Paul Hazebroek Strijders tegen eenzaamheid - Noom

Paul Hazebroek
Strijders
tegen
eenzaamheid
Gesprekken over betrokkenheid
bij een groot maatschappelijk probleem

Colofon
Dit boekje is gepubliceerd ter gelegenheid
van de Week tegen Eenzaamheid 2011
in opdracht van Coalitie Erbij.
Tekst en portretfoto’s
Paul Hazebroek
Grafische vormgeving
Rolf Hermsen,
GITS (gitsamsterdam.nl)
Realisatie
Mariëtte Heres,
Warner Strategy & Fundraising
Druk en afwerking
Drukkerij Sintjoris, Gent

Inhoud
Voorwoord 3 7
Sociaal isolement is niet alleen een privézaak Anja Machielse 3 8
Eenzaamheid pak je bij de bron aan, niet in het eindtraject Jeanette Rijks 3 14
Oudere met student op kamer zie je opleven SOlink 3 20
Mythes over eenzaamheid moeten van tafel Jenny Gierveld 3 26
Compassie moet je tegenwoordig organiseren Jan Ruyten 3 32
Coalitie moet meer smoel krijgen in wijk en buurt Jan van den herik 3 38
Avondje uit houdt eenzame oudere geestelijk actief Vier Het Leven 3 44
Een Chinees die eenzaam is schaamt zich George Wong 3 50
Eten is bij ons bedoeld als bindmiddel Ruud Pluijter 3 56
Iemand redden lukt niet, voor hem zorgen wel Henny Tinga 3 62
Strijd tegen eenzaamheid gebaat bij authentieke aanpak YD+I 3 68
Een maatje is geen hulpverlener, eerder vriend Match 3 74
Zorg aan boord is zoals die aan wal zou moeten zijn Jolanda van de Lagemaat 3 80
Coalitie Erbij 3 87

Voorwoord
Meer dan 1 miljoen volwassen Nederlanders geven aan zich sterk eenzaam
te voelen. De verwachting is niet dat het aantal mensen met
eenzaamheidsklachten de komende tijd zal afnemen. Niet alleen het
grote aantal waar we over praten is een probleem. Eenzaamheid
brengt behalve een rotgevoel ook een vergroot risico op lichamelijke
en/of psychische klachten met zich mee.

Strijders tegen eenzaamheid
Anja Machielse
8

Sociaal isolement
is niet alleen
een privézaak
Hoe komt het dat mensen sociaal geïsoleerd raken? Hoe redden ze
zich vervolgens? En welke rol hebben overheden en hulpverleners
op dit punt? Dat zijn vragen die Anja Machielse zichzelf stelt als
onderzoeker van het Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie
(LESI) van de Universiteit Utrecht: “Sociaal geïsoleerden laat je niet
in de kou staan.” 3
9

Strijders tegen eenzaamheid
To r e n k a m e r
Zich de rest van haar leven in een torenkamertje alleen nog verdiepen
in het werk van beroemde filosofen als Kant en Schopenhauer. Die gedachte
is wel eens bij haar opgekomen, bekent ze lachend. Haar krappe werkkamer
met wijds uitzicht negentien hoog in het Van Unnik-gebouw op de Uithofcampus
van de Universiteit Utrecht lijkt wel een beetje op een torenkamer.
Maar op haar bureau bewijst haar recente publicatie, ‘Sociaal isolement bij
ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak’ (2011), dat Anja Machielse
(54) als onderzoeker met beide benen in het alledaagse leven staat: “Ik wil
met mijn werk vooral praktisch iets teweegbrengen.”
Etappes
Machielse is zelf ook filosoof. Haar studie deed ze in twee etappes,
voor en na een werkend bestaan als personeelsfunctionaris bij uitgeverij VNU
en als zelfstandig organisator van congressen en festivals: “Op een gegeven
moment kreeg ik toch meer behoefte aan inhoud.” Ze pakte haar filosofiestudie
weer op en werd onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. In 2006
promoveerde ze in de sociale wetenschappen: “Ik heb een natuurlijke neiging
om mij aangetrokken te voelen tot mensen waarmee het niet goed gaat.”
Snijvlak
Als filosoof is ze geboeid door de vraag naar een rechtvaardige samenleving.
Wanneer is iets niet louter een privéaangelegenheid maar ook een maatschappelijk
vraagstuk: “Dat snijvlak fascineert mij. Want dan heb je het over de
ethische vraag of een overheid zich met zo’n privédomein moet gaan bemoeien.”
De Amerikaanse twintigste-eeuwse denker John Rawls inspireerde haar. Vooral
diens ideeën over ongelijkheid en het verschil in mogelijkheden voor mensen
als gevolg van sociale en culturele invloeden, zetten haar aan het denken.
Twintig jaar
Uit haar afstudeeronderzoek naar sociaal-economische gezondheidsverschillen
blijkt al haar belangstelling voor het onderwerp: “Onderzoekers
toonden recent nog aan dat de gezonde levensperiode van mensen in lagere
sociale milieus gemiddeld twintig jaar korter is dan bij mensen uit hogere
klassen. Je denkt dat we in onze moderne samenleving allemaal dezelfde kansen
hebben om gezond oud te worden, maar dat is dus nog altijd niet zo. Mij
interesseert dan de vraag tot hoever mensen zelf verantwoordelijk zijn voor
hun levensstijl en voor hoever die bepaald is door wat ze van thuis meekregen.
En wat je daar dan als overheid aan kan doen.”
10

Sociaal isolement is niet alleen een privézaak Anja Machielse
Buffer
Als onderzoeker richtte ze zich de afgelopen veertien jaar op sociale
contacten, vooral op mensen die zo’n netwerk niet hebben. Machielse: “Eenzaamheid
hoort bij het leven. Ook zelf heb ik ervaren dat je in bepaalde omstandigheden
eenzaam kunt zijn, met een verbroken relatie in het verleden en
met nu een dementerende vader. Maar ik kom uit een fijn gezin en de contacten
die ik heb, voelen aan als een veilige buffer. Als mij iets overkomt, sta ik
er niet alleen voor. Maar hoe zit het met mensen die dat allemaal niet hebben,
die er wel alleen voorstaan? Wat ging er mis in hun leven? En hoe redden ze
zich nu? Dat intrigeert mij.”
Milieu
Een studie waar ze eind jaren negentig aan meewerkte, toont aan dat
voor het welbevinden van mensen een sociaal netwerk even belangrijk is als
een goede gezondheid. Machielse: “Voor mij rees toen de vraag in welke mate
het wel of niet hebben van zo’n netwerk beïnvloed wordt door de omstandigheden
waarin je bent opgegroeid en of de overheid mensen zonder netwerk
moet bijstaan.”
Pionier
Machielse: “Ik ben denk ik een pionier geweest met mijn opvatting
dat sociaal isolement niet alleen een privézaak is. Het is ook een maatschappelijk
vraagstuk dat direct te maken heeft met de manier waarop onze samenleving
zich heeft ontwikkeld. Veel mensen zijn blij met de individualisering.
Daardoor kunnen ze hun eigen keuzes maken. Maar als dat je niet
lukt, kom je in de maatschappij zoals die nu is ingericht wel echt op jezelf
te staan.”
Onvermogen
Na een landelijk onderzoek naar de sociale netwerken van Nederlanders
neemt ze in haar boek ‘Niets doen, niemand kennen’ (2003) een duik ín
de levens van contactarme mensen. Machielse: “Het landelijk onderzoek gaf
een algemeen beeld van de betekenis van die netwerken en van de oorzaken
en gevolgen van sociaal isolement. Ik wilde er toen achter komen hoe sociaal
geïsoleerde mensen zélf tegen hun wereld aankijken, hoe ze met hun onvermogen
omgaan. Daar was nog weinig over bekend. Terwijl je het over zes procent
van alle Nederlanders hebt.”
11

Strijders tegen eenzaamheid
Kracht
Al interviewend verbaasde ze zich over de grote verschillen in levens
die ze achter bijna honderd voordeuren aantrof. Machielse: “Binnen tien interviews
was het beeld van tafel dat ik had van alleen maar zielige mensen die
verslagen achter de geraniums zitten. Veel sociaal geïsoleerde mensen vinden
zichzelf helemaal niet zielig. Mij viel juist hun enorme kracht op, waardoor
ze het in hun eentje toch rooien. Door op straat met Jan en Alleman een praatje
te maken om zo de behoefte aan contact te compenseren, of door ’s nachts
te gaan leven om juist met niemand nog wat van doen te hebben. Die overlevingsstrategieën
verschillen enorm.”
Bingoavond
In haar proefschrift ‘Onkundig en Onaangepast’ (2006) laat ze zien dat
sociaal isolement en chronische eenzaamheid processen zijn die zichzelf versterken,
juist door de overlevingsstrategie van sociaal onhandige mensen:
“Zonder ingrijpen van buitenaf glijden mensen steeds verder af.” Ze pleit voor
meer maatwerk: ”Iemand die al jaren afgezonderd leeft, krijg je niet naar een
bingoavond. Die haal je niet meer uit dat isolement. Als hulpverlener boek je
dan een prima resultaat als je erger voorkomt. Door er voor te zorgen dat
iemands huis wordt schoongemaakt en er een maaltijddienst komt. Of door
erop toe te zien dat iemand op tijd naar de dokter gaat en zijn schulden
aflost. De vraag is hoe hoog je als samenleving de lat moet leggen.”
Overlap
Intussen maken verschillende gemeentes dankbaar gebruik van haar
indeling van sociaal isolement in verschillende gradaties. Machielse: “Mijn
typologie geeft aan welke soort interventie in een bepaald geval zinvol is en
welke niet. Vaak zijn interventies op meerdere terreinen noodzakelijk en
moeten die goed op elkaar aansluiten. Hulporganisaties werken vaak nog
langs elkaar heen, met ook vaak dezelfde soort activiteiten. In Rotterdam
proberen we nu bij de aanpak van social isolement door een betere afstemming
overlap en lancunes te voorkomen. Ook in de provincie Utrecht zijn we
daarmee bezig.”
Hele toer
De behoefte aan meer maatwerk valt volgens Machielse moeilijk te
rijmen met de trend in de zorg waarbij individuele ondersteuning van hulpbehoevenden
door beroepskrachten zoveel mogelijk wordt wegbezuinigd:
“Ik ben bang dat men te makkelijk vertrouwt op de inzet van meer vrijwilli-
12

Sociaal isolement is niet alleen een privézaak Anja Machielse
gers. In onze participatiemaatschappij zijn er juist steeds minder mensen met
tijd en aandacht voor hulpbehoevenden buiten hun directe familie en vriendenkring.
Ik denk dus dat het nog een hele toer wordt om te bewerkstelligen
dat die extra vrijwilligers er komen. Dat vraagt een mentaliteitsomslag waarbij
het weer normaal wordt dat we ons om ‘vreemden’ bekommeren.”
Cruciaal
Jongeren sociale stages laten volgen, noemt ze een goed middel om die
omslag te bewerkstelligen: “Als je al jong ziet dat er ook kwetsbare mensen
zijn, stel je jezelf eerder de vraag of je daar zelf een rol in kan vervullen.” Ze
waarschuwt ook dat sociaal geïsoleerden niet tussen wal en schip mogen vallen,
omdat ze weinig overlast opleveren en relatief onzichtbaar zijn: “Als het
uitgangspunt van de Wmo is dat mensen bij tegenslagen allereerst een beroep
moeten doen op hun eigen sociale netwerk, dan betekent dat ook dat je als
overheid mensen die minder vaardig zijn in het opbouwen van zo’n netwerk
niet in de kou laat staan. Dat vind ik echt cruciaal.”
w w w . l e s i . n l
13

Strijders tegen eenzaamheid
Jeanette Rijks
14

Eenzaamheid pak je
bij de bron aan,
niet in het
eindtraject
Een vereenzaamde tante vroeg tevergeefs om professionele hulp.
Voor Jeannette Rijks was dat het startschot voor een zoektocht
naar wat eenzaamheid precies is en hoe je mensen er vanaf kan helpen.
Met inmiddels de reputatie van eenzaamheidsdeskundige geeft
ze via internet cursussen aan mensen met eenzaamheidsklachten en
traint ze hulpverleners in het omgaan met eenzame mensen. Klanten
staan nog niet in de rij, “maar twintig jaar geleden ging er ook nog
niemand naar een fitnessschool”. 3
15

Strijders tegen eenzaamheid
Pijn
“Eenzaamheid is een reactie van je lichaam op het gebrek aan verbondenheid
met anderen.” Met die definitie bakent Jeannette Rijks (57) eenzaamheid
bewust af als een natuurlijke prikkel: “Eenzaamheid is niet een kenmerk van een
persoon. Je bént niet eenzaam. Je bént toch ook geen hoofdpijn?” Eenzaamheid
is volgens haar ook een soort pijn: “Het activeert dezelfde hersendelen als pijn.”
Oergevoel
Een oergevoel noemt ze het ook in een ruim twee uur durend gesprek
in haar “werkhol”, een ruime werkkamer in haar woning in het landelijke
Oudenbosch even boven Roosendaal. Ze geeft er een cursus voor mensen met
eenzaamheidsklachten en traint er hulpverleners in het omgaan met eenzame
mensen. De training geeft ze ook buiten de deur bij zorgorganisaties als
Humanitas en Sensoor.
Levensreddend
Rijks, gedreven: “Wie zegt dat hij zich nooit eenzaam voelt, liegt of is
rijp voor een inrichting.” In haar boek ‘De kracht van eenzaamheid’ (2008)
spreekt ze van een levensreddende kracht. Rijks: “Zonder eenzaamheid hadden
we geen besef van het belang van verbondenheid. Maar je moet eenzaamheid
wel snappen. Daar ligt het probleem. Veel mensen kunnen dat niet en
worstelen er hun hele leven mee.”
Pillen
Als eenzaamheidsdeskundige is Rijks een autodidact pur sang. De
woede die in haar opwelde toen elf jaar geleden een arts een bejaarde vereenzaamde
tante van haar afscheepte met een antidepressivum, was voor haar
het signaal om echt met eenzaamheid aan de slag te gaan: “Het idee dat iemand
met zoiets intiems bij z‘n huisarts aanklopt en dan met pillen het bos
in wordt gestuurd, maakte mij razend.”
Nadelig
Het voorval confronteerde haar met haar eigen eenzaamheid als kind en
met dat ze sindsdien in haar leven allerlei dingen had gedaan waarvan ze achteraf
besefte dat ze die deed om maar dat gevoel van eenzaamheid te ontlopen,
“dingen die eigenlijk nadelig voor mij waren”. Ze vroeg zich af wanneer eenzaamheid
voor de eerste keer toeslaat en wat je daar dan aan kan doen. Met
die wetenschap wilde ze andere mensen leren beter om te gaan met hun eigen
eenzaamheid.
16

Eenzaamheid pak je bij de bron aan, niet in het eindtraject Jeanette Rijks
Inzicht
Enig dieper inzicht in de menselijke roerselen had ze al dankzij een
onvoltooide studie psychologie twintig jaar eerder. Als student kwam ze er
ook achter dat ze niet uniek was in haar worsteling met eenzaamheid: “Vooral
onder eerstejaars is eenzaamheid enorm. In mijn eerste jaar waren er drie
zelfmoorden.” Naderhand deed een mislukt eerste huwelijk haar inzien dat
een scheiding mensen ook vaak onderdompelt in eenzaamheid.
Mer à boire
Om eenzaamheid echt te snappen, stortte ze zich in de uren dat ze vrij
was van de zorg voor haar gezin op het internet, op zoek naar alles wat er
maar over dit onderwerp was gepubliceerd. Rijks: “Inmiddels zitten de meeste
resultaten van wetenschappelijk onderzoek op internet achter slot en grendel.
Maar voor mij was het toen nog een mer à boire waar ik dankbaar gebruik
van heb gemaakt.”
Taboe
Met de informatie die ze achter de pc in haar toenmalige huis in Vlissingen
bijeen sprokkelde, gaf ze in 2004 haar eerste cursus, in de stadsbibliotheek
van Middelburg. “Wie zich eenzaam voelt is niet zielig maar moet er zelf wat
aan doen”, hield ze de paar mensen voor die er op afkwamen. Rijks: “Het was
maar een klein groepje. Mensen moeten voor zo’n cursus een hoge drempel
over. Met anderen over je eigen eenzaamheid praten is nog altijd taboe.”
Trigger
In alles wat eenzaamheid veroorzaakt, miste Rijks een gemeenschappelijke
factor: “Verlies je je partner, dan vindt men het logisch dat je je eenzaam
voelt. Maar veel vrouwen voelen zich na hun eerste bevalling ook eenzaam
en wie een nieuwe baan krijgt vaak ook, terwijl dat leuke, gewenste
dingen zijn. Hoe leg je dat uit?” Zo kwam ze op haar patroontheorie: “Iedere
keer als er een vertrouwd patroon in je leven verstoord raakt, negatief of
positief, is dat een trigger voor eenzaamheid.”
Schokkend
Ze raakte er van overtuigd dat mensen in hun eerste levensjaar wel of
niet goed leren omgaan met eenzaamheid. Rijks: “Ik kan het niet hard maken,
want het is niet onderzocht. Maar uit mijn gesprekken met cursisten bleek
dat veel van die mensen in hun eerste levensjaar onbewust een traumatische
ervaring hadden meegemaakt, zoals het overlijden van de moeder. Door ken-
17

Strijders tegen eenzaamheid
nelijk een gemis aan troost op dat moment hebben zij die schok toen niet
goed verwerkt.” Zelf onderging Rijks als zuigeling een zware operatie, in een
tijd dat ziekenhuizen ouders daar nog niet direct bij betrokken.
Zelfzorg
Ze baseert zich op Nederlands en internationaal onderzoek als ze zegt
dat twee derde van de volwassenen goed overweg kan met eenzaamheid: “De
resterende bijna veertig procent kan dat niet. Dat zijn dus vaak mensen waarbij
het volgens mij in het eerste levensjaar misging. Die hebben vaak het
gevoel dat ze nu eenmaal altijd eenzaam zijn geweest.” Ze pleit voor een aanpak
van eenzaamheid bij de “bron” in plaats – zoals nu – in het “eindtraject”.
Rijks: “Daarmee leg je de basis voor een betere zelfzorg en voorkom je dat
mensen in hun latere leven vereenzamen en depressief worden. Hoe eerder je
erbij bent hoe beter.”
Cru
Eenzaamheidsbestrijding is, vindt ze, nu nog teveel het werkterrein
van zorg- en welzijn. Rijks: “Cru gezegd komen we als maatschappij nu pas
in actie als echt blijkt dat iemand het niet zelf meer kan. Dan sturen we vrijwilligers
om die mensen van hun eenzaamheid af te helpen. Maar met regelmatig
een bezoekje en een leuk uitje bied je alleen afleiding. Waarmee ik niet
wil zeggen dat die organisaties en vrijwilligers maar moeten stoppen met wat
ze doen. Integendeel, die doen fantastisch werk waar ook niks vanaf mag.
Maar waar ik naar toe wil, is dat mensen in een vroeg stadium de kennis hebben
om zichzelf te kunnen helpen.”
Verbeterslag
Rijks: “Dus zorg er als overheid voor dat er op school een vak ‘omgaan
met jezelf’ komt. En zet eens een stel studenten bij elkaar om te horen wat
volgens hen een goede manier is om met eenzaamheid om te gaan. Vraag onderzoekers
om praktische tips. En misschien is er in onze opvoeding van kinderen
nog een verbeterslag mogelijk, moet er op het consultatiebureau extra
aandacht komen voor het belang van verbondenheid. Onderzoek dat eens.
Wat weten we nou eigenlijk van eenzaamheid bij kinderen?”
Pionier
Zelf schoolde Rijks zich in de voorbije jaren grondig in neurolinguïstisch
programmeren (NLP). De psychologie veegde destijds met deze begin
jaren tachtig uit de VS overgewaaide trainingsmethodiek de vloer aan bij
18

Eenzaamheid pak je bij de bron aan, niet in het eindtraject Jeanette Rijks
gebrek aan wetenschappelijk bewijs. Maar Rijks treedt als “pionier” graag
buiten de begane paden en vindt het juist een prima methode: “Met NLP leer
je hoe belangrijk het onderbewuste is bij het veranderen van je leven. Daarmee
kun je dus juist mensen met eenzaamheidsklachten goed helpen. Wie
mijn cursus of training heeft gevolg is ook altijd razend enthousiast.”
Fitness
Dat mensen nog niet voor haar cursus in de rij staan, wijt ze aan dat wie
echt last heeft van eenzaamheid de stap naar hulp vragen vaak niet durft te
zetten: “Daarom is het zo belangrijk dat we meer te weten komen over eenzaamheid
en er meer met elkaar over praten.” Dat dit toch al steeds meer
gebeurt, stemt haar hoopvol: “Twintig jaar geleden ging er nauwelijks iemand
naar een fitnessschool en nu bijna iedereen. Ik denk dat het met beter weten
hoe je als mens in elkaar zit ook die kant op gaat. Dat is ook mijn doel.”
www.jeannetterijks.nl
www.factor5.nl
19

Strijders tegen eenzaamheid
SOlink
20

Oudere met
student op kamer
zie je opleven
Vader Hein en ooms Kees en Hans van der Graaf zijn echte scheepsbouwers.
Maar zoon Brian gooit het over een andere boeg. Zijn
ondernemersbloed gaat sneller stromen van het bieden van een oplossing
voor eenzaamheid bij ouderen. Die oplossing heet SOlink:
Studenten Ouderen link: het bemiddelen tussen alleenwonende
ouderen en studenten die op zoek zijn naar een kamer. 3
21

Strijders tegen eenzaamheid
Groentesoep
Plaats van het gesprek: de bedrijfskantine van scheepswerf Graafship
aan de Dordtsche Kil. In de aangrenzende bouwhal zetten lassers een scheepscasco
in elkaar. Maar in de kantine gaat het nu over het matchen van senioren
en studenten, over dankbaarheid in de vorm van een pan groentesoep en over
dat het hoog tijd is dat de wetgever erkent dat bestrijden van eenzaamheid
een prestatie met economische waarde is.
Lacherig
Brian van der Graaf (21), na een ICT-opleiding nu projectleider van SOlink:
“Het idee ontstond in augustus 2009 toen we hier op een vrijdagmiddag
met elkaar met een drankje en een hapje de week afsloten. Op tafel lag een
krant met een groot artikel over dat meer dan een miljoen ouderen eenzaam
zijn en met vlak daaronder een bericht over het groeiende tekort aan studentenkamers.
Toen deden we met z’n allen nog lacherig over het beeld van een
feestende student die bij een chagrijnige bejaarde intrekt.”
Wolk
Maar de Van der Graafs lieten het idee niet los. Dat zijn bejaarde
schoonmoeder zich sinds de dood van haar man vaak eenzaam voelt, maakte
dat vader Hein van der Graaf meer oog kreeg voor het feit dat Nederland vergrijst:
“Er komt een grote grijze wolk op ons af en van al die ouderen zit straks
een flink deel alleen. Met SOlink proberen we daar nu zelf iets aan te doen.”
Het verbaasde hem ook niet dat zoon Brian het idee verder oppikte: “Als jongetje
op de lagere school hield hij er al van om dingen op zijn eigen manier
verder uit te pluizen.”
Feestbeest
Zelf vindt Brian het ook niet vreemd dat hij zich meer geroepen voelt
om van SOlink een succes te maken dan om schepen te bouwen: “Ik heb altijd
een goed contact gehad met oudere mensen, dat begon al met m’n eigen grootouders.
Ouderen zitten niet alleen maar te mopperen achter de geraniums. En
als ik naar mijzelf en mijn vrienden kijk, weet ik dat het beeld van de student
als feestbeest ook overdreven is.”
Kentering
SOlink ging als stichting in januari 2010 van start. Daarvoor ging Van
der Graaf-junior in studentensteden in heel het land na of het idee levensvatbaar
was: “Ik kreeg meteen van alle kanten positieve reacties. Het grappige
22

Oudere met student op kamer zie je opleven SOlink
was dat studentenbonden dachten dat ouderen het idee wel niets zouden
vinden, terwijl ouderenorganisaties juist vreesden dat studenten er geen heil
in zouden zien. Inmiddels bestaat SOlink ruim een jaar en hebben bijna zeshonderd
studenten en zo’n honderdtwintig ouderen zich aangemeld. Brian:
“Ouderen zetten de stap minder snel omdat ze er langer over nadenken en het
vaak ook met hun kinderen willen bespreken.”
Filteren
Met slechts zestien gerealiseerde matches lijkt er niet sprake van een
doorslaand succes. Maar daar denken de Van der Graafs anders over: “Als er
nu al driehonderd matches waren, was de vraag gerezen of onze aanpak wel
zorgvuldig genoeg is. De kracht van SOlink is juist dat we niet zomaar een
student bij een oudere in huis plaatsen. Daar gaat een heel intakeproces aan
vooraf. Als het niet echt een goede match is, gaat het niet door. Een roker gaat
niet goed samen met een niet-roker. En een niet-gelovige niet met een iemand
die zwaar religieus is. Studenten voor wie het een noodsprong is omdat ze
elders geen kamer vinden, filteren we er zo ook uit.”
Klik
De intakegesprekken worden gedaan door een consulent. Daarvan
heeft SOlink er inmiddels twee van in dienst, een voor de regio Rotterdam-
Leiden en een voor Amsterdam. Als projectleider is Brian vooral bezig met
het door het hele land leggen van contacten en het vergroten van de naamsbekendheid
van SOlink: “Maar soms zit ik er bij als een match tot stand komt.
De dankbaarheid die je dan terugkrijgt. Dat is heel erg fijn om te ervaren, dat
geeft zoveel energie. Laatst stond zo’n oudere opeens op en kwam uit de keuken
terug met een grote pan groentesoep. Dan weet je het meteen zeker: hier
is sprake van een klik.”
Campuscontract
Tot nu toe ging het bij nog niet één match fout. Om te voorkomen dat
het in de toekomst wel een keer mis gaat, maakt SOlink gebruik van een juridische
constructie die lijkt op het zogenoemde campuscontract: de stichting
huurt de kamer van de oudere en geeft die vervolgens in bruikleen aan
de student. Brian: “Daarmee genieten wij als SOlink huurbescherming en is
het voor ons een stuk makkelijker om een contract tussentijds te verbreken.”
23

Strijders tegen eenzaamheid
Broek
De Van der Graafs financieren SOlink uit eigen zak. Van de driehonderd
euro die een student gemiddeld per maand voor een kamer betaalt, gaat
zestig procent naar de oudere en veertig procent naar SOlink dat daarvan
consulenten betaalt. Brian: “We komen er als stichting nog niet van rond,
maar dat hoeft gelukkig ook niet. We kunnen iets neerzetten zonder ons dus
direct druk te hoeven maken over of we wel genoeg matches halen. En blijkt
over een jaar of twee dat we dan nog niet onze eigen broek kunnen ophouden,
dan kunnen we altijd nog kijken of er ergens een subsidiepotje is, maar dan
kunnen we wel iets laten zien.”
Home Share
Dat het SOlink-concept bestaansrecht heeft, bewijzen zusterorganisaties
in het buitenland. In Groot-Brittannië bestaat Home Share al een kwart
eeuw, onder meer dankzij sponsorgeld van bedrijven. Veel matches zijn er
ook in Spanje en Australië, in het laatste land met subsidie van lokale overheden.
SOlink is inmiddels door het overkoepelende Home Share International
benaderd voor samenwerking. Brian: “De meerwaarde daarvan kan zijn
dat we buitenlandse studenten hier een jaartje aan huisvesting kunnen helpen
of een Nederlandse student ergens in het buitenland.”
Woningcorporatie
Maar het drukst heeft Brian het nu met het van de grond krijgen van
samenwerking met gemeenten, zorgorganisaties en belangenbehartigers zoals
de seniorenbond ANBO. Brian: ‘Met woningcorporaties gaan we rond de
tafel omdat die toestemming moeten geven wanneer een oudere in een huurwoning
met ons in zee wil. Hier in Zuid-Holland doet Vidomes inmiddels
met al zijn woningen mee. Met andere corporaties zijn we nog in gesprek.”
Amsterdam kwam als gemeente over de brug, met voor 2011 een subsidie van
dertigduizend euro. Van dat geld betaalt SOlink nu de consulent in de hoofdstad.
Bottleneck
Een bottleneck noemt Brian het dat veel thuiszorgorganisaties SOlink
als een bedreiging zien: “Ze zijn bang dat studenten bij ouderen in huis zorgtaken
op zich nemen en dat de gemeente dan gaat bezuinigen op de thuiszorg.
Maar dat is helemaal niet aan de orde. Zo’n student is er meer voor het
sociale contact en misschien doet hij af en toe een boodschap of zet hij de
vuilnisbak buiten. Thuiszorgers zijn nu vaak kostbare tijd kwijt aan een
24

Oudere met student op kamer zie je opleven SOlink
bejaarde die een praatje wil maken. Met een student erbij houden zij juist
meer tijd over om te doen waarvoor ze zijn ingehuurd, namelijk zorg verlenen.”
Kamervragen
De wet bepaalt nu dat de relatie tussen oudere en student puur zakelijk
moet zijn. Zonder een minutieuze boekhouding is er sprake van een
samenwoonrelatie en wordt de oudere op zijn aow gekort. In de praktijk betekent
dit dat er van ieder klusje dat student en oudere voor de ander doet, er
een gespecificeerde rekening moet zijn. Brian: “Dat verklaart ook dat er nog
maar zestien matches zijn. Er zijn ouderen die geen trek hebben in die papierwinkel.
Politieke partijen als de SGP, Christen Unie en de SP zien dat ook en
hebben er kamervragen over gesteld.”
Kwaaltje
Brian: “Waar het om gaat is dat de wetgever het bestrijden van eenzaamheid
erkent als een prestatie met economisch waarde. Dan kun je al die
klusjes daar onder schuiven, want die dragen er toe bij dat een oudere zich
minder eenzaam voelt.” Vader Hein valt zijn zoon bij: “Ouderen met een student
in huis leven helemaal op, dat is heel bijzonder om te zien. Een bejaarde
vrouw die om de haverklap met een kwaaltje bij de huisarts zat, is sinds ze
een student op kamers heeft helemaal niet meer naar de dokter geweest. Die
heeft het gevoel dat ze er weer bij hoort. Daar doen wij het dus voor.”
www.solink.nl
25

Strijders tegen eenzaamheid
Jenny Gierveld
26

Een wiskundeknobbel en de troosteloosheid van achterstands-
achterstandwijken
die haar trof raakte toen toen zij als zij scholiere als scholiere een een buurtwerker van haar van
haar kerk kerk hielp. hielp. Die twee Die twee omstandigheden hebben hebben Jenny Jenny Gierveld Gierveld
later
later als socioloog als socioloog en geograaf en demograaf op het op spoor het spoor gezet gezet van het van onderzoek het onderzoek
naar eenzaamheid. naar eenzaamheid. Op haar Op 72ste haar laat 72ste die laat die wetenschappelijke
speur-
speurtocht haar nog haar steeds nog steeds niet los: niet “De los: mythes “de mythes over eenzaamheid over eenzaamheid
moéten
moeten van tafel.” van tafel.” 3

Zelfspot
Het
gesprek vindt plaats in Den Haag bij het Nederlands Interdisciplinair
Demografisch Instituut (NIDI), het onderzoeksinstituut waarvan Gierveld
van 1987 tot 2000 directeur was en waaraan zij nu is verbonden als honorary
fellow. In het art deco-pand aan de Lange Houtstraat gaat ze ons voor
naar
wat ze met milde zelfspot de zeventigplus-kamer noemt, de ruimte met
werkplekken
voor haar en haar mede-fellows.
Armoede
Hoewel
ze inmiddels ook als hoogleraar sociologie met emeritaat is, is
er
van achteroverleunen geen sprake: “Ik geef nog steeds overal in het land
lezingen
en vind het ook nog altijd leuk om dingen uit te zoeken.” Zo is ze
nog
direct betrokken bij een onderzoek naar eenzaamheid van de Verenigde
Naties
in Europa, Japan en Australië. En ook neemt ze nieuwe relatievormen
onder
55-plussers onder de loep, zoals ouderen met een LAT-relatie.
Wiskunde
Wiskunde
Haar
interviewen is “een ramp”, verontschuldigt ze zich aan het begin
van
het
gesprek: “Ik ben hier al bijna vijftig jaar mee bezig dus er is veel waarover
ik kan uitweiden.” Begin jaren vijftig hielp ze als “assistentje” van amper
vijftien
een buurtwerker van haar kerk bij kinderhulp in Haagse achterstandswijken:
“Wat ik daar toen allemaal zag, raakte mij zó dat ik maatschap-
pelijk
werkster wilde worden. Maar ik was op school ook goed in wiskunde,
dus
uiteindelijk werd het de studie sociale wetenschappen.”
Etiket
Etiket
Voor haar proefschrift, waarop ze in 1969 promoveerde aan de Vrije
Universiteit
Amsterdam, onderzocht Gierveld midden jaren zestig de positie
van
alleenstaanden: “In die tijd las een vrouw die ging trouwen nog in het
huwelijksformulier
dat ze ‘tot haar bestemming kwam’. De samenleving was
volledig
georiënteerd op het gezin, je hoorde getrouwd te zijn.” Ze stelde vast
dat
ongetrouwden vaak ook vonden dat er iets aan hun zelf ontbrak, dat ze
niet
‘compleet’ waren: “Ze dachten zelf dus precies volgens het etiket dat ze
van
de samenleving kregen opgeplakt.”
Meetinstrument
Meetinstrument
Ze
vertelt dat destijds veel alleenstaanden van het platteland naar de
stad
verhuisden
in de hoop op een meer sociaal leven. Maar in de praktijk
kwam
daar vaak weinig van terecht en bleven velen ook in de stad eenzaam.

Jenny Gierveld
“Vaak
was hun situatie heel prangend, dus kon ik daar in mijn onderzoek niet
omheen.
Zo ben ik mij in mijn loopbaan behalve op leefvormen ook gaan richten
op eenzaamheid.” Begin jaren tachtig ontwikkelde ze samen met studenten
een meetschaal voor eenzaamheid. Aan de hand van elf uitspraken kan
daarmee
worden vastgesteld hoe eenzaam iemand is. Inmiddels gebruiken
onderzoekers
in meer dan dertig landen dit meetinstrument.
Anoniem
Anoniem
In
de jaren dat ze voor haar werk veel met de trein reisde had ze onderweg
vaak
gesprekken met mensen over hun gevoelens van eenzaamheid:
“Mensen
vinden het fijn als je belangstellend naar hen informeert,
zolang het
maar
anoniem is. Onder bekenden is het ook nu nog vaak een moeilijk onderwerp.”
Het woord eenzaamheid komt daarom met opzet niet voor in de elf
uitspraken
van haar eenzaamheidsschaal.
Taboe
Taboe
Gierveld:
“Als het woord eenzaamheid valt, beginnen mensen meestal
over
iemand
anders. Behalve mensen waarvan de partner is overleden, die
geven
gewoon toe dat ze eenzaam zijn. Maar volgens de samenleving worden
die
ook geacht dat te zijn.” Dat er in de samenleving op eenzaamheid nog
steeds
een taboe rust, is ook een constatering in ‘Zicht op Eenzaamheid’, het
boek
dat Gierveld in 2007 schreef samen met collega-onderzoeker Theo van
Tilburg.
Singles
Singles
Is
het niet frustrerend om na meer dan veertig jaar onderzoek te moeten
vaststellen
dat dit taboe nog steeds niet van tafel is? Gierveld: “Er is sinds
de
jaren zestig natuurlijk wel een heleboel veranderd, maar minder diepgaand
dan
we geneigd zijn te denken. Veel singles van nu zeggen bijvoorbeeld dat ze
hun
vrijgezellenbestaan geweldig vinden. Maar als je doorvraagt blijkt dat
tachtig
procent toch veel liever een partner wil.”
Grote ogen
Grote Ondertussen
ogen
blijft ze full time bezig, maar nu als vrijwilliger, met het
verder
in kaart brengen van eenzaamheid: “Mijn taak als onderzoeker is het
om
mythes rond eenzaamheid te vervangen door feiten.” Mythes als de veronderstelling
dat flatbewoners eenzamer zijn dan mensen in laagbouwwoningen,
of dat eenzaamheid buurtgebonden is. Of dat ouderen eenzamer zijn dan
jongeren.
Gierveld: ‘Veel mensen zetten grote ogen op als ik zeg dat eenzaam-

heid
juist meer voorkomt tussen de dertig en de vijfenvijftig. Pas boven de
tachtig
stijgt het aandeel eenzamen wel fors.”
Konvooi
Konvooi
De
deur van de ivoren toren van de wetenschap zit bij Gierveld niet op
slot.
Bij
lezingen geeft ze haar toehoorders ook haar eigen “bescheiden” medicijn
tegen eenzaamheid: door van jongs af aan zuinig te zijn op familiebanden
en
vriendschappen. Ze vergelijkt het met een konvooi van schepen die elkaar
beschermen:
“Mensen pikken dat beeld op. Zoals een man in een rolstoel van
wie
ik hoorde dat hij zijn verhuizing naar een aangepaste woning in een ander
dorp
afzegde uit vrees dan zijn konvooi van vrienden kwijt te raken.” Haar
eigen
konvooi houdt ze ook in tact: “Jazeker, zo zie ik nog altijd twee keer per
jaar
de mensen met wie ik destijds samen studeerde.”
Kringgesprekjes
Kringgesprekjes
“Een
geweldige omslag in de samenleving” noemt ze het dat mensen en
vooral
jongeren onderling tegenwoordig met meer gemak met elkaar over
gevoelens
praten dan veertig jaar geleden: “Er is nog wel steeds dat taboe, maar
het
gaat al veel makkelijker. Het begint al in kringgesprekjes op de basisschool
waar kinderen leren wat over zichzelf te vertellen.”
Tachtigplussers
Tachtigplussers
Er
is dus hoop? Gierveld: “Ik onderscheid twee tendensen. Het aantal
eenpersoonshuishoudens
neemt verder toe, met dus ook meer kans op eenzaamheid.
Aan de andere kant is er die tendens dat mensen zich meer bewust
worden
van de waarde van het hebben van goede banden met elkaar, wat de
kans
op eenzaamheid vermindert. Die twee ontwikkelingen houden elkaar in
evenwicht.
En per saldo valt het met de eenzaamheid in heel West-Europa
wel
mee. Uit het VN-onderzoek blijkt dat in Oost-Europa in landen als Roemenië
en Georgië door armoede en werkloosheid er veel meer mensen eenzaam
zijn dan hier. Pessimistisch ben ik alleen over de grotere eenzaamheid
onder
tachtigplussers. Door de vergrijzing zitten we daar straks met een geweldig
Twintig probleem.” seconden
Contactmoment
De overheid laat het er bij de aanpak van eenzaamheid onder hoog-
bejaarden
volgens Gierveld teveel bij zitten: “Door de Wmo komt nu allerlei
zorg
via aanbesteding in handen van goedkope aanbieders met ongeschoolde
werkkrachten.
Vroeger wisten thuishulpen ook hoe je eenzaamheid herkent

Jenny Gierveld
en
wat je eraan kan doen. Daar was toen ook tijd voor. Nu vliegt steeds weer
een
andere hulp het huis in met maar een paar minuten tijd voor het aantrekken
van een kous. Tijd voor een gesprekje is er niet meer bij, dus die meneer
of
mevrouw zit ook zo weer alleen. Maar het was juist zo’n mooi contactmoment.
Huisbezoek
Dus ik zou graag willen dat de Wmo hier meer rekening mee gaat
houden.”
Huisbezoek
Ze
pleit voor meer activerend huisbezoek door vrijwilligers, zoals de
Zonnebloem
en Humanitas dat nu al hebben georganiseerd. “Die vrijwilligers
gaan
drie jaar lang om de paar weken bij dezelfde persoon een kopje koffie
drinken.
Zo iemand maakt daardoor weer deel uit van een sociaal netwerk.
Maar
die intensieve bezoekvorm over heel Nederland uitrollen gaat nu niet
want
Honderd dat vergt procent
nogal wat van zorgorganisaties. Want die vrijwilligers moeten
wel
worden
gecoached en daar is geen tijd en geld meer voor.”
Honderd
procent
Toch
vindt Gierveld dat beleidsmakers een voorbeeld moeten nemen
aan
deze huisbezoekprojecten: “Investeren in een hogere kwaliteit van zorg,
levert
de samenleving uiteindelijk juist meer op. Want mensen die beter in
hun
vel zitten kosten de zorg per saldo minder geld. In zijn vorig jaar verschenen
boek over het rendement van investeringen in de zorg ( ‘Een beter
Nederland; De gouden eieren van de gezondheidszorg’, red.) onderstreept
econoom
Marc Plomp dat ook en ik ben het daar voor honderd procent mee
eens.”
www.gierveld.org
www.nidi.knaw.nl

Strijders tegen eenzaamheid
Jan Ruyten
32

Compassie moet je
tegenwoordig
organiseren
Jan Ruyten, ondernemer met een maatschappelijk doel, stampt als
geboren doener projecten uit de grond om eenzamen een omgeving
te bieden waarin zij zich thuis voelen. De Franse vliegenier en schrijver
Antoine de Saint-Exupéry verwoordt in het sprookje ‘De Kleine
Prins’ de kern van zijn visie: onbaatzuchtige dienstbaarheid. Een
gesprek over “er gewoon voor elkaar zijn” en over het belang van
“ontschotten”. 3
33

Strijders tegen eenzaamheid
Dorpscultuur
In het sprookje ‘De Kleine Prins’ van de Franse vliegenier en schrijver
Antoine de Saint-Exupéry is het de onbaatzuchtige vriendschap van de kleine
prins die Jan Ruyten (54) raakt. Dezelfde onbaatzuchtige dienstbaarheid
komt hij tegen in de dorpsbiografie ‘Hoe god verdween uit Jorwerd’ van Geert
Mak, over de oude dorpscultuur waarin het vanzelfsprekend was dat mensen
zich om elkaar bekommerden.
Compassie
Ruyten: “In mijn projecten ben ik ook altijd op zoek naar een cultuur
van onbaatzuchtige dienstbaarheid, van er gewoon voor elkaar zijn. Vroeger
gebeurde dat allemaal binnen de kerk. Nu is compassie niet meer vanzelfsprekend
en moet je het organiseren. Dat is het enige verschil.”
Commune
Ruyten geldt in ons land als de bedenker van het Thuishuis, een gewone
woning waar ouderen die eenzaam zijn of dat dreigen te worden, samenwonen
met hulp van vrijwilligers. De ouderen wonen er zelfstandig maar met
gezelschap en zorg binnen bereik. Ruyten: “Het is geen commune. Niks moet,
alles mag.” Het eerste Thuishuis gaat waarschijnlijk dit najaar open in Deurne
in Limburg, niet ver van zijn geboorteplaats Venray. Opdrachtgever is de
plaatselijke woningbouwvereniging. Elders in het land staan nog een stuk of
tien Thuishuizen op stapel en ook een bij Antwerpen.
Thuisridders
In het Brabantse Uden gaat het om een Thuishuis voor demente ouderen.
In Osdorp bij Amsterdam is er in opdracht van een zorgaanbieder een
gepland voor migrantenouderen. De ondernemer Ruyten: We hebben overal
een oplossing voor’. In Uden staan hij en zijn zakenpartner psycholoog Els
Glimmerveen inmiddels bekend als de ‘thuisridders’. Zelf typeert hij zich als
een “frisse wind die iets nieuws tot stand brengt”: “Ik ben er voor de pioniersfase.
Daarna ben ik weg want dan wordt het voor mij teveel op de vierkante
meter.”
Doe-het-zelf
Wat er bij het opzetten van een Thuishuis allemaal komt kijken, zet hij
straks op papier, zodat anderen ook met het concept aan de slag kunnen. De
titel van die handleiding weet hij al: ‘Laat niemand in eenzaamheid wonen’.
Tien jaar geleden schreef hij al zo’n doe-het-zelf boek, toen over hoe je een
34

Compassie moet je tegenwoordig organiseren Jan Ruyten
hospicehuis voor stervenden opzet. Titel: ‘Laat niemand in eenzaamheid sterven’.
Ruyten zette toen zelf zulke hospices op. Nederland telde destijds een
stuk of zeven van deze ‘bijna thuis-huizen’. Inmiddels zijn het er bijna honderd.
Inloophuis
Ruyten doet zijn verhaal in zijn woonplaats Woerden, in nog een ander
project van hem: het statig herenhuis waarin hij samen met zijn vrouw Anja
vijf jaar geleden het Inloophuis Leven met Kanker begon. Ruyten, in een diepe
fauteuille in de knusse woonkamer: “Kankerpatiënten kunnen ook heel
eenzaam zijn doordat andere mensen niet écht begrijpen wat ze doormaken.
Mijn vrouw was genezen van kanker, maar wilde toch graag lotgenoten blijven
ontmoeten. Uit die behoefte is toen dit inloophuis ontstaan.” En weer
schreef hij een handleiding en stampte hij als geboren doener ook een vereniging
van inloophuizen uit de grond. Die telt nu dertig leden.
Studentenhuis
Ruyten weet zelf goed hoe eenzaam zijn voelt: “Ik kom niet uit een
warm nest. Als kind moest ik al snel m´n zaakjes zelf regelen. Ik zat een tijd
op internaat en als student in Nijmegen had ik een kamertje van twee bij
twee met zicht op een blinde muur, boven een slagerij waardoor het er de hele
dag naar vlees rook.”
Metafoor
Hij noemt eenzaamheid de ergste kwaal die een mens kan overkomen:
“Telkens alleen in een stil huis thuiskomen, of juist niet meer de deur uit kunnen.
Niemand meer hebben aan wie je je verhaal kwijt kunt. Dat kan iedereen
gebeuren, er zijn zoveel redenen. Vooral bij ouderen in zo’n situatie zit ongelooflijk
veel eenzaamheid. Al hangt er aan eenzaamheid dus geen leeftijd.
Daarom vind ik ‘studentenhuis voor 60-plussers’ voor een Thuishuis zo’n
mooie metafoor.”
Op zijn kop
Met zijn projecten borduurt Ruyten voort op een idee van zijn vader.
Die wilde op z’n oude dag met vrienden gaan samenwonen in een groot huis.
Ruyten: “Op een leuke manier oud worden, noemde hij dat. Dat is ook het
maximale wat je kunt doen voor iemand die eenzaam is: een omgeving scheppen
waarin die zich zoveel mogelijk thuis voelt.”
35

Strijders tegen eenzaamheid
Partners
Een andere inspiratiebron was Homebuilding. Dit Amerikaanse programma
uit de jaren zeventig voor crisishulp aan probleemgezinnen in achterbuurten
als de Bronkx, zette Ruyten’s denken over hulpverlening op zijn
kop: ”In plaats van kinderen uit huis plaatsen, probeerden homebuilders te
repareren wat stuk was. Niet door ouders bevoogdend te vertellen hoe ze
moesten opvoeden, maar door ze te zien als partners in een proces. Dat idee
sprak mij enorm aan.”
Dorpspastoor
Begin jaren tachtig ging hij als eerste in de jeugdzorg aan de slag met
het Homebuilders-principe van vraaggestuurde hulpverlening. Ook de projecten
waarmee hij nu bezig is, stoelen op dit principe. Ruyten: “Daarom vind
ik de Wmo zo’n geweldige wet. Want die regelt dat professionele zorgverleners
pas in beeld komen als een zorgvrager er zelf of met hulp van mantelzorgers
niet uit komt. De vrijwilliger staat het dichtst bij de klant en weet
écht wat die wil. Aan dat principe valt voor mij niet te tornen, ook al noemen
ze mij om die compromisloze opstelling wel een dorpspastoor.’
Denken in kolommen
Hij wijst op recent onderzoek van de Erasmus Universiteit waaruit
blijkt dat beleidsmakers en uitvoerders de sturingsfilosofie van de Wmo vaak
nog niet in de praktijk toepassen. Ruyten wijt het aan het “medische systeem”
en aan het “denken in kolommen”: “Er zijn in de zorg nog teveel gescheiden
financieringscircuits. Dat wil niet zeggen dat je geen afspraken moet maken,
maar je moet niet alleen een protocol willen ondersteunen, want dan
schiet het zijn doel voorbij.”
Mensonterend
Ruyten schat de kosten van eenzaamheid voor de Nederlandse samenleving
op een paar miljard euro per jaar: “Doordat nog teveel wordt uitgegaan
van wat professionals vinden dat goed is, zitten we met dure voorzieningen
die vaak niet aansluiten bij de werkelijke behoeften van zorgvragers. Kijk bijvoorbeeld
naar de mensonterende manier waarop ouderen nu in verpleegtehuizen
worden opgevangen. In die instituten zit enorm veel eenzaamheid,
wat mensen zieker maakt dan ze al zijn. Over twintig jaar zitten we met een
half miljoen dementerende ouderen. Ik maak mij daar grote zorgen over.”
36

Compassie moet je tegenwoordig organiseren Jan Ruyten
Discobal
”SOS: samenhang, ontschotting en samenwerking”, luidt Ruyten’s
alarmkreet richting Den Haag: “Het probleem is niet dat er meer mensen in
de zorg nodig zijn. Waar het om gaat is dat je echt gaat luisteren naar wat
hulpbehoevenden nodig hebben en dan samen op maat met oplossingen komt.
Dan ga je bijvoorbeeld voor dementerenden geen dure zorginstituten meer
bouwen met veel te grote eenpersoonskamers, met aan het plafond een discobal
voor voldoende prikkels zodat de bewoner niet door de gangen gaat dwalen.
Dus als het aan mij lag, zou ik morgen alle verpleeg- en zorgtehuizen
opheffen en ombouwen tot kleinschalige woonvoorzieningen. Dat is ook veel
goedkoper.”
w w w . t h u i s i n w e l z i j n . n l
37

Strijders tegen eenzaamheid
Jan van den Herik
38

Coalitie moet
meer smoel krijgen
in wijk en buurt
Jan van den Herik, bij accountants- en adviesorganisatie KPMG
verantwoordelijk voor maatschappelijk verantwoord ondernemen,
stond aan de wieg van Coalitie Erbij. Een zwerftocht door Zuid-
Amerika droeg er indirect toe bij dat hij betrokken raakte bij de
strijd tegen eenzaamheid. Een gesprek met een man “met een stalen
plaat voor z’n kop”. 3
39

Strijders tegen eenzaamheid
Don Quichot
“Een Don Quichot? Zo voel ik mij wel eens, als ik wat in mijn kop heb
en ik anderen zie denken van waar heeft die gozer het nou weer over.” Dat Jan
van den Herik er niet voor schuwt om ook zichzelf op de hak te nemen, blijkt
wel wanneer hij in de ontvangstruimte van het gloednieuwe KPMG hoofdkantoor
in Amstelveen zich voor de foto bij dit interview opstelt naast een
schilderij met een wat koddige ridder te paard.
Majeur
Maar met dat op het drammerige af vasthouden aan iets waarin hij gelooft,
kreeg hij als directeur maatschappelijk verantwoord ondernemen van
KMPG wel Coalitie Erbij van de grond. Een ‘majeure prestatie’ prees eenzaamheidsdeskundige
Jenny Gierveld hem voor het ‘alle neuzen in één richting
krijgen’ van dertien zorg- en welzijnsorganisaties in hun strijd tegen
eenzaamheid.
Eerlijk
Van den Herik (47) is ook eerlijk. Dat hij begin jaren tachtig aan de
Hogeschool van Rotterdam voor de opleiding personeelswerk koos, wil niet
zeggen dat hij toen al bewust sociaal bezig was en wat met het onderwerp
eenzaamheid had: “Ik kwam uit militaire dienst en wist niet wat ik wilde, dus
ben ik de sociale academie maar gaan doen. Daar zat dus helemaal geen diepere
gedachte achter.”
Dialoog
Of hij zelf het gevoel van eenzaamheid kent? “Ik heb nu geen vaste relatie,
geen gezin. Wel veel vrienden. Maar natuurlijk zijn er momenten dat ik
een echt intiem contact mis. Maar ik ben niet desperate, van nou moet ik
iemand naast me hebben en dus ga ik alle sites af. In een relatie kan je trouwens
ook eenzaam zijn. Maar wie weet komt dat gezin er toch nog. Over zulk
soort zaken blijf je voortdurend met jezelf in dialoog.”
Zelfontdekking
Een keerpunt in zijn leven was op zijn dertigste de zwerftocht als backpacker
door Zuid-Amerika. Na het overlijden van zijn vader en een relatie die
over ging, gaf Youp van ’t Hek met zijn tekst ‘Leef je leven of het je laatste dag
is’ hem op het juiste moment het zetje dat hij nodig had om er een tijdje tussenuit
te gaan. De reis werd een soort zelfontdekking.
40

Coalitie moet meer smoel krijgen in wijk en buurt Jan van den herik
Banjeren
Bij zijn vertrek sloot hij niet uit dat hij binnen een paar weken weer
terug op Schiphol zou staan, bevangen door heimwee. Maar eenmaal onderweg
leerde hij zichzelf op een andere manier kennen: “Ik was wel vaak alleen,
maar voelde me niet eenzaam. Ik genoot ervan om zo door het leven heen te
banjeren en het avontuur aan te gaan.”
Sloebers
Heimwee kreeg hij pas toen hij na een jaar terugkeerde in Nederland en
weer als personeelsfunctionaris aan de slag ging bij zijn oude werkgever,
reparatiewerf Verolme Botlek. “Iedere dag met de auto weer heen en terug
naar kantoor op dat industrieterrein, met op de radio soms een Zuidamerikaans
muziekje. Dan kon ik mij verdraaid eenzaam voelen, want mijn wereld
was veranderd maar het bedrijf niet.” Met een griep op bed zag hij z’n reis
weer voor zich en ook alle mensen die hij had ontmoet: “Schuldig voelde ik
mij toen. Observeren en consumeren deed ik onderweg. Maar wat deed ik
voor de arme sloebers die ik er tegenkwam? Eigenlijk niks. Dus toen begon ik
mij af te vragen hoe ik iets kon terug doen.”
In de knel
Met de behoefte om iets te doen voor het milieu en voor mensen die
sociaal in de knel zijn geraakt, belandde hij in 1996 bij KPMG, als bedrijfsadviseur
personeelsbeleid. Van den Herik: “Deze organisatie heeft wereldwijd
vertakkingen naar de top van het internationale bedrijfsleven. Dus ik zag die
baan als een mooie opstap naar wat ik wilde bereiken: topondernemers
bewegen zich extra in te zetten voor een betere wereld.”
Pijnpunt
Door “eigenwijs en met een plaat voor m’n kop” vast te houden aan
zijn eigen koers, werd hij in 2005 directeur van Stichting Samenleving
& Bedrijf en kreeg hij ook het maatschappelijke programma van KPMG
onder zijn beheer. Van den Herik: “In die nieuwe baan oriënteerde ik mij
ook op actuele kwesties waar KPMG als maatschappelijk betrokken onderneming
in Nederland op kon inhaken. Zo kwam ik ook op het onderwerp
eenzaamheid uit. Ik ben geen socioloog, maar voorzag dat eenzaamheid als
pijnpunt in de samenleving steeds groter kon worden als gevolg van vergrijzing
en individualisering en van het naast elkaar bestaan van steeds meer
culturen.”
41

Strijders tegen eenzaamheid
Kar
Hij ging in gesprek met Marijke van Eck, directeur van de Zonnebloem
en Marius Ernsting, toen directeur van Humanitas. Van den Herik: “Zo is het
idee van de Coalitie ontstaan. Vanaf de eerste brainstormsessie heb ik partijen
aan tafel voorgehouden dat ze het in hun strijd tegen eenzaamheid in hun
eentje gewoon niet gingen redden en dat ze hun krachten moesten bundelen.
Onder elkaar hadden ze dat al een keer geprobeerd, maar toen lukte het niet.
Nu KPMG als zeg maar belangeloze derde partij de kar trok, kwam het proces
wel op gang.”
Leiderschap
De top van KPMG stemde zonder veel omhaal in met zijn voorstel om als
organisatie in te zetten op de strijd tegen eenzaamheid. Van den Herik: “Dat
noem ik leiderschap, want het is niet een thema dat voor de hand ligt. Eenzaamheid
zit in de taboesfeer, mensen hebben het er liever niet over. Maar je staat als
bedrijf midden in de samenleving. Je ziet dat de overheid het niet redt en zich
terugtrekt en dat er gaten vallen in het sociale systeem. Dan moet je je als bedrijf
dus actief opstellen. Klanten en werknemers verwachten dat nu ook van je.”
Voorhoofd
Van den Herik: “Ik zag mezelf ook na mijn reis weer bij Verolme zitten.
Ik adviseerde het KPMG-bestuur om gewoon eens door het pand te lopen en
mensen diep in de ogen te kijken. Omdat er vast en zeker medewerkers bij
zaten die hun werk wel heel goed deden maar toch eenzaam waren, zonder
dat dit in grote letters op hun voorhoofd stond. Gezegd wordt snel dat eenzaamheid
iets is van ouderen en gehandicapten. Maar eenzaamheid is er vaak
ook bij mensen tussen de dertig en de veertig, blijkt uit onderzoek. En van de
mensen die bij KPMG werken is het gros zo oud.”
Halfvol
Kijkend naar waar de Coalitie nu staat sinds de formele kickoff in 2008,
toont Van den Herik zich niet ontevreden: “Ik ben nu eenmaal iemand van met
grote stappen ben je snel thuis, dat zit in m’n aard. Het gaat me dus allemaal
te traag. Maar ik besef ook dat de maatschappij nu eenmaal zo in elkaar zit.
Dus als je het zo bekijkt, zijn we met z’n allen toch al een heel eind gekomen.
Partijen zitten met elkaar aan tafel in één stichting, we organiseren dingen
met elkaar zoals de Week tegen de Eenzaamheid en er is een aansprekende
website. Bij de verkiezing voor de Sociale Innovatieprijs 2010 eindigde de
Coalitie als tweede. Het glas is dus niet half leeg maar half vol.”
42

Coalitie moet meer smoel krijgen in wijk en buurt Jan van den herik
Hobbyisme
Coalitie-partners moeten, vindt hij, nog meer bedrijfsmatig kijken naar
wat de samenwerking hun kan opleveren en naar welke interventies tegen
eenzaamheid werken en welke niet. Van den Herik: “Geen hobbyisme. Een
interventie die niet werkt, moet je de nek omdraaien.”
G u e r r i l l a t a c t i e k
Ook vindt hij dat partners zich voor meer jaren en met meer geld aan
de Coalitie moeten committeren: “Zo krijg je het ministerie van VWS en
gemeenten misschien ook over de streep als strategische partners. En meer
geld betekent dat je als Coalitie meer campagne kan voeren en burgers laten
zien wat ze zelf tegen eenzaamheid kunnen doen. Dat hoeven geen dure televisie-
of radiospotjes te zijn. Dat kan ook met opvallende plaatselijke acties,
dan weer hier en dan weer daar. Een soort guerrillatactiek dus.”
Crux
Van den Herik hamert er ook op dat partners op lokaal niveau onder de
vlag van de Coalitie gaan samenwerken: “Daar zit de crux. Als Coalitie moeten
wij zo snel mogelijk de gemeenten in, want met de Wmo ligt de aanpak
van eenzaamheid nu op hun bordje. Dus als partners moeten we in gemeenten
met de wethouder van sociale zaken en de directeur welzijn om de tafel om te
kijken hoe we ons daar organiseren en hoe we in wijken en buurten de Coalitie
meer smoel geven, want daar zit wel onze doelgroep.”
www.kpmg.nl
w w w . s a m e n . n l
43

Strijders tegen eenzaamheid
Vier Het Leven
44

Avondje uit houdt
eenzame oudere
geestelijk actief
Wilt u weer eens een avondje uit? U bent van harte welkom! Gaat u
met ons mee? Helma van Heerikhuize en Annerieke Vonk namen
met hun stichting Vier Het Leven inmiddels duizenden ouderen van
‘tussen vier muren’ mee op een bezoek aan theater of concert.
“Onze gasten blijven geestelijk actief, dat is de kracht van ons
concept.” 3
45

Strijders tegen eenzaamheid
Olievlek
“We noemen het de olievlekstrategie. We starten in een regio telkens in
een gemeente en daarna volgen omringende gemeenten.” Helma van Heerikhuize
(39) en Annerieke Vonk (40) gebaren in het tot kantoor verbouwde
tuinhuis naar de kaart die laat zien op welke plekken in het land ze met Vier
Het Leven al actief zijn. Regio’s waar ouderen bij de stichting een avondje uit
kunnen boeken, zijn vet omlijnd. Gebieden waar de organisatie in de steigers
staat, zijn omstippeld.
Achterhaald
Vorig jaar namen Vier Het Leven-vrijwilligers zesduizend ouderen mee
op theater- en concertbezoek. De twee vriendinnen, ambitieus: “Voor 2013
mikken we op een landelijke dekking, met duizend vrijwilligers die jaarlijks
dertigduizend ouderen een avondje uit bezorgen.” De tussenstand op de kaart
blijkt alweer achterhaald: “We zijn nu ook begonnen in Amsterdam en Rotterdam
en voor volgend jaar staan Den Haag en Utrecht in de planning.”
Nuchter
Gedreven vertellen Van Heerikhuize en Vonk over hun missie: met
theater- en concertbezoek eenzaamheid en sociaal isolement onder ouderen
beperken. Aan de twee valt niet af te lezen dat ze naast een organisatie met
ondertussen acht betaalde parttimers en 600 vrijwilligers ook allebei een gezin
runnen met drie opgroeiende kinderen. Vonk: “Vier het leven zit ook in ons
zelf. Je moet er wat maken. We werken allebei hard, maar als dat overdag door
de kinderen niet lukt, dan kruipen we ’s avonds weer achter de computer.”
Gips
Het besluit om “samen iets moois voor kwetsbare ouderen neer te zetten”
viel zes jaar geleden op een gezamenlijke wintersportvakantie. Op het
idee zelf kwam Van Heerikhuize een jaar eerder, nadat ze ook op wintersport
een been brak: “Ik voelde mij thuis met m’n been in het gips op de bank ontzettend
afhankelijk. In het theater zag ik toen een oude man in een rolstoel
zitten genieten van de voorstelling. Toen ging het door mij heen dat die man
zich vast ook vaak afhankelijk voelde en dat het mooi zou zijn als ik ervoor
kon zorgen dat meer ouderen zoals hij weer iets konden gaan beleven.”
Stap
Van Heerikhuize werkte destijds bij de Avro. Voor omroepleden organiseerde
ze culturele evenementen: “Heel leerzaam, maar ik was toe aan een
46

Avondje uit houdt eenzame oudere geestelijk actief Vier Het Leven
volgende stap in mijn loopbaan, liefst in de theaterwereld omdat ik zo van
theater houd. Met die man in zijn rolstoel voor ogen, wist ik opeens dat ik
met dat idee van theaterbezoek voor kwetsbare ouderen wat wilde doen, al
had ik er nog geen benul van hoe.”
Schrijnend
Vonk werkte in de zorg, deed bij een verzorgingstehuis arbozaken en
de ict en zette na een fusie voor Thuiszorginstelling Rijn-, Duin en Bollenstreek
een klantenservicecentrum op: “Voor ouderen waren er groepsactiviteiten.
Maar ik liep rond met het idee voor een buddyproject, zodat een oudere
samen met een vrijwilliger zelf wat kon ondernemen. Ik herinnerde mijn
oma. Die genoot van klassieke muziek maar was in haar verzorgingstehuis
veroordeeld tot optredens met pianodeuntjes van de plaatselijke muziekschool.
Goed bedoeld, maar zij werd er niet blij van.”
Kracht
Vriendinnen zijn Van Heerikhuize en Vonk sinds hun studententijd,
maar al zes jaar klikt het tussen beiden ook in hun werk voor Vier Het Leven.
Vonk: “Over hoe je een organisatie opzet en fondsen werft, wisten we destijds
niks. We zijn echt door schade en schande wijs geworden. Onze kracht is dat
we allebei heel sterk in het concept geloven. Helma is de creatieveling en ik
ben meer gestructureerd. Samen klopt het gewoon.”
Champagne
Vanuit regio’s waar Vier Het Leven nog niet actief is, bieden zich mensen
aan om in hun woonplaats de organisatie te helpen opzetten. Van Heerikhuize:
“Daar gaan we alleen op in als het past in ons plan. We moeten het als organisatie
wel aankunnen. Anders ga je aan je eigen succes ten onder.” Die professionele
aanpak hielden Van Heerikhuize en Vonk over aan het groeiprogramma
waarvoor hun project in 2008 door het Oranje Fonds werd geselecteerd. Van
Heerikhuize: “Toen trokken we champagne open. Want dat was onze kans om
Vier Het Leven voor ouderen in het hele land toegankelijk te maken.”
Bloemetje
Van Heerikhuize: “Kwaliteit staat voorop. We willen dat onze gasten
erop kunnen vertrouwen dat wat we aanbieden altijd goed is. In het begin,
toen we nog niet zo’n goede database hadden als nu, is het een keer voorgekomen
dat we een oudere vergaten op te halen voor een uitje. De volgende
dag ging ik direct met een bloemetje langs, want dat kan natuurlijk niet.”
47

Strijders tegen eenzaamheid
Zenuwachtig
In die beginperiode namen beiden als vrijwilliger in hun eigen woonomgeving,
Huizen en Broek in Waterland, twee keer per week ouderen mee
naar een voorstelling. Van Heerikhuize: “Het eerste uitje was met acht ouderen
van een zorgcentrum. ‘Mensch durf te leven’, heette het toneelstuk. Toepasselijker
kan niet. Ik was heel zenuwachtig, bang dat mijn gasten het niet
leuk vonden en in de pauze weer naar huis wilden.”
Handtas
Van Heerikhuize: “Maar het werd een geweldige avond. Een man die in
de drie weken dat hij in het zorgcentrum zat nog geen woord had gezegd,
zwierde na afloop van plezier rond met de handtas van z’n vrouw. Toen wist
ik dat we iets te pakken hadden dat voor heel veel ouderen wat betekent. Op
zo’n avond voelen ze zich weer onderdeel van de gemeenschap.”
Koningin
Vonk: “In die begintijd kwamen we al gauw uit op de formule van één
vrijwilliger op drie ouderen. Dat past goed in de auto en het is ook een leuk
clubje waarbinnen gasten makkelijk contact met elkaar maken. Uit reacties
blijkt dat gasten vooral dat persoonlijke contact heel belangrijk vinden, het
gevoel dat je samen met anderen een avondje uit gaat, dat je weer ergens bij
hoort. Een vrouw voelde zich de hele avond een koningin. Een andere gast
vond dat de avond een nieuwe draai aan z’n leven gaf. Met zulke reacties sta
je soms met tranen in de ogen.”
Knuffel
Beiden begeleiden ze nu nog minstens een keer per maand zelf een
groepje gasten. Vonk: “Ons uitgangspunt blijft dat we ouderen uitnodigen
om iets leuks te gaan doen. We beginnen zelf niet over eenzaamheid. Ouderen
willen niet zielig worden gevonden. In onze flyer kom je het woord eenzaamheid
ook niet tegen. Gasten geven vaak in de auto zelf wel aan dat ze
eenzaam zijn, dat ze alleen tussen vier muren zitten doordat steeds meer
mensen om hun heen wegvallen. Je merkt het ook als een gast bij het weer
thuis brengen je een knuffel geeft. Veel van deze ouderen hebben nauwelijks
meer fysiek contact met anderen.”
Balkon
Ouderen die een keer met Vier Het Leven op stap zijn geweest, ontvangen
iedere vier maanden een nieuw programma met voorstellingen, heel
48

Avondje uit houdt eenzame oudere geestelijk actief Vier Het Leven
divers: theater, ballet en concert maar ook film en André van Duin. Vonk:
“Ouderen moeten mee uit kunnen blijven gaan. Zo blijven ze langer geestelijk
actief en hebben ze steeds weer uitzicht op het doen van iets leuks. Dat is ook
de kracht van ons concept. Gemiddeld boekt een gast vijf keer per jaar bij
ons. Doordat we vroeg reserveren zitten ze altijd op goede plekken, dus niet
achterin op het balkon of op een plek waar je niet met een rolstoel kunt
komen.”
Pyama
Vonk vertelt dat dementerende gasten thuis een uur voor vertrek nog
worden gebeld om te voorkomen dat ze het uitje vergeten en al in pyama zitten.
Vonk: “Het is echt enorm maatwerk. Tegenover de tijd dat het avondje
duurt staat een zelfde tijd aan organisatie. Al zorgen we er met onze vrijwilligers
wel voor dat al dat regelwerk voor de gasten onzichtbaar blijft. Voor
onze gasten draait bij ons echt alles alleen om aandacht.”
Oor
Vonk: “Bij ouderen die per telefoon een voorstelling boeken, begint
daar het eerste contact. Voor sommigen is dat het enige gesprek van de dag en
hebben ze tijd nodig om hun verhaal te doen. Dus zorgen we ervoor dat die
tijd er bij onze vrijwilligers aan de telefoon ook is. We zijn geen callcenter
met een target en waar een gesprek bruut wordt afgekapt. Onze zorgmissie
houdt in dat we ook aan de telefoon oor hebben voor ouderen die last hebben
van eenzaamheid.”
Voetbal
Door in de hele Randstad aan de slag te gaan, hopen Van Heerikhuize
en Vonk ook meer allochtone ouderen een avondje mee uit te nemen. Oudere
mannen begeleiden naar voetbalwedstrijden is een idee dat de twee vriendinnen
ook graag zouden verwezenlijken. “Plannen genoeg om onze activiteiten
uit te breiden, maar we willen er eerst voor zorgen dat Vier Het Leven een
landelijke dekking krijgt. Voorlopig hebben we daar onze handen vol aan.”
www.4hetleven.nl
49

Strijders tegen eenzaamheid
George Wong
50

Een Chinees
die eenzaam is
schaamt zich
Als jongen trok hij vanuit zijn dorp in Hong Kong de wereld in op
zoek naar werk. Nu, veertig jaar later, zet George Wong zich als
vrijwilliger en bestuurslid van de Chinese ouderenvereniging Chun
Pah en het Rotterdamse trefcentrum Wah Fook Wui met hart en ziel
in voor Chinese bejaarden in ons land: “Ik probeer ervoor te zorgen
dat mensen elkaar ontmoeten, samen dingen doen, elkaar helpen.
Dingen dus die ik vroeger zelf zo heb gemist.” 3
51

Strijders tegen eenzaamheid
Schrijnend
Laatst had hij weer zo’n geval aan de hand. Een oude vrouw overlijdt
amper twee jaar nadat haar man stierf. Hij komt dit soort gevallen veel tegen,
vooral buiten de grote stad. Hoewel hij het Nederlands niet volledig machtig
is, hoeft George Wong (57) niet naar woorden te zoeken om uit te leggen hoe
schrijnend eenzaamheid onder Chinese ouderen kan zijn. De blik in zijn ogen
en de manier waarop hij dan zijn stem dempt, zeggen genoeg.
Overblijver
Wong: “Oudere Chinezen hier spreken vaak nauwelijks Nederlands. De
meesten begonnen nadat ze hier laag opgeleid kwamen een Chinees restaurant.
Ze hebben hard gewerkt maar van integreren in het leven hier, kwam
het niet. Wonen ze ergens in een kleinere gemeente, dan hebben ze vaak geen
enkel contact buiten de deur. Zulke echtparen leunen heel sterk op elkaar.
Als dan een van beiden overlijdt, leeft de overblijver meestal ook niet lang
meer. Vaak is die binnen drie jaar ook dood.”
Onzichtbaar
Wong weet waar hij het over heeft. Al zowat vanaf het moment dat hij
zelf dertig jaar geleden van Suriname naar Nederland verhuisde en in Zoetermeer
en later in Rotterdam een restaurant begon, onderneemt hij als vrijwilliger
actie tegen de “onzichtbaarheid” van de Chinese gemeenschap in ons
land en tegen eenzaamheid onder Chinese bejaarden.
Domino
“Het is voor een Nederlander moeilijk te begrijpen wat Chinezen echt
denken,” probeert Wong die eenzaamheid te verklaren, terwijl hij ons rondleidt
in het ontmoetingscentrum Wah Fook Wui, in een voormalig school
gebouw aan de Graaf Florisstraat aan de rand van het centrum van Rotterdam.
Van eenzaamheid lijkt daar geen sprake. Het gonst er van het Kantonees
en Mandarijns. In een zaaltje doet een groep vrouwen op muziek aan Tai Chi.
In een ander lokaal spelen mannen Chinees schaak en domino. In de keuken
wordt een maaltijd bereid voor bewoners van de seniorenappartementen hoger
in het gebouw.
Stil
Wong komt oorspronkelijk uit Hong Kong. Dat Chinese ouderen in
Nederland makkelijk vereenzamen, heeft volgens hem voor een deel te maken
met de Chinese mentaliteit: “Nederlanders maken op straat of in de super-
52

Een Chinees die eenzaam is schaamt zich George Wong
markt makkelijk een praatje met iemand die ze niet kennen. Stap je in een
lift, dan groet je elkaar. Maar al sta je in Hong Kong met twintig mensen in
een lift, het blijft stil. Chinezen bemoeien zich niet met vreemden, houden
afstand. Alsof ze die anderen niet vertrouwen. In hun eigen kring zijn ze wel
sociaal en helpen ze elkaar, maar daar buiten leggen ze moeilijk contact.”
Gevecht
Als vijftienjarige jongen verliet Wong het dorp waar hij sinds het overlijden
van zijn vader leefde met nog alleen zijn moeder, zusje en oma. Met een
vliegticket van geleend geld reisde hij in zijn eentje van Hong Kong naar
Paramaribo. Daar is werk en kan je zoon veel geld verdienen, hadden kennissen
zijn moeder verzekerd. Het bleek het begin van een lang en moeizaam
gevecht voor een beter leven.
Varken
Door wat hij in die jaren zelf moest doorstaan, kan hij zich nu goed
inleven in de eenzaamheid van bejaarde Chinezen hier: “In ons dorp leefden
we heel afgezonderd. Ik was de enige jongen in het gezin. Vrienden had ik
niet. Mijn vader overleed toen ik negen was. Toen voelde ik mij echt heel eenzaam.
Ik praatte eigenlijk vooral nog tegen onze hond en varkens. Maar ik
wist niet beter, vond het ook normaal.”
Openhartig
De eerste paar jaar in Paramaribo maakte hij in een Chinese toko werkdagen
van zestien uur alleen om de tweeduizend dollar voor de vliegreis te
kunnen terugbetalen. Wong, veertig jaar later en openhartig: “Vooral als ik
dan op feestdagen gezinnen samen zag, dacht ik aan thuis en moest ik van
eenzaamheid vaak huilen.”
Warmte
De herinnering aan die moeilijke tijd houdt hem als vrijwilliger gaande.
Hij heeft nu een goed lopende Surinaamse broodjeszaak. Daarnaast is hij niet
alleen vice voorzitter van Wah Fook Wui en van Chun Pah, maar ook
bestuurder en adviseur van een reeks van andere lokale en landelijke Chinese
organisaties. Wong: “Ik probeer ervoor te zorgen dat mensen elkaar ontmoeten,
samen dingen doen, elkaar helpen. Dingen dus die ik vroeger zelf zo heb
gemist. Ik help mij er ook zelf mee. Anderen aandacht en warmte geven, vind
ik heel prettig.”
53

Strijders tegen eenzaamheid
Blind
Wong noemt het leven van veel Chinese ouderen hier “kaal” en “blind”:
“Ze hebben weinig hobbies en ook weinig contact met hun kinderen, want
die spreken wel Nederlands maar niet goed Chinees. Vrienden zien ze meestal
in een Chinees restaurant, maar die contacten zijn niet stabiel. Thuis kijken
ze alleen Chinese televisie. Engelse televisie kunnen ze ook niet volgen.
Sommige ouderen gaan gokken, uit verveling.”
Rolstoel
Wong: “Vooral buiten de grote steden hebben veel van onze ouderen het
moeilijk. Al laten ze dat niet blijken want een Chinees vraagt niet snel om hulp.
Daar schaamt hij zich voor. Een Chinees die in een rolstoel moet, gaat liever ook
niet meer de deur uit. Om minder eenzaam te zijn verhuizen onze senioren graag
naar de grote stad, het liefst naar een Chinese woongemeenschap. Maar dat
moet dan wel kunnen. Sommigen hebben met maar een stuk aow er het geld niet
voor en voor seniorenwoningen zoals hierboven bestaan lange wachtlijsten.”
Papierwinkel
Van de ruim drieduizend leden die Chun Pah landelijk telt, woont ongeveer
de helft in de Randstad. Van de zevenhonderd die in Rotterdam wonen,
is de helft actief lid. Behalve iedere dinsdagmiddag meedoen aan de activiteiten
van Chun Pah in Wah Fook Wui, kunnen ouderen in dit trefcentrum een
basiscursus Nederlands volgen, een Chinese krant lezen en een boek lenen
uit de bibliotheek. Een maatschappelijk werker is doordeweeks twee uur per
dag beschikbaar voor uitleg over de papierwinkel van Nederlandse overheden
en zorgorganisaties. Bustochtjes en speciale activiteiten op Chinese
feestdagen zijn ook in trek.
Huisbezoek
Chun Pah legt door het hele land ook huisbezoeken af. Wong: “Jongere
ouderen gaan een keer per jaar en als het nodig is meerdere keren bij kwetsbare
ouderen op bezoek. Vorig jaar hebben we achtentwintighonderd van die
bezoekjes afgelegd. Chinees gebruik is dat je in een groepje bij mensen langs
gaat, met een cadeautje of bloemetje. Als je met een paar vrijwilligers bent
kun je ook meer terloops zien of iemand eenzaam is.”
IJskast
Wong: “Horen wij bij zo’n bezoek dat de kinderen al maanden niet zijn
langs geweest, dan is dat voor ons een teken. En we kijken of het huis niet
54

Een Chinees die eenzaam is schaamt zich George Wong
vervuild is en de ijskast niet leeg, want dat zijn ook signalen van eenzaamheid.
Ouderen waarbij dat wel aan de hand is, geven we extra aandacht, bijvoorbeeld
door telkens als we een uitstapje organiseren te bellen. Meedoen
aan activiteiten is heel belangrijk. Maar je kan mensen niet dwingen. Sommigen
blijven toch thuiszitten. Die zien er na een halfjaar tien jaar ouder
uit.”
Kapot
Wong maakt zich zorgen over de toekomst van Chun Pah. Door de
bezuinigingen vervalt over twee jaar de tachtigduizend euro subsidie die de
vereniging als ouderenbond nu ieder jaar krijgt: “Dan kunnen we minder op
huisbezoek en moeten we ook activiteiten schrappen. Terwijl onze organisaties
voor de overheid juist hele goede kanalen zijn om de Chinese gemeenschap
te bereiken. Want doordat Chinezen stil zijn weet de overheid zelf niet
wat er bij hun speelt. Zonder die financiële steun gaat er voor de Chinese
gemeenschap dus veel kapot.”
www.wahfookwui.nl
www.netwerknoom.nl
55

Strijders tegen eenzaamheid
Ruud Pluijter
56

Eten is bij ons
bedoeld als
bindmiddel
Een paar jaar geleden stond zijn leven als ondernemer op z’n kop en
raakte hij alles kwijt “behalve mijzelf”. Amsterdammer Ruud Pluijter
bouwt nu bij Resto Van Harte een nieuw leven op, als gastheer van
Resto VanHarte Mariahoeve in Den Haag: “Dit werk heeft niets met
geld te maken, maar wel met het gevoel dat je mensen helpt invulling
te geven aan hun leven. Dit is het helemaal voor mij.” 3
57

Strijders tegen eenzaamheid
Meiden
Volgens de agenda is het deze dinsdag een ‘gewone avond’. De tafels
zijn wel feestelijk gedekt, met tafellinnen, kaarsen en bloemstukjes. En met
per couvert dubbel bestek, twee glazen en een rode servet. Maar er is geen
speciaal programma, zoals laatst het diner met aansluitend een klassiek concert.
Of zoals over drie weken de Ethiopische avond met live muziek en modeshow.
Maar ook nu rijden taxibusjes voor en heet Ruud Pluijter (53) gasten
joviaal welkom: “Hé meiden, hoe gaat het met jullie?” Twee bejaarde dames
die net binnenkomen, lachen gecharmeerd.
Handtas
Straks, om kwart voor zes, gaat de ‘ontmoetingsmachine’, zoals Van-
Harte-opdrichter Fred Beekers zijn restaurants noemt, weer draaien. Dan
mogen de gasten aan tafel. Pluijter: “Bij ons schuift iedereen aan waar er
plaats is. Alvast met jassen en handtassen plekken proberen te bezetten, mag
niet. Dan voelt een andere gast zich misschien niet welkom. En dat zal maar
net iemand zijn die voor het eerst komt om de gezelligheid in onze Resto mee
te maken. Zo iemand zie je dan na die eerste keer nooit meer terug. Dat willen
we dus beslist voorkomen.”
Bindmiddel
Pluijter: “Het gaat bij ons om meer dan eten alleen. Het eten is bedoeld
als bindmiddel. Aan tafel raken gasten met elkaar in gesprek. Als ik dan twee
mensen die elkaar net kennen hoor afspreken om de volgende dag samen op
een terras wat te gaan drinken, kan ik wel een gat in de lucht springen. Want
dat is nou waar het ons om te doen is, dat mensen weer hun huis uit komen
en weer een doel hebben. Dat is zó belangrijk. Voor die mensen zelf, maar ook
ter versterking van de sociale samenhang en leefbaarheid in wijken, want
daar mikken wij als Resto VanHarte ook op.”
Abrupt
Met het knalrode VanHarte-schort voorgeknoopt, is aan Pluijter niet af
te zien dat hij een paar jaar geleden in het Amsterdamse nog een goed lopend
eigen publiciteitsagentschap had. Een scheiding maakte abrupt een einde
aan dat goudomrande ondernemersbestaan: “Ik dacht dat ik m’n zaakjes goed
had geregeld, maar raakte alles kwijt, behalve mijzelf. Opeens zat ik in de
bijstand. Daar heb ik het heel moeilijk mee gehad, schaamde mij er voor, zoals
anderen zich schamen om te praten over hun eenzaamheid.”
58

Eten is bij ons bedoeld als bindmiddel Ruud Pluijter
Mannetjeswereld
Pluijter: “Als Amsterdammer ben ik hier in Den Haag toen echt aan een
totaal nieuw leven begonnen. De commercie in wilde ik niet meer. In die mannetjeswereld
draait alles om geld. Mij gaat het veel meer om de mens. Destijds
organiseerde ik weleens een filmmiddag voor bejaarden, met achteraf een
hapje en een drankje. Het plezier dat die mensen daar aan beleefden! Maanden
later hadden ze het er nog over. Daar genoot ik toen ook al van.”
Kokkerellen
Pluijter: “Ik ben eigenlijk een horecakind. Mijn ouders hadden een
koffiehuis en een snackbar. Op mijn zeventiende stond ik zelf in die zaak.
Mijn vader was erg van het kokkerellen, maakte altijd bijzondere dingen. Ik
denk dat daarvan bij mij iets is blijven hangen. Ik kook ook graag, maak het
mensen graag naar de zin. Dat is in mijn leven een rode draad.”
Afwasmachine
Via een Haagse vrijwilligerscentrale kwam hij twee jaar geleden bij
Resto VanHarte Mariahoeve terecht. Pluijter: “Van Ben Lachhab, de manager
hier, mocht ik komen meedraaien om te kijken of dit werk wat voor mij was.
Ik begon in de keuken achter de afwasmachine. Binnen een week had ik het
bekeken: gastheer wilde ik zijn. Want wat hier gebeurt, met al die vrijwilligers
omgaan, gasten ontvangen, samen de mensen een leuke avond bezorgen,
dat is het helemaal voor mij.”
Drie meter
Glunderend doet hij verslag van het diner plus concert van een week
geleden in de aula van het schoolgebouw waarvan Resto VanHarte Mariahoeve
medegebruiker is. Te gast waren ook bewoners van het naburige verzorgingstehuis:
“Tachtig mensen hadden we toen aan tafel. Als je dan zoals
gisteren van een dochter krijgt te horen dat haar moeder enorm heeft genoten,
dan lijkt het wel of je drie meter groeit. Want daar doen we het voor.”
Intens
Pluijter: “Dat zo’n avond bij die ouderen nog zó blijft hangen, terwijl ze
toch enigszins dement zijn. De voldoening die ik daar zelf uit krijg is veel
intenser dan de bevrediging uit mijn vroegere werk. Dit is heel anders, heeft
niks met geld te maken maar vooral met het gevoel dat je andere mensen helpt
weer invulling te geven aan hun leven.”
59

Strijders tegen eenzaamheid
Karaoke
Zijn creativiteit als ondernemer kan Pluijter nu kwijt in het bedenken
van telkens een nieuwe thema-avond of evenement. Zo heeft hij nu een idee
voor een karaokeavond: “Ik zie onze gasten al meedeinen, hun ogen, hun lach.
Maar behalve voorpret zit er ook veel voorwerk aan vast. Als gastheer ben ik
twee dagen per week in touw, maar met al het geregel erbij zowat de hele
week. Maar dat heb ik er graag voor over.”
Struikelblok
Regelmatig draait hij een dag mee bij Resto VanHarte in Laak, een wijk
aan de andere kant van de stad: “Daar komen meer nieuwe Nederlanders over
de vloer, Marokkanen, Turken, Iraniërs. Op gewone dingen reageren zij net
zo als wij. Daar zit geen verschil tussen. Struikelblok is de taal. Ouderen uit
die gemeenschappen spreken vaak gebrekkig Nederlands. Op een Marokkaanse
of Turkse avond zie je ze wel, maar verder nauwelijks. Onze inzet is
om ze meer te betrekken bij het leven in de wijk.”
Glad
“Ah, het is vier uur,” constateert hij bij een blik naar buiten, waar een
bejaarde vrouw aan komt lopen. Pluijter: “Ze woont alleen en is altijd rond
deze tijd hier. Ze mag dan graag met een kopje koffie naar ons gaan zitten
kijken terwijl wij nog druk bezig zijn met het dekken van de tafels. Van de
winter was het ’s avonds glad en donker. Dan was het na het eten gewoon hup
effe een arm en brachten we haar weer naar huis.”
Drempel
De vrouw behoort tot een vaste kern van klanten van Resto VanHarte
Mariahoeve. Regelmatig ziet Pluijter ook nieuwe gezichten. De meeste gasten
kent hij inmiddels persoonlijk: “Zie ik iemand een paar weken niet, dan pleeg
ik een telefoontje om te horen of alles nog goed gaat. Mensen die dralen voor
de deur van onze Resto, haal ik ook binnen, geef ze een bakkie koffie en stel
ze op hun gemak. Eenzame mensen neigen ernaar zich steeds verder terug te
trekken. Soms moet je dus iemand over een drempel heen helpen. Dáár gaat
het om bij Resto VanHarte.”
Verhaal
Pluijter: “Over eenzaamheid begin ik zelf nooit. Vraag je het op de man
af dan is niemand eenzaam. Maar hoor je dat iemand nergens meer zin in
heeft omdat zijn partner is overleden, of omdat dat hij gescheiden is en zijn
60

Eten is bij ons bedoeld als bindmiddel Ruud Pluijter
kinderen niet meer ziet, dan weet je genoeg. Je krijgt alles ook nooit meteen
te horen, pas als je iemand langer kent. Dan is het opeens van ‘Ruud loop even
mee’ en komt er een heel verhaal. Daar neem ik dan de tijd voor, want bij wie
kunnen ze het anders kwijt? Het geeft ook aan dat ze zich bij ons vertrouwd
voelen. Geweldig toch!”
Droom
Trots vertelt Pluijter dat Resto VanHarte Mariahoeve binnen de Van-
Harte-organisatie model staat voor andere Resto’s: “Die sturen nieuwe mensen
ook altijd voor een avondje naar ons toe om te zien hoe wij het met z’n
allen aanpakken.” Aan het slot van het gesprek toont hij het restaurant en de
keuken. “Een hele goede ploeg”, prijst hij de vrijwilligers die daar druk in de
weer zijn. Zelf hoopt hij ook nog lang bij Resto VanHarte te kunnen blijven
werken: “Laten we zeggen dat dat mijn droom voor de toekomst is.”
www.restovanharte.nl
61

Strijders tegen eenzaamheid
Henny Tinga
62

Iemand redden
lukt niet, voor hem
zorgen wel
Al bijna een halve eeuw werkt Henny Tinga als heilssoldate van het
Leger des Heils op de Amsterdamse Wallen, trekt ze er op met dak-
en thuislozen, kent ze hun rauwe gezichten van eenzaamheid. Maar
als ras-Amsterdamse behield ze haar smakelijke lach: “Je moet het
vooral niet te zwaar maken en ook met een glimlach naar jezelf
blijven kijken. Een ander redden lukt je niet, een beetje voor hem
zorgen wel.” 3
63

Strijders tegen eenzaamheid
Takkewijf
Bij haar thuis hangt naast de voordeur het bordje met de spreuk ‘Lord
help me that nothing is gone happen to me today that you and I can’t handle’.
In een notedop verwoordt het Henny Tinga’s milde kijk op haar werk als
heilssoldate: “Vaak kijk ik ’s avonds bij het binnenkomen naar dat bordje en
zeg ik nou Lieve Heer, hoe ik vandaag bezig was, daar kon u echt niet bij zijn.”
Zoals die keer dat ze zich niet kon inhouden en een verslaafde vrouw die met
iedereen ruzie maakte, een takkewijf noemde: “Maar volgende week ga ik
weer met haar kaasfonduen en kan ik ook verschrikkelijk om haar boosheid
lachen.”
Charme
Met een vader als heilssoldaat kwam Tinga (66) al heel jong zelf bij het
Leger, als hulpje van majoor Bosshardt in het Goodwill Centrum aan de Voorburgwal
middenin het Wallengebied. Sinds ze daar in 1962 begon met het
schenken van koffie en met het rondbrengen van pannetjes eten voor mensen
in de buurt, zag ze hoe dak- en thuislozen er steeds meer uit alle hoeken van
de wereld kwamen en hoe ook de drugshandel er oprukte. “Een teloorgang?
Ik noem het liever verandering. Voor mij kreeg het een gezicht, ik zie de mensen
waarom het gaat. Een bordeelhouder met een grote bek is ook mens die
op zijn tijd eenzaam is. Al romantiseer ik zo iemand beslist niet. Maar dit
werk heeft ook zijn charme, ik maak ook plezier.”
Paplepel
Het gesprek vindt plaats in het tot mini-museum verbouwde appartement
van de in 2007 overleden majoor, in de Goodwillburgh, een bejaardencomplex
aan de Anne Frankstraat. Temidden van een verzameling originele
Anton Piecks over het werk van het Leger hangt ook een prent van Tinga als
jonge heilssoldate. Tinga: “Ik ben nog opgevoed in de Leger des Heils-traditie
van ‘de wereld redden’. Je moest iets voor de ander betekenen, die grondregel
kreeg ik thuis met de paplepel ingegoten. Maar je kunt het nooit helemaal
voor een ander oplossen. Als er iets is wat ik in al die jaren heb geleerd, dan is
het dat wel.”
Soepronde
Gaandeweg kreeg ze meer taken, werd ze verantwoordelijk voor de
noodopvang, gaf ze leiding aan de wijkziekenboeg de Gastenburgh en was ze
nauw betrokken bij het opzetten van de opvang voor aidspatiënten. Nu ze met
pensioen is, gaat Tinga als vrijwilliger nog eens in de drie weken mee op
64

Iemand redden lukt niet, voor hem zorgen wel Henny Tinga
soepronde, soep, koffie en brood brengen aan mensen die op straat leven. Ook
doet ze nog regelmatig ‘een bakkie koffie’ met al die buurtbewoners die ze al
jaren kent en eet ze om de week met een groep alleenstaande vrouwen. Tinga:
“Bij eenzaamheid heb je het in mijn werk over die hele gemêleerde groep van
dak- en thuislozen. Met die mensen in extreme situaties trek ik mijn leven
lang al op, wijs ze voor een stukje de weg, zorg een beetje voor ze. Dat is wat
ik de afgelopen vijftig jaar ben blijven proberen te doen.”
Uniform
Ze vertelt over het oorlogsgezin waaruit ze komt. Als oudste van zes
kinderen en met een moeder met een zwak gestel runde ze al snel de huishouding.
Bij het Leger leerde ze haar man Koos kennen, ook een heilssoldaat.
Hun drie kinderen zijn inmiddels ook vrijwilliger voor het Leger. Zelf draagt
ze nog altijd het uniform van heilssoldate: “Dat hoort gewoon bij mij. Soms
denk ik wel als ik in dit pak loop: be careful, wie ben je nou eigenlijk. Ik maak
mijzelf niet te klein, maar je moet ook niet overdrijven. Je moet het vooral niet
te zwaar maken, ook met een glimlach naar jezelf blijven kijken.”
Zoeken
In haar werk maakte ze ook een omslag door: “In plaats van mensen te
willen redden, raakte ik meer geïnteresseerd in wat nou de waarde van die
ander is. Ik geloof dat in ieder mens een stukje heel is, hoe kapot iemand
onderweg ook door het leven is geraakt. Voor mij heeft dat met geloven in
God te maken. Een ander gelooft in Allah of in de mens, dat maakt voor mij
geen verschil. Als je maar op zoek gaat naar dat stukje dat in ieder mens goed
is. Het heeft ook te maken met de ander accepteren zoals die op dat moment
is. Pas dan kan je iemand echt in z’n zijn ontmoeten en begrijp je iets van zijn
eenzaamheid.”
Onvermogen
Vaak hoort ze zeggen dat wie op straat leeft, daar zelf voor heeft gekozen.
Tinga: ‘Daar heb ik moeite mee. Soms schreeuwt zo’n dakloze ook dat
hij niemand nodig heeft. Maar dat is een loze kreet. Als je doorvraagt, blijkt
telkens dat ze juist wanhopig verlangen naar contact, naar ergens bij horen.
Net als anderen zijn ze slecht in alleen zijn. Maar door een onvermogen kunnen
ze moeilijk met anderen omgaan, slagen ze er niet in relaties te onderhouden.
En als je dat niet kan, dan is het in de samenleving van nu wel verduveld
alleen.”
65

Strijders tegen eenzaamheid
Stoofsteeg
Gehavende levensverhalen hoorde ze genoeg. Zoals van een verslaafde
prostituee die naast haar zelfvernietigende gedrag ook heel mooi kon tekenen
en gedichten schrijven. En van een verslaafde meisje van achttien dat terug
wilde naar haar ouders in Venlo maar dat binnen twee dagen weer in de
Stoofsteeg achter het raam zat. En dat van Mourat uit Libanon, die na een
lang leven op straat een huisje kreeg maar nog altijd “stikt van de eenzaamheid”.
En gisteren kreeg ze telefoontje van een dakloze man die nog op haar
trouwerij was en pas sinds vorig jaar op zichzelf woont: “Hij is nu erg ziek,
dus ga ik weer wat vaker bij hem langs.”
Bloem
Al die contacten hebben haar leven ook verrijkt. Tinga: “Je krijgt er heel
veel voor terug. Zoals die verslaafde prostituee, die me een keer een bloem gaf
omdat ze zag dat ik toen zelf over iets in de put zat. Of zoals laatst een man
die mij het stoffer en blik uit handen nam om zelf de scherven op te vegen van
de fles die hij kwaad kapot had gesmeten. Eerst was ik bang voor hem maar
toen stond daar een totaal ander mens voor mij. En die verslaafde vrouw die
met iedereen bonje maakt maar toch mee mag op ons jaarlijkse uitstapje naar
de Veluwe, die doet nu hartstikke haar best doen om niet meteen kwaad te
worden. Heel aandoenlijk allemaal.”
Heroïne
Ze kwam er als heilssoldate snel achter dat eenzaamheid en verslaving
ook in de beste kringen voorkomen. Tinga: “Van een keurig Surinaams gezin
raakten alle drie de zonen verslaafd aan heroïne. Die heb ik in een paar jaar
tijd alle drie begraven. En vijf jaar lang bezocht ik iedere week een welgestelde
dame die sinds de dood van haar man alleen in een kolossaal pand aan
de Singel woonde. We vertelden elkaar dan over onze totaal verschillende
levens. Vlak voor haar dood zei ze tegen de dominee dat die ‘jonge dame van
het Leger des Heils’ haar eenzaamheid voor een deel had weten op te lossen.”
Spiritus
De laatste jaren krijgt Tinga op een soepronde vooral Oosteuropeanen
aan de bus: “Tot mijn verbijstering zag ik er laatst een die spiritus dronk, net
als vroeger ome Paultje en ome Daan.” Ook loopt ze op tegen kansarme jongeren
die veel softdrugs gebruiken: “Die missen straks in de maatschappij dus
ook de aansluiting.” En ze signaleert een grote toeloop bij de ‘Bij Bosshardt’-
66

Iemand redden lukt niet, voor hem zorgen wel Henny Tinga
buurtsteunpunten waarvan Amsterdam er inmiddels vier telt: “Vooral ouderen
komen er op af voor een kop koffie en wat gezelligheid. Je ziet gewoon dat
steeds meer ouderen tegenwoordig weinig contacten om zich heen hebben.”
Stoppen met haar werk voor het Leger is niet aan de orde: “Zo lang ik het leuk
vind, ga ik ermee door. Het is ook geen werk, eerder een levenshouding.”
www.legerdesheils.nl
67

Strijders tegen eenzaamheid
Young Designers & Industry (YD+I)
68

Strijd tegen
eenzaamheid
gebaat bij
authentieke aanpak
“Een open wond in de samenleving”, zo omschrijft Young Designers
& Industry (YD+I) het vraagstuk van eenzaamheid. Acht kunstenaarontwerpers
van deze culturele instelling ondernamen een creatieve
zoektocht naar nieuwe manieren om eenzaamheid meer bespreekbaar
te maken. “Dus niet terugvallen in religie of het oude dorpsdenken,
maar juist tijd, ruimte en aandacht te scheppen voor een
eigentijdse aanpak.” 3
69

Strijders tegen eenzaamheid
Glimlach
Met humor ervoor zorgen dat eenzaamheid onderwerp van gesprek
wordt. Dat is de gedachte achter de Eenzaamheidswijzer waarmee proceskunstenaar
Martijn Engelbregt (39) bezoekers van zijn website eenzaam.nu
een uitweg biedt uit wat hij noemt de IK-maatschappij. Engelbregt: “Eenzaamheid
is een diep gevoel dat we allemaal kennen. Maar in plaats van dat
we onze eigen eenzaamheid gewoon aankijken om te zien wat we ervan kunnen
leren, zijn we er bang voor en en keren we ons ervan af. Daarom zocht ik
naar een manier om het er met een glimlach over te hebben, zonder dat het
ludiek wordt, want dat is het natuurlijk niet.”
Angst
Engelbregt’s vaststelling dat de maatschappij van nu mensen overdreven
bang maakt voor eenzaamheid, spreekt ook uit de foto’s van ontwerper
Maaike Roozenburg (32). Roozenburg wil met haar foto’s laten zien dat
pijnlijke momenten van eenzaamheid gepaard kunnen gaan met een gewaarwording
van schoonheid. De Vlaamse kunstenaar Sarah Carlier (30) probeert
juist met geënsceneerde videobeelden mensen te laten zien en voelen hoe
angst voor eenzaamheid inwerkt op je beleving ervan.
Open wond
Initiatiefnemers Peik Suyling (56) en Dennis Lohuis (36) noemen eenzaamheid
een “open wond in de samenleving”. Het taboe eromheen doorbreken
lukt volgens hen alleen door buiten bestaande stramienen en routines te
denken. Suyling: “Oude sociale vangnetten als religie, familieverbanden en
dorps-leven lijken verleden tijd. Wij willen vanuit een cultureel perspectief
kijken naar wat voor nieuwe manieren je kunt bedenken om het gesprek over
eenzaamheid op gang te krijgen. Dat is waar we in dit project mee aan de slag
zijn gegaan.”
Bloemen
Binnen het project tekent Suyling als kunstenaar bloemen samen met
groepjes eenzame mensen. ‘Als woorden bloemen worden’ noemt hij het. “Privé
teken ik bloemen bij wijze van reflectie op mijn gedachten en gevoelens van
eenzaamheid. Dat doe ik al jaren en het werkt heel prettig.” Door dit te doen met
mensen die sterk in isolement leven, hoopt hij dat het bij hen ook iets losmaakt
en ze over hun eenzaamheid gaan praten. Suyling: “Mij gaat het echt alleen om
het tekenen, maar inmiddels hoor ik van hulpverleners wel dat het werkt, dat
na zo’n tekensessie bij die mensen dingen ineens wel bespreekbaar zijn.”
70

Strijd tegen eenzaamheid gebaat bij authentieke aanpak YD+ I
Onzichtbaar
Betrokken bij het project is ook stadspsycholoog Sander van Ham. Hem
valt vooral op de persoonlijke manier waarmee de deelnemende kunstenaars
omgaan met het vraagstuk van eenzaamheid: “Ze gingen allereerst op zoek
naar hun eigen eenzaamheid. Maar juist die authentieke aanpak biedt een
opening voor een ander gesprek. Mensen herkennen zich erin en zijn ineens
wel bereikbaar. Opeens zijn die mensen dus niet meer onzichtbaar.”
Sneeuwwoorden
“Onbewust zijn we met ons individualistische zelfonderzoek en hang
naar zingeving echt kinderen van deze tijd”, vinden Lohuis en Madelinde
Hageman (38) als ook een lid van het projectteam. Lohuis schildert portretten
en schept zo tijd en aandacht voor het voeren van een gesprek met die persoon
over eenzaamheid. Hageman zocht naar woorden om haar eigen gevoel
van eenzaamheid nauwkeuriger te kunnen omschrijven. Zo kwam ze op het
idee om sneeuwwoorden van Eskimo’s om te zetten in beschrijvingen van
soorten eenzaamheid.
‘Ersertok’
‘Ersertok’ of ‘bewegende eenzaamheid’ noemt Hageman nu haar eenzaamheidsgevoel:
“Ik geef er mee aan dat dat gevoel bij mij tijdelijk is. Vooral
’s avonds in het donker heb ik er last van, als kind al. Maar de volgende morgen
is het weer over. Door het zo te kunnen nuanceren, praat ik er makkelijker
over. Ik krijg ook veel reacties. Mensen vinden die beschrijvingen
poëtisch en blijken ze ook zelf goed te kunnen gebruiken.” Op Hageman’s
sneeuwwoorden-website maakten al flink wat bezoekers gebruik van de
ruimte die er is om eigen situaties van eenzaamheid anoniem te delen met
anderen.
Sollicitatiegevoel
Het projectteam valt vooral over de angst die er in onze prestatiemaatschappij
bestaat voor eenzaamheid. Martijn Engelbregt: “Je mag niet eenzaam
zijn. Alles en iedereen probeert zover mogelijk van dat gevoel weg te
komen. In de media zie je bijna alleen maar mensen die niet eenzaam zijn, die
het gemaakt hebben.” Lohuis: “Op netwerksites als Facebook ben je ook de
hele tijd bezig jezelf te verkopen. Waardoor mensen nu voortdurend een
soort sollicitatiegevoel hebben, wat anti-persoonlijk is en ook eenzaam
maakt.”
71

Strijders tegen eenzaamheid
Retraite
Engelbregt bespeurde die angst voor eenzaamheid ook in zichzelf en
ging om dat gevoel te onderzoeken een week in retraite: “In zo’n stilteweek
stuit je op allerlei patronen waarmee je normaal eenzaamheid verdrijft maar
die je dan dus niet kunt gebruiken. Dat is best confronterend. Maar door dat
treedje dieper te gaan in jezelf, door dichter bij je eigen eenzaamheid te komen
en beter te weten wat die voor jou betekent, herken je eenzaamheid bij
een ander ook beter en vind je makkelijker manieren om daarover contact te
maken.”
Sandwichborden
In het kantoor van YD+I in een voormalige woning aan het IJ in
Amsterdam-Noord, staan sandwichborden tegen de muur met opschriften
als ‘Oog ik eenzaam? en ‘Ben jij ook wel eens eenzaam?’, persoonlijke vragen
die ook de kunstenaars eigenlijk niet durven stellen Documentairemaakster
Inge Willems filmde de reacties van voorbijgangers toen de rest van het team
met die borden om de schouders de straat op ging. “Het was voor ons allemaal
verrassend te ervaren dat mensen eigenlijk best open over eenzaamheid willen
praten”, herinnert Madelinde Hageman zich.
Restaurant Sartre
Ontwerper Marina van Goor (36) ging met haar Oog-ik-eenzaamsandwichbord
in een restaurant alleen aan een tafeltje zitten. Haar onderwerp
voor het project was de angst voor het oordeel van anderen, dus in dit
geval de angst om door anderen te worden weggezet als eenzame of gescheiden
vrouw die geen vrienden heeft om mee te gaan eten. Van Goor bedacht
‘Restaurant Sartre’, een eetgelegenheid waar mensen juist zonder gezelschap
gaan eten, als een statement dat er niets mis is met iemand die buiten de deur
alleen eet.
Oprekken
Stichting DOEN maakte het YD+I-project de afgelopen tijd met geld
mogelijk. Met DOEN en ook met het ministerie van VWS praten Suyling en
Lohuis nu over een tweede projectfase : “We denken na over hoe we de dingen
die door het projectteam zijn bedacht meer publiek kunnen maken, om zo
het gesprek over eenzaamheid echt op gang te helpen.” Voor dit ‘oprekken
naar de wereld’ hopen ze ook in de zorgsector partners te vinden: “Onze authentieke
aanpak heeft een aantoonbare en ook preventieve werking. Uiteindelijk
bespaar je daar in de zorg dus geld mee.”
72

Strijd tegen eenzaamheid gebaat bij authentieke aanpak YD+ I
Vangnet
Suyling: “We gaan ook goed kijken naar wat nieuwe media kunnen bijdragen.
Dus naar creatieve manieren waarbij de anonimiteit van die media
niet negatief werkt, zoals nu al bij chatgroepen van lotgenoten. Misschien
zijn die ‘lichte gemeenschappen’ ook wel nieuwe vangnetten tegen eenzaamheid,
als alternatief voor de kerk, dorp en familie van vroeger.”
w w w . y d i . n l
w w w . s i t u a t i e s v a n e e n z a a m h e i d . n l
w w w . e e n z a a m . n u
www.in-de-buurt.net
73

Strijders tegen eenzaamheid
Match
74

Een maatje is
geen hulpverlener,
eerder vriend
Als vrijwilligers van het maatjes-project Match van Humanitas
in Overijssel putten Mark Arts en Alev Cumert voldoening uit het
samen met eenzame jongeren beleven van fijne momenten. Veel
geduld en inlevingsvermogen vergt het wel. “En ook voorbeeld-
gedrag tonen, maar niet persé verandering willen zien. Je bent geen
hulpverlener.” 3
75

Strijders tegen eenzaamheid
Schulpje
Mark Arts (26) is blij als de autistische jongen van 22 waar hij als
maatje mee optrekt “uit zijn schulpje komt” en uit zichzelf vertelt wat hij van
dingen vindt. Dat blije gevoel krijgt Alev Cumert (22) als het contactschuwe
meisje van 17 waarvan zij maatje is uit eigen beweging vraagt om samen iets
leuks te doen: “Als ze mij dan bij het afscheid uitzwaait, vertrek ik weer met
voldoening naar huis.”
Momenten
Mark, die al driekwart jaar maatje is van de jongen: “Ik zoek niet naar
een directe verandering en heb mij ook niet echt verdiept in wat autisme precies
is. Ik wil er onbevangen in staan en gewoon samen prettige momenten
beleven. Het mooie aan zo’n moment is dat hij dan losser is. We komen dan
tot leukere gesprekken, bijvoorbeeld over hoe hij zijn toekomst ziet en over
wat autisme met hem doet. Dan ga je samen wel wat meer de diepte in, al is
dat dus niet direct mijn doel. We hebben zulke gesprekken alleen als hij zelf
aangeeft het erover te willen hebben.”
Fotoshoot
Alev trekt al twee jaar iedere week een paar uur op met het meisje:
“Toen ik haar voor het eerst ontmoette, keek ze maar een beetje voor zich uit.
Nu lacht ze als ik kom, vraagt ze of ik d’r haar borstel en of we een fotoshoot
doen. Of we schilderen wat, want die hobby hebben we gemeen. Van dat
soort dingen wordt ze dus vrolijk. Dat vind ik leuk want dat betekent dat ze
me echt vertrouwt.” Ze vertelt dat ze op die momenten ook wel eens diepere
gesprekken met het meisje heeft, bijvoorbeeld over dat ze geen vriendinnen
heeft en zich op school buitengesloten voelt: “Maar ook alleen als ze er zelf
over begint.”
Individualistisch
Het iets voor anderen willen betekenen, kregen beiden van huis uit
mee. Mark zag hoe zijn ouders in hun dorp, het Twentse Vroomshoop, altijd
klaar stonden voor anderen: “We hadden ook wel eens kinderen in huis bij
wie het thuis niet goed ging.” Dat Alev naast haar studie psychologie en een
baantje in een eetcafé ervoor kiest om anderen bij te staan “in plaats van voor
de tv te zitten”, schrijft ze voor een deel toe aan haar Turkse achtergrond: “De
Turkse cultuur is minder individualistisch dan de Westerse. Wie bij ons met
problemen zit kan daarmee meer terecht in de eigen gemeenschap.”
76

Een maatje is geen hulpverlener, eerder vriend Match
Een op een
Mark was als vrijwilliger jarenlang trainer en coach in het jeugdvoetbal:
“Maar gaandeweg groeide mijn belangstelling ook voor het een op een
begeleiden van iemand. Met extra aandacht kan je iemand in een zwakke positie
dan net wat meer ondersteunen. Als loopbaanadviseur doe ik dat in mijn
werk ook. Maar dan stuur ik aan op verandering terwijl het mij als maatje
gaat om het samen doen van leuke activiteiten.” Alev doet sinds haar zeventiende
vrijwilligerswerk, achter de balie van een kunstencentrum en als
hulpleidster in een peuterspeelzaal: “Maar ik wilde graag wat met oudere
kinderen doen. Wat ik nu doe voor Match past dus heel goed bij mij.” Ze wil
kinderpsycholoog worden.
Aandacht
Match-coördinator Lienke Kooistra noemt de jongen en het meisje
waar Alev en Mark maatjes van zijn duidelijke voorbeelden van jongeren die
in een sociaal isolement zitten. Kooistra: “Als maatje moet je veel inlevingsvermogen
en geduld hebben. Het gaat om positief aandacht geven. Aan zo’n
jongere vragen wat hij graag wil en waar je hem mee kan helpen, want dat
versterkt zijn zelfvertrouwen. Dus als maatje niet roepen dat iets zus of zo
moet, want dat schrikt juist af. Het is voor iemand die bang is voor contact
met anderen al heel wat dat hij een maatje wil.”
Tijdelijk
Match is een vervolg op Kamerama, het maatjesproject waarmee
Humanitas al acht jaar met succes alleenstaande jonge asielzoekers in contact
brengt met Nederlandse jongeren. Ook in dat project ligt het accent op
samen leuke dingen doen, zoals sporten, internetten en naar de film of een
museum gaan. Kooistra: “Maatje zijn zit dus dicht tegen vriendschap aan, al
is het wel tijdelijk. Je moet als maatje voorkomen dat een jongere afhankelijk
van je wordt.”
Super
Mark en Alev zijn zich goed bewust van de tijdelijke vriendschap die
ze als maatje bieden. Mark: “Het gaat echt om het moment, om het samen
beleven van een fijne middag of avond. Om het tonen van voorbeeldgedrag
ook.” Alev: “Je moet niet persé verandering willen zien. Is die er, dan is dat
mooi meegenomen. Maar het is geen behandeling, je bent geen hulpverlener
maar gewoon een maatje.” Mark: “Al vind ik het natuurlijk super als die ontwikkeling
er wel is, maar dan als fantastisch neveneffect.”
77

Strijders tegen eenzaamheid
Brug
In Mark’s woonkamer hangt een zwart-wit foto op posterformaat van
de Golden Gate Bridge. Zelf op reis gemaakt omdat hij de brug zo mooi vond.
Met Match wil Humanitas voor kwetsbare jongeren ook een brug slaan naar
de maatschappij waarin ze zich straks staande moeten houden. Voor de jongeren
waarmee Mark en Alev optrekken, lijkt dat te gaan lukken. Beide maatjes
hebben het gevoel dat het tijd is voor een nieuwe ‘koppeling’.
Ups en downs
Mark: “Natuurlijk heeft hij nog ups en downs. Het gebeurt nog dat als
we ergens naar onderweg zijn hij amper een woord zegt. Of hij steekt liever
een sigaretje op dan het over een beladen onderwerp te hebben. Dat laat ik
dan maar zo. Maar hij maakt nu na z’n werk wel regelmatig zelf afspraakjes
buiten de deur. Dat is voor mij een signaal dat hij het ook zonder mij rooit.”
Buffer
Maatje ben je bij Match in principe voor een jaar. Alev trok nog een jaar
langer met het meisje op om haar door haar examenjaar te helpen. “Een buffer
van vrienden om zich heen heeft ze nog niet, maar ik denk dat ze door onze
afspraakjes nu toch positiever aankijkt tegen dingen, ook tegen school”, zegt
ze bescheiden nu het meisje straks aan een mbo-opleiding begint.
Worstelen
De behoefte onder jongeren aan een maatje als tijdelijke ruggesteun is
groot. Volgens Match-coördinator Kooistra zitten in het reguliere onderwijs
in iedere klas wel twee of drie jongeren die er heel goed een kunnen gebruiken
omdat ze worstelen met gevoelens van eenzaamheid of met een nare
thuissituatie. Blij is Kooistra daarom dat de provincie extra geld uittrekt voor
Match, ook al kost het haar moeite om voldoende maatjes te vinden: “Veel
oudere jongeren vinden dat ze er teveel tijd mee kwijt zijn.”
Trend
“Iedereen is heel druk met z’n eigen zaakjes,” merken ook Mark en Alev.
Ze herkennen er een trend in: “De agenda moet vol, want stel je voor dat je even
niet iets te doen hebt en je je verveelt. Ouders bedenken ook van alles om te
voorkomen dat hun kinderen zich vervelen. Maar achter die façade gaat ook
eenzaamheid schuil.” Van haar oma en opa in Turkije hoort Alev dat ze hun
buren ook minder zien dan vroeger omdat die het zo druk hebben en vaker op
vakantie gaan: “Dus daar is een zelfde ontwikkeling als hier aan de gang.”
78

Een maatje is geen hulpverlener, eerder vriend Match
Doofpot
Tegelijkertijd vragen beiden zich af of het vroeger echt allemaal zoveel
beter was. Mark : “Als ik de verhalen van mijn oma en opa hoor dan werden
mensen met problemen hier destijds ook meer opgevangen in hun gemeenschap.
Maar dat wil nog niet zeggen dat die problemen toen altijd goed
bespreekbaar waren en dat er geen dingen in de doofpot verdwenen, bijvoorbeeld
uit schaamte voor de kerk. Nu is het wel allemaal veel individualistischer
maar kun je een beroep doen op bijvoorbeeld dit maatjesproject waarbinnen
dingen wel bespreekbaar zijn.”
www.humanitas.nl/project/match-2
79

Strijders tegen eenzaamheid
Jolanda van de Lagemaat
80

Zorg aan boord is
zoals die aan wal
zou moeten zijn
Op haar achttiende raakte Jolanda van de Lagemaat als leerlingverpleegkundige
met het virus besmet: vrijwilligerswerk doen voor
de Zonnebloem. Op vakantiereizen die de vrijwilligersorganisatie
voor mensen met een handicap organiseert, maakt ze het gasten zo
naar de zin dat die even het isolement vergeten waarin ze de rest
van het jaar leven. 3
81

Strijders tegen eenzaamheid
Familie
“Zoals de zorg hier aan boord is, zo zou die eigenlijk ook de rest van het
jaar aan wal moeten zijn.” Tot die slotsom komt verpleegkundige Jolanda van
de Lagemaat in een gesprek aan boord van MS De Zonnebloem op een druilerige
zaterdagochtend in juli aan de Rijnkade in Arnhem. Na jarenlang zelf als
vrijwilliger op het vakantieschip te hebben meegevaren, kent Van de Lagemaat
de gemoedelijke sfeer aan boord van het schip precies: “Een week lang vorm
je met z’n allen één grote familie.”
Virus
Van de Lagemaat (36): “Of je wordt door het virus besmet en zegt volgend
jaar wéér, of je haakt na een keer af omdat je het werk te zwaar vindt,
zeiden ze toen ik op mijn achttiende voor de eerste keer aan boord stapte. Ik
raakte dus besmet. Het kostte mij wel telkens een week vakantie, maar je
krijgt er zoveel dankbaarheid voor terug. De sfeer aan boord is heel bijzonder.
Mensen kijken ontzettend uit naar zo’n vakantie en genieten onderweg
enorm.”
Ontbijtje
Van de Lagemaat: “Natuurlijk doe je aan boord als verpleegkundige
hetzelfde werk als de rest van het jaar in het ziekenhuis. Alleen kan je het hier
gasten echt naar de zin maken, met ’s ochtends eerst een ontbijtje op bed en
dan een bad. En zitten mensen eenmaal in de salon lekker aan de koffie, dan
ga je er ook bij zitten om een praatje te maken of om een spelletje te spelen.
Doordat je in zo’n week zoveel met elkaar deelt, bouw je echt een band op
met mensen. In je normale werk kom je daar door alle drukte niet aan toe.”
Bierbrouwerij
Na iedere reis had ze een paar dagen nodig om thuis weer te wennen:
“Ook als zorgverlener leef je zo’n week in een andere wereld. Je bent wel bijna
vierentwintig uur per dag in de weer, maar het voelt niet als werken. Samen
met gasten doe je ook leuke dingen, bijvoorbeeld als je ergens aanlegt samen
de stad in gaan. Een keer wilde een groepje mannen graag een bierbrouwerij
bezoeken. Nou, dan ga je bellen om te zien of er een brouwerij is waar je met
rolstoelen naar binnen kunt. Dan ben je ook even reisleider.”
Rugzakje
Maar onderweg hoorde ze ook veel schrijnende verhalen: “Mensen
komen altijd wel met een rugzakje aan boord, vertellen je over hun achterlig-
82

Zorg aan boord is zoals die aan wal zou moeten zijn Jolanda van de Lagemaat
gend lijden. Dat maakt het voor jezelf niet alleen fsyiek maar ook mentaal
toch best zwaar. Mensen kunnen ook erg opkijken tegen het weer thuiskomen.
Straks zit ik weer de hele dag alleen, zeggen ze dan. Het afscheid aan het
einde van de reis is voor veel gasten dus emotioneel en voor jezelf als vrijwilliger
ook wel.”
Mooi
Veel gasten kampen in hun dagelijkse leven met sociaal isolement, vertelt
ze. Dat kunnen ook gehandicapten zijn met een gezin, die de hele dag
zonder iemand om zich heen thuis zitten omdat de partner naar zijn werk is
en de kinderen naar school. Of iemand die zorgt voor zijn gehandicapte partner
en daardoor zelf nauwelijks toekomt aan iets anders. Van de Lagemaat:
“Dan is het heel fijn dat je aan boord ook zo iemand kunt ontlasten en juist
eens met hem de stad in kunt gaan. En dat die zich in een intiem gesprek eens
kan uitspreken over hoe zwaar dat zorgen voor een partner wel niet is. Dat
zijn ook hele mooie momenten.”
Zuur
Onder de gasten zitten ook stellen, waarvan de een in een verpleegtehuis
zit en de ander nog thuis woont. Van de Lagemaat: “In zo’n week kunnen
die twee weer eens echt samen zijn en gezellige dingen doen.” Zuur
noemt ze het voor zo’n echtpaar als ze na afloop van de reis weer uit elkaar
gaan: “Van mijn eerste reis herinner ik mij een vrouw uit Maastricht die het
echt heel moeilijk had met dat haar man niet meer thuis woonde. Het omgekeerde
gebeurt gelukkig ook, dat twee alleenstaanden aan boord een relatie
krijgen en na de reis bij elkaar blijven.”
Werkdruk
Schrijnende verhalen hoorde Van de Lagemaat ook veel van bewoners
van verpleegtehuizen: “Zoals een vrouw die verbaasd was dat we aan boord
iedere dag haar benen wasten omdat dat in haar tehuis maar eens in de veertien
dagen gebeurde. Een vrouw met een dwarslaesie was zelfs al twintig jaar
niet meer in bad geweest. Ons lukte dat met de nodige creativiteit wel. Of dat
nu in verpleegtehuizen gaat verbeteren? Ik denk dat met de bezuinigingen de
werkdruk er alleen maar toeneemt.”
Polonaise
Aan boord wordt alles in het werk gesteld om de gasten hun problemen
thuis te laten vergeten en om ze een vakantiegevoel te geven: “Iemand is aan
83

Strijders tegen eenzaamheid
boord geen patiënt of cliënt maar gast op een cruiseschip. De sfeer is ook
luchtig. De laatste jaren werk ik in het ziekenhuis veel met kankerpatiënten.
Dat is best heftig, maar ook daar speelt humor een ontzettend belangrijke rol.
Aan boord heb je dat ook. Ze lopen en rollen hier de polonaise”, aldus Van de
Lagemaat, die zelf ook wel van een wijntje houdt. ”Maar wel op z’n tijd”,
voegt ze er snel aan toe.
Camper
Vijf jaar geleden stapte Van de Lagemaat als vrijwilliger over naar de
busvakanties van de Zonnebloem. En dit jaar ging ze voor de eerste keer mee
op een campervakantie voor jongeren die de jongerentak Zonnebloem LinQ
sinds drie jaar organiseert. Van de Lagemaat: “Ook op die reizen wordt veel
gelachen, zoals een keer met een jongen met MS die op z’n rolstoel een bord
had hangen met daarop ‘Gehandicapt? Nee hoor, gewoon te lui om te lopen’.
Al verhult zo’n jongen met die sarcastische humor natuurlijk de moeite die
hij heeft met dat hij gehandicapt is.”
Pashokje
Een andere jongen in een rolstoel van al in de dertig kocht op een busreis
voor de eerste keer in zijn leven zelf kleren. Thuis had zijn moeder dat
altijd voor hem gedaan. Van de Lagemaat: “Toen bleek opeens dat hij het prima
zelf kon doordat een reisgenoot hem in het pashokje hielp. Het is maar iets
kleins, maar zo’n jongen geniet daar enorm van omdat zijn wereld er ineens
een stuk groter door wordt.”
Wrang
Doordat mensen met een handicap afhankelijk zijn van zorg en dus van
anderen, is volgens Van de Lagemaat het risico dat ze vereenzamen groter:
“Een aantal krijgt toch iets van ‘ach joh, het is allemaal zo’n geregel, laat maar
zitten’. Het spontane gaat er af, maar daardoor lopen ze nieuwe contacten en
indrukken mis. Daarom zijn deze vakanties ook zo’n geweldige ervaring voor
ze.” Een jongen met een dwarslaesie moest na een vakantie onder leeftijdgenoten
weer terug naar het verpleegtehuis met hoofdzakelijk ouderen. Van
de Lagemaat: “Dat is helemaal wrang, want in zo’n tehuis raakt zo’n jongen
nog sneller geïsoleerd.”
Vraagtekens
Voor de toekomst maakt Van de Lagemaat zich zorgen om de aangekondigde
bezuinigingen op het persoonsgebonden budget: “Door gehandi-
84

Zorg aan boord is zoals die aan wal zou moeten zijn Jolanda van de Lagemaat
capten daarop te korten, beperk je ook hun mogelijkheid om zelfstandig te
reizen en vergroot je hun kans op eenzaamheid.” Bij dat het kabinet in de zorg
rekent op een grotere inzet van vrijwilligers, plaatst ze ook vraagtekens:
“Wat ik om mij heen hoor, is dat mensen in hun jachtige bestaan juist steeds
zuiniger zijn op hun vrije tijd. Bij de Zonnebloem merken we dat ook. We
zouden meer vakantiereizen kunnen draaien als we meer aanwas hadden van
vooral jonge vrijwilligers.”
Aanrader
Van de Lagemaat heeft met haar werk en een gezin met twee kinderen
zelf ook een druk leven. Ze vindt eigenlijk dat de overheid het uitlenen door
werkgevers van verzorgers aan een organisatie als de Zonnebloem moet faciliteren:
“Daarmee kom je ook tegemoet aan de groeiende vraag naar dit soort
vakanties als gevolg van de vergrijzing.” Dat ze zelf deze zaterdagochtend
weer even aan boord van het vakantieschip is, komt omdat ze ook les geeft in
haar vak en stageplekken zoekt voor haar studenten. Zoals ze van haar moeder
en man ook Zonnebloem-vrijwilligers maakte, zo hoopt ze dat ook te
doen met die stagiairs. Lachend: “Dat zit nu eenmaal in mijn bloed. Ik zeg
altijd: vrijwilliger zijn is echt een aanrader.”
w w w . z o n n e b l o e m . n l
www.zonnebloemlinq.nl
85

Coalitie Erbij is het landelijke samenwerkingsverband dat probeert
de eenzaamheid in Nederland te voorkomen en/of verminderen.
De Coalitie heeft 12 leden (landelijke organisaties) en 18 netwerkpartners.
De activiteiten van Coalitie Erbij zijn de volgende:
3 Het jaarlijks organiseren van de Week tegen Eenzaamheid en
andere campagneactiviteiten;
3 Het stimuleren en versterken van lokale samenwerking rond
eenzaamheid en sociaal isolement;
3 Het laten verrichten van onderzoek naar aanpak eenzaamheid;
3 De website www.eenzaam.nl;
3 Uitwisseling en verdieping van kennis en methoden aanpak
eenzaamheid.
De leden van Coalitie Erbij:
Fonds Psychische Gezondheid, Leger des Heils, Humanitas, Resto VanHarte,
Nationaal Ouderenfonds, Sensoor, Raad van Kerken, MO Groep,
KPMG, Ango, De Zonnebloem, Mezzo
87

Waarom strijd je tegen eenzaamheid? Wat drijft je?
Wat levert het op? Heb je zelf last van eenzaamheid?
Die vragen stelde freelance journalist Paul Hazebroek aan
uiteenlopende “strijders tegen eenzaamheid” die zich met hart en
ziel inzetten voor mensen die worstelen met gevoelens van
eenzaamheid en sociaal isolement.
De interviews met deze helden leverden bijzondere verhalen
op over aandacht, onbaatzuchtigheid en compassie in een tijd waarin
deze waarden dreigen te vervagen. Dit boekje, waarin de dertien
verhalen zijn gebundeld, verschijnt ter gelegenheid van de tweede
Week tegen Eenzaamheid. Het is ook een ode aan al die andere
helden in ons land, die zich buiten de schijnwerpers van de media
en vaak als vrijwilliger voor hun medemens inzetten.
Maar in de interviews klinkt ook bezorgdheid door. Over ons
jachtige bestaan met te weinig tijd voor onze naasten. Over de ‘grijze
golf’ die op ons afkomt met het risico van meer eenzame ouderen.
Over zorgorganisaties die langs elkaar heen werken. En over
‘Den Haag’ dat in de zorg met de botte bijl bezuinigt en daarmee
de aanpak van eenzaamheid geen goed doet.