Ademen & slikken = verslikken - Bitloos

M e n n e n • B e l e m m e r t h e t b i t d e a d e m h a l i n g ?
Ademen & slikken = ver
Een paard kan niet tegelijkertijd ademen en slikken. Als een paard ademhaalt onder het lopen,
wordt de slokdarm afgesloten en de luchtpijp helemaal opengezet. Theoretisch bezien zou de door
het bit opgewekte kauwreflex, die maakt dat het paard wel moet slikken, een rij- of menpaard
veel energie moeten kosten. En dat zou weer betekenen dat een bitloos gereden paard met minder
inspanningen zijn werk kan doen. Maar zou dat ook werkelijk zo zijn? Madeleine Calkoen vond
mendurancemenner Jos Bodewes bereid de theorie aan de praktijk te toetsen.
Wetenschappelijk onderzoek in
Amerika door dr. Hilary Clayton
heeft duidelijk gemaakt dat een
paard met een bit in gewoon kan slikken.
Prof.dr. Robert W. Cook heeft wetenschappelijk
aangetoond dat een bit in de paardenmond
een automatische kauwreflex oproept,
waarbij speeksel wordt aangemaakt. Een
paard kan niet door zijn mond ademhalen
zoals een mens. Hij heeft ook geen huig
waarmee hij zijn luchtpijp kan afsluiten als
hij eet. Als een paard niet eet, maar ademhaalt
onder het lopen, wordt de slokdarm
wel afgesloten en de luchtpijp helemaal
20 MenSport nr. 08 2008
opengezet. Cook toonde in zijn wetenschappelijke
publicaties aan, dat het bit door het
oproepen van de kauwreflex een conflict in
de keel veroorzaakt, omdat het paard moet
ademhalen om te lopen, dus zijn luchtpijp
niet kan afsluiten, maar ook tegelijkertijd
moet slikken, waardoor zijn luchtpijp open
moet staan. Dat conflict kost het paard een
heleboel energie en maakt dat het ademhalen
‘zwaar werk’ is.
Als we een paard dus zonder bit zouden
laten lopen, zou hij gemakkelijker kunnen
ademhalen. Als consequentie zou een mindere
inspanning een lagere hartslag moeten
opleveren, evenals een lagere ademhalingsfrequentie
en temperatuur.
MenSport wilde wel eens weten of dat in de
praktijk inderdaad zo is en vond menner Jos
Bodewes bereid om met zijn mendurance
getrainde paard eens te bekijken of er verschillen
te constateren vallen in het rijden
met en het rijden zonder bit.
In overleg met Jos en zijn vrouw Agnes
stelden we een trainingsrondje vast rond
de manege in Onstwedde, van waaruit
menig (m)endurancewedstrijd gestart wordt.
Dierenarts Tineke Fluit zou alle waarden als
hartslag, temperatuur en ademhaling vast-

slikken
stellen aan het begin en aan het eind van
het traject. Foto’s voor MenSport zouden
worden gemaakt door de journalist/fotograaf
en enduranceruiter Ineke Westers, die in de
resultaten geïnteresseerd was.
De test De ochtend is nog koel met wat
sluierbewolking als we kennismaken met
Vibora, een zesjarige KWPN-merrie met de
afstamming V. Ganges en VM. Fabricius,
een kleine merrie met tuigpaardbloed. Jos
en Agnes rijden klasse 2-wedstrijden met
afstanden van 60 km. Er staat dus een zeer
goed getraind paard voor de wagen. Jos
beschikt over een hartslagmeter op zijn
paard en kan op zijn marathonwagen de
waarden aflezen. We spreken af dat er een
trainingsrondje van 9,6 km in totaal wordt
gereden met het manegeterrein als start
en finish. De eerste kilometer zal worden
gestapt, de hartslag aan het eind van het
staptraject wordt afgelezen vanaf de wagen.
Daarna wordt er doorgedraafd tot een halve
kilometer voor de manege, zodat de aanspanning
in stap het terrein weer opkomt.
De draf wordt alleen even onderbroken
om een paar bruggetjes in stap te nemen
wegens gladheid. Vibora zal in haar eigen
tempo lopen, omdat alleen op die manier
een vergelijking gemaakt kan worden met
een rondje zonder bit. Voor Vibora wordt
ingespannen, neemt Tineke Fluit de beginwaarden
op. De buitentemperatuur is rond
de 19 graden.
Het duurt een klein uurtje voor de aanspanning
bij de veewagen terugkomt. Alle
gemeten waarden worden genoteerd en
Vibora wordt uitgespannen. Jos had tevoren
gevraagd of zijn paard misschien niet eerst
aan de bitloze menneusriem zou moeten
wennen, maar uit ervaring kunnen we hem
geruststellen dat zoiets niet nodig is.
We passen de neusriem en bij dit mooie kleine
hoofdje is de cobmaat de meest passende.
Vibora begint met neusriem aan uitgebreid
te grazen. We gunnen haar een rustpauze,
waarna Jos met de leidsels en het tuigschoftje
op even wat rondstapt achter zijn paard
om te ervaren hoe het sturen hiermee aanvoelt.
Vibora loopt lekker ontspannen voor
hem uit. Voor zij weer voor de wagen wordt
gezet, worden alle beginwaarden opnieuw
vastgesteld. De buitentemperatuur is inmiddels
zo’n vier graden geklommen en de zon
heeft vrij spel. Dierenarts Tineke Fluit waarschuwt
dat deze hogere temperatuur duidelijk
zijn invloed zal hebben op de waarden
nu en straks van Vibora. Jos rijdt even een
rondje over het terrein om ook zo de reactie
van Vibora te peilen. ,,Het voelt niet anders
aan dan met een bit!” roept hij al. ,,Ze loopt
er lekker ontspannen bij,” geeft Agnes als
commentaar. Het loopt inmiddels al tegen
twee uur en het is behoorlijk druk op de
wegen geworden vanwege het schitterende
weer. Wij achterblijvers hebben absoluut
geen idee wat het worden gaat met de hartslag
en lopen nieuwsgierig de aanspanning
tegemoet als ze het terrein weer oprijden.
Bitloze ronde We constateren een
aanzienlijk verschil met de ochtendrit met
een zeer positieve uitslag voor deze bitloze
ronde.
,,Twee dingen zijn me opgevallen,” zegt Jos.
,,Ten eerste die enorme ontspanning van
Vibora. Maar ook haar hals zat zo los, dat
ze op haar dooie gemakje alle kanten op
Waarden en getallen
De beginwaarden zijn mooi laag voor
de start om 11.30 uur. Ademhaling
28, hartslag 31 en temperatuur 37,6.
Begonnen wordt met een volle kilometer
stap, wat een hartslag opleverde van 63,
waarna het draftraject begint. Het gehele
traject bedraagt 9,6 km.
Na een klein uurtje komt de aanspanning
terug met de volgende waarden:
ademhaling 28, hartslag 72 (na het stappen
van 500 meter) en temperatuur 38,6.
Beginwaarden om 13.45 uur. De hartslag
is nu 34 en de temperatuur 38,2. Beide
dus hoger dan ’s ochtends. De ademhaling
is lastig te meten, omdat Vibora
door iets in de omgeving wordt afgeleid
en zich niet normaal laat tellen.
Teruggekomen na het bitloze rondje
blijkt de hartslag na de halve kilometer
stap op 63 te staan, de temperatuur op
38,6 en de ademhaling op 28. Rekening
houdend met de gestegen buitentemperatuur
en de hogere beginwaarden, is de
uitslag dus zeer positief. Te meer daar de
hartslag binnen een minuut na binnenkomst
zakt en razend snel verder naar
beneden gaat.
liep te kijken. En er viel een hoop te beleven
wegens de drukte, waardoor we er niet korter
over deden dan vanochtend. Het tweede
was dat ze nu in een constant tempo liep,
met veel minder variatie dan vanochtend,
terwijl ik haar vaker moest terugnemen vanwege
al dat verkeer. Ik vond het sturen zonder
bit wel wat zwaarder dan met bit, maar
misschien is dat ook gewenning. Verder zag
ik onderweg dat de hartslag zo gemiddeld
10 tot 15 slagen per minuut lager uitviel dan
MenSport nr. 08 2008 21

M e n n e n • B e l e m m e r t h e t b i t d e a d e m h a l i n g ?
vanochtend. Vooral dat korte stukje stappen naar de veewagen liet
de hartslag al zo zakken, dat ik Vibora op een wedstrijd direct voor
de veterinaire controle zou kunnen aanbieden en door had kunnen
gaan.”
De hartslag zakte per minuut enorm in die paar minuten stilstaan
bij de veewagen. Opvallend was verder dat Vibora onder het tuig
wel nat was, maar op de hals en het lijf niet.
,,Ik vind dit een heel mooi resultaat,” stelt Tineke Fluit. ,,Het paard
heeft twee rondes moeten lopen, waarbij de omstandigheden de
tweede keer veel slechter waren dan de eerste keer, door de warmte
en de drukte. Haar lichaamstemperatuur was al hoger toen ze vanmiddag
vertrok. Dat ze dan terugkomt met dezelfde waarde van die
van vanochtend zegt dan heel veel positiefs. Hetzelfde geldt haar
ademhaling. Maar die lage hartslag is toch wel zeer opvallend.”
Ineke Westers voegt er nog aan toe: ,,Zelf rijd ik met endurance,
net als andere ruiters, meestal bitloos. Dat doe ik eigenlijk puur om
mijn paarden ter wille te zijn, want dan kunnen ze makkelijker eten
en drinken onderweg en bij de groompunten. Maar nu zie ik dat
het voor de hartslag wel degelijk verschil uitmaakt. Dat vind ik een
hoogst wetenswaardige uitkomst.”
De gemiddelde snelheid die Jos rijdt terwijl zijn paard zelf zijn
eigen tempo mag zoeken is ongeveer 11/12 km per uur. Omdat zijn
paard bitloos langere passen maakt, legt de merrie het rondje in een
iets korter tijdsbestek af, ondanks de grotere drukte op de weg. Jos
verwacht dat als hij bitloos de trainingssnelheid van 15 km per uur
zou doen, de hartslag rond de 130-140 slagen per minuut zou zijn,
dus zeker 10 tot 15 slagen lager per minuut dan met een bit op deze
snelheid. Hij schat ook in dat de snelheid gemiddeld 1 tot 2 km per
uur hoger zal liggen, als hij de hartslag zou gaan rijden die normaal
met een bit gereden wordt. ,,En zo veel sneller is op lange afstanden
vrij veel!” stelt Jos. ,,We gaan het zeker in de praktijk testen!”
tekst: Madeleine Calkoen,
foto’s: Ineke Westers
Heeft u na het lezen van dit artikel zin gekregen om ook bitloos te
mennen? De ‘bitloze’ neusriem is te verkrijgen via Ideal Equestrian
en kost € 27,50.
Figuur 3: schematische tekening die de ademhalingsdoorgang
laat zien vanaf de neus tot de luchtpijp A) tijdens snel ademen, B)
tijdens slikken.
Verklaring van de cijfers: 1. neusholte; 2. mondholte;
3. nasale deel van de keel; 4. tong; 5. strottenhoofd; 6. slokdarm;
7. luchtpijp; 8. orale deel van de keel.
Verklaring van de letters: a. arytenoïde (bekervormig)
kraakbeen (‘ klep’ ); b. epiglottis of strotklep; c. ostium
intrapharyngium ‘ knoopsgat’ ; d. lagyngopharynx ‘ voedselkanaal’
; e. zacht verhemelte
Tijdens arbeid zakt het zachte verhemelte (e) om het orale gedeelte
af te sluiten en het nasale gedeelte(3) te vergroten. De kraakbeenklep
(a) rijst omhoog om te voorkomen om de slokdarm (6) af te
sluiten en het strottenhoofd (5) te openen. De strotklep (b) zakt
naar beneden om een afsluiting te maken samen met het zachte
verhemelte (e) en om de binnenstromende lucht makkelijke doorgang
te verlenen, wat minder duidelijk is aangegeven op deze
schematische tekening. Het strottenhoofd sluit nu mooi aan in
het knoopsgaatje (c) van het zachte verhemelte. Als een paard
droogvoer eet of drinkt gaat het zachte verhemelte omhoog om te
voorkomen dat er voedsel of water terugvloeit in de neusholte. De
kraakbeenklep (a) zwaait naar beneden om de slokdarm (6) te openen
en het strottenhoofd (5) af te sluiten, zodat voorkomen wordt
dat voedsel of vocht de longen binnendringen. Als laatste zwaait
het strotklepje (b) terug over de kraakbeenklep (a) om het strottenhoofd
(5) ‘op het nachtslot te zetten’ .
22 MenSport nr. 08 2008