Samenvatting Groenbeleid - Gemeente Leeuwarden

Samenvatting groenbeleid Leeuwarden
Entente Florale Nederland 2011
De groene kracht van Leeuwarden
Florale
Entente
Leeuwarden

ENTENTE FLORALE NEDERLAND 2011
Samenvatting groenbeleid Leeuwarden
Florale
Entente
Leeuwarden
Mei 2011

NS Station
NS Halte
7
1
3
17
7
11
16
8
9
6
10
13
19
6
15
2
20
12
14
18
5
4
1 Leeuwarder Bos
2 Groene Ster / Kleine Wielen
3 Grote Wielen
4 Bosk van Pylkwier
5 Froskepôlle
6 Potmarge
7 Dokkumer Ee
8 Prinsentuin
9 Rengerspark
10 Oostervijverpark
11 Westerpark
12 Julianapark
13 Dr. Zamenhofpark
14 Abbingapark
15 Wijkpark C’buren
16 Oude Stadsbegraafplaats
17 Noorderbegraafplaats
18 Huizumerbegraafplaats
19 Sportpark Kalverdijkje
20 Sportpark Nijlân
Aaneengesloten opgaand groen
Groen
Water
Hoofdwegen

Voorwoord
Leeuwarden is een stad in een zee van groen. Rondom de stad ligt een weids landschap van open ruimte,
terpen en waterlopen. Ook binnen de stad spelen groen en water een belangrijke rol. De grachten, het
stadsriviertje de Potmarge en de jachthaven in de Prinsentuin zijn daar toonbeelden van. Groen en blauw
horen in Leeuwarden bij elkaar. De waarde van natuur, water en ruimte blijken van onschatbare betekenis
voor onze stad; met het oog op gezondheid, beleving en gemeenschapszin, en ook ter versterking van
het economisch klimaat.
Een dynamische stad groeit en verandert continu. Door het groen te behouden en te versterken, zorgen
we ervoor dat Leeuwarden aantrekkelijk is om te wonen, te werken, te studeren en te recreëren. De aandacht
voor groen toont de visie en de vitaliteit van de stad. Wij vinden het daarom een eer om mee te
doen aan de Entente Florale Nederland 2011. Dit document bevat de kern van ons groenbeleid. In dit stuk
worden zes onderwerpen behandeld: visie en beleid, groen binnen de stad, groen in dorpen en buitengebied,
duurzaamheid en milieu, participatie en recreatie en toerisme. Het zevende onderwerp: groen en
gezondheid is hier als speciaal jaarthema aan toegevoegd. Wij laten graag zien hoe we in Leeuwarden met
groen, natuur en landschap omgaan. Dat is namelijk een van onze sterkste punten.
ISABELLE DIKS
Wethouder wonen, cultuur, recreatie en toerisme,
woon- en leefomgeving en duurzame ontwikkeling,
gemeente Leeuwarden
Wethouder Isabelle Diks onthult bord Entente Florale.
Florale
Entente
5 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Bloemen bij het station in het centrum van Leeuwarden.
6 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

Inhoud
1 Visie en beleid 9
2 Groen binnen de stad 11
3 Groen in dorpen en landschap 15
4 Duurzaamheid en milieu 19
5 Participatie 21
6 Recreatie en toerisme 23
7 Groen en gezondheid 27
Bijlagen 29
Florale
Entente
7 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

8 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

1 Visie en beleid
Historisch perspectief
Leeuwarden is ontstaan op drie terpen aan de Middelzee, bij de monding van de laaglandrivieren Dokkumer
Ee, het Vliet en de Potmarge. In de vroege middeleeuwen groeide Leeuwarden uit tot een van de
belangrijkste handelssteden in de Nederlanden. Door het dichtslibben van de zee verloor de stad aan
landelijke betekenis. En al ligt Leeuwarden sinds lang niet meer aan de Middelzee, het water is nog steeds
een factor van belang. Het is een van de grote toeristische trekpleisters van Fryslân en biedt ook grote economische
kansen, bijvoorbeeld op het gebied van watertechnologie en innovatie.
Tot in de negentiende eeuw lag Leeuwarden binnen een omwalling. Tot op de dag van vandaag is Leeuwarden
een compact gebouwde stad. Historische water- en handelswegen verbinden de stad met het buitengebied
en geven nog steeds duidelijk de structuur aan. De voormalige Middelzee en de kwelderruggen
aan haar flanken bepalen het landschap rond Leeuwarden en zijn terpdorpen Lekkum, Miedum, Goutum,
Hempens/Teerns, Wirdum en Swichum, het wegdorp Wytgaard en de schippersbuurt Snakkerburen. In
de stad zelf is het oorspronkelijke landschap nauwelijks herkenbaar, maar rondom de Dokkumer Ee en
de Potmarge wordt het historische karakter zo mogelijk hersteld of versterkt. In de nieuwe wijken Zuiderburen
en de Zuidlanden worden de specifieke landschapskenmerken bewust uitgebuit.
Toekomstperspectief
Verspreid in en om de stad liggen vele groene gebieden: parken, bos-, natuur- en recreatiegebieden, begraafplaatsen
en sportparken. De groene gebieden vormen samen de longen van de stad. Ze zijn van
grote recreatieve en ecologische betekenis. Hoewel groen steeds meer aandacht krijgt, staan de groene
gebieden ook onder druk, onder meer door de intensivering van het wegennet, de bebouwingsdruk en
een steeds verder opschuivende bebouwde kom. Dat vraagt aandacht voor een duurzame ontwikkeling.
Leeuwarden wil het groen in het stedelijk gebied behouden en versterken.
Florale
Entente
9 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Oeverzwaluwen in Zuiderburen.
Het groenbeleid heeft vier doelstellingen
Leeuwarden werkt continu aan een gevarieerd en aantrekkelijk woon- en leefmilieu. Het stedelijk groen
speelt hierin een belangrijke rol. Het groenbeleid in Leeuwarden heeft vier doelstellingen:
* Balans tussen rood, groen en blauw
Het belang van de groene ruimte weegt even zwaar als andere stedelijke belangen. Als openbaar groen
moet worden ingeleverd, wordt dit volgens een helder stappenplan gecompenseerd.
* Beter en toegankelijker groen
Parken en groengebieden worden op een goed en passend niveau onderhouden. Doel is om het bestaande
groen nog beter te gebruiken en meer toegankelijk te maken. Bewoners en andere partijen worden
meer bij de inrichting en het beheer van groen betrokken.
* Betere verbindingen
Een netwerk van goede verbindingen tussen stad, ommeland en groengebieden versterkt de kwaliteit
van de leef- en woonomgeving voor mens, plant en dier. Leeuwarden wil de recreatieve routenetwerken
en de natuurlijke verbindingszones verbeteren en ontbrekende schakels in het groenblauwe netwerk
aanvullen. Water en groen worden zoveel mogelijk met elkaar verbonden.
* Meer groen in de stad en de uitbreidingsgebieden
Leeuwarden wil ook méér groen. Waar mogelijk en wenselijk wordt groene ruimte toegevoegd, worden
extra bomen geplant en geveltuintjes aangelegd. In de uitbreidingsgebieden krijgen groengebieden veel
aandacht. Ook in het westen en zuidwesten van Leeuwarden worden parkgebieden ontwikkeld.
Bodemprofiel.
10 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

2 Groen binnen de stad
De monumentale binnenstad van Leeuwarden heeft een groene uitstraling, dankzij een doorlopend parkgebied
op de voormalige bolwerken, lindes langs de stadsgrachten pleinen en tuinen. Veelal verstopt liggende
binnenhoven vormen oases van groen en rust. Druk bezochte plekken worden opgesierd door
bloemperken of bloembakken.
Leeuwarden telt acht parken en een jachthaven
Leeuwarden heeft acht parken. Het Rengerspark, Oostervijverpark, Westerpark, Julianapark en Dr. Zamenhofpark
hebben monumentale bomen, glooiende gazons en waterpartijen. Het Abbingapark en het wijkpark
in Camminghaburen zijn van veel jonger datum en hebben een extensievere inrichting. Het pronkstuk
van de binnenstad is de Prinsentuin, daterend van 1648. Het park is in 1822 door Lucas Pieters Roodbaard
opnieuw aangelegd in Engelse landschapsstijl en heeft sinds 1967 een monumentale status. In 2004 is
de Prinsentuin gerenoveerd: de padenstructuur is hersteld en de tuin is opener gemaakt. Nieuwe poorten
geven de oude contouren aan. Het park biedt ook plaats aan de stadsjachthaven met bijbehorende
voorzieningen, waaronder mooi ontworpen toiletgebouwen.
Jachthaven in de Prinsentuin.
Florale
Entente
11 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

De Huizumer Begraafplaats.
Begraafplaatsen zijn bijzondere, groene plaatsen
Begraafplaatsen zijn een bijzonder onderdeel van het stedelijk groen. De gemeente heeft zelf twee begraafplaatsen
in gebruik en beheer. De grootste is de Noorderbegraafplaats (1919), met onder meer een
islamitische begraafplaats. Deze begraafplaats is onlangs geheel gerenoveerd en uitgebreid met ‘begraven
in het bos’. De Huizumer begraafplaats ligt tegen het kerkhof van de dorpskerk van Huizum aan. Ook
hier is het groen opgeknapt. Karakteristiek voor beide begraafplaatsen zijn de vele hagen tussen de grafregels,
die bij de renovatie zijn gehandhaafd. Aan de westkant van de stad is een rooms-katholieke begraafplaats.
De dorpen van gemeente Leeuwarden hebben eigen kerkhoven.
De Oude Begraafplaats en de Joodse begraafplaats vormen een cultuurhistorische parel. De Oude Begraafplaats,
door Roodbaard geïntegreerd met een park in romantische landschapsstijl, dateert van 1833 en is
niet meer in gebruik. In 1967 kreeg de begraafplaats de status van rijksmonument. In 2010 is een sober
restauratieplan uitgevoerd: het bomenbestand is zoveel mogelijk in originele staat teruggebracht, er is
drainage aangebracht en het lijkenhuisje uit 1874 is gerestaureerd. Momenteel worden de graven geconserveerd.
Het stadsriviertje heeft groene lobben
Een parel in de stad is ook het stadsriviertje de Potmarge, waarlangs van oudsher tuinbouw werd bedreven.
Toen in 2002 een nieuwe persleiding werd aangelegd om het gebruik van de riool-overstorten te beperken,
werden de werkzaamheden benut om de Potmarge aantrekkelijker te maken voor natuur, recreatie
en woningbouw. Langs de oevers werden groene lobben en plas- en drasgebieden aangelegd, de waterkwaliteit
werd verbeterd en er kwam meer ruimte voor natuur. Elke lob heeft een eigen invulling, passend
bij die specifieke plek. In een van de lobben is een waterspeelplaats aangelegd. In overleg met betrokken
belangenorganisaties is een ontwikkelingsvisie opgesteld om te borgen dat nieuwe ontwikkelingen
blijven aansluiten bij het beoogde beeld.
12 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

Kanovaren in De Potmarge.
Bomen zijn van groot belang
Leeuwarden hecht grote waarde aan de bomenlanen in de stad. Lanen scheppen ruimtelijke structuur en
samenhang, en bieden oriëntatie. De gemeente stelt daarom eisen aan het ontwerp voor de (ondergrondse)
inrichting van de openbare ruimte. Ook bij de herinrichting van pleinen wordt rekening gehouden
met groen. Een voorbeeld is het ontwerp van het vernieuwde Wilhelminaplein in het hart van de stad,
met winkels, appartementen en het nieuwe Fries Museum. Het plein wordt ingericht met rode klinkers,
natuursteen, fonteinen, led-verlichting en tien bijzondere, meerstammige zilveresdoorns.
De gemeente Leeuwarden telt maar liefst 311 monumentale en 1233 waardevolle bomen. Het is de bedoeling
dat deze waardevolle bomen ook uitgroeien tot monumentale bomen. De monumentale bomen
krijgen een eigen plek in het bestemmingsplan. Waar mogelijk worden verdwenen monumentale en
waardevolle bomen opnieuw ingeplant. De particuliere eigenaren zijn van te voren benaderd of zij akkoord
gaan met de aanwijzing van hun boom tot waardevol of monumentaal. Deze eigenaren van monumentale
bomen krijgen elke twee jaar een controle waarbij de conditie van hun boom wordt gecontroleerd.
Indien nodig wordt klein onderhoud gepleegd.
Natuur komt de stad in
Rondom de binnenstad liggen de vooroorlogse woonwijken en de woonwijken uit het interbellum. Hier
is weinig ruimte voor groen. Deze wijken moeten het vooral hebben van een goede laanstructuur en
groenaccenten binnen het stedenbouwkundig ontwerp. In de woonerfwijken die vanaf de jaren zestig zijn
gebouwd, is gekozen voor een dooradering van natuurlijk groen. Het beheer is gericht op soortenontwikkeling
en biodiversiteit. De natuurlijke zones staan, veelal via wateroevers, in contact met het buitengebied.
De inrichting van de woonerven is gericht op verhoging van de sierwaarde en op functionaliteit. In
diverse natuurlijk beheerde gebieden of zones wordt een schaapskudde ingezet als alternatief voor de
maaimachine. In grotere groengebieden lopen grote grazers. De soortkeuze, inzet en bezetting worden
afgestemd op de beoogde natuurdoelstelling.
Florale
Entente
13 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Schotse Hooglanders grazen in het Leeuwarder Bos.
In de gemeente liggen vijf heemtuinen; de heemtuin langs de Kalkvaart is de grootste. De heemtuinen
zijn een veilige haven voor plant en dier en een plek om tot rust te komen. De rijkdom aan planten lokt
veel insecten, die op hun beurt voedsel vormen voor vogels en andere dieren. Heemtuinen zijn ook een
bron van zaden, die elders in de gemeente worden uitgezet, bijvoorbeeld op plaatsen waar oevers zijn
vergraven.
Leeuwarden heeft een actieve buitendienst
Het beheer en onderhoud van het groen in Leeuwarden is grotendeels in handen van de eigen buitendienst.
De binnenstad, parken, begraafplaatsen en het kantoorgebied bij het station worden op hoog niveau
onderhouden, al het overige groen op basisniveau. In de uitvoering staat de Flora- en faunawet
centraal. Bij onderhoudswerkzaamheden worden waar mogelijk betere situaties gecreëerd voor diverse
diersoorten. Voorbeelden hiervan zijn de aanleg van rillen en omgetrokken bomen.
14 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

3 Groen in dorpen en landschap
Aan de rand van Leeuwarden liggen omvangrijke bos-, natuur- en recreatiegebieden, die alle ruimte bieden
om te wandelen, te trimmen, paard te rijden, te zwemmen en te peddelen. De natuur-/recreatiegebieden
Froskepôlle en de Kleine Wielen / Groene Ster ontlenen hun karakter aan het water, de natuurlijke
begroeiing en de afwisseling tussen open ruimte en beslotenheid. Natuurgebied De Grote Wielen sluit
daarbij aan. Het Leeuwarder Bos is een groot bosgebied aan de noordkant van de stad, afgewisseld met
open plekken, bestaande bebouwing en nieuwbouw.
Het open landschap is kenmerkend
Kenmerkend voor het Leeuwarder buitengebied is de openheid van het landschap. In een zee van ruimte
liggen dorpskernen en buurtschappen met hun karakteristieke erfbeplanting. Belangrijke oude verbindingswegen
worden geaccentueerd met doorgaande wegbeplanting, langs andere wegen is alleen incidenteel
houtopslag te vinden. Leeuwarden heeft naast de grote groen- en recreatiegebieden (relatief)
weinig beheergebied in het buitengebied. Het groen in het buitengebied wordt extensief beheerd. Het
beheer is gericht op ontwikkeling en behoud van landschappelijke en natuurwaarden. Het weidse landschap
is daarbij van grote waarde.
Natuurgebied De Grote Wielen.
Florale
Entente
15 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Sterke verbindingen verhogen de kwaliteit
De kansen voor een gevarieerde stadsnatuur stijgen door de samenhang tussen groen en water en groene
verbindingen. De Grote Wielen, een Natura 2000-gebied dat in beheer is bij It Fryske Gea, maakt samen
met de Kleine Wielen deel uit van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Deze verbindt de Alde Feanen
met het Lauwersmeer. Natuurlijk beheerde groene zones in de stad, zoals bermen en oevers, sluiten in
de stadsranden aan op de grote groengebieden rond de stad.
Dorpen in het groen
De dorpen vormen kleine ‘eilanden’ in het open landschap. Het groene aanzicht, het accent op de terp,
de kerk of een bomenlaan langs de hoofdweg onderstrepen het eigen karakter. Het groen biedt beschutting
aan de bebouwing. Het karakteristieke groene silhouet van Swichum bijvoorbeeld, een terpdorp met
ca. zestig inwoners en zestien huizen, wordt bepaald door de dertiende-eeuwse Nicolaaskerk, één van de
eerste bakstenen gebouwen van Fryslân. De terp is, op het terrein rondom de kerk na, vrijwel geheel afgegraven.
Rond de kerk staan lage leilinden. De boerderijen rond het dorp hebben een karakteristieke erfbeplanting.
Erfbeplantingen vormen groene ‘eilanden’ in het landschap.
Snakkerburen leert tuinieren
Een pareltje in het buitengebied is de doarpstún aan de rand van Snakkerburen. Een tuin waar groenten,
bloemen en (klein)fruit worden gekweekt door de inwoners van Snakkerburen, Lekkum en Miedum. Vrijwilligers
en re-integratiekrachten doen het dagelijkse werk. De tuin is het gehele jaar open. Eén van de
pijlers van de dorpstuin is educatie. Kinderen van basisscholen leren hier iets over het kweken van groenten,
fruit en bloemen en de oorsprong van gewassen.
16 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

De doarpstún in Snakkerburen.
Natuurontwikkeling wordt gemonitord
De gemeente stimuleert natuurontwikkeling rond de stad en houdt rekening met doel- of gidssoorten op
specifieke locaties, zoals de botanische graslanden en ‘natte natuur’. De gemeente doet samen met IVN
de inventarisatie en monitoring van natuurontwikkeling. Meldingen van burgers over specifieke flora worden
meegenomen in de beoordeling van het beheer. De uitkomsten van de inventarisaties worden getoetst
aan de Flora- en faunawet. Op basis daarvan stelt de gemeente het beheer waar nodig bij.
Het beheer van de botanische graslanden richt zich soms specifiek op één doel. Voorbeeld hiervan is de
instandhouding van een kruidenrijkgrasland waar orchideeën in voorkomen. De gemeente maait dit grasland
ieder jaar op dezelfde tijd. Soms worden meer doelen nagestreefd, waarbij zowel met flora als fauna
rekening wordt gehouden. Hierdoor ontstaan op kleine schaal milieuverschillen, die zowel de flora als
fauna in het gebied ten goede komen.
Doelgericht maaibeheer.
Florale
Entente
17 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Groene daken in Leeuwarden.
18 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

4 Duurzaamheid en milieu
Leeuwarden heeft de ambitie om in 2020 onafhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen en zet daarom
voortvarend in op het gebruik van groen gas, photovoltaïsche energie, aardwarmte en restwarmtestromen.
De stad wil excelleren op het brede terrein van energieprestaties en watertechnologie. Leeuwarden behoort
tot de nationale koplopers op het gebied van duurzame energie, heeft woningen op biogas, voldoet
als eerste Nederlandse gemeente aan de nationale zonambitie en heeft de meeste duurzame
tankstations.
Water is al jaren een speerpunt
Water is voor Leeuwarden al jarenlang een belangrijk thema, niet alleen als toeristisch en ecologisch,
maar ook als economisch speerpunt. Het watertechnologie-instituut Wetsus is een Europese topspeler,
de Watercampus daaromheen is enorm in ontwikkeling. Daarnaast wordt het water in en om de stad
volop benut om de leef- en belevingskwaliteit te verhogen.
Leeuwarden geeft zelf het goede voorbeeld
De gemeente wil zelf het goede voorbeeld geven. ‘Duurzaamheid’ is dan ook het fundament voor beslissingen.
Leeuwarden scoorde in de landelijke duurzaamheidsmeter op het onderdeel duurzaam inkopen
twee keer de tweede plaats. Leeuwarden voldoet aan de wettelijke eisen voor luchtkwaliteit en geluidhinder
en aan de basisinspanning riolering. Het hemelwater wordt waar mogelijk naar het oppervlaktewater
afgevoerd. Op plaatsen waar groenreconstructie of baggerwerk plaatsvindt, worden betuiningen
verwijderd, glooiend talud aangelegd en inheemse kruidenvegetaties ingezaaid. Sinds 1992 zet Leeuwarden
geen chemische bestrijdingsmiddelen in voor onkruidbestrijding op verharding. Onder het motto
‘donker tenzij en licht op maat’ wordt de openbare verlichting in de parken, groenzones en in het buitengebied
verwijderd, en krijgt de natuur nachtrust.
De gemeente stimuleert groen gedrag van burgers
De gemeente stimuleert haar burgers eveneens tot ‘groen’ gedrag. Er is bijvoorbeeld een stimuleringsregeling
voor groene daken en er zijn regenton-acties. Leeuwarden bevordert duurzame mobiliteit, door
aardgas, groen gas en elektrisch voortbewegen te promoten. De gemeente telt drie hondenstrandjes en
37 plekken waar honden los mogen rondrennen; de eigenaar van de hond is wel verplicht de hondenpoep
in de daarvoor bestemde bakken deponeren. De gemeente stimuleert woningbouwverenigingen en
particuliere huizenbezitters om bij de (ver)bouw van woningen aan broedplaatsen voor vogels te denken.
Ander gedrag vraagt onderwijs en educatie
Duurzame keuzes vragen om ander gedrag. Ander gedrag ontstaat alleen door bewustwording. Onderwijs
en educatie zijn hiervoor belangrijke instrumenten. De gemeente maakt hiervoor onder meer gebruik van
de diensten van het Fries Natuurmuseum. Het Natuurmuseum heeft diverse leskisten voor het basisonderwijs
en gebruikt het Leeuwarder Bos als ‘buitenlokaal’. Door duurzaamheid expliciet onderdeel te
maken van het onderwijsprogramma (van basisschool tot hoger onderwijs) wordt duurzaamheid iets
vanzelfsprekends voor de jonge generaties.
Florale
Entente
19 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Graffitikunst wordt door omwonenden zeer gewaardeerd.
Kunst in de openbare ruimte
Leeuwarden heeft ook aandacht voor kunst in de openbare ruimte. Een klein voorbeeld is de manier
waarop de gemeente omgaat met graffiti. Graffitikunstenaars (in spe) mogen hun gang gaan op speciaal
aangewezen gedoogplekken: Halls of Fame. Onderling respect maakt dat aangebrachte kunst niet snel
wordt beklad. Het effect is dat muren die voorheen geregeld moesten worden beschilderd, nu lang het
aanzien waard blijven. De graffitikunst op de gedoogplekken blijkt door omwonenden ook zeer te worden
gewaardeerd. Een ander voorbeeld zijn de diverse kunstwerken in de stad, zoals op rotondes. Medewerkers
van de buitendienst hebben in het kader van een prijsvraag, ontwerpen met kunstobjecten
gemaakt voor het opknappen van de rotondes om de rotondes een onderscheidend en plezierig aanzien
te geven. Dit concept past de gemeente op diverse rotondes in de stad toe.
Buitendienst ontwerpt rotonde.
20 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

5 Participatie
Het groen in Leeuwarden is van en voor de bewoners. Zij kunnen er passief van genieten of er actief gebruik
van maken. Een actieve leefstijl vraagt mogelijkheden om dichtbij huis te bewegen, in de vorm van
speelplekken, trapveldjes en ommetjes, en ook recreatiemogelijkheden in de nabije omtrek. De gemeente
is eerstverantwoordelijk voor de groene openbare ruimte, maar waar mogelijk vormt zij ‘groencoalities’
met (verenigde) bewoners, woningcorporaties en maatschappelijke organisaties.
Leeuwarden werkt wijkgericht
Leeuwarden werkt wijkgericht. Door de instelling van wijkpanels heeft de gemeente direct contact met
de diverse wijken en dorpen. Bij relevante projecten worden informatieavonden georganiseerd. Bewoners
kunnen via de jaarlijkse bewonersschouw meekijken naar het onderhoud van de openbare ruimte. Elk
wijkpanel heeft een eigen budget voor initiatieven die ten goede komen aan een grote groep wijkbewoners.
Voorbeelden zijn de bollenaanplant bij de entrees van de wijk of een herdenkingsboom voor een
bijzondere wijkbewoner. In de prachtwijk Heechterp Schieringen wordt een volkstuin gemaakt, die wordt
onderhouden door de bewoners. In Zuiderburen is op verzoek van het wijkpanel met hulp van de heemtuinmedewerkers
een hut van wilgenteen gemaakt.
Zelfwerkzaamheid wordt gestimuleerd
Voor een aantal geselecteerde wijken stelt de gemeente wijkwaardebonnen beschikbaar. Burgers kunnen
hiervoor eigen ideeën indienen, zoals een nieuw speeltoestel of bloembakken. Voorwaarde is dat bewo-
Bloembakken in onderhoud bij bewoners van geselecteerde wijken.
Florale
Entente
21 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

ners zoveel mogelijk zélf de organisatie op zich nemen (publicatie, aanschaf beplanting en indien mogelijk
onderhoud). Waar nodig maakt de gemeente in overleg met de bewoners een ontwerp.
Sommige terreinen blijven lang onbebouwd en kunnen daarom tijdelijk een ander functie vervullen, bijvoorbeeld
als plukweide, sportveldje of een maisdoolhof. Bewoners denken hier actief in mee.
Kinderen doen ook mee
Kinderen van groep 7 en 8 van Leeuwarder basisscholen kiezen elk jaar een kinderraad en mogen wensen
indienen. De kinderraad kiest één wens uit, die door de gemeente wordt gerealiseerd. Voorbeeld van
zo’n wens is de boomstammenspeelplek aan de Bonkevaart. In het kader van het Jantje Beton-project
nemen per school enkele kinderen deel aan het Kinderactieteam dat de buurt schouwt. Het actieteam
kijkt naar groen, veiligheid, speelplekken en bijvoorbeeld hondenpoep. De gemeente neemt de ideeën
van de kinderen mee in de verbetering van de fysieke omgeving.
Modder aan je broek
Onder leiding van Landschapsbeheer Friesland wordt het project ‘Modder aan je broek’ uitgevoerd, met
als doel natuurlijke ravotplaatsen voor kinderen te maken in de wijk. Zo zijn de bewoners van de wijk Wielenpôlle
nauw betrokken bij de aanleg van een natuurlijke speelplek. Zij gaan zelf het gebied inplanten,
wilgentenen vlechten en klein onderhoud plegen.
Boomstammenspeelplek aan de Bonkevaart.
22 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

6 Recreatie en toerisme
De aandacht voor recreatie en toerisme is ingebed in de stadsvisie van Leeuwarden. Een groene stad is
een prettige stad om te werken, te wonen en te studeren, is aantrekkelijk als vestigingsplaats voor bedrijven
en is ook een leuke stad om te bezoeken. Het citymarketingconcept kiest voor een integrale aanpak
van werken, wonen en vrije tijd.
Bos van Pylkwier
Florale
Entente
23 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Aqua Zoo een toeristische trekpleister in het oosten van de stad Leeuwarden.
Stedelijke parkgebieden hebben sport-, woon- en onderwijsfunctie
De stedelijke parkgebieden omvatten zowel sportvoorzieningen als bebouwing en openbaar groen. In
het gebied Kalverdijkje liggen sportvelden, sportaccommodaties en scholen in een groene omlijsting, met
‘strúnpaden’ die een ommetje vormen. Het gebied Nylân is een sportveldencomplex met een centrale
parkzone aan de westrand van de wijk Nylân. Het Rengersparkgebied is een optelsom van de Joodse en
Algemene Begraafplaats (ontwerp 1833, Roodbaard), het Rengerspark (1904, Copijn) en de Kenniscampus:
een parkgebied waar onderwijs, wonen, werken en sport worden gecombineerd.
Leeuwarden werkt aan verbetering en uitbreiding van de vaar-, fiets- en wandelnetwerken.
Omgetrokken boom als broedplaats voor ijsvogels.
24 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

Dagrecreatiegebieden bieden ruimte aan natuur
Populaire dagrecreatiegebieden zijn de stadsparken, de Froskepôlle, het Leeuwarder Bos en het Wielengebied.
In de Froskepôlle zijn ligweiden en strandjes. Het groenonderhoud is er gericht op natuurlijk beheer.
Een omgetrokken boom bijvoorbeeld biedt een broedplaats voor het ijsvogeltje. De centraal gelegen
waterpartij heeft glooiende oevers, met een natuurlijke vegetatie die ten goede komt aan de waterkwaliteit
en biodiversiteit. Het Leeuwarder Bos bestaat uit een recreatiegebied, een natuurgebied en een productiebos
en heeft diverse wandel-, fiets en ruiterpaden. Het bos wordt in het recreatie- en natuurdeel
op natuurlijke wijze beheerd. Bosranden worden omgevormd naar een mantel- en zoomvegetatie. Het
Bosk van Pylkwier bij Zuiderburen is nog jong. Het oudste gedeelte is net tien jaar oud en begint een beetje
massa te krijgen. Er is een begin gemaakt met een netwerk van wandel- en ruiterpaden. In het jongste,
noordelijke deel ligt de nadruk op natuurontwikkeling.
Dagrecreatie in De Kleine Wielen / Groene Ster
Het Wielengebied krijgt een opknapbeurt
Een parel onder de recreatiegebieden is de Kleine Wielen ten oosten van de stad, dat samen met de
Grote Wielen het Wielengebied vormt. De Grote Wielen is aangewezen als vogelrichtlijngebied: een Natura
2000-gebied met een oppervlakte van ca. 600 ha. In de Kleine Wielen zijn – naast de toeristische trekpleisters
zoals Aqua Zoo, de golfbaan en de camping – enkele zonneweiden, stranden, waterplassen, bosen
wandelpaden aangelegd. De Groene Ster is ook een belangrijk gebied voor karpervissers. Zij komen
hier zelfs vanuit het buitenland naar toe om te vissen. Ook nachtvissen is toegestaan. In 2010 is voor dit
gebied een inrichtingsplan gemaakt, om de zwem(water)kwaliteit te verbeteren. Er wordt meer doorstroming
in het water gebracht en er worden rietoevers aangelegd. De drukst bezochte gebieden voor recreatie
en de bijbehorende parkeergebieden worden heringericht, zodat het gebied ook in de toekomst zijn
aantrekkingskracht behoudt.
Florale
Entente
25 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Fiets- en wandelpaden in Leeuwarden.
26 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

7 Groen en gezondheid
Het belang van groen voor de gezondheid is evident. Groen nodigt uit tot bewegen, bevordert de sociale
samenhang en houdt het klimaat in de stad beheersbaar. Groen heeft bovendien een rustgevend effect
en helpt de stressfactor in de stad te verlagen. Daarom hecht Leeuwarden groot belang aan groene plekken
in de stad. Waar het kan, worden mogelijkheden voor natuurlijk spel gecreëerd.
Eén van de mooiste speelplekken in Leeuwarden is de waterspeelplaats aan de Potmarge, waar kinderen
in en met het water kunnen spelen. Sinds 2010 is er ook een strandje bij de Bonkevaart, dat is ingericht
volgens de wensen van de Kinderraad. Verder werkt de gemeente aan een gesloten, dicht netwerk
van ommetjes. Aan de zuidkant van de stad staat een fietsdispenser, waar automobilisten hun auto gratis
kunnen parkeren en een fiets kunnen lenen om de stad in te gaan. De gemeente voert vergaande gesprekken
met het Medisch Centrum Leeuwarden over het aanplanten van bomen op het terrein van het
ziekenhuis en op de naastgelegen gemeentegrond. Het aangrenzende Abbingapark komt zo dichter naar
het ziekenhuis toe. Al voor de gemeente groene daken subsidieerde, is bij de nieuwbouw van het ziekenhuis
groen op de daken aangebracht en vindt er warmte-/koude-uitwisseling met de bodem plaats. Veel
Leeuwarder bejaardentehuizen en een hospice zijn in een groene omgeving gevestigd.
In het Leeuwarder Bos komen groen en gezondheid bij elkaar
Een project waar vele aspecten van groen en gezondheid samenkomen, is het Leeuwarder Bos aan de
noordkant van Leeuwarden. Tussen 1992 en 1996 zijn hier weilanden met bosplantsoen beplant. Dit project
is mede gefinancierd door de Face Foundation, een stichting die wereldwijd bossen aanplant ter
compensatie van de CO2-uitstoot. Dit 140 hectare grote terrein heeft nu een multifunctioneel karakter:
het biedt ruimte voor houtproductie, natuur, recreatie en wonen. Door de groei en ontwikkeling van het
bos wordt het gebied steeds interessanter voor verschillende plant- en diersoorten. De essen en de populieren
doen het in het algemeen goed: ze groeien ca. 1 meter per jaar. In een deel van het productiebos
en in de open zone grazen Schotse Hooglanders.
Een bos om te wandelen, te fietsen en te varen
Het Leeuwarder Bos heeft 2,6 km fietspad en 13,5 km wandelpad. In de afgelopen jaren zijn de paden
met zand en kleischelpen verbeterd, zodat het bos ook bij natte terreinomstandigheden toegankelijk is.
Vanaf de Dokkumer Ee kan met een kano tot aan het meer bij de camping worden gepeddeld. Voor ruiters
zijn er ruiterpaden. Honden mogen in een aangewezen gebied los rondrennen. In het bos zijn ook
zes picknickplaatsen aanwezig. In de noordoosthoek bevindt zich een uitkijkpunt (voormalig baggerdepot),
dat uitzicht biedt over het bos, de Dokkumer Ee en het open weidelandschap. In het noordelijke deel
van de kanoroute is ook een uitkijkpunt aanwezig. Hier zijn grafstenen (platen) verwerkt die bij de restauratie
van de Westerkerk vrijkwamen. Verder zijn er in het gebied twee locaties voor volkstuinen. In het
meer bij de camping kan bij stevig winterweer worden geschaatst.
Florale
Entente
27 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Schoolklas krijgt les in het buitenlokaal.
Schoolklassen krijgen les in het buitenlokaal
Het Leeuwarder Bos wordt door het Natuurmuseum als ‘buitenlokaal’ gebruikt. Schoolklassen varen er met
een praam naar toe en krijgen in het bos informatie over het landschap. In samenwerking met Landschapsbeheer
Friesland helpt een groep vrijwilligers bij het beheer, bijvoorbeeld door open plekken te
maken en hout te rillen. In het afgelopen voorjaar is een areaal populieren gerooid die het niet goed
deden. Tijdens een boomfeestdag zijn 3.500 nieuwe bomen aangeplant, waaronder eik, iep, els en es.
Hier heeft, net als bij de eerste aanplant van het bos, een schoolklas aan meegewerkt.
De mogelijkheden worden steeds beter benut
Naarmate het bos zich verder ontwikkelt, wordt het steeds beter benut. Niet alleen door hardlopers en
wandelaars, maar bijvoorbeeld ook voor kinderfeestjes. Het doorgaande fietspad wordt ook gebruikt als
skeelerpad en er zijn zelfs plannen voor een langlaufroute. Op particulier initiatief is er een trektelpost gekomen,
van waaruit trekvogels worden geteld. Er is een denktank actief, waarin betrokkenen meedenken
over de toekomst van het Leeuwarder Bos. Het gaat daarbij om vertegenwoordigers van de aangrenzende
wijk Bilgaard, de campingeigenaar, jagers, de vogelwacht en anderen die activiteiten in het Leeuwarder
bos ondernemen, naast de gemeentelijke beheerders. In de denktank worden ideeën besproken om het
gebied verder te ontwikkelen en de mogelijkheden te benutten.
28 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale

Bijlage: beleidsnota’s
De samenvatting van het groenbeleid is hoofdzakelijk gebaseerd op de volgende beleidsnota’s, visies en
plannen:
Algemeen
Groenkaart Leeuwarden; structuurvisie openbaar groen (2008)
Groenbeleidsplan Leeuwarden (1993)
Intensivering groenbeleid (2008)
Landschapsontwikkelingsplan (2004)
Spraakmakende bomen (2008)
Dorpennota (2007-2010)
Welstandsnota Leeuwarden (2004)
Kwaliteitsdocument Openbare Ruimte; Algemene technische eisen (2010)
Vogelbeleid (2010)
Hondenbeleid (2007)
Nota speelruimte beleid 2009-2015
Uit de verf – Eindevaluatie pilotproject integrale aan pak graffiti-overlast (2004)
Plusproject zwerfafval (2008-2010)
Gemeentelijk rioleringsplan 2009-2012
Beleidsplan openbare verlichting ‘Het donker belicht’ (2011)
Parels van groenbeleid
Dokkumer Ee Visie (2010)
De Blauwe Diamant (2001)
Ontwikkelingsvisie Potmarge (in raad vastgesteld 2007)
Inrichtingsplan 2010 (Kleine) Wielengebied en Groene Ster (2010)
Ontwikkelvisie Dokkumer Ee (2010)
Beheerplan Begraafplaatsen Leeuwarden (2008)
Beheerplan Oude Stadsbegraafplaats (1996)
Inrichting Wilhelminaplein (2011)
Nieuwe routes over oude paden (2004)
De noordwestelijke doorvaart via de 11-stedenroute (2005)
Beheer en onderhoud
Groenbeheerplan (2008)
BOR in Beeld (2001, evaluatie 2009)
BOR in Bedrijf (2003)
Beheerplannen woonwijken en dorpen (2009)
Beheerplannen Leeuwarder Bos en Froskepôlle (2009)
Florale
Entente
29 GROENBELEID LEEUWARDEN | Entente Florale
Leeuwarden

Uitgave gemeente Leeuwarden
Mei 2011
Florale
Entente
Leeuwarden