Grauwe Klauwieren in Limburg - SOVON Vogelonderzoek Nederland

Grauwe Klauwieren

Verspreiding
verspreiding 1979 (Teixera)
verspreiding 1998-2000 (sovon)
Met name het verdwijnen uit de Delta, de duinen en van de eilanden is opvallend

Verspreiding in Limburg 2009
Concentratie rond Vijlenerbos en vooruitgeschoven post in de Groote Peel

Voorbeeld van sterke concentratie
Cottessen: rood= 2008, blauw=2009
Vijlen

Biotoop (Bargerveen)

Biotoop (Drouwenerzand)
Nestplek

Biotoop (Anderschediep)

Biotoop (Castricum)

Biotoop (Cottessen)
Nestplek

Nestplek
Biotoop (Cottessen)

Biotoop (Belletboomgaard)

Biotoop (Klitserbeek)
Nestplek

Biotoop (Vijlen paardendal)
Nestplek

Biotoop (Gemmenicherweg)
Nestplek

Biotoop (Gemmenicherweg)
Nestplek

Biotoop (Winnebroek)
Nestplek

Wat schrijf je op
• Habitattype: Cultuurland/weide, Heide, Kapvlakte, droog/nat,
open/halfopen/struweel
• Nestplaats: vrijstaande struik(soort?), struweel, heg (uiteraard met amfcoordinaat)
• Beheer: begrazing (met?), maaien, regulier of uit productie
• Water in habitat: poel, beek of bron van beek, sloot
• Exemplaren: adult man of vrouw, aantal jongen
• Gedrag: geluiden, voer aandragen (man voor vrouw, man naar nest, paar
naar nest), poep wegdragen, alarm

Oude vrouwtjes kunnen op mannetjes lijken
Deze zitten ook in klauwierenbiotoop:
Orpheusspotvogel
Jongen hebben een streepjespakje
Determinatie

NESTEN ZOEKEN

Nest: net iets kleiner dan van bv Merel, wat grover en niet gevoerd met klei of dons.

Ringwerk

Ringwerk

Ringwerk: dag 8 namiddag

Dispersie Grauwe Klauwier
in Zuid-Limburg
Vijlenerbos

Dispersie Grauwe Klauwier
in Zuid-Limburg
Schinveld
Kunderberg
Vijlenerbos

Toename van de Grauwe Klauwier in Zuid Limburg: herstel van het kleinschalig agrarisch
cultuurland?
Korte projectbeschrijving Stichting Bargerveen
Versie 2009
De Grauwe Klauwier in het agrarisch cultuurland
De Grauwe Klauwier is in de tweede helft van de twintigste eeuw sterk achteruit gegaan en op
veel plekken uit het Nederlandse landschap verdwenen. In enkele veengebieden (Bargerveen)
wist de soort zich te handhaven, maar in het agrarisch cultuurland verdween de soort helemaal.
Ook in de provincie Limburg verdween deze soort nagenoeg. Sinds de 70-er jaren van de vorige
eeuw vond in Limburg een sterke afname plaats, waarbij in de periode ‘85-‘90 geen broedgevallen
van klauwieren in Zuid Limburg zijn waargenomen. Rond de eeuwwisseling start een opleving.
Een plek is sinds die tijd bezet: een hellingveentje en bronweide in kleinschalig cultuurland bij
Cottessen. In de afgelopen 10 jaar is de populatie gegroeid en worden steeds meer plekken rond
het Vijlerbos bezet. In 2008 zijn 28 broedgevallen geteld. Dit is de enige regio in Nederland waar
de Grauwe Klauwier populatieherstel laat zien in het agrarisch cultuurland.
Voorgaand onderzoek in natuurgebieden wees uit dat de oorzaak voor de achteruitgang vooral
lag in de verminderde beschikbaarheid van het voedsel: grotere insecten. Deze achteruitgang
geldt voor de afzonderlijke soorten, de aantallen en de diversiteit aan insecten. Door de
afhankelijkheid van de Grauwe Klauwier van een breed aanbod van insecten is deze een goede
indicator voor insectdiversiteit en kwaliteit van het landschap.

Het Nederlandse landschap is sterk verarmd met als belangrijke oorzaken verzuring, vermesting
en verdroging en veranderingen in landgebruik (intensivering van landbouwmethoden). Zowel de
vegetatie als de fauna staan hierdoor onder druk en veel planten- en diersoorten zijn achteruit
gegaan of verdwenen. Om de negatieve effecten van de aantastingen zoveel mogelijk teniet te
doen, worden de natuurgebieden beheerd en - waar mogelijk - hersteld. De maatregelen die
hiervoor genomen worden, zijn vooral gericht op het herstel van abiotiek, hydrologie en vegetatie.
Het blijkt dat de fauna niet automatisch van de maatregelen profiteert.
Nieuwe kansen voor de agrobiodiversiteit doen zich voor nu kleinschalig cultuurland in
toenemende mate door natuurorganisaties wordt beheerd. Door de Grauwe Klauwieren in Zuid-
Limburg te onderzoeken kan vastgesteld worden welke factoren de populatietoename mogelijk
hebben gemaakt, op basis waarvan het beheer in andere kleinschalige cultuurlandschappen
bijgesteld kan worden. Hierdoor herstelt de levensgemeenschap zich, wat de vestiging van de
Grauwe Klauwier mogelijk maakt.
Onderzoeksvragen
De centrale vragen van het onderzoek naar de groeiende populatie van Grauwe Klauwieren in
Zuid Limburg zijn:
1) wat zijn de redenen voor de toename
2) wat zijn de implicaties voor het beheer op deze en andere locaties, waar de Grauwe Klauwier
niet voorkomt?

Habitat en broedsucces
Op grond van inventarisatie en ringwerk, door Ruud van Dongen, Hans Esselink en Stef
Waasdorp van de afgelopen jaren kan de ontwikkeling van de populatie in kaart gebracht worden.
De bezette habitats worden beschreven in termen van: vegetatiesamenstelling, vegetatiestruktuur,
insectenrijkdom, landschapsstructuur, landgebruik en beheer. Genoemde eigenschappen kunnen
gerelateerd worden aan het broedsucces (indien data voorhanden ook voorgaande jaren) en
eventueel tijdstip van bezetten. De meest geschikte habitats worden veelal het eerst bezet,
waarmee dit tijdstip ook een indicatie is voor de kwaliteit van het habitat. Aangezien de toename
onlangs is ingezet is het van belang te zoeken naar externe veranderingen, juist voor en
gedurende deze populatiegroei, met name in beheer en landgebruik. Om duidelijk te krijgen welke
kenmerken meer of minder bepalend zijn, moeten naast beschrijvingen van de bezette habitats
ook niet bezette, voormalig (eenmalig) bezette plekken op bovengenoemde manier beschreven
worden.
Voedselecologie en prooiaanbod
Eerder onderzoek aan groeiende en verdwijnende populaties van Grauwe Klauwieren heeft
aangetoond dat voedselaanbod hierin een belangrijke factor is. Om meer grip te krijgen op het
voedselaanbod in Zuid Limburg en hoe dit aanbod afhankelijk is van verschillende
habitatelementen en terreineigenschappen stellen wordt gestart met voedselecologisch
onderzoek in relatie tot broedsucces. Dit onderzoek valt uiteen in drie aspecten: 1) wat eten
klauwieren gedurende het broedseizoen, 2) waar halen de klauwieren de prooien vandaan en 3)
wat is het aanbod aan prooien in de verschillende territoria met verschillend broedsucces en
onbezette plekken?

Populatiedynamiek
Met de gegevens van kleurringwerk zoals dat sinds 2000 door Stichting Bargerveen wordt
uitgevoerd kan al een eerste voorzichtige analyse van de emigratie, immigratie en de eigen
recruitment gemaakt worden. In deze periode zijn geen adulten geringd, van de nestjongen is een
wisselend deel geringd en gekleurringd. Momenteel is er geen zicht op de klauwierpopulatie over
de grens in België en Duitsland. Om een goede analyse te kunnen maken moet het inventarisatie
en ringwerk in Zuid Limburg geïntensiveerd worden doorgezet. Aangezien de Klauwieren onze
landsgrenzen niet erkennen moeten ook populaties en paren over de grens duidelijk in beeld
komen, bij voorkeur in samenwerking met buitenlandse partners. Het lijkt er op dat de groei van
de populatie gevoed wordt met klauwieren vanuit bijvoorbeeld de Gaume, België.
Beheerexperimenten
Aan de hand van de resultaten in het eerste jaar kunnen aanpassingen in beheer en nieuwe
beheermaatregelen geformuleerd worden. Op experimentele schaal kunnen deze strategieën
vanaf het najaar ingezet worden. In het tweede en derde jaar worden deze experimenten in
termen van prooiaanbod, klauwierbezetting en broedsucces geëvalueerd.

Een filmpje waarop het prooiaandragen bij het nest van Castricum is te
zien, is te vinden op www.barger.science.ru.nl/klauwier/

Foto’s:
Stef Waasdorp
Ran Schols
Ruud van Dongen