze het 

concept van de zogenaamde Park Centers: 

kantoorparken voorzien van een eigen 

datacenter, energiegebouw en alle faciliteiten 

die je maar kunt bedenken op het 

gebied van telecom en ICT, zoals bijvoorbeeld 

high end videoconferencingruimtes. 

De kantoren in de directe omgeving van 

het datacenter worden verwarmd met de 

laag calorische restwarmte uit het datacenter. 

Energie die nodig is om computers 

te laten draaien en lampen te laten branden 

wordt zoveel mogelijk zelf opgewekt 

door gebruik te maken van windturbines, 

geothermie of bio-warmtekrachtcentrale. 

De energie die het Park Center niet zelf kan 

opwekken, wordt als windenergie afgenomen 

via het TenneT-net. Frank Jansen van 

BAM Utiliteitsbouw: “Wij streven naar een 

duurzame balans tussen het energieverbruik 

in het Park Center enerzijds en het 

energiegebruik in de naaste omgeving 

anderzijds. We maken daarbij de cirkel 

rond: de restwarmte uit het datacenter 

gaat naar kantoren, sporthallen, kassen 

of woningen. Het water, waar de warmte 

in is opgeslagen, geeft die op de plek van 

bestemming af en komt koud – zo rond de 

10 graden – terug om het datacenter mee 

te koelen.” 

Zwembad 

Zeven parken zitten momenteel concreet 

in de pijplijn. De verwachting is dat BAM de 

eerste ontwikkeling in het derde kwartaal 

start. Ondanks de economische ontwikkelingen, 

slaat het concept aan. Jansen: 

“Laten we eerlijk zijn, het is momenteel 

een uiterst complexe markt voor nieuwe 

kantoorpanden. Daarom kijken we ook 

naar bestaande campussen waar we alleen 

een nieuw datacenter en energiegebouw 

neerzetten. Het hergebruik van restwarmte 

is dan wat lastiger te realiseren dan bij 

een volledig nieuwbouwproject, maar het 

is zeker niet onmogelijk. Zo zijn wij bijvoorbeeld 

in Leeuwarden in gesprek om een 

Park Center te realiseren gekoppeld aan 

een bestaand zwembad en een toekomstige 

sporthal. De terugverdientijd van de 

aan te passen installatie is zo’n zeven jaar.” 

In een ideale situatie komt heel Nederland 

vol te staan met Park Centers, die 

zich op een afstand van tussen de 35 en 

50 kilometer van elkaar bevinden en aan 

elkaar gekoppeld zijn. Rosier: “Dat is een 

ideale afstand omdat je dan geen last hebt 

van latency als je elkaars rekencapaciteit 

gebruikt. Bovendien zit je doorgaans ook 

op een ander energiegrid, waardoor je 

bij stroomstoringen toch nog van elkaars 

energie gebruik kunt maken.” 

Pure noodzaak 

iTricity doet er alles aan om het energieverbruik 

van de datacenters tot een minimum 

te beperken. Daarom maken ze gebruik 

van de technologie van IBM. Rosier: 

“We hebben in het verleden met andere 

leveranciers gewerkt. Ongeveer een jaar 

geleden hebben we alle op de markt beschikbare 

technologieën weer eens tegen 

het licht gehouden en toen besloten om 

in het vervolg door te gaan met IBM. Hun 

visie sluit het best aan op die van ons.” 

Frank van der Wal, IT-architect bij IBM, 

bevestigt dat. “Veel bedrijven en zelfs ICTmanagers 

hebben geen idee hoeveel rekenkracht 

we in de nabije toekomst nodig 

gaan hebben. Vrijwel alle dingen worden 

voorzien van een chip en gaan onderling 

communiceren: je iPhone, GPS, RFID, 

noem maar op. Maar ook ontwikkelingen 

als het Elektronisch Patiënten Dossier, 

waarbij patiëntdata tussen artsen worden 

uitgewisseld, vragen veel rekencapaciteit. 

We gaan met z’n allen zo verschrikkelijk 

veel data produceren dat het domweg niet 

meer haalbaar is als iedereen de rekenkracht 

voor zichzelf houdt. Piekbelasingen 

zijn dan niet meer op te vangen omdat je 

niet weet wanneer al die chips data beginnen 

te produceren. Er is maar één manier 

om hiermee om te gaan: samenwerken en 

servercapaciteit delen.” 

Dat is precies wat de Park Centers doen. 

BAM Utiliteitsbouw zet het gebouw neer, 

IBM levert de technologie, iTricity exploiteert 

het datacenter en BAM Techniek 

bouwt en exploiteert het energiehuis. De 

bedrijven die zich in het Park Center gaan 

huisvesten, nemen alle voorzieningen 

– energie en rekenkracht – als dienst af. 

Dat heeft verschillende voordelen, meent 

Hazeleger: “De exploitant van het gebouw 

hoeft niet zelf te investeren in een energiegebouw 

of datacenter, wat een gunstige 

impact heeft op zijn investeringen. 

Bovendien is het onderhoud en beheer 

nu in handen van een specialist. En voor 

het energiegebouw komt daar bij dat wij 

ervoor zorgen dat de warmte door andere 

afnemers in de buurt wordt hergebruikt. 

Dat heeft natuurlijk een gunstig effect op 

de prijs.” Het hele idee achter dit concept is 

dan ook dat het voor de klant niet duurder 

is, wel duurzamer. 

Highlights 

• De huidige generatie datacenters lopen 

tegen hun grenzen aan voor wat betreft 

energiegebruik 

• Door datacenters in een grid te plaatsen, 

hoeven ze niet langer te worden ingericht 

om piekbelastingen op te vangen 

• De nieuwe generatie datacenters is 

kleiner en wordt dicht bij plekken gebouwd 

waar de restwarmte kan worden 

hergebruikt 

Weblinks 


• www.thegreengrid.org/ 

• www.hostwise.nl/ 

• www.gbo.overheid.nl/fileadmin/GBO/ 

GBO.Overheid_Green_Me_Up_Scotty. 

pdf 

• www.itprofessional.be/opinion. 

cfm?id=101721 


27

practijkcase energiebeleid 

“Smart energy grid motor econo 

Het energienetwerk wordt de beperkende factor als markt en politiek niet snel de 

handen ineen slaan en het huidige netwerk transformeren naar een smart energy 

grid. “Het is namelijk niet goed te voorspellen waar en wanneer mensen straks hun 

elektrische auto willen opladen.” 

Still uit een reclamecampagne voor smart grids van het Amerikaanse GE Energy. Beeld: GE Energy 

Door Mirjam Hulsebos 

Het huidige elektriciteitsnetwerk 

is niet in staat toenemende fluctuaties 

in vraag en aanbod op te 

vangen. Met nieuwe bronnen als wind- en 

zonne-energie wordt het aanbod in hoge 

mate onvoorspelbaar. En ook de vraag gaat 

steeds heviger fluctueren. Dit zegt Guido 

Bartels, general manager Energy & Utility 

Industry bij IBM in Amerika en voorzitter 

van de GridWise Alliance, een lobbygroepering 

waarin nutsbedrijven, ICT en 

politiek samenwerken aan een plan om de 

nationale energievoorziening van Amerika 

te transformeren. 

Bartels vindt het een uitdaging in Amerika 

te mogen werken. “Europa heeft heel lang 

het leiderschap gehad als het gaat om 

energievraagstukken. Maar met de nieuwe 

regering Obama is de VS die achterstand 

hard aan het inhalen. De politiek en de 

markt zien samen in dat we dit moment 

van teruglopende vraag moeten aangrijpen 

om de energievoorziening drastisch 

te transformeren. Niet alleen omdat dat 

nodig is om een duurzame toekomst te 

kunnen realiseren, ook omdat een smart 

energy grid een motor is van economische 

groei. Investeringen in een flexibel en 

adaptief energienetwerk zullen de impact 

van het internet op economische groei en 

op onze samenleving doen verbleken.” 

Geïntegreerde aanpak 

Nu sinds twee jaar wereldwijd meer dan de 

helft van alle mensen in steden woont en 

in 2050 bijna driekwart, ligt het antwoord 

voor het ontwikkelen van een duurzame 

economie in de steden. “Vooral daar 

komen op geconcentreerde schaal zoveel 

zaken bij elkaar dat je een drastisch gemoderniseerd 

energy grid nodig hebt om dat 

te ondersteunen.” 

Met ‘zoveel zaken’ doelt Bartels onder 

meer op het feit dat vrijwel alle sectoren 

in hoog tempo transformeren naar drie i’s: 

instrumented, interconnected en intelligent. 

Steeds meer apparaten en alledaagse 

objecten zijn voorzien van sensoren, die 

allerhande gegevens verzamelen. Die 

gegevens worden via wijdverspreide communicatienetwerken 

bij elkaar gebracht 

en vervolgens geanalyseerd. Daarna zetten 

ze automatisch nieuwe processen in 

gang. Denk aan slimme energiemeters of 

sensoren in het elektriciteitsnetwerk die 


practijkcase energiebeleid 

mische groei” 

ENERGIE & ICT 

Slimme meters van Liander, 

een gesprek met directeur 

Peter Molengraaf 

In Amsterdam Geuzenveld plaatst 

netbeheerder Liander (voorheen Continuon) 

de komende tijd, onder voorbehoud, 

meer dan 700 slimme meters in 

bestaande woningen. 

Wat wil Liander hiermee bereiken? 

“Liander heeft inmiddels al meer dan 

80.000 slimme meters g nstalleerd in 

verschillende pilotprojecten. Geuzenveld 

is bijzonder omdat de meters 

gekoppeld zijn aan displays, waarop het 

energieverbruik is af te lezen. Een jaar 

lang wordt aan de hand van dat display 

met bewoners samen gekeken naar 

besparingsmogelijkheden.” 

Wat is het voordeel van slimme meters? 

“Zowel de netbeheerder als de 

consument hebben dan inzicht in het 

energieverbruik. Er zijn enorm veel 

schommelingen in het energieverbruik, 

en vanwege de toename van 

decentraal opgewekte stroom ook in 

het aanbod. Er zijn dus ook veel pieken. 

Maar die pieken bepalen de capaciteit 

die we moeten leveren. Daarom is het 

van belang om consumenten bewust 

te maken van hun gebruik. Bovendien 

is het mogelijk om met behulp van 

uitgekiende dalurentarieven mensen te 

stimuleren minder stroom te gebruiken 

op piekmomenten. Dat is ook goed voor 

de portemonnee. ” 

De politiek lijkt niet erg gecharmeerd 

over één aspect van slimme meters: privacy. 

Continu inzicht in iemands gebruik 

zou de persoonlijke levenssfeer teveel 

schaden. Hoe staat Liander hier in? 

“Wij zijn bezig met een certificering 

van de hele keten. Dat stemmen we ook 

af met maatschappelijke organisaties 

als de Consumentenbond. Wat wij kunnen 

doen is alles zo transparant mogelijk 

aanpakken. Maar een oordeel vellen 

over de noodzaak van de invoering van 

slimme meters is niet aan ons. Dat is 

aan de minister en het parlement.” (TZ) 

Steeds meer apparaten zijn voorzien van sensoren. 

Highlights 

• Drie i’s: instrumented, interconnected en 

intelligent 

• Flexibel en adaptief energienetwerk 

nodig om duurzame energie én economische 

groei te stimuleren 

• Energiebedrijven kunnen deze transformatie 

niet alleen doorvoeren. 

Weblinks 


• www.ibm.com/ibm/ideasfromibm/us/ 

smartplanet/topics/utilities/20081124/ 

index2.shtml 

• www.gridwise.org 

• www.essentelektrischrijden.nl/ 

• www-03.ibm.com/industries/utilities/ 

us/ 


29

practijkcase bouw 

Kleine computer als 

slimme meter 

ENERGIE & ICT 

De slimme meter van meterbedrijf Metsens, de Data Home Unit, stuurt de verbruikgegevens alleen door 

naar de eigen computer van de verbruiker. Zo krijgt de verbruiker inzicht in het energieverbruik, zonder dat 

anderen kunnen meekijken. Niet alleen huishoudens maar ook het MKB en bouwpartijen zijn g nteresseerd. 

Door Harmen Weijer 

Vooral energieleverancier Oxxio 

investeert fors in de slimme meter. 

De energieleverancier biedt de 

eigen slimme meter gratis aan voor klanten, 

maar lang niet iedereen wil dat hun 

gegevens over het water-, elektriciteits- en 

gasverbruik naar een extern bedrijf gaan. 

Consumentenorganisaties maakten zich 

tezamen met onder meer de SP succesvol 

hard voor dat de slimme meter niet 

verplicht wordt uitgerold. Men mag nu op 

vrijwillige basis besluiten om een dergelijke 

meter te laten plaatsen. 

Een interessant alternatief is de DHU van 

Metsens. “Het is niet meer dan een kleine 

computer die wij in de meterkast plaatsen,” 

vertelt directeur Wil van Paridon 

van Metsens. Hij is afkomstig uit de 

IT-industrie en heeft de software voor de 

computer samen met studenten van het 

Hanze Institute of Technology in Assen 

ontwikkeld. “De huidige energiemeter in 

de meterkast heeft standaard een poort 

(P1) over om deze gegevens intern te 

gebruiken, conform de Nederlandse ‘smart 

meter requirements’. Deze data worden 

in onze DHU opgeslagen en draadloos of 

bedraad doorgegeven aan de thuis- of 

bedrijfscomputer. Daarop wordt een door 

ons ontwikkeld programma g nstalleerd, 

waarop men het verbruik ‘real time’ kan 

volgen. Belangrijk is dat wij niet alleen het 

aantal verbruikte kWh’s vermelden, maar 

ook hoeveel dit precies kost in euro’s. Ook 

kan de verbruiker vergelijken met eerdere 

perioden. Dat zet volgens ons pas echt aan 

tot besparing.” 

Data binnenshuis 

Anders dan bij het model van het slim 

meten door de energiebedrijven blijven 

deze data in eerste instantie binnenshuis. 

“Levering van de data aan de netwerken 

productiebedrijven voor energie en water 

blijft natuurlijk altijd mogelijk maar in 

ieder geval worden de data middels onze 

software direct doorgegeven aan de verbruiker.” 

De unit is voorbereid voor het moment dat 

apparaten steeds ‘slimmer’ worden. Van 

Paridon: “Het is nu nog niet mogelijk, maar 

binnen vijf jaar hebben apparaten, zoals 

een wasmachine of een koffiezetapparaat, 

maar ook verlichting, een communicatiemodule 

in zich die het verbruik doorgeven.” 

Ook de unit zelf kan nog kleiner. 

“Het is een computer zonder draaiende 

delen, zoals een ventilator. In de verdere 

ontwikkeling moet hij veel kleiner kunnen 

worden, zoiets als een wat ruim uitgevallen 

USB-stick.” 

Metsens wil met het slimme-meterconcept 

vanwege het schaalvoordeel 

aansluiten bij het bouwproces van projectontwikkelaars, 

bouwbedrijven en woningbouwverenigingen. 

“Maar we worden ook 

door MKB-bedrijven benaderd. Zo zijn we 

druk bezig met drie pilots. Door Warenhuis 

Vanderveen in Assen zijn we benaderd, 

nadat zij stevige wateroverlast hadden 

gehad. Het bijvullen van een aquarium 

was een hele nacht doorgegaan, maar 

daar kwam men, en de onderburen, pas 

de volgende dag achter. Met onze meter 

wordt bij overmatig verbruik een alarm per 

sms verstuurd. Dat had hen tienduizenden 

euro’s gescheeld.” 

Camping 

Een ander project is het meten van het 

waterverbruik op een camping. Een grote 

camping met veel vaste staanplaatsen 

en recreatiewoningen wil het verbruik 

van elektriciteit en water dagelijks op de 

bedrijfscomputer kunnen volgen. Dat is 

ook mogelijk.” 

Van Paridon wil de DHU introduceren in 

het bouwproces. Dat betekent dus dat hij 

aan tafel wil komen bij de grote bouwondernemingen, 

maar ook gemeenten die 

wijken willen ontwikkelen. “Een van Nederlands 

grootste bouwbedrijven heeft serieuze 

interesse getoond. En de gemeente 

Assen wil drieduizend woningen verduurzamen, 

onder meer in de wijk Kloosterveen. 

Daar kan de DHU bij helpen.” 

Highlights 

• Slimme meter Metsens houdt data binnenshuis 

• Energieverbruiker ziet verbruik ‘real 

time’ op eigen computer 

• MKB, bouwondernemingen, gemeenten 

en woningcorporaties g nteresseerd 

Weblinks 


• www.metsens.nl 

• www.hajerestaurants.com 

• www.kloosterveste.info 


PRAKTIJKCASE ENERGIEVOORZIENING 

Horizontaal stapelen 

halveert energiekosten 

ENERGIE & ICT 

Alle computersystemen bij elkaar verbruiken net zo veel energie als de luchtvaart. De helft daarvan komt 

voor rekening van de datacenters. Door over te stappen naar moderne serversystemen, kunnen tientallen 

procenten op energie worden bespaard. Bedrijven als PGGM en Robeco zijn al over. 

(per vierkante meter) van alle, behalve de 

meest moderne, rekencentra tekort schiet, 

moeten vaak slots in de rekken worden 

opengelaten. 

Wat de blades desondanks toch interessant 

maakt, is dat ze in totaal aanzienlijk 

minder stroom (en dus koeling) nodig 

hebben. Waar elke autonome server zijn 

eigen voeding en ventilatiesysteem bevat, 

worden die door alle blades in hetzelfde 

chassis gedeeld. Omdat ze meervoudig 

zijn uitgevoerd, kunnen deze onderdelen 

bovendien dynamisch, al naar gelang de 

behoefte, worden bijgeschakeld. 

een bijproduct van een veel grotere besparing. 

Omdat niet alleen de voeding en 

koeling maar ook de dure netwerkaansluitingen 

door de blades worden gedeeld, kan 

flink op hardware worden bespaard. 

Migraties naar een blade-infrastructuur 

worden dan ook niet zelden ingezet 

vanwege besparingen op de hardware. Die 

gemiddelde bezettingsgraad van minder 

dan 15 procent is daarbij de belangrijkste 

aanjager. De energiebesparing die daarvan 

het gevolg is, is dan een leuke bijkomstigheid 

voor het duurzaamheidsonderdeel 

van het jaarverslag. 

door Aad Offerman 

Wie nu zijn rekencentrum 

vernieuwt of uitbreidt, koopt 

waarschijnlijk geen losse 

serversystemen meer. In plaats van de 

bekende platte computerkasten die direct 

boven elkaar in een standaard 19"-rek worden 

geplaatst, wordt steeds vaker gekozen 

voor een zogenaamde ‘blade-infrastructuur’. 

Deze systemen danken hun naam 

aan de vorm van de hardware: servers 

bestaan uit losse borden waarvan er meer 

dan een dozijn tegelijk in een chassis kunnen 

worden ondergebracht. Dat chassis 

past op zijn beurt weer in een rek. 

Omdat de blades rechtop naast elkaar 

staan, is zo’n chassis aanzienlijk hoger dan 

een losse server. Van HP, de marktleider op 

dit gebied, passen er maximaal drie chassis 

in een rek. Maar alles bij elkaar kun je op 

deze manier in dezelfde ruimte toch flink 

wat meer servers kwijt. Vandaar dat men 

ook spreekt van ‘high density’ systemen. 

Energiegebruik 

Ruimtegebrek is echter zelden het eerste 

probleem van de beheerder van een 

datacenter. Stroomverbruik en koeling zijn 

meestal veel nijpender. Sterker nog: de 

blades verergeren deze problematiek op 

plaatselijk niveau. Omdat de koelcapaciteit 

Virtualisatie 

Daar komt nog eens bij dat deze bladecomputers 

meestal in combinatie met 

virtualisatie worden toegepast. Daarbij 

worden meerdere besturingssystemen (virtuele 

machines) tegelijkertijd op hetzelfde 

serversysteem gedraaid. Dat is van belang 

als je bedenkt dat servers meestentijds 

niets staan te doen. Ze worden gedimensioneerd 

op hun piekvermogen. Meestal 

komt hun gemiddelde belasting daardoor 

niet boven de 15 procent uit. Dat betekent 

bijvoorbeeld ook dat de voeding zeer inefficiënt 

draait. 

Door meerdere virtuele machines op hetzelfde 

systeem te combineren, kan die belasting 

volgens Hans van den Broek, de CTO van 

HP Nederland, naar meer dan 50 procent 

omhoog worden gebracht. In combinatie 

met moderne koelconcepten kun je zo de 

energiekosten meer dan halveren. Houd je 

het bij de overstap naar blades en virtualisatie, 

dan kan er nog steeds een derde van af. 

Besparingen 

Om het belang van deze technologie aan 

te geven: de ICT-sector is verantwoordelijk 

voor 2 procent van alle energieverbruik. 

Dat is net zo veel als de hele luchtvaartindustrie. 

De helft daarvan komt voor rekening 

van de datacenters. Zoals wel vaker 

zijn ook in dit geval de milieuopbrengsten 

Highlights 

• ICT-sector verantwoordelijk voor 2 procent 

van het energieverbruik 

• Meervoudige blades gebruiken aanzienlijk 

minder stroom 

• Energieverbruik rekencentrum kan 

worden gehalveerd 

Weblinks 


• en.wikipedia.org/wiki/Blade_server 

• h71028.www7.hp.com/enterprise/ 

cache/80316-0-0-152-472.html 

• www.ibm.com/systems/bladecenter/ 

• ftp.compaq.com/pub/products/servers/blades/idc-tco-deployment.pdf 


31

energieonderzoek 

Optische laag kan chip 

opwaarderen 

Het energiezuiniger maken van microprocessors is een van de prioriteiten van grote chipfabrikanten als 

Intel en IBM. Met een zuinige chip hoeft de laptop of mobiele telefoon namelijk minder vaak in het stopcontact. 

Voor desktops speelt dat probleem minder. Toch is energie-efficiency ook in deze apparaten van 

groot belang. Chips worden namelijk zo heet dat ze niet goed meer werken. Onderzoekers van de Technische 

Universiteit Eindhoven (TU/e) denken de oplossing hierin te vinden: licht. Een gesprek met professor 

Andrea Fiore en universitair hoofddocent Jos van der Tol. 

voorspelde dat het aantal componenten 

per chip iedere een tot twee jaar zou verdubbelen. 

En dat gebeurde ook, jarenlang. 

“Maar het werd een self fullfilling prophecy,” 

zegt Jos van der Tol van de faculteit 

Electrical Engineering, “en nu zien we toch 

een vervlakking van de curve optreden en 

dus heeft de chipindustrie een probleem.” 

Meetopstelling om ultralage energie van optische transistors te meten. Foto’s: Christiaan Krop 

Door Tijdo van der Zee 

Duizenden kilometers glasvezelkabels 

op de bodem van oceanen 

verbinden de continenten. En 

gemeenten investeren miljoenen euro’s 

in ‘fiber to the home’ een aansluiting van 

elk huishouden op het glasvezelnetwerk. 

Waarom? Door die kabels stroomt licht, 

een medium waarmee supersnel en zonder 

warmteverlies grote hoeveelheden data 

kunnen worden getransporteerd. De 

voordelen van licht zijn evident. Maar in de 

wereld van de chip is het elektrische circuit 

heer en meester. Aan de TU/e proberen 

onderzoekers ook gebruik te maken van 

lichttransport, maar dan op millimeterschaal. 

Professor Andrea Fiore van de 

faculteit Applied Physics legt uit hoe dat 

vorm moet krijgen. “Boven op de normale 

chip plaatsen we een halve micrometer 

dikke laag indiumfosfide, een materiaal 

dat in staat is zowel licht te produceren, te 

transporteren en ook weer te ontvangen. 

Zo ontstaat dus een extra optisch netwerk, 

dat dient als een soort upgrade van het 

normale elektrische circuit.” 

Wet van Moore 

Het aantal transistors op reguliere chips 

neemt enorm toe en dat geldt ook voor de 

hoeveelheid data die hiertussen getransporteerd 

worden. Enkele jaren geleden 

verving koper het veel minder goed 

geleidende aluminium in de bedradingen 

op de chips. Een innovatie. Toch loopt deze 

conventionele elektrische techniek tegen 

de grenzen aan. Chips worden te heet en 

kunnen nauwelijks nog gekoeld worden. 

Al bij een temperatuur van 100 0 C verlopen 

processen op een chip minder goed. “In 

de zomer heeft mijn computer een hogere 

basistemperatuur en dan merk ik dat hij 

trager is,” zegt Fiore. Dit hitteprobleem 

ondermijnt de ‘Wet van Moore’. Gordon 

Moore werkte in de jaren ’60 bij Intel en hij 

De oplossingsrichting van de Eindhovense 

onderzoekers is veelbelovend, zo oordeelden 

subsidieverstrekkers. In december 

kreeg de onderzoeksgroep, waarin ook 

deelnemen professoren Harm Dorren en 

Meint Smit van Electrical Engineering en 

dr. Richard Notzel van Applied Physics, een 

miljoen euro van de universiteit onder het 

High Potential Research Programme. Dat 

geld wordt voornamelijk aangewend om 

het aantal promotieplaatsen uit te breiden 

en die te vullen met de knapste koppen 

ter wereld. “We hebben net een Iraanse 

aangesteld. Je kunt begrijpen dat veel tijd 

gaat zitten in het regelen van visa en dergelijke. 

We moeten dat ervoor overhebben 

om de beste mensen te halen. Promovendi 

willen meestal naar Amerika. Het kost veel 

moeite om hen ervan te overtuigen dat 

we hier in Nederland baanbrekend werk 

verrichten.” 

Obstakels 

Extra intellect kan de onderzoeksgroep 

goed gebruiken. Er zijn namelijk veel obstakels 

te overwinnen. Zo moet er nog een 

oplossing worden gevonden om de laag 

indiumfosfide aan de siliconchip te bevestigen. 

“De laag moet er op ‘gelijmd’ worden. 

Er zijn elders in de wetenschap hoopvolle 

resultaten geboekt, maar wij hebben die 

nog niet concreet kunnen toepassen,” zegt 

Van der Tol. Daarnaast is het warmteprobleem 

nog niet opgelost. De geleiding van 

licht door vezels levert nagenoeg geen 


energieonderzoek 

ENERGIE &ICT 

Dat is veel goedkoper, makkelijker en je 

zit niet snel tegen de grens aan van het 

aantal lasers. Het is op industriële schaal te 

produceren.” 

Volgens Jos van der Tol sluit het onderzoek 

naar het optische circuit goed aan bij de 

markt. “Wij maken niet een geheel nieuwe, 

optische, chip. Met opzet proberen we 

alleen die extra laag te maken, die op de 

conventionele chip gelijmd kan worden. De 

chipindustrie is een miljardenbusiness. Die 

willen we natuurlijk niet tegen de haren 

instrijken.” Fiore voegt daar aan toe: “Nu 

krijgen we ons geld uit de wetenschappelijke 

hoek, maar we streven ook naar 

samenwerking met grote bedrijven als IBM 

of Intel.” 

warmte op. De laser – het mechaniek dat 

licht produceert – doet dat wel, net als de 

lichtreceptor. “En die warmte kunnen we 

niet aan de laag er onder afgeven, want die 

is van zich zelf al heet genoeg,” zegt Van 

der Tol. Een derde obstakel heeft te maken 

met de schaal van het optische circuit. 

Wanneer de professoren spreken over 

lasers, bedoelen ze niet een machine die 

een vernietigende straal licht produceert. 

De lasers in het lab in Eindhoven zijn nanotechnologische 

mechaniekjes die slechts 

enkele duizenden fotonen uitstoten. De 

onderzoekers zijn er nog niet uit op welke 

manier ze deze lasers kunnen aanzetten, 

want een stroomstootje kan het minuscule 

apparaat al snel kapot maken. Ten slotte 

bieden ook de routers nog hoofdbrekens. 

Dat zijn punten waarop licht kan worden 

omgeleid, zodat meerdere routes mogelijk 

zijn op de laag indiumfosfide. Deze ontvangen 

het licht, gebruiken vervolgens een 

elektrisch signaal om dat in een andere 

richting weer naar buiten te sturen. “We 

moeten nog een manier zien te vinden 

waarop dit hele mechanisme in de routers 

optisch wordt. We willen geen elektriciteit 

gebruiken.” 

Datacenters, zoals van KPN, worden ook 

erg heet en hebben voortdurend koeling 

nodig. Google kwam al met het idee om 

een datacenter in zee te bouwen. Fiore: 

‘Dat is een heel andere schaal natuurlijk. Er 

zijn echter wel degelijk parallellen te trekken 

met de hitteproblematiek in een chip. 

Al die schakelaars produceren hitte, net als 

de conventionele schakelaars op een chip. 

Je moet een manier zien te vinden om die 

technologie energie-efficiënter te maken.’ 

Miljardenbusiness 

De onderzoeksgroep komt talrijke hindernissen 

tegen. Toch denken de onderzoekers 

dat hun methode betere toekomstperspectieven 

biedt dan die van concurrerende 

onderzoeksgroepen. ‘Een andere 

methode is het plaatsen van losse lasers 

op de siliconlaag,’ zegt Fiore, maar deze 

moet je allemaal op de chip monteren. Dat 

is een hele dure oplossing en uiteindelijk 

zullen het altijd te weinig lasers blijken. In 

ons systeem zijn de lasers g ntegreerd. 

De onderzoekers durven geen voorspelling 

te doen over het tijdstip waarop hun technologie 

zijn intrede kan doen in de markt. 

“Dat hangt natuurlijk ook van de markt 

af, en zoals gezegd, die begint de pijn te 

voelen van de beperkingen van de huidige 

technologie,” zegt Van der Tol. Overigens is 

het niet de gewone consumentendesktop 

waarin we de hybride elektrisch-optische 

chip het eerst kunnen verwachten. Volgens 

professor Fiore zullen het eerst de grote 

apparaten zijn die echte denkkracht nodig 

hebben. “Zo gaat dat altijd natuurlijk. 

Later zal de prijs dalen en de technologie 

ook beschikbaar komen op de ‘gewone’ 

markt.” 

Highlights 

• Hitte staat chipontwikkeling in de weg 

• Glasvezels kunnen aluminiumbedrading 

ondersteunen 

• Extra laag indiumfosfide concurreert 

niet met conventionele techniek 

Weblinks 


• www.tue.nl 

• www.intel.com/technology/mooreslaw/ 

• www.research.ibm.com/photonics/ 


33

eportage 

zoektocht naar geld voor 

energiebesparing loont 

Ondanks de crisis maken bedrijven nog weinig gebruik van beschikbare financiële middelen voor energiebesparende 

maatregelen bij gebouwen. De overheid geeft subsidies en fiscale voordelen, maar ook banken 

en energiebedrijven bieden regelingen om energiebesparing financieel aantrekkelijker te maken. 

Installatiebedrijf Wemmers uit Bleskensgraaf heeft op haar nieuwe pand een dak met zonnecellen aan laten leggen. Het bedrijf kreeg met de EIA een groot deel van de 

belasting terug (foto Wekadak Systemen). 

Door Norbert Cuiper 

Er bestaan al verschillende manieren 

om energiebesparende maatregelen 

te financieren, maar veel van de 

mogelijkheden blijven nog onbenut. Soms 

zijn subsidiepotjes direct leeg, andere potjes 

raken niet eens op. Daarnaast zijn ook 

fiscale maatregelen interessant voor het 

bedrijfsleven. Bestaande fiscale regelingen 

zijn de Milieu Investeringsaftrek (MIA), de 

Willekeurige Afschrijving Milieu-investeringen 

(Vamil) en de Energie Investeringsaftrek 

(EIA). “Vooral de EIA is interessant 

doordat 14 procent van de investering is 

terug te verdienen,” zegt senior programma-adviseur 

Kees Jan Hoogelander van 

SenterNovem. Voor de EIA is een budget 

van 139 miljoen euro beschikbaar. Begin 

dit jaar is de EIA uitgebreid met een bonus 

voor verbetering van de energie-index 

met minimaal 0,30 en als het gebouw 

uitkomt op minimaal label B. Hoogelander 

verwacht hierdoor een toename in het 

gebruik van de EIA-regeling. Met de Groenregeling 

stimuleert de overheid zogeheten 

Groenprojecten, projecten die een positief 

effect op het milieu hebben. Hoogelander: 

"Via een belastingvoordeel voor groene 

spaarders en beleggers kunnen banken 

een lening met een lager rentetarief verstrekken 

voor bijvoorbeeld een duurzaam 

gebouwde woning, een windpark of een 

biologisch landbouwbedrijf." Aantrekkelijk 

is dat de Groenregeling te combineren 

is met de SDE-regeling. Sinds 2008 is de 

regeling uitgebreid met bonussen van 

50.000 en 100.000 euro voor verbetering 

tot label B en A. De bonus voor verbetering 


eportage 

Het Van der Valk hotel in Breukelen heeft met de EIA-regeling 13 procent bespaard op de aanschaf van HR++ 

ketels (foto H de Jong/Panoramio). 

goedkoper om hun vloeren, muren en 

daken te isoleren. Ook kunnen ze subsidie 

krijgen op HR++ glas. Wie een woning 

heeft van vóór 1995 en HR++ glas laat aanbrengen, 

kan tot 20 procent van het investeringsbedrag 

terugkrijgen. De voorstellen 

zullen per 1 juli 2009 ingaan en gelden 

tot eind volgend jaar, als de Eerste Kamer 

net als de Tweede Kamer het wetsvoorstel 

goedkeurt. 

Naast de landelijke regelingen bestaan er 

ook provinciale regelingen om energiebesparing 

en duurzame energie te stimuleren. 

Die zijn behoorlijk populair. Zo was de 

Groningse subsidieregeling ondanks het 

forse budget van 500.000 euro binnen een 

dag na openstelling op 1 maart uitgeput. 

Ook gemeenten zoals Delft, Apeldoorn 

en Eindhoven hebben een regeling om 

energiebesparing te stimuleren. Op de 

Energiesubsidiewijzer op de site van Meer 

met Minder, het nationale energiebesparingprogramma 

voor de bestaande bouw, 

staat hierover meer. 

van het label met minimaal twee stappen 

vervalt. Reden is de aanpassing van de 

Groenregeling, waardoor het ministerie 

van Financiën moest schuiven met het 

budget. 

Dé subsidieregeling voor duurzame energie 

is de SDE, de Stimulering Duurzame 

Energieproductie. Vooral de subsidie voor 

zonnepanelen is erg in trek. De SDEregeling 

geeft maximaal 32,4 cent subsidie 

voor elke kWh die met de zonnepanelen is 

opgewekt. Hoogelander: "Het budget van 

88 miljoen raakte snel op. Er ontstond een 

stormloop op de subsidie." Niet elke subsidie 

voor duurzame energie is zo gewild: 

de Stimuleringsregeling voor Duurzame 

Warmte heeft nog 15 miljoen euro over van 

het budget van 20 miljoen euro. Deze regeling 

is bedoeld als subsidie voor warmtepompen, 

micro-warmtekracht en zonneboilers. 

“Deze regeling loopt minder hard, 

maar dat komt ook doordat hij pas sinds 

eind 2008 is ingevoerd,” zegt Hoogelander. 

Crisismaatregelen 

Vanwege de economische crisis werkt de 

overheid aan nieuwe financiële en fiscale 

maatregelen, zo meldt Hoogelander. Om 

particulieren te stimuleren om te investeren 

in energiebesparende maatregelen 

komt er een energiebesparingkrediet. Het 

Rijk geeft hiervoor een garantie waardoor 

huiseigenaren een goedkope lening 

kunnen afsluiten voor investeringen in 

hun huis, zoals zonnepanelen en warmtepompen, 

maar ook woningisolatie en 

zuinige cv-ketels. "Dit is vooral bedoeld 

voor bewoners met lage inkomens," zegt 

Hooge lander. Daarnaast start deze zomer 

een subsidieregeling waarmee huiseigenaren 

een vergoeding van ongeveer 200 

euro krijgen voor het maatwerkadvies over 

de beste energiebesparingsmaatregelen 

voor hun huis. Hiervoor is 12 miljoen euro 

uitgetrokken voor 2009 en 2010. 

Derde crisismaatregel is de aanpassing en 

uitbreiding van de Groenregeling. Voor 

particulieren wordt de ondergrens voor 

zonnecellen, zonnecollectoren en warmtepompen 

verlaagd van 22.689 euro naar 

nul euro. Hiermee komt de regeling voor 

consumenten beschikbaar, zegt Hoogelander. 

Ook stijgt de leentermijn van 10 

naar 15 jaar. De aanpassing sluit aan op de 

stimuleringsregeling Duurzame Energie 

(SDE). Verder wordt de EIA uitgebreid voor 

woningcorporaties. Hiervoor is zowel in 

2009 als in 2010 160 miljoen euro per jaar 

beschikbaar. Voorwaarde is dat woningen 

minimaal label B krijgen of minimaal twee 

stappen in het label hoger komen. 

BTW verlaging 

Tot slot heeft staatssecretaris van Financiën 

Jan Kees de Jager voorgesteld het 

BTW-tarief voor woningisolatie tijdelijk te 

verlagen van 19 procent naar 6 procent. 

Hiermee wordt het voor huiseigenaren 

Banken 

Maar niet alleen overheden bieden 

regelingen aan om energiebesparende 

maatregelen bij woningen te financieren. 

Ook banken financieren –crisis of niet – 

dergelijke maatregelen steeds meer. Dat 

komt omdat energie een steeds groter 

aandeel heeft in de woonlasten, zegt Pieter 

Noorman, projectmanager Maatschappelijk 

Verantwoord Ondernemen van 

Rabobank Nederland. Hij verwacht dat de 

lage energieprijzen gaan stijgen, waardoor 

energiebesparing weer interessanter 

wordt. Ook zijn duurzame gebouwen 

behoorlijk in trek. Dit zorgt ervoor dat deze 

gebouwen een lager risicoprofiel opleveren 

voor financiering. Noorman voegt eraan 

toe dat duurzaamheid één van de kernwaarden 

is van de Rabobank. "Dat zien we 

graag bevestigd bij onze klanten." 

Eén van de regelingen van Rabobank is de 

klimaathypotheek voor woningen. Deze 

hypotheek biedt 1 procent rentekorting 

over maximaal een lening van 100.000 

euro. Deze aanbieding verdwijnt mogelijk 

deze zomer, zegt Noorman. "Hiervoor moet 

een alternatief komen." Mogelijk alternatief 

is uitbreiding van de groenfinanciering. 

Hierbij worden fiscale voordelen 

vertaald naar voordelige leningen. Groenfinanciering 

wordt momenteel vooral 

gebruikt door de duurzame utiliteitsbouw, 

maar door de aangekondigde verlaging 

van de ondergrens kunnen consumenten 


35

we gaan vooruit 

Op weg naar 

duurzaam 

energieverbruik 

Overheden, bedrijven, woningcorporaties en andere 

grootverbruikers hebben de slimme meter van Eneco 

ontdekt. Deze digitale energiemeter kan op afstand worden 

uitgelezen. 

Heeft uw organisatie meerdere energieaansluitingen? 

Dan gaat Eneco MDDS speciaal voor u nog een stap verder: 

met de e-DataPortal heeft u het werkelijke energieverbruik 

per energieaansluiting in één overzicht. 

Wilt u meer informatie? Neem direct contact op met 

Eneco MDDS via telefoonnummer +31 (0)88 895 2600 

of kijk op www.eneco.nl/mdds. 

 

 

 

 

Ook voor U dé partner 

om duurzame ambities 

waar te maken 

Duurzame energie-installaties liggen 

binnen handbereik. Snel, met beperkte 

risico’s en zoals ú het wenst. 

Maak kennis met het rendement van 

ZON Energie Groep. 

NU 

De belangrijkste weten regelgeving in één handzame pocket 

Pocket Energierecht 2008/2009 

In de nieuwe Pocket Energierecht is de belangrijkste 

en meeste recente weten regelgeving opgenomen: 

helder, overzichtelijk en actueel. 

• De pocket bevat de stand van zaken met 

betrekking tot de regulering van de gas- en 

elektriciteitsmarkt 

• In een aantal gevallen zijn voorgestelde of 

nog niet in werking getreden wijzigingen in de 

regelgeving alvast (in cursief) opgenomen 

• Bij de artikelen is bovendien gebruik gemaakt 

van handige trefwoorden in de marge. 

Met de Pocket Energierecht hebt u een gedetailleerd 

en compleet overzicht altijd bij de hand. 

Bestel het boek Energierecht 2008/2009 

nu met 15% korting 

Wilt u automatisch de nieuwste editie 

met 15% korting ontvangen? 

Dat kan met een abonnement 

op de Pocketreeks Energierecht. 

Bestelcode: 978 90 12 12406 5 

Prijs: € 59.75 

Bestel via sdu@sdu.nl, 

070-378 98 80 

of www.sdu.nl/energie 

Onze uitgaven zijn ook 

verkrijgbaar in de boekhandel 


eportage 

Het Heerlense appartementencomplex Vrieheide is g soleerd dankzij zachte leningen van Essent. 

straks op eenvoudige wijze gebruik maken 

van deze regeling voor het realiseren van 

energiebesparing in hun woningen, zegt 

Noorman. 

Woonlasten 

Volgens Noorman is voor de klant het 

meest gunstig een energiezuinige woning 

te hebben die door de duurdere installaties 

boven de gemiddelde marktprijs ligt, maar 

waarvan de totale woonlasten lager zijn 

door de lagere energiekosten. "De klant 

zou extra financiering moeten krijgen voor 

een energiezuinig huis. Huiseigenaren met 

lagere woonlasten kunnen immers meer 

geld lenen. Ze kunnen mogelijk ook gebruik 

maken van de garantieregeling van 

Meer met Minder die is geënt op de nationale 

doelstellingen voor energiebesparing 

in de bouw of de SVn duurzaamheidlening 

bij renovaties. Nederlandse banken en het 

Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse 

gemeenten (SVn) hebben hiervoor 

het energiebesparingfonds opgericht, dat 

circa 600 miljoen euro voor 260 gemeenten 

bevat. 

goed terug te verdienen. Wel is hierbij een 

inkomenstoets van toepassing, maar volgens 

Noorman is dat wettelijk verplicht. 

Energiebedrijven 

Ook energiebedrijven bieden financieringsconstructies 

aan voor energiebesparende 

maatregelen. Essent biedt het programma 

BespaarGarant, dat energiebesparing 

combineert met meer comfort en de 

bewoners direct lagere exploitatiekosten 

(energielasten) garandeert. Dat vertelt Ger 

Kempen, manager Productontwikkeling 

en Kenniscentrum van Essent Energiediensten. 

"We nemen advies, ontwerp, bouw 

en exploitatie van een energiebesparende 

maatregel zelf in de hand en meten de 

energiebesparing. Dit corrigeren we met 

het aantal graaddagen, een indicatie voor 

het energieverbruik. Als het warmer is valt 

het energieverbruik namelijk lager uit. Dit 

is van belang voor de bonusregeling, waarbij 

Essent en huiseigenaar elk 50 procent 

ontvangen van het extra kostenvoordeel 

als de besparing lager uitvalt dan de gegarandeerde 

energiebesparing.” 

Zachte lening 

Voor de woningbouw biedt Essent diverse 

financieringsvormen aan. De eerste is 

een hypotheek met een lage rente van 6 

procent, een lange looptijd en lage maandlasten. 

Hiervoor moeten bewoners een 

taxatierapport laten opstellen, maken ze 

notariskosten en moeten ze mogelijk een 

andere bank benaderen. Een tweede constructie 

is 'Financial Lease', een lening met 

een korte looptijd, waarvoor geen taxatie, 

notaris en inkomenstoets nodig zijn. Nadelen 

zijn de hoge rente (10 procent) en de 

hoge maandlasten. Een derde constructie 

is mogelijk in samenwerking met de gemeente 

of de provincie die energiebesparing 

stimuleert. Deze vorm staat bekend 

als 'zachte lening', die wordt gefinancierd 

uit het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. 

Bewoners kunnen een lening krijgen 

tot 12.500 euro, die ze na tien jaar weer afbetalen. 

Ook kunnen ze een hoger bedrag 

lenen, dat ze na 15 jaar moeten afbetalen. 

Voordelen hiervan zijn de lage rente (2 

procent) en de lage maandlasten. 

Kempen: "Als de maandlasten gelijk blijven 

of omlaag gaan krijgen bewoners vertrouwen 

in de financiering door Essent. 

Dat hebben we door Motivaction laten 

onderzoeken. Op basis hiervan hebben we 

het Bespaarplan Huis ontwikkeld, waarmee 

een huis met label D is op te waarderen tot 

label B. We stellen bijvoorbeeld voor om 

de cv-ketel te vervangen door een HR++ 

exemplaar en de spouwmuur te isoleren. 

Deze maatregelen leveren een aanzienlijke 

besparing op waarmee de investering binnen 

tien jaar is terug te verdienen." Kempen 

meldt dat Essent eerst in Limburg en Enschede 

het Bespaarplan Huis gaat uittesten 

alvorens het landelijk uit te rollen. Bewoners 

hoeven geen klant te zijn van Essent om 

voor financiering van energiebesparing in 

aanmerking te komen. "Er is geen sprake 

van koppelverkoop," aldus Kempen. 

Highlights 

• Subsidies en fiscale regelingen maken 

energiebesparing in de bouw aantrekkelijker 

• Gangbare regelingen van de overheid 

zijn de EIA, de SDE en de Groenregeling 

• Ook banken en energiebedrijven 

bieden financieringsconstructies 

Het 'leasen' van energiebesparende maatregelen 

is ook mogelijk. Rabobank-dochter 

De Lage Landen zorgt voor de financiering 

van bijvoorbeeld zonnepanelen, isolatie of 

een HR-ketel via energiebedrijf Nuon. Deze 

lening wordt over enkele jaren terugverdiend 

via de energiebesparing. Noorman: 

"De klant hoeft niet zelf te investeren, 

terwijl hij na circa zeven tot negen jaar 

eigenaar is van de zonnepanelen of een 

energiezuinig huis. In het algemeen zijn de 

energiebesparende maatregelen hierdoor 

Weblinks 


• www.energiebouwbeurs.nl 

• www.senternovem.nl/eia/praktijkvoorbeelden/index.asp 

• www.meermetminder.nl 

• www.rabobank.nl/particulieren/advies/wonen/duurzaam_wonen/ 


37


kema pioniert in china met 

hoogspanningsleiding 

p 

Het Zweedse energiebedrijf ABB gaat ’s werelds langste hoogspanningsleiding aanleggen tussen de Xiangjiaba 

waterkrachtcentrale in West-China naar Sjanghai in het oosten. KEMA is ingeschakeld om het kwaliteitsprogramma 

met betrekking tot de sleutelapparatuur rond de lijn te verzorgen. De opgedane ervaring is mogelijk 

van nut voor de aanleg van de nog langere hoogspanningsleiding tussen Adrar in Algerije en het Duitse Aken. 

Het nieuwe type transformator moet een belangrijke rol spelen in de aanleg van ’s werelds langste ultrahoogvolt 

sche hoogspanningsleiding in China. 

hoogspanningsleiding tussen Adrar in 

het zuiden van Algerije en Aken. New 

Energy Algeria gaat de lijn aanleggen om 

elektriciteit van zonnecentrales, waaronder 

de trogspiegelcentrale van 25 MW bij Hassi 

R’Mel die in aanbouw is, naar Europa te 

exporteren. 

“Er zijn geen technische grenzen aan de 

lengte van een hoogspanningsleiding. 

De economische haalbaarheid bepaalt de 

lengte. Voor een zeer groot vermogen en 

een zeer lange afstand zijn vrijwel altijd 

oplossingen te bedenken, bijvoorbeeld 

door een hogere bedrijfsspanning toe te 

passen of de aanleg van parallelverbindingen 

in geval van gelijkspanningslijnen en 

het in serie schakelen van blindvermogenscompensaties 

in het geval van wisselstroomlijnen,” 

aldus Aarten. 

Door Rijkert Knoppers 

is een grote uitdaging, 

omdat er nog nooit eerder in 

“Dit 

de wereld apparatuur voor 

zulke hoge spanningen met zo’n groot vermogen 

is gebouwd,” vertelt Thijs Aarten, 

lid raad van bestuur van KEMA en verantwoordelijk 

voor de activiteiten in onder 

meer China. “Er is geen voorbeeld om te 

volgen en de internationale standaarden 

en richtlijnen zijn nog niet toegepast voor 

dit spanningsniveau.” 

De hoogspanningsleiding, met een totale 

lengte van 2000 kilometer, krijgt een recordvermogen 

van 6400 MW en is in staat om 31 

miljoen mensen van stroom te voorzien. 

Transformator 

Onlangs zijn met succes de eerste proefnemingen 

met een ultrahoogvolt sche 

gelijkstroomtransformator (ultra high 

voltage direct current: UHVDC) voor de 

hoogspanningsleiding afgerond. Er komen 

verschillende UHVDC transformatoren in 

het netwerk, die de elektriciteit omzetten 

van wisselstroom naar gelijkstroom en 

andersom. Ook brengen de transformatoren 

voor het transport de elektrische spanning 

op een niveau van 800 kV. Dit is 33 procent 

hoger dan het voltage dat de 600 kV 

hoogspanningsleiding bij de Itaípu-dam in 

Brazilië gebruikt, de gelijkstroomleiding met 

tot nu toe het hoogste voltage ter wereld. 

Een dergelijke hoge spanning is belangrijk 

voor het efficiënt transporteren van elektriciteit. 

“Als de Itaípu-lijn in Brazilië met 800 

kV in plaats van 600 kV zou werken, zou het 

verlies van de lijn maar 56 procent van het 

huidige verlies bedragen,” verduidelijkt Yanny 

Fu, projectmanager van KEMA. “Naast 

het verlies in de lijn zijn er nog verliezen in 

de converterstations aan de zendende en 

ontvangende kant van ongeveer 2 procent.” 

Zonnecentrales 

Hoewel KEMA er nog niet bij betrokken is, 

kunnen huidige ervaringen bij de aanleg 

van de Chinese UHVDC leiding van nut 

zijn bij de geplande 3000 kilometer lange 

Highlights 

• De hoogspanningsleiding heeft een 

recordvermogen van 6400 MW 

• Ervaring belangrijk voor hoogspanningsleiding 

tussen Algerije en Duitsland 

• Spanning van 800 kV is belangrijk voor 

het efficiënt transporteren van elektriciteit 

Weblinks 


• www.abb.com 

• www.kema.nl 

• http://en.wikipedia.org/wiki/ 

Hassi_R%27mel_integrated_solar_ 

combined_cycle_power_station 

• http://ieeexplore.ieee.org/xpls/abs_ 

all.jsp?tp=&arnumber=4517112&isnum 

ber=4517029 


oductnieuws 

Blindvermogencompensatie voor windparken, elektriciteitsnetwerken 

en de industrie 

Met het nieuwe blindvermogencompensatiesysteem SVC Plus (Static Var Compensator) 

breidt Siemens Energy haar productenspectrum van flexibele wisselstroomtransmissiesystemen 

(FACTS) uit. Het systeem is gebaseerd op de innovatieve Voltage- 

Sourced-Converter-techniek (VSC) en is traploos regelbaar door IGBT-transistoren. Het 

systeem verbetert de spanningskwaliteit en stabiliteit in het elektriciteitsnet en maakt 

de aansluiting van variabele energiebronnen op het net mogelijk, zoals offshorewindparken. 

Siemens levert het systeem in ruimtebesparende, gestandaardiseerde en 

modulaire eenheden. Het lijkt op een bouwpakket dat uit vooraf geteste eenheden van 

25, 35 of 50 megavoltampère reactief (MVAr) bestaat, die afzonderlijk of ook parallel 

kunnen worden ingezet. De kern van SVC Plus, een wordt gevormd door de modulaire 

multilevel-vermogensomvormertechniek. In tegenstelling tot andere zelfstandige 

vermogensomvormer-topologieën is de spanningsvorm die door de SVC Plus wordt 

gegenereerd vanwege de multileveltechniek vrijwel sinusvormig. Hierdoor kunnen de 

laagfrequente harmonische filters die bij de huidige toepassingen noodzakelijk zijn, 

komen te vervallen, waardoor de benodigde ruimte voor het hele systeem aanzienlijk 

wordt verminderd. 

Meer info: www.siemens.nl 

Forse energiebesparing rooftop dankzij ethalpie 

Een forse energiebesparing door een nieuwe techniek waarbij met een roterend 

ethalpie-wiel warmte wordt teruggewonnen, kan met rooftopairco-units. Afhankelijk 

van de bedrijfsomstandigheden geven deze rendementsverbeteringen van 60 tot 90 

procent. Daarnaast zorgen de thermodynamische warmteterugwinning en koudemiddel 

R410A voor hoge EER-waarden. Als de units in deellast opereren neemt de EER toe, 

wat nog meer energie bespaart. Deze nieuwe serie van IBK Compac, Whisper, bestaat 

uit vijf uitvoeringen in capaciteiten van 39 tot 216 kW. Er is een omkeerbare warmtepompuitvoering 

voor koelen of verwarmen, een uitvoering voor alleen koelen, een 

omkeerbare warmtepompuitvoering en een uitvoering voor koelen, beide met ethalpie 

warmteterugwinning, en een omkeerbare warmtepompuitvoering met ethalpie 

warmteterugwinning voor speciale applicaties. De verdeling en de luchtkwaliteit zijn 

bepalend voor het comfort. Hiervoor zorgen de high efficiency direct aangedreven ventilatoren. 

De elektronische regeling maakt handmatige instelling overbodig en zorgt 

voor een optimale aanpassing aan de luchtbehoefte. De keuze uit de vele mechanische 

of elektronische filters heeft als voordeel dat de units ingesteld kunnen worden op 

specifieke omstandigheden waar hoge eisen aan de luchtkwaliteit gesteld worden. Bovendien 

zorgen de elektronische filters voor een verlaging van de operationele kosten. 

Meer info: www.ibkcompac.nl 

LED-armatuur voor accentverlichting 

ABB heeft een nieuwe LED-armatuur g ntroduceerd, waarmee snel en eenvoudig accentverlichting 

kan worden aangebracht. 

De nieuwe LED armatuur kan in een inbouwdoos, een hollewanddoos of een centraaldoos 

worden geplaatst, waardoor binnenshuis accentverlichting in de meterkast, bij de 

trap of in het plafond in een handomdraai is gerealiseerd. Accentverlichting bevordert 

de veiligheid in huis, bijvoorbeeld bij traplopen. De treden zijn altijd zichtbaar. 

De LED armatuur is geschikt voor montage in een 50 mm diepe inbouw-, hollewand- of 

centraaldoos. Door de steekbare aansluiting op de GU10 lampfitting is de armatuur 

snel te monteren. De LED armatuur wordt geleverd in drie verschillende kleuren afdekkingen: 

ivoorwit, alpinwit en mat-chroom. Hierdoor laat de armatuur zich eenvoudig 

integreren in een groot aantal omgevingen. De armatuur wordt compleet geleverd 

met LED lampje met zeer laag energieverbruik (1W). 

Meer info: www.abbconnect.nl 


39

MARKTPANEL ENERGIECONSULENTEN 

Door Arie Kroon 

Arie Kroon is energieconsulent en lid van AEC, www.energienulhuis-kroon.nl 

Nulenergiewoning: opslag essentieel 

Nulenergiewoningen zijn in de praktijk 

allang mogelijk. Kwestie van goed isoleren 

en energie opwekken met duurzame bronnen 

zoals de zon of warmte uit de bodem. 

Een goedwerkende opslag van energie 

is onontbeerlijk, zo blijkt uit een recente 

evaluatie van de eerste nulenergiewoning 

in Woubrugge door Ecofys en Energieadviesbureau 

Kroon. 

Aan de Vierambachtsweg in Woubrugge 

staat Nederlands eerste nulenergiewoning, 

een woning die net zoveel energie 

verbruikt als dat het opwekt. Al in 1991 is 

met de bouw begonnen en vanaf 1993 is 

het huis bewoond. In principe heeft het 

huis geen energie nodig van het net. Er is 

wel een normale elektriciteits- en gasaansluiting 

aangelegd om bij een tijdelijk 

energietekort terug te vallen op het net. 

Ook is het hierdoor mogelijk om een deel 

van de eigen stroom in te ruilen voor gas 

om CV en tapwater in de woning goed te 

verwarmen. 

Bij het ontwerp van de nulenergiewoning 

is de energievraag zoveel mogelijk beperkt. 

Dit is gebeurd door de warmteverliezen 

te minimaliseren door een compacte 

bouw en optimale isolatie van het huis, 

een zeer goede kierdichting en toepassing 

van energiezuinige apparaten. Om zo 

optimaal mogelijk met de energie om te 

gaan zonder verlies van comfort zijn een 

gebalanceerde mechanische ventilatie met 

warmteterugwinning, een hoogrendementsketel 

voor lucht- en vloerverwarming 

en radiatoren en een tegelkachel voor 

houtstook aangebacht. 

Zonnedak 

De energieopwekking gebeurt voor het 

grootste deel met PV-modules (elektriciteit) 

en zonnecollectoren (warmte) op 

het dak, dat op het zuidwesten is gericht. 

Deze kunnen circa 3300 kWh aan energie 

leveren, terwijl de bewoners ongeveer 1500 

kWh stroom en 600 m 3 gas nodig hebben. 

De meeste energie wordt opgewekt in 

de zomer; het energieoverschot wordt in 

de winter benut. Dit is mogelijk dankzij 

opslag van zonnewarmte in een goed 

g soleerd vat van 1600 liter water. Naverwarming 

van tap-, spoel- en ruimteverwarmingscircuits 

gebeurt in een indirect 

gestookte boiler. 

Uit metingen door Ecofys blijkt dat de absolute 

opbrengst van de zonnecollectoren 

gemiddeld vrij laag is (163 m 3 /jaar, in 1995 

178 m 3 ) door de lage warmtevraag (zowel 

warmtapwater als CV). Het warmwaterverbruik 

was gemiddeld 48 liter/dag van 60 o C 

(warm tap- en warm spoelwater). Daarna is 

het gebruik nog verder gedaald tot gemiddeld 

39 liter/dag (in 1995 42 l/dag). Relatief 

gezien is de zonbijdrage redelijk. De 

bijdrage in de warmwatervraag is over het 

jaar gemiddeld 62 procent. De zonbijdrage 

aan de totale warmtevraag is 24 procent. 

Ook het PV-systeem is doorgelicht. De 

oorspronkelijk verwachte opbrengst van 

ruim 3000 kWh is in eerste instantie niet 

gehaald. Wel hebben de veranderingen in 

het systeem tot verbeterde opbrengsten 

geleid. In 1993 leverde het systeem 2237 

kWh en in 1994 2675 kWh. De opbrengstfactor 

was daarmee 0,69. Extra maatregelen 

hebben voor 1995 geresulteerd in een 

opbrengst van 2905 kWh. In 2000 zijn 8 m 2 

zonnecollectoren vervangen door PV-panelen. 

Deze aanpassing heeft tot een hogere 

energieopbrengst geleid. 

Opslag 

De opslag van zonnewarmte in de vorm van 

heet water valt tegen wegens warmteverlies, 

ondanks de goede isolatie van het vat. 

De opslag heeft hierdoor in de eerste jaren 

niet optimaal gefunctioneerd. Dit is opgelost 

met een warmtewisselaar die direct collectorwarmte 

van hoge temperatuur aan de 

naverwarmer (boiler) toevoert. Daarnaast 

worden de opslagwarmteverliezen van de 

zonneboiler via mechanische afzuiging 

met warmteterugwinning teruggewonnen 

en benut voor ruimteverwarming in het 

stookseizoen. Deze energiebesparingsmaatregelen 

hebben geleid tot een aanzienlijke 

vermindering van het energiegebruik. De 

energieproductie is minder dan verwacht, 

maar door besparingsmaatregelen is de 

nulenergiebalans toch gehaald zonder in te 

boeten op comfort. 


MARKTPANEL juridisch 

Ewoud de Vries 

Mr. E.A. de Vries is advocaat bij Norton Rose LLP 

Het nieuwe marktmodel – invoering van 

het leveranciersmodel 

Vanwege de verantwoordelijkheid van de 

leverancier voor het factureringsproces en 

de vervaltermijn voor facturen van twee 

jaar, is het voor de leverancier zaak ruim 

voor de inwerkingtreding op 1 juli 2010 van 

de Wijziging van de Elektriciteits- en Gaswet 

1 zijn administratieve processen goed 

op orde te hebben. 

Op 3 juli 2008 is het wetsvoorstel Wijziging 

van de Elektriciteits- en Gaswet 

ter verbetering van de elektriciteit- en 

gasmarkt (‘Wetsvoorstel’) aangenomen 

door de Tweede Kamer. Met het Wetsvoorstel 

wordt een nieuw marktmodel voor de 

kleinverbruikers van elektriciteit en gas 

g ntroduceerd. Het nieuwe marktmodel 

beoogt de administratieve processen 

van de levering van elektriciteit en gas te 

vereenvoudigen door i) de invoering van de 

slimme meter, ii) het verplichte leveranciersmodel 

en iii) de invoering van het 

capaciteitstarief. De verplichte invoering 

van het leveranciersmodel vormt de kern 

van het nieuwe marktmodel. De slimme 

meter kwam in deze context in het decembernummer 

al aan bod. 

Met de liberalisering van de energiemarkt 

voor kleinverbruikers in 2004 hebben 

kleinverbruikers de mogelijkheid gekregen 

zelf hun leverancier voor elektriciteit 

en gas te kiezen, maar een gebrekkige 

administratieve afstemming tussen de 

netbeheerders en de leveranciers belemmerde 

de consumenten in deze vrijheid. 

En door de introductie van verschillende 

contractmodellen konden de kleingebruikers 

niet onderscheiden waar de taken van 

de leverancier ophielden en die van de netbeheerder 

begonnen. Bijvoorbeeld: bij het 

netbeheerdersmodel krijgt de kleinverbruiker 

een leveringsnota van de leverancier en 

een transportnota van de netbeheerder en 

bij het leveranciersmodel krijgt de kleinverbruiker 

van zijn leverancier één nota voor 

de kosten van levering en transport. 

De verschillende contractmodellen die 

door de verschillende leveranciers in een 

bepaald netwerkgebied gehanteerd worden, 

moeten allemaal door de desbetreffende 

netbeheerder in dat gebied beheerd 

worden, zodat er bij de netbeheerder 

verschillende administratieve systemen 

naast elkaar bestaan. Deze verschillende 

systemen zijn niet alleen (onnodig) kostbaar, 

ze kunnen ook gemakkelijk leiden tot 

administratieve fouten. Bovengenoemde 

mankementen worden verholpen met de 

invoering van een verplicht contractmodel. 

Het Wetsvoorstel voorziet er dan ook in 

dat kostenbesparingen van de netbeheerder 

direct leiden tot een verlaging van de 

transporttarieven. 

Nu de kleinverbruikers in de geliberaliseerde 

energiemarkt hun leverancier kunnen 

kiezen, is de keuze voor het leveranciersmodel 

logisch. In het nieuwe marktmodel 

is de leverancier verantwoordelijk voor de 

facturering, maar tegelijk ook het aanspreekpunt 

voor vragen en klachten. 

Capaciteitstarief 

Bij de facturering brengt de leverancier 

naast de eigen leveringskosten ook de 

periodieke netwerkkosten namens de netbeheerder 

op basis van het zogenaamde 

capaciteitstarief in rekening bij de kleinverbruiker. 

Het capaciteitstarief is een vast tarief 

dat wordt berekend voor het transport 

van gas en elektriciteit, afhankelijk van de 

capaciteit van de aansluiting. De invoering 

van het capaciteitstarief is een randvoorwaarde 

voor het leveranciersmodel. De 

netbeheerder en de leverancier wisselen 

door dit vaste bedrag minder gegevens 

uit, met als gevolg minder kans op fouten. 

Met de invoering van het capaciteitstarief 

is de leverancier verantwoordelijk voor een 

tijdige en juiste facturering van de kleinverbruikers; 

de netbeheerder heeft immers 

geen verbruiksgegevens van de kleinverbruikers 

meer nodig. Het capaciteitstarief 

is reeds per 1 januari 2009 door middel 

van een Ministeriële Regeling landelijk 

ingevoerd. Voor de consument kan deze 

koppeling bevrijdend werken. Indien de 

leverancier bijvoorbeeld failliet gaat, heeft 

een kleinverbruiker de periodieke netwerkkosten 

al betaald aan zijn leverancier en 

hij hoeft deze kosten niet nogmaals aan de 

netbeheerder te betalen. 

Vervaltermijn en verjaringstermijn 

Op grond van het Wetsvoorstel geldt er 

een vervaltermijn van twee jaar waarbinnen 

de leverancier de verrichte dienst dient 

te factureren. Door het ongebruikt verstrijken 

van de vervaltermijn vervalt het recht 

om alsnog de kosten van een verrichte 

dienst te factureren. Als het bedrag binnen 

die twee jaar is gefactureerd, dan is het 

verjaringsregime van toepassing. Daarin 

moet binnen twee jaar worden betaald, 

tenzij de consument bijvoorbeeld in een 

schuldhulpverleningstraject terecht komt, 

in dat geval wordt er weer een nieuwe verjaringstermijn 

ingesteld. Uit kamerstukken 

bij het Wetsvoorstel volgt verder dat 

de leverancier – indien de kleinverbruiker 

ontkent een factuur te hebben ontvangen 

– moet aantonen dat de factuur in een 

gesystematiseerde stroom is aangemaakt 

en verzonden. 

Zoals boven reeds gesteld zijn de verantwoordelijkheid 

van de leverancier voor het 

factureringsproces en de vervaltermijn 

van twee jaar belangrijke redenen om 

ruim voor de inwerkingtreding van het 

leveranciersmodel de administratieve 

(incasso)processen en systemen op orde te 

hebben. 

(Endnotes) 

1 Kamerstukken II 2007/08, 31 374 


41

ARKtPANEL EMISSIEHANDEL 

Door Jos Cozijnsen 

Jos Cozijnsen is consultant emissierechten, www.emissierechten.nl 

Analisten verwachten geen explosie 

CO 2 

-prijs 

Het Internationaal Energieagentschap 

(IEA) stelde op een conferentie in Kuala 

Lumpur dat de klimaatpolitiek van 40 

procent reductie in 2020 en 80 procent in 

2050 tot een explosie van de CO 2 

-prijs leidt 

van 120 euro in 2030. De prijs is nu iets 

boven 13 euro per ton CO 2 

. Maar analisten 

geven aan dat het zo’n vaart niet zal lopen. 

De IEA denkt dat de CO 2 

-prijs flink stijgt 

als niet massaal wordt ingezet op nieuwe 

kerncentrales en windparken in met name 

China, India en Rusland. 

Deze prijsverwachting komt menigeen 

wat hoog voor. “De modellen voor de CO 2 

- 

prijs kloppen niet”, zegt Albert de Haan, 

voormalig directeur European Climate 

Exchange in het FD van 9 juni en “De 

IEA wil gewoon een signaal afgeven dat 

klimaatbeleid niet effectief is,” aldus Hans 

Grünfeld. 

Analistenburo Pointcarbon uit Oslo schatte 

in dat de CO 2 

-prijs in 2016 hooguit op 65 

euro komt en stelt dat er eerder kans is 

op een prijs van 30 euro als de Europese 

en Amerikaanse emissiehandelssystemen 

gekoppeld zijn. Het Amerikaanse 

Environmental Defense Fund kwam in 

mei 2008 hooguit op een prijs van 45 

euro in 2030 als de OESO-landen samen 

een reductie van 80 procent nastreven in 

2050. Bij de berekening van de effecten 

van de Waxman bill, het voorstel voor een 

Amerikaans emissiehandelssysteem, komt 

het Amerikaans Milieuagentschap (EPA) 

tot een CO 2 

-prijs in 2020 van hoogstens 20 

euro als 20 procent van de reducties uit het 

buitenland gehaald wordt. 

De door het IEA voorspelde prijsexplosie 

ligt niet erg voor de hand. Er is nog een 

groot potentieel aan goedkopere opties, 

zoals het McKinsey-plaatje laat zien. 

De curve laat reductieopties zien van energiebesparing, waarmee men geld verdient tot 100 euro per ton (linkerhelft 

van de curve) tot verbeteren van bestaande centrales, zonne-energie en CO 2 

-opslag tot 60 euro per ton 

(aan de rechterkant). Alle opties samen bereiken 38 Gton CO 2 

. Dat is noodzakelijk volgens McKinsey om onder 2 °C 

temperatuurstijging te blijven. 

Mondiale kostencurve met beschikbare CO 2 

-emissiereducties tot 2030, ontwikkeld door McKinsey en Partners. 

Klein miljard 

Milieuminister Jacqueline Cramer gaf in 

een notitie aan de Tweede Kamer aan dat 

volgens een rapport van het Planbureau 

voor de Leefomgeving (PBL) Nederland 

haar Kyoto-doelstelling makkelijk haalt en 

wellicht zonder CO 2 

-credits in het buitenland 

te hoeven kopen. Door de huidige 

recessie neemt in meerdere sectoren de 

productiviteit af en dalen de CO 2 

-emissies 

met 4 tot 5 procent. Met haar klimaatmaatregelen 

moet Nederland jaarlijks 

20 miljoen ton in het binnenland besparen 

van 2008 tot 2012. Begroot was dat 

jaarlijks 20 miljoen ton moest worden bijgekocht 

of g nvesteerd in CO 2 

-projecten 

in ontwikkelingslanden en Oost Europa. 

Minister Maria van der Hoeven tekende 

begin dit jaar nog een contract met Letland 

voor een paar miljoen ton CO 2 

-rechten. 

Maar door de recessie is dat wellicht niet 

nodig en houdt Nederland tot 2013 een 

kleine miljard euro – in de vorm van credits 

– over. Ook worden minder duurzame 

langetermijninvesteringen gedaan en 

reductiemaatregelen uitgesteld. 

Stijgende prijs 

Het aantal beschikbare CO 2 

-rechten neemt 

voor bedrijven vanaf 2013 jaarlijks af met 

1,74 procent. En omdat de energiesector 

100 procent en de industrie een toenemend 

percentage van de emissierechten 

op de veiling moet kopen zal de CO 2 

-prijs 

na 2012, snel stijgen. 


ARTKPANEL CONSULTANTS 

Door Wilfred van der Plas 

ing. Wilfred van der Plas is regioconsulent en subsidieadviseur bij het CO 2 

-servicepunt, 

www.CO2-servicepunt.nl 

CO 2 

-monitoringtool brengt effect van 

klimaatbeleid per gemeente in kaart 

Het CO 2 

-Servicepunt heeft een webbased 

monitoringtool voor CO 2 

-reductie voor gemeenten 

ontwikkeld. Het CO 2 

-Servicepunt 

is het team van de provincie Noord-Holland 

dat de gemeenten van Noord-Holland 

begeleidt in de uitvoering van klimaatbeleid. 

De monitoringtool presenteert 

de resultaten van het Noord-Hollandse 

klimaatbeleid. Ook de drie noordelijke provincies 

(Friesland, Groningen en Drenthe) 

maken hiervan inmiddels gebruik. 

In samenwerking met de gemeenten 

van Noord-Holland en provincie zijn de 

gegevens in een database verzameld 

en gevisualiseerd op een kaart van de 

provincie. Enerzijds op basis van concreet 

uitgevoerde projecten en anderzijds door 

een indicatie van de activiteiten die een 

gemeente ontplooit. 

Daarbij is als insteek gekozen het model 

met de binnen de provincie beschikbare 

projectinformatie te vullen, vervolgens aan 

de gemeenten te presenteren en de gemeenten 

de mogelijkheid te bieden via een 

website aanvullingen te doen. De eerste 

twee stappen zijn bedoeld om de gemeenten 

te inspireren op elkaars inspanning en 

ook aan te zetten tot aanvulling van de 

database. Dit heeft gewerkt, aangezien de 

gemeenten vervolgens met monitoring 

aan de slag zijn gegaan. 

Bij het invoeren van inspanningen hoeft 

men alleen maar aan te klikken aan wat 

voor soort activiteiten gewerkt wordt. Dit 

worden automatisch voorgedefinieerde 

activiteiten. 

Het monitoringsysteem biedt de mogelijkheid 

actieplannen op gebied van klimaatbeleid 

van gemeenten en provincies te 

monitoren. Zo wordt met het systeem 

bijvoorbeeld het Energieakkoord van de 

vier noordelijke provincies gemonitord. De 

SLOK is integraal onderdeel van het systeem, 

wat de mogelijkheid biedt om ook 

op die thema’s de inspanningen inzichtelijk 

te maken. 

Projecten in beeld 

Het systeem is geschikt voor het vastleggen 

van projecten en inspanningen. De 

inspanningen resulteren in projecten die 

door provincies en gemeenten of de markt 

worden gerealiseerd. Die projecten hebben 

een bepaalde CO 2 

-besparing tot gevolg. 

Op basis daarvan is bijvoorbeeld inzicht te 

krijgen in de inspanningen per gemeente 

en de procentuele verdeling van energiebesparing 

en duurzame energie. 

Na het ingeven van deze informatie wordt 

de CO 2 

-reductie van het project bepaald en 

het project toegevoegd aan de database. 

Het project is daarna ook nog te bewerken. 

Het toevoegen van een project is minutenwerk. 

Voorwaarde is wel dat projectgegevens 

beschikbaar zijn. 

Onderling vergelijkbaar 

Het systeem maakt gebruik van provinciaal 

en landelijk beschikbare data en is inmiddels 

bijvoorbeeld voorzien van alle windlocaties 

in Nederland. Daarnaast is een 

koppeling gemaakt met de labeldatabase 

van SenterNovem. Waar mogelijk wordt in 

de toekomst nog een koppeling gemaakt 

met andere systemen. 

De rekenkern (voorzien van tientallen 

maatregelen) achter de presentatie van 

het resultaat op basis van een bepaalde invoer 

wordt objectief vastgesteld en is ontleend 

aan geaccepteerde (monitoringsprotocollen 

en publicaties van SenterNovem) 

en wetenschappelijke gefundeerde bronnen. 

Dit maakt de resultaten onderling 

vergelijkbaar en voorkomt discussie over 

het gepresenteerde resultaat. De rekenkern 

wordt ‘up to date’ gehouden. 

Het webbased systeem maakt voor presentatie 

onder meer gebruik van Google 

Maps. Daarin worden de resultaten per 

gemeente gepresenteerd. 

Het systeem is ontwikkeld met het oog op 

een objectieve en aantrekkelijke presentatie 

van resultaten. Die objectiviteit wordt 

bepaald door het vergelijkbaar inzichtelijk 

maken van inspanningen en resultaten. 

Dit monitoringssysteem kan flexibel inspelen 

op de vraag, waarna het verschillende 

visualisaties of rapporten genereert. Het 

ene moment is het voor een wethouder of 

gedeputeerde van belang de inspanning 

te laten zien, een ander moment speelt het 

aantal projecten in een bepaalde categorie 

een rol. 


43

MARKTPANEL overheid 

Door Klaas van der Sterren 

Klaas van der Sterren is programma-adviseur MJA bij SenterNovem (ketenefficiency). 

Verbeterde bioplastics zorgen voor 

bredere toepasbaarheid 

Bioplastics kunnen door diverse aanpassingen 

beter geschikt worden gemaakt voor 

verwerking op folieblaas- en filmgietmachines. 

Bovendien valt er onder meer 

door het toevoegen van masterbatches te 

spelen met de recepturen van de bioplastics, 

waardoor verschillende eindproducten 

ontstaan met verschillende eigenschappen 

in stijfheid, sterkte en transparantie. 

Dit blijkt uit een studie, uitgevoerd door 

SenterNovem en onderzoeksinstituut 

Wageningen Universiteit & Research 

Centrum – BioBased Products (WUR BBP), 

in samenwerking met zeven producenten 

van kunststof folies. 

Bioplastics – in het bijzonder polymelkzuur 

of PLA, met als oorspronkelijke grondstof 

zetmeel uit bijvoorbeeld m s – zijn op de 

conventionele machines voor de productie 

van kunststof folies niet goed te verwerken. 

WUR BBP inventariseerde additieven 

zoals weekmakers en scheur- en valsterkteverbeteraars 

die het basismateriaal PLA 

kunnen upgraden waardoor ze wél op de 

conventionele apparatuur kunnen worden 

verwerkt. Deze folies zijn met toevoeging 

nog steeds bio-based en biologisch 

afbreekbaar. 

Verdere ontwikkeling 

Op basis van deze nieuwe inzichten zijn 

proeven uitgevoerd bij Oerlemans Plastics 

en AEP Flexible packaging. De bedrijven 

zijn enthousiast over de resultaten en 

hebben inmiddels besloten verschillende 

kunststof folies verder te ontwikkelen. Patrick 

Verschaeren van Oerlemans Plastics: 

“De uitkomsten van de studie geven een 

impuls aan de verdere ontwikkeling van 

ons productenpakket én we spelen in op 

de trend van vervanging van ‘petroleum 

based’ verpakkingen. Dat sluit ook aan bij 

ons streven naar duurzame verpakkingen.” 

Eddy Hilbrink van AEP Flexible packaging 

Folieblaasproces van PLA zonder additieven 

(instabiel). 

ziet ook mogelijkheden: “PLA gaf voorheen 

veel verwerkingsproblemen. Door toevoeging 

van additieven wordt het materiaal 

flexibeler en sterker. We gaan nu verder 

met doorontwikkeling van PLA en richten 

ons vooralsnog op de doorlaatbaarheid 

van waterdamp. Dat biedt de mogelijkheid 

om bijvoorbeeld producten te drogen in de 

verpakking.” 

Energiebesparing 

In totaal namen zeven producenten van 

bioplastics deel aan de studie: Fardem 

Packaging, Krehalon Industrie, Velsen 

Flexoplast, Sylvaphane Plastics, Stempher, 

Oerlemans Plastics en AEP Flexible 

packaging. De bedrijven nemen deel aan 

de Meerjarenafspraken energie-efficiency 

(MJA) van SenterNovem. Dit programma 

faciliteert bedrijven bij het realiseren van 

energie-efficiencyverbetering. De inzet 

van bioplastics is vooral beter voor het 

klimaat omdat geen fossiele grondstoffen 

worden gebruikt. Bovendien wordt energie 

Folieblaasproces van PLA met additieven (stabiel). 

bespaard omdat voor diverse toepassingen 

dunnere folies kunnen worden gebruikt. 

Bioplastics zijn op dit moment nog duurder 

dan conventionele kunststoffen. De verpakking 

is echter slechts een relatief klein 

deel van de uiteindelijke productprijs. De 

'winst' zit hem hierbij in de marketingmogelijkheden 

van het groene verpakkingsimago. 

De foliefabrikanten onderzoeken mogelijkheden 

om met dezelfde en nieuwe 

partners een vervolgstudie uit te voeren. 

Tevens liggen er plannen om vergelijkbare 

onderzoeken op te starten voor andere 

kunststof productgroepen, zoals thermovorm, 

spuitgiet, composieten en biobased 

polyolen voor PUR. 

Voor meer info: www.senternovem.nl/mja 


MARKTPANEL juridisch 

Door Harm van Berkum 

Harm van Berkum (advocaat) is lid van de Energiegroep van Bird & Bird LLP 

Bescherming van technologie als pijler 

voor alternatieve energie 

Niet alleen de ontwikkelaars van technologie 

maar ook geldverschaffers zoals 

venture capital spelers en de overheid onderkennen 

niet altijd het belang van IP in 

de sector van de duurzame energie. Deze 

partijen zouden voorafgaande aan hun 

investeringen en subsidieverstrekkingen 

meer onderzoek moeten verrichten. 

In juni 2008 schreef Sir Geoffrey Carr in 

de Economist “The next technology boom 

may well be based on alternative energy”. 

Hij doelde hiermee op de enorme toename 

van technologische ontwikkelingen op 

het gebied van duurzame energie. Deze 

ontwikkelingen worden gedreven om de 

afhankelijkheid van fossiele brandstoffen 

te verminderen. Enerzijds omdat op 

enig moment een einde zal komen aan de 

beschikbaarheid van die brandstoffen en 

anderzijds om de emissie van met name 

kooldioxide terug te brengen. 

Kapitaal en olieprijs 

De ontwikkeling van de beste nieuwe technologieën 

en het gebruik daarvan hangt 

sterk af van een aantal omstandigheden 

en uitdagingen. Allereerst is er een sterke 

afhankelijkheid van economische omstandigheden. 

Ik doel hier onder andere op de 

prijs van olie (en daaraan gekoppeld gas) 

en de beschikbaarheid van kapitaal. De 

prijs van olie is het afgelopen jaar dermate 

gezakt dat een groot aantal alternatieve 

technologieën momenteel niet economisch 

verantwoord is. De onzekerheid over 

hoe de prijs van olie zich zal ontwikkelen 

(zie een rapport hierover van McKinsey uit 

april 2009) in de komende jaren draagt 

daar nog eens aan bij. Als gevolg van de 

financiële crisis is voorts minder kapitaal 

beschikbaar en zijn de voorwaarden waaronder 

gelden beschikbaar worden gesteld 

behoorlijk aangescherpt. Econcern heeft 

dit aan den lijve ondervonden. 

Voorts zal het politieke klimaat van 

enorme invloed zijn op technologische ontwikkelingen. 

De politiek bepaalt immers 

vooralsnog in grote mate hoeveel geld 

beschikbaar is voor subsidies en andere 

stimuleringsmaatregelen en voor welke 

technologieën. Dat politici zich daarbij 

sterk laten leiden door opportunistische en 

weinig realistische overwegingen moge 

wel blijken uit het recentelijk verschenen 

online boek Sustainable Energy - without 

the hot air (www.withouthotair.com). De 

politiek heeft ook een grote invloed op de 

infrastructuur die vereist is voor toename 

van alternatieve energie. Het elektriciteits- 

en gasnetwerk zal makkelijk en 

betaalbaar toegankelijk moeten worden 

gemaakt. Vragen als bijvoorbeeld wie voor 

aansluiting op het netwerk betaalt en 

welke eisen aan invoeding van groengas 

op het netwerk worden gesteld, zijn zeer 

actueel. Maar ook besluitvorming door 

centrale en lokale overheden ten aanzien 

van ruimtelijke ordening en milieu spelen 

een belangrijke rol. 

Octrooien 

Een andere belangrijke voorwaarde waar ik 

wat langer bij wil stilstaan is de bescherming 

van technologie. Technologie is 

van groot belang voor innovatie. Indien 

technologie niet wordt of kan worden 

beschermd bedreigt dit aanzienlijk de 

ontwikkeling van technologie en uiteindelijk 

de groei van ondernemingen en 

de economie. De belangrijkste vorm van 

bescherming van technologie is intellectuele 

eigendom (IP) en met name het octrooi. 

Op zich lijkt dit belang op basis van het 

aantal octrooiaanvragen door de sector te 

worden onderkend. Zo heeft bijvoorbeeld 

het aantal aanvragen gerelateerd aan 

windtechnologie een jaarlijkse toename 

van 31 procent gekend. 

Wat vanuit onze ervaring echter nog 

onvoldoende doorgedrongen is tot deze 

relatief nieuwe sector is dat het niet alleen 

van belang is om eigen technologie met 

meer dan alleen octrooien te beschermen 

maar tevens om strategisch na te denken 

over IP. Voor wat betreft bescherming van 

eigen technologie zien we dat vooral bij 

start-ups gebrekkige bescherming van 

fysieke toegang tot werkomgevingen 

bestaat, arbeidsovereenkomsten met 

werknemers onvoldoende voorzien in 

bescherming van ontwikkelde knowhow 

en toegang tot IT-systemen van buitenaf 

en intern onvoldoende is beperkt. 

Voorts is het besef van het belang van opbouw 

van een strategische IP portefeuille 

onvoldoende aanwezig. Op zich is het hebben 

van een octrooi op een nieuwe technologie 

om energie op te wekken heel mooi. 

Maar als voor het bouwen van het product 

waarmee die energie moet worden 

opgewekt tevens gebruik moet worden 

gemaakt van technologie die in handen is 

van concurrerende derden dan kan het zo 

maar zijn dat het product nooit de markt 

haalt omdat de derde weigert een licentie 

te geven of daarvoor teveel vergoeding 

vraagt. Tevens zou actief kunnen worden 

gezocht naar IP die kan worden aangeschaft 

om het concurrenten moeilijker te 

maken om de markt te betreden. Indien 

onvoldoende middelen aanwezig zijn kan 

gedacht wordt aan het samen optrekken 

met andere ontwikkelaars en/of houders 

van IP rechten. 


45

ooruitblik nr9 

Stijgende belangstelling voor schilisolatie van gebouwen 

Toeleveranciers van de bouwnijverheid zijn klaar voor verdere aanscherping 

van de EPN. Vloeren met hoge isolatiewaarde, thermisch onderbroken 

kozijnen en drielaags beglazing zijn al volop te koop. Trias Energetica 

zegeviert. “Gezond boerenverstand komt weer om de hoek kijken.” 

Nieuw: 

Jaaruitgave Inkoop van energie! 

Hoe houdt u greep op de kosten? 

De liberalisering van de energiemarkt heeft niet 

geresulteerd in lagere prijzen. Integendeel: 

afnemers zien zich geconfronteerd met sterk 

stijgende energienota’s. Van een inkoper wordt 

nu veel gevergd. Hoe houdt u greep op de 

kosten van energie? 

Elektriciteit en gas: lastig om in te kopen! 

De toenemende belangen en complexiteit 

maken het voor elke afnemer van belang om 

inkoopexpertise op te bouwen. Dat kan met de 

Jaaruitgave Inkoop van energie. Kern van het 

boek is de vraag hoe energie voor een zo laag 

mogelijke prijs kan worden ingekocht vanuit 

een visie en zonder onverantwoorde risico’s. 

En verder: 

Nieuwe kolencentrales in Groot-Brittannië alleen nog met 

CCS 

Vergunningen voor nieuwe kolencentrales in Groot-Brittannië kunnen 

voortaan alleen worden verleend, als ze (achteraf) kunnen worden 

voorzien van een afvanginstallatie voor CO 2 

. En binnen vijf jaar nadat 

de technologie zowel commercieel als technisch bewezen is verklaard, 

moet CO 2 

-afvang volledig worden toegepast. 

Nieuwe 

druk! 

Bestelcode: 97 890 12 12886 5 

Prijs: 49.50 

Feed-in SDE biedt nog onvoldoende zekerheid 

De aangekondigde opslag op de elektriciteitsrekening voor de financiering 

van de Subsidieregeling Duurzame Energie valt in goede aarde bij 

zowel bedrijven die zich bezighouden met duurzame energie als bij het 

MKB. De industrie vindt het ook een goed idee, mits zij vrijgesteld blijft 

van een opslag. Het door Economische Zaken geplande behoud van een 

maximum aan de budgetten wordt minder gewaardeerd. 

EnergieGids.nl nummer 9 verschijnt op 4 september 

Bestel via www.sdu.nl/energie 

Mail naar sdu@sdu.nl 

Of bel 070-378 98 80 

Onze uitgaven zijn ook verkrijgbaar in de boekhandel 

Handvat voor verantwoord 

en strategisch inkopen van 

gas en energie. 


5e editie 

Meer dan 

250 exposanten 

Het moet zuiniger. Het kan zuiniger. 

Ontdek uw mogelijkheden! 

di t/m do 10.00 - 18.00 uur - meer info/toegang zie www.energievakbeurs.nl

Duurzame oplossingen op het dak 

/ Witte daken 

Witte dakbedekking reflecteert zonlicht 

en kan de kosten voor koeling 

tot wel twintig procent reduceren. Dit 

is merkbaar in de energiekosten. 

/ Groendaken 

Sedumdaken hebben een isolerende 

werking op warme dagen, beschermen 

de dakbedekking én vormen een buffer 

bij overtollig regenwater. 

/ Warme daken 

Energie- en kostenbesparingen beginnen 

bij goede isolatie; niet alleen 

voor stoken in de winter, maar ook 

voor koelen in de zomer. 

/ Energiedaken 

Stroom of warmte opwekken met zonnepanelen 

of zonnecollectoren. Consolidated 

brengt energiesystemen aan 

op daken. 

www.consolidated.nl

Energie Gids - Sdu

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?