de boom in! (pdf) - Steunpunt Jeugd

COLOFON
Redactie:
Katrijn Gijsel
Eindredactie:
Jan De Ryck
Vormgeving:
Emma Thyssen
Foto’s:
Katrijn Gijsel
Agentschap voor Natuur en Bos
Jan Van Lierde
Alles uit deze uitgave mag worden
overgenomen, mits bronvermelding.
Januari 2010
V.U.: Kris Lamberts

ALLEMAAL
DE BOOM IN!
Een spannend bosspel, sluipspelen in het hoge gras, het grote smokkelspel in
de duinen, een nachtspel voor durvers, op tocht dwars door de natuur, slapen
rond het kampvuur… In de jeugdbeweging maak je het allemaal mee. Hier
krijgen kinderen en jongeren de kans op echte natuurervaringen die vaak
blijvende indrukken nalaten. Kansen die sommigen thuis niet krijgen.
Bossen en natuurgebieden zijn in onze streken echter niet zo dik gezaaid.
Er wordt hout uit gekapt, in gefietst, gewandeld, gejaagd en aan natuurherstel
gedaan. Sommige gebieden zijn privé-eigendom. Bovendien huizen er
zeldzame dieren en planten. Logisch dus, dat niet alles zo maar kan en mag.
Toch blijven er heel wat mogelijkheden om met de jeugdbeweging onvergetelijke
avonturen te beleven in de natuur en om kinderen vertrouwd te
maken met het bos. Vooral doen!! Maar zorg er als jeugdleider wel voor dat je
op de hoogte bent van wat mag en niet mag. Zodat je recht in je schoenen
staat in het geval er eens een ongelukje zou gebeuren.
Vanaf 2009 zijn er in ons land vernieuwde toegankelijkheidsregels voor
bossen en natuurgebieden. In Vlaanderen werd op 5 december 2008 het
Besluit betreffende de toegankelijkheid van bossen en natuurreservaten
definitief goedgekeurd. Wallonië heeft sinds 15 juli 2008 een vernieuwde
Code Forestier, de Waalse regering stemde in het voorjaar van 2009 het
uitvoeringsbesluit voor speelzones. De eerste Brusselse speelzones
zagen op 15 november 2008 het levenslicht in het Zoniënwoud.
Deze brochure maakt je wegwijs in de nieuwe regelgeving voor spelen in
bos en natuur. We plukten de regels die relevant zijn voor jeugd(werk) uit
de wetteksten en presenteren ze je op een blaadje.
Let op! Deze brochure heeft een beperkte houdbaarheidsdatum. De meest
recente info vind je steeds op www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur.
Hier staan ook de nodige contactgegevens van de diensten die bossen en
natuur beheren.

VLAANDEREN

SPELEN EN KAMPEN
BOUWEN
In onze bossen en natuurgebieden mag je volgens de
wetgeving niet van de paden af, behalve in de aangeduide
speelzones en andere vrij toegankelijke zones.
Daar mag je dan naar hartenlust ravotten.
Je mag er ook vrij kampen bouwen met takken en
bladeren uit het bos zelf. Wat natuurlijk niet mag, is
levende takken en bomen afbreken of afzagen.
Je bouwwerken moeten ook een tijdelijk karakter hebben:
permanente constructies onstruties zijn niet toegelaten zonder
vergunning.
Op het terrein herken je speelzones aan de typische
pictogrammen die aan de randen van de speelzone staan
opgesteld. Aan de ingang van de speelzone staat vaak
ook een informatiebordje met de gebruiksregels. De
Vlaamse overheid maakte eind 2009 leuke informatiebordjes
met ‘gedragsregels’. Wil je ze ook in jouw
gemeente of in een publicatie gebruiken, contacteer dan
gerust het ANB www.natuurenbos.be.
Handig voor op kamp of op weekend! Je kan vanuit je luie
stoel makkelijk online opzoeken waar in een bepaalde
gemeente de speelzones gelegen zijn. Je kan zelfs zien
hoe groot die speelzones precies zijn, welk soort bos het
is en wie er boswachter is.
Surf naar www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur en kijk bij
‘speelzones’. In sommige gemeenten kan je zelfs een
mooie plattegrond krijgen van de speelzones met alle
nodige info, bijvoorbeeld in Genk en in de regio
Voorkempen.
Wil je in een groengebied buiten de paadjes spelen, en is
er geen speelzone? Geen probleem als je toestemming
hebt van de eigenaar van het bos of het natuurgebied.
Ken je de eigenaar niet, informeer dan bij de gemeentelijke
groendienst of bij het Agentschap voor Natuur en
Bos (ANB) van de provincie waarin het gebied is gelegen.
Gaat het om een domein van het Agentschap voor Natuur
en Bos, dan kan je heel makkelijk online een machtiging
aanvragen via www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur. Doe
dit minstens 14 dagen voor je activiteit.

Voor activiteiten die ‘risico’ meebrengen voor de natuur,
heb je naast de toestemming van de eigenaar ook een
machtiging van het ANB nodig. Die vraag je minstens
35 dagen vooraf aan. Met risicovolle activiteiten bedoelt
men activiteiten met meer dan 100 personen, activiteiten
waarbij vuur wordt gemaakt (bijvoorbeeld woudloperkeuken)…
LANGS VLAAMSCHE
WEGEN…
Rechtdoortocht, visgratentocht, fotozoektocht, geurentocht,
fakkeltocht… Op tocht gaan staat ongetwijfeld op
het programma van heel wat jeugdgroepen. Ook op tocht
kan je als jeugdleiding niet onder wetten en regels uit.
Op de openbare wegen dien je je te houden aan de wegcode.
In bossen en natuurgebieden moet je de regels
voor toegankelijkheid volgen. De algemene regel hier
is: ‘Alle bossen en natuurgebieden zijn vrij toegankelijk
voor voetgangers, maar alleen op de aangelegde paden,
tenzij de toegang uitdrukkelijk wordt verboden.’ Fietsers
jonger dan 9 jaar worden er beschouwd als voetgangers.
Vanaf 9 jaar mag je enkel nog fietsen op paden die
daarvoor zijn aangeduid. Fietspaden, speelzones en
andere vrij toegankelijke zones en paden vind je in de
toegankelijkheidsregeling (met plattegrond) die meestal
uithangt aan de voornaamste ingangen van het bos of
natuurgebied.
Kleurt jouw tocht buiten de toegankelijke paden? Dan
heb je toestemming nodig van de eigenaar van het bos
of natuurgebied. Ken je de eigenaar niet, informeer dan
bij de gemeentelijke groendienst of bij het Agentschap
voor Natuur en Bos van de provincie waarin het gebied
is gelegen. Gaat het om een domein van het Agentschap
voor Natuur en Bos, dan kan je heel eenvoudig online
een toestemming aanvragen via www.steunpuntjeugd.be/
bosennatuur. Doe dit minstens 14 dagen voor je op tocht
gaat.
In ons land is het ontzettend moeilijk om helemaal volgens
de regels nog op rechtdoortocht te gaan. Je kan een
kort stukje rechtdoor op kompas (bijvoorbeeld doorheen
een speelzone) wel makkelijk als afwisseling voorzien
binnen een andere tochtformule.

Ben je van plan om pijltjes op te hangen in bossen of natuurgebieden? Dat mag
als de datum van de tocht erop staat en de organiserende vereniging, met naam
en adres van de verantwoordelijke. Bijkomende voorwaarden zijn natuurlijk dat
je geen schade veroorzaakt en dat je de wegaanduidingen na de tocht weer
verwijdert. Gebruik je materiaal uit het bos zelf om de tocht uit te zetten (dennenappels,
takken, tekenen in de aarde…) of krijgt de laatste (groep) als opdracht
de wegwijzers mee te nemen, dan wordt dit vanzelf een stuk makkelijker!
Veel meer over tochten lees je in het Tochtenboek, een uitgave van Chirojeugd
Vlaanderen. Tips en informatie over trage wegen – waar je geen gemotoriseerd
verkeer tegenkomt – vind je op www.tragewegen.be.
EEN KAMPVUUR NATUURLIJK!
Het kampvuur is voor de meeste kinderen nog steeds een vurig hoogtepunt van
hun kamp. En dat willen we graag zo houden! Maak vooraf goede afspraken met
de eigenaar van het kampterrein en vraag ook na of de gemeente regels oplegt
voor kampvuren (politiereglement, brandweer).
Is er geen vaste kampvuurplek voorzien, kies dan zorgvuldig je vuurplaats. Hou
een veilige afstand van bomen, struiken en tenten, en kijk uit voor overhangende
takken. Let ook op de windrichting. Maak de kampvuurkring volledig vrij van
brandbaar materiaal en boord deze af met droge keien. In maagdelijk gras spit
je een cirkel graszoden uit. Leg deze aan de kant en hou ze vochtig, dan kan je
hiermee de kampvuurplaats achteraf weer mooi herstellen.
Ligt je vuurplaats op minder dan 100 meter van een bos of natuurgebied?
Dan heb je altijd toestemming nodig van het Agentschap voor Natuur en Bos.
Die kan je vooraf aanvragen via het online formulier voor machtigingen op
www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur.
Tijdens een hittegolf of als het heel erg droog is, kan er een algemeen verbod
gelden om vuur te maken. Terecht, want het risico op bosbranden is dan reëel!
Contacteer daarom ook altijd de plaatselijke boswachter voor je vuur maakt.
Maak nooit vuur zonder een voorraad bluswater en/of bluszand in de buurt.
En experimenteer niet met vuurwerk of benzine. Daar zijn al te veel ernstige
ongelukken mee gebeurd.
Gebruik alleen onbehandeld, zelf gesprokkeld hout, of vraag houtafval aan een
houthandelaar. Brand in geen geval geschilderd hout, vezelplaten of ander
verlijmd hout. Dat geeft giftige rook en vervuilt onze lucht.
Maak vooraf goede afspraken over het sprokkelen van brandhout en zorg er
steeds voor dat je toestemming hebt van de eigenaar van het bos. Voor hem is
het echt niet fijn als zijn brandhoutvoorraadje voor de komende winter wordt
gepikt. En voor kevers en paddenstoelen breken lastige tijden aan in een bos

waar alle dood hout is weg geroofd… Voor sprokkelen in
openbare bossen moet je een machtiging hebben
van het Agentschap voor Natuur en Bos
(www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur). In elk geval bel je
best even met de plaatselijke boswachter. Zijn telefoonnummer
krijg je bij het ANB van de provincie.
Je merkt dat voor kampvuren in de omgeving van bossen
of natuurgebieden afspraken met de kampeigenaar alleen
niet volstaan. Voor de vaste kampvuurplekken op de
permanente kampplaatsen is er wel een vereenvoudigde
regeling op komst, waarbij de jeugdgroep zelf geen
machtigingen (voor kampvuur en voor hout sprokkelen)
meer hoeft aan te vragen, maar enkel afspraken hoeft te
maken met de kampeigenaar en de plaatselijke
boswachter.
Maak ten slotte goede afspraken met leiding en kinderen
over de veiligheid en vermijd dat ze gras, papier en afval
op het vuur gooien. Zorg er na afloop voor dat het vuur
helemaal is uitgedoofd en niet verder kan smeulen.
Herstel de vuurplaats in de oorspronkelijke staat.
VLOTJES OP TOCHT
Een avontuurlijke uitdaging is een vlottentocht in de
natuur, op een zelfgebouwd vlot. Wist je dat zelfs zo’n
zelfgemaakt vlot onder de categorie ‘pleziervaartuigen’
valt, net zoals opblaasboten, kano’s, kajaks, surfplanken
en roeibootjes? Je mag er niet overal mee varen. Met al
deze plezierige vaartuigen mag je de Vlaamse ‘onbevaarbare’
waterlopen op, tenzij dat uitdrukkelijk is verboden.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan beken en oude rivierarmen
waarop niet met boten wordt gevaren. Gemotoriseerde
vaartuigen zijn verboden op deze onbevaarbare
waterlopen.

EEN NACHTJE KAMPEREN IN
HET BOS
In bossen en natuurgebieden mag je niet zomaar je tentje
opslaan. Je moet hiervoor toestemming hebben van de
eigenaar van het gebied en bovendien een machtiging
hebben van het Agentschap voor Natuur en Bos (online
aan te vragen via www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur).
Sinds het toegankelijkheidsbesluit van 5 december 2008
kunnen eigenaars van grote bos- en natuurgebieden
bivakzones aanduiden. Deze kleinschalige kampeerzones
zijn enkel te voet bereikbaar en je mag er niet langer dan
48 uur kamperen met maximaal 10 personen in hoogstens
3 tentjes. De natuur komt hier op de eerste plaats.
Hou het dus vooral rustig en netjes, en geniet met volle
teugen van de omgeving.
Bij het schrijven van deze brochure waren er nog nergens
bivakzones aangeduid, maar we verwachten dat er in
de toekomst wel enkele zullen verschijnen in de grote
aaneengesloten bossen en natuurgebieden.
Een bivakzone herken je op het terrein aan het bivakzonepictogram.
Kamperen in het midden van een bos of natuurgebied is
ongetwijfeld een fantastische ervaring, maar hou dit ‘for
special occasions’. Laat de gewone en de zeldzame
dieren die hier wonen hun nachtrust en sla je tenten
liever op op een daarvoor uitgerust kampterrein.

10
WALLONIË

GEEN KAMP ZONDER
BOSSPEL?
Bij de keuze van een kampplaats is een vlakbij gelegen
bos waarin kan worden gespeeld van groot belang. Ga je
op kamp in Wallonië (inclusief de Oostkantons), dan zorg
je best voor een toelating om in een bos in de buurt van
je kampterrein te spelen gedurende je volledige kampperiode.
Daarvoor vul je het aanvraagformulier voor
spelen in Waalse bossen in en stuur je het voor 1 mei op
naar de Waalse bosadministratie (info op
www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur).
Nieuw: speelzones ook in Wallonië
Sinds de nieuwe boswetgeving in Wallonië (Code
Forestier, 15 juli 2008) worden ook in Waalse bossen
‘speelzones’ afgebakend. Let op: in Wallonië verstaat
men onder ‘speelzones’ iets heel anders dan in Vlaanderen!
Om te spelen in deze speciaal voor jeugdgroepen
aangeduide zones moet je toch nog schriftelijk je activiteit
melden bij het Waalse bosbeheer. Dit kan nog tot 15
dagen voor je activiteit. Voorlopig zijn er nog weinig van
deze ‘zones de libre accès’ te vinden. Er is ook (nog) geen
website waar je – zoals voor de Vlaamse speelzones
– zelf kan opzoeken of er speelzones in de buurt van je
kampplaats liggen.
Veruit het makkelijkste is dus om gewoon elk jaar voor
1 mei je aanvraag op te sturen om gedurende heel je
kamp te kunnen spelen in het dichtstbijzijnde bos
(speelzone of niet).
De bovenstaande mogelijkheid om toelating te krijgen
om vrij in een bos te spelen gedurende de volledige
kampperiode, is er enkel voor groepen waarvan de
koepel een afsprakennota met het Waalse Bosbeheer
heeft onderschreven. Je vindt de lijst van de ondertekenaars
op www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur bij
‘Wallonië’. Behoort jouw groep hier niet toe, dan moet
je in principe voor elke activiteit in het bos een aparte
aanvraag indienen bij de plaatselijke ‘chef du
cantonnement’. Je vindt de adressen op
www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur.
11

PRIVÉBOS MET JAGERSAUS
Ga je stappen, gebruik dan de toegankelijke wegen en paden. In Waalse bossen
vind je vaak het bord ‘Accès interdit, propriété privée’ (Verboden toegang, privéeigendom)
op je weg. Er wordt ook heel wat gejaagd, dus negeer in geen geval
de aanduidingen ‘Chasse’ (jacht). In principe wordt hier steeds bij vermeld wanneer
de jacht precies doorgaat.
EEN SPETTERENDE KAJAKTOCHT
Op kamp vlakbij de Lesse, Ourthe of Semois? Met de groep kajakken of kanovaren
kan op een aantal Waalse rivieren het hele jaar door. Langs deze waterlopen
kan je dan ook kajaks huren en ze een heel eind stroomafwaarts weer inleveren.
Tijdens droge zomers staat er soms te weinig water, waardoor het tijdelijk verboden
is om te varen. Sommige rivieren mag je helemaal niet bevaren, andere
enkel tussen 1 oktober en 15 maart (de start van de forelvisvangst). Wil je vooraf
even checken, bel dan naar het gratis nummer ‘info-kayak’ op 0800 13845.
Je kan ook surfen naar de portaalsite van het Waalse gewest
http://environnement.wallonie.be (kies ‘nature et forêts’ en vervolgens ‘site
kayaks’).
Je vindt er een duidelijk kaartje en kan er in een paar seconden checken of
kajakken op een bepaalde rivier op dat moment is toegelaten.
DAMMEN BOUWEN
Ligt er een snelstromende beek langs je kampplaats, dan wordt het bouwen van
dammen zonder twijfel een populaire uitdaging. Het afdammen van beken is
echter verboden. Zorg er daarom voor dat je de gebouwde dam weer voldoende
open maakt. Zo kunnen vissen doorzwemmen en kan het water weer snel
wegstromen als dat nodig is. Na een fikse regenbui wil je toch niet meemaken
dat door je dam het hele kampterrein onder water loopt!
12

BRUSSEL
13

GROEN IN BRUSSEL?
Als voetganger mag je op Brussels grondgebied overal het groen in. De uitzonderingen:
buiten de paden in de natuur- en bosreservaten, buiten de paden in
beschermingszones, op ruiterpaden en fietsroutes.
Let op! Sinds 15 november 2008 zijn ook in het Brusselse gedeelte van het
Zoniënwoud speelzones afgebakend. Organiseer je een bosspel, doe dit dan
liefst binnen deze speelzones. In het Vlaamse gedeelte van het Zoniënwoud
bestaan al langer speelzones. Zoals in andere Vlaamse bossen mag je alleen
binnen deze zones vrij spelen zonder toestemming te vragen.
Maar Brussel heeft veel meer groen dan alleen het Zoniënwoud! Leefmilieu
Brussel (BIM) maakte voor het Brussels gewest een overzichtskaart van de
speelzones in het Zoniënwoud, maar ook van alle andere groene ruimtes en
parken waarin je kan spelen. Ga zeker eens op ontdekking in een minder bekend
park of bos! De kaart geeft zelfs aan welke gebieden erg druk zijn en welke heel
weinig gekend zijn. Deze plattegrond op posterformaat kan je gratis aanvragen
door te mailen naar jeugddienst@vgc.be. Digitaal vind je hem op www.steunpuntjeugd.be/bosennatuur
(kijk bij ‘Brussels gewest’). Meer informatie vind je via
www.leefmilieubrussel.be of bel 02 775 75 75.
TENTEN EN EVENEMENTEN
Organiseer je een activiteit met meer dan 150 deelnemers? Geef dan zeker
Leefmilieu Brussel minstens 48 uur vooraf een seintje op 0497 599 987 of mail
parcinfopark@ibgebim.be.
Organiseer je een activiteit waarbij je een tent, podium of andere infrastructuur
wil plaatsen, dan heb je vooraf toelating nodig van Leefmilieu Brussel via
0475 472 916 of mail mgh@ibgebim.be.
14

WE WANT MORE!
Alle – maar dan ook alle – regelgeving relevant voor
je kamp vind je terug je in ‘Loslopend Wild’,
een publicatie van Steunpunt Jeugd (2009).
Bestellen kan via www.steunpuntjeugd.be
(kijk bij ‘Publicaties’). In het eerste boek vind je alles
voor de organisatie van jeugdkampen, een tweede
boek focust op milieuvriendelijke en energiezuinige
kampen in de natuur. Tips en zelfs kant-en-klare
downloads voor een natuurvriendelijk kamp krijg je
online op www.Kamp4Nature.be.
Wil je werk maken van groene speelplekken in je
gemeente, lees dan ‘Jeugd bij Bosjes’, het inspiratieboek
voor groene speelruimte. Je krijgt praktische
informatie voor de aanleg en (her)inrichting
van avontuurlijk speelgroen, argumenten om je
gemeentebestuur of terreinbeheerder te overtuigen,
enzovoort.
Kan het speelterrein aan jouw jeugdlokaal een remake vol natuur en
avontuur best wel gebruiken, en is jouw jeugdvereniging bereid om de
handen uit de mouwen te steken? Surf dan naar Speelgroen.lne.be.
Tips en acties voor Goe Spelen! vind je op www.goegespeeld.be. Het boek
‘Buiten Benen, handboek voor natuurvriendelijk spelen’ bevat een schat
aan spellen met een hart voor de natuur en de seizoenen, concrete tips en
allerhande weetjes.
Voor meer informatie over (speel)bossen kan je terecht bij de Vereniging
voor Bos in Vlaanderen (www.vbv.be); voor natuur(reservaten) contacteer
je Natuurpunt vzw (www.natuurpunt.be). Het Agentschap voor Natuur en
Bos (www.natuurenbos.be) is de verantwoordelijke overheidsdienst voor
bossen en natuur in Vlaanderen.
15

DEZE BROCHURE MAAKT JE WEGWIJS IN DE NIEUWE
REGELGEVING VOOR SPELEN IN BOS EN NATUUR, VOOR
VLAANDEREN, WALLONIË EN BRUSSEL. WE PLUKTEN
DE REGELS RELEVANT VOOR JEUGD(WERK) UIT DE
WETTEKSTEN EN PRESENTEREN ZE JE OP EEN BLAADJE.