Tijdschrift Conflicthantering, nummer 2, 2011, sdu uitgevers

Tijdschrift 

NUMMER 2-2011 • JAARGANG 6 

Conflicthantering 

EFFECTIEVE GESCHILOPLOSSING IN THEORIE EN PRAKTIJK 

BEMIDDELING IN HET STRAFRECHT 

Bemiddeling tussen 

de dader en zijn 

slachtoffer 

Interview met Fred 

Teeven: ‘Ik ben 

voorstander van 

uitbreiding van het 

spreekrecht van 

slachtoffers’ 

Visie van Geert-Jan 

Knoops op mediation 

in het strafrecht

Redactioneel 

Tijdschrift 

Conflicthantering 

Tijdschrift Conflicthantering (TC) is een uitgave van het 

Nederlands Mediation Instituut NMI en wordt door Sdu 

Uitgevers uitgegeven. Het tijdschrift verschijnt acht keer per 

jaar. Naast dit tijdschrift ontvangen abonnees tweewekelijks 

per e-mail nieuws op het gebied van mediation en hebben 

zij toegang tot de website 

www.tijdschriftconflicthantering.nl. 

Redactie 

Dr. Alex Brenninkmeijer (hoofdredacteur), prof. dr. Martin 

Euwema, mr. Lot van der Heijden-de Graaff, mr. Lenka Hora 

Adema, mr. Christy Hupkes, prof. dr. Aukje Nauta, drs. Leike 

van Oss, mr. Fred Schonewille en drs. Lisette Sloots 

Redactiesecretaris 

Drs. Lisette Sloots 

Jacob Burggraafstraat 184 

1018 WA Amsterdam 

info@lisettesloots.nl 

U kunt uw kopij per e-mail sturen naar de redactiesecretaris. 

Volgende kopijdatum: 4 mei 2011 

Uitgever 

Sdu Uitgevers bv 

drs. Gert Jan Schinkel 

Postbus 20025 

2500 EA Den Haag 

e-mail: tc@sdu.nl 

Contactgegevens NMI 

Nederlands Mediation Instituut NMI 

Postbus 21499 

3001 AL Rotterdam 

www.nmi-mediation.nl 

Ontwerp 

(M/V) ontwerp, www.mv-ontwerp.nl 

Coverfoto 

Bert de Jong, www.bertdejong.nl 

ISSN: 1872-0765 

Abonnementen 

NMI Mediators ontvangen het tijdschrift gratis uit hoofde 

van hun registratie bij het NMI. De abonnementsprijs 

bedraagt € 92,50 per jaar inclusief de tweewekelijkse 

e-mailnieuwsbrief en toegang tot het online archief van het 

tijdschrift. De abonnementsprijs is excl. btw, maar incl. 

verzend- en administratiekosten. Losse afleveringen van het 

tijdschrift kosten € 12,50 excl. btw en verzendkosten. 

Prijswijzigingen voorbehouden. 

Abonnementenadministratie/adreswijziging 

Sdu Klantenservice 

Postbus 20014 


tel.: 070 - 3789880 

www.sdu.nl/klantenservice 

Voor adreswijzigingen van NMI-mediators kan contact 

gezocht worden met het NMI. 

Advertentieacquisitie 

Sdu Uitgevers 

drs. Veerle Sanderink 

Accountmanager advertenties 

Prinses Beatrixlaan 116 

Postbus 20025 


e-mail: advertentie.juridisch@sdu.nl 

Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van 

artikelen impliceert toestemming voor publicatie in het 

Tijdschrift Conflicthantering en tevens toestemming voor 

openbaarmaking en verveelvoudiging t.b.v. elektronische 

ontsluiting van (delen van) het Tijdschrift Conflicthantering 

in enige vorm. De redactie beslist omtrent plaatsing en 

houdt zich het recht voor om de tekst te redigeren en in 

verband met de samenstelling van een nummer de tekst in 

te korten. 

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de 

Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze 

uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het 

opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of 

openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, 

microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder 

voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever of 

het NMI. 

Hoe duurzaam is ons 

strafproces? 

Maart 2011. De NRCV zendt een documentaire uit over de 

kinderrechter waar je kinderen op zitting ziet komen omdat zij 

worden verdacht van diefstal van haarproducten uit de supermarkt 

of een pakje sigaretten van de werkgever, een kleine vernieling of een 

vechtpartij met andere jongeren. Het wringt dat in het programma niet 

wordt gerept over de oplossingsrichting bemiddeling of mediation. 

Het plegen van een strafbaar feit betekent niet per definitie dat de (vermeende) 

dader zich dient te verantwoorden voor de strafrechter. Er zijn 

alternatieven mogelijk, zoals buitenrechtelijke afdoening door het Openbaar 

Ministerie door een sepot of transactie. Maar de kern is dat het 

straf(proces)recht vanuit haar aard zich richt op strafoplegging aan de dader. 

Het herstelrecht daarentegen stelt de genoegdoening van het slachtoffer 

centraal. Evenals artikel 10 van het Kaderbesluit van de Raad van de 

Europese Unie van 15 maart 2001 dat elke lidstaat verplicht om bemiddeling 

in strafzaken te bevorderen en erop toe te zien dat een tussen slachtoffer 

en dader bereikte overeenkomst relevantie heeft. Anders dan België 

kent Nederland (nog) geen wettelijk kader voor strafrechtelijke bemiddeling. 

Er bestaat nu alleen een wettelijke basis voor een beperkt spreekrecht 

van of namens het slachtoffer, anders dan als getuige. Herstelbemiddeling 

door slachtoffer-dadergesprekken of mediatons vinden veelal op projectbasis 

plaats. Van beide vormen van conflicthantering vindt u in deze special een 

praktijkcasus. Daarnaast belicht John Blad de stand van zaken rond 

herstelbemiddeling in Nederland, schrijft Janny Dierx over mediation in 

Argentinië en kunt u kennis nemen van de visie van staatssecretaris Fred 

Teeven en strafpleiter Geert Jan Knoops op conflictbemiddeling in het 

strafrecht. 

Dat inpassing van bemiddeling in de straf(proces)recht tot theoretische en 

praktische problemen leidt is zeker. Dat aandacht voor het slachtoffer en 

het nemen van verantwoordelijkheid door de dader de direct betrokkenen 

en de maatschappij echter ook veel oplevert toont de bijdrage van Alex 

Brenninkmeijer. 

En dit betekent dat de leidende vraag zou moeten zijn in hoeverre wij het 

strafproces kunnen verduurzamen door vaker door de bril van alternatieve 

conflictoplossing te kijken. Een eerlijk proces en maatwerk is wat een 

moderne rechtsstaat past. Zeker ook als er kinderen bij betrokken zijn. 

Christy Hupkes 

Citeertitel: TC 2011, nr. 2, p. 9 

NMI TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 2, 2011

Inhoud 

INTERVISIE(R) INTERVIEW OPINIE 

2 

Bemiddeling tussen slachtoffer en 

dader 

Door Mieke Binnema 

23 

Fred Teeven: ‘Ik ben voorstander van 

uitbreiding van het spreekrecht’ 

Door Christy Hupkes en Fred Schonewille 

31 

Perspectief van een advocaat op 

mediation in het strafrecht 

Door Geert-Jan Knoops 

Slachtoffers en daders van een misdrijf 

hebben beide soms behoefte hun verhaal 

te laten horen aan de andere partij. 

Bemiddelaars van Slachtoffer in Beeld 

helpen daarbij. Hun rol is niet gericht op 

louter conflictoplossing, maar betreft vooral 

het proces voorafgaande aan het gesprek. 

Mieke Binnema beschrijft een slachtofferdaderbemiddeling 

naar aanleiding van een 

verkeersongeval met blijvend letsel. 

Een interview met Fred Teeven, 

staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. 

Over uitbreiding van het spreekrecht voor 

slachtoffers en de rol van mediation in het 

strafrecht. ‘Bemiddeling kan nooit, nooit, 

tegen de wil van het slachtoffer geschieden.’ 

Geert-Jan Knoops, advocaat en strafrechtdeskundige, 

geeft zijn visie op het 

spreekrecht van slachtoffers in strafzaken. 

‘Onwenselijk’, is zijn oordeel. Mediation in 

het strafproces ziet hij echter meer zitten, 

mits het op vrijwillige basis is. Een korte 

uiteenzetting. 

Verder in dit nummer 

Intervisie(r) 

De zaak van het gegijzelde kunstgebit door Bernard Korte 14 

Artikelen 

Troubled Water en slachtoffer-dadergesprekken en mediation 

vergeleken door Hugo Prein 6 

Slachtoffer-dadergesprekken en het herstelrecht door John Blad 17 

Emoties van slachtoffers in een eerlijk proces door 

Alex Brenninkmeijer 26 

Strafrecht mediation in Argentinië: close to justice door 

Janny Dierx 32 

Diversiteit en conflict: niet vermijden maar benutten! 

door Cristel van de Ven 41 

Gehoorde klachten 

Management van verwachtingen 22 

Column 

Mediation in het strafrecht: een toevoeging waard(ig) 

door Kitty Duell 36 

De mediationpraktijk 

Tien vragen aan Julieke Tellegen door Lisette Sloots 39 

Professionele vaardigheden 

Mediation met de systeembril op door Annemieke Hijink en 

Christel Hobbelen 44 

Recht in de schaduw 

Twee uitspraken van de Tuchtcommissie door Piet Wackie Eysten 48 

Signaleringen 

Boekbespreking: Bemiddeling in het Nederlandse strafproces 

door Christy Hupkes 16 

Schadefonds Geweldmisdrijven en andere slachtofferorganisaties 

door Nina Huygen 37 

Eigen kracht als herstel nodig is door Rob van Pagée 38 

Uitspraak Rechtbank Amsterdam door Ma Oeh Pe en 

Jolien Boeding-Polée 50 

NMI-berichten 51 

TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 2, 2011 Sdu Uitgevers 1

INTERVISIE(R) 

Bemiddeling tussen 

slachtoffer en dader 

Slachtoffers en daders die zich aanmelden bij Slachtoffer in Beeld (SiB) worden in het gehele proces begeleid door 

professionele bemiddelaars. 1 De rol van de bemiddelaar is niet gericht op conflictoplossing, maar betreft vooral een 

procesbegeleiding om tot een dialoog te komen. In deze Intervisie(r) beschrijft Mieke Binnema een slachtofferdaderbemiddeling. 

Door Mieke Binnema 

Een bemiddeling tussen slachtoffers en daders van een 

misdrijf wijkt in een aantal opzichten af van een ‘gewone’ 

mediation. Allereerst is daar de start. Daar waar de 

partij-deelnemers van een mediation elkaar kennen, is dit in de 

meeste gevallen bij een slachtoffer-dadercontact juist niet het 

geval. Een slachtoffer is onvrijwillig met een dader verbonden 

geraakt en ook de dader heeft niet het persoonlijke contact met 

het slachtoffer beoogd. Het initiatief tot een bemiddeling 

wordt door een van beide partijen gedaan. Pas wanneer deze 

doorgesproken is met de bemiddelaar geeft de bemiddelaar het 

verzoek door aan de wederpartij. Dit maakt de positie van een 

bemiddelaar anders dan bij een mediation en brengt zijn eigen 

dilemma’s met zich mee. 

Casus 

Het is aan het eind van een druilerige, grijze dag. Bart fietst 

van zijn werk naar huis. Vanuit de tegenovergestelde richting 

ziet hij een auto komen, slingerend. Voor hij het weet komt 

deze op zijn weghelft terecht en het laatste wat hij zich 

herinnert zijn de koplampen die op hem afkomen. Bart 

verblijft eerst in het ziekenhuis, daarna nog enige tijd in een 

revalidatiecentrum. Thuis revalideert hij verder, maar hij zal 

blijvend letsel overhouden aan het ongeval. De bestuurder van 

de auto is doorgereden. Achteraf blijkt dat deze onder invloed 

van drank en drugs was en vlak daarvoor in een café bij een 

vechtpartij betrokken was geweest. Hij had daarbij een mes 

getrokken. Later is hij opgepakt. Bart heeft verder niks meer 

van hem gehoord. Bart heeft de indruk dat de dader onverschillig 

staat tegenover wat hij veroorzaakt heeft. Zijn houding 

tijdens de strafzitting heeft dat idee nog eens versterkt. Bart 

besluit een bemiddeling aan te vragen met de dader via SiB. 

Voorgesprek 

Als bemiddelaar van SiB ben ik bij slachtoffer-dadergesprekken 

degene die het verzoek van een aanmelder overbrengt bij de 

wederpartij. Dat vraagt een uitermate grote zorgvuldigheid. 

Enerzijds is het van belang dat het contact in potentie (enig) 

herstel op kan leveren, maar vooral: dat er niet nog meer 

schade uit ontstaat. Dit betekent dat goed gekeken moet 

worden naar de motieven waarom de deelnemers het gesprek 

willen. Centraal staat dat de deelnemers bereid zijn om open te 

staan voor elkaars verhaal en hierop ook willen reageren. Dit 

betekent ook dat een aanvraag soms afgewezen wordt, wanneer 

een van de deelnemende partijen hiertoe niet in staat is. 

Daarnaast is het vertrouwen van de deelnemers in de bemiddelaar, 

dat deze de informatie zo zuiver mogelijk overbrengt, 

een belangrijke factor in het proces. Transparantie is daarbij 

voor mij een sleutelwoord. Tegelijkertijd ben ik voortdurend 

aan het overwegen hoe ik mijn eigen positie in dit geheel goed 

bewaak. In de praktijk betekent dit dat ik eerst een gesprek heb 

met de aanmelder, met name om de motivatie van het verzoek 

te bespreken. Bij eenvoudiger zaken kan dit vaak telefonisch, 

waarbij ik uitgebreid doorvraag op motivatie en wat een 

aanmelder hoopt te bereiken met een contact. Bij een complexere, 

gevoeliger zaak of wanneer ik na telefonisch contact 

nog twijfel ga ik op huisbezoek. 

Gezien de ernst en complexiteit van de situatie doe ik het 

voorgesprek bij Bart thuis. Hij vertelt dat zijn belangrijkste 

reden voor een gesprek is dat hij de dader wil vertellen wat 

voor hem de gevolgen zijn geweest van de aanrijding. Hij 

hoopt dat de dader echt naar hem kan luisteren, wat hem de 

erkenning zou geven die hij graag wil hebben. Hij wil zijn 

boosheid naar de dader kwijt, zodat hij verder kan gaan met 

zijn leven. Hij wil hem graag zien, omdat hij merkt dat hij nu 

een beeld van hem heeft gemaakt, dat waarschijnlijk niet reëel 

is. Hij zou de dader willen vragen waarom hij doorgereden is. 

Ten slotte zou hij van de dader graag horen hoe het kan dat hij 

onder invloed achter het stuur is gaan zitten. Hij gaat er min of 

meer van uit dat de dader geen gesprek zal willen. 

Aan het eind van het gesprek maak ik de balans op. Bart is een 

2 NMI TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 2, 2011

INTERVISIE(R) 

rustige man. Hij is boos, maar vooral omdat de 

dader niks van zich heeft laten horen en hij 

onverschillig lijkt over hetgeen hij aangericht 

heeft. Maar deze woede overheerst niet. Uit alles 

wat Bart zegt maak ik op dat hij ook bereid is 

om te luisteren naar wat de ander hem wil 

vertellen. Ik besluit contact op te nemen met de 

dader. 

TC-2011-02-007 

Potentiële valkuilen 

Na het eerste contact met een van de partijen 

zijn er in elk geval twee potentiële valkuilen. 

Allereerst heb ik nu de beleving van het gebeuren 

alleen vanuit het slachtoffer gehoord. Ten tweede 

kan ik als bemiddelaar zo overtuigd zijn dat het 

verzoek voor beiden veel op kan leveren dat dit de wijze 

waarop ik deze informatie overbreng kleurt. Ik wil dan te graag 

dat het gaat lukken. In deze zaak gunde ik het slachtoffer dat 

de dader spijt had van het gebeuren en met hem in gesprek 

wilde gaan. 

Het is een moment waarop ik even stilsta, mijn eigen drijfveren 

onderzoek om ze vervolgens los te laten. Wat helpt is de 

vraag aan mezelf: wat heeft de ander, in dit geval de dader, 

nodig aan informatie om zelf een goede afweging te kunnen 

maken of hij dit contact wil. Met die focus besluit ik in contact 

te treden met de dader. 

Contact met de dader 

De dader, Geert, zit nog vast. Ik stuur hem een brief, waarin ik 

het verzoek van Bart overbreng, zodat hij er rustig over na kan 

denken. Ik volg daarbij zoveel mogelijk de letterlijke formulering 

van Bart. 

Een aantal dagen later bezoek ik Geert in de gevangenis om 

zijn reactie te horen. Ik realiseer me de ongelijkheid in de 

situatie. Bart was thuis, in zijn eigen omgeving, waar hij zich 

veilig voelde. Mij geeft dat een completer beeld van zijn kant 

van het verhaal. Geert zit in de gevangenis, een plek met 

weinig veiligheid, in een kaal kamertje waar de deur van op 

slot gaat. Dit betekent dat er meer voor nodig kan zijn om het 

vertrouwen op te bouwen, wat nodig is voor de dader om het 

verzoek goed te kunnen horen. Hij moet erop vertrouwen dat 

ik het verzoek goed overbreng. En dat ik hem niet veroordeel 

om wat hij gedaan heeft. 

Met Geert is het vertrouwen er snel. Hij heeft de folder 

doorgelezen en geeft aan dat hij wel een gesprek met Bart wil. 

Hij blijkt behoorlijk in zijn maag te zitten met het ongeluk dat 

hij heeft veroorzaakt. Hij slaapt er slecht van en heeft hulp 

gezocht om dit te kunnen bespreken. Hij denkt er veel aan. In 

het gesprek wil hij Bart graag zeggen dat het hem spijt en 

uitleggen wat er aan het verkeersongeluk vooraf gegaan is. Hij 

zal de confrontatie met datgene wat hij veroorzaakt heeft heel 

erg moeilijk vinden, maar denkt ook erg opgelucht te zijn als 

hij het gedaan heeft. Hij wil luisteren naar het verhaal van 

Bart. 

Ook na dit gesprek maak ik de balans op. Als eerste kijk ik 

naar de motivatie. Geert geeft aan spijt te hebben. Nu heb ik 

gemerkt dat er veel vormen van spijt zijn, die je globaal in twee 

categorieën in kunt delen: spijt, omdat het voor de dader heel 

vervelende gevolgen heeft gehad, of spijt vanwege het leed dat 

iemand bij een ander veroorzaakt heeft. Deze vormen lopen 

vaak door elkaar. De kunst is te kijken welke overheerst en ik 

vraag daar behoorlijk op door. In dit geval benoemt de dader 

een aantal relevante zaken die mij overtuigen van de oprechtheid 

van zijn spijt: hij slaapt er slecht van, heeft nachtmerries 

erover, hij heeft veel over Bart nagedacht en hoe het nu met 

hem zou zijn. Daarnaast zie ik een man voor wie het moeilijk 

is om zich uit te drukken en zijn emoties niet duidelijk toont. 

Tweede contact Bart 

Bart is erg blij met het feit dat Geert heeft ingestemd met een 

gesprek. Was hij eerst alleen maar met de dader bezig, nu kan 

hij dat enigszins loslaten. We spreken allerlei aspecten door van 

het gesprek. Bart heeft al een tijdje geleden op papier gezet wat 

hij Geert graag wil zeggen. Dit was in de tijd dat hij nog boos 

was en ervan uitging dat Geert onverschillig was over hetgeen 

hij had aangericht. We bekijken dit vanuit het perspectief van 

dit moment. Wat is de kern ervan die nu nog steeds geldt en 

wat is veranderd? Ik vraag Bart welk effect hij hoopt dat zijn 

verhaal zal hebben op het gesprek en of de wijze waarop hij het 

verwoordt daarop afgestemd is. Ofwel: zal Geert kunnen horen 

wat de kern is van wat Bart hem wil vertellen. Bart zal daar nog 

opnieuw naar kijken. 

Verder bekijken we de verwachtingen van Bart. Welke zijn dit 

en houdt hij er ook rekening mee dat het anders kan uitpakken 

dan hij hoopt? En zo ja, hoe zou dat voor hem zijn. Ik vertel 

hem dat mijn indruk van Geert is dat hij het moeilijk vindt 

HH/Arie Kievit 


INTERVISIE(R) 

zijn emoties te laten zien en te verwoorden wat er is gebeurd. 

Bart houdt hier rekening mee, ook in zijn eigen verhaal en de 

vragen die hij heeft. 

Ik vraag hem wat voor hem het moeilijkst is in het gesprek en 

hoe ik daarin kan steunen mocht die situatie zich aandienen. 

Ten slotte nemen we de praktische zaken door. Het gesprek zal 

in de gevangenis plaats moeten vinden. Ik leg uit hoe dit in 

zijn werk gaat en dat ik hem op zal wachten om samen naar 

binnen te gaan. We bespreken hoe hij Geert wil begroeten, of 

hij graag wil beginnen of liever eerst Geert aan het woord laat, 

verhaal dat ze elkaar willen vertellen, daar treed ik niet in. Al is 

er altijd een grijs gebied daartussen, waarin het lastig manoeuvreren 

is. 

Het gesprek 

Ik ontmoet Bart bij de ingang van de gevangenis. Na de 

controles gaan wij naar binnen. Bart zoekt een plek uit aan 

tafel. Zelf neem ik een plek aan het hoofdeind. Ik wacht Geert 

op in de deuropening. Beiden zijn duidelijk gespannen. 

Na mijn inleiding neemt Bart het woord en vertelt zijn verhaal. 

Het proces moet niet zodanig dichtgetimmerd zijn dat de eigenlijke 

ontmoeting al in het voortraject heeft plaatsgevonden 

hoe het verloop van het gesprek er globaal uitziet. En ten slotte 

vraag ik hem hoe hij zou reageren als hij in de toekomst Geert 

een keer tegen zou komen. Dit is een gespreksonderwerp dat in 

een slachtoffer-dadergesprek altijd aan de orde komt. 

Tweede gesprek met Geert 

Ook met Geert bereid ik het gesprek voor. We bespreken wat 

het voor hem zal betekenen als hij de verwondingen van Bart 

ziet. Hoe hij daarmee om kan gaan in het gesprek en wat ik 

kan doen om hem daarin te ondersteunen. Verder komt nog 

aan de orde wat Geert zelf wil zeggen in het gesprek. Ook met 

Geert bespreek ik de praktische zaken. Dat ik samen met Bart 

binnen zal komen en wij waarschijnlijk al in het kamertje 

zullen zitten als hij komt. Hoe hij Bart wil begroeten. Bart 

heeft aangegeven graag te willen beginnen met het gesprek, hoe 

dat voor hem is. En ook met hem bespreek ik hoe hij zou 

reageren mocht hij Bart na detentie tegenkomen. 

Overwegingen bij de voorbereiding van het gesprek 

Bij de voorbereiding van het gesprek spelen verschillende 

overwegingen een rol. Voor beide deelnemers is dit een enorm 

beladen gesprek met veel onzekerheden. De voorbereiding is er 

dan ook op gericht om onnodige onzekerheden zoveel 

mogelijk weg te halen, zodat ze hun aandacht kunnen richten 

op het gesprek zelf. In deze zaak is er een extra factor van 

onveiligheid voor het slachtoffer. Immers, het slachtoffer moet 

voor het gesprek naar de gevangenis. Dit kan veel impact 

hebben. Ik probeer dat zoveel mogelijk te ondervangen door te 

vertellen hoe dit in zijn werk gaat en gezamenlijk met het 

slachtoffer naar binnen te gaan. 

Tegelijkertijd moet het niet zodanig dichtgetimmerd zijn dat 

de eigenlijke ontmoeting al zo ongeveer in het voortraject heeft 

plaatsgevonden. Dat betekent dat ik een goede balans probeer 

te vinden tussen veiligheid en gespreksruimte. Ik probeer dat te 

doen door duidelijkheid te creëren in de proceskant, maar de 

inhoudelijke kant laat ik aan de deelnemers over. Het is hun 

Geert luistert stil en met aandacht, kijkt Bart gedurende het 

hele verhaal aan. Daarna is de eerste spanning eraf en zegt ieder 

die dingen die voorbereid waren. Van daaruit ontspint het 

gesprek zich vanzelf en komt er steeds meer uitwisseling. 

Leemtes worden aangevuld, achtergronden verteld, langzamerhand 

groeit het tot een samenhangend geheel, waaruit elk zijn 

eigen waarde haalt. 

Bart geeft aan dat hij heel blij is met het gesprek en dat Geert 

hem precies heeft verteld wat hij nodig heeft. Geert is blij dat 

het gesprek Bart helpt en hij is blij dat hij de moed heeft gehad 

dit gesprek aan te gaan. 

Terugblik 

Bij een slachtoffer-dadergesprek is de voorbereiding cruciaal. 

Iedere zaak kent zijn eigen (morele) dilemma’s en gedurende 

het gehele proces moet je je bewust blijven van de plek die jij 

als bemiddelaar inneemt en met welke reden. Zo is daar de 

neutraliteit. Bij Slachtoffer in Beeld noemen we dat ‘meerzijdige 

partijdigheid’. Gezien mijn positie als ‘doorgeefluik’ van 

informatie moet ik mij daar voortdurend van bewust zijn. Wie 

ik ben als mens en hoe ik dingen doe speelt daarbij onvermijdelijk 

een rol. Ook in deze zaak lagen in dit opzicht de 

valkuilen op de loer. Ik probeer ze te ontwijken door mij op 

het proces te richten en op het doel dat beide deelnemers voor 

ogen staat. Ik faciliteer en houd de belangen evenredig in de 

gaten. 

Moeilijk blijft ook altijd wat je wel en wat je niet overbrengt. 

Vertel ik dat Geert moeite heeft met het uiten van gevoelens of 

niet? En met welke reden? 

Daarbij neem je je eigen voorkeuren, ervaringen en persoonlijkheid 

mee. Welke geheime agenda speelt een rol in mijn keuzes? 

Gaat het me echt om het proces of wil ik er onbewust de situatie 

mee in de hand houden? Of beide? Ik noem maar een voorbeeld. 

Vind: vind ik echt dat daders en slachtoffers op dezelfde manier 

benaderd moeten worden, of vind ik stiekem dat de dader toch 

wel ietsje harder zijn best moet doen dan het slachtoffer? 


INTERVISIE(R) 

Kortom: bij slachtoffer-dadergesprekken is de plaats van de 

bemiddelaar vaak een andere dan bij ‘gewone’ mediations. 

Uiteraard onderzoeken we allemaal onze eigen motieven en 

invloed op het geheel, geen verschillen daar. Bij bemiddelingen 

tussen slachtoffers en daders komt daar het element van het 

‘doorgeefluik’ bij en zal de zelfreflectie mee in dit licht plaatsvinden. 

De feiten in de casus zijn omwille van herkenbaarheid enigszins 

aangepast. 

Noot 

1 SiB werkt met een vaste groep bemiddelaars. Nieuwe bemiddelaars volgen een 

uitgebreide basistraining die bestaat uit zeven modules. Jaarlijks dienen 

bemiddelaars twee opfrismodules te volgen en deel te nemen aan intervisiebijeenkomsten. 

Ieder jaar houdt SiB een voortgangsgesprek met de bemiddelaar 

waarin tevens onderwerpen met betrekking tot kwaliteit aan de orde komen. 


Over de auteur 

Mieke Binnema is NMI geregistreerd mediator en coach. 

Zij is sinds 2007 bemiddelaar bij Slachtoffer in Beeld. 

Daarnaast heeft zij een eigen praktijk voor mediation en 

coaching. 

Slachtoffer in Beeld 

Aanleiding 

Het fenomeen slachtoffer-dadergesprekken is niet nieuw. Ruim voor 

2007 liepen er al diverse regionale (pilot)projecten bij slachtoffer- en 

daderorganisaties, die zijn onderzocht.1 Een van de uitkomsten was 

dat zowel daders als slachtoffers die deelnamen, het een positieve 

ervaring vonden om met de andere partij in contact te treden. Ook 

kwamen er enkele aandachtspunten naar voren die onder meer betrekking 

hadden op de verschillende werkwijzen en criteria. 

Naast die onderzoeken heeft het EU-kaderbesluit (2001) – dat 

Nederland verplicht om mogelijkheden voor bemiddeling in strafzaken 

tussen slachtoffer en dader te stimuleren – ten grondslag gelegen aan 

het besluit van de toenmalige minister van Justitie om aan alle slachtoffers 

van misdrijven als standaardwerkwijze de mogelijkheid van een 

slachtoffer-dadergesprek aan te bieden. 

Keuze voor Slachtoffer in Beeld 

De minister heeft in 2006 besloten om de slachtoffer-dadergesprekken 

onder te brengen bij één landelijke en neutrale organisatie, Slachtoffer 

in Beeld. Daarnaast besloot de minister dat slachtoffer-dadergesprekken 

niet alleen aan slachtoffers, maar om pedagogische redenen ook 

aan jeugdige daders aangeboden dienden te worden.2 

Slachtoffer in Beeld is vanaf 2007 gestart met het landelijk aanbieden 

van slachtoffer-dadergesprekken aan slachtoffer en jeugdige daders. 

Het ministerie heeft per 2009 toestemming verleend om de doelgroep 

uit te breiden met meerderjarige daders. 

Visie, doelstelling en uitgangspunten 

Het ministerie heeft de slachtoffer-dadergesprekken gepositioneerd 

naast het strafproces. 

Een slachtoffer-dadergesprek kan een zinvolle aanvulling vormen 

op de strafrechtelijke afhandeling van delicten. Waar het strafproces 

vooral vergelding biedt voor het aangerichte leed, bieden slachtofferdadergesprekken 

(en andere vormen van contact, zoals briefwisseling 

en pendel) slachtoffers en daders, veelal onbekenden van elkaar, de 

mogelijkheid in te gaan op hun onderlinge verhouding en op de meer 

morele aspecten van het delict. De dader kan verantwoordelijkheid 

nemen tegenover het slachtoffer en excuses maken; het slachtoffer 

krijgt erkenning en kan prangende vragen stellen. 

Hoewel een eenmalig gesprek tussen slachtoffer en dader moeilijk tot 

volledige leed- en schuldverwerking kan leiden, kan het er wel aan bijdragen, 

blijkt ook uit recent wetenschappelijk onderzoek, uitgevoerd 

bij Slachtoffer in Beeld.3 

Slachtoffer in Beeld hanteert de volgende uitgangspunten: slachtofferdadergesprekken 

vinden alleen plaats op basis van de vrijwillige 

deelname van beide partijen, de gesprekken hebben een vertrouwelijk 

karakter en de bemiddelaar hanteert de principes van meerzijdige 

partijdigheid. 

Bij Slachtoffer in Beeld melden zich jaarlijks circa duizend slachtoffers 

en daders met het verzoek om een slachtoffer-dadergesprek. Voor 

Slachtoffer in Beeld is een vaste groep van dertig bemiddelaars werkzaam; 

zij worden ondersteund door een staf van zes medewerkers, die 

verantwoordelijk is voor het ontwikkelen van beleid en het maken van 

praktische vertaalslagen. Kijk voor meer informatie op www.slachtofferinbeeld.nl. 

Noten 

1 De projecten zijn onderzocht door het Verwey-Jonker Instituut (2005) en 

Regioplan (2006). 

2 Slachtoffer in Beeld bewoog zich al vele jaren op het snijvlak van slachtoffers 

en daders. Door het ontwikkelen en uitvoeren van trainingen voor jonge 

daders, waarin de gevolgen voor het slachtoffer en de ernst van deze 

gevolgen centraal staan, was er bij Slachtoffer in Beeld veel ervaring en 

expertise opgedaan op het terrein van schuld, schaamte en empathieblokkades. 

Door de positionering van Slachtoffer in Beeld die een zusterorganisatie 

is van Slachtofferhulp Nederland waren tevens de belangen van de 

slachtoffers geborgd. 

3 Slachtoffers die de dader ontmoeten, zijn daarna minder bang en minder 

boos op de dader. Bovendien blijken slachtoffers na de ontmoeting meer 

bereid de dader te vergeven dan wanneer er geen contact is geweest. Daders 

krijgen meer inzicht in de gevolgen voor slachtoffers en nemen verantwoordelijkheid. 

Ook raken de gevolgen voor het slachtoffer de dader na afloop 

van het gesprek meer dan daarvoor. 


ARTIKELEN 

Troubled Water en slachtoffer-dadergesprekken 

en 

mediation vergeleken 

In dit artikel gaat Hugo Prein in op de overeenkomsten en verschillen tussen slachtoffer-dadergesprekken en 

mediation. 1 Hij gebruikt hiervoor de drie verschillende soorten mediationbenaderingen: probleemoplossende 

benaderingen, harmoniebenaderingen en communicatiegerichte benaderingen. Hij laat per benadering 

overeenkomsten zien met slachtoffer-dadergesprekken, beschrijft de verschillen en formuleert enkele 

concluderende stellingen. 

Door Hugo Prein 

Twee jaar geleden zag ik op het Filmfestival in Rotterdam 

een aangrijpende Noorse film Troubled Water 2 Het is 

een film over Thomas, een jonge dader, die schuldig is 

bevonden aan de dood van een klein jongentje, Isaac. Thomas 

had hem meegenomen toen zijn moeder hem in zijn wandelwagentje 

even op een caféterras had achtergelaten. Isaac is later 

onder onduidelijke omstandigheden in een snelstromende 

rivier verdronken. Thomas heeft altijd volgehouden dat het een 

ongeluk is geweest en dat hij geen directe schuld heeft aan 

Isaacs dood. De ouders blijven met een heleboel onbeantwoorde 

vragen zitten. De film begint op het moment waarop 

Thomas – na zijn straf van acht jaar te hebben uitgezeten – zijn 

leven weer probeert op te pakken. Hij weet een baantje als 

organist te vinden, toevallig in de plaats waar ook de ouders 

van Isaac wonen. 

Een van de meest aangrijpende scènes vind ik die waarin 

Thomas op het orgel een improvisatie speelt op de beroemde 

liedje van Simon en Garfunkel Bridge over Troubled Water. 3 De 

muziek schreeuwt het als het ware uit om contact en maakt een 

overrompelende indruk op de aanwezige luisteraars, ook op de 

moeder, die – als onderwijzeres en begeleidster van een groep 

kinderen – toevallig van het orgelspel in de kerk getuige is. 

Terwijl de andere aanwezigen na afloop geroerd applaudisseren, 

realiseert zij zich met een schok de ware identiteit van de 

organist en valt ontredderd stil. Ze wijst hem af, gaat hem 

hinderlijk volgen, waarschuwt mensen in zijn directe omgeving 

voor hem en op een gegeven moment escaleert dat behoorlijk. 

Thomas probeert met haar in contact te komen, en dat leidt 

tot een emotionele ontmoeting met de vader, die zijn vrouw 

– goed bedoeld – wil beschermen tegen een pijnlijke confrontatie 

met hem. Deze confrontatie vindt later toch nog, op een 

dramatische manier plaats. De hulp van een competente derde 

partij wordt hierbij node gemist, hoewel ze het uiteindelijk zelf 

ook redden, zonder die hulp. Mensen blijken vaak competenter 

dan je van tevoren denkt. 

De film laat zien hoe alle betrokkenen worstelen met de 

traumatische gebeurtenis uit het verleden. Het gaat over 

gevoelens van onmacht en ontreddering; van schuld, angst, 

woede en wraak. Het gaat over ontkennen en vermijden; over 

het zoeken van contact en het afwijzen ervan en hoe contact 

uiteindelijk bijdraagt tot een zekere verwerking van al deze 

heftige en pijnlijke emoties. Hiermee wordt troubled water een 

goede metafoor voor wat ik hier naar voren wil brengen. Ik zal 

de film af en toe gebruiken om mijn betoog te verduidelijken 

en concreet te maken. 

Wanneer we slachtoffer-dadergesprekken en mediation met 

elkaar vergelijken, is het goed om te bedenken dat mediation 

niet op slechts één bepaalde manier maar op verschillende 

wijzen uitgeoefend kan worden (Prein, 2009a). Folger (2008) 

onderscheidt een drietal groepen mediationbenaderingen: 

probleemoplossende benaderingen, harmoniebenaderingen en 

communicatiegerichte benaderingen. Iedere benadering kent 

haar eigen doelstelling en haar karakteristieke manier van 

interveniëren. Deze onderverdeling gebruik ik om overeenkomsten 

tussen slachtoffer-dadergesprekken en mediation te 

illustreren; met sommige mediationbenaderingen blijkt meer 

overeenkomst te bestaan dan met andere benaderingen. 


ARTIKELEN 

Overeenkomsten tussen slachtoffer-dadergesprekken 

en mediation 


communicatie te herstellen, niets meer en niets minder. Een 

gesprek ‘over gevolgen/motieven/vragen rondom het misdrijf’ 

kan veel onzekerheid en onduidelijkheid opklaren en zo een 

bijdrage leveren aan de ‘heroriëntering’ zowel bij slachtoffer als 

bij dader (‘de andere kant van het misdrijf zien’ noemt SiB, 

2009 dat). Op die manier kunnen slachtoffer-dadergesprekken 

Centraal staat het mogelijk maken van een gesprek tussen slachtoffer en dader 

Oplossingsgerichte benaderingen 

De term bemiddeling wordt in de literatuur meestal gereserveerd 

voor vormen van mediation waarbij het vinden van een 

oplossing voor het conflict of probleem vooropstaat. Via een 

gefaseerd proces van onderhandelingen wordt toegewerkt naar 

een haalbare oplossing, die acceptabel moet zijn voor beide 

partijen. De mediator probeert het proces zoveel mogelijk 

zakelijk te houden en zo min mogelijk te laten verstoren door 

heftige emoties omdat die als disfunctioneel worden beschouwd 

voor het bereiken van een zakelijk compromis. De 

gemaakte afspraken worden formeel vastgelegd in een zogenaamde 

vaststellingsovereenkomst, waaronder beide partijen 

hun handtekening zetten. De mediator heeft hierbij een vrij 

grote invloed op wat er besproken wordt en hoe dat gebeurt 

(het proces), al zal hij omwille van zijn neutraliteit en onpartijdigheid 

zich zoveel mogelijk onthouden van directe bemoeienis 

met de inhoud en de uiteindelijke oplossing. 

We zien grote overeenkomsten van deze oplossingsgerichte 

benadering met de gang van zaken bij herstelbemiddeling, 

waarbij ook naar een bepaald doel wordt toegewerkt: een 

mogelijke verzoening van de partijen te bewerkstelligen en het 

herstellen van de door de dader aangerichte schade. 4 De 

afspraak over het herstel van de schade wordt eventueel via 

onderhandelingen bereikt. Iets vergelijkbaars zien we gebeuren 

bij een zogenaamde echtrechtconferentie, waarbij het doel is 

om een ‘herstelplan’ op te stellen, waarin afspraken worden 

vastgelegd over wat de dader aan het slachtoffer aanbiedt om 

de schade enigszins te herstellen. 

Wanneer herstelbemiddeling plaatsvindt binnen de context van 

het strafrecht kunnen hieraan nog externe doelen verbonden 

worden die meestal sterk dadergerelateerd zijn, zoals het 

terugbrengen van recidivisme, preventie en als gevolg daarvan 

kostenbesparing op het rechtssysteem. 5 Hierop kom ik later 

nog terug. 

Slachtoffer-dadergesprekken daarentegen staan hier veel verder 

van af. Slachtoffer in Beeld (hierna: SiB) heeft indertijd bewust 

niet gekozen voor de term herstelbemiddeling (zoals in 

omringende landen, zoals België 6 of Zweden 7 wel het geval is), 

maar voor die van slachtoffer-dadergesprekken. De term zegt 

het al: niet het herstel van de schade en/of verhoudingen, 

verzoening en/of vergeving staan als doel centraal, maar het 

mogelijk maken van een gesprek tussen slachtoffer en dader. 8 Het 

doel is om een gesprek tot stand te brengen, het contact of de 

in veel gevallen wel degelijk leiden tot verzoening of vergeving 

– of meer algemeen tot ‘verwerking van het misdrijf’ (SiB, 

2009) – maar dat is niet het doel waarop de begeleider bewust 

aanstuurt. Slachtoffer-dadergesprekken passen daarmee dus 

niet in een oplossingsgerichte, maar veel meer binnen een 

communicatiegerichte benadering, zoals hierna zal blijken. 9 

Harmoniebenaderingen 

In een harmoniebenadering is het doel van mediation niet het 

oplossen van een bepaald probleem of inhoudelijk conflict, 

maar het herstel van de harmonie tussen de partijen. Conflict 

wordt hierbij gezien als een in wezen negatief verschijnsel 

omdat het de verhoudingen tussen de partijen verstoort. 

Conflictkwesties waarvan je het gevoel hebt dat ze niet of 

moeilijk oplosbaar zijn, worden in deze benadering daarom 

liever vermeden, verborgen of geherdefinieerd dan naar de 

oppervlakte gebracht. Manifest conflict wordt als schadelijk 

gezien omdat het zich manifesteert in heftige emoties en 

destructieve gedragingen. Conflictinteractie dient daarom 

gecontroleerd en binnen de perken gehouden te worden en 

vooral de zwakkere partij dient voor de schadelijke gevolgen 

ervan beschermd te worden. Wanneer de conflictpartijen sterk 

geëmotioneerd zijn en een heftig conflict hebben, worden ze 

doorgaans niet in staat geacht hun eigen zaken te regelen en op 

een adequate manier rekening te houden met de ander. 

De mediator heeft daarom de taak om de interactie tussen de 

partijen te controleren om zo een verdere escalatie van het 

conflict te voorkomen en het slachtoffer tegen verdere schade 

te beschermen. Hoe ernstiger het conflict en hoe heftiger de (te 

verwachte) emoties, hoe directiever de mediator optreedt, hoe 


ARTIKELEN 

meer hij het van de partijen overneemt en hoe meer hij buiten 

een rechtstreekse ontmoeting om de zaken met de partijen 

afzonderlijk regelt. 

De mediator heeft hiertoe een aantal instrumenten tot zijn 

beschikking: 

• Aparte bijeenkomsten met de partijen afzonderlijk 

In deze aparte bijeenkomsten kan de mediator de verwachtingen 

van de partijen over de doelen van de mediation, de aard 

van het proces en hun participatie hierbij beïnvloeden. De 

• Bevorderen van verontschuldigingen, vergeving en beperking 

van gezichtsverlies 

Soms wordt het bevorderen van verontschuldigingen, vergeving 

en beperking van gezichtsverlies expliciet als doel van de 

gesprekken geformuleerd. In andere gevallen gebeurt dit op 

een meer bedekte manier, zoals door de partijen voor te 

houden dat het aanbieden van excuus nuttig kan zijn, de 

andere partij uit te nodigen iets te zeggen waardoor de ander 

zich beter zou kunnen gaan voelen, te helpen om vergeving te 

Het gezamenlijke gesprek wordt alleen nog maar een symbolische ontmoeting 

deelnemers krijgen alvast een idee over de wijze waarop het 

gesprek zal plaatsvinden en wat daarbij wel of niet van hen 

wordt verwacht. De mediator hanteert bepaalde restricties op 

het type commentaar dat de partijen kunnen maken en de 

onderwerpen die wel of niet besproken kunnen worden. Hoe 

sterker hij dat doet, hoe meer hij de verantwoordelijkheid voor 

het gesprek bij de partijen weghaalt en in eigen handen houdt. 

Soms gaat dit zelfs zo ver dat het gezamenlijke gesprek alleen 

nog maar een symbolische ontmoeting wordt, waarbij slechts 

bekrachtigd wordt wat van tevoren tijdens de afzonderlijke 

gesprekken is voorbereid (Le Roux, 2010). 

• Een klimaat van verzoening en vergeving actief bevorderen 

De bedoeling is om een sterk normatief appel op de deelnemers 

te doen met betrekking tot het gedrag en de doelen die de 

mediator wel of niet wenselijk acht. 

Zo kan een mediator in een openingswoord zijn vertrouwen 

uitspreken in het vermogen van de partijen om te komen tot 

gemeenschappelijk begrip en wederzijds respect, of hij kan bij 

de opening een korte meditatie houden of een sfeerkaarsje 

branden. 

In een religieuze context probeert men hetzelfde te bereiken 

door de mediationsessie te starten met een gebed, een lezing 

uit de schrift of een inspirerende citaat om de partijen aan te 

moedigen te reflecteren op hun kernwaarden, en de gedeelde 

waarden van de gemeenschap waarvan ze deel uitmaken. 10 

• Conflictinteractie in de hand houden 

Hiertoe reken ik het opleggen en handhaven van bepaalde 

gedragsregels, zoals elkaar respectvol behandelen, niet schelden, 

elkaar niet interrumperen. 

• De agenda bepalen 

De mediator kan vooraf al bepalen wat er wel of niet besproken 

kan en dient te worden. Het kan ook veel subtieler tijdens 

het gesprek gebeuren doordat de mediator de gespreksonderwerpen 

bijstuurt met topic shifts (van gespreksonderwerp 

veranderen) en turn shifts (van spreker veranderen; spreekbeurten 

geven) of door het reframen van bepaalde uitspraken (van 

een meer gewenste betekenis of interpretatie voorzien). 

verwoorden of door uitspraken die mogelijk als een belediging 

kunnen worden opgevat te reframen. 

Herstelbemiddeling heeft vaak een religieuze of anderszins 

ideologische achtergrond en benadrukt in dat geval sterk het 

belang van vergeving en verzoening. 11 Er wordt een sterk moreel 

appel uitgeoefend op de deelnemers, op de dader om berouw te 

tonen en op het slachtoffer om te vergeven. Beiden werken zo 

mee aan het herstel van harmonieuze verhoudingen binnen de 

gemeenschap. In de Verenigde Staten is die gemeenschap vaak 

een kerkelijke groepering, een groepering van zogeheten native 

Americans of de plaatselijke community. De begeleiders van 

herstelbemiddeling worden daarbij gerekruteerd uit gerespecteerde 

leden van die gemeenschap die in hoog aanzien staan. 

Ik heb hiervoor al laten zien dat bij slachtoffer-dadergesprekken 

– anders dan bij herstelbemiddeling – het bereiken van 

verzoening, vergeving of herstel van de verhoudingen niet als 

doel voorop staat. Maar in de aanbevolen procedures en bij de 

behandeling van heftige emoties kunnen we wel elementen van 

de harmoniebenadering terugvinden. 

Zo wordt er dankbaar gebruikgemaakt van een aantal van de 

controlerende instrumenten die hiervoor zijn genoemd: de 

afzonderlijke bijeenkomsten zijn bijna de kurk waarop de hele 

procedure drijft. 12 In sommige gevallen komt het zelfs helemaal 

niet tot een gesprek en blijft het bij deze gescheiden bijeenkomsten 

of bij een uitwisseling van brieven. 

Net als bij herstelbemiddeling komen we bij slachtoffer-dadergesprekken 

het idee tegen, dat het misdrijf al meer dan genoeg 

schade heeft toegebracht aan het slachtoffer en dat koste wat 

kost vermeden moet worden dat disrespectvol en al te emotioneel 

gedrag gedurende het gesprek het slachtoffer nog verder 

schade kan toebrengen. 

Min of meer een uitvloeisel hiervan is het uitgangspunt, dat 

– wanneer de begeleider het idee heeft dat de dader geen 

verantwoordelijkheid wil nemen voor het misdrijf en niet 

bereid is om berouw te tonen voor zijn gedrag – men beter 

helemaal niet aan een slachtoffer-dadergesprek kan beginnen. 13 

De consequentie hiervan is dat zo een grote groep mogelijke 

casussen buiten slachtoffer-dadergesprekken komen te vallen, 


ARTIKELEN 

zoals zware misdrijven, maar ook minder zware zaken waar het 

niet zo zwart-wit ligt. 

Het idee dat de begeleider/mediator de partij die hij als de 

zwakkere beschouwt (het slachtoffer in dit geval) dus in 

bescherming moet nemen, vinden we ook bij mediation vrij 

frequent terug. In dat verband wordt meestal gesproken van de 

noodzaak tot het handhaven van een zeker machtsevenwicht 

tussen beide partijen, wat meestal wordt uitgelegd als de plicht 

van de mediator om de zwakkere partij te ondersteunen. In 

slachtoffer-dadergesprekken wordt ervan uitgegaan dat het 

slachtoffer altijd de zwakste partij is en dus beschermd moet 

worden. Dat is natuurlijk een simplificering die niet altijd 

recht doet aan de realiteit. Beiden kunnen zich immers 

bedreigd en overweldigd voelen door de emoties van de ander 

en zich zwak en machteloos voelen. Dit is bijna regel bij 

geëscaleerde conflicten waarin mediation plaatsvindt. Bovendien 

brengt het ‘in bescherming nemen’ van de zogenaamde 

zwakkere partij het risico met zich mee dat je haar hiermee nog 

zwakker maakt en dat de mediator hiermee de verantwoordelijkheid 

voor het procesverloop bij de partijen weghaalt en 

teveel in eigen hand neemt. 14 

In het geval van de film kunnen we zien dat de realiteit veel 

complexer kan zijn. Was Agnes, als slachtoffer, eigenlijk wel de 

zwakste partij? Waartegen had Agnes trouwens beschermd 

moeten worden? Tegen de agressie van Thomas (die lag in het 

verleden, niet in het nu), tegen zijn onwil om schuld te 

bekennen (maar dat zou betekenen dat er volgens de SiB-regels 

geen gesprek zou kunnen plaatsvinden, wat ze allebei uiteindelijk 

wel graag wilden)? En was Agnes eigenlijk niet best in staat 

om zichzelf te beschermen (eventueel met hulp van de 

begeleider)? Zou van de andere kant Thomas dan eigenlijk ook 

niet beschermd moeten worden voor de woede van Agnes? We 

Nu is het mogelijk maken van een gesprek en het herstellen van 

het contact tussen de partijen wezenlijk iets anders dan koste 

wat kost de harmonie bevorderen en heftige emoties vermijden. 

Ik wil in dit verband een inspirerend boekje, On Kindness 

aanhalen van twee Britse schrijvers, een jeugdpsychiater, Adam 

Phillips en de historica Barbara Taylor. 15 Zij wijzen erop dat 

voor het begrip kindness in de loop van de geschiedenis een 

groot aantal termen zijn gebruikt, zoals sympathie, generositeit, 

altruïsme, menselijkheid, compassie, medelijden, empathie, 

contact, etc. Zelf gebruiken ze graag de term fellow feeling. Het 

gaat hierbij om ‘het vermogen om imaginair en nauwkeurig 

binnen te treden in de gevoelens, de hoop en angsten van een 

ander; en om de ander toe te staan hetzelfde bij jou te doen.’ 

Of – anders gezegd – ‘het unieke menselijke talent om zich te 

kunnen identificeren met de pijn, plezier, vreugde, verveling 

van anderen, inclusief van hen waarvan we de houding en 

gedrag verachten of afwijzen.’ In de huidige maatschappij wordt 

contact soms een beetje verdacht gevonden en wordt ‘anderen 

nodig hebben’ vaak als soft gezien, iets voor kinderen, zieken en 

bejaarden, iets wat eigenlijk thuishoort binnen het domein van 

de religie. Soms wordt het zelfs beschouwd als een verfijnde 

manier van egoïsme en welbegrepen eigenbelang. Mensen zijn 

immers – zo wordt vrij algemeen aangenomen – in wezen egoïstisch, 

hebzuchtig en competitief. Autonomie, onafhankelijkheid 

en individualisme staan daarom tegenwoordig in hoog aanzien. 

Phillips en Taylor daarentegen stellen dat ieder van ons als het 

ware intuïtief weet dat het kunnen hebben van echt contact 

ook een wezenlijke menselijke eigenschap is die ons plezier en 

geluk brengt als we het hebben. 

Dit is evenwel iets anders dan een geromantiseerde, sentimentele, 

geïdealiseerde vorm ervan, waarover we ons nostalgisch 

kunnen voelen. Menselijk contact is immers wezenlijk 

Het idee dat de begeleider de partij die hij als de zwakkere beschouwt in 

bescherming moet nemen, vinden we ook bij mediation vrij frequent terug 

zien dat de echtgenoot zijn vrouw ook wilde beschermen tegen 

Thomas, maar dat zij van dit goedbedoelde ‘paternalistische’ 

gedrag totaal niet gediend bleek, toen dat later uitkwam. Ze 

voelde zich daarin totaal niet serieus genomen. Is dat ook niet 

een mogelijk risico als de begeleider ‘voor het slachtoffer gaat 

denken’ en deze in bescherming neemt, zoals de echtgenoot 

deed? 

Deze gedachten leiden tot de formulering van stelling 1 en 

stelling 2, aan het einde van dit artikel. 

Communicatiegerichte benaderingen 

Bij een communicatieve mediationbenadering is het doel niet 

het oplossen van het conflict of het herstellen van de harmonie, 

maar het mogelijk maken van een gesprek tussen beide partijen 

of deelnemers. 

ambivalent, zoals alle menselijke gevoelens ambivalent zijn. 

Ieder wezenlijk contact kan dan ook niet zonder de erkenning 

van frustratie en pijn en zonder het doorwerken van wezenlijke 

geschillen, sterke emoties en conflicten. 16 

De enige conditie voor het tot stand brengen van een gesprek 

is, dat de partijen allebei zo’n gesprek ook echt willen met en 

ondanks alle twijfels en aarzelingen die ieder ook zal hebben. 

Dit wordt bedoeld, wanneer wordt gesproken over ‘vrijwilligheid’ 

als voorwaarde voor mediation. De zelfbeschikking en de 

zelfwerkzaamheid van de beide partijen staan hiermee voorop 

en alle dwang is taboe. Het is immers hun eigen gesprek over 

zaken die hen primair bezighouden. Dit betekent dat de 

deelnemers aan dit gesprek zelf (en dus niet de mediator) 

bepalen wat zij in het gesprek willen bereiken, waarover ze 

willen praten en hoe zij het gesprek willen voeren. 


ARTIKELEN 

Deze nadruk op zelfbeschikking en zelfwerkzaamheid is 

kenmerkend voor de communicatiebenadering, maar geldt 

eigenlijk voor mediation in het algemeen. Het is karakteristiek 

voor alle mediationbenaderingen, maar wordt alleen wat 

consequenter toegepast in de communicatiebenadering. Hierin 

is mediation uniek en onderscheidt het zich van de juridische 

zich uit te drukken naar anderen zonder zich expliciet verbaal 

te hoeven uit te spreken. 

Bij de moeder, Agnes staat haar hele leven op zijn kop. Ze is 

nauwelijks meer in staat om – zoals vroeger – een normaal 

leven als moeder en onderwijzeres te leiden en ook de relatie 

met haar man staat onder druk. Ze zit met een heleboel 

Mensen kunnen vanwege het conflict verward raken en overweldigd worden 

door heftige gevoelens 

procedures in de rechtspraak, waarbij een derde de beslissing 

bij de partijen uit handen neemt. 17 Hierdoor is mediation juist 

ook zo waardevol, want wanneer de deelnemers zelf de 

beslissingen kunnen nemen, leidt dit meestal tot beslissingen 

van hogere kwaliteit die beter uitvoerbaar zijn, omdat betrokkenen 

daaraan zelf hebben bijgedragen en zich eraan meer 

gecommitteerd voelen. 

Door deze zelfbeschikking voorop te plaatsen en de zelfwerkzaamheid 

te stimuleren gaan beide deelnemers meer verantwoordelijkheid 

nemen voor eigen gedrag. ‘Verantwoordelijkheid 

nemen’ is zo meer een gevolg van dan een voorwaarde 

voor mediation. En dit geldt voor beide partijen, dus ook voor 

het slachtoffer, dat zich bijvoorbeeld kan wentelen in haar 

slachtofferrol. Je zou kunnen zeggen dat de deelnemers zich 

weer kunnen gaan hervinden en hun eigen kracht ontdekken 

die ze op grond van de gebeurtenis zijn kwijtgeraakt. We zien 

immers vaak in conflicten dat mensen vanwege het conflict en 

de heftige gebeurtenissen waarmee dit gepaard gaat, verward 

raken, overweldigd worden door heftige gevoelens (flooding) en 

minder goed in staat zijn hun leven te leiden op een wijze die 

ze eigenlijk willen. Door de gesprekken met de andere partij 

krijgen ze meer helderheid en inzicht in de situatie en kunnen 

ze zich zelf en hun eigen kracht weer hervinden. In de literatuur 

wordt dit aangeduid met de term empowerment. Tot stand 

brengen van onderling contact en herstel van empowerment 

worden hiermee essentiële onderdelen van de communicatieve 

benadering van mediation. 

Het SiB omschrijft de doelstelling van slachtoffer-dadergesprekken 

als ‘het contact bewerkstelligen met als mogelijk 

resultaat dat slachtoffer en dader zich anders tot elkaar en het 

delict kunnen gaan verhouden.’ 18 Zo bestaat er een sterke 

overeenkomst tussen slachtoffer-dadergesprekken en de 

communicatieve mediationbenadering. 

Erik Poppe, de regisseur van Troubled Water vertelt in een 

interview dat in zijn research voor de film hem was opgevallen 

hoe daders de neiging hebben zich te isoleren en zich terug te 

trekken vanuit de behoefte zichzelf te verbergen (HP: waarschijnlijk 

vanwege gevoelens van schuld en schaamte). In de 

film laat hij Thomas in de muziek een mogelijkheid vinden om 

onbeantwoorde vragen, is verward en het gemis van haar 

zoontje vormt een voortdurende pijniging. Ze voelt zich ook 

schuldig (ze heeft immers haar zoontje even onbeheerd 

achtergelaten op het caféterras) en niet alleen woedend of 

bang. De hele geschiedenis komt ook nog eens tot een 

herbeleving, wanneer ze onverwacht geconfronteerd wordt met 

de dader. 

In de film zien we dat Thomas en Agnes elkaar opzoeken, 

contact zoeken met elkaar, niet met het vooropzette doel van 

verzoening, maar om te praten met elkaar over wat er toen is 

gebeurd en wat dat betekent voor nu. Ze blijken – met vallen 

en opstaan – zeer wel in staat om te bepalen waarover ze willen 

praten en hoe. Daarbij valt de confrontatie soms wel heel 

heftig uit, maar uiteindelijk komen ze wel ergens met elkaar en 

kunnen ze – ondanks de pijn – weer door met hun leven. 

Een begeleider had ze daarbij goed kunnen helpen, maar of het 

nuttig was geweest dat deze had voorgeschreven waarover 

gepraat had moeten worden en de manier waarop had bepaald, 

betwijfel ik. 

Deze gedachten leiden tot de formulering van stelling 2, 

stelling 3, stelling 5 en stelling 6 (zie verderop). 

Na een aantal overeenkomsten tussen slachtoffer-dadergesprekken 

en mediation te hebben behandeld, wil ik vervolgens 

enkele verschilpunten aanstippen. 

Enkele verschillen tussen slachtoffer-dadergesprekken 

en mediation 

Kortdurende interventie 

In tegenstelling tot intensievere en langduriger vormen van 

interventie zoals rouwverwerking, partner-relatietherapie of 

buurtinterventieprojecten, gaat het bij slachtoffer-dadergesprekken 

om een kortdurende interventie. Dit is bij mediation 

ook het geval, maar slachtoffer-dadergesprekken zijn 

meestal nog korter dan mediation: een gemiddelde mediation 

kent doorgaans vier tot vijf gezamenlijke gesprekken, bij 

slachtoffer-dadergesprekken is meestal sprake van slechts één 

gesprek, naast een aantal voorgesprekken met de gesprekspart- 


ARTIKELEN 

ners afzonderlijk. Als we in dit verband al willen spreken over 

mogelijk positieve resultaten van slachtoffer-dadergesprekken is 

het eigenlijk nog een wonder dat er dergelijke positieve 

resultaten te rapporteren zijn van zo’n eenmalige ontmoeting 

tussen twee partijen. Want bij een slachtoffer-dadergesprek is 

de begeleider net als een mediator slechts een short time visitor. 

Ons past dus bescheidenheid en we kunnen slachtoffer-dadergesprekken 

dus beter niet opzadelen met allerlei te hooggestemde 

externe verwachtingen en doelen zoals recidive 

voorkomen, kostenbesparing voor het juridische systeem, etc. 

Dat kan alleen maar op een teleurstelling uitlopen. 

Deze gedachten leiden tot de formulering van stelling 6. 

Eenmalige gebeurtenissen, en niet per se conflicten 

Bij slachtoffer-dadergesprekken is het misdrijf waarover het 

contact plaatsvindt doorgaans een eenmalige gebeurtenis en 

worden zaken waarbij sprake is van een langduriger contact 

tussen beide partijen uitgesloten. 19 Er is – anders dan bij 

mediation – meestal ook niet echt sprake van een conflict. In 

geweldsdelicten, waarbij het in de meeste van de slachtofferdadergesprekken 

gaat, treffen dader en slachtoffer elkaar 

meestal slechts toevallig en hebben ze geen geschiedenis met 

elkaar en hebben ze erna doorgaans ook niet zoveel met elkaar 

te maken (natuurlijk wel emotioneel; het gebeurde kan hen 

hun hele leven bijblijven!). Soms wonen ze evenwel bij elkaar 

in de buurt en zijn slachtoffers dan vaak bang de dader weer 

tegen te komen. 

Ook Thomas en Anna in Troubled Water hebben geen conflict 

met elkaar. Hun levens kruisen elkaar heel toevallig. Het 

dat een dader verantwoordelijkheid neemt. Als niet duidelijk is 

wie de dader is, zal niemand die verantwoordelijkheid op zich 

nemen.’ 21 

Bij bepaalde geweldsdelicten, zoals een gewapende roofoverval 

of andere heftige geweldsdelicten waarbij het initiatief volledig 

uitgaat van de dader, is het onderscheid tussen dader en 

slachtoffer natuurlijk eenvoudig te maken en als zinvol te 

beschouwen. Bij andere geweldsdelicten evenwel ligt het al een 

stuk gecompliceerder. Zo is bij een uit de hand gelopen 

vechtpartij op het schoolplein of van zogenaamd zinloos 

geweld na cafébezoek in de nachtelijke uren, het al weer veel 

moeilijker om precies uit te maken wie dader en wie slachtoffer 

is. 22 

Bij mediation wordt een strikt onderscheid tussen dader en 

slachtoffer bijna altijd als ongewenst en disfunctioneel beschouwd. 

In een geëscaleerd conflict gebruiken de partijen 

vaak zelf wel het onderscheid tussen dader en slachtoffer, 

waarbij de neiging bestaat de ander als dader en zichzelf als 

slachtoffer te zien en hiermee de verantwoordelijkheid voor wat 

er is gebeurd van zich af te schuiven. Dit proces is deels een 

uitvloeisel van het psychologische mechanisme van de fundamentele 

attributiefout, waarbij eigen fouten worden 

beschouwd als veroorzaakt door de omstandigheden en die van 

de tegenpartij als veroorzaakt door diens kwade karakter. Het 

hanteren van zo’n strikt onderscheid kan in dat geval dus 

worden beschouwd als een constructie om eigen verantwoordelijkheid 

te ontlopen. 23 Het is zo een van de belangrijkste 

oorzaken van een destructieve escalatiespiraal die kenmerkend 

is voor geëscaleerde conflicten. Het doel van mediation is om 

dergelijke destructieve conflictspiralen te doorbreken, en 

daarom zal een mediator proberen te laten zien hoe beide 

Bij een slachtoffer-dadergesperk is de begeleider net als een mediator slechts 

een short time visitor 

conflict ontstaat eigenlijk pas later, wanneer Anna in de jonge 

organist Thomas de dader herkent en zij begint te interfereren 

in diens leven. (Volgens de richtlijnen van SiB zou hun geval 

daarmee niet meer geschikt zijn voor slachtoffer-dadergesprekken.) 

Duidelijk onderscheid tussen slachtoffer en dader 

Bij slachtoffer-dadergesprekken worden duidelijke rollen 

onderscheiden van dader en slachtoffer. 20 Deels is dit een 

gevolg van de juridische, strafrechtelijke context waarbinnen 

een slachtoffer-dadergesprek zich afspeelt: OM en de verdediging 

zijn krachtens hun taakverdeling min of meer aan deze 

rolverdeling gebonden. Maar – los daarvan – ziet SiB een 

duidelijk onderscheid tussen dader en slachtoffer als een 

vereiste voor slachtoffer-dadergesprekken, ‘... omdat we willen 

partijen ieder een aandeel hebben in het ontstaan en de 

escalatie van het conflict, met andere woorden dat zo’n strikt 

onderscheid tussen dader en slachtoffer een fictie is en dat de 

realiteit veel genuanceerder en ingewikkelder is. 24 Wanneer de 

deelnemers zelf tot dit besef komen, zien we een kenmerkende 

omslag plaatsvinden in het communicatieproces, waarna dit als 

vanzelf weer constructiever gaat verlopen. 25 Naarmate de 

situatie waarop het slachtoffer-dadergesprek betrekking heeft 

steeds meer het karakter heeft gekregen van een (escalerend) 

conflict, zal een strikt onderscheid tussen dader en slachtoffer 

dus – net als bij mediation – steeds minder zinvol zijn. 

In de film Troubled Water is er aanvankelijk duidelijk sprake 

van een dader en een slachtoffer, maar – naarmate de film 

vordert en steeds meer het karakter gaat krijgen van een 


ARTIKELEN 

conflict – gaat dit onderscheid steeds meer vervagen. Zo gaat 

de moeder – onder invloed van de traumatische omstandigheden 

– bepaalde dingen doen (zoals stalken en op het eind 

zelfs kidnappen van het kind van Thomas’ vriendin waarop hij 

past) die haar ook deels tot dader maken. Het interessante is 

dat zij – als gevolg hiervan – later ook weer gemakkelijker 

empathie kan opbrengen voor Thomas. 26 

Deze gedachten leiden tot de formulering van stelling 4 en 5. 

Enkele concluderende stellingen 

Tot slot wil ik mijn betoog samenvatten in een aantal concluderende 

stellingen: 

1. Een slachtoffer in bescherming nemen heeft meer nadelen 

dan voordelen. De begeleider dient zich terughoudend op 

te stellen, omdat ‘in bescherming nemen van de zwakkere 

partij’ deze nog zwakker kan maken en de verantwoordelijkheid 

van de partijen zelf kan ondermijnen. 

2. Ook daders die een misdrijf niet helemaal voor hun 

rekening willen nemen, dienen een kans te krijgen voor een 

slachtoffer-dadergesprek. 

Soms is het duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is, 

maar soms ook niet. ‘Verantwoordelijkheid nemen’ kan 

ook meer een gevolg van een goed verlopen slachtofferdadergesprek 

zijn dan een voorwaarde ervoor. 

3. Contact vraagt om doorwerken van soms heftige emoties. 

Deze moeten dus tijdens een slachtoffer-dadergesprek aan 

bod kunnen komen en niet ‘weggeorganiseerd’ en onderdrukt 

worden door de gespreksbegeleider. 

4. Een strikte scheiding in dader- en slachtofferrol is niet 

altijd wenselijk. Naarmate de situatie waarop het slachtofferdadergesprek 

betrekking heeft meer het karakter heeft 

gekregen van een (escalerend) conflict, is een strikt 

onderscheid tussen dader en slachtoffer minder zinvol en 

staat een effectieve communicatie in de weg. 

5. Bij slachtoffer-dadergesprekken ligt – als reactie op de 

onderbelichting van het slachtoffer in het strafrecht – de 

focus te uitsluitend op het slachtoffer. Onderzocht moet 

worden hoe de balans evenwichtiger kan worden: beiden 

zijn gesprekspartners en dienen dus samen te bepalen 

waarover ze willen praten. 

6. Slachtoffer-dadergesprekken dienen buiten het strafrecht 

gehouden te worden. De deelnemers hebben in dat geval 

een grotere vrijheid om zelf de randcondities te bepalen en 

te beslissen of en waarover en hoe ze willen praten. 

Hiermee wordt ook voorkomen dat slachtoffer-dadergesprekken 

worden opgezadeld met allerlei onrealistische 

externe doelen, zoals preventie, voorkomen van recidive en 

dergelijke. 

Literatuur 

- DellaNoce, D.J. (2009) ‘Apology’, ConflictInzicht, 1, p. 6-7. 

- Folger, Joseph P. (2008) ‘Harmony and Transformative Mediation Practice: 

Sustaining Ideological Difference in Purpose and Practice’, North Dakota Law 

Review, p. 825 e.v. 

- Le Roux, Bernard (2010) Restoration or Transformation: Restorative Justice and 

the Transformative Approach to Crime-Related Mediation in the Swedish 

Context, in: J.P. Folger, R.A.B Bush and D.J. DellaNoce (eds.), Transformative 

Mediation: A Sourcebook, New York: Institute for the Study of Conflict 

Transformation and Association for Conflict Resolution. 

- MacRae, A. and H. Zehr (2004) The little book of Family Group Conferences: New 

Zealand Style, Intercourse PA: Good Books. 

- Maertens, F. (2006) Project herstelbemiddeling Oost-Vlaanderen, Gent. 

- Phillips, A. and B. Taylor (2009) On Kindness, London: Penguin Books. 

- Prein, H. (2010) Mediation in Praktijk, Amsterdam: Boom. 

- Prein, H. (2009a) Benaderingen, in: A.F.M. Brenninkmeijer e.a., Handboek 

Mediation, Den Haag: Sdu Uitgevers, p. 157-202. 

- Prein, H. (2009b) Interventies, in: A.F.M. Brenninkmeijer e.a., Handboek 

Mediation, Den Haag: Sdu Uitgevers, p. 203-230. 

- Slachtoffer in Beeld (2009) Handleiding Slachtoffer-dadergesprekken voor 

bemiddelaars. Utrecht: SiB. 

- Umbreit, M.S. and J. Greenwood (2000) Justice Through Dialogue, Minnesota: 

Center for Restorative Justice and Peacemaking, University of Minnesota St. 

Paul. 

- Zebel, S. (2009) Slachtoffers en daders over en met elkaar: Slachtoffer in Beeld, 

in: Slachtofferhulp Nederland, Goed recht. 25 jaar Slachtofferhulp Nederland, 

p. 228-237. 

- Zimbardo, P. (2008) The Lucifer Effect, New York: Random House. 

Noten 

1 Dit is een bewerking van een voordracht op het symposium over slachtofferdadergesprekken 

dat in het najaar 2010 is gehouden onder de auspiciën van 

Slachtoffer in Beeld. Het wordt samen met de teksten van de andere inleiders 

opgenomen in een boekje dat zal verschijnen bij uitgeverij Boom. 

2 DeUsynlige van regisseur Erik Poppe uit 2008. 

3 Deze scene is ook te zien op YouTube: http://www.youtube.com/watch?v=zqjIYz 

zqIKs&feature=related. 

4 ‘Restorative justice seeks reconciliation and the reparation of harm caused by the 

offender.’ (Le Roux 2010). 

5 ‘The primary purpose of mediation is reconciliation and/or the prevention of 

recidivism… those working within the criminal justice and social systems are 

influenced by the view that mediation should reduce crime and promote positive 

relations within the community.’ (Le Roux 2010). 

6 ‘Het is de bedoeling een proces op gang te brengen waarin de direct 

betrokkenen (...) op een actieve manier participeren (...) met als ultieme doel 

pacificatie tussen dader en slachtoffer. (…) De focus hierbij ligt op het herstel 

van de schade. Herstel van de materiële en morele schade, herstel van 

menselijke relaties. Partijen bepalen zelf voor een groot deel hoe dit “herstel” 

vorm kan krijgen: een financiële vergoeding, een gesprek, een excuusbrief, een 

herstel in natura, een prestatie.’ (Maertens 2006, p. 6). 

7 Le Roux 2010. 

8 ‘Vergeving is bij Slachtoffer in Beeld nooit een concrete doelstelling. Het zou 

wellicht mooi zijn als dat een gevolg zou kunnen zijn, maar het is geen vereiste. 

Onze doelstelling is contact bewerkstelligen met als mogelijk resultaat dat 

slachtoffer en dader zich anders tot elkaar en het delict kunnen gaan 

verhouden.’ (zie SiB, 2009). We zien wel overblijfselen ervan terug in de aanpak 

van het SiB, zoals in de module ‘Echt Recht’ en die voor meervoudige partijen de 

zgn. Family Group Conference (MacRae and Zehr 2004). 

9 Umbreit (2000) spreekt daarom van ‘a dialogue-driven rather than a settlementdriven 

form of conflict resolution.’ ‘It is a nondirective style of mediation in which the 

parties are primarily speaking to each other with minimal intervention by the 

mediator. The mediator maintains an attitude of unconditional positive regard and 

concern for all parties while remaining impartial (i.e., not taking sides)… 

Humanistic mediation emphasizes healing and peacemaking over problem solving 


ARTIKELEN 

and resolution. The telling and hearing of each other’s stories about the conflict, the 

opportunity for maximum direct communication with each other, and the 

importance of honoring silence and the innate wisdom and strength of the 

participants are all central to humanistic mediation practice.’ 

10 Slachtoffer-daderbemiddeling en mediation vindt in de Verenigde Staten, maar 

ook in Nederland, vaak plaats vanuit een gelovige of anderszins ideologische 

inspiratie en is populair binnen bepaalde geloofsgemeenschappen (zoals de 

Mennonites, waar J.P. Lederach een vooraanstaande rol inneemt). 

11 ‘Mediation, in the public mind, offers the opportunity for reconciliation, apology 

and forgiveness and hopefully a change of heart on the part of the offender.’ (Le 

Roux 2010). 

12 SiB 2009. 

13 ‘When meeting the offender the mediator focuses on the need for the offender to 

own up to the crime committed and to take responsibility for the harm he or she has 

caused the victim. The mediator also needs to make a judgement about whether 

this mediation will work. Restorative justice mediators follow the principle that the 

victim must be protected from further abuse by the offender. One reason for 

deciding not to proceed with mediation would be if the mediator feels that the 

offender has not admitted to committing the crime or does not show remorse for 

what he or she has done. If the victim, in the mediator’s judgement, risks being 

exposed to “further insult or injury”, the mediator may choose to end the mediation 

process.’ (Le Roux 2010) 

14 Ik heb dit elders uitgebreid toegelicht (Prein 2009b, p. 223-227). 

15 Phillips and Taylor 2009. 

16 Sterker nog, volgens Freud kan agressie – voor zover het niet te maken heeft 

met afgunstige razernij of uit vernedering geboren wraak – zelfs een vorm van 

contact zijn (Phillips and Taylor 2009, p. 50). 

17 Dit geldt dus ook voor herstelbemiddeling: ‘Herstelbemiddeling wil, zoals 

gezegd, het conflict teruggeven aan de betrokkenen. (…) Vertrekkende vanuit 

onze visie, nml. een geloof in de eigen oplossingscapaciteit van mensen én 

creativiteit in het formuleren van een gedragen uitweg, menen we dat dit 

‘beslissingsrecht’ in alle fasen van het bemiddelingsproces dient te worden 

gewaarborgd.’ (Maertens 2006, p. 5). 

18 Schriftelijke reactie van SiB op een eerdere versie van dit artikel (12 augustus 

2010). Zie ook SiB 2009, p. 6. 

19 In de handleiding van SiB worden daarom zogeheten procescases van 

slachtoffer-dadergesprekken uitgezonderd: ‘zogenaamde type II trauma’s, ook 

indien hiervan voor het eerst aangifte wordt gedaan. Voorbeelden hiervan zijn 

burenruzies, pesterijen, huiselijk geweld, stalking, incest, affectieve en 

emotionele verwaarlozing’ (SiB 2009). 

20 Een uitzondering wordt gemaakt voor verkeersongevallen, waarbij men liever 

spreekt van ‘veroorzaker’ dan van ‘dader’ en ook accepteert dat deze het 

verkeersslachtoffer ook medeverantwoordelijk acht voor het ongeval 

bijvoorbeeld vanwege roekeloos gedrag (SiB 2009, p. 22). 

21 Schriftelijke reactie van SiB op een eerdere versie van dit artikel (12 augustus 

2010). 

22 Zoals in het voorbeeld van LeRoux (2010). 

23 Zie bijvoorbeeld Zimbardo (2008). 

24 Dit betekent dat we in mediation liever niet met ‘lineair causale modellen’ 

werken en de voorkeur geven aan ‘circulaire modellen’. In een lineaire model 

wordt als het ware lineair vastgesteld wie de schuld is waarvan of wat de 

oorzaak is van wat. In een circulair model wordt ervan uitgegaan dat beide 

partijen zowel slachtoffer als dader zijn en beiden hun aandeel hebben in het 

zich escalerende proces. 

25 Een mediator krijgt dan het gevoel van: ‘Ja, hier doe ik het voor’ (Zebel 2009, 

p. 233). 

26 We vinden dit trouwens ook terug in onderzoek naar empathie en vergeving 

(DellaNoce, 2009): ook empathie en vergeving is een circulair, interactioneel 

proces, afhankelijk van het inlevingsvermogen van het slachtoffer in de dader, 

net zo goed als omgekeerd! 



Dr. Hugo Prein is organisatiepsycholoog. Hij is ISCT 

gecertificeerd mediator en medeoprichter van het 

Transformative Mediation Institute (www.transformative-mediation.nl). 

Hij heeft veel gepubliceerd over 

conflicthantering en mediation. 


INTERVISIE(R) 

De zaak van het gegijzelde 

kunstgebit 

Verschillende auteurs zijn het erover eens dat mediation in verschillende fasen van het strafproces kan worden 

gepositioneerd. De verwijzing naar mediation kan al in het allereerste stadium wanneer de autoriteiten 

geconfronteerd worden met een strafbaar feit, bijvoorbeeld als aangifte wordt gedaan bij de politie. Een 

praktijkvoorbeeld. 

Door Bernard Korte 

Bij de politie komen onafhankelijk van elkaar twee heren 

– Jan en Kees – die ruzie hebben met elkaar. Ze willen 

allebei aangifte doen. Jan wil aangifte doen jegens Kees 

inzake ‘vrijheidsberoving’ en Kees wil aangifte doen jegens Jan 

inzake ‘oplichting’. Meer specifiek: Kees heeft het kunstgebit 

en identiteitsbewijs van Jan als onderpand ‘afgepakt’ na hem 

‘ontvoerd’ te hebben als zekerstelling voor de schuld die Jan 

heeft aan Kees. De politie legt beide heren het alternatief van 

mediation voor, daarbij aangevend dat ‘indien de heren er niet 

uitkomen, er een stafrechtelijk onderzoek naar beiden wordt 

gestart’. Zowel Kees als Jan voelt wel wat voor mediation, ook 

al weten beiden niet precies wat het inhoudt, maar de zaak 

strafrechtelijk doorzetten is ‘ook zo wat’. 

Eerst aparte gesprekken 

De zaak komt binnen bij bureau Bemiddeling en Mediation in 

Den Haag en gezien de ernst van de zaak gaan er direct twee 

mediators aan de slag. Ze bellen eerst met Kees. Na uitleg over 

de werkwijze van de mediators wil hij wel meewerken. In de 

vertrouwelijkheid van het gesprek bekent hij dat hij zich 

inderdaad schuldig heeft gemaakt aan ‘vrijheidsberoving’ jegens 

Jan. ‘Maar daar was ook alle reden toe’, aldus Kees, die 

vervolgens aangeeft dat hij ‘best bereid’ is om de prothese en 

identiteitskaart terug te geven, maar hij wil dan wel de ruimte 

krijgen om zijn verhaal te doen tegenover Jan. Om aan te 

geven hoe gekwetst hij is. En hij wil een financiële compensatie 

voor alles wat hij aan Jan heeft geleend (geld, kleding) en nooit 

heeft teruggekregen. 

Vervolgens spreken de mediators met Jan. Hij wil ook meewerken 

aan de mediation. Om de zaak uit de wereld te helpen. Hij 

geeft tevens aan besef te hebben van de impact van zijn 

oplichting jegens Kees. Hij wil deelnemen aan een mediationgesprek, 

ook om te vertellen wat hem met de ‘gijzeling van het 

kunstgebit’ is aangedaan. Verder geeft hij aan dat er financieel 

niks bij hem te halen is. Hij is de spreekwoordelijke ‘kale kip’. 

En daarbij, hij heeft ook kosten moeten maken door het hele 

voorval. 

Achtergrond conflict 

In het mediationgesprek doen partijen om beurten hun 

verhaal. Enkele maanden geleden ontmoetten de twee heren 

elkaar in de stad. Jan (61) vertelt openhartig over zijn leven en 

hoe hij door verkeerde keuzes van het pad is geraakt. Jan is al 

enige tijd dakloos. Kees (45) wordt getroffen door het verhaal 

van Jan en besluit hem te helpen. Hij geeft hem wat geld en 

zijn e-mailadres. Jan zoekt al snel nader contact. Ze spreken af 

en Jan leent nog eens 200 euro van Kees. Na enkele weken 

retourneert Jan het geld en er ontstaat een vriendschapsband. 

De heren, beide vrijgezel en goed opgeleid in de accountancy, 

kunnen het met elkaar vinden. Ze spreken wat vaker met 

elkaar af, spelen wat schaak en gaan een keer samen wat eten. 

Kees neemt bij alles wat ze samen ondernemen de kosten op 

zich. Op een goed moment vertelt Jan dat hij bij wat oudere 

privérelaties commercieel boekhoudkundig werk kan doen 

maar dat hij zich, door de moeilijke situatie waarin hij terecht 

is gekomen, nu moeilijk kan presenteren. Hij heeft geen goede 

kleren en zijn tandprothese is al jaren aan vervanging toe. Door 

ruzies, ziektes en onbegrip over zijn situatie kan Jan van familie 

en vrienden geen steun meer verwachten. Kees besluit om Jan 

verder te helpen. Hij leent hem nog wat geld, wat kleren en 

laat bij een bevriende tandtechnicus een prothese maken. 

De eerste scheurtjes 

Na enige tijd begint de vriendschap scheurtjes te vertonen als 

Kees merkt dat van de verhalen van Jan niet veel klopt. Na wat 

onderzoek komt Kees erachter dat Jan helemaal geen ‘cliënten’ 

heeft waar hij nog wat boekhoudkundig werk voor doet. Ook 

blijken de verhalen over zijn familiesituatie niet te kloppen. Jan 

komt ook afspraken niet meer na, zeker als het gaat om het 

terugbetalen van het geleende geld. De excuses en smoesjes die 


INTERVISIE(R) 

De mediation is geslaagd. De doorlooptijd was drie weken en 

de mediators hebben circa acht uur per persoon aan de 

mediation besteed. 

Epiloog 

De aanpak van de hierboven beschreven zaak past mijns 

inziens onder de noemer ‘strafrechtmediation’. Immers, 

partijen zijn reeds toegetreden tot het strafrechtelijke domein 

door bij de politie aangifte te doen. Dit praktijkgeval laat goed 

zien dat bij strafrechtmediation de waarheidsvinding niet 

voorop staat. Het gaat om het bespreekbaar maken van de 

beleving van de gebeurtenissen, de impact en de gevolgen 

ervan. In de beschreven casus zijn de emoties en percepties in 

die mate bespreekbaar gemaakt dat het mogelijk bleek dat de 

gevoelens over de gebeurtenis achteraf veranderden. In het 

De rechercheur was er direct van overtuigd dat mediation voor beide partijen 

meer passend was dan de strafrechtelijke procedure 

Jan gebruikt worden in toenemende mate wollig en ongeloofwaardig. 

Dan is op enig moment voor Kees de maat vol. Hij 

weet met Jan een afspraak te maken op de parkeerplaats van 

een ziekenhuis in Den Haag. Kees heeft zijn zaakjes goed 

voorbereid en verschijnt op deze afspraak met een stevig 

gebouwde vriend die wat ‘deurervaring’ heeft in de horeca. 

Kees bejegent Jan op een agressieve manier en eist per direct 

geld en spullen terug. De geïntimideerde Jan stapt tegen zijn 

wil in de auto van Kees en laat zich meenemen. Onder dwang 

levert Jan zijn tandprothese in en geeft zijn identiteitsbewijs af 

aan de hand waarvan Kees een haastig opgemaakte schuldbekentenis 

kan aanvullen. Na het opstellen van de schuldbekentenis 

wordt Jan weer vrijgelaten. Kees houdt de prothese en het 

identiteitsbewijs als ‘zekerstelling’. In de nasleep van dit 

incident volgen nog wat onverkwikkelijke e-mails en smsberichten 

over en weer. Mede om via de verzekering weer een 

tandprothese te bemachtigen besluit Jan om aangifte te doen. 

Als Kees daarvan hoort besluit hij ook om aangifte te doen. 

Aan tafel 

Tijdens het mediationgesprek komen alle emoties op tafel. 

Evenals het identiteitsbewijs en het bakje met het kunstgebit. 

Zowel Jan als Kees vertelt om beurten wat deze geschiedenis voor 

impact heeft gehad op hun leven. Het gaat dan om termen als 

‘beschamen van vertrouwen’, ‘de waarde van vriendschap’, 

‘mededogen en medelijden’. In het gesprek bieden de mediators 

beide partijen de gelegenheid om de ander te vragen naar zijn 

drijfveren. Het blijkt voor zowel Jan als Kees belangrijk om de 

dader direct aan te kunnen spreken op zijn verantwoordelijkheid 

voor het effect van zijn handelen. Al snel voorziet het gesprek in 

de behoefte om persoonlijke erkenning te krijgen voor het leed 

dat is veroorzaakt. Na enige tijd reageert zowel Jan als Kees met 

begrip op de getoonde emotie van de ander. Dat is het moment 

waarop de mediators mogelijkheden zien om de drempel te 

nemen naar het meer zakelijke gedeelte. De uitruil van de 

tandprothese en de identiteitskaart tegen een schuldbekentenis. 

Deze wordt ter plekke geëffectueerd aangezien een van de 

mediators in concept al een overeenkomst heeft opgesteld. Onder 

andere het schuldbedrag wordt vastgesteld en er wordt ook nog 

een vergoeding afgesproken voor de uitgeleende kleding van Kees 

aan Jan. Jan krijgt zijn tanden terug en doet deze direct in. 

Na afloop geven partijen elkaar een hand. Bij het verlaten van de 

mediationruimte spreken ze al over het concretiseren van de 

afbetalingsregeling. Ze spreken af dat ze met de vaststellingsovereenkomst/schuldbekentenis 

in de hand het UWV gaan voorstellen 

om een inhouding op de uitkering van Jan ten gunste van 

Kees te formaliseren. 

proces zijn partijen geconfronteerd met de gevolgen van hun 

daden en zijn ze uitgenodigd om hier verantwoordelijkheid 

voor te nemen. Daardoor is er een opening ontstaan voor 

partijen om het conflict anders te benaderen en te komen tot 

een snelle beslechting van het conflict. 

Mediation is in dit geval op initiatief van de politie voorgesteld 

om partijen buiten de setting van het strafproces of de 

strafzitting te houden. Met name vanuit de veronderstelling 

dat een verdere strafrechtelijke afdoening partijen in dit geval 

niet zou helpen. Er gaan al snel maanden overheen, de 

uitkomst is ongewis en partijen blijven in hun ‘slachtofferrol’ 

zitten. En daarbij komen dan ook nog de kosten van het 

strafproces voor de samenleving. De rechercheur die de 

aangifte moest opnemen was er direct van overtuigd dat in dit 

geval mediation als alternatieve aanpak van het conflict voor 

beide partijen meer passend zou zijn dan de strafrechtelijke 

procedure. Ondanks de zwaarte van de verdenkingen (vrijheidsberoving 

door Kees en oplichting door Jan). In het 

overleg met bureau Bemiddeling en Mediation gaf de desbetreffende 

rechercheur aan: ‘Ik heb de aangifte opgenomen, 

doorsturen naar justitie kan altijd nog.’ 

Als mediators zagen wij al snel dat er ‘muziek’ in deze zaak zat. 

De partijen hadden ‘min of meer’ aangegeven dat ze wilden 

meewerken aan het mediationproces. Het alternatief voor 

zowel Jan als Kees zag er niet aanlokkelijk uit. Het strafrechtelijke 

alternatief hing als ‘zwaard van Damocles’ boven het 

mediationproces en dat maakte het voor de mediators een stuk 

makkelijker om de partijen op hun verantwoordelijkheid te 

wijzen en te komen tot een oplossing. Daarbij helpt het als 

partijen voorheen een goede vriendschapsband hebben gehad. 

Het is voor de mediators prettig om daaraan te kunnen 

refereren om in het proces de gevoelens over de kwestie een 


INTERVISIE(R)/SIGNALERING 

andere kleur te geven. Daarbij bleek er voor beiden partijen 

wat te geven en te nemen. Dat maakt dat er door onderhandeling 

een oplossing kan worden gevonden. 



Bernard Korte (1960) werkte na afronding van zijn studie 

Nederlands recht (Strafrecht en Criminologie) circa 

twintig jaar in de ‘veiligheidsdriehoek’ politie/justitie/ 

gemeente. Hij bekleedde diverse functies, onder meer 

als beleidsmedewerker, consultant en (project)manager. 

Sinds 2009 werkt hij als zelfstandig organisatieadviseur 

en NMI-mediator. 

Bemiddeling in het Nederlandse strafproces 

Door Christy Hupkes 


De mogelijkheden van slachtoffer-daderbemiddeling in 

het Nederlandse strafproces 

Auteur: Marianne Lochs 

Boom Juridische uitgevers 2010 

Prijs: € 24 

In dit boek staat de vraag centraal op welke erkenning van de delictsfeiten door de 

wijze bemiddeling – als kenmerkende dader, tevens een juridische bekentenis 

verschijningsvorm van het herstelrecht – van schuld inhoudt. Schrijfster bespreekt 

tussen slachtoffers en daders een plaats de spanningen die inpassing van bemiddeling 

in achtereenvolgens de opsporings-, 

kan krijgen in de verschillende fasen van 

het huidige Nederlandse strafproces. 

vervolgings-, onderzoek ter terechtzitting- 

Uitgangspunt voor bemiddeling is dat beraadslagings- en uitvoeringsfase met 

partijen de basale feiten van het misdrijf zich meebrengt. De fundamentele 

erkennen. In Nederland geldt daarbij nog strafrechtelijke beginselen (zoals het 

dat indien bemiddeling geschiedt met het publiekrechtelijk karakter, legaliteitsbeginsel, 

de onschuldpresumptie en oog op strafrechtelijke afdoening, 

het 

zwijgrecht) zijn vaak tegengesteld aan de 

belangrijkste kenmerken van bemiddeling 

(zoals vrijwilligheid, vertrouwelijkheid, neutraliteit 

en een bekennende dader). 

Schrijfster concludeert dat bemiddeling in 

elke fase van het strafproces past. Wel laat 

de inpassing van bemiddeling in het 

huidige stelsel, mede gelet op de grote 

variëteit in bemiddelingsvormen en 

uitkomsten, veel knelpunten zien. Een 

oplossing kan zijn om bemiddeling meer 

complementair aan het strafproces vorm te 

geven door een projectmatige aanpak en/ 

of het creëren van doorverwijzingsmogelijkheden 

in de diverse fasen van het 

strafproces. Van dit laatste is de Belgische 

regeling is een goed voorbeeld. Het boek is 

een bewerking van de afstudeerscriptie en 

biedt een handzame verkenning voor de 

(on)mogelijkheden van integratie van 

bemiddeling in het strafproces. 


ARTIKELEN 

Slachtoffer-dadergesprekken 

en het herstelrecht 

Aansluitend op de intervisie(r) over slachtoffer-daderbemiddeling gaat dit artikel verder in op waar het bij deze 

gesprekken om gaat, onder vermelding van de meest recente empirische gegevens. En wordt aandacht besteed 

aan wat er aan dit landelijk aanbod vooraf ging en waarom de keuze voor het model en de inrichting van 

slachtoffer-dadergesprekken die gemaakt is eigenlijk niet zo voor de hand lag. En waarom laat de politiek geen 

herstelrechtelijke modellen van afhandeling toe? 

Door John Blad 

Met een brief aan de Tweede Kamer d.d. 18 augustus 

2006 heeft minister van Justitie Donner zijn besluit 

tot invoering van een landelijk aanbod van slachtoffer-dadergesprekken 

medegedeeld en de beleidslijnen, waarbinnen 

dat aanbod moet worden georganiseerd, aangegeven (Blad 

2007b). 1 Uitgangspunten hierbij zijn dat: 

1. de gesprekken op vrijwillige basis plaatsvinden; 

2. zij slechts een aanvulling op de strafrechtelijke procedure 

zullen zijn; 

3. een verslag van een afgesloten slachtoffer-dadergesprek wel 

ter informatie aan de officier van justitie kan worden 

gezonden als het strafproces nog moet worden afgesloten. 

Deze kan daarmee dan in zijn requisitoir rekening houden. 

Aantallen aanmeldingen 

Met de stichting Slachtoffer in Beeld (SiB) als leidende 

organisatie zijn deze beleidslijnen voortvarend uitgewerkt. 

Hieraan nam een werkgroep van netwerkpartners deel, zoals de 

reclassering, jeugdzorg en jeugdreclassering. De werkgroep 

kwam in 2008 met een vastgesteld protocol voor de aanmelding 

en uitvoering van de gesprekken. Daarna werd zij 

omgevormd tot een ‘werkgroep implementatie monitorgroep’. 

Uit de vijf nieuwsbrieven die op de website van SiB te vinden 

zijn blijkt dat er een gestage groei is geweest in het aantal 

slachtoffer-dadergesprekken. In 2007 waren er 504 aanmeldingen, 

waarvan 41 procent resulteerde in een contact tussen 

slachtoffer en dader. De meeste aanvragen kwamen van daders 

(331), slachtoffers vroegen 156 maal om een gesprek en 17 

aanvragen kwamen van andere betrokkenen, zoals nabestaanden 

en getuigen. 

In oktober 2008 waren er, volgens de nieuwsbrief, 903 

aanmeldingen. Daarvan was 87 procent afkomstig van daders, 

tegenover 12 procent van slachtoffers en 1 procent van andere 

partijen. In 43 procent van de gevallen is het tot een contact 

gekomen. Onder ‘contact’ vallen naast een gesprek ook 

briefcontact en pendelbemiddeling. 

In 2009 kwamen 1003 aanvragen binnen, en werden in totaal 

1050 zaken afgerond (waaronder ook aanvragen van voorgaande 

jaren). Hiervan leidde 46 procent tot een vorm van contact. 

Opnieuw kwam het overgrote deel van de aanvragen van 

daders (86 procent ). 

Er is in de afgelopen jaren veel gedaan om voorlichting te 

geven en om aan de kant van de slachtofferorganisaties meer 

bekendheid te geven aan de mogelijkheid slachtoffer-dadergesprekken 

aan te bieden aan cliënten. 

Verschil met mediation 

Er is trouw gewerkt binnen de beleidslijnen die de minister van 

Justitie heeft aangegeven. In Nieuwsbrief 2 van SiB staat het 

volgende over de verschillen tussen mediation en slachtofferdadergesprekken. 

Er vindt in principe altijd een strafproces 

plaats naast de bemiddeling (of dat proces heeft al plaatsgevonden); 

het bemiddelingsproces wordt niet afgesloten met een 

juridische overeenkomst; er is geen sprake van een conflict dat 

partijen moeten zien op te lossen, zoals bij mediation; de bemiddelaar 

spreekt in alle gevallen de partijen eerst apart alvorens hen 

met elkaar in gesprek te brengen en ten slotte: het gaat alleen 

om procesbegeleiding teneinde een dialoog tot stand te brengen 

over de immateriële aspecten van het delictsgebeuren. Het 

slachtoffer-dadergesprek wordt in deze brief nader gedefinieerd: 

‘Een slachtoffer-dadergesprek is een contact tussen slachtoffer 

en dader, dat beiden de kans geeft de andere kant van het 

misdrijf te zien. Door samen naar de gevolgen, motieven en 

vragen rondom het misdrijf te kijken, kunnen slachtoffer en 

dader zich anders tot elkaar gaan verhouden.’ 2 

Op 12 oktober 2010 werden op een studiedag van SiB 

onderzoeksgegevens gepresenteerd, vooral over de impact van 


ARTIKELEN 

slachtoffer-dadergesprekken op de deelnemers. Tussen februari 

2009 en maart 2010 is een voor- en nameting verricht bij 

deelnemers aan slachtoffer-dadergesprekken, waarbij 59 

slachtoffers en 63 daders zijn bevraagd. Uit de resultaten blijkt 

dat slachtoffers na het gesprek minder bang zijn voor, en boos 

zijn op, daders. Daders zien beter in wat zij het slachtoffer 

hebben aangedaan. Door dit diepere besef zijn ze echt geraakt. 

Beide groepen deelnemers hebben het gesprek waardevol 

gevonden en kijken tevreden terug. 

Belangrijke voorwaarden voor deze resultaten zijn: de neutraliteit 

van de organiserende instantie, vrijwillige deelname, 

vertrouwelijkheid van de procedure en professioneel en 

‘meervoudig partijdig’ optreden van de bemiddelaar. Deze 

gegevens komen overeen met de ervaringen met en uitgangspunten 

van de meeste herstelgerichte projecten, die zowel 

internationaal als nationaal zijn uitgevoerd. 

begin van het strafrechtelijk traject, liefst zo spoedig mogelijk 

na opheldering van het delict. Ze waren meer bezig met 

jeugdige delinquenten en ‘lichtere’ delicten. 

De nu ingevoerde slachtoffer-dadergesprekken lijken het meest 

op de ontmoetingen die in het kader van Herstelbemiddeling 

werden georganiseerd; ook deze waren niet bedoeld om het 

strafproces te beïnvloeden en beoogden vooral dat slachtoffers 

hun leed, en daders hun schuld beter konden verwerken. 

Evaluatie herstelbemiddeling 

Er is van het project Herstelbemiddeling een tussen- en 

eindevaluatie geweest. In de tussenevaluatie (Van Barlingen, 

Slump en Tulner 2000) werd geconcludeerd dat de bestaande 

behoefte een structurele opzet van herstelbemiddeling zou 

rechtvaardigen: in 53 procent van het aantal opgepakte zaken 

Slachtoffers zijn na het gesprek minder bang voor en boos op daders 

Wat vooraf ging aan de slachtoffer-dadergesprekken 

Sinds het midden van de jaren negentig is in Nederland 

geëxperimenteerd met vormen van herstelrecht. Herstelrecht 

verschilt op cruciale punten van het model van slachtofferdadergesprekken. 

Toen in 2001 het Tijdschrift voor Herstelrecht 

voor het eerst verscheen, werd daarin al een stabiel en reeds 

langer lopend experiment met ‘herstellend recht’ in Tilburg 

gemeld. Al enkele jaren werden daar ‘echtrechtconferenties’ in 

strafzaken aangeboden. Het eerste experiment was een initiatief 

van een hoofdinspecteur van politie, gebaseerd op de door 

geüniformeerde politiemensen geleide Family Group Conferences 

in de Engelse Thames Valley (Kunst 2001). Het tweede 

was geïnitieerd door de (toenmalige) Stichting Op Kleine 

Schaal. Deze stichting was al langer in de jeugdzorg actief. Zij 

introduceerde in die context ook de (Family Group) conferentievorm 

en bouwt deze met veel succes tot op de dag van 

vandaag uit. De conferentievorm betreft een kringoverleg, 

waarbij idealiter slachtoffer en dader en hun beider naasten, 

samen met formele deelnemers, op een veilige manier onderzoeken 

wat de achtergronden en schadelijke gevolgen een delict 

zijn. Vervolgens onderzoekt men samen hoe de schade kan 

worden hersteld. Op basis daarvan wordt een ‘herstelplan’ of 

een ‘herstelovereenkomst’ vastgesteld. 

Ook was er het al in 1997 gestarte project ‘Herstelbemiddeling’ 

– een initiatief van Reclassering Nederland, die hierin 

samenwerkte met Slachtofferhulp Nederland. 3 Dit project 

richtte zich op (zeer) zware criminaliteit. Het had een zwaar 

voortraject met een strenge screening op geschiktheid van de 

kandidaten voor een herstelgerichte ontmoeting (Frijns en 

Mooren 2004). Het organiseerde in de praktijk meestal 

bemiddelingsgesprekken na de strafzitting en strafoplegging. 

De eerder genoemde initiatieven richtten zich juist op het 

is het resultaat voor de betrokkenen aantoonbaar positief 

geweest. (Van Barlingen, Slump en Tulner 2000: 6). 

De schriftelijke informatievoorziening aan verwijzers en 

potentiële deelnemers moest evenwel beter, evenals de documentatie 

en registratie van gedane zaken. Ook de inbedding 

van de Herstelbemiddeling in de twee ‘moederorganisaties’, 

Reclassering Nederland en Slachtofferhulp Nederland, moest 

beter. Ondanks actieve benadering en informatieve bijeenkomsten 

die twee parttime bemiddelaars organiseerden, was het 

project niet bekend en bleef het aantal verwijzingen vanuit die 

organisaties beperkt. Het project was zelfstandig gepositioneerd 

om elke schijn van partijdigheid te vermijden, maar dit had 

dus een prijs in termen van bekendheid en verbondenheid. 

(Mede hierdoor werd het project in 2004 beëindigd.) 

In 2001 werd een geautomatiseerde projectregistratie ingevoerd. 

Daardoor konden in een tweede evaluatie het verloop 

en de resultaten van de bemiddelingsactiviteiten in kaart 

worden gebracht. Ook kon men nadenken over de toekomstige 

vormgeving van Herstelbemiddeling (Homburg, Jonker en 

Soetenhout 2002). 

Vastgesteld werd dat er van 1997 tot 2000 146 aanmeldingen 

waren geweest en vanaf 1 januari tot september 2002 168: de 

meeste aanmeldingen betroffen ernstige delicten. In een zesde 

van de gevallen kwam het tot een fysieke ontmoeting tussen 

dader en slachtoffer. Wanneer het daartoe niet kwam deden 

betrokkenen – volgens de registraties – een positieve ervaring 

op doordat zij aandacht kregen en/of indirect bemiddeld 

werden. 17 procent van de deelnemers had zo’n positieve 

ervaring gehad, 12 procent niet. 4 

De potentieel verwijzende organisaties waren nu beter op de 

hoogte van het project Herstelbemiddeling, maar nog niet van 

de intakecriteria, de gehanteerde methodiek, de eigen rol als 


ARTIKELEN 

verwijzer en het belang dat het project voor hun cliënten zou 

kunnen hebben. Men erkende de meerwaarde van het project, 

maar het was nog niet structureel ingebed in de moederorganisaties 

Reclassering en Slachtofferhulp. De onderzoekers vonden 

dat als Herstelbemiddeling zou worden voortgezet, er voorzien 

moest worden in professioneel management, een duidelijker 

inzicht in de resultaten en een betere structurering van de 

werkprocessen. Voor de toekomstige organisatorische inbedding 

zag men drie opties: voortbestaan als de zelfstandige organisatie 

die Herstelbemiddeling dan nog is, een nieuwe organisatie 

opzetten die meerdere vormen van mediation bundelt, of 

aansluiting bij een bestaande organisatie (i.c. Slachtofferhulp). 

gesprekken tot stand. 6 Het aantal aanvragen van slachtoffers 

bleef ver achter bij de vijfhonderd aanvragen die men wilde 

hebben. 7 Dat kwam doordat de vrijwilligers van Slachtofferhulp 

hun cliënten meestal niet hadden geïnformeerd over de 

mogelijkheid een gesprek te hebben. Alleen in de regio 

Noord-Brabant/Limburg werd dit trouw gedaan. Als knelpunt 

meldt de procesevaluatie dan ook: ‘De vrijwilligers in alle 

pilot-regio’s geven aan dat zij een barrière ervaren om over het 

slachtoffer-dadergesprek, en dus over de dader, te beginnen’ 

(Hissel e.a. 2006: II). 8 

Dit kan als een cultureel (ideologisch) en ethisch probleem 

worden geduid. Daarnaast blijkt een oud organisatorisch 

Slachtoffer in Beeld bracht volkomen onverwachte, niet voor de hand liggende 

veranderingen in het model aan 


In het najaar van 2004 besloot de minister van Justitie te 

beginnen met zogeheten ‘slachtoffer-dadergesprekken’. De 

experimentele implementatie daarvan werd gedaan door 

Slachtofferhulp Nederland (SHN) met het SiB als ondersteunende 

organisatie. De minister van Justitie bracht echter 

volkomen onverwachte, niet voor de hand liggende veranderingen 

in het model aan. Er wordt niet meer gesproken van 

bemiddeling, maar van gesprekken. Deze gesprekken hebben 

primair tot doel om het slachtoffer te helpen bij de verwerking 

van het delict. 5 Wat betreft de dader zijn de doelstellingen 

beperkt en ondergeschikt aan die van het slachtoffer: de dader 

krijgt de gelegenheid excuses aan het slachtoffer aan te bieden, 

meer niet. Het tweezijdig karakter van de bemiddelingsvormen 

wordt verlaten en ook de samenwerking op gelijke voet met 

Reclassering Nederland (en andere verwijzers) wordt verbroken. 

Deze keuzen kunnen ter discussie worden gesteld op basis van 

de procesevaluatie van de experimentele implementatie, vanaf 

begin 2004, van de slachtoffer-dadergesprekken in een drietal 

regio’s van SHN, waarvan het rapport in 2006 is uitgebracht. 

Uit dat rapport (Hissel e.a. 2006) blijkt dat er 250 slachtofferdadergesprekken 

over een periode van vijftien maanden 

beoogd waren. Volgens de planopzet zouden vrijwillige 

slachtofferhulpverleners van SHN de gesprekken voorstellen 

aan het slachtoffer, die daarop na verloop van tijd al of niet zou 

ingaan. Als een slachtoffer ‘ja’ zei, zou de project coördinator 

van SHN een dossier samenstellen, de dader erbij zoeken en 

het gesprek begeleiden, mits zowel slachtoffer als dader aan 

bepaalde ‘inclusiecriteria’ zouden voldoen. Het slachtoffer 

moest in staat zijn te luisteren naar de dader en mocht geen 

openlijke wrok of agressie jegens de dader koesteren. De dader 

moest het delict bekennen en enig schuldbesef hebben. 

De kwantitatieve doelstelling werd echter lang niet gehaald: er 

kwamen in de proefperiode slechts 37 directe en indirecte 

probleem zich te herhalen. Er ‘(…) bestaat bij de projectcoördinatoren 

de indruk dat het project binnen de netwerkorganisaties 

op bestuurlijk niveau (nog) niet wordt gedragen. 9 Dit 

maakt dat de uitvoering van het project bij de daderorganisaties 

sterk afhangt van de individuele inzet van uitvoerders’ 

(Hissel e.a. 2006: II). 

Dat de gesprekken bij SiB, een slachtoffergeoriënteerde 

organisatie, zijn ondergebracht, lijkt dus geen handige strategie 

om de cultuur van de verschillende organisaties die met elkaar 

zouden moeten samenwerken te veranderen. 

Als er echter wel een aanvraag voor een gesprek tot stand kwam, 

leidde ongeveer 40 procent tot zo’n gesprek, dit overwegend tot 

tevredenheid van de slachtoffers. 10 Het betrof meestal een zwaar 

delict, zoals moord, geweld, diefstal met geweld of een zedenmisdrijf. 

Inhoudelijk waren de gesprekken dus positief. 

Toch geven de resultaten van evaluaties van andere, meer 

herstelrechtelijk opgezette projecten geen aanleiding om 

voorkeur te geven aan dit model van slachtoffer-dadergesprekken, 

onder regie van een slachtofferorganisatie. Om dit te 

onderbouwen sta ik kort stil bij die projecten en hun positieve 

evaluaties. 11 

Herstelrecht in jeugdstrafzaken 

Er zijn drie evaluaties beschikbaar van de herstelrechtelijke 

projecten die in Nederland zijn uitgevoerd en (min of meer 

tegelijk met het project Herstelbemiddeling) door de invoering 

van slachtoffer-dadergesprekken grotendeels zijn beëindigd, 

zonder goede redenen. De evaluaties waren inhoudelijk 

overwegend positief. Voor zover er kritische kanttekeningen 

waren, betroffen die vooral de organisatie van de projecten, de 

duidelijkheid van het aanbod en de procedure en de relatie tot 

het strafrecht. Ik ga eenzijdig in op de positieve resultaten, 

hetgeen gerechtvaardigd wordt doordat de kritieken niet de 

inhoudelijke praktijk van de herstelrechtelijke projecten raakten. 

De meest omvangrijke evaluatie is de derde, die resultaten van 


ARTIKELEN 

zeven jaar ervaring met echtrechtconferenties, omgedoopt tot 

‘Herstelbijeenkomsten Echt Recht’ beschrijft en analyseert. 

Het rapport Gewoon normaal tegen elkaar doen (Van Beek en 

Gramsberg 2007) betreft een onderzoek op basis van alle 

registraties van de bijeenkomsten die door de echt-rechtcoördinatoren 

van 2000 tot en met 2006 zijn bijgehouden. Het 

omvat waarschijnlijk dus ook de bijeenkomsten die in de 

eerdere twee onderzoeken zijn verwerkt. 

Het rapport doet verslag van 542 zaken, aangemeld door de 

coördinatoren die werkzaam zijn bij de politie, de Raad voor 

de Kinderbescherming, Halt, de Jeugdreclassering en in 

scholen. Deze coördinatoren zijn getraind in de ‘echt-rechtmethodologie’, 

een vast script ter voorbereiding en leiding van de 

bijeenkomsten. 

In 62 procent van de aanmeldingen kwam het tot een herstelbijeenkomst. 

Het ging om feiten als mishandelingen, bedreigingen, 

intimidatie, vernieling, stelen, pesten en beroven. In 67 

procent van de gevallen kwamen deze feiten voor tussen bekenden. 

Er werden uiteindelijk 329 bijeenkomsten gehouden. In 

71 procent van de bijeenkomsten was er een reeds bestaande 

relatie: iets hoger dus dan het percentage van bestaande relaties 

in alle aangemelde zaken. De meest voorkomende wandaden 

die leidden tot een bijeenkomst waren lichamelijke mishandeling, 

bedreiging/intimidatie en vernieling/vandalisme. Gemiddeld 

waren er 2,4 daders en 1,6 slachtoffers aanwezig en 8,1 

andere deelnemers naast de coördinator en een eventuele tolk. 

Een korte beschouwing 

Vrijwel al het onderzoek naar herstelrechtelijke experimenten in 

Nederland laat een positief beeld zien. Zowel de burgerlijke 

betrokkenen als de professionele betrokkenen zijn in evaluaties 

positief over hun ervaringen met bemiddeling of conferencing. 

Bij de politie, het OM en parajustitiële organisaties groeide in 

de jaren negentig dan ook de steun voor herstelrecht. 

Strikt genomen is de benaming herstelrecht in veel gevallen 

misleidend voor wat in Nederland werd gedaan. Bij het 

originele project Herstelbemiddeling en in het geval van de 

slachtoffer-dadergesprekken is immers niet de intentie aanwezig 

om het strafproces te beïnvloeden en bij te dragen aan een 

ander soort rechtspleging, die met het herstelrecht in engere zin 

wordt beoogd. Dit laatste baseert zich op en houdt rekening 

met de vormen en de mate van herstel na een strafbaar feit die 

door de hoofdpersonen, slachtoffer en dader, zijn overeengekomen 

in het kader van een bemiddeling (in welke vorm die 

bemiddeling dan ook mag zijn geweest). 

De slachtoffer-dadergesprekken verdienen waardering en 

dienen zeker te worden uitgebouwd. Maar zoals zij nu zijn 

ingericht zijn zij geen toepassing van herstelrecht. Van enig 

recht van iemand op herstelmogelijkheden via een gesprek is 

geen sprake, en evenmin van enig rechtsgevolg in de strafprocedure. 

Daarmee komt deze bemiddelingsvorm niet overeen met 

wat de Europese Unie van Nederland verwacht (Blad 2007b). 

Op grond van artikel 10 lid 1 van het Kaderbesluit van de 

Deze bemiddelingsvorm komt niet overeen met wat de Europese Unie van 

Nederland verwacht 

De gemiddelde duur van de bijeenkomsten was 90 minuten. 

In 92 procent van de bijeenkomsten kwam het tot een 

herstelplan, waarvan in de follow-up 84 procent van de daders 

en 77 procent van de slachtoffers rapporteren dat alle afspraken 

zijn nagekomen. In 94 procent van de bijeenkomsten heeft de 

dader zijn excuus aangeboden. Van de slachtoffers kijkt 90 

procent met tevredenheid terug op de bijeenkomst – men 

vindt dat de dingen goed zijn uitgesproken en de situatie is 

hersteld – en van de daders is dat 93 procent. Gemiddeld 

geven zij het rapportcijfer 7,8 aan de bijeenkomst, de coördinator 

krijgt gemiddeld een 8. 

Qua inhoud bevatten de herstelplannen enerzijds intenties (2,3 

gemiddeld) en anderzijds afspraken (1,3 gemiddeld). Afspraken 

zijn vaak beter controleerbaar dan intenties. Afspraken 

gaan bijvoorbeeld over excuses aanbieden en schadevergoeding 

geven, maar ook over werkzaamheden doen en gedragsregels 

naleven. Gezien de grote mate van nakoming van de afspraken 

en de tevredenheid van deelnemers stelt het rapport dat 

sancties op het niet naleven van afspraken niet nodig lijken. 

Raad van de Europese Unie van 2001 (2001/220/JBZ) 

betreffende de status van het slachtoffer in de strafprocedure is 

Nederland verplicht bemiddeling in strafzaken te bevorderen 

met betrekking tot de strafbare feiten waarvoor die maatregel 

passend wordt geacht. In het tweede lid is bepaald dat elke 

lidstaat erop toeziet dat elke overeenkomst, die in een bemiddeling 

in strafzaken tussen het slachtoffer en de dader wordt 

bereikt, in aanmerking kan worden genomen. Van cruciaal 

belang is nu de definitie van bemiddeling die in artikel 1 van 

het Kaderbesluit onder e) kan worden gevonden: ‘bemiddeling 

in strafzaken: vóór of tijdens de strafprocedure, het zoeken 

naar een via onderhandelingen tot stand gebrachte schikking 

tussen het slachtoffer en degene die het strafbare feit heeft 

gepleegd, door bemiddeling van een bevoegde persoon’. 12 

Niet alleen móét Nederland dus een ruimhartiger beleid 

ontwikkelen, dat de inbreng van overeenkomsten in de 

strafprocedure toelaat; het kan ook heel goed, zoals de nationale 

en internationale ervaringen met mediation in strafzaken 

laten zien. In de meeste projecten, zoals we hiervoor voor 

Nederland hebben laten zien, worden materiële en immateriële 

aspecten van het delict in de bemiddeling betrokken. Meestal 


ARTIKELEN 

leidt dit tot goede overeenkomsten, die ook nog eens goed 

worden nageleefd (Blad 2007a). Dit tot volle tevredenheid van 

het merendeel van de slachtoffers. De modellen van door 

politiemensen geleide conferentievormen, die ook in Nederland 

zijn voorgekomen (zoals in Tilburg) en geëvalueerd, zijn 

effectief gebleken voor zowel slachtoffers als daders, zo bewijst 

het rapport van Sherman en Strang (2007). 

Waarom worden – ook in Nederland geslaagde – modellen van 

herstelrechtelijke bemiddeling en conferencing niet toegelaten? 

Politiek 

Waarom worden – ook in Nederland geslaagde – modellen van 

herstelrechtelijke bemiddeling en conferencing niet toegelaten? 

Dat komt omdat invloedrijke politici hechten aan een ferme 

bestraffingspolitiek ten opzichte van daders en een versterkte 

beschermingsbenadering van slachtoffers, onder handhaving 

van de traditionele strafprocedure, maar wel met meer en 

ruimere inspraak van de slachtoffers. 

De gedachte dat herstelgerichte initiatieven de belangen en 

behoeften van slachtoffers misschien niet altijd optimaal 

dienen, lijkt de reden bij uitstek te zijn geworden om voor het 

traditionele strafrecht te kiezen. Dit kan zijn gevoed door twee 

anekdotische opmerkingen in het hiervoor behandelde rapport 

van de mislukte implementatie van slachtoffer-dadergesprekken. 

Daarin schrijven de auteurs dat als een dader een gespreksaanvraag 

van een slachtoffer had geweigerd, het slachtoffer 

teleurgesteld en ontevreden was. Niet in gesprek komen 

voelen sommige respondenten als onrechtvaardig en een 

‘verlies aan controle’. Ook blijken slachtoffers ‘in enkele 

gevallen’ teleurgesteld over de gevolgen van het gesprek, omdat 

dit zou hebben geleid tot een lagere straf dan gehoopt. Het 

gehele rapport ging over slechts 37 gesprekken en was over de 

meeste van die gesprekken positief, dus moet het hier uitzonderingen 

betreffen. 

Tegen deze achtergrond had men de procedure nog eens 

kunnen doordenken en de uitgangspunten meer tweezijdig 

kunnen formuleren. Desalniettemin werd voorgesteld de relatie 

van het slachtoffer-dadergesprek tot het justitiële traject ter 

discussie te stellen (Hissel e.a. 2006: 74). Die discussie is er 

nooit publiekelijk gekomen. 

Slachtoffers komen niet echt onder de regie van professionals 

uit – ook al zijn de professionals vaak ‘slechts’ geschoolde 

vrijwilligers – bij het opstellen van slachtofferverklaringen en 

het uitoefenen van een spreekrecht dat niet over de kern van de 

zaak mag gaan. Slachtoffers kunnen een legitimatie zijn voor 

een nog veel strenger en harder strafrecht want, zoals het 

Comité tegen het onrecht van politicus Joost Eerdmans stelt: 

‘Wie barmhartig is voor de wolven, doet onrecht aan de 

schapen.’ Maar een strenger, harder en minder individualiserend 

strafrecht brengt naar alle waarschijnlijkheid de criminaliteit 

niet omlaag en de recidive zal hoog blijven: ten nadele van 

vele toekomstige slachtoffers. 

De kern van het herstelrecht is dat het een beter te verantwoorden 

manier is om daders te sanctioneren en slachtoffers te 

versterken (empoweren). Te hopen is dat dit kwartje bij meer 

kiezers zal vallen zodat zij hun volksvertegenwoordigers duidelijk 

kunnen maken dat zij niet geloven in nog meer repressie. 

Literatuur 

- Van Barlingen, Marije, Gert Jan Slump en Hette Tulner (2000) Tussenevaluatie 

Herstelbemiddeling, Amsterdam: DSP. 

- Van Beek, Fiet en Peter Gramsberg (2007) ‘Gewoon normaal tegen elkaar doen’. 

Herstelbijeenkomsten Echt Recht 2000-2006, Voorhout: Wesp Jeugdzorg. 

- Blad, John (2007a) De betekenis van de overeenkomst, Tijdschrift voor 

Herstelrecht, 2, p. 7-14. 

- Blad, J.R. (2007b) Slachtoffer-dadergesprekken als vorm van rechtshandhaving, 

Justitiële Verkenningen, 3, p. 50-68. 

- Blad, J. en K. Lauwaert (2010) Evidence based policies? Empirical research on 

restorative justice in the Netherlands, in: I. Vanfraechem, I. Aertsen and J. 

Willemsens (eds.), Restorative Justice Realities. Empirical Research in a European 

context, Den Haag: Eleven International Publishing, p. 175-205. 

- Frijns, J.M.L.A. en J.H.M. Mooren (2004) Herstelbemiddeling. Een brug tussen 

slachtoffer en dader, Utrecht: De Graaff. 

- Hissel, S.C.E.M. e.a. (2006) Procesevaluatie Slachtoffer-dadergesprekken, 

eindrapport, Amsterdam: Regioplan. 

- Hokwerda, Ytje Minke (2004) Herstelrecht in jeugdstrafzaken, Pompe Reeks nr. 38, 

Den Haag: Boom Juridische uitgevers. 

- Homburg, G., I. Jonker en J. Soetenhout (2002) Eindevaluatie Herstelbemiddeling, 

Amsterdam: DSP. 

- Kunst, J. (2001) Herstelrecht: Utopie of ei van Columbus?, Tijdschrift voor 

Herstelrecht, 1, p. 25-27. 

- Van Lieshout, Jan (2004) Het misverstand van zwaar en licht, boekbespreking in 

Tijdschrift voor Herstelrecht, 4, p. 53-56. 

- Sherman, L. en H. Strang (2007) Restorative Justice: the evidence, Report to the 

Smith Institute London (internet). 

- Steketee, Majone e.a. (2006) Herstelbemiddeling voor jeugdigen in Nederland, 

Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. 

- www.slachtofferinbeeld.nl (nieuwsbrieven 1 t/m 5 over slachtoffer-dadergesprekken, 

persbericht van 8 oktober 2010 en de bijlage daarbij). 

Noten 

1 Brief d.d. 18 augustus 2006 aan de voorzitter van de Tweede Kamer, kenmerk: 

5400790/06/DSP. 

2 Het SiB neemt dan ook geen aanvragen in behandeling die betrekking hebben 

op een niet als strafbaar feit geverbaliseerd conflict. 

3 Herstelbemiddeling met een hoofdletter verwijst naar dit specifieke project van 

Slachtofferhulp en Reclassering Nederland. De naam is daarna algemeen in 

gebruik gekomen voor verschillende andere modellen van herstelgerichte 

bemiddeling: in dat geval is het met een kleine letter geschreven. 

4 Op het punt van behoefte aan herstelbemiddeling verwachtten de onderzoekers 

een case-load van ongeveer 4.100 zaken per jaar, waarvoor uitgaande van 

deze specifieke projectopzet ongeveer tachtig bemiddelaars nodig zouden zijn. 

De geschatte nettokosten per zaak zouden dan liggen op circa 840 euro. 

5 Dit is een bewuste keuze geweest, die in het onderzoeksrapport vermeld wordt: 

‘Waar bij het project herstelbemiddeling de resultaten zowel het slachtoffer als 

de dader ten goede moesten komen, is de primaire doelstelling van de 

slachtoffer-dadergesprekken gericht op het slachtoffer’ (Hissel 2006: 1). 

6 Hierbij moet bedacht worden, dat volgens p. 74 van het onderzoeksrapport 

‘meer dan de helft’ van de gesprekken door de dader wordt geïnitieerd! 


ARTIKELEN 

GEHOORDE 

KLACHTEN 

Door de klachtbehandelaar 

7 Men zette in op 500 aanvragen voor gesprekken die 

tot de beoogde 250 gesprekken zouden leiden. Met 

name door het uitblijven van aanvragen van 

slachtoffers zijn deze aantallen niet gehaald. 

8 Dit gegeven zet ook de resultaten van de eerdere 

evaluaties, met name die van Herstelbemiddeling, in 

een ander licht. Onbekendheid lijkt minder een 

probleem dan de bereidheid slachtoffers de 

gelegenheid te geven met ‘hun’ dader te spreken. 

9 De netwerkpartners zijn de politie, het OM, de 

Reclassering en de Raad voor de Kinderbescherming. 

10 In deze procesevaluatie heeft men alleen 

slachtoffers bevraagd over hun ervaringen met het 

gesprek en begeleidende aspecten, niet de 

betrokken daders. Daarin was men, conform de 

planopzet, niet geïnteresseerd. 

11 In het najaar van 2010 verscheen een Engelstalig 

boek van het European Forum for Restorative Justice 

te Leuven met landenoverzichten van het 

beschikbare empirische onderzoek. Dit is zeer 

gedetailleerd uiteengezet voor Nederland door Blad 

en Lauwaert: J. Blad and K. Lauwaert (2010). 

12 Mijn cursivering. De Engelse tekst spreekt overigens 

van een ‘agreement’. In het UN Handbook of 

Restorative Justice van 2006 neemt deze agreement 

als ‘restorative outcome’ terecht een centrale plaats 

in als kenmerkend aspect van herstelrecht. 



John Blad is hoofddocent 

strafrechtswetenschappen 

aan de Erasmus Universiteit 

Rotterdam. Hij is redactielid 

van het Tijdschrift voor 

Herstelrecht. 

Tijdschrift Conflicthantering biedt ruimte voor ervaringen uit de klachtbehandeling. 

NMI-klachtbehandelaars presenteren in deze rubriek een casus. Zij hanteren daarbij een 

eenvoudig model dat tot vragen en discussie aanleiding geeft: wat vindt een klager; wat 

vindt de mediator; wat wisselen ze uit aan argumenten? De situatie wordt zoveel 

mogelijk geanonimiseerd zodat herkenning van personen en zaken wordt voorkomen. 

De rubriek is bedoeld als uitnodiging aan de lezer/mediator om het eigen handelen in 

een dergelijke situatie nog eens onder de loep te nemen en daarover uit te wisselen met 

collegae, bijvoorbeeld tijdens een intervisiebijeenkomst. 

Management van verwachtingen 

De klacht 

Klager was door advocaat/mediator schriftelijk uitgenodigd voor een gesprek om 

gezamenlijk een voorstel tot een regeling van de echtscheiding te bespreken. Met 

zijn echtgenote had hij afgesproken de echtscheiding in overleg te regelen en 

daarvoor naar een mediator te gaan. Hij verkeerde dan ook in de veronderstelling dat 

betrokkene als mediator op zou treden. Gedurende het gesprek vond hij de advocaat/mediator 

erg partijdig en na een bepaalde opmerking, die hem zeer respectloos 

voorkwam, liet hij weten dat hij op zoek ging naar een advocaat. 

De reactie 

In haar reactie laat advocaat/mediator weten dat zij niet is opgetreden als mediator 

maar als advocaat van de echtgenote van klager. Op haar verzoek heeft zij hem 

uitgenodigd om een voorstel te bespreken. Zij heeft tijdens het gesprek niet gemerkt 

dat hij in de veronderstelling verkeerde dat het om een mediation ging. Er is niet over 

mediation gesproken. In het concept-convenant, waarin het voorstel stond beschreven 

dat door advocaat/mediator tijdens de bijeenkomst aan klager is overhandigd 

staat vermeld dat zij als advocaat van mevrouw optreedt. 

Argumenten 

Klager legt uit dat hij en zijn echtgenote van meet af aan de bedoeling hadden om de 

echtscheiding op een soepele manier te regelen, vooral in verband met de kinderen. 

Er was eerst nog even sprake van relatiebemiddeling, maar de knoop tot definitief uit 

elkaar gaan werd doorgehakt en er zou een mediator worden ingeschakeld. Daarop 

heeft de echtgenote van klager contact opgenomen met advocaat/mediator. 

Mediator vertelt dat het – op basis van de informatie die zij van echtgenote kreeg 

– voor haar duidelijk was dat mevrouw op zoek was naar een advocaat en niet naar 

een mediator. Er is met mevrouw niet over mediation gesproken. Advocaat/mediator 

heeft klager voor een gesprek uitgenodigd op uitdrukkelijk verzoek van mevrouw 

omdat die bang was dat het voorstel, dat inmiddels was opgemaakt, voor hem niet 

te verteren zou zijn. Doel van het gesprek was om uit te leggen hoe het voorstel voor 

een regeling tot stand was gekomen. 

Klager is van mening dat het optreden van deze mediator de echtscheiding tussen 

hem en zijn echtgenote nodeloos op scherp heeft gezet en dat hij daardoor emotioneel 

en financieel schade heeft ondervonden. 

Door de klachtbehandeling werd duidelijk dat het voor klager bij aanvang van het 

gesprek niet duidelijk was dat advocaat/mediator optrad als advocaat, dit stond 

namelijk niet in de uitnodiging voor het gesprek. Voor advocaat/mediator was niet 

duidelijk dat klager verwachtte op een mediationgesprek te komen. Advocaat/ 

mediator bood haar excuses aan voor deze onduidelijkheid en heeft toegezegd 

voortaan meer alert te zijn op verwachtingen van aanstaande ex-echtelieden. 

Wilt u reageren? U kunt uw reactie mailen naar de redactiesecretaris (info@lisettesloots.nl). 


INTERVIEW 

Fred Teeven: ‘Ik ben voorstander 

van uitbreiding van 

het spreekrecht’ 

Fred Teeven is staatsecretaris van Veiligheid en Justitie. Hij staat voor een consequente aanpak in de hele 

strafrechtketen. Hoe kijkt hij aan tegen uitbreiding van het spreekrecht voor slachtoffers en wat voor rol kan 

mediation spelen in het strafrecht? 

Door Christy Hupkes en Fred Schonewille 

U hebt zich een aantal keer publiekelijk uitgelaten 

over uitbreiding van het spreekrecht voor slachtoffers. 

Wat staat u voor ogen? 

Het spreekrecht van het slachtoffer is een actueel onderwerp in 

het strafrecht. Ik ben voorstander van uitbreiding van het 

spreekrecht. Concreet geldt dat voor ouders van minderjarige 

slachtoffers van zedendelicten. Een bijzonder voorbeeld is nu 

de zaak van Benno L., waarbij zo’n 65 kinderen slachtoffer 

zijn. 

Een andere groep mensen waar je bij uitbreiding van het 

spreekrecht aan kunt denken, zijn nabestaanden van een 

overledene als gevolg van een geweldsdelict. Nu geldt dat in de 

regel maar één nabestaande mag spreken. Ik kan mij voorstellen 

dat bijvoorbeeld niet alleen de partner, maar ook de 

kinderen van het slachtoffer kunnen vertellen wat het delict 

voor hen betekent. En ten slotte denk ik ook aan spreekrecht 

voor vertegenwoordigers van mensen die niet in staat zijn om 

zelf te spreken, zoals verstandelijk gehandicapten. 

Onlangs is een motie van Rik Janssen (SP) ingediend 

om een ‘tweefasenproces’ in te voeren. Hierbij zou de 

eerste zitting dienen om vast te stellen of een verdachte 

al dan niet schuldig wordt bevonden. En pas op de 

tweede zitting – na schuldigverklaring – komt dan het 

slachtoffer of een persoon die namens het slachtoffer 

kan praten, zodat diens relaas niet die schuldvraag 

beïnvloedt en de juiste personen er staan. 

Die motie is verworpen. Een dergelijk tweefasenproces is 

zorgvuldiger, maar kost veel doorlooptijd en is minder 

efficiënt. Alle zittingen moeten dubbel worden ingepland en 

om die reden moet je het eigenlijk niet willen. 

Bij snelrecht kan een tweede zitting wel nodig zijn omdat 

spreekrecht en schadeclaim soms slecht kunnen worden 

geëffectueerd. De opzet van snelrecht staat een goede onderbouwing 

van de schadeclaim – welke schadeclaim onderdeel 

van het spreekrecht is – soms in de weg. Bij de Justitiebegroting 

hebben wij besproken of – indien de hoofdzaak via het 

snelrecht wordt afgedaan – een aparte schadezitting nodig is 

om ervoor te zorgen dat die schadeclaim toch goed behandeld 

wordt. De schadeclaim blijft dan wel bij de strafrechter. In dat 

geval heeft het strafproces toch twee fases. Om de extra 

belasting tot een minimum te beperken kan je er aan denken 

meerdere van deze claims te bundelen en af te doen in één 

grote schadezitting. 

Komt het slachtoffer op de zittingen in beide fases 

spreekrecht toe? 

Ja, in beginsel wel. Maar soms is het in de praktijk niet 

mogelijk − zeker als het supersnelrecht is − om het slachtoffer 

direct al die rechten te laten effectueren die het heeft. Maar 

ook hier moet je je bedenken dat het gevolgen heeft voor de 

doorlooptijden van de strafzitting. Dit is indertijd ook 

aangevoerd als argument om het slachtoffer geen spreekrecht te 

geven. Gelukkig is het spreekrecht er wel gekomen. 

Hoe staat u tegenover een uitbreiding van wat slachtoffers 

mogen zeggen in het strafproces? 

Ik denk na over vermindering van beperkingen. Op voorhand 

denk ik niet dat spreekrecht dient om slachtoffers uit te laten 

over de hoogte van de straf of over de omvang van de tenlastelegging. 

Maar wel over wat het delict voor hen heeft betekend. 

Dat kan trouwens wel schuren; mogen slachtoffers daarmee 

zeggen of zij vinden dat er wel voldoende ten laste is gelegd? 

Het kost nog extra studie om de omvang van het spreekrecht 

nader te bepalen. Theoretisch kan het gaan van Nebenanklager 


INTERVIEW 

– dat betekent dat het slachtoffer ook als aanklager kan 

optreden, de verste vorm die je kan bedenken – tot wat het nu 

is: alleen maar spreekrecht over de emoties die je als slachtoffer 

hebt gehad. Daartussen zitten nog veel varianten: geef je het 

slachtoffer spreekrecht over de feiten, de tenlastelegging en/of 

de straf(maat). Dat zijn allemaal vormen die er nog bij kunnen. 

Een andere kwestie – ook als je kijkt naar de problematiek 

van de doorlooptijd – is mediation. Wat voor rol 

kan mediation spelen in het strafproces? 

Het Kaderbesluit van de Raad van Europa van 22 maart 2001 

verplicht lidstaten de rol van bemiddeling te onderzoeken. Met 

de projecten van Slachtoffer in Beeld voldoet Nederland aan de 

inspanning die je als lidstaat moet plegen voor wat betreft het 

Kaderbesluit. Mijn voorganger mevrouw Albayrak had de wens 

om hier meer body aan te geven, bijvoorbeeld door het tot 

stand brengen van verzoening en het op gang brengen van de 

dialoog. Ik heb hier de uitdrukkelijke voorwaarde aan verbonden 

dat mediation alleen kan als het slachtoffer dat wil. En 

nooit, nooit tegen de wil van het slachtoffer kan geschieden. 

Als het slachtoffer niet wil, houdt wat mij betreft alles op. 


Wat is het beeld over de percentages of aantallen 

slachtoffers die opteren voor mediation? 

Circa 27 procent van de slachtoffers wilde mediation proberen. 

En er was een grote twijfelgroep – 20 procent. Meer dan 50 

procent wilde het niet. Die zegt: geef mij nou maar gewoon 

mijn schade. 

Er zit overigens nog een lastig onderdeel in herstelgesprekken: 

wanneer doe je het? En wanneer doe je het in de vorm van 

mediation? Je kan ervoor kiezen om – wat in het verleden ook 

al veel gebeurde – de mediationgesprekken te benutten om te 

bemiddelen bij de schade voordat de zitting plaatsvindt. Een 

eventuele bereidheid om materiële en/of immateriële schade te 

vergoeden, het stellen van zekerheid of het daadwerkelijk 

vergoed hebben kan mitigerend werken op de eis en ook op 

het vonnis. 

En er spelen varianten in de zin dat sommige slachtoffers wel 

willen praten met de daders maar dat de dader dat niet wil en 

vice versa. Er schuilt een zekere ongerijmdheid in de situatie 

dat de dader contact opneemt met het slachtoffer uitsluitend 

omdat dit dempend kan werken op de eis van de officier. Zij 

stellen op de zitting dan contact te hebben opgenomen en te 

hebben toegezegd de schade te vergoeden maar geven hier 

vervolgens geen uitvoering aan. 

Andersom is de praktijk dat veel officieren van justitie zeggen: 

Goh, hebt u nog contact opgenomen met het slachtoffer. Nee? 

Oh, nou, als u zich zo weinig gelegen laat liggen aan het 

slachtoffer, krijgt u de volle mep. 

Hoe ziet u de relatie tussen dader en slacht-offer in 

mediation? 

In veel gevallen was er nooit een relatie en hoeft er niets 

hersteld te worden. Er is een onderscheid tussen mediations 

waarbij er wel een relatie bestond voor het plegen van het feit 

en waarbij dat niet zo is. Voorheen had herstelbemiddeling wel 

tot doel om de relatie tussen betrokkenen te herstellen. Dat 

bood dan grond voor een beleidsmatig sepot op basis van het 

feit dat de zaak in oude toestand was hersteld. 1 Dat betekent 

ook dat er geen rechtsvervolging meer plaatsvindt. Herstelbemiddeling 

kan dus tot doel hebben dat je op een andere wijze 

dan het strafrecht tot herstel van een eerder bestaande relatie 

komt. En soms werkt dit ook als er voor het plegen van het 

strafbare feit geen relatie bestond tussen dader en slachtoffer. 

Maar uitgangspunt blijft dat de ultieme beslissing om al dan 

niet een mediation aan te gaan bij het slachtoffer ligt. 

Hoe vrijwillig ziet u de medewerking van de dader bij 

mediation in het strafproces? 

Van gedwongen medewerking verwacht ik niet veel. Daarom is 

vrijwilligheid een belangrijk punt. Maar het is de vraag of 


INTERVIEW 

medewerking van de dader helemaal vrijwillig is, want als hij 

voorafgaand aan de zitting meewerkt zal dat toch een dempend 

effect hebben op de eis. En de vraag is of dat een goede prikkel 

is om te mediaten. Anderzijds heb ik voorbeelden gezien van 

daders en verdachten die niet mee wilden werken aan mediation 

maar tijdens het proces hier toch de waarde van inzagen. 

De toekomstgerichtheid, verzoening en vergeving zijn belangrijke 

aspecten van mediation, zeker als de relatie al bestond 

voor het delict. Herstel van de (im)materiële schade is van 

belang op het moment dat er geen relatie was. 

Hoe ziet u de rol van de politie bij afdoening door 

mediation? 

Bij gerichte kleine feitjes kan dat, als herstel in de oude 

toestand makkelijk kan worden hersteld. En ook bij first 

offenders kan dat. De buurtregisseur heeft hier enige mate van 

bewegingsvrijheid in. Bij vernieling gaan jonge daders bijvoorbeeld 

naar bureau Halt en krijgen als straf dat zij graffiti van 

muren moeten verwijderen. Dat is een vorm van herstelbemiddeling 

die werkt. De jongeren verbinden zich om de zaak in 

oude toestand terug te brengen. Op het niveau van inbraak 

Naarmate het delict zwaarder wordt – bij overvallen en dergelijke – is het zeer 

de vraag of mediation passend is 

In het jeugdstrafrecht is al relatief veel ervaring 

opgedaan met mediation. Wat is de feedback die u 

daarop krijgt? 

Er is veel ervaring opgedaan met herstelbemiddeling. In 2006 

zijn er zes pilotgroepen herstelbemiddeling jeugdigen geëvalueerd. 

En daarvan blijkt dat de bemiddelingsgesprekken in 

verreweg de meeste gevallen leidden tot herstel van de relatie 

tussen jonge daders en slachtoffers die betrokken waren bij 

geweldsdelicten, als er ook al eerder sprake van een relatie was. 

Dus dat is vanuit pedagogisch perspectief wel interessant. En 

in die zin kan herstelbemiddeling dus wel een aanvulling zijn 

op jeugdstrafrecht. 

Het delict moet niet te zwaar zijn. Naarmate het delict 

zwaarder wordt – bij overvallen en dergelijke – is het zeer de 

vraag of mediation passend is. Maar bij lichte delicten – vernieling, 

autokraak – kan het passend zijn. Zeker bij jeugdigen, 

en ook vanuit preventief oogpunt of bij een first offender werkt 

mediation goed. 

met geweld, (poging tot) straatroof is mediation niet aan de 

orde. Dan valt dit allemaal weg. 

Er zijn nu afspraken vastgelegd tussen politie en Openbaar 

Ministerie – in een OM-aanwijzing – die heet: Niemand weg 

zonder overleg. Dat betekent dat er overleg plaatsvindt tussen 

hulpofficieren en OM als de hulpofficier geen gronden ziet om 

iemand in verzekering te stellen bij een strafbaar feit. En met 

het wetsvoorstel Voorwaardelijke sancties dat er nu aan komt, 

wordt in het jeugdstrafrecht de mogelijkheid gecreëerd om als 

de voorwaarden van het sepot niet worden nageleefd, alsnog 

iemand te dagvaarden en vast te zetten. Hier is ook de reclassering 

bij betrokken als toezichthouder en bij jonge daders 

bureau Halt. Dit is een alternatief naast mediation. 

Noot 

1 Sepot: beslissing van het Openbaar Ministerie waarbij het afziet van vervolging 

van een geconstateerd strafbaar feit. 

Wat is de rol van de advocaat met betrekking tot 

mediation in het strafproces? 

Advocaten maken in geval van mediation het proces over het 

algemeen duurder. Dus ook een geslaagde mediation wordt 

daar duurder van voor de dader die in het algemeen de kosten 

van het slachtoffer moet vergoeden. 


ARTIKELEN 

Emoties van slachtoffers in 

een eerlijk proces 

In dit essay ga ik in op de positie van het slachtoffer in het strafproces. 1 In het Nederlands strafproces bestaat een 

spanning tussen enerzijds de uitgangspunten van een eerlijk proces volgens het juridische vakmanschap, en de 

daaruit voortvloeiende aandacht voor de positie van de dader, en anderzijds de meer menselijke, psychologische 

benadering; hoe gaan we om met een slachtoffer? 

Door Alex Brenninkmeijer 

Met het binnenhalen van het slachtoffer in het strafproces 

komen emoties tevoorschijn. Kun je op een goede 

manier met die emoties omgaan in een verantwoord, 

eerlijk proces? In verband met die emoties wijs ik ook op de 

beperkte reikwijdte van de rechtswetenschap. Hebben juristen 

het vermogen op een goede manier met de belangen van het 

slachtoffer om te gaan? Met de groeiende aandacht voor de 

positie van het slachtoffer moeten de Rechterlijke Macht en 

het Openbaar Ministerie (OM) zich op deze spanning 

beraden. Niet alleen vanuit de normen van een eerlijk proces, 

maar ook vanuit de behoeften van een slachtoffer aan erkenning 

en het krijgen van zekerheid. Het slachtoffer wil weten en 

zien dat het recht zijn loop heeft. Hierbij zijn drie kernpunten 

van de ombudsmethode van belang: persoonlijke contact, 

behoorlijke bejegening en participatie. Dit artikel gaat dan ook 

niet over de juridische positie van het slachtoffer in het 

strafproces. Als Nationale ombudsman wil ik, vanuit mijn 

ervaring met de verhouding tussen overheid en burger, in 

bredere zin lessen trekken over de rol van het slachtoffer in het 

strafproces. 

Van wie is het strafproces? 

In Duitsland kent men de figuur van de Nebenanklager naast 

de officier van justitie. Dat wil zeggen dat het slachtoffer als 

nevenaanklager kan optreden en daarmee een bepaalde positie 

heeft in het strafproces. Zoals u weet heeft een slachtoffer in 

Nederland niet een dergelijke formele rol in het proces. Wat is 

dan wel de rol van het slachtoffer? Daarop volgt een heel 

elementaire vraag, namelijk: ‘Van wie is het strafproces?’ Achter 

deze vraag komt het verbod van eigenrichting vandaan. Dat is 

een fundamenteel uitgangspunt in onze democratische 

rechtsstaat. Rechtsstatelijkheid houdt in dat je het recht niet in 

eigen hand mag nemen. Dat verbod van eigenrichting wordt 

gecompenseerd door het feit dat de staat de verantwoordelijkheid 

op zich neemt om door middel van het strafproces een 

passende sanctie op strafbare feiten te zetten. Eigenrichting 

leidt tot wraak en wederwraak en dat wordt al snel een 

eindeloze cyclus. Dat vormt historisch gezien de aanleiding 

voor het bestaan van het strafrecht. We moeten ons realiseren 

dat er in psychologische zin iets heel belangrijks gebeurt op het 

moment dat het slachtoffer terzijde wordt geschoven en de 

staat zegt: ‘Wij gaan de rol vervullen van het vergelden en het 

bestraffen van het strafbare feit.’ Dit dient het algemene belang 

en dat is goed. De staat handhaaft de rechtsorde. Maar de staat 

kan daarbij natuurlijk doorslaan in die zin dat de staat vanuit 

paternalisme, dus eigenlijk met een wat ruw gebaar, het 

slachtoffer opzij zet en zegt: ‘U doet het niet.’ Voor de erkenning 

van het slachtoffer is het vaak van belang dat het slachtoffer 

invloed kan uitoefenen op het proces en daarbij keuzes 

heeft en bij die keuzes gefaciliteerd wordt door de belangrijkste 

spelers in het proces: de officier van justitie en de rechter. 

Recente ontwikkelingen 

Er is heel veel gaande op dit terrein. Per 1 januari van dit jaar is 

er nieuwe wetgeving in werking getreden over de positie van 

het slachtoffer in het strafproces. Het slachtoffer wordt 

zelfstandig partij met spreekrecht in het proces en de mogelijkheden 

om schadevergoeding te krijgen zijn versterkt onder 

andere door een voorschotregeling via de overheid bij geweldsof 

zedenmisdrijf. De officier van justitie krijgt de zorg voor de 

correcte bejegening van het slachtoffer. Als je kijkt naar de 

ontwikkelingen in het strafproces in de afgelopen decennia dan 

kunnen we constateren dat de aandacht voor het slachtoffer 

vrij recent is. We hebben kennelijk lang aanvaard dat het 

slachtoffer een heel beperkte rol vervulde. Maar de laatste vijf à 

tien jaar komt er juist veel nadruk te liggen op de positie van 

het slachtoffer. Dit gaat samen met een tendens om minder 

rekening te houden met de persoon van de dader. Dat uit zich 

bijvoorbeeld in het voorstel om minimumstraffen te introduceren. 

Het rekening houden met de persoon van de dader en de 


ARTIKELEN 

omstandigheden schuift daardoor naar de achtergrond. Aan de 

rechter wordt opgelegd om bij een bepaalde delictsomschrijving 

een in de wet voorgeschreven minimumstraf op te leggen. 

Spanning 

Terug naar de ontwikkeling van de rol van het slachtoffer in 

het strafproces of in verbinding met het proces. Het proces 

leidt ertoe dat het slachtoffer in verbinding blijft met het 

strafbare feit. In dat proces kan een belangrijke spanning 

schuilgaan. Aan de ene kant kennen we in het strafrecht een 

strafproces met een lange geschiedenis, zorgvuldig opgebouwd 

waarin alle elementen van een eerlijk proces tot ontwikkeling 

zijn gekomen. De details verschillen van land tot land, maar 

uiteindelijk is er een gemeenschappelijke noemer ontstaan voor 

een eerlijk proces. Die is te vinden in artikel 6 van het Europees 

Verdrag inzake de rechten van de mens en de fundamentele 

vrijheden (EVRM). Daar zitten elementen in van bijvoorbeeld 

hoor en wederhoor, equality of arms, enzovoort. Tot en 

met de dag van vandaag zie je dat vanuit Straatsburg belangrijke 

signalen komen over de manier waarop dat strafproces 

ingericht moet worden. 

Aan de ene kant zie je dus dat juridische zuivere proces waarin 

inhoud wordt gegeven aan een eerlijk proces, en aan de andere 

kant is er wat ik zou willen benoemen als de emotie van het 

slachtoffer. Het slachtoffer dat iets heeft ervaren wat leidt tot 

soms heftige reacties. Die emotie een plek geven, iets zinvols 

doen met die emotie, dat is in een juridische context moeilijk. 

Het lastige van de positie van het slachtoffer in het strafproces 

zit precies in die emoties. Met het geven van een rol aan het 

slachtoffer worden veel emoties in het juridische proces 

binnengehaald en daar moet ook zorgvuldig mee omgegaan 

worden. 

Het strafproces wordt beheerst door professionals, door de 

rechters, de officieren van justitie en de advocaten. Die wereld 

van de professional is een heel andere wereld dan die van het 

slachtoffer, van een gewoon mens. Veel zaken die ik als 

ombudsman behandel komen voort uit deze spanning tussen 

de systeemwereld van de professionals en de leefwereld van de 

mens. De professionals, de juristen bezien het eerlijke proces 

volgens de normen uit mensenrechtenverdragen. Dan gaat het 

om belangrijke juridische uitgangspunten. Dat juridische 

proces voltrekt zich en dat moet zich ook op een verantwoorde 

wijze kunnen voltrekken. Maar het slachtoffer, als gewoon 

mens in het proces, kan daar ook opnieuw het slachtoffer van 

worden. In de literatuur wordt dit het risico van secundaire 

victimisatie genoemd. Er zijn allerlei situaties waarin het voor 

de tweede keer slachtoffer worden zich kan voltrekken. Neem 

bijvoorbeeld een gedegen maar wellicht ook harde ondervraging 

door de advocaat van de verdachte in het kader van hoor 

en wederhoor. Dat kan voor een slachtoffer zeer indrukwekkend 

en belastend zijn. Hierdoor kan zelfs de indruk ontstaan 

HH/Marie Cecile Thijs 


van ‘ze nemen me niet serieus in wat ik heb ervaren’. Aan de 

ene kant is een dergelijk verhoor een belangrijk onderdeel van 

een eerlijk proces in juridische zin, maar als het gaat om de 

persoon van het slachtoffer kan het een dramatische ervaring 

zijn. Of iets anders. Een onverschillige houding van de dader. 

Het slachtoffer ziet dat het de dader niets kan schelen. Dat kan 

een enorme negatieve impact hebben op het verwerkingsproces. 

Het is daarom moeilijk om de bescherming van de 

belangen van het slachtoffer in het juridische proces vorm te 

geven. 

Het strafrecht is er ook voor het slachtoffer 

Mijn uitgangspunt is: het strafrecht is er ook voor het slachtoffer. 

En dan bedoel ik het strafproces in volle omvang, vanaf het 

eerste contact met de politie tot en met het moment van 

vrijlating van de dader en de eventuele de informatie daarover. 

Waarom is dit zo? Waarom is het strafproces ook voor het 

slachtoffer? Bij de nieuwe plaatsbepaling van het slachtoffer in 

het strafproces, en bij het ontwerpen van de nieuwe wetgeving 


ARTIKELEN 

heeft de minister van Justitie als uitgangspunt gekozen: ‘Het 

slachtoffer mag van het proces niet minder worden.’ Dit als 

beleidsantwoord op het risico van secundaire victimisatie. 

Ik begrijp dat uitgangspunt, maar stel de vraag: zou het 

slachtoffer er wellicht beter van mogen worden? Met ‘er beter 

van worden’ bedoel ik wat de Engelse aanduiden met het 

woord remedy. Kunnen het proces of elementen van het proces 

dus ook een remedie zijn voor dat wat het slachtoffer heeft 

ervaren? Dat wil zeggen dat het voor het slachtoffer een 

onderdeel kan zijn van een proces van heling, dat je een verbinding 

kunt leggen met de afschuwelijke ervaring die je hebt 

gehad in het verleden en op basis daarvan toch weer verder 

kunt leven. Als mensen een bepaalde ervaring hebben gehad 

die afgrijselijk was, dan is het een hele opgave voor mensen om 

daar een plaats aan te geven in hun leven. Het verlies van een 

kind bijvoorbeeld of de ervaring dat je zelf lichamelijk bedreigd 

bent geweest of dat er feitelijk een inbreuk is gemaakt op jouw 

integriteit. Zoek daar maar een vervolg op, probeer daar maar 

een plaats aan te geven in je leven. Een relevante vraag is dan: 

‘Wat heb je daarvoor nodig? Wat heeft een slachtoffer nodig 

om verder te komen?’ 

Rechtswetenschap en victimologie 

De discussie rondom de rol van het slachtoffer in het strafproces 

wordt hoofdzakelijk gevoerd onder juristen. Maar eigenlijk 

schiet de rechtswetenschap tekort om op een goede manier om 

te gaan met de rol van het slachtoffer in het strafrecht. 

Daarvoor moet een beroep gedaan worden op een ruimer 

vakgebied, namelijk de victimologie. De victimologie richt zich 

op het victim, op het slachtoffer, en doet dat met een multidisciplinaire 

benadering. Niet alleen juridische vragen komen aan 

de orde, maar vooral ook de sociaalpsychologische vragen rond 

het slachtofferschap. Dan blijkt dat het van groot belang is dat 

mensen een eerlijk proces krijgen. Dat eerlijke proces kan 

bekeken worden vanuit het juridisch kader; een proces kan 

eerlijk zijn volgens de regels van artikel 6 van het EVRM, 

volgens het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, volgens 

het Wetboek van Strafvordering, volgens de Algemene wet 

bestuursrecht. Juridisch klopt dat. 

Maar dan nog is het de vraag of de partij die in dat proces 

betrokken is, en in het strafrecht kan dat de dader zijn of het 

slachtoffer, of die dat proces ook beleeft als een eerlijk proces. 

Vanuit de juridische wetenschap is onvoldoende oog voor het 

feit dat wat juristen bedenken, wat juristen voorschrijven, 

wellicht niet in alle opzichten beantwoordt aan dat idee van 

een eerlijk proces. Dat wil zeggen dat na een juridisch eerlijk 

proces mensen met een behoorlijke kater kunnen zitten en 

kunnen zeggen: ‘Was dat nou eerlijk?’ Dat vind ik de kern van 

de zaak. De dader moet een strafproces ervaren als een eerlijk 

proces, maar dat geldt zeker ook voor het slachtoffer. 

Even een kleine zijstap over de dader. Het idee dat een dader 

het strafproces als een eerlijk proces moet ervaren, zou in deze 

tijd van bezuinigingen op opleidingen en ondersteuning 

wellicht ook onder druk kunnen staan. Maar uit onderzoek 

blijkt het volgende. Als mensen geconfronteerd worden met 

een negatieve sanctie, een flinke straf, en ze hebben het proces 

waarlangs die straf is opgelegd ervaren als een eerlijk proces, 

dan heeft dat bij de meeste mensen tot gevolg dat ze het proces 

legitiem vinden en de sanctie aanvaarden. 2 Als je nadenkt over 

waar het in het strafproces om gaat dan is dat heel fundamenteel. 

Dus dat eerlijke proces is fundamenteel voor de dader 

maar ook voor het slachtoffer. Het gaat er dus niet alleen om 

dat het slachtoffer een bepaalde formele plek heeft in die 

procedure, maar vooral ook dat het slachtoffer het proces 

ervaart als rechtvaardig. 

De ombudsmethode 

Ik kom terug op het punt dat ik eerder signaleerde, namelijk 

de (systeem)wereld van de professionals, de rechter, het OM, 

de advocaat aan de ene kant en aan de andere kant de leefwereld 

van een individueel mens. Over dat onderscheid gaat het 

beroemde werk van Franz Kafka. Het kafkaëske is eigenlijk het 

harde verschil tussen aan de ene kant de goed geoliede machine 

die een bepaald proces of een bepaalde procedure volgt en aan 

de andere kant de mens in zijn eenvoud die daarmee geconfronteerd 

wordt – met de onbegrijpelijkheid, en ook met de 

soms harde logica van juridische procedures. 3 

Als ombudsman probeer ik tussen overheid en burger dat 

kafkaëske op te lossen door de vraag te stellen wat voor reële 

verbinding je kunt leggen vanuit een (overheids)systeem met 

mensen die daarbij betrokken zijn. De ombudsmethode bevat 

daarvoor drie elementen. In de eerste plaats het persoonlijke; 

het persoonlijke contact is fundamenteel. Het tweede is 

behoorlijke behandeling. Mensen met respect behandelen. 

Mensen serieus nemen. Wat iemand beweegt, daar moeten we 

niet over oordelen. We kunnen ze daarin serieus nemen. Het 

derde belangrijke element is participatie. We moeten niet over 

mensen beslissen, maar proberen mensen te betrekken bij wat 

met hen gebeurt. Het is vanuit mijn blik als ombudsman 

evident dat wanneer de overheid het persoonlijke, het behoorlijke 

en participatie met elkaar verbindt in de contacten met de 

burger dat de contacten wezenlijk beter zijn. 

Ter illustratie een indrukwekkend voorbeeld. In reactie op een 

lezing die ik gaf over het persoonlijke, behoorlijke en participatie, 

kwam een hoofdofficier van justitie naar mij toe. Hij 

vertelde over een zaak waarbij ouders geconfronteerd werden 

met een afschuwelijke fout in het strafproces waardoor de 

dader van de moord op hun kindje vrijuit ging. Het OM kan 

in die situatie kiezen voor een defensieve houding, want het is 

een lastige situatie. Maar deze officier van justitie zei dat hij in 

de auto was gestapt en naar de ouders toe was gegaan. Hij had 

bij deze mensen op de bank gezeten en dat vond hij niet 


ARTIKELEN 

eenvoudig. Hij heeft ze verteld wat er gebeurd is en hoe het 

gebeurd is. Hij had ook aangegeven dat hij dat heel erg vond, 

maar dat hij door de omstandigheden niets te bieden had. Dat 

draagt ertoe bij dat deze ouders wellicht een plaats kunnen 

geven aan het gebeuren in hun leven. Het blijft moeilijk, maar 

het draagt er wel toe bij. Dit is wat ik bedoel. Het kan een 

zodanig wezenlijk moment van communicatie zijn waardoor er 

iets bijzonders gebeurt in het verwerkingsproces van het 

slachtoffer. 

Verbinding mens en systeem 

De wetgever stuurt aan op een versterking van de juridische 

positie van het slachtoffer. Het verhalen van schade moet 

bijvoorbeeld niet al te ingewikkeld zijn. Daar ben ik gelukkig 

Dat is een element dat afkomstig is uit de sociale psychologie: 

procedurele rechtvaardigheid. Dat wil zeggen dat mensen door 

een bepaalde manier van bejegening een bepaalde procedure als 

eerlijk en rechtvaardig ervaren. Misschien lijkt het woord 

‘bejegening’ heel erg oppervlakkig. Als je mensen maar op een 

nette manier bejegent, informatie geeft en een glaasje water 

dan komt het wel goed. Maar dit gaat over procedurele 

rechtvaardigheid en de eerlijkheidsbeleving van mensen – dat is 

uiteindelijk wat er psychologisch aan de orde is – is heel erg 

fundamenteel. Het gehoord zijn, invloed hebben op de 

uitkomst en zich eventueel terugtrekken zijn kernelementen 

van procedurele rechtvaardigheid. Dat moet in het proces een 

plaats krijgen. 

Wat is nodig om slachtoffers het gevoel te geven dat zij 

in een eerlijk proces zitten? 

mee. Er zijn allerlei onderwerpen toe te voegen aan het palet 

dat er nu is waardoor het slachtoffer wellicht een betere positie 

krijgt in het proces. Maar dat is niet alles. Het is ook naar mijn 

mening niet de hoofdzaak. Het gaat erom dat we nadenken 

over hoe je in het hele proces, vanaf het eerste moment van 

aangeven tot en met het vrijkomen van de dader en de tijd 

erna, een verbinding weet te leggen tussen aan de ene kant de 

wereld van het strafrechtelijk systeem en aan de andere kant de 

leefwereld van een individu die slachtoffer is geworden van een 

strafbaar feit. De vraag is wat daarvoor nodig is. 

Er zijn al allerlei initiatieven. Bijvoorbeeld dat het OM begint 

met één slachtofferloket per arrondissement. Daarachter zit 

natuurlijk Slachtofferhulp die een belangrijke rol vervult. 

Goede informatie is belangrijk zegt het OM. Heel recent heeft 

het OM een aanzet gegeven tot een cultuuromslag. Officieren 

van justitie zijn sterk dader georiënteerd, gericht op de 

juridische kwaliteit van het strafproces en op het rond krijgen 

van zaken. Als je een plaats wilt geven aan het slachtoffer, dan 

vraagt dat een andere blikrichting. Zo’n cultuuromslag is 

belangrijk, maar ook heel moeilijk. Om heel het Openbaar 

Ministerie in de goede richting te krijgen is een hele opgave. 

Complex daarbij is dat het OM één speler is, maar er is ook de 

rechterlijke macht. En hoe doen die het? Hoe geeft een rechter 

uiteindelijk vorm aan een eerlijk proces voor dader en slachtoffer? 

Ik weet niet of binnen de zittende magistratuur daar al 

voldoende bezinning op is. Onderzoek wijst in ieder geval uit 

dat er geen gedeelde visie is. 

Procedurele rechtvaardigheid 

Wat is nodig om slachtoffers het gevoel te geven dat zij in een 

eerlijk proces zitten? Dan kom ik uit op een essentieel punt. 

De vraag is natuurlijk of dat wel voldoende lukt in het proces. 

In het strafproces – neem een moordzaak of ernstige mishandeling 

– staan het Openbaar Ministerie, de rechter en de advocaat 

voor de taak om ervoor te zorgen dat de berechting van de 

dader eerlijk is. Lukt het dan om in die situatie tevens aan het 

slachtoffer – de beleving van – voldoende aandacht te besteden? 

De opstelling van de rechter en het Openbaar Ministerie voor 

en tijdens het proces zijn van groot belang. Aan de andere kant 

wijs ik op twee variaties op het thema van de plaats van het 

slachtoffer in het strafproces. Die twee variaties beschrijf ik als 

buiten het proces en in plaats van het proces. 

Voorbeelden uit de praktijk 

Eerst buiten het proces. Slachtofferhulp Nederland zet zich in 

voor de positie van het slachtoffer. Zij organiseren slachtofferdadergesprekken. 

Het uitgangspunt is dat er sprake is van een 

bekennende verdachte. Dat is natuurlijk een spanning in het 

strafproces: de rechter beschouwt de dader als een verdachte en 

zo bejegent de rechter de verdachte: hij is slechts verdacht. In 

slachtoffer-dadergesprekken is men een stap verder. Er is geen 

discussie over de vraag óf de dader het feit begaan heeft. 

Vervolgens kan een inhoudsvolle communicatie georganiseerd 

worden tussen de dader en het slachtoffer. Dat kan feitelijk zo 

zijn, maar dat kan ook zijn door tussenkomst van degene die 

dat gesprek begeleidt. Uitgangspunt is hiervan natuurlijk de 

vrijwilligheid, zeker de vrijwilligheid van het slachtoffer. 

Slachtoffer-dadergesprekken vinden niet in plaats van het 

proces plaats, maar daarbuiten. Dat kan een belangrijke 

aanvulling zijn. 

Ten tweede kan er een rol zijn voor het slachtoffer in plaats van 

het proces. Dit betreft een project dat door de Rechtbanken 

Amsterdam en Rotterdam wordt gestart. Het staat in het teken 


ARTIKELEN 

‘Kan het slachtoffer er ook beter van worden?’ 

van mediation waarbij dader en slachtoffer met elkaar geconfronteerd 

worden. Dat kan door tussenkomst van de mediator 

zodat ze elkaar niet persoonlijk zien als dat tot problemen leidt. 

Wat daar gebeurt is dat er aan het eind van het mediationproces 

een overeenkomst tot stand komt tussen dader en slachtoffer 

en dat die overeenkomst de basis vormt voor een sepot, 

dat wil zeggen dat er geen strafvervolging meer plaatsvindt. 

Dit zijn dus drie verschillende mogelijkheden. De ene 

mogelijkheid is het slachtoffer in het strafproces, in het 

klassieke proces. De tweede is dader en slachtoffer naast het 

proces waarbij gekeken wordt naar de menselijke kant. De 

derde variant is mediation in plaats van een strafproces. Een 

belangrijke vraag is natuurlijk in welke zaken dit toegepast 

kan worden. Een ernstige mishandeling kan moeilijk enkel 

leiden tot een afdoening door middel van een gesprek. Bij dit 

type benadering van stafzaken kan een spanning ontstaan 

tussen de bejegening van het slachtoffer en het algemeen 

belang. 

Ik zou ervoor willen pleiten dat er meer ruimte komt voor 

mediation in strafzaken. Voorbeelden uit het buitenland – zie 

bijvoorbeeld de bijdrage van Janny Dierx aan deze special – 

laten zien dat mediation een waardevolle rol kan vervullen 

zelfs in plaats van het proces. Er hoeft dan ook minder 

nadruk te liggen op de unieke betekenis van het strafproces 

zelf. Slacht offer-dadergesprekken kunnen op zich zinvol zijn, 

maar de beperking ligt vooral in het feit dat de dader eerst 

moet bekennen. In een mediation kan het voor een dader 

duidelijk worden dat het erkennen van bepaalde feiten van 

grote betekenis is voor het slachtoffer, maar wellicht ook voor 

de dader zelf. 

Wel constateer ik dat het huidige maatschappelijk debat waarin 

de – steeds strengere – strafrechtelijke bestraffing van de dader 

zoveel nadruk krijgt steeds minder ruimte biedt om met andere 

ogen naar het strafproces en de ruimte voor mediation daarin 

te kijken. De dominantie van de huidige zerotolerancebenadering 

dreigt een zinvolle discussie over de rol van slachtoffer en 

dader mede in hun onderlinge verhouding ten opzichte van 

elkaar uit te sluiten. 

Conclusie 

De rol van het slachtoffer in het strafproces. De minister van 

Veiligheid en Justitie zegt: ‘Het slachtoffer mag er niet minder 

van worden.’ Ik stel de vraag: ‘Kan het slachtoffer er ook beter 

van worden?’ Als u nadenkt over wat de betekenis is van een 

slachtoffer-dadergesprek of van mediation, dan ziet u dat dat 

een remedy kan zijn. Dat het helend kan werken. Daarom heet 

het ook wel herstelbemiddeling. Je herstelt een vertrouwensband 

die geschaad is of een situatie waarin het slachtoffer zich 

ernstig onveilig voelt. Mijn kernvraag is: ‘Van wie is het 

strafproces?’ Het slachtoffer is daarin zeker geen bijzaak. Als 

het gaat om een goede bejegening van de slachtoffers dan is er 

naar mijn indruk nog heel veel te doen. 

Noten 

1 Dit essay is een bewerking van de Gevangenpoortlezing, die ik op 19 

september 2010 heb gehouden in het Haags Historisch Museum. 

2 Zie voor een uitvoerige bespreking: A.F.M. Brenninkmeijer, Een eerlijk proces, 

Nederlands Juristenblad 2009, p. 2050-2056. 

3 Zie de jaarverslagen van de Nationale ombudsman over 2005-2010, waarin dit 

onderwerp is uitgewerkt. Zie hiervoor ook www.nationaleombudsman.nl. 


OPINIE 

Perspectief advocaat op 

mediation in het strafrecht 

Geert-Jan Knoops is advocaat en strafrechtdeskundige. Wat is zijn visie op het spreekrecht van slachtoffers van 

ernstige misdrijven? Hoe kijkt hij aan tegen de inzet van mediation in het strafproces? En waar moeten mediators 

aan voldoen die bemiddelen in het strafrecht? Een korte uiteenzetting. 

Door Geert-Jan Knoops 

Bij de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel tot 

invoering van spreekrecht voor slachtoffers van bepaalde 

misdrijven ben ik eertijds op verzoek van Boris Dittrich in de 

Eerste Kamer gehoord over het betreffende wetsvoorstel. Dat 

was mede naar aanleiding van mijn ervaringen met het 

‘spreekrecht’ inzake de Joes Kloppenburgzaak, de eerste 

zogeheten ‘zinloos geweldzaak’. 

Ik heb toen gezegd dat dit spreekrecht slechts in beperkte zin 

toelaatbaar zou moeten zijn, als het al wenselijk wordt geacht in 

onze strafrechtspleging. Een slachtoffer of nabestaanden mogen 

in mijn visie nimmer een rol hebben bij de totstand koming van 

een bewezenverklaring. Dus niet ingaan op de schuldvraag. Dit 

is uiteindelijk ook zo in de wet vastgelegd. 

Maar in andere landen zoals België en Frankrijk is dat anders; 

zelf heb ik in Antwerpen bij het Hof van Assisen gepleit, bij een 

volksjury dus, waarbij de advocaten van de ‘civiele partij’ tijdens 

het strafproces een prominente rol hadden om alles (dus ook 

bewijs) tegen onze cliënte (de verdachte) in te brengen wat 

mogelijk was; een soort van tweede aanklager dus. Verwerpelijk 

in mijn visie. Het vertroebelt de rechtsgang en haar zuiverheid. 

Die kant mogen we nooit uitgaan. Want een strafproces is 

primair een proces bedoeld om tussen rechter, aanklager en 

verdachte te worden gevoerd en dus niet met een slachtoffer als 

procespartij. Daar is een strafproces in zijn aard ook niet voor 

bedoeld. Daarvoor is het civiele recht bestemd. Hieruit volgt 

dat een uitbreiding van het spreekrecht onwenselijk is. 

Mediation is een ander verhaal. Dan heb je het over strafrechtelijke 

mediation waarmee in de Verenigde Staten al wordt 

gewerkt, ook bij bepaalde zware delicten. Mediation als een 

(strafrechtelijke) vorm van conflictbeslechting (op vrijwillige 

basis) is één ding; het in een (andere) procedure gebruikmaken 

van info hieruit ten nadele van een verdachte is een ander ding; 

dat zou niet mogen want dit komt op gespannen voet te staan 

met het nemo-teneturbeginsel. Ik zei al: op vrijwillige basis. 

Mijns inziens zal strafrechtelijke mediation alleen effectief en 

toelaatbaar zijn op basis van consensus; dus niet gedwongen. 

Ik betwijfel dan ook of het aannemen en uitvoeren van 

kaderbesluiten – zoals het Kaderbesluit van de Raad van Europa 

van 22 maart 2001 dat Nederland verplicht om bemiddeling 

tussen daders en slachtoffers te stimuleren op dit gebied (via 

herstelgesprekken) – een goede weg is. Deze impliceren toch 

iets ‘gedwongens’. Je moet dit denk ik aan de EU-landen zelf 

overlaten; en als je het via een kaderbesluit wil invoeren, moet 

mijns inziens hierin worden benadrukt dat deze methodiek 

alleen op grond van vrijwilligheid van partijen en met name 

van de verdachte kan geschieden. 

Stel dat een verdachte niet wil praten met een slachtoffer en 

daartoe toch wordt verplicht? Wat is de waarde van zo’n 

verzoening? 

Voor wat betreft de rol van de politie als doorverwijzer naar 

mediation vind ik dat bij kleinere vergrijpen de politie de 

bevoegdheid zou kunnen toekomen om – wederom op grond 

van vrijwilligheid – een zaak door middel van een voorwaardelijk 

sepot af te doen door verwijzing naar mediation en dit als 

‘voorwaarde’ te stellen. 

Ik zie geen verschil met een verwijzing naar mediation door het 

Openbaar Ministerie en rechter. De vraag is: voor welke 

strafzaken kun je zo’n afdoeningsmodaliteit openstellen? Dat 

zal eerst goed moeten worden uitgezocht. Want, in feite komt 

mediation neer op het verlenen van een vorm van immuniteit 

in strafrechtelijke zin. 

Strafrechtmediators moeten mijns inziens twee capaciteiten 

hebben: ervaring in strafzaken (als advocaat, officier van justitie 

of rechter) en voldoende maatschappelijke bagage om als 

‘arbiter’ een strafzaak af te doen door middel van mediation. 

Het meest ideale model is wellicht (ik heb dit zelf onlangs in 

een strafzaak voorgesteld) om twee vertrouwenspersonen te 

benoemen die de positie van verdachte en slachtoffer vertegenwoordigen 

(en hen ook bijstaan tijdens de mediation) en een 

onafhankelijke mediator die het proces leidt. 


Geert-Jan Knoops is als partner verbonden aan het 

kantoor Knoops & Partners Advocaten. Als internationaal 

strafrechtadvocaat treedt hij onder andere op als 

defence counsel voor verschillende internationale 

instanties, zoals het Europees Hof voor de Rechten van 

de Mens, het Rwanda-Tribunaal, het Joegoslavië-Tribunaal, 

het Tribunaal voor Sierra Leone en het Internationaal 

Strafhof. Hij is tevens parttime hoogleraar 

internationaal strafrecht aan de Universiteit Utrecht. 


ARTIKELEN 

Strafrechtmediation in 

Argentinië: close to justice 

Zeker drie dingen in Argentinië dwingen bewondering af: de smaak van het vlees, de tango én de stevige manier 

waarop Argentijnen mediation hebben geïncorporeerd in hun systemen voor conflictoplossing. Niet alleen in de 

civiele sector en in het openbaar bestuur, maar zeker ook in de strafsector is de Argentijnse aanpak de moeite van 

het bestuderen waard. In dit artikel een overzicht van de close to court strafrechtmediationpraktijk. 

Door Janny Dierx 

Het vestigen van een stevige ‘close to court’ praktijk van 

strafrechtmediation is in Nederland achtergebleven. 

Herstelrecht en mediation zijn in Nederland tot nu toe 

nogal los blijven staan van het strafrechtsysteem. De slachtofferdader 

gesprekken van Slachtoffer in Beeld schuiven wel steeds 

dichter aan tegen het strafproces voor wat betreft doorverwijzing; 

formeel is de uitkomst van een dergelijk gesprek nog geen 

factor die wordt meegewogen of vinden gesprekken plaats nadat 

het strafrecht zijn loop heeft gehad. Daarnaast hebben we de 

opkomst van de echtrechtconferenties en de Amsterdamse pilot 

voor close to court mediation die elders in dit nummer wordt 

besproken. Een echt stevig voorbeeld van herstelrechtelijke 

interventies bínnen het strafrechtsysteem met slachtoffers en 

daders samen is te vinden bij het Openbaar Ministerie (OM) in 

Maastricht. Onder verantwoordelijkheid van de officier van 

justitie worden daar ruim driehonderd ‘eenvoudige’ strafzaken 

per jaar bemiddeld. Voor bemiddeling komen alle zaken in 

aanmerking die door de politierechter kunnen worden afgedaan 

tot maximaal een jaar gevangenisstraf. Het gaat onder andere 

om (eenvoudige) mishandeling, openlijke geweldpleging, 

belediging, bedreiging, vernieling, toebrengen van lichamelijk 

letsel (ook als gevolg van verkeersongevallen), diefstallen en in 

toenemende mate burenruzies en huiselijk geweldzaken. Ook 

bij zaken waar voorlopige hechtenis is toegelaten, is deze 

bemiddelingsvorm daar mogelijk. Bij de Rechtbank Maastricht 

komt het voor dat de rechter-commissaris de voorlopige hechtenis 

schorst en daarbij de voorwaarden van de bemiddelingsovereenkomst 

overneemt. 1 

Maastricht en Buenos Aires 

Het Maastrichtse voorbeeld vertoont overeenkomsten met de 

praktijk die ik tussen 2003 en 2008 heb leren kennen in de 

Argentijnse provincie Buenos Aires. De wet wijst daar al sinds 

1996 een reeks delicten met een gevangenisstraf tot zes jaar aan 

voor verwijzing naar mediation: onder andere bij (verkeers-) 

letsel, fraude, diefstal, beroving, vernieling, bedreiging, agressie 

en bijvoorbeeld ook het plegen van obstructie bij een omgangsregeling. 

2 Slachtoffer en dader worden apart opgeroepen door 

de officier van justitie om langs de mediator te gaan. Deze 

oproep komt zo snel mogelijk na de aangifte. Verdachte en 

slachtoffer zijn beiden verplicht om te reageren op deze eerste 

oproep voor mediation. Het doel van deze verplichting is dat 

iedereen kennis neemt van de mogelijkheid om een gesprek 

aan te gaan en persoonlijk een afweging maakt over het wel of 

niet accepteren van het mediationaanbod. De eerste gesprekken 

vinden apart plaats en tijdens die gesprekken wordt ook 

door de mediator bekeken of mediation geschikt zou kunnen 

zijn en uitvoerbaar lijkt. Niet alle daders en niet alle slachtoffers 

willen dit en mediation is ook niet voor alle daders en 

voor alle slachtoffers geschikt. Met een glasharde ontkenner en 

een dader die geen verantwoordelijkheid wil nemen kan 

bijvoorbeeld niet worden gemedieerd. Ook met een dader die 

verantwoordelijkheid toch eigenlijk wil afschuiven op anderen 

is het vaak niet goed mogelijk om te mediëren. Deelname aan 

de strafmediation is voor alle partijen vrijwillig. 

De term strafmediation geeft aan dat deze mediations close to 

justice plaatsvinden, naar aanleiding van een incident dat tot 

aangifte heeft geleid, dat tot vervolging namens de staat en tot 

een strafproces kan leiden. De benaming geeft het karakter van 

de mediation aan, ook al heeft de mediation een ander doel 

dan het strafproces en is een strafmediation wel degelijk gericht 

op herstel. De term strafmediation is in het kader van dit 

artikel daarnaast een adequate vertaling van het Spaanse 

mediación penal en sluit aan bij de internationaal ingeburgerde 

Engelse vakterm penal mediation. 

De Argentijnse officier en rechter houden rekening met de 

uitkomsten van geslaagde strafmediations. Een door de dader 

uitgevoerde mediationovereenkomst kan leiden tot strafvermindering, 

een andere straf en ook tot een sepot. Jaarlijks worden 


ARTIKELEN 

in het systeem dat in de provincie Buenos Aires van kracht is 

duizenden strafzaken via mediation afgedaan. Gaandeweg is de 

praktijk gegroeid dat vrijwel alle zaken met een bekende dader 

worden doorverwezen naar mediation. In 75 procent van de 

gevallen wordt daadwerkelijk een mediationovereenkomst 

gesloten. De laatste jaren worden zodoende naar verhouding 

twee derde tot ongeveer net zoveel strafzaken door mediation 

afgehandeld als door de strafrechter. 3 De mediations worden 

uitgevoerd door teams van mediators. De centra bevinden zich 

letterlijk close to justice: de mediationkamers bevinden zich in 

het politiebureau. Er zijn altijd bemiddelaars aanwezig. Het is 

gemakkelijk om spoedzaken te accommoderen en ook om het 

justitiële onderzoek tijdelijk stil te leggen en een gesprek te 

organiseren. Andersom kan ook de mediation gemakkelijk 

worden stilgelegd en het strafproces weer worden voortgezet. 

De politie, het OM en de mediators delen dezelfde dossiers. 

Advocaten worden vanaf het begin bij de mediation betrokken 

en kunnen de verdachte zo nodig adviseren tijdens de mediation. 

Ook het slachtoffer wordt op die manier ondersteund. De 

wet geeft slachtoffer en dader daar recht op. Als blijkt dat een 

van beide partijen niet goed is geïnformeerd over het mediationproces, 

wordt de mediation stilgelegd. 

dat is vaak de aanleiding om alsnog ter plekke een ruiterlijke 

erkenning en nemen van verantwoordelijkheid te laten zien. 

En ik ben ook een keer getuige geweest van een geslaagde 

mediation met bij aanvang een hevig ontkennende verdachte. 

Onder omstandigheden – en zolang het slachtoffer goed weet 

waar het aan begint – is ook dat soms mogelijk. Verwijzing 

naar mediation is verder niet mogelijk voor degene die minder 

dan vijf jaar geleden een eerdere mediationovereenkomst niet is 

nagekomen. 

Vroeg en snel 

De mogelijkheid om vroeg in het proces een aanbod voor 

mediation te doen, is een belangrijke succesfactor. De mediation 

kan in de provincie Buenos Aires als het moet meteen 

beginnen. De wet gaat ervan uit dat een mediation in principe 

binnen drie maanden wordt afgerond. In veel gevallen lukt dat 

sneller. En dat is dan meteen de tweede succesfactor: mediators 

werken veel sneller dan officieren en rechters het kunnen. Het 

lukt het Argentijnse strafrechtsysteem vaak niet om binnen een 

jaar na een aangifte tot een vonnis te komen. 

In deze Argentijnse praktijk is een mediation geslaagd als 

slachtoffer en dader tijdens het proces er over en weer blijk van 

De mediationkamers bevinden zich in het politiebureau 

Randvoorwaarden 

De wet stelt randvoorwaarden aan de vaststellingsovereenkomst, 

die in de Argentijnse wet wordt aangeduid als mediationovereenkomst. 

Deze overeenkomst wordt medeondertekend 

door de mediator. 4 Naast de vertrouwelijkheid van de 

mediation regelt de wet bijvoorbeeld dat de verdachte/dader 

niet verondersteld kan worden iets te erkennen of te bekennen 

dat niet expliciet in de mediationovereenkomst is vastgelegd. 

Ook is wettelijk geregeld dat deelname aan mediation of het 

tekenen van een mediationovereenkomst niet gezien kan 

worden als een schuldbekentenis en dat het tekenen van een 

overeenkomst niet leidt tot aansprakelijkheid voor andere 

financiële claims dan die uit de mediationovereenkomst 

blijken. De wet verbiedt verder dat een getekende overeenkomst 

verklaringen van partijen bevat. In de overeenkomst 

wordt nooit een samenvatting van de feiten gegeven, om iedere 

samenloop met het strafproces te vermijden. Het enige wat de 

overeenkomst linkt aan het strafdossier zijn de namen van de 

betrokkenen en het zaaknummer. Dat alles neemt overigens 

niet weg dat de mediator bij aanvang in de caucus met partijen 

checkt wat de lezingen van het voorval zijn, of de verklaringen 

vergelijkbaar zijn of uiteenlopen. Als deze echt onverenigbaar 

zijn, wordt de mediation niet voortgezet. Een ‘beetje’ onverenigbaar 

is overigens geen probleem: ik heb vaak genoeg gezien 

dat het pas tijdens de confrontatie met het slachtoffer in volle 

omvang bij de dader doordringt wat hij heeft aangericht. En 

hebben gegeven elkaar beter te begrijpen, of als de dader 

oprecht berouw heeft getoond, als het slachtoffer excuses heeft 

gekregen en aanvaard en als de dader de schade herstelt – materieel 

of symbolisch. Vaak belooft een dader een gedragsverandering 

of neemt verantwoordelijkheid door het volgen van een 

therapie of terugkeer naar school of opleiding. In de Argentijnse 

mediations wordt veel aandacht besteed aan de eigen 

inzet en mogelijkheden van de dader en van zijn omgeving bij 

herstelacties. Ik herinner me bijvoorbeeld de dader die een 

slachtoffer ernstig letsel had toegebracht en als resultaat van de 

mediation ervoor zorgde dat het slachtoffer en zijn gezin op 

een vakantie konden naar een zomerhuis in de Andes. De 

doorsneeuitkomsten van een doorsnee Argentijnse mediation 

zijn hetzelfde als elders ter wereld: erkenning van het leed dat is 

veroorzaakt en aanvaarding van betoond berouw, antwoord op 

prangende vragen, inzicht in de effecten van eigen gedrag en 

afnemen van gevoelens van angst, wraak, schuld. 

Onder het oog van studenten 

De provinciale wet over premediation bij strafzaken in Buenos 

Aires is niet het enige voorbeeld van strafrechtmediation in 

Argentinië. Vrijwel alle provincies hebben inmiddels wetgeving 

of er lopen projecten. 5 De universiteit van Buenos Aires voert 

bijvoorbeeld samen met en in het gebouw van de rechtbank 

van Buenos Aires een project uit waar alle rechtenstudenten en 

ook psychologiestudenten een echte mediation gadeslaan die 


ARTIKELEN 

door opgeleide mediators wordt uitgevoerd. Het opleidingsinstituut 

van de federale politie in Buenos Aires beschikt over 

met camera’s uitgeruste mediationkamers. Via de videobeelden 

kunnen politieagenten in opleiding (en tijdens permanente 

educatieactiviteiten) live mediations gadeslaan en nabespreken 

met de mediators. 6 

Een belangrijke oorzaak voor het bestaan van strafrechtmediation 

op grote schaal is dat mediation op andere terreinen in 

Argentinië ook een stevige voet aan de grond heeft. Op een 

aantal belangrijke terreinen is een federaal stelsel van verplichte 

premediation van toepassing: men moet langs de mediator 

alvorens men naar de rechter kan. Die nadruk op mediation 

ontstond toen er een eind kwam aan het militaire bewind van 

generaal Videla (1976-1983) en er een nieuwe democratische 

rechtsorde werd geconstrueerd. 

blokkeren leiden. Tegelijkertijd gaan achter het uiten van 

verontwaardiging vaak schaamtegevoelens, verdriet, angst en 

gevoelens van hulpeloosheid schuil. Daar moet een mediator 

alert op zijn, want het slachtoffer wordt juist ook geholpen 

door het uiten van woede, gevoelens van angst en pijn. In de 

mediation wordt de dader aangemoedigd om tot zich door te 

laten dringen wat hij heeft aangericht. De strafmediations 

kunnen dus heftig zijn, niet in het minst omdat deze confrontatie 

tussen slachtoffer en dader in onze moderne samenleving nu 

juist was weggeorganiseerd en verplaatst naar een overheidssfeer 

waarbij slachtoffers en daders van elkaar worden gescheiden 

(politie, OM, de rechtszaal). Ook hierom heb ik het als positief 

ervaren dat de Argentijnse wet voorschrijft dat de mediations 

worden uitgevoerd door een team van strafrechtmediators en 

dat in de praktijk ook de afspraak geldt ook dat een strafrechtmediation 

bij voorkeur in co-mediation wordt uitgevoerd. Dit 

Een te neutrale houding van de mediator kan aversie opwekken en zelfs leiden 

tot gevoelens van re-victimisatie 

Strafrechtmediation: bijzondere tak van sport 

In de Argentijnse praktijk heb ik de bijzondere kenmerken van 

strafrechtmediation aan den lijve ondervonden. Het is een 

bijzondere tak van sport. Het communicatieproces tijdens een 

strafrechtmediation verloopt niet volgens het spoorboekje van 

het Handboek Mediation. De spanning is vaak voelbaar, er zijn 

schuldgevoelens en schaamte, de emoties kunnen hoog 

oplopen, de communicatie kan stroef verlopen. Daders en 

slachtoffers zijn soms niet bedreven in het praten over emoties. 

Zowel bij het aanspreken van de dader als van het slachtoffer 

kan veel misgaan. De start van een mediationproces is vaak 

moeilijk. Het begint allemaal naar aanleiding van een verstoring 

van de gelijkwaardigheid van partijen: de een heeft een inbreuk 

op de levenssfeer van de ander gemaakt en de ander (soms 

ernstige) schade berokkend. De inbreuk is zo ernstig, dat 

mogelijk een van de in het maatschappelijk verkeer geldende 

regels (het strafrecht) is geschonden. De uitgangspositie van de 

betrokkenen zijn daarmee echt ongelijk: de dader beseft meestal 

ook dat hij (vaak is het ook in Argentinië een hij) in het krijt 

staat bij het slachtoffer. De mediator werkt ook met dat besef: 

het is geen kwestie van perceptie. Daders laten zich in mediations 

vaak zien als vaten vol tegenstrijdige gevoelens en naast 

schuldgevoelens, schaamte en spijt zijn er ook zelfrechtvaardiging 

en de neiging tot afschuiven van verantwoordelijkheid. 

Daders zijn soms boos op zichzelf, maar kunnen dat heel anders 

uiten. Dwars door de mediation heen speelt ook morele 

verontwaardiging over het gebeurde een rol, zeker bij het 

slachtoffer en zijn omgeving. Dit kan makkelijk ontaarden in 

het innemen van een moreel superieure positie en het de les 

(willen) lezen van de dader. Dat kan bij de dader weer tot 

teamwork komt ook de methodiekontwikkeling, de snelheid 

van afhandeling en dus de resultaten ten goede. 

De strafmediator als koorddanser 

Het uitgangspunt van neutraliteit en onpartijdigheid van de 

mediator ligt naar mijn ervaring bij strafrechtmediation 

genuanceerd: natuurlijk is de mediator neutraal. Hij kan 

zichzelf ook moeilijk anders presenteren. Het richtsnoer dat de 

daad waarvan de dader wordt verdacht wordt afgekeurd en 

tegelijkertijd de dader zelf (de mens) niet, helpt om invulling 

te geven aan je houding als mediator. Het is balanceren op een 

dun koord: de mediator die close to justice medieert, brengt 

wel degelijk de normen en waarden die gelden in het maatschappelijk 

verkeer mee als ijkpunten naar de mediationtafel. 

De maatschappij legt immers via de strafwetgeving vreedzame 

uitgangspunten op als vereisten voor gedrag. Maar als je als 

mediator te direct refereert aan moreel falen van de dader kan 

het hele proces stilvallen. Je moet erop letten wie er bij de 

mediation betrokken zouden moeten worden. De afkeuring 

van de daad kan bij sommige daders door personen uit zijn 

eigen omgeving worden geventileerd, door mensen die hij 

hoog heeft zitten. Maar niet altijd; bij sommige jongeren werkt 

het bijvoorbeeld averechts. De mediation zelf is moreel 

beladen. In mijn ervaring heeft de mediation het impliciete 

doel eraan bij te dragen dat er op een moreel niveau een 

omslag wordt bereikt in de manier hoe dader en slachtoffer 

tegen de gebeurtenissen aankijken. Een te neutrale houding 

van de mediator werkt dan niet, dat kan aversie opwekken en 

zelfs leiden tot gevoelens van re-victimisatie bij het slachtoffer. 

Ook heb ik geleerd dat de kwalificatie ‘dader’ en ‘slachtoffer’ 


ARTIKELEN 

lang niet altijd zwart-wit te maken is. Zeker wanneer partijen 

elkaar kennen of voorafgaand aan de aangifte al in relatie tot 

elkaar stonden, blijkt de scheidslijn niet altijd even helder te 

bijvoorbeeld het NMI en RJN samen. 

Het lijkt me minder geslaagd om de strafmediator als einzelgänger 

en eenpitter te positioneren. De Argentijnse praktijk laat 

De moeilijkste taak van de mediator vind ik het omgaan met het feit dat spijt 

en schaamte kunnen worden voorgewend 

lopen. Het kan voorkomen dat het slachtoffer dan niet meer is 

dan de persoon die het eerst op het politiebureau arriveerde. In 

die categorie zaken kan mediation voor beide partijen veel 

opleveren; de helderheid over elkaars intenties, beweegredenen 

en kennis over hoe de ander gebeurtenissen of uitlatingen heeft 

geïnterpreteerd. De mediation kan dan het startpunt zijn voor 

een betere onderlinge verstandhouding. In dat opzicht verschilt 

de strafrechtelijke mediation niet van de civiele variant. 

De moeilijkste taak van de mediator vind ik persoonlijk het 

omgaan met het feit dat spijt en schaamte kunnen worden 

voorgewend. Het is belangrijk om iedereen met open vizier 

tegemoet te blijven treden, tegelijkertijd is enige oplettendheid 

wel verstandig. Voor de mediator is het belangrijk om zich 

ervan te vergewissen of zich er zo goed mogelijk een beeld van 

te vormen of het berouw dat wordt betoond voor het slachtoffer 

geloofwaardig is. Een van mijn Argentijnse collega’, Adrian 

Cicculli verwoordde het zo: ‘Strafmediators zijn er niet op uit 

om een versie van de waarheid te construeren. Maar we willen 

zeker niet bijdragen aan de constructie van een leugen.’ 

Rechtsbijstand 

De verse start van een proefproject in de rechtbank van 

Amsterdam en de oprichting van de stichting Restorative 

Justice Nederland (RJN) zijn nieuwe aanknopingspunten om 

hier alsnog een close-to-courtmediationpraktijk te verwezenlijken. 

De Argentijnse ervaring laat zien dat het goed is om de 

mediation náást het strafrechtsproces te plaatsen, maar niet los 

ervan. Ook daar zijn de al bestaande organisaties betrokken bij 

de vormgeving. Betrokkenheid van politie en OM zet mediation 

in een hogere versnelling. 

Strafmediation kan niet worden overgelaten aan de vrije markt. 

Het is een overheidstaak om dit goed te regelen en te financieren. 

In de provincie Buenos Aires is gekozen voor het aanstellen 

van strafrechtelijke mediators in loondienst, om ieder 

belang van de mediator bij de duur van de mediation te 

voorkomen en methodiekontwikkeling te bevorderen. De 

Argentijnse wet verklaart dat strafrechtmediation gratis is, 

inclusief het recht op rechtsbijstand voorafgaand en tijdens 

mediation. Dat bemiddeling of strafrechtmediation zou 

functioneren met een eigen financiële bijdrage van het 

slacht offer is zowel in Nederland als in Argentinië niet goed 

denkbaar. Dit vereist ingrijpen van de wetgever en dat zou 

kunnen worden uitgelokt door een krachtig pleidooi van 

zien dat het bij strafmediation veel voordelen oplevert in 

teamverband te opereren. Goed functionerende mediationteams 

beschikken over kennis van het strafproces en het strafrecht, 

kennis van slachtofferhulp, psychologie, criminologie, intermenselijke 

communicatie, sociaal werk en zo mogelijk andere 

deskundigheden. Alle mediators zijn getraind als mediator én 

opgeleid als strafmediator. De incorporatie van psychologen is 

van belang om een inschatting te maken van de persoonlijkheid 

en de stand van het verwerkingsproces van daders en slachtoffers. 

Zeker in de eerste jaren is de onderlinge uitwisseling en 

verfijning van de methodiek goud waard. Strafmediator zijn: dat 

is een interdisciplinair en collegiaal beroep. 

Noten 

1 Zie voor meer informatie over de Maastrichtse praktijk: Janny Dierx, ‘De blauwe 

plekken moeten liefst nog niet zijn verkleurd. Strafrechtelijke bemiddeling in 

Maastricht’, Tijdschrift voor Herstelrecht 2010-3, p. 53-61. 

2 Zie wet nr. 12.061, B.O.P./gepubliceerd op 09-01-1998 en nr. 13.444, B.O.P./ 

gepubliceerd op 10-01-2006. De laatstgenoemde wet was de codificatie van 

een sinds 1998 bestaande praktijk die tot dat moment verspreid in verschillende 

wetten was neergelegd. Zie voor een uitgebreide beschrijving van de 

Argentijnse praktijk ook Beatriz Avila en Janny Dierx, ‘Nederlandse beginselen 

en Argentijnse praktijken’, Tijdschrift voor Herstelrecht 2007-2, p. 28-49 en Janny 

Dierx, ‘Mediation en strafrecht: een proces naast een proces’, Proces 2009-6, 

p. 344-355. 

3 Ulf Christian y Eiras Nordenstahl, MediaciónPenal. De la Práctica a la Teoría, 

Buenos Aires: Librería Editorial Histórica 2005. 

4 In de Argentijnse praktijk worden vaststellingsovereenkomsten ook in de civiele 

sector medeondertekend door de mediator. De mediation start met een door 

partijen en de mediator getekende overeenkomst, waaraan doorgaans wordt 

gerefereerd als el acto/een mediationverklaring. Een vaststellingsovereenkomst 

heet el convenio. 

5 Zie o.a. Beatriz Avila, La Urgencia y la Necesidad de la Mediación Penal, Buenos 

Aires: Editorial Dunken 2006, p. 115-118. 

6 Het zogenaamde SURCO-project, zie voor meer informatie Avila en Dierx 2007. 

Uiteraard wordt vooraf en schriftelijk toestemming gevraagd aan partijen voor 

het maken van deze beelden en het gebruik voor opleidingsdoeleinden. Alle 

betrokkenen tekenen een geheimhoudingsverklaring, ook de toeschouwers. Dit 

type mediations valt deels samen met wat in Nederland in het kader van 

buurtbemiddeling en eigenkrachtconferenties wordt gedaan. Buurtbemiddeling 

wordt in Argentinië ook gedaan in de Centra voor Mediation. Buurtbemiddeling 

en mediation in het openbaar bestuur vindt plaats onder de noemer 

Mediación Comunitaria. 



Janny Dierx is van oorsprong jurist en werkzaam als 

adviseur en NMI-geregistreerd mediator bij De Beuk 

organisatieadvies. Ze woonde ruim 4,5 jaar in Buenos 

Aires, Argentinië en werkte met verscheidene vormen 

van (pre)mediation, onder meer in de strafsector. 


COLUMN 

Door Kitty Duell 

Mediation in het strafrecht: 

een toevoeging waard(ig) 

Een tijd geleden kreeg ik in mijn praktijk te maken met een 

detaillist die zijn goederen te enthousiast verdedigd had tegen 

een overvaller, en die daarom wegens (ernstige) mishandeling 

zelf veroordeeld werd. Van slachtoffer was hij ineens dader 

geworden, en de dader slachtoffer. 

Het heeft bij de detaillist geleid tot een gevoel van onrecht, en 

de overvaller heeft weinig geleerd van zijn daden. Ik denk dat 

als (een gedeelte van) deze zaak in mediation behandeld had 

kunnen worden, een veel leerzamer situatie had kunnen 

ontstaan. De betrokken ondernemer zou waarschijnlijk het 

gevoel hebben gekregen dat er een evenwichtiger benadering 

van de zaak was geweest, en de overvaller, die in verband met 

zijn letsel verder niet vervolgd is, had zich binnen de mediation 

kunnen realiseren wat zijn oorspronkelijke daad allemaal 

teweeggebracht heeft, niet alleen bij hemzelf, maar ook bij zijn 

familie, en bij de ondernemer en diens gezin. 

Met Mediation naast Rechtspraak is bewezen dat mediation 

een goed alternatief is voor, of een goede combinatie is met, 

rechtspraak. Bovendien is, net als voor rechtsbijstand, voor 

mediation een beroep op toevoeging mogelijk. Mediation heeft 

zich daarmee ontwikkeld tot een volwassen alternatief. Behalve 

in het strafrecht. 

In Nederland wordt zelden tot nooit mediation toegepast in 

strafrechtzaken. En eigenlijk is dat wonderlijk. Juist in strafrechtzaken 

spelen percepties, emoties en persoonlijke belangen 

een grote rol. En daarmee hebben betrokkenen des te meer 

belang bij een effectieve conflictoplossing op maat die aansprekend 

is voor rechtzoekenden, hun advocaten of adviseurs. 

Uit onderzoek blijkt dat inzet van mediation gemiddeld in 

driekwart van de zaken tot duurzamere en kwalitatief betere 

oplossingen leidt dan een rechterlijke uitspraak gebaseerd op 

strikt juridische gronden. Naar mijn mening zou dit in (sommige) 

strafrechtzaken ook het geval kunnen zijn, met name de 

zaken waar slachtoffer en dader rechtstreeks geconfronteerd zijn 

met elkaar! U treft hier geen pleidooi aan om rücksichtslos alle 

strafrechtelijke zaken door te sluizen naar mediation, maar daar 

waar dit betrokkene zou helpen datgene wat gebeurd is goed af 

te sluiten, dienen we er beslist voor open staan. 

In het laatste kwartaal van 2010 is er een proefproject gestart 

door de rechtbanken van Amsterdam en Rotterdam, waarin 

slachtoffer en dader met elkaar geconfronteerd kunnen worden 

binnen een bemiddeling. Aan het eind hiervan komt een 

overeenkomst tot stand tussen dader en slachtoffer dat de basis 

vormt voor een sepot (zie ook het artikel van Alex Brenninkmeijer 

elders in dit blad). 

In aanzet een mooi project, maar tot mijn spijt heeft men zich 

beperkt tot herstelbemiddeling, waarbij bemiddeling slechts 

aanvangt als de dader bekend heeft én bereid is zijn excuses aan 

te bieden. Na de gescheiden intake is er slechts één gezamenlijke 

bijeenkomst, geen echte mediationtoepassing toch? Sterker nog, 

er ontstaat een situatie waarin de dader belang heeft bij het 

maken van excuses en daarom het slachtoffer opnieuw instrument 

van zijn doel kan maken, het oogmerk zou het – mogelijke 

− sepot kunnen zijn. Het ligt voor de hand dat de kans op 

onoprechtheid groot is. 

Mediation vraagt om gelijkgerechtigde partijen die bijeenkomen 

voor het vinden van een gezamenlijk gedragen oplossing. 

Ik pleit voor een dergelijke volwaardige positie van mediation 

in het strafrecht. Juist door mediation, voorafgaand aan of 

tijdens de procedure, in te zetten en de resultaten van de 

mediation te gebruiken als onderdeel van het vonnis, ontstaat 

volgens mij een duurzamer oplossing voor beide partijen. 

Daarnaast vraagt een volwaardige positie van mediation om de 

mogelijkheid voor minder draagkrachtigen om, ook in 

strafrechtzaken, een beroep te kunnen doen op een toevoeging 

bij de Raad voor de Rechtspraak. 

Zo kan een situatie ontstaan waarin partijen tot een evenwichtiger 

en genuanceerder inzicht in de effecten van hun gedrag 

komen met een rechterlijke uitspraak die voor alle partijen 

betekenisvol is en leidt tot duurzaam/bestendig effect op het 

eigen handelen. 

Als (gespecialiseerde) mediators dienen we niet alleen de stap 

voorbij herstelbemiddeling te zetten door aan de slag te gaan 

met echte mediation tussen gelijkwaardige partijen in het 

strafrechtproces. We moeten ons ook hard maken voor de 

mogelijkheid voor onze cliënten tot een beroep op een 

toevoeging. 

Pas dan is er werkelijk sprake van volwaardige toepassing van 

mediation binnen het strafrecht. 


signalering 

Schadefonds Geweldmisdrijven en andere slachtofferorganisaties 

Door Nina Huygen, directeur Schadefonds Geweldmisdrijven 

In 1976 is het Schadefonds Geweldsmisdrijven 

opgericht en dit fonds was bij de 

oprichting de eerste organisatie vanuit 

rijksbeleid die zich bezighield met (het 

belang van) slachtoffers. Het was een 

novum: de eenzijdige, exclusieve aandacht 

voor het daderschap in de justitieketen 

werd daarmee doorbroken. 

Sinds 1976 is er veel veranderd. Ook in de 

politiek kwam steeds meer aandacht voor 

‘de andere kant’ in het strafrecht en de 

justitieketen. Het onderwerp slachtoffers 

heeft prominent zijn intrede gedaan in het 

veiligheids- en justitiebeleid. Anno 2011 is 

het onderwerp slachtoffers niet meer van 

de politieke en bestuurlijke agenda weg te 

denken. Het Schadefonds Geweldmisdrijven 

is allang niet meer de enige die zich 

bezighoudt met slachtoffers. En dat is maar 

goed ook. In de hele justitieketen is 

aandacht gekomen voor slachtoffers en 

denken vanuit het belang van slachtoffers. 

Mogelijkheden slachtoffers 

Met de introductie van de Wet versterking 

positie slachtoffers op 1 januari jl. hebben 

slachtoffers voor het eerst een eigen plek in 

het Wetboek van Strafvordering en zijn hun 

rechten wettelijk verankerd. Zij kunnen 

daarmee tot op zekere hoogte invloed uit - 

oefenen op het strafproces, bijvoorbeeld door 

het toevoegen van stukken aan het dossier. 

Slachtoffers hebben nu de volgende rechten 

in het strafproces: correcte bejegening, 

informatie en schadeverhaal. 

Naast deze rechten hebben slachtoffers, in 

bepaalde in de wet omschreven gevallen, 

onder andere recht op inzage in het dossier 

en toevoegen van stukken, spreekrecht, 

rechtsbijstand en een tolk. Slachtoffers van 

een geweldsmisdrijf met als gevolg ernstig 

letsel kunnen een eenmalige uitkering krijgen 

van het Schadefonds Geweldsmisdrijven. 

Nieuw in deze lijst met rechten is de 

uitkering uit het Voorschotfonds; slachtoffers 

van gewelds- en zedendelicten 

kunnen hiervoor in aanmerking komen. In 

de wet staat dat acht maanden nadat het 

vonnis definitief is geworden, het (resterende) 

bedrag van de opgelegde schadevergoedingsmaatregel 

uitgekeerd wordt door 

het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB). 

Het CJIB verhaalt dit bedrag op de dader. 

Deze mogelijkheden voor slachtoffers 

dragen bij aan het gevoel van erkenning, 

rechtvaardigheid en het herstel van 

vertrouwen in de maatschappij. Ook kunnen 

deze mogelijkheden helpen bij het 

verwerken van wat zij hebben meegemaakt. 

Slachtofferorganisaties 

De politie, de officier van justitie van het 

Openbaar Ministerie en de rechter hebben 

op grond van de wet de plicht om 

slachtoffers met begrip en respect te 

behandelen en rekening te houden met 

hun belangen. Daarnaast zijn er organisaties 

die speciaal voor slachtoffers zijn 

opgericht. Hieronder volgt een overzicht. 

Slachtofferloketten 

De politie, Slachtofferhulp Nederland en 

het Openbaar Ministerie hebben een 

slachtofferloket ingericht. Daar kunnen 

slachtoffers meer te weten komen over de 

strafzaak en hun rechten. Meer informatie 

staat op www.slachtofferloket.nl. 

Slachtofferhulp Nederland 

Slachtofferhulp Nederland is een landelijke 

organisatie die opvang, hulp, informatie en 

advies geeft aan mensen die slachtoffer zijn 

geworden van een misdrijf, een verkeersongeval 

of calamiteit. Ook als er geen 

aangifte is gedaan, dan kunnen slachtoffers 

terecht bij Slachtofferhulp Nederland. 

Als er aangifte wordt gedaan, dan geeft de 

politie de gegevens van het slachtoffer 

door aan Slachtofferhulp Nederland, tenzij 

het slachtoffer daar bezwaar tegen maakt. 

Een medewerker van de organisatie neemt 

dan contact met het slachtoffer op. 

Slachtoffers kunnen ook zelf contact 

opnemen via het telefoonnummer 

0900-0101 (lokaal tarief). De hulp van 

Slachtofferhulp Nederland is gratis en er 

zijn geen wachtlijsten. Meer informatie 

staat op www.slachtofferhulp.nl. 

Schadefonds Geweldsmisdrijven 

Slachtoffers van geweldsmisdrijven lopen 

soms ernstig letsel op. Het Schadefonds 

Geweldsmisdrijven kan dan een financiële 

tegemoetkoming geven, als de schade 

niet op een andere manier is vergoed. 

Veelal leidt dit eenmalige geldbedrag niet 

alleen tot minder geldzorgen, maar vooral 

tot het gevoel van erkenning van het leed 

dat slachtoffers is aangedaan. 

Zo gaf een slachtoffer in het kader van het 

klanttevredenheidsonderzoek van het 

Schadefonds Geweldsmisdrijven in 2009 

aan: ‘Bij het contact met het Schadefonds is 

de hoofdpersoon van aandacht het 

slachtoffer. Hoe gek het misschien ook 

klinkt, naast de al dan niet toegezegde 

uitkering is juist deze aandacht ook van 

belang voor de periode die na het contact 

komt, namelijk de verwerking. Het zet iets 

weer recht, als er – zoals bij mij – ernstige 

schendingen van mijn waardigheid zijn 

geweest. Daardoor voel ik me in mijn 

waardigheid teruggezet en als het ware 

met terugwerkende kracht alsnog 

“beschermd” in mijn rechten.’ 

Slachtoffers kunnen zelf een aanvraag 

indienen bij het schadefonds. Vaak wijzen 

Slachtofferhulp Nederland, advocaten of 

andere doorverwijzers de slachtoffers op 

de mogelijkheid van het indienen van een 

aanvraag. Ook mediators kunnen in hun 

praktijk te maken krijgen met slachtoffers 

die wellicht in de doelgroep van het fonds 

vallen. Ook zij kunnen deze slachtoffers 

wijzen op het schadefonds. 

Voor meer informatie over het Schadefonds 

Geweldsmisdrijven en het opvragen 

van een aanvraagformulier, kijk op: 

www.schadefonds.nl. 


Slachtoffer in Beeld 

Slachtoffer in Beeld is een organisatie die 

ervoor zorgt dat er contact ontstaat tussen 

slachtoffers en daders van een strafbaar feit. 

Een professionele bemiddelaar van 

Slachtoffer in Beeld begeleidt het proces. De 

bemiddelaar neemt daarbij een neutrale 

positie in. Er zijn verschillende manieren 

waarop een bemiddeling plaatsvindt. Het is 

bijvoorbeeld niet altijd nodig dat dader en 

slachtoffer elkaar echt ontmoeten. Een 

contact tussen slachtoffer en dader is wel 

altijd vrijwillig. Beide partijen moeten met 

de bemiddeling akkoord gaan. 

Kijk op www.slachtofferinbeeld.nl voor 

meer informatie. 


signalering 

Eigen kracht als herstel nodig is 

Door Rob van Pagée, bestuurder Eigen Kracht Centrale 

Traditionele, oorspronkelijke bevolkingsgroepen 

zoals de Maori in Nieuw Zeeland 

en de Inuit in Noord-Amerika vormden de 

afgelopen jaren een belangrijke inspiratiebron 

voor meer waardering voor kennis, 

invloed en mogelijkheden van de ‘eigen 

kring van mensen’, ook bij problemen en 

conflicten. Voor ons, die in geïndividualiseerde 

(zorg)samenlevingen wonen is het 

profijtelijk gebleken hun kijk op de wereld 

nader te bestuderen en in praktijk te 

brengen. 

De visie achter de Eigen Kracht-conferentie 

is daarvan een goed voorbeeld. In de 

eerste plaats geven wij de burgers de 

verantwoordelijkheid voor hun problemen 

en conflicten terug. Wij vragen hen om hun 

eigen kring van betrokkenen in kaart te 

brengen en deze kring in te schakelen om 

samen, met alle kennis en invloed, een plan 

voor een oplossing te formuleren. De 

ervaring leert dat als ‘zij werkelijk eigenaar 

zijn van zo'n bijeenkomst’ er verrassend 

goede en doelmatige voorstellen uit de 

bus komen met een reële afweging tussen 

wat de samenleving van de autoriteiten 

mogen verwachten en wat burgers zelf bij 

kunnen dragen. Op deze manier kan de 

spiraal van machteloos klagen door 

bijvoorbeeld wijkbewoners en daarop 

volgende krachtige beloften en interventies 

van autoriteiten daadwerkelijk 

doorbroken worden. 

In onze huidige cultuur zijn we gewend om 

conflicten en ruzies op te lossen door 

deelnemers uit elkaar te halen. De politie 

sluit een dader op en verwijst een 

slachtoffer naar hulpverleners. De 

aanklager en een advocaat doen daarna 

het woord in de afhandeling. Omstanders 

worden als getuigen een voor een gehoord 

maar spelen verder geen rol. 

Op school worden vechtersbazen ook apart 

genomen. Ze moeten zich melden bij hun 

eigen mentor, de directie, meestal niet samen 

of tegelijk. Omstanders worden weggestuurd: 

‘Hebben jullie niets beters te doen?’ 

Maar conferenties waar daders en 

slachtoffers en hun familie, vrienden en 

andere direct betrokkenen elkaar ontmoeten, 

blijken een hoog communicatief en 

normaliserend effect te hebben. Hoewel 

het voor de deelnemers geen sinecure is 

een dergelijke indringende confrontatie 

aan te gaan, blijkt dat in de cirkel tamelijk 

snel de negatieve betrokkenheid daalt en 

er ruimte komt voor het maken van een 

herstelplan. Hoe groter de kring hoe beter. 

Er komen meer details en uitleg over wat er 

gaande is of was. Tegelijk is er dan meer 

gezond verstand dat kan meehelpen om 

na te denken over de vraag: ‘Wat kunnen 

we nu doen?’ 

Van oorspronkelijke bevolkingen kunnen 

we leren dat het niet productief is mensen 

Eigen Kracht Centrale 

De Eigen Kracht Centrale werkt aan een samenleving waarin participatie en samenredzaamheid 

van burgers centraal staan en stimuleert organisaties en overheden om de 

zeggenschap van burgers over hun problemen en de daarvoor gewenste oplossingen 

maximaal te maken; op het terrein van zorg, onderwijs, justitie en samenlevings opbouw. 

Eigen Kracht-conferentie 

Een Eigen Kracht-conferentie is een bijeenkomst van een of meerdere personen met 

hun familie, vrienden en andere bekenden. In het eerste deel van de bijeenkomst staat 

een concrete vraag centraal. Met elkaar wordt vervolgens een plan gemaakt dat 

antwoord geeft op die vraag. In het laatste deel wordt het plan gepresenteerd. 

Ondersteuning van professionals kan deel uitmaken van dit plan. Tot slot spreekt men 

af wie wat doet en wanneer iedereen weer bijeenkomt om te kijken hoe het gaat met 

de uitvoering. Als het gaat om een Eigen Kracht-conferentie waarbij herstel nodig is 

– zoals na een delict – zijn er vaak meerdere partijen bij betrokken die elkaar niet 

kennen. De coördinator is dan natuurlijk ook gespreksleider bij het tweede deel. 

uit elkaar te halen die bij elkaar horen. 

Zeker als het gaat over problemen en 

conflicten heb je juist alle hulp nodig die je 

krijgen kan. Normoverschrijders schamen 

zich veel meer in de ogen van hun eigen 

mensen, dan ten opzichte van een 

vreemde rechter. Daar krijgt hij een formele 

straf en kan snel zijn vertrouwde positie 

innemen van slachtoffer: ‘Ze moeten mij 

weer hebben.’ Geen verantwoordelijkheid, 

geen verbinding en geen ondersteuning 

van eigen mensen. Toch blijft er bij politici 

en bestuurders een hardnekkige behoefte 

aan kaders, aan orde en aan een sluitend 

systeem. Maar zo bouw je de toekomst van 

mensen op professionele dienstverlening 

en dat is niet verstandig. Het kenmerk van 

‘de eigen kring van mensen’ is nu juist dat 

die blijven. 

Voor beleid is het essentieel dat men inziet 

dat mensen die voorheen als oorzaak 

werden beschouwd van de problemen of 

het conflict in principe ook de eigenaren 

zijn van de sleutel tot de oplossing ervan. 

Het beste wat mensen kan overkomen is 

dat ze erbij horen en nodig zijn. En deze 

benadering blijkt in de meest uiteenlopende 

situaties mogelijk – zelfs na ernstige 

misdaden – omdat de kracht is dat mensen 

zelf de regie in handen krijgen. 

Burgers zijn met hun eigen mensen c.q. alle 

betrokkenen tot veel meer in staat dan 

over het algemeen aangenomen wordt. De 

kern is dat de verantwoordelijkheid voor 

het probleem uitdrukkelijk bij mensen zelf 

blijft. Dat is gemakkelijker gezegd dan 

gedaan in een op ingrijpen en interventies 

gerichte samenleving. Een onafhankelijke 

medeburger blijkt dit proces heel goed te 

kunnen faciliteren. Belangenverstrengeling 

is uit den boze. Ongeacht of die macht 

gebruikt wordt, bedreigt zij het vertrouwen 

in de rechtvaardigheid van het herstelproces. 

Zeggenschap is de sleutel. Langzaam 

dringt het besef van het succes van de 

oude wijsheid onze samenleving binnen. 

38 

TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 2, 2011 Sdu Uitgevers

DE MEDIATIONPRAKTIJK 

Julieke Tellegen: ‘Mediator 

met hart en ziel’ 

Tijdschrift Conflicthantering start met een nieuwe rubriek: de mediationpraktijk. In deze rubriek een serie interviews 

met inspirerende mediators aan de hand van tien vragen. In de eerste aflevering een interview met Julieke Tellegen. 

Door Lisette Sloots 


Mediator sinds: 1994 

Eigen praktijk sinds: 1994 

Type conflicten: echtscheidingen 

Aantal mediations: 400 

Welk mediationboek lees je nu: 

Enneagram voor dummies door Jeanette van Stijn 

Tip voor startende mediator: Het duurt een poos voordat een 

mediationpraktijk gaat lopen; wees geduldig. 

Wat maakt dat je mediator bent geworden? 

Bemiddelen zit in mijn bloed. Als mijn broertjes vroeger ruzie 

maakten, trad ik als bemiddelaar op. En als ik op straat een 

ruzie tussen mensen zie escaleren, spring ik ertussen. Dat heb 

ik altijd gedaan. Toen een vriendin mij in 1994 attendeerde op 

een mediationcursus van het Centrum voor Conflicthantering, 

was ik meteen enthousiast. Zelf gaf ik al tien jaar trainingen in 

conflicthantering. 

Welke ontwikkeling heb je als mediator doorgemaakt? 

Toen ik net mediator was, zag ik figuurlijk het licht en kreeg 

last van ‘zendingsdrang’. Iedereen in mijn omgeving moest 

bemiddeld worden: kennissen, buren en familie. Ik ging 

lesgeven aan vrijwilligers bij de buurtbemiddeling en zocht 

publiciteit via het plaatselijke krantje en de landelijke dagbladen. 

Vervolgens ben ik zelf projecten gaan initiëren, onder 

andere een buurtbemiddelingsproject in Gorinchem. Als bij 

een heftige burenruzie de woningbouwcorporatie, politie en 

gemeente er niet meer uitkwamen, werd ik opgeroepen. 

In 2000 startte het landelijke project Mediation naast Rechtspraak. 

Ik was een van de vier mediators die vanaf het begin in 

Amsterdam deelnam aan het project en kreeg de meest 

uiteenlopende bemiddelingen – van bestuurszaken tot 

arbeidsconflicten. De resultaten uit de projecten waren positief 

en in 2005 kwam er een structurele doorverwijzingsvoorziening 

bij alle rechtbanken. In die periode kwamen ook de 

toevoegingsmediations via Het Juridisch Loket. Mensen met 

een laag inkomen kregen hierdoor de mogelijkheid om gebruik 

te maken van mediation. Ik was daar erg gelukkig mee. In de 

loop der jaren is mediation voor mij geworden tot een 

alledaags gebeuren. Ik denk dat ik de meest informele mediator 

in Nederland ben. Inmiddels ben ik gespecialiseerd in interculturele 

echtscheidingen, ouderschapsplannen en omgangsregelingen. 

Het vak is me op mijn lijf geschreven. Van een 

zendeling in een periode waarin nog niemand van mediation 

had gehoord ben ik nu iemand geworden die met plezier werk 

doet waarvan vrijwel iedereen weet dat het bestaat op het 

gebied van echtscheidingen. 

Wat zijn de belangrijkste eigenschappen voor jou als 

mediator? 

Volgens mij zou een goede mediator een hoog sociaal/ 

emotioneel IQ en van binnenuit geen oordeel moeten hebben. 

Daarnaast zijn optimisme, geduld, goed kunnen luisteren en 

zelfreflectie belangrijke eigenschappen. 

Welke mediation is je het beste bijgebleven en waarom? 

Dat was een ontroerende mediation tussen een hoogopgeleid 

Marokkaans meisje en een laagopgeleide Nederlandse jongen. 

Aanvankelijk waren de families van het meisje en de jongen 

– die naast elkaar woonden – goed bevriend. Op een dag sloeg 

het om. De ruzies liepen zo hoog op dat de politie er regelmatig 

bij moest komen. Op een gegeven moment werd het de 

jongen te veel; het Marokkaanse meisje had zijn tante heel erg 

gekwetst en beledigd, en toen heeft de jongen het meisje een 

duw gegeven waardoor zij is gevallen. Als gevolg van de val leed 

het meisje veel pijn en de verwachting was dat zij er de rest van 

haar leven last van zou hebben. De jongen schaamde zich hier 

diep voor. Aan het einde van de mediation zaten de jongen en 

het meisje alle twee te huilen; de bedoeling was dat zij hem zou 

vergeven. Ze was heel eerlijk en zei: ‘Nee, vergeven kan ik niet.’ 

Maar ze kon wel zeggen: ‘Ik begrijp het en ben niet boos meer.’ 

Die woorden hebben veel betekend voor zowel de jongen als 

het meisje. 


DE MEDIATIONPRAKTIJK 

Welke misser heb je gemaakt? 

Een van mijn missers is dat ik me een keer heb verslapen en 

twee cliënten in mijn pyjama heb ontvangen. Mijn cliënten 

vonden de situatie wel grappig. In een formele omgeving had 

dit niet gekund, in een thuissituatie – ik heb kantoor aan 

huis – is het toch minder gek. Ik heb mijn cliënten aan tafel 

gezet met een kop koffie waarna ik me snel ben gaan aankleden. 

Hoe kom je aan cliënten? 

In het begin van mijn mediationpraktijk heb ik veel bemiddelingen 

gedaan tussen vrienden en bekenden. Daarna deed ik 

buurtbemiddelingen; ik kreeg verwijzingen van de woningcorporaties. 

Ook kreeg ik cliënten via verschillende projecten, 

experimenten, doorverwijzingsvoorzieningen (rechtbank en 

Het Juridisch Loket) en mijn eigen website. 

De komende tijd ga ik cliënten werven door op de markt te 

Toen ik net startte was mijn grootste valkuil dat ik alles vrijwillig deed 

Wat was een verrassende interventie? 

Bij een buurtmediation op een plein met veel bewoners werd 

een man verdacht van een ernstig misdrijf. Mensen die 

jarenlang vriendschappelijk met elkaar waren omgegaan, 

stonden nu lijnrecht tegenover elkaar. De sfeer was ijzig. Vlak 

voordat de mediation begon bedacht ik ineens dat alle 

bewoners één ding gemeenschappelijk hadden, namelijk dat ze 

op het plein wilden blijven wonen. Mijn eerste vraag aan de 

bewoners was: ‘Waarom willen jullie in godsnaam allemaal op 

dat plein blijven wonen? Het is vlak bij de snelweg, het is geen 

mooi plein', etcetera. Al snel keerden de bewoners zich tegen 

mij. Ze hadden dus toch iets gemeenschappelijks. Daarna was 

het mogelijk om het gesprek met elkaar aan te gaan. 

Wat zijn de valkuilen van een eigen praktijk? 

Toen ik net startte met mijn mediationpraktijk, was mijn 

grootste valkuil dat ik alles vrijwillig deed. En ik zag overal 

conflicten. De onderwijzer van mijn zoon had een conflict met 

het schoolhoofd, ik ga bemiddelen! Nu zijn het vooral de 

administratie en financiën; ik leef op voet van oorlog met 

(digitale) formulieren. 

flyeren. Eind februari organiseer ik een bijeenkomst waarbij 

alle instanties die zich met conflictbemiddeling bezighouden 

op Amsterdamse scholen, kinderdagverblijven, buitenschoolse 

opvang voorlichting geven over hun doelgroep en manier van 

werken. 

Wie beschouw je als je meest inspirerende voorbeeld/ 

leermeester? 

Marga Schreuder (oprichter Centrum voor Conflicthantering, 

tot 2009 was zij directeur), Steve Whittaker (directeur van The 

Lime Tree) en Adele Couzijn (†) (oud-directeur van The Lime 

Tree). 

Wat is je grootste wens op mediationgebied? 

In Nieuw-Zeeland heeft mediation een vaste plek in het 

strafrecht; daders zijn daar verplicht om eerst herstelbemiddeling 

te doen voordat ze naar de rechter gaan. Mijn grootste 

wens is dat het in Nederland ook zo gaat. Het gaat de goede 

kant op. Bij de Rechtbank Amsterdam doe ik mee aan een 

pilot herstelbemiddeling. 


ARTIKELEN 

Diversiteit en conflict: niet 

vermijden maar benutten! 

Dit artikel legt uit waarom mensen en organisaties moeite hebben met het optimaal benutten van diversiteit op de 

arbeidsmarkt. Angst voor het onbekende en voor conflict spelen hierbij een rol. Wat zijn de achterliggende 

denkpatronen, overtuigingen en mechanismen en wat is de relatie tussen verschillende vormen van diversiteit en 

conflict? Aan het einde van het artikel vindt u tips om de kracht van diversiteit en het bijbehorende conflict te 

benutten in plaats van te vermijden. 

Door Cristel van de Ven 

De Nederlandse arbeidsmarkt verandert in rap tempo. 

Een grotere diversiteit aan medewerkers biedt zich aan. 

Toch verloopt de diversificatie van de werkvloer niet 

zonder slag of stoot. Oudere werkzoekenden vinden bijvoorbeeld 

lastig een baan, de werkeloosheid onder allochtonen is 

hoog en de doorstroom van vrouwen naar topposities stokt 

regelmatig. Dat is een jammerlijke verspilling van talent. De 

huidige kenniseconomie maakt deze verspilling extra problematisch, 

aangezien de talenten van mensen in grote mate het 

succes van een organisatie bepalen. 

Soort zoekt soort 

Vrijwel iedereen kampt met het ‘ons soort mensen syndroom’. 

We hebben de natuurlijke neiging om mensen in categorieën 

op te delen, ons te identificeren met de groep waartoe wij 

behoren en deze groep gunstig te laten afsteken ten opzichte 

van andere groepen (Tajfel 1969; Tajfel en Turner 1979). We 

voelen ons aangetrokken door mensen die op ons lijken 

(Greenberg, Pyszczinski and Solomon 1990). Hoewel de liefde 

tussen tegenpolen onderwerp is van films, boeken en liedjes, 

zoeken en vinden we onze partners voornamelijk in bekende 

kringen. Ook zakelijk kijken we vaak niet veel verder dan onze 

neus lang is. Organisaties trekken mensen aan die qua persoonlijkheid, 

waarden en normen lijken op zittende organisatieleden. 

Dit werkt twee kanten op, zowel vanuit de kandidaat als 

vanuit de sollicitatiecommissie. Zo komt het dat (management)teams 

mensen om zich heen verzamelen die op dezelfde 

lijn zitten. De gelijkenis neemt soms extreme vormen aan. In 

1987 analyseerde een onderzoeker de opvolgingspraktijken 

binnen het Amerikaanse bedrijf Sears, Roebuck and Co. 

Lengte bleek een belangrijk criterium te zijn bij de selectie van 

nieuwe topmanagers (Judge en Ferris 1992). De huidige 

leiding was er kennelijk van overtuigd dat lange mensen 

effectievere managers zijn. In de volksmond werd gesproken 

over ‘de lange mannen van Sears’. Het onderzoek bewees het 

‘klooneffect’ bij selectie. 

Waarom gaat onze basale voorkeur uit naar mensen die op ons 

lijken? (Byrne 1999) Omdat het zekerheid en rust geeft: van 

mensen die op je lijken, weet je hoe ze denken, hoe ze reageren, 

wat je kunt verwachten (De Vries, 2009). Met hen kom je 

niet zo gauw in conflict. De meeste mensen vinden dat een 

fijne gedachte. Kortom: als we de keuze hebben, kiezen we niet 

automatisch voor het werken in of met divers samengestelde 

teams. 

Stereotypering 

Bij het soort-zoekt-soortgedrag dat we vertonen, gaan we 

voorbij aan de werkelijkheid dat mensen veel meer zijn dan lid 

van één bepaalde groep. In de praktijk zijn mensen medewerker, 

partner, vriend, kind en ouder ineen. De situatie bepaalt 

welke dimensies we van onszelf laten zien. Zo tonen veel 

werkende ouders op kantoor wel hun competenties maar niet 

de foto's van hun kinderen, uit angst om onprofessioneel over 

te komen. En sommige homoseksuelen praten tijdens het 

gesprek bij de koffieautomaat liever over hun partner dan over 

hun man of vrouw, om vervelende opmerkingen van collega’s 

te vermijden. Wat we tonen (of juist niet) is afhankelijk van de 

beelden die we hebben over onszelf en over anderen. Die 

beelden berusten vaak op stereotypen. Een stereotype benadrukt 

één kenmerk van een groep en schrijft dit kenmerk toe 

aan alle leden van de groep. Zo worden alle blondjes dom en 

alle dikkerds gezellig. In werkelijkheid kloppen deze beelden 

regelmatig niet. Waarom maken we dan toch gebruik van deze 

stereotypen? Dat doen we omdat ze ons brein helpen om de 

wereld om ons heen te structuren. Hierdoor kunnen we (zeker 

in situaties waarin gevaar dreigt) snel handelen. Wanneer 

stereotypen kloppen, pakt dat snelle handelen meestal goed 

uit. Maar stereotypering leidt ook tot cognitieve luiheid 


ARTIKELEN 

waardoor we onvermoede talenten gemakkelijk over het hoofd 

zien. En kansen onbenut laten. 

Diversiteit is kansrijk 

Voor diversiteit moeten we dus moeite doen omdat we het niet 

direct (h)erkennen, noch omarmen. Dit betekent dat organisaties 

gericht aandacht moeten besteden aan het werven, binden 

en benutten van divers talent. Lastig? Jazeker. Maar ook 

noodzakelijk want de Nederlandse werkvloer diversifieert. 

Steeds meer ouderen, vrouwen, allochtonen en arbeidsgehandicapten 

bevolken de alweer krapper wordende arbeidsmarkt. 

Deze trends zijn onomkeerbaar. En diversiteit biedt voordelen. 

Nieuw arbeidspotentieel kan worden aangesproken, nieuwe 

markten worden aangeboord, nieuwe talenten worden benut. 

Meer diversiteit leidt tot meer creativiteit en tot het exploreren 

van meer oplossingsrichtingen. Zeker bij teams met een 

complexe taak komt diversiteit de prestaties van het team ten 

goede (Molleman 1995). Optimaal gebruikmaken van 

diversiteit vraagt wel om specifieke vaardigheden van leidinggevenden 

en teamgenoten, want conflict ligt op de loer. Maar 

het is – in tegenstelling tot wat mensen soms denken – zeker 

niet onmogelijk. 

Beide vormen van diversiteit staan in principe los van elkaar. 

Sociaal diverse groepen kunnen ‘onderhuids’ cognitief homogeen 

zijn. Denk bijvoorbeeld aan een internationale groep 

werknemers, die in teamverband samenwerken aan een nieuwe 

technologie. Omgekeerd zijn cognitief diverse groepen soms 

sociaal zeer homogeen. Het huidige kabinet is hier een 

voorbeeld van: de verschillende ministers hebben weliswaar 

andere functionele disciplines (cognitieve diversiteit) maar 

vergelijkbare sociale kenmerken (sociale diversiteit). Een groep 

kan ook zowel cognitief als sociaal divers zijn. 

Cognitieve en sociale diversiteit brengen beide conflict met 

zich mee. Het type conflict verschilt. Zo kan sociale diversiteit 

tot sociaal-emotionele conflicten leiden. Bij dergelijke conflicten 

komen mensen in strijd met elkaar over waarden, normen, 

tradities en gebruiken (Jehn 1999). Zonder ordentelijk 

ingrijpen van de conflictpartijen zelf, hun collega's of leidinggevende 

vergallen sociaal-emotionele conflicten de sfeer binnen 

een team. Deze conflicten leiden zelden of nooit tot iets 

positiefs. Cognitieve diversiteit leidt tot taakinhoudelijke 

conflicten. Bij dit type conflict verschillen mensen van mening, 

bijvoorbeeld over de koers van de afdeling. Dergelijk conflict is 

functioneel en constructief. Het zorgt ervoor dat verschillende 

Stereotypering leidt ook tot cognitieve luiheid waardoor we onvermoede 

talenten gemakkelijk over het hoofd zien 

Diversiteit en conflict 

In discussies in de media over bijvoorbeeld de samenstelling 

van managementteams gaat het vooral over de geringe variatie 

qua sekse, leeftijd en etnische afkomst. Maar diversiteit is meer 

dan dat. Het gaat ook over verschillen in kennis en vaardigheden, 

waarden en normen, gezondheid en gezinssituatie, wensen 

en behoeften. Feitelijk gaat het over alle dimensies waarop 

mensen onderling kunnen verschillen én overeenkomen (De 

Vries, Van de Ven en De Groot 2004). Sommige dimensies zijn 

zichtbaar, andere niet (Harrison e.a. 1998). 

Een onderscheid dat De Dreu (2004) hanteert om de relatie 

tussen diversiteit en conflict te duiden is dat tussen cognitieve 

en sociale diversiteit (Williams en O’Reilly 1998). Cognitieve 

diversiteit verwijst naar de verschillen tussen mensen in de 

soort en hoeveelheid kennis en informatie die ze hebben over 

een bepaald onderwerp. Cognitieve diversiteit, ook wel 

informatiediversiteit (Rupert 2010a) genoemd, is meestal 

onzichtbaar. Sociale diversiteit verwijst naar de demografische 

verschillen tussen mensen zoals sekse, leeftijd en etnische 

achtergrond. Het verwijst ook naar culturele verschillen zoals 

religie, waarden en normen. Sociale diversiteit is soms zichtbaar, 

soms niet. 

Veel mensen veronderstellen bij sociale diversiteit automatisch 

ook cognitieve diversiteit, maar dat is lang niet altijd het geval. 

argumenten op tafel komen en dat een probleem vanuit 

meerdere perspectieven wordt bekeken. Op deze wijze gaat 

taakconflict kokervisie tegen en verhoogt het de kwaliteit van 

besluitvorming. Innovatie kan niet zonder taakconflict. Een 

organisatie zonder taakconflict versuft, en zal grote moeite 

hebben om tijdig in te haken op nieuwe ontwikkelingen. 

Wij-zij denken als olie op het vuur 

De kans op conflict is groter bij een divers team met duidelijke 

scheidslijnen dan bij een team waarbij de diversiteit gelijkelijk 

is verdeeld over de gehele groep (Jehn 1999; Rupert 2010a). 

Stel: er is een team van twee mannen en twee vrouwen. De 

mannen zijn beide meewerkend voorman, hebben een voltijds 

contract en zijn van Nederlandse afkomst. De vrouwen werken 

allebei in deeltijd als administratieve kracht en zijn van 

Marokkaanse afkomst. Dit team loopt het risico om uiteen te 

vallen in subgroepen, bijvoorbeeld de mannen versus de 

vrouwen, die in termen van ‘wij’ tegenover ‘zij’ niet meer met 

maar vooral óver elkaar spreken. Dat dit voorbeeld niet 

hypothetisch is, werd pijnlijk duidelijk tijdens het WK voetbal 

in 1996. Toen presteerde het Nederlandse team ondermaats, 

als gevolg van een etterende vete tussen de goedbetaalde blanke 

voetballers enerzijds en de minder goed betaalde donkere 

voetballers anderzijds. In dit geval werd er vooral een scheids 


ARTIKELEN 

lijn in het team ervaren. Uit onderzoek blijkt dat dit al 

voldoende is om conflict als gevolg van ‘wij-zij’ denken te laten 

ontstaan (Rupert 2010b). 

Conclusie 

Concluderend stel ik dat gebruikmaken van diversiteit vraagt 

om het slim ‘uitlokken’ van taakinhoudelijke conflicten op 

Het Nederlandse elftal had wellicht beter gepresteerd als meer donkere spelers 

net zoveel verdienden als de broertjes De Boer 

Diversiteit benutten in de praktijk 

Terug naar de organisaties die kiezen voor het veilige, bekende 

talent. Bewust of onbewust verkleinen deze organisaties met 

hun sociaal homogene personeelssamenstelling de kans op 

destructief conflict. Maar zij laten met deze keuze ook grote 

groepen mensen links liggen. De vraag is of deze groepen wel 

klant van de organisatie willen worden, als zij zich onvoldoende 

gerepresenteerd en aangesproken voelen. De veilige keuze 

brengt ook andere risico’s met zich mee. Hoe staat het bijvoorbeeld 

met het zien en grijpen van nieuwe kansen in de markt 

als alle neuzen de spreekwoordelijke zelfde kant op staan? En is 

er niet toch een kloof tussen bijvoorbeeld de hoopgeleide top 

van het bedrijf en de laagopgeleide werkvloer? Organisaties 

moeten er voor waken dat dergelijke scheidslijnen niet als 

zodanig worden ervaren. En ze doen er goed aan om de 

cognitieve diversiteit binnen te benutten, omdat dit leidt tot 

constructief conflict en daarmee tot de broodnodige creativiteit 

en innovatie. 

Tips voor de toekomst 

Hoe kan een organisatie optimaal gebruikmaken van diversiteit 

en conflict? Allereerst de aanbeveling om vooral werk te maken 

van diversiteit. Niet omdat het er nu eenmaal is, maar omdat 

het kansen biedt. Geef daarom prioriteit aan het werven van 

divers talent. Ten tweede: kijk op het moment dat er meer 

diversiteit op de werkvloer aanwezig is, naar teamsamenstellingen. 

Teams met een gelijkmatige verdeling van diversiteit over 

de teamleden, lopen immers minder risico op conflict. Voor 

het eerder genoemde administratieve team zou het bijvoorbeeld 

goed zijn om naast een mannelijke Nederlandse voorman 

ook een vrouwelijke Marokkaanse collega op die positie te 

plaatsen. En het Nederlandse elftal had wellicht beter gepresteerd 

als meer donkere spelers net zoveel verdienden als de 

broertjes De Boer. Ten derde dienen organisaties aandacht te 

geven aan de vaardigheden van leidinggevenden. Zij spelen een 

cruciale rol bij het in goede banen leiden van conflict in diverse 

teams (Ayoko en Härtel 2006). Hetzelfde geldt voor de 

vaardigheden van collega’s. Wanneer mensen emotioneel stabiel 

en flexibel zijn, initiatief tonen, een ‘open mind’ en culturele 

empathie hebben, kunnen zij beter omgaan met diversiteit 

(Van der Zee en Van Oudenhoven 2006). Het risico op 

sociaal-emotioneel conflict als gevolg van diversiteit is dan ook 

kleiner. 

basis van cognitieve verschillen tussen mensen enerzijds, en het 

zorgvuldig managen van de sociale diversiteit anderzijds om 

sociaal-emotioneel conflict te voorkomen. Voorkomen is 

uiteraard beter dan genezen. Maar benutten is nog veel beter 

dan voorkomen! 

Literatuur 

- Ayoko, O.B. and C.E.J. Härtel (2006) Cultural diversity and leadership: a 

conceptual model of leader intervention in conflict events in culturally 

heterogeneous workgroups, Cross Cultural Management (13). 

- Byrne, D.S. (1999) Social exclusion. Buckingham: Open University Press 

- De Dreu, C. (2008) Bang voor conflict? De psychologie van conflicten op het werk, 

Assen: van Gorcum. 

- Greenberg, J., T. Pyszczynski, S. Solomons, S. (1990) Anxiety concerning social 

exclusion: Innate responses or one consequences of the need for terror 

management?, Journal of Social and Clinical Psychology (9). 

- Human, L. (1997) Contemporary Conversations, Understanding and Managing 

Diversity in the Modern World, Dakar: Goree Institute. 

- Jehn, K., G.B. Northcraft and M.A. Neale (1999) Why differences make a 

difference: A field study of diversity, conflict and performance in work groups, 

Administrative Science Quarterly (4). 

- Judge, T.A and G.R. Ferris (1992) The elusive criterion of fit in human resources 

staffing decisions, Human Resources Planning (15). 

- Molleman, E. and J. Slomp (2006) The impact of team and work characteristics 

on team Functioning, Human factors and ergonomics in manufacturing (16), 

p. 1-15. 

- Rupert, J. (2010a) Diversity faultlines and team learning, (proefschrift) Universiteit 

Leiden. 

- Rupert, J. (2010b) Leren over teamdiversiteit, O&O, nr. 3. 

- Tajfel, H. and J.C. Turner (1979) An integrative theory of intergroup conflict, in: 

W.G. Austin and S. Worchal (eds.), The social psychology of intergroup relations, 

Monterey: Brooks/Cole. 

- Van de Ven, C., M. de Groot en S. de Vries (2004) Werk maken van diversiteit: tien 

tips, Management Executive (juli/augustus). 

- De Vries, S. e.a. (2005) Diversiteit op de werkvloer: hoe werkt dat? Hoofddorp: TNOuitgave. 

- De Vries, S. (2009) Lectorale rede Multicultureel vakmanschap en diversiteit, 

Apeldoorn: uitgave Politieacademie. 

- Williams, K. and C. O’Reilly (1998) The complexity of diversity: A review of forty 

years of research, in: D. Gruenfeld and M. Neale (eds.), Research on managing in 

groups and teams, Greenwich: Jai Press. 

- Van der Zee, K. en J.P. van Oudenhoven (2006) Culturele diversiteit op het werk: 

achtergronden en interventies, Assen: Van Gorcum. 



Drs. Cristel van de Ven is mede-eigenaar van onderzoeks- 

en adviesbureau Factor Vijf (www.factorvijf.eu). 

Zij doet onderzoek en geeft advies aan organisaties over 

maatwerk in werkrelaties, persoonlijke ontwikkeling in 

relatie tot organisatieontwikkeling, inzetbaarheid en 

diversiteit. Ze publiceert regelmatig over deze 

onderwerpen en is gastdocent bij diverse onderwijsinstellingen. 


PROFESSIONELE VAARDIGHEDEN 

Mediation met de 

systeembril op 

‘Iedereen wordt gek van haar’, ‘Ik durf niemand meer met hem te laten werken’, ‘We schieten steeds terug in de 

oude situatie.’ Hardnekkige patronen, onvoorspelbaar gedrag, opvolgingsproblemen, onduidelijkheid over de 

conflictpartners... Bij mediations waar je als mediator moedeloos van wordt, kan de systeembril helpen. Systemisch 

werken voegt als het ware een golflengte toe aan het communicatiekanaal tussen de mediator en deelnemers aan 

de mediation. Christel Hobbelen en Annemieke Hijink zijn geïnspireerd door deze aanpak bij mediations en lichten 

dat graag toe. 

Door Annemieke Hijink en Christel Hobbelen 

Een systeem ontstaat zodra mensen 

sociale relaties aangaan. Het heeft – vaak 

onbewust – grote invloed op ons gedrag. 

Iedereen is vanaf de geboorte bekend 

met de systemische wetten: ordening, 

binding en de balans tussen geven en 

nemen. Als oudste van het gezin is je 

positie anders dan als jongste en we 

kennen allemaal wel het ‘brugklassergevoel’: 

nieuw in de groep. Wanneer de 

balans tussen geven en nemen is 

verstoord, gaat een vriendschap over, 

want: ‘Het moet altijd van mij komen.’ 

Systeemdynamieken uit je gezin van 

herkomst neem je mee naar nieuwe 

situaties, ook als mediator. 

In de systemische zienswijze is het 

systeem- of groepsgeweten een belangrijke 

factor, dat vraagt van een persoon 

om zich te houden aan de regels van de 

groep. 1 Door boer te worden, net als 

vader, door de codes van de maffiafamilie 

uit te dragen of door in het gezin de 

bliksemafleider te zijn. Alles is gericht op 

overleving van het systeem. 

Uit dat geweten komt gedrag voort dat 

de maatschappij als ongewenst of 

ongezond bestempelt, maar dat voor het 

kind en de volwassene uit die groep 

volkomen normaal is. Het gedrag is 

immers altijd beloond met binding en 

ordening: erbij horen en een plek 

Systeem en conflict 

Veranderingen in een relatie hebben 

gevolgen voor alle relaties binnen een 

groep die een enigszins hecht verband 

vormt. Systeemaanname is dat je niet 

níét kunt communiceren: betrekkingspatronen 

en communicatie houden een 

conflict mee in stand of versterken dit. 2 

Een nieuwe directeur is van invloed op 

de bestaande verhoudingen binnen een 

managementteam. Als bij echtscheiding 

een van beiden kiest voor een meer 

verzoenende, autonome opstelling, 

nodigt dit de ander uit tot een andere 

houding in het conflict. 

Een mediation heeft gevolgen binnen de 

hele organisatie of familie: posities 

veranderen en er ontstaan nieuwe 

betrekkingen. 

Een triade (driehoek) vormt de kleinste 

eenheid waarin dynamiek van voorspelbaarheid 

en herhaling is af te lezen: als er 

een ruzie is tussen twee partijen vloeit er 

altijd spanning af via een derde partij 

(collega, kind, schoonouders, mediator). 3 

Het tekenen en toelichten van de triade 

tijdens de mediation kan behulpzaam 

zijn bij het lezen en verhelderen van het 

conflict. Als een manager zegt: ‘Neem jij 

die lastige medewerker alsjeblieft in je 

team’, is daarmee onmiddellijk de triade 

gecreëerd en kiest de teamleider gevoelshebben, 

‘je bent een echte Herema.’ 

Door te doen wat het groepsgeweten 

vraagt, voelt iemand zich onschuldig: hij 

doet immers iets om erbij te horen. Het 

benoemen ervan kan helpen om 

hardnekkigheid in het conflict te 

begrijpen. 

Naast het bewuste groepsgeweten is er 

een onbewust collectief geweten dat het 

systeem weer in balans (homeostase) 

brengt, het maakt onopgeloste zaken 

zichtbaar. Zo kan een teamlid onbewust 

het conflict overnemen van een eerdere 

collega die boos is vertrokken, door ook 

ruzie te krijgen met de manager. Herstel 

vindt plaats als het vertrek van de vorige 

medewerker gezien en erkend is. 

Systemisch werken 

Iedereen maakt deel uit van een systeem en ook in 

een mediation vormt zich een systeem. 

Systemisch werken door mediators betekent 

rekening houden met de systeemwetten: binding, 

ordening en balans in geven en nemen. Dat zijn 

andere wetmatigheden dan op het individuele, 

psychologische niveau en ze kennen hun eigen 

dynamieken. 

Als systemisch begeleider maak je gebruik van dat 

krachtenveld aan tafel, benoem je de dynamieken 

en werk je er oplossingsgericht mee. De 

basishouding bij het systemisch werken is vanuit 

het lege midden: voelen welke informatie er op 

systemisch niveau beschikbaar is en van daaruit 

handelen, in contact met jezelf en met de 

systeemleden. Die informatie is voor iedereen 

expliciet en beschikbaar te maken. 



matig. Daarmee start de triangulatie: een 

wankele positie tussen twee partijen. Bij 

een ‘vechtscheiding’ vindt triangulatie 

plaats bij een kind; pas als een kind beide 

ouders in zichzelf (mag) herkennen en 

waarderen komt het tot wasdom. 

Als mediator ben je geschoold om het in 

die triangulatie uit te houden, voor 

iedere andere betrokkene is het een 

onhoudbare positie. 

Gereedschapskist 

Conflicten hebben soms dus hun 

oorsprong elders: in het verleden, 

doorgesijpeld van de top van de organisatie 

naar de werkvloer, of vanuit het 

familiesysteem. De mediator kan zich 

afvragen: kan het zijn dat de geschiedenis 

zich herhaalt met nieuwe spelers? Waar 

zit de verwarring? Systemische vragen in 

de gereedschapskist van de mediator 

openen mogelijk een ander laatje bij de 

deelnemers. 

Een systeem zoekt naar het complete 

beeld: alles heeft een plek, ook het 

onaangename, dat wat onder tafel is 

geschoven. Het benoemen van systeemdynamieken, 

ook met een verwijzing 

naar de communicatiepatronen in het 

Voorbeeld van een opstelling met figuren. 


Helpende zinnen: 

Systeemwet en -dynamiek 

• Wie is er al eerder weggegaan met ruzie? 

binding: loyaliteit 

• Wat weerhoudt u om de excuses aan te nemen? geven/nemen: schuld 

• Met wie bent u eigenlijk in gevecht? 

binding: verstrikking 

• Wat is er gebeurd met de oprichters van dit bedrijf? ordening/binding 

• Welke wisseling in de top heeft er plaatsgevonden? ordening: oud en nieuw 

• Wat hoopte u te krijgen en van wie? 

geven/nemen uit balans 

• Voor wie draagt u deze verantwoordelijkheid? 

ordening: parentificatie 

• Wie kijkt er over uw schouder mee? 


• Met wie voelt u zich in de familie het meest verbonden? binding: volgen 

• Wie of wat is weggegaan/buitengesloten/kwijtgeraakt? binding: gezien worden 

• Wie volgt u hierin? of: Wie acht u hiermee? 


hier en nu, ontschuldigt de mediationdeelnemers 

en zij nemen juist dan 

verantwoordelijkheid. Het maakt de 

sfeer veiliger en opener: men voelt zich 

gezien. 

Houding van de mediator 

Vanaf het eerste telefoontje voor de 

mediationafspraak of een intakegesprek 

is er voor de goede verstaander systeeminformatie 

beschikbaar. Is er een 

medewerker die de manager afschermt? 

Hoe zijn de reacties op het feit dat er een 

mediator belt? Is er een nieuwe partner 

die meepraat? Geeft de werkgever aan 

dat het niet haar probleem is, maar dat 

van de medewerker? Soms kan het 

benoemen ervan helpen: ‘Het viel me op 

dat het lastig was om u te pakken te 

krijgen aan de telefoon’, of: ‘Uw 

echtgenoot komt over als heel betrokken.’ 

Bij een arbeidsmediation biedt een 

intakegesprek op de werkplek kans om 

het systeem te ervaren en de triades op te 

merken. 

Diverse literatuur refereert al aan de 

beroepshouding als systemisch begeleider: 

‘actief in het kijken, luisteren en 

aanvoelen van wat de representanten 

doen en laten zien’, zoals bij het begeleiden 

van opstellingen. 4 Zo’n niet-oordelende 

houding kan ook de mediator van 

pas komen. Alert kijkend naar de 

parallelle processen die zich afspelen, de 

spanning, ontspanning, de emoties, de 

gestalt: zit iemand er zeker of onzeker 

bij, als een kind of als een volwassene? 

Door te containen (‘uithouden en 

verdragen van gevoelens en/of inzichten’) 

bied je ruimte voor het proces van de 

deelnemers en hun systeem en komen de 

echte vragen op tafel. 5 

De mediator kan elementen en spelers 

die meedoen in deze situatie door 

cliënten laten opstellen op tafel met 

poppetjes of voorwerpen, of met A4’tjes 

op de grond. Dat geeft snel duidelijkheid 

over het innerlijk beeld, de afstand 



daarbij helpen door bijvoorbeeld de 

ouders op de stoel van hun kind te laten 

plaatsnemen: ‘Hoe is het op die plek?’ 

Daarmee komt er op een ander niveau 

besef dat zij de ouders zijn en het kind 

hun kind. Ook kun je de scheidingspartners 

vragen om zich voor te stellen dat 

hun eigen ouders, als bron, achter hen 

staan. 

Ook als nieuwe partners in beeld komen 

houdt het oorspronkelijke systeem niet 

op te bestaan; een ouder blijft. Voor 

nieuw samengestelde gezinnen is het 

systemische credo dan ook: ruimte 

maken voor het nieuwe, met respect 

voor het oude. Als dat niet gebeurt 

volgen er spanningen, vooral bij de 

kinderen. Vaak is acceptatie van de 

nieuwe partner lastig of speelt de angst 

tussen mensen en positie die men hierin 

inneemt. 6 Ook de rangschikking aan 

tafel kan bijdragen aan het proces. 

Scheidingsmediations met de 

systeembril 

Het familiesysteem heeft de grootste 

impact op het individu; van (voor) 

ouders neem je zowel codes als verstoringen 

in de systeemgeschiedenis over. Dit 

bepaalt je kijk op de wereld en verklaart 

soms onbegrijpelijk gedrag. 

Juist ook bij scheidingsmediations 

bieden de systeemwetten de mediator 

houvast. 

Het bindingsprincipe – iedereen heeft 

recht op een plek – heeft mede als gevolg 

dat kinderen onvoorwaardelijke loyaliteit 

ten opzichte van hun ouders voelen. 

Een heftige periode in een partnerrelatie 

of bij een scheiding waarbij kinderen in 

beeld zijn, is ook het moment dat er 

parentificatie op de loer ligt: het kind 

gaat op de plek van de ouder staan en 

voor hem of haar zorgen. 7 Het is voor de 

ordening van groot belang dat de ouders 

verantwoordelijkheid blijven dragen voor 

wat van hen is en daarin regie houden, 

zodat de kinderen op hun kindplek 

kunnen blijven. De mediator kan hen 

Advertentie 

Systemische training, begeleiding 

& coaching voor mediators 

bureau hijink & zo biedt zicht op het geheel 

Eendaagse training: Systemisch werken voor mediators, 

in samenwerking met Christel Hobbelen van Consonant mediation & 

coaching (6 PE-punten). Vaste data & op maat. 

Tweedaagse training: Verborgen dynamiek van een conflict, 

in samenwerking met Gera Vermaas van Kerncompany - systemische 

opleidingen. (12 PE-punten). Vaste data & op maat. 

Eendaagse training: Inzicht in ruziedynamiek, 

systemisch werken met paarden (6 PE-punten). Vaste data & op maat. 

Consultatieopstellingen voor mediators (4 PE-punten). Vaste data & op maat. 

Individueel systemisch consult mediators (1 PE-punt per uur). Op maat. 

Consonant mediation 

en coaching 

Meer informatie over hijink & zo & partners 

www.hijinkenzo.nl - systemische mediation, begeleiding & trainingen 

voor mediators 

www.consonantmediation.nl - coaching van mediators 

www.kerncompany.nl - systemische opleidingen 



dat die partner de plek van de ouder zal 

innemen. Als een stiefouder goedbedoelend 

op de plek van de oorspronkelijke 

ouder gaat staan en voorbij gaat aan wat 

was, raakt het systeem verstoord. 

Tot slot 

Het draaien aan de systemische knoppen 

kan de mediator en de deelnemers 

inzicht en bewustwording opleveren. 

Uiteraard is het aan de mediator of het 

comfortabel voelt om systemische 

interventies te plegen. Als deze aanpak 

aanspreekt, dan biedt dit een nieuw 

arsenaal aan gereedschap om dynamieken 

te benoemen waarvan de conflictpartners 

zullen ‘weten’ dat het klopt. 

Noten 

1 Bert Hellinger, Hart tegen hard, Haarlem: Altamira/ 

Becht 2006, p. 76-80. 

2 Joep Choy, De systeembenadering bij mediation, 

in: H. Prein (red.), Benaderingen en inspiratiebronnen 

van mediation, Den Haag: Sdu Uitgevers 2006, 

p. 19-92. 

3 Idem. 

4 Francine ten Hoedt en Ton de Gans, Opstellingen, 

in: H. Prein (red.), Benaderingen en inspiratiebronnen 

van mediation, Den Haag: Sdu Uitgevers 2006, 

p. 237-254. 

5 Ruud Knaapen in: Bureau Wind, Opleiding 

Systemische paardencoaching, blok 6, p. 3. 

6 D.D. Kooimans en A. van den Ende, ‘Opstellingen 

binnen mediation’, Tijdschrift Conflicthantering 

2010, nr. 3. 

7 Steven Pont, Er zit systeem in. De triadische 

tekening, 2005/2007, p. 83 e.v. 

Over de auteurs 

Annemieke Hijink werkt 

sinds 2001 voor bureau 


hijink & zo. Als NMI 

Gecertificeerd Mediator 

begeleidt ze mediations in 

werksituaties en tussen 

familieleden. Ze is 

opgeleid in het begeleiden 

van familie- en organisatieopstellingen en als 

systemisch begeleider. Annemieke Hijink traint 

mediators in systemisch werken en biedt 

consultatieopstellingen voor mediators. 

Christel Hobbelen werkt 

voor Consonant Mediation 

& Coaching. Sinds 2000 is 

zij werkzaam als 

TC-2011-02-015 gecertificeerd NMI- mediator 

en is ze met name 

actief op het terrein van 

echtscheidings-en 

omgangsmediations en 

conflicten in de gezin- en familiesfeer. Zij is tevens 

opgeleid tot coach en biedt coaching op het 

gebied van persoonlijke groei en zingeving. 


RECHT IN DE SCHADUW 

Twee uitspraken van de 

Tuchtcommissie 

Uitspraken van de Tuchtcommissie van de Stichting Tuchtrechtspraak Mediators worden samengevat door Piet 

Wackie Eysten. Het gebeurt niet dikwijls dat de maatregelen van schorsing en berisping worden opgelegd. Toch was 

dit op 24 september 2010 het geval, beide nog wel. Wat was er aan de hand? 

Door Piet Wackie Eysten 

‘Kop dicht!’ 

In zaak M-2010-5/TC, 2011, nr. 2 ging het om een mediation 

die had plaatsgevonden tussen een werkgever en een 

werknemer op initiatief en advies van de arbodienst. Al bij het 

eerste gesprek ging het mis. Tijdens dit gesprek voegde de 

mediator klager (de werknemer) toe dat hij ‘zijn kop dicht 

moest houden omdat hij anders weer naar die k..sfeer zou 

gaan.’ Let wel, de mediator sprak niet in puntjes, maar in 

ronde bewoordingen. Die bewoordingen hebben, aldus de 

Tuchtcommissie in haar beslissing, ‘een onheus karakter’ en 

daarvoor is ‘binnen het kader van een mediationgesprek’ geen 

plaats. Wie zou het willen ontkennen? 

Tot ondertekenen van een mediationovereenkomst was het niet 

gekomen. Ook op dit punt was de klacht dus gegrond. Dit verzuim 

van de mediator was des te erger omdat, nu bij gebreke 

van een getekende mediationovereenkomst een geheimhoudingsbeding 

ontbrak, de werkgever de (mislukte) mediation in 

de ontbindingsprocedure die erop volgde uitvoerig aan de orde 

had gesteld. 

Rolwisseling 

Terecht klaagde de werknemer er voorts over dat de mediator 

verwarring had gezaaid over zijn rol. Hoewel hij partijen 

schriftelijk had uitgenodigd voor ‘een mediationgesprek’, nam hij 

in een telefoongesprek met de advocaat van klager vervolgens het 

standpunt is dat van mediation geen sprake was geweest. Hij zou 

klager in zijn hoedanigheid van bedrijfsmaatschappelijk werker 

gaan begeleiden. In een later stadium sprak hij echter ook zelf 

weer over ‘de mediation’. ‘Kortom’, zo vat de Tuchtcommissie de 

gang van zaken samen, ‘de mediator heeft zelf verwarring gezaaid 

omtrent zijn rol.’ Zij herhaalt vervolgens nog eens wat zij al 

eerder over rolwisseling van een mediator heeft gezegd. Het kan 

geen kwaad dit hier nog eens in extenso weer te geven: 

‘Naar het oordeel van de Tuchtcommissie dient een mediator, 

die afstand wenst te doen van zijn rol als mediator, dat op 

uitdrukkelijke en niet voor tweeërlei uitleg vatbare wijze te 

doen. Daarbij is een minimaal vereiste dat de schriftelijke vorm 

wordt gehanteerd. Maar de mediator dient zich er daarnaast 

van te vergewissen dat voor alle betrokkenen duidelijk is dat 

van mediation geen sprake (meer) is. Dat is in het onderhavige 

geval niet gebeurd. (...) In dit geval heeft de mediator zijn rol 

van neutrale procesbegeleider verlaten en zich opgesteld als 

hulpverlener zonder dat hij uitdrukkelijk afstand heeft gedaan 

van zijn rol als mediator. De Tuchtcommissie stelt vast dat de 

mediator daarmee heeft gehandeld in strijd met artikel 1 lid 1 

van de NMI Gedragsregels.’ 

Voor het tweede mediationgesprek had de mediator partijen 

(schriftelijk) uitgenodigd met de mededeling dat klagers 

advocaat daar niet bij aanwezig mocht zijn en dat hij, als 

daartegen bezwaar bestond, ‘de casus’ aan de arbodienst zou 

teruggeven. Dit achtte de Tuchtcommissie ongepast en in strijd 

met artikel 4 lid 2 van het Mediationreglement, dat voorschrijft 

dat de mediator de wijze waarop de mediation wordt 

gevoerd bepaalt ‘na overleg met de partijen’. De Tuchtcommissie 

verwijst voorts naar artikel 8 van het Mediationreglement 

waarin is geregeld op welke wijze een mediation kan worden 

beëindigd. Dat dient op volstrekt neutrale wijze te geschieden. 

De door de mediator gebezigde formulering was nu voor de 

werkgever aanleiding geweest in de ontbindingsprocedure aan 

te voeren dat het mislukken van de mediation uitsluitend aan 

klager te wijten was. 

Berisping 

Geen wonder, dunkt mij, dat de Tuchtcommissie de handelwijze 

van de mediator zodanig ernstig vond dat de maatregel 

van berisping op zijn plaats was. En daarmee is de mediator er 

nog genadig van afgekomen, want de Tuchtcommissie voegt 

nog toe dat zij hierbij mede in aanmerking heeft genomen dat 

dit de eerste maal was dat een klacht jegens hem gegrond is 

bevonden. 


RECHT IN DE SCHADUW 

Een onvindbare mediator 

De behandeling van de volgende zaak (M-2010-6/TC, 2011, 

nr. 2), die tot een schorsing van twee maanden leidde, zal 

waarschijnlijk minder tijd in beslag hebben genomen. De 

mediator tegen wie de klacht was gericht liet namelijk, hoewel 

hij behoorlijk was opgeroepen, verstek gaan. Dat strookte ook 

wel met de aard van de tegen hem ingebrachte klachten. Die 

kwamen er namelijk op neer, dat hij nergens (meer) op 

reageerde. Wel placht hij rekeningen te versturen. Er was 

sprake van klachten van maar liefst vier gedupeerde voormalige 

cliënten van de mediator. In één geval had hij een rekening 

gestuurd zonder de aan de desbetreffende cliënt toekomende 

subsidie in mindering te brengen. Niet alleen hadden de 

klagers na het betalen van de rekening niets meer van de 

mediator gehoord, maar zij hadden hem ook niet meer kunnen 

bereiken op het adres waarop hij – ook in het Handelsregister 

– als NMI-mediator stond ingeschreven. Ook was hij in 

gebreke gebleven met het toezenden van een echtscheidingsconvenant 

aan de rechtbank. Een andere klager had tevergeefs 

gewacht op het toegezegde concept voor een ouderschapsplan, 

maar wel – evenals de overige klagers – een rekening ontvangen 

en betaald. ‘De mediator komt toezeggingen en afspraken 

niet na en reageert nergens meer op’, vat de Tuchtcommissie 

samen. Ook op de tegen hem ingediende klachten had hij niet 

gereageerd en schriftelijk noch mondeling verweer gevoerd. 

De Tuchtcommissie legde de maatregel van schorsing van zijn 

registratie bij het NMI op voor de duur van twee maanden 

vanaf de dag waarop haar beslissing onherroepelijk is geworden, 

met bepaling dat deze schorsing in het NMI Register van 

Mediators wordt gepubliceerd. 

was gespecificeerd conform het afgesproken tarief. Dat klager 

er niet mee zou hebben ingestemd dat de wederzijdse advocaten 

werden ingeschakeld wist hij niet aannemelijk te maken. 

Klager komt van een koude kermis thuis. De Tuchtcommissie 

wijst de klacht af. Zij komt mede op basis van de overgelegde 

stukken tot de conclusie ‘dat de mediator het geschil op 

zorgvuldige en evenwichtige wijze heeft behandeld.’ Zo heeft 

hij bijvoorbeeld ‘uiteindelijk de gehele boedelscheiding na twee 

mediationgesprekken op papier weten te krijgen’, merkt de 

Tuchtcommissie op. Klinkt er nauwverholen bewondering 

door in deze overweging? Of vergis ik mij? 



Piet Wackie Eysten (1939) was advocaat in Den Haag van 

1967 tot 2005 (De Brauw Blackstone Westbroek). Hij was 

van 1986 tot 1989 landelijk Deken van de Nederlandse 

Orde van Advocaten en in 1991 President van de 

Europese Raad van de Balies. Hij is actief als arbiter en 

mediator. Hij publiceert regelmatig over onder andere 

mediation. 

Bewondering 

Ten slotte een zaak (M-2010-7/TC, 2011, nr. 2) met een 

minder droevige afloop, al ging het – zoals de Tuchtcommissie 

overweegt – over een bijzonder gecompliceerde en emotionele 

echtscheiding, waarbij over alles werd geprocedeerd en het 

maken van afspraken tussen partijen uiterst gecompliceerd 

verliep. 

De echtelieden waren door de rechtbank naar mediation 

verwezen voor de afwikkeling van de boedelscheiding. De 

mediator was naar het oordeel van klager veel te omslachtig te 

werk gegaan. Zo had hij vier uren à raison van € 160 per uur 

in rekening gebracht voor het (laten) taxeren, inclusief 

contra-expertise, van de auto die uiteindelijk € 300 opbracht. 

Ook veronachtzaamde de mediator volgens klager allerlei 

relevante gegevens, met name waar het door hem in het 

verleden aan het huis bestede onkosten betrof. 

Deze voorstelling van zaken bleek tamelijk overdreven te zijn. 

Voor de werkzaamheden in verband met de taxatie van de auto 

was € 93,40 in rekening gebracht. Alle in bijzijn van klager 

gemaakte afspraken waren in verslagen vastgelegd. De rekening 


SIGNALERING 

Uitspraak Rechtbank Amsterdam, sector Bestuursrecht, 

d.d. 5 november 2010 

Door Ma Oeh Pe, NMI Gecertificeerd Mediator en Jolien Boeding-Polée, mediationfunctionaris bij de Rechtbank Amsterdam 

Vaak spreken partijen die in een mediation 

een vaststellingsovereenkomst sluiten af 

dat een eventuele juridische procedure die 

over het geschil loopt, wordt ingetrokken. 

Wat kunnen de gevolgen zijn als deze 

afspraak niet wordt nagekomen en de 

procedure bij de rechter voortgezet wordt? 

In deze zaak (AWB 06/4489 BESLU, 

publicatiedatum 13 december 2010, LJN 

BO7044) waren partijen in een geschil, dat 

aanhangig gemaakt was bij de Rechtbank 

Amsterdam, ingegaan op de uitnodiging 

van de rechtbank om via mediation hun 

geschil op te lossen. Partijen leken daarin 

geslaagd, toen zij een vaststellingsovereenkomst 

met afspraken hadden afgesloten. 

Intrekking van de lopende rechterlijke 

procedure maakte daarvan onderdeel uit. 

In de vaststellingsovereenkomst was 

nadrukkelijk vermeld dat de afspraken 

geen betrekking hadden op een afwikkeling 

van schade, die de ene partij (eiser in 

de procedure) stelde geleden te hebben 

door de handelswijze van de andere partij 

(verweerder in de procedure). 

Anders dan in de overeenkomst vermeld, 

zette eiser de juridische procedure voort. 

De Rechtbank Amsterdam oordeelde in 

deze situatie dat het beroep van eiser niet 

ontvankelijk was, nu eiser verweerder 

rechtstreeks aansprakelijk heeft gesteld 

voor de schade en zij voor het overige ook 

geen belang meer heeft bij een inhoudelijk 

oordeel van de rechtbank nu er, gelet op 

de ondertekening van de vaststellingsovereenkomst, 

geen inhoudelijk geschil meer 

is. 

De uitspraak van de Rechtbank Amsterdam 

vormt een interessante aanvulling op 

eerdere uitspraken die betrekking hebben 

op overeenkomsten en mediation. Zo heeft 

het Hof ’s- Hertogenbosch in haar uitspraak 

van 29 november 2005 (nr. 04/00050, LJN 

AU 9702) uitgesproken dat als partijen een 

vaststellingsovereenkomst sluiten, zij 

daaraan gebonden zijn. 

Van vergelijkbare strekking was de 

uitspraak van de Centrale Raad van Beroep 

van 6 mei 2009 (LJN B15266 en RSV 2008, 

310). De raad overwoog dat de beroepsgronden 

die appellante stelde tegen de 

inhoud van de vaststellingsovereenkomst 

niet konden slagen, aangezien partijen de 

overeenkomst in volle vrijheid hebben 

ondertekend. Omdat niet is gesteld of 

gebleken dat overeenkomst niet rechtsgeldig 

is, moet van de partijen bindende 

inhoud worden uitgegaan. 

Zo oordeelde ook de Rechtbank Arnhem in 

haar uitspraak van 13 november 2002 (LJN 

AQ2634). De rechtbank overwoog dat het 

uitgangspunt bij de beoordeling van het 

geschil de tussen partijen gemaakte afspraken 

zijn zoals deze zijn neergelegd in de 

vaststellingsovereenkomst. 

Het Hof Arnhem bepaalde in haar uitspraak 

van 7 oktober 2004 (LJN AR4836) dat de in 

het kader van een mediation gesloten 

vaststellingsovereenkomst voor beide 

partijen bindend is, tenzij die overeenkomst 

zo duidelijk in strijd is met het recht 

dat niet op nakoming van de overeenkomst 

gerekend mag worden. 

Oproep 

TC nu ook op LinkedIn 

In verband met een promotieonderzoek 

naar de betrokkenheid van kinderen bij het 

opstellen van het ouderschapsplan wil 

Veronica Smit graag in contact komen met 

gedragsdeskundigen die in hun praktijk 

ouderschapsplannen maken in het kader 

van een scheidingsprocedure, en die 

bereid zijn mee te werken aan een 

interview, dat ongeveer een uur tot 

anderhalf uur tijd in beslag neemt. Het 

onderzoek wordt verricht vanuit de sectie 

familie- en jeugdrecht van de Universiteit 

van Tilburg. Mocht u geïnteresseerd zijn in 

deelname of vragen hebben, dan kunt u 

zich richten tot Veronica Smits, e-mail 

v.m.smits@uvt.nl. 

Tijdschrift Conflicthantering is nu ook te 

vinden op LinkedIn! Volg actuele discussies, 

reageer op artikelen en attendeer de 

redactie op nieuwe onderwerpen. 

Aanmelden kan via www.linkedin.com, 

zoek via ‘groups’ op Tijdschrift Conflicthantering. 

50 

TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 2, 2011 Sdu Uitgevers

NMI-berichten 

NMI-berichten 

Informatie voor NMI Mediators 

Meetings met mediators 

Het NMI vindt contacten met mediators belangrijk. Om mediators 

te horen en te informeren organiseert het NMI in het 

voorjaar van 2011 weer drie meetings met mediators op 

verschillende locaties in het land. Deze meetings waren in 2009 

en 2010 een groot succes door de hoge opkomst en positieve 

berichten van mediators. Het NMI hoopt u wederom in grote 

getale te mogen begroeten op een van onderstaande data: 

24 mei 2011 Eindhoven 14:30-17:00 uur 

25 mei 2011 Utrecht 14:30-17:00 uur 

8 juni 2011 Zwolle 14:30-17:00 uur 

Op het programma staan dit jaar onder andere het nieuwe 

kwaliteitsregister, promotie van mediation en communicatie en 

een aantal kleine aandachtspunten die de NMI-mediator 

aangaan. Ook is er ruimte tot het stellen van vragen aan het 

bestuur en de beleidsmedewerkers van het NMI. Aansluitend is 

er een borrel gepland. 

Mediationcongres 2011 

Op vrijdag 18 november is het Mediationcongres 2011. Binnenkort 

hoort u hier meer over, maar de datum kunt u alvast in uw 

agenda noteren. 

Campagneposters NMI voor eigen gebruik 

Het NMI heeft de posters uit de publiekscampagne beschikbaar 

gesteld aan de mediators. 

Log in op het besloten gedeelte van de NMI-website en ga 

linksonder naar het kopje ‘Bestel uw eigen poster’. U kunt daar 

een poster uit de campagne gratis downloaden en voorzien van 

een eigen logo en tekst. 

U kunt u opgeven voor een van deze meetings per e-mail op het 

volgende adres: Meeting2011@nmi-mediation.nl. 

Vermeld bij uw aanmelding uw naam en adresgegevens en bij 

welke bijeenkomst u aanwezig wilt zijn. 

Handboek Mediation 

4 e geheel herziene druk 

Handboek Mediation neemt in de Nederlandse mediation wereld een 

belangrijke positie in. Als naslag werk is het een van de meest volledige 

Nederlandstalige publicaties, waarin alle onderwerpen die mediation 

betreffen besproken worden. Ook speelt het een belangrijke rol bij de 

certifi cering/opleiding van mediators. 

Consolidering versus verdieping en verbreding 

T.o.v. de derde druk zijn belangrijke aanvullingen en wijzigingen 

doorgevoerd. De reden voor deze wijziging betreft vooral de verdere 

ontwikkeling van het vakgebied. Mediation begint zich enerzijds na de 

ontwikkelingsfase meer te consolideren. Anderzijds vindt een verdieping 

en verbreding van het vakgebied plaats. De verbreding betreft de ruimere 

toepassing van de inzichten en vaardigheden die deel uitmaken van 

het mediationvak. De verdieping van het vakgebied betreft de verdere 

ontwikkeling van de onderwerpen die mediation betreffen, en de verdere 

ontwikkeling van een visie op mediation. 

Nieuwe en geactualiseerde hoofdstukken 

Deze herziene druk bevat nieuwe hoofdstukken over besluitvorming, de 

organisatie en professionalisering van mediation in Nederland en over 

toepassingen van mediation. De overige hoofdstukken zijn zo nodig 

geactualiseerd. 

Onder redactie van: 

A.F.M. Brenninkmeijer 

(hoofdredacteur), H.J. Bonenkamp, 

K. van Oyen, H.C.M. Prein 

ISBN: 978 90 12 38230 4 

Prijs: € 69,95 incl. btw en excl. 

verzend- en administratiekosten 

In abonnement: € 59,95 

Bestelcode abonnement: INTMEDIAT 

Bestel via www.sdu.nl 

of bel (070) 378 98 80 

Onze uitgaven zijn ook 

verkrijgbaar via de boekhandel 


Praktijkcahiers Strafrecht 

De boekenreeks biedt de jurist die werkzaam is op het terrein van 

het nationale en internationale strafrecht snel een ingang voor, 

en antwoorden op praktische vragen. In de cahiers staan tips, 

oplossingen en raadgevingen m.b.t. onderwerpen, vraagstukken 

en omstandigheden die zich in de dagelijkse praktijk van een 

strafrechtjurist voordoen. Elk cahier wordt geactualiseerd zodra de 

ontwikkelingen rond het thema dit noodzakelijk maken. 

De NVSA 

De redactie wordt gevormd door de Nederlandse Vereniging van 

Strafrecht Advocaten (NVSA). De NVSA staat voor een deskundige 

uitoefening van de strafrechtpleging en voorziet de strafrechtpraktijk 

van relevante informatie. 

Delen uit de reeks: 

• De praktijk van het voorarrest 

• De Overleveringswet 

• Analyse, strategie en getuigenverhoor 

• Gratie 

• Opsporing in vogelvlucht 

• Schadevergoeding voor gewezen verdachten 

• Verdediging in culturele strafzaken 

• Cassatietechniek 

Een abonnement biedt voordelen 

U ontvangt automatisch alle delen 

met een korting van ca. 15% op de 

geldende verkoopprijs. 

Bestel nu via 

www.scherpinstrafrecht.nl 

of bel (070) 378 98 80

Tijdschrift voor wetenschap en praktijk 

Strafblad is hét strafrechtelijk tijdschrift dat zes keer per jaar 

verschijnt. Het tijdschrift kent enkele vaste rubrieken en neemt 

praktijkgerichte artikelen op. In elk nummer staat één actueel 

thema centraal. 

Strafblad combineert verschillende typen artikelen 

die een waardevolle bijdrage leveren aan de kennis en 

wetenschap van het strafrecht en de strafrechtspleging. 

Zuiver wetenschappelijke bijdragen waarin een uitvoerige 

analyse van een leerstuk wordt neergezet op een wijze die 

tot nieuwe inzichten kan leiden, maar ook praktijkgerichte 

beschouwingen. 

Een abonnement op Strafblad bestaat uit: 

- Zes edities per jaar in een fraaie verzamelband 

- Wekelijks Strafblad Nieuws per e-mail 

- Toegang tot Strafblad Online, www.tijdschriftstrafblad.nl, 

met onder andere een archief 

Bestellen? 

Ga naar www.scherpinstrafrecht.nl of bel (070) 378 98 80. 

Redactie: 

prof. mr. C.P.M. Cleiren 

prof. mr. P.M. Frielink 

mr. P.W. van der Kruijs 

mr. A. de Lange 

prof. mr. G.P.M.F. Mols 

prof. mr. J.M. Reijntjes 

prof. mr. Th.A. de Roos 

mr. Tj.E. van der Spoel

OpMaat_Mobiel de iPhone App 

Wanda van Kerkvoorden, 

SOLV Advocaten 

Alle relevante juridische informatie altijd en overal op zak 

Met OpMaat_Mobiel heeft u altijd de geldende Nederlandse weten regelgeving op zak, 

kunt u bladeren in wetteksten, wetten downloaden of doorsturen naar uzelf of collega’s. 

U kunt tags aan uw favoriete wetten toevoegen om de teksten makkelijk op onderwerp of 

dossier te ordenen of ze downloaden voor offline gebruik, en dat allemaal op uw telefoon. 

OpMaat_Mobiel is als iPhone App gratis te downloaden in de App Store. 

Kijk voor meer informatie op www.sneltotdekern.nl/iPhone

Tijdschrift Conflicthantering, nummer 2, 2011, sdu uitgevers

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?