100 jaar verbintenis van twee culturen

EINDELIJK DEDEN NEDERLANDSE
TEAMS MEE AAN DE JAARLIJKSE
INTERNATIONALE SHELL
ECO-MARATHON: EN PROMPT
WERD EEN VAN DE KARRETJES
KLASSEWINNAAR.
ALS OVERHEDEN LANGJARIG
STEUN BELOVEN, KUNNEN OVER
VIJF JAAR GROOTSCHALIGE
PROJECTEN VOOR CO 2-BERGING VAN
START GAAN, ZEGT SHELL’S CO 2-
COÖRDINATOR BILL SPENCE.
SHELL VENSTER
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND B.V. • JULI / AUGUSTUS 2007
SHELL VIERT EEUWFEEST
100 jaar
verbintenis van
twee culturen
JAAP VAN BALLEGOOIJEN IS GEEN
‘FILMKARAKTER’ MAAR DE ECHTE
GEESTELIJKE VADER VAN ‘SNAKE
WELLS’ OM GEOLOGISCH LASTIGE
OLIEVELDEN MAXIMAAL TE LATEN
PRODUCEREN.
“SHELL CREËERT MEER OPTIES
VOOR DE TOEKOMST DAN HAAR
CONCURRENTEN”, KON JEROEN VAN
DER VEER ZELFVERZEKERD MELDEN
OP DE ALGEMENE VERGADERING
VAN AANDEELHOUDERS VAN ROYAL
DUTCH SHELL PLC.

COLOFON
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND BV
ADRES Carel van Bylandtlaan 30, 2596 HR Den Haag.
Postbus 444, 2501 CK Den Haag.
TELEFOON 070 - 377 87 00
HOOFDREDACTIE Piet de Wit
VORMGEVING Toon Beekman (www.defabriek.com)
MEDEWERKERS Ernst Bode, Wouter Eenhorst,
Hans Lagendaal, Caspar van Loo, Marianne Oostendorp,
Wilfried Overwater, Reinier Spreen
DRUK Roto Smeets Grafi Services Utrecht
Shell Venster wordt verspreid onder geïnteresseerden in
de activiteiten van Shell Nederland en Royal Dutch Shell.
Het blad is gratis verkrijgbaar.
Abonnementen kunnen of via onze fax (070 - 377 87 45)
of e-mail-adres shellvenster@shell.com worden aangevraagd
en via: Administratie Shell Venster, Postbus 444,
2501 CK Den Haag.
TWEEMAANDELIJKSE PUBLICATIE
Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van
artikelen dient men toestemming van de redactie te vragen.
In de meeste gevallen zal die graag worden gegeven.
Hoewel Shell-maatschappijen een eigen identiteit hebben,
worden zij in deze publicatie soms gemakshalve met de
collectieve benaming ’Shell’ of ’Groep’ aangeduid in
passages die betrekking hebben op maatschappijen van
Royal Dutch Shell, of wanneer vermelding van de naam van
de maatschappij(en) gevoeglijk achterwege kan blijven.
OMSLAGFOTO WILFRIED OVERWATER
Achter de
horizon
Honderd jaar Shell:
dubbele nationaliteit
die tot één cultuur
leidde
Wat nu als normaal geldt, grensoverschrijdende
bedrijfsfusies, was in
1907 een unieke gebeurtenis, met dus
een onzekere afl oop. Maar het samengaan
van de Nederlandse Koninklijke
en het Britse Shell pakte goed
uit. Historici die een eeuwboek over
Shell schreven: “Het zorgde voor een
interne cultuur waarin het makkelijk
was om nationaliteiten en culturen te
integreren.” PAGINA 4
VOORWOORD
Wat maakt eeuwboeken zo fascinerend?
Toch vooral de realisatie van de continue
verandering die ons omgeeft. Toen de
Koninklijke en Shell in 1907 besloten tot
een amalgamatie waren auto’s en vliegtuigen exoten,
telde de wereld zo’n 1,7 miljard mensen die dat jaar
samen iets van 90-100 miljoen vaten olie-equivalent
aan energie gebruikten, de helft daarvan fossiele energie
(vooral steenkool), de rest biomassa (vooral hout).
Een eeuw later verdringen zich 6,6 miljard mensen op
deze planeet die voor hun gezamenlijke welvaart zo’n
225 miljoen vaten olie-equivalent gebruiken – per dag!
Ruim tachtig procent ervan wordt geleverd door fossiele
bronnen.
De samensmelting van de Koninklijke en Shell kan
achteraf worden uitgelegd als ‘visionair’. Ja? Zouden
de oprichters anno 1907 een visie hebben gehad op
twee wereldoorlogen, de opkomst – en latere ondergang
– van het communisme, inclusief de nationalisatie
van oliebezittingen, diepe economische crises, het
eind van het kolonialisme, het ontstaan van nationale
oliemaatschappijen, inbegrepen een prijskartel van
de grootsten daaronder, de opkomst van vrijhandel,
digitalisering, massamobiliteit, globalisering en het
aanwijzen van fossiele brandstoffen als directe vijand
van het aards klimaat? Niet waarschijnlijk.
Dat het bedrijf heelhuids een eeuw vol heeft weten
te maken, was niet zozeer een kwestie van visie, wel
van mentaliteit. De mentaliteit van zo sterk zijn dat je
klappen kunt opvangen, veranderingen kunt zien als
kansen en zo fl exibel zijn om die kansen om te zetten
in nieuwe business. Als er al sprake was van een visie,
dan was het de wil en kwaliteit om een cultuur te
introduceren die bestand was tegen al die onverwachte
maar majeure veranderingen van de voorbije honderd
jaar.
De historici die het eeuwboek van de Koninklijke/Shell
Groep – en, als onderstreping van die mentaliteit van
aanpassing aan externe veranderingen, de omvorming
daarvan in 2005 tot Royal Dutch Shell plc – hebben geschreven,
wijzen de oorspronkelijke Nederlands-Britse
bi-nationaliteit aan als basis voor deze sterke interne
cultuur. Daaruit is inmiddels een multiculturele
gemeenschap gegroeid waarvan de interne cultuur die
van de componenten overheerst. Als uitvloeisel daarvan
nam Shell vorig jaar meer mensen aan in Azië dan
in enig ander werelddeel, en ging in India het derde
Shell wil zich met
CO 2-technologie
onderscheiden
Het opbergen van CO 2 in de diepe
ondergrond is in potentie de belangrijkste
techniek om relatief snel
grote hoeveelheden broeikasgas uit
de atmosfeer te houden. Maar Shell
heeft ook nog andere technieken in
ontwikkeling, bedoeld om zich mee
te onderscheiden, vertelt CO 2-coördinator
Bill Spence. PAGINA 16
2 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
INHOUD
grote research- en technologiecentrum van start naast
die in Nederland en Houston. Een eeuw geleden begon
de historie van Shell in dit deel van de wereld zodat
de huidige grote nadruk op investeringen in Aziatisch
talent en markten in feite een soort thuiskomst is.
Terugkijkend heeft Shell een eeuw van discontinuïteit
meegemaakt – en heeft zij daarin kunnen overleven
en zelfs bloeien. Letterlijk en fi guurlijk heeft het bedrijf
telkens achter de horizon willen en durven kijken. Ook
nu de wereld gekrompen is tot de veelbesproken ‘Global
Village’, ligt de garantie voor continuïteit in het vermogen
voorbij de grenzen van het bestaande en bekende
te kijken.
De wereld groeit nog steeds in bewonersaantal – de
kans is reëel dat in de tweede helft van deze eeuw een
plateau wordt bereikt van zo’n 10 miljard mensen. Dat
is een vrij autonoom proces waarbij groeiende welvaart
juist zorgt voor een afnemende bevolkingsgroei.
Het antwoord op de vraag of deze tien miljard van
voldoende betaalbare, schone en beschikbare energie
kunnen worden voorzien, bepaalt hun aanstaande
gemiddelde welvaartsniveau. Welvaart en energiegebruik
hebben immers een sterke interactie. Volgens de
huidige trend zal de wereld in 2050 iets van twee maal
meer energie willen gebruiken dan nu. Ook twee maal
meer fossiele energie? Hier wordt de aarzeling groter,
want met name bij de productiecapaciteit van olie
en gas kan geen ‘voortgaande groeigarantie’ worden
gegeven. Dus moeten andere – duurzame – bronnen
worden opengelegd.
Maar heeft de afgelopen eeuw nu juist niet geleerd dat
‘volgens de huidige trend’ een fi ctie is? Hoe aannemelijk
is het dat na een eeuw van discontinuïteit de wereld
zich nu plotseling wel lineair ontwikkelt? En dan hoeft
niet eens aan oorlogen of diepe economische recessies
te worden gedacht, maar vooral aan doorbraken in
technologie-ontwikkeling. Het is op deze plaats al vaker
benadrukt, de energiesector staat de komende halve
eeuw voor de kolossale uitdaging om een heel nieuw
wereldomspannend energiesysteem te ontwikkelen
dat vanaf de tweede helft van deze 21 ste eeuw tot volle
wasdom zal komen. Interessant materiaal-in-aanbouw
voor de toekomstige generaties van historici.
Piet de Wit
Hoofdredacteur Shell Venster
De ‘man van het rietje’,
Jaap van Ballegooijen,
bestaat echt
Hij fi gureert in de Shell-commercial
waarbij een milkshake-rietje de basis
blijkt te zijn voor het uitvinden van
‘snake wells’, kronkelende productieputten.
Maar wie is de ‘echte’ Jaap
van Ballegooijen, en is het verhaal
waar? PAGINA 22
EN VERDER:
De jaarlijkse Shell Eco-marathon is
het tegengestelde van Formule 1,
het gaat niet om hard, maar alleen
om zuinig PAG 10. “Shell creëert
meer opties voor de toekomst dan
haar concurrenten”, kregen de
aandeelhouders te horen PAG 14.
Shell is de grootste sponsor van
een initiatief (New Energy Docks)
in Amsterdam-Noord om startersin-duurzaamheid
te ondersteunen
PAG 20. Als grootste bus- en taxibedrijf
van Nederland wil Connexxion
innovatief marktleider zijn, ook in
motorbrandstoffen PAG 25.
De medewerker is ditmaal Karen
de Lathouder, chemisch technologe
op Pernis PAG 28. Emeritus hoogleraar
Rob Kouffeld ziet kerncentrales
als onvermijdelijk, maar dan wel
kleintjes PAG 31. En als altijd,
nieuws uit de wereld van Shell en
energie PAG 3, 13 en 30.

WINSTGROEI EERSTE KWARTAAL 14%
Omvangrijk onderhoud aan raffi naderijen, (iets) lagere marktprijzen
voor olie en gas en vooral een zeer milde winter in West-Europa
(lagere gasverkopen), en toch groeide de winst van Shell over het
eerste kwartaal met 14% (op basis van geschatte actuele kosten - zonder
voorraadeffecten) tot $6,9 miljard. De nettowinst (‘winst toerekenbaar
aan aandeelhouders’) nam met 6% toe tot bijna $7,3 miljard.
De winstvergroting kwam mede door elementen als betere marges in
retail, grotere LNG-verkopen (plus 10%), betere marges in chemie (met
name China) en lagere royalties/belastingen (Nigeria).
In het eerste kwartaal werd een kasstroom uit bedrijfsactiviteiten
gerealiseerd van $11,2 miljard tegen $7,8 miljard een jaar eerder.
De investeringen en exploratiekosten in de eerste drie maanden
bedroegen $5,6 miljard. Ook werd $7,1 miljard uitgegeven aan acquisities,
met name de aankoop van het minderheidsbelang in Shell Canada.
De olieproductie in het eerste kwartaal 2007 lag gelijk aan die in de
eerste drie maanden van 2006 terwijl de gasverkopen 13% lager waren
(in het uitzonderlijk milde Europa 24,5% lager!).
MEER SCHELP
IN OEKRAÏNE
Shell en de OJSC Alliance Groep
hebben een intentieverklaring
getekend om een joint venture
op te richten (Shell 51%) voor
de exploitatie van een netwerk
van ruim 150 tankstations in
Oekraïne. Het netwerk zal ook
de bestaande Alliance-stations
omvatten die worden ‘omgekleurd’
naar Shell.
Het akkoord is een vervolg op
een eerdere omkleuring van zes
stations in en nabij de hoofdstad
Kiev - binnen zes maanden
groeiden de omzetten op deze
stations tot ruim het dubbele.
Oekraïne is een land met een
oppervlakte van ongeveer
veertien maal Nederland, het
telt rond 47 miljoen inwoners.
Oekraïne grenst aan zeven buurlanden
plus de Zwarte Zee.
Shell tekende eerder met
Oekraïne een overeenkomst
om naar gas te zoeken in het
Dnjepr-Donetz bekken. Er wordt
momenteel gespeurd naar gasvelden
die dieper liggen dan de
bestaande reservoirs waaruit al
wordt geproduceerd.
SHELL ACTUEEL
Samenvatting resultaten (in miljoenen dollars)
Eerste kwartaal
2007 2006
Winst toerekenbaar aan aandeelhouders 7.281 6.893
Voorraadeffect (349) (805)
Resultaat op basis geschatte actuele kosten
Segmentresultaten
6.932 6.088
Exploration & Production 3.508 3.743
Gas & Power 803 760
Oil Products (actuele kosten) 1.488 1.333
Chemicals (actuele kosten) 480 139
Corporate 801 227
Minderheidsbelangen (148) (114)
KOLENVERGASSING MET CO 2-OPSLAG
Shell heeft aan het Britse Powerfuel een licentie verkocht voor haar
kolenvergassingstechnologie. Powerfuel wil bij Hatfi eld (South
Yorkshire) een 900 MW elektriciteitscentrale (warmte/kracht) bouwen
die wordt gestookt met lokaal geproduceerde kolen. Powerfuel heeft
daarbij gekozen voor de kolenvergassingstechnologie van Shell
omdat die twee grote voordelen biedt: een beter rendement van de
centrale en een hoge concentratie CO 2 in de rookgassen waardoor
CO 2-opslag relatief goedkoper kan plaatsvinden. Powerfuel gaat de
mogelijkheid onderzoeken om CO 2 van de Hatfi eld-centrale op te
bergen in lege gasvelden op de Britse Noordzee.
GAZPROM IN SAKHALIN
II PROJECT
Op 18 april heeft de offi ciële aandelenoverdracht
plaatsgevonden
waarbij Gazprom de helft plus
één van alle aandelen heeft in de joint
venture Sakhalin Energy. De overdracht
is een uitvloeisel van een eind afgelopen
jaar in Moskou gesloten akkoord. Gazprom
betaalde $7,45 miljard in contanten
aan de drie overige partners in de joint
venture, Shell, Mitsui en Mitsubishi. Zij
hebben nu een belang van respectievelijk
27,5, 12,5 en 10 procent in Sakhalin
Energy.
In aanvulling op de offi ciële aandelenoverdracht
heeft het ministerie van natuurlijke
hulpbronnen van de Russische
Federatie aangekondigd in te stemmen
met het herziene milieu-actieplan voor
Sakhalin.
Onderdeel van de nieuwe eigendomsverhouding
van Sakhalin Energy is ook een
overeenkomst (Area of Mutual Interest)
waarmee wordt vastgelegd dat het consortium
actief gaat werken aan de realisatie
van andere energieprojecten in de
regio. Aangenomen wordt dat hierdoor
de kansen zijn gegroeid op uitbreiding
van de nu in aanbouw zijnde LNG-installatie
op het eiland. De capaciteit van
deze eerste fase (9,6 miljoen ton/jaar) is
inmiddels vrijwel volledig verkocht met
langjarige overeenkomsten met afnemers
in Oost-Azië en Noord-Amerika.

Belangrijke
gebeurtenissen in
en om Shell
Vijf jaar heeft een team van historici
gewerkt aan een serie boeken over de
geschiedenis van Shell, waarin de resultaten
van wetenschappelijk onderzoek op een
toegankelijke wijze worden gepresenteerd.
Voor het eerst gingen de Shell-archieven
ongelimiteerd open voor onafhankelijke
wetenschappers, op zoek naar die centrale
vraag: hoe kon een bedrijf dat een eeuw
geleden de dubbele nationaliteit bij
wijze van spreken heeft uitgevonden,
zo succesvol zijn?
• TEKST PIET DE WIT • FOTO’S ERNST BODE •
HET SUCCES VAN
EEN DUBBELE
NATIONALITEIT
Ontstaan ‘moderne
olie-industrie’ met
geslaagde boring
door Edwin Drake
in Titusville,
Pennsylvania.
Oprichting
Koninklijke
Nederlandsche
Maatschappij
tot Exploitatie
van Petroleumbronnen
in
Nederlandsch-Indië
in Den Haag.
Aandelenkapitaal
1,3 miljoen gulden.
1859 1890 1897 1903
Oprichting
The ‘Shell’
Transport and
Trading Company
in Londen.
Aandelenkapitaal
2 miljoen pond.
Wright Brothers
maken in
Verenigde Staten
(North Carolina)
eerste vlucht met
motorvliegtuig.

TIEN KILO SHELL GESCHIEDENIS
In 2007 baren internationale bedrijfsfusies of overnames geen enkel opzien
meer, maar toen in 1907 de Nederlandse Koninklijke en het Britse Shell
besloten om op basis van een 60/40-verhouding één groep te gaan vormen,
was dat een spectaculaire innovatie in ondernemersland. En hoewel in 2005
aan deze structuur offi cieel een eind kwam door de unifi catie van de twee
oorspronkelijke moedermaatschappijen tot Royal Dutch Shell plc, wordt op
5 juli gevierd dat honderd jaar geleden de Koninklijke/Shell Groep ontstond.
Ter gelegenheid hiervan is de eschiedenis van Shell beschreven, vanaf de
oprichting van de Koninklijke in 1890 en Shell Transport and Trading in 1897
tot en met die unifi catie in 2005. Een team van de Universiteit Utrecht (Onderzoekinstituut
voor Geschiedenis en Cultuur) werkte ruim vijf jaar aan een
boek dat tien kilo weegt, ruim 1.700 pagina’s telt en ruim 2.000 illustraties
bevat. *)
Toen in 2002 bekend
werd gemaakt dat een
team vanuit de Universiteit
Utrecht voor Shell
een jubileumboek ging
maken, klonk in de Faculteitsraad
wat gepruttel, ‘Laten we ons kopen
door Shell?’, was de teneur. “Waarop
de voorzitter kon antwoorden dat we
al lang boeken in opdracht van bedrijven
schreven en dat het bovendien
een heel belangrijk wetenschappelijk
aspect heeft, namelijk dat je vrij toegang
krijgt tot hun archieven zodat
je bedrijfsbeleid en de samenhang
daarvan met economische en sociale
ontwikkelingen van binnenuit kunt
beoordelen”, kijkt Jan Luiten van Zanden
terug. “Vrije toegang tot archieven
en vrijheid om te spreken met alle
door ons interessant gevonden mensen
is dan ook een van de hoofdvoor-
Alliantie (op 60/40-basis)
tussen Koninklijke en Shell
in Koninklijke/Shell Groep.
Henri Deterding (links)
directeur-generaal
Koninklijke en directeur
Shell Transport and Trading;
Marcus Samuel directeurgeneraal
ST&T.
Arbeiders uit
Malakka (het
huidige Maleisië)
trekken in Sarawak
een stoomketel
naar een nieuw
geboorde olieput
van Shell.
*) Geschiedenis van de
Koninklijke Shell. Drie
delen plus een vierde deel
met samenvatting en
drie DVD’s met historische
fi lms.
Uitgeverij Boom.
ISBN 97.88.506.0871.
Prijs 150 euro.
waarden die wij in dergelijke gevallen
stellen. Shell heeft hier geen voorbehoud
op willen maken.”
“Met slechts één uitzondering”, aldus
Keetie Sluyterman die het derde deel
heeft geschreven, waarin de periode
1973 tot en met de unifi catie in 2005
wordt behandeld. “Uitzondering is de
reservekwestie van 2004. Daarvan
werd vastgesteld dat de defi nitieve
afhandeling na het afsluiten van het
redactionele werk zou plaatsvinden,
en dat vanwege de juridische consequenties
de auteur geen toegang kon
krijgen tot de interne stukken hierover.”
In elk geval begon het team vijf jaar
terug aan een titanenarbeid. Er was
immers heel weinig academisch historisch
materiaal aanwezig om op terug
te kunnen vallen. Shell keek altijd
liever vooruit dan terug, kun je vast-
De eerste tank
Shell-benzine rolt
op paardentractie
door een stadje
in Noord-West
Californië.
Eerste
Wereldoorlog.
Nederland
neutraal.
Shell belevert
Britse vloot met
stookolie en leger
met springstoffen
voor granaten.
De vier schrijvers plus de coördinator voor hun werkkantoor aan het
Janskerkhof in Utrecht. v.l.n.r.:
■ Stephen Howarth. Onafhankelijk historicus en Fellow of the Royal
Historical Society. Schreef eerder boeken voor/over Shell Transport
and Trading.
■ Joost Jonker. Docent en onderzoeker economische en sociale
geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
■ Keetie Sluyterman. Bijzonder hoogleraar bedrijfsgeschiedenis
en senior onderzoeker aan het Onderzoekinsituut voor Geschiedenis
en Cultuur aan de Universiteit Utrecht.
■ Joost Dankers. Project-coördinator voor Shell-boek bij Universiteit
Utrecht.
■ Jan Luiten van Zanden. Hoogleraar economische geschiedenis aan
de Universiteit Utrecht en senior onderzoeker bij het Internationaal
Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam.
stellen. In een ver verleden schreef
dichter-schrijver-politicus (en hoogleraar
geschiedenis in Utrecht) Frederik
Carel Gerretson weliswaar in drie
delen ‘De Geschiedenis der Koninklijke’,
maar toen hij in 1941 zijn pen
neerlegde, was hij slechts gevorderd
tot 1914. In de jaren vijftig volgden
nog twee delen over de jaren tot 1921,
maar die waren door andere onderzoekers
samengesteld. En daarna was
er altijd wel weer een ander argument
om de archiefdeuren dicht te houden.
Maar ook Shell beleefde uiteindelijk
haar ‘Glasnost’, en weer kwam
men bij historici in Utrecht uit plus
Stephen Howarth in Engeland.
Fantastisch lesmateriaal
Waarom heeft een universiteit, zoals
die in Utrecht, in haar letterenfaculteit
eigenlijk een commerciële
Nieuwe
(communistische)
regering van
Rusland onteigent
zonder betaling
oliebronnen.
Shell produceerde
er 30 procent van
haar dagelijkse
wereldproductie
van 63.000 barrel
ruwe olie.
activiteit voor het schrijven van opdrachtboeken
voor bedrijven en instellingen?
Joost Jonker: “Omdat het
zorgt voor een derde geldstroom naar
de universiteit en ook omdat het absoluut
fantastisch lesmateriaal oplevert.
Het stelt je in staat om vanuit unieke
bronnen materiaal te vinden waarmee
je vergelijkingen en analyses kunt maken.
Studenten vinden het prachtig
als je in je lessen gebruik kunt maken
van actuele research.”
Voordat de Universiteit en Shell met
elkaar in zee gingen, maakte het
team een uitvoerig plan van aanpak,
waarin de hoofdthema’s werden vastgesteld.
Jonker: “We gaan uit van een
conceptuele benadering. Het is niet
een kwestie van een puntsgewijze opsomming
van evenementen vanaf het
jaar van oprichting tot anno-nu. Het
hele verhaal moet een logica krijgen
1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1914 1916 1917 1918 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927
‘Oil boom’ in de
Verenigde Staten;
her en der
verrijzen soms
wouden van
boortorens, zoals
op en om Signal
Hill in Californië.
Bouw van een
smeeroliefabriek
bij de raffi naderij
Shell Haven bij
Londen.
Een drie-tons
tankauto wordt
geladen in Durban,
Zuid-Afrika.

De Uitgever: Boom
Nog ouder dan Shell is het familiebedrijf Koninklijke Boom uit Meppel, opgericht in 1841.
De wetenschappelijk-educatieve boekuitgeverijen van Boom zijn te vinden aan de Amsterdamse
Prinsengracht.
Uitgeverij Boom kent specialisaties in psychologie (bijvoorbeeld het volledige werk van Freud),
fi losofi e (zoals Friedrich Nietzsche, zeven delen in een cassette) en geschiedenis, waaronder
ook de publieksedities van in opdracht van bedrijven of instellingen geschreven boeken.
Uitgever van onder andere het fonds geschiedenis - en daarin valt ook het eeuwboek van Shell
- is Geert van der Meulen. Het Shell-boek past exact in zijn fonds dat volgens Van der Meulen
bestaat uit “in het algemeen wat duurdere boeken die er goed uitzien en goed zijn geredigeerd.”
Een uitgever is ‘de spin in het web’ van een boekproductie. Hij regelt, organiseert, begeleidt,
stimuleert de schrijvers en vormgever, onderhandelt met de drukker en binder, let op de
economie van het project, benadert boekhandels en recensenten, en houdt vooral de kalender
in de gaten. “De planning loopt namelijk bijna altijd uit en een boek wordt tijdens de productie
altijd dikker, nooit dunner.”
In het geval van het eeuwboek werkte Van der Meulen met een beproefd team. “Ik heb met de
schrijvers van de Universiteit van Utrecht zo’n twintig eerdere producties gemaakt van jubileumboeken
van bedrijven, maar nooit had het project zo’n omvang als dat van Shell.”
Boom heeft het Shell-eeuwboek inmiddels aangeboden aan de Nederlandse reguliere boekhandel.
“En hoewel men zich realiseert dat Shell het al tegen een heel lage vergoeding aanbiedt
aan alle werknemers en gepensioneerden, en de handelsprijs 150 euro is, merkten we een
grote belangstelling bij de voorinschrijving. We hadden vijfduizend exemplaren gedacht voor de
Nederlandse handelseditie, maar de reacties maken duidelijk dat dat wel eens te laag ingeschat
kan zijn. Ik ben er ook van overtuigd dat het boek positieve recensies van historici zal krijgen,
al heeft het de voor uitgevers onlogische verschijningsdatum van 5 juli - wij geven nooit nieuwe
titels uit in de zomer.”
Voor de publieksverkoop van de Engelstalige editie buiten Nederland is voor de kanalen van
Oxford University Press gekozen, uitgevers sinds ongeveer de uitvinding van de boekdrukkunst.
“Hun naam staat daarom bij alle niet-Nederlandstalige boeken op de rug, terwijl wij alle werk
hebben gedaan. Dat doet wel een beetje pijn. Maar binnenin staat keurig dat Oxford het boek
publiceert onder licentie van Boom en daarop zijn we dan wel weer trots.”
door het te plaatsen in een bredere
economische en sociale context terwijl
het ook een academische waarde
moet hebben.”
Bij Shell kwamen de schrijvers uit op
vijf hoofdthema’s die onderzocht zouden
worden over het hele tijdvak:
■ Interne organisatie, waaronder de
effecten van de multiculturele achtergronden
en cultuur van Shell;
■ Technologie-ontwikkeling binnen
en buiten het bedrijf;
■ Plaats en rol van Shell tegenover
de internationale concurrentie;
■ Rol van nationale en internationale
politiek op het werk van Shell; en
als vijfde thema
■ Spreiding van activiteiten over de
wereld.
Stephen Howarth: “Al vanaf de jaren
twintig zie je een continue interactie
tussen ontwikkelingen in de wereld
en de reactie daarop van Shell. Met
name bij de opkomst van de OPEC in
het begin van de jaren zestig, is die
interactie heel sprekend.”
Keetie Sluyterman vindt dat de dubbele
nationaliteit van Shell een “enorm
positief effect” heeft gehad op het
succes van het bedrijf. “Het was politiek
op belangrijke momenten heel
voordelig om te kunnen kiezen uit
twee regeringen om je belangen te
bepleiten, maar het zorgde ook intern
voor een cultuur waarin het makkelijk
was om andere nationaliteiten en
culturen te integreren.”
Stephen Howarth: “Ik vind het nog
steeds een fascinerende ervaring dat
als je op de kantoren in Londen en
Den Haag rondloopt, je makkelijk in
korte tijd zes of zeven verschillende
talen kunt horen. Dat maakt nog
steeds grote indruk op me.”
Absolute schatkamer
Hoe was de reactie toen in 2002 het
contract werd getekend? Keetie Sluyterman:
“Wauw.” Van Zanden: “We
hadden het al zó lang op onze agenda
staan. We hadden al een aantal keren
een brief geschreven naar de top van
Shell, met name in reactie op uitspraken
dat men een meer open communicatie
met de buitenwereld wilde.
‘Nou, stel uw archieven maar open
voor ons’, was ons aanbod.”
Voor alle historici waren de Shellarchieven
zo ongeveer de laatste bedrijfsfortifi
catie die genomen moesten
worden. Nu ging de slotbrug
omlaag. En, was de inhoud overeenkomstig
de verwachtingen? Howarth:
“Een absolute schatkamer, maar hoe
vind je je weg als je eenmaal binnen
bent?” Van Zanden: “Nadat we er een
aantal jaren in hebben gewerkt, hebben
we tegenover Jeroen van der Veer
onze bezorgdheid uitgesproken over
het verdere beheer ervan. Het is zo
immens groot en gelijktijdig vanuit
historisch oogpunt zo belangrijk dat
we serieus aanbevelen om delen ervan
over te brengen naar een openbaar
archief, of om het door een of
andere stichting te laten beheren. Het
archief is nu in elk geval ernstig onderbemand.”
Sluyterman: “Dat neemt
niet weg dat we door de archivarissen
Rob Lawa en Veronica Davies gedurende
het hele project voortreffelijk
geholpen zijn.”
Howarth: “In Den Haag is het meeste
bewaard uit de Shell-historie maar is
de toegankelijkheid moeizaam door
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947
Op het Schotse
kasteel
Achnacarry tekenen
de hoofden van
’s werelds grootste
oliemaatschappijen
een akkoord om
elkaar op
bestaande markten
niet meer te
beconcurreren.
Shell gaat in
chemie. (Mekog in
Nederland en Shell
Chemical Company
in VS.)
Wereldolieproductie
bedraagt
3,9 mln vaten per
dag, waarvan
Shell 466.500 vaten
produceert,
12 procent
marktaandeel.
Tankstation in
India met reclame
voor Shell-smeermiddelen.
Exploratierechten
verleend aan Shell
D’Arcy in Nigeria.
(Commerciële
olieproductie start
er pas in 1958.)
Tweede Wereldoorlog.
Koninklijke vestigt zich juridisch
op Curaçao;
Haags Groepskantoor in Londen.
Curaçao wordt belangrijkste producent
vliegtuigbenzine voor Amerikaanse
luchtmacht.
Groep verliest 87 tankers,
vooral door onderzeebootaanvallen.
Direct na de oorlog
begint het opbouwwerk
van de zwaar
beschadigde
raffi naderij Pernis.
Een DC3 van
Malayan Airways
wordt afgetankt op
het vliegveld van
Penang (Maleisië).

een matig register. Het Londense archief
is perfect geordend, maar daar
is veel materiaal verloren gegaan, en
dan niet door de ‘Blitz’ maar door
ruimtegebrek na de verhuizing naar
Shell Centre in de jaren zestig.”
Maar geduldig spitwerk, aangevuld
met materiaal in Shell-archieven in
Houston en uit de ministeries van Buitenlandse
Zaken in Londen en Den
Haag, bracht uiteindelijk alle noodzakelijke
informatie naar boven.
En zo begon ook het boek langzaam
uit te dijen. Zodat de oorspronkelijk
geschatte 1.200 pagina’s er uiteindelijk
meer dan 1.700 zijn geworden.
Sluyterman: “Het bedrijf bleek
nog veel groter en gecompliceerder
in elkaar te steken dan wij hadden
gedacht.” Jonker: “Nog steeds ook
hebben we het gevoel dat we noodgedwongen
heel veel hebben moeten
weglaten.” Van Zanden: “Wat er ook
voor grote gebeurtenissen de afgelopen
eeuw hebben plaatsgevonden op
de wereld, altijd was Shell er wel direct
door geraakt of bij betrokken.”
Geen koffi etafelboek
De manuscripten werden gelezen
door vier ‘proevers’ die de Editorial
Board vormden. Jonker: “Zo werken
we in Utrecht altijd, twee onafhankelijke
wetenschappers en twee mensen
uit het bedrijf. Het leidt vaak tot
grappige interne discussies. Wetenschappers
die zich afvragen of sommige
dingen niet al te gevoelig liggen,
waarop de mensen uit het bedrijf dan
reageren met ‘nee, zo is het immers
gebeurd’, terwijl die omgekeerd soms
vallen over zaken waarvan de wetenschappers
dan zeggen, ‘maar dat is
algemeen bekende informatie’.”
Is bij alle academische debat ook nog
een beetje gedacht aan de lezer? Howarth:
“Het heeft natuurlijk geen zin
om een historisch boek te schrijven
dat niet leuk is om te lezen. Het wordt
niet gemaakt om als koffi etafelboek te
dienen. Het is altijd het zoeken naar
het evenwicht tussen academisch
verantwoorde tekst en de leesbaarheid
voor buitenstaanders, met bij
bedrijfshistories als extra feit dat zoveel
actieve werknemers en gepensioneerden
het boek ook zullen lezen
met hun eigen percepties.”
Van Zanden: “De Editorial Board was
ons belangrijkste proefveld. Zij kwamen
eigenlijk nooit met opmerkingen
als ‘dit is veel te lang’, maar vroegen
veelal om bepaalde zaken juist meer
in detail uit te leggen.” Een van de leden
was Jeroen van der Veer, die zeer
geïnteresseerd was in het project. “Hij
heeft het hele manuscript gelezen”,
aldus Keetie Slutyerman, “een bewijs
voor zijn persoonlijk commitment
aan het project. En een fantastisch
gastheer op diners na afl oop van de
vergadering waar over de algemene
voortgang werd gesproken.”
Maar steeds was er ook de dwingende
kalender; het boek moest worden gepresenteerd
op 5 juli 2007, honderd
jaar nadat de Koninklijke en Shell destijds
bij de notaris zaten. Van Zanden:
“Altijd onderschat je de intensiteit van
de laatste fase van een project, en hier
met name.” Sluyterman: “Het feit dat
we vier boeken maakten, en dat ook
nog eens in twee talen, en met zoveel
illustraties, maakte het zeer arbeidsintensief.
Maar onder geen voorwaarde
wilden we komen met het bericht dat
we het niet zouden redden binnen de
afgesproken termijn.”
1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967
Winston Churchill
(links) bezoekt de
zojuist herbouwde
Shell-raffi naderij
Harburg nabij
Hamburg.
Na de oorlog wordt
met ‘ja-knikkers’
hard gewerkt aan
het opvoeren van
de olieproductie
in het Drentse
Schoonebeek
‘Koninklijke’ krijgt notering
op New York Stock Exchange.
Shell Transport volgt in 1957.
Een oliepompstation in Port Harcourt
in Nigeria. De start van grootschalige
olieproductie in een land dat twee jaar
later onafhankelijkheid zou krijgen.
Op aanbeveling van McKinsey voert
Groep nieuwe bestuursstructuur in met
meer eenheid in strategie en operaties.
Basis voor wat kort daarop Committee
of Managing Directors wordt. Eerste
‘CMD’-voorzitter John Loudon.
NAM boort bij Slochteren het
Groningen-gasveld aan. Basis van
ontwikkeling olie- en gaswinning op de
Noordzee in jaren zeventig.
De Vormgever: Marise Knegtmans
Toen Marise Knegtmans op de Haagse kunstacademie zat, wist ze al wat ze wilde
worden, grafi sch vormgeefster. Nadat ze in 1979 van school kwam waren de belangrijkste
gereedschappen in het vak nog schaar, liniaal en lijmpot. “En nu zijn we allemaal
verslingerd aan de computer. Die heeft het vak zoveel breder gemaakt, je kunt
zoveel meer uitproberen en onvergelijkbaar sneller opties met elkaar vergelijken.”
Maar die computer heeft ook voor een vervlakking in de vormgeving gezorgd,
constateert ze in haar atelier aan de Amsterdamse Brouwersgracht. “Iedereen met
een pc heeft letters tot zijn beschikking en opmaakprogramma’s en als je wat handig
bent kun je ook foto’s bewerken.”
Voor het eeuwboek van Shell mocht Marise Knegtmans “weer eens echt een
‘ouderwetse lithograaf’ inschakelen” en kon ze “het allerbeste papier” voorschrijven,
“’Absolut mat’, een prachtig stuk papier dat zich probleemloos ’s avonds
zonder spiegeling onder de lamp laat lezen en waarin toch de foto’s qua kleur niet
wegzakken zodat je een heel hoge drukkwaliteit bereikt. Het is werkelijk een feest
om zo weer eens te kunnen werken, ook omdat je samenwerkte met allemaal heel
gemotiveerde mensen. Het enige waar je voor op moet passen is dat het je niet blasé
maakt.”
Marise Knegtmans’ vormgevingsstijl omschrijft ze met “vorm en beeld en tekst in
balans. Ik ben van de degelijke ‘Haagse School’, dus vorm mag de tekst niet overheersen.
Het eeuwboek is uitdrukkelijk geen koffi etafelboek, het moet uitnodigen
tot lezen.”
Toch vormt beeld een belangrijk element in de boeken. “In totaal zijn er ruim tweeduizend
illustraties in verwerkt”, vertelt ze. “Er kwamen hier kratten vol foto’s aan
uit de archieven van Shell, bijna alles nooit eerder gepubliceerd. Met beeldresearcher
Nienke Huizinga legden we dan alles op de grond om keuzes te kunnen maken.”
De boeken bevatten ook veel grafi eken met statistisch materiaal. “En dan merk
je dat de schrijvers wetenschappers zijn. Ik had alle grafi eken ‘slingers en golven’
gegeven, maar dat maakte grote opwinding los. Voor mij zijn grafi eken illustraties,
maar voor hen gaat het om wetenschappelijke informatie die dan ook strak gepresenteerd
moet worden.”
Oprichting OPEC.
Irak, Iran, Koeweit,
Saudi-Arabië en
Venezuela gaan
oliebeleid
coördineren.
’s Werelds eerste
LNG-transport
per tanker van
Algerije naar
Groot-Brittannië.
De eerste olieexport
uit Oman,
later herdacht met
deze postzegel.

De Coördinator: Pieter Folmer
Toen eind 2002 het contract werd getekend tussen Shell en de diverse producenten van
het eeuwboek, was Pieter Folmer nog Legal Director van de Groep, maar hij nam de taak
van projectcoördinator graag op zich, ook al wist hij dat het werk zich tot ver na zijn pensionering
uit zou strekken. Zijn liefde voor historie, ook die van Shell (“Ik ken ‘Gerretson’
van voor naar achter”), vormde een sterke prikkel om deze opdracht warm te omarmen.
Folmer: “Mijn werk was met name de coördinatie tussen het bedrijf en de schrijvers, op
geen enkele manier was ik betrokken bij hun keuzes wat ze wilden onderzoeken en de
conclusies die ze trokken. Ook wij wilden beslist niet dat het een door Shell geredigeerd
boek zou worden, daarom ook de keuze om het werk door een team van onafhankelijke
academici te laten schrijven. Maar door mijn interesse in geschiedenis heb ik alle manuscripten
gelezen, mijn nieuwsgierigheid was te groot om dat niet te doen.”
In de praktijk betekende het dat de schrijvers, op basis van hun research, soms de
onderliggende notulen wilden inzien van een vergadering van het Commitee of Managing
Directors of de Conference, de twee hoogste bestuurscolleges bij de Groep tussen 1946
en de unifi catie in 2005. (De Conference was de gezamenlijke vergadering van de CMD
met de leden van de Board van Shell Transport en de Raad van Commissarissen bij de
Koninklijke.)
Folmer, die in zijn loopbaan ook secretaris is geweest van de CMD, diepte uit het aparte
CMD-archief dan de stukken op die op het aangevraagde onderwerp betrekking hadden.
“Voor de oorlog waren de directienotulen niet meer dan een lijst met genomen besluiten,
maar sinds de invoering van het CMD-model geven de notulen ook de afwegingen weer,
vaak inclusief quotes van de aanwezige leden. Hiermee kun je een goed historisch beeld
vormen van het waarom van de gemaakte keuzes.”
Wat heeft Folmer het meest verrast in de historische studie? “De directe na-oorlogse situatie
waarin een grote spanning bestond tussen de Britse en Nederlandse directeuren over
de verdere strategie van het bedrijf. En in diezelfde tijd de politieke druk die is uitgeoefend
om de 60/40-verhouding tussen de beide moedermaatschappijen in de Groep te veranderen
in een 50/50-verbinding. Dat is een zaak geweest die tot op het hoogste regeringsniveau
is besproken. Waarna de beslissing viel om de status quo toch maar te handhaven.”
Het geheim van Shell
Wat is nu het ‘geheim van Shell’, de
reden voor het overleven gedurende
meer dan een eeuw temidden van de
meest intense veranderingen in de
wereld, zoals oorlogen, onteigeningen,
een de-kolonisatie en later de opkomst
van OPEC, massamotorisering,
de entree van machtige staatsoliemaatschappijen,
globalisering, technologiedoorbraken
en nu het debat
rond klimaatzorg en duurzaamheid,
met aan de horizon inmiddels ook de
dreiging van de eindigheid van fossiele
brandstoffen.
Sluyterman: “Ik denk toch dat de
sterkte vanaf het begin die dubbele
nationaliteit is geweest. Dat heeft het
bedrijf toch steeds gevoelig gemaakt
voor internationale veranderingen.”
Jonker: “Al is het een feit dat vlak
voor de oorlog en direct daarna grote
spanningen bestonden tussen de Nederlandse
en de Britse directeuren
over de strategie. Dat werd direct duidelijk
na het aftreden van Deterding
in 1936. Maar terugkijkend waren het
wel positieve spanningen omdat ze
leidden tot helderheid.”
Maar bestond er wel zoveel synergie,
met voor de oorlog de Bataafsche Petroleum
Maatschappij als het bastion
van de Nederlandse technici en Shell
Transport and Trading met de fi nance
en marketing mensen, gescheiden levend
van elkaar? Van Zanden: “Zo was
het inderdaad lang, maar aan de top
werd één strategie uitgestippeld. Bovendien
daalde de invloed van de sterk
op Indonesië gerichte Bataafsche gestaag
naarmate er in meer landen succesvol
olie werd aangeboord, zoals de
Verenigde Staten en Venezuela.”
Jonker: “Wat voor een grote verande-
ring heeft gezorgd is dat Shell in de
jaren vijftig begon met het geven van
identieke introductiecursussen aan
nieuwe medewerkers.” Howarth: “In
de jaren vijftig zie je gelijktijdig ook
dat letterlijk de hekken worden weggehaald
rond de Shell-kampementen
in het buitenland waarin de expats
wonen, meestal in huizen met nog
een herkenbare Nederlandse of Britse
architectuur.”
De grote gebeurtenissen
Terugkijkend, wat zijn de grote momenten
geweest in de historie van
Shell? Na enige discussie komt het
viertal historici tot hun rijtje:
■ 1903: Vorming van de in Azië actieve
marketing joint venture Asiatic,
van Shell, de Koninklijke en
Rothschilds, in feite de voorloper
van wat in 1907 gebeurde:
■ 1907: Vorming van de Koninklijke/Shell
Groep; de 60/40 alliantie
tussen de Koninklijke Nederlandse
Petroleum Maatschappij en The
‘Shell’ Transport and Trading Company.
■ 1910-11: Groep betreedt de Amerikaanse
markt, en is er succesvol,
ondanks een enorme tegenwerking
van Standard Oil. Van Zanden:
“Om de Verenigde Staten in
te trekken op een moment dat de
Groep elders al zwaar belast was
door de snelle groei, is achteraf gezien
een geniale zet geweest.”
■ 1928: Op initiatief van Deterding
wordt het internationale Achnacarry
Kartel gesloten. (De grote
oliemaatschappijen van die tijd beloofden
elkaar niet lastig te vallen
op bestaande markten.)
■ 1936: Deterding (tot dat moment
1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987
Oorlog in Midden-Oosten.
Olie-embargo tegen Verenigde Staten
en Nederland.
Einde van ‘kopersmarkt’
in olie. Ruwe olie gaat omhoog van
$2,90/vat naar $11,65 en $22 op
spotmarkt.
In de jaren zeventig wordt de Noordzee
opengelegd: op de bouwplaats in een
Noors fjord ligt het platform Brent
Bravo te wachten op plaatsing op het
Britse Continentale Plat.
Shell-tanker Zaria
legt aan bij de
laadboei van het
olieveld Auk op de
Britse Noordzee.
Omwenteling in Iran.
Begin Iran-Irak oorlog.
Tweede olie-prijscrisis:
notering bereikt $40/vat.
De verwoesting van de kerncentrale
Tsjernobyl betekent een breuk in de
wereldwijde ontwikkeling van
kernenergie.

De Drukker: Wilco
“We maakten een vreugdedansje toen we de order hadden gekregen, maar
toen Shell iets later de oplage bekendmaakte was het wel schrikken, het was
veel meer dan ze oorspronkelijk hadden gezegd.” Dus stond William Schuring,
adjunct-directeur van de Amersfoortse drukkerij Wilco (“opgericht in 1958 en
nog steeds een onafhankelijk familiebedrijf”) met zijn mensen voor de uitdaging
om een planning te maken voor het bedrukken van negen miljoen vellen papier,
“ofwel achttien miljoen druks want elk vel gaat twee maal door de machine.”
Op 1 februari dit jaar begon de pers te draaien en rond 20 mei stopte hij
daarmee. In de tussentijd draaide de acht-kleuren Heidelberg Speedmaster (foto
rechts) 24 uur per dag, zeven dagen in de week, feestdagen inbegrepen.
“Wilco is gewoon een drukfabriek, zonder uitgeverij eraan verbonden, wel met
een in omvang snel groeiende binderij”, aldus Schuring. In de magazijnen liggen
geen rollen papier, want Wilco is uitsluitend een vellendrukkerij. Vellen die hun
weg vinden naar boeken (met name wetenschappelijke uitgaven en schoolboeken,
maar ook romans) en tijdschriften, folders, gebruiksaanwijzingen en wat
er al niet meer aan drukwerk verschijnt, maar sinds een jaar of drie niet langer
etiketten, de oeractiviteit van de drukkerij.
Schuring is tevreden dat de Shell-order in Nederland terecht is gekomen.
“In de grafi sche sector hebben we tegenwoordig te maken met een letterlijk
wereldwijde concurrentie. De grootste concurrentie zit in China, daarna volgt
Oost-Europa en dan West-Europa inclusief Nederland. Je ziet dan ook een
voortdurende reorganisatie in onze sector met faillissementen en overnamen.
Onze concurrentiekracht verschuift steeds verder naar snel kunnen leveren,
zo kort mogelijke doorlooptijden voor het product. En daarin staat China dan
duidelijk op achterstand met zes weken transporttijd; drukwerk is immers geen
product voor luchtvracht.”
Schuring: “Een mega-order als die voor het jubileumboek van Shell kan je jaar
maken, of breken als je het niet goed aanpakt. Dat je in staat bent zo’n unieke
order uit te voeren, is internationaal een visitekaartje, iedereen in deze business
kent dit project, zo groot is het.”
lid van de Board van alle vijf belangrijke
maatschappijen in de
Groep) treedt af.
■ 1946: De facto wordt het bestuurscollege
ingevoerd dat later bekend
staat als de CMD (Committee of
Managing Directors). John Loudon
eerste man bij Groep.
■ 1959: Afronding van een heel nieuwe
bestuursstructuur met behulp
van McKinsey’s aanbevelingen.
■ 1973: Eerste grote oliecrisis. Het
feitelijke eind van de machtspositie
van de particuliere oliemaatschappijen.
■ Midden jaren negentig: ‘Glasnost’
bij Shell, met nieuwe bedrijfscultuur,
onder andere minder managementlagen,
rationalisaties en
meer persoonlijke aansprakelijkheid.
Sluyterman: “Shell was lang
een stabiele organisatie maar de
wereld veranderde snel. Toen de
olieprijs laag was, ontkwam men
niet aan ingrepen. Maar die boodschap
paste niet goed in de traditionele
Shell-cultuur.”
■ 2004/2005: Reservekwestie die
uiteindelijk zou leiden tot een
nieuwe corporate governance
structuur en de unifi catie in Royal
Dutch Shell plc. Sluyterman: “Toen
de reserve-crisis losbarstte waren
we wel even bezorgd dat ons project
zou worden afgeblazen, maar
daar is nooit sprake van geweest;
en gelukkig heeft de onderneming
met de unifi catie snel een creatieve
uitweg uit de crisis gevonden,
die ook nog een mooi slothoofdstuk
voor ons boek opleverde.”
Genie en lastig mens
En dan het stukje Shell-historie waar
velen naar zullen uitkijken, het oordeel
over Henri Deterding, de alomtegenwoordige
baas tussen 1901 en
1936. Jan Luiten van Zanden en Joost
Jonker namen zijn leven voor hun
rekening. Van Zanden: “Dit was een
lastig stuk in het eerste boek. Deterding
is zeer belangrijk geweest voor
Shell. Niemand zal ontkennen dat hij
als ondernemer een genie was. Hij
stichtte de Koninklijke/Shell Groep
en nam cruciale initiatieven zoals de
stap naar Amerika. Maar we ontdekten
ook dat hij vanaf de jaren twintig
grote fouten begon te maken en voor
zijn collega’s steeds onhandelbaarder
werd. Niet het soort baas dat je je zou
wensen. Daarnaast ontwikkelde hij
in de jaren dertig een rare sympathie
voor extreem-rechtse politieke bewegingen.
Collega-directeuren begonnen
hem daarom te passeren, zodat
hij steeds meer geïsoleerd raakte. Dat
ze hem durfden passeren was eigenlijk
heel goed voor het bedrijf.”
Joost Jonker: “Dat is een ander bijzonder
element in de Shell-cultuur; de
Groep heeft altijd veel mensen met
uitgesproken managementtalenten
weten aan te trekken en te vormen.
Het bedrijf beschikte altijd over sterke
managers die collegiaal wisten samen
te werken, zowel aan de top als
direct daaronder. Die gaven Shell een
groot zelfregelend en een zelfcorrigerend
vermogen.”
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Na ruim dertig jaar productie wordt
begonnen met de vernieuwing van
de 29 grote productieclusters op het
Groningen-gasveld.
Vorming nieuwe ondernemingscultuur in Shell: ‘Stimuleren
tot baanbrekende prestaties’. Introductie van fi nanciële
rendementsdoelstellingen.
Greenpeace voert actie tegen plannen van Shell om de
afgedankte en schoongemakte olie-opslagtank Brent Spar
te dumpen in de diepten van de Atlantische Oceaan.
Shell start de productie van oliezanden
in de Canadese provincie Alberta.
Uit elke dumptruck vol grond worden
200 vaten ruwe olie gewonnen.
De Binder: Callenbach
Toen dominee C.C. Callenbach in 1854 in Nijkerk besloot een eigen
drukkerij en uitgeverij op te richten, was dat ook het begin van de in
1965 verzelfstandigde Binderij Callenbach, nog steeds in Nijkerk.
De specialisatie van de binderij is boeken met een ‘harde band’. Veruit
de meeste titels die Nijkerk verlaten zijn wetenschappelijke werken van
uitgevers als Springer en Elsevier met oplagen van soms niet meer dan
twee- of driehonderd. Maar er zijn ook geschiedenisboeken, en dan is
er ook af en toe Harry Potter en heb je het over 100.000 oplage.
Heel zeldzaam is het project ‘Jubileumboek Shell’, vier banden waarvan
er een ook drie DVD’s telt. Oplage 75.000, dus in totaal 300.000
banden die samen negen miljoen drukvellen bevatten. In de kunststofomdoos
is het een blok van tien kilo drukwerk, alles bij elkaar 750 ton
papier en karton.
“Een uniek project in zijn omvang”, aldus Albert Schaap, hoofd verkoop.
“In elk geval het grootste werk dat wij ooit hebben uitgevoerd en
ik denk in zijn soort waarschijnlijk de grootste order in de Nederlandse
grafi sche industrie.”
Callenbach kon alle technische kwaliteiten van een klassieke binderij
kwijt in het boek, tot en met zwaar geprägde schelpen op de voorkant
van de band en het aanbrengen in elke band van tweekleurige leeslinten,
natuurlijk in Shell-rood en geel, samen ruim 250 kilometer leeslint.
Schaap: “Fascinerend om zo’n order uit te kunnen voeren, daarbij
vergeet je gewoon je zorg over de enorme logistiek die het met zich
bracht. Wij hebben nog nooit een werk onder handen gehad waarbij
het vormgeven, corrigeren, drukken en binden van vier banden deels
parallel liep. Om nog te zwijgen van het met de hand insteken van drie
keer 75.000 DVD’s met oude bedrijfsfi lms en het vullen van de kunststof-box
met de vier boeken. We waren allemaal trots toen de eerste
containers met boeken hier het pand verlieten, al ons vakmanschap zat
er tenslotte in.”
Reservekwestie (2004) directe
aanleiding tot unifi catie van
Koninklijke en Shell in
Royal Dutch Shell plc.
Eén aandeel, één Board, één Chief
Executive (Jeroen van der Veer),
één hoofdkantoor (Den Haag).
In snel tempo
groeit LNG uit tot
een hoofdactiviteit
bij Shell: een
LNG-tanker wordt
geladen bij Nigeria
LNG.

In gespannen afwachting van de start zit Rick van Vliet,
lichtgewicht broer van een van de teamleden van Phidippides
in zijn brandstofcelwagen.

Ruim 250 teams deden mee aan de Shell Eco-marathon, de jaarlijkse
zuinigheidswedstrijd van door studententeams vervaardigde
voertuigen. Ook Nederlandse teams reden mee, in de klasse
Urban Concepts werd een van hen zelfs winnaar.
JE AAN HET DENKEN
• TEKST MARIANNE OOSTENDORP • FOTO’S FRED ERNST •
In Barcelona, vierhonderd
kilometer verderop, wordt
ditzelfde weekeinde de Grand
Prix Formule 1 van Spanje verreden.
Dat is het festijn van
de gierende motoren van de Ferrari’s,
McLarens, Saubers en al die andere
snelheidsmachines. Waar het publiek
stofwolken ziet opstuiven als een wagen
in de grindbak belandt. Op het
circuit Paul Armagnac in het Zuid-
Franse Nogaro spelen snelheid en lawaai
geen rol. Hier draait het om de
kunst zoveel mogelijk kilometers te
rijden op één liter brandstof.
Nogaro is op het jaarlijkse weekeinde
van de Shell Eco-marathon circuit,
proeftuin, expositie, kermis en festival
tegelijk. Studenten laten zien waar
ze de afgelopen maanden al hun kennis,
creativiteit en vernuft in hebben
gestopt.
In midden mei zijn teams uit zeventien
Europese landen, Canada en Singapore
naar Frankrijk gekomen. Uit
de provisorische werkplaatsen achter
de pitsstraat rollen ze hun trots
naar de start voor de 23ste Europese
Shell Eco-marathon. Een startschot en
pacecars zijn niet nodig om de kleur-
rijke, futuristische voertuigen hun
wedstrijd te laten beginnen. Bij de
toeschouwer, die de meest wonderlijke
creaties knetterend of juist fl uisterstil
voorbij ziet komen, twisten verbazing,
herkenning en bewondering om
voorrang.
Knipoog naar Mondriaan
Nederland is voor het eerst sterk aanwezig
met vier teams. The Hydro cRuisers
(Haagse Hogeschool/TH Rijswijk)
rijden er met hun van brandstofcellen
en waterstof voorziene ‘stadsauto’
Sharky in de klasse Urban Concepts.
De andere Nederlandse teams starten
in de klasse Prototypes. De Phidippides
(Hogeschool Rotterdam) hebben
hun sigaarvormige wagen eveneens
een brandstofcelsysteem meegegeven.
De Victorie Boogie Woogie van
de Dutch Painters (Hofstad Lyceum/
Young Shell) en de Eco-Runner 1 (TU
Delft) met zijn opvallend grote voorwielen
rijden klassiek op benzine.
Met 40 urban concepts en 217 prototypes
is de concurrentie voor de
nieuwkomers groot. Maar zondagavond
en de maandag daarop weet
heel Nederland dat the Hydro cRui-
Start van de wedstrijd Urban Prototypes.
Daarnaast de winnende Sharky van het
team Hydro cRuisers.
11 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
sers met Sharky in hun klasse de nummer
één zijn en dat ze ook de tweede
prijs voor ‘communicatie’ hebben
gekregen. Minder bekend maar evengoed
een prestatie is dat de scholieren
van het Hofstad Lyceum – tevens
JetNet-school – met hun knipoog naar
kunstschilder Piet Mondriaan, de derde
prijs voor ‘ontwerp’ krijgen.
Het moet anders
Op vrijdag moet het allemaal nog beginnen.
Bij de ingang van het circuit
richten sponsors hun kraampjes in.
Het publiek kan meedoen aan wedstrijden
gaten boren (met een Bosch)
en banden verwisselen (van een namaak-Ferrari),
voelen hoe het is om
(geen) veiligheidsgordels te dragen
terwijl je auto ronddraait als een kip
aan het spit of spelen met op afstand
bestuurbare Formule 1-wagentjes.
Bandana’s, T-shirts en petjes worden
uitgepakt en gerangschikt in de boutique
van Shell. In het zalencomplex
boven de pitsstraat vindt voorafgaand
aan de offi ciële start van de Eco-marathon
een rondetafelgesprek plaats
met zo’n honderd deelnemers uit heel
Europa. Centraal staat de toekomst
van energie en mobiliteit. Shell’s
hoogste baas Jeroen van der Veer
opent de discussie en ook de 17-jarige
Jasper Boot is erbij.
Dutch Painter Jasper, leerling 5-VWO,
zorgde er eerder voor dat de Victorie
Boogie Woogie door de strenge veiligheidskeuring
kwam. Zo moest er een
brandblusser aan boord zijn, een hitteschild
zitten tussen motor en bestuurder,
en moest de wagen een werkende
claxon hebben plus een rolstang ter
bescherming van de bestuurder.
Wat Jasper van het rondetafelgesprek
meenam, is “dat bedrijven, bevolking
en media er samen voor moeten zorgen
dat zuinige auto’s cool worden.”.
En: “We moeten niet meer met Amerikaanse
jeeps en zo door de stad
willen rijden. De olie raakt op en we
zijn verplicht om naar andere energiebronnen
te zoeken.”
“De Eco-marathon zet je aan het denken”,
constateert Jasper, “ook door de
vele ideeën die je hier tegenkomt. Ik
ben ervan overtuigd dat het anders
moet en begin bij mezelf. Ik wil wel
mijn rijbewijs halen, maar blijf voorlopig
gewoon de fi ets gebruiken.”

De Victorie Boogie Woogie van Dutch Painters wordt naar de start gerold.
Theorie in praktijk
Enkele werkplaatsen verderop ligt
op dat moment het bovenstel van de
Sharky op zijn kant. Een jongen knielt
er in de brandende zon naast en begint
te vijlen of zijn leven ervan af
hangt. “Bij de testrit liepen de wielen
aan”, verklaart projectleidster Marijke
Witteveen, die haar taak deelt met
Christianne Thomas. Al sleutelen de
beide studentes technische bedrijfskunde
niet aan de Sharky, ze hebben
wel technisch inzicht. Anders zouden
ze het project niet kunnen leiden.
Op de vraag wat alle voorbereidingen
voor de Eco-marathon haar gebracht
hebben zegt Christianne onomwonden:
“Zelfstandigheid. We mochten
zelf beslissen, onze docent was alleen
coach. Je brengt theorie in praktijk,
lost problemen op, leert leiding geven,
ondersteunen en mensen motiveren.
Ik heb al veel projecten gedraaid,
maar dit spant de kroon. Ik ben hierdoor
enorm gegroeid.”
Voor teamgenoot Michael Odijk
(werktuigbouwkunde) ligt de kick in
de weg van ontwerp naar praktijk. “Je
bent de hele tijd bezig met werktekeningen
en ineens zie je hoe alles vorm
krijgt en gaat leven.” Extra spannend
voor hem was de kennismaking met
de brandstofcel.
Studiepunten
Tegen de avond, als het testrijden niet
meer mag, werken vijf man nog aan
de ‘sigaar’ van de Phidippides. Iets
met de brandstofcel en een plaat die
stroom bleek te geleiden. Ze zijn fanatiek,
de studenten van de Hogeschool
Rotterdam. Volgens Jordi den Dunnen
(autotechniek) moeten vijf van
de teamleden dit jaar ook nog eens
afstuderen. Anderen hebben een vak
laten vallen om mee te kunnen doen,
al wordt hun deelname aan dit project
beloond met studiepunten.
Als de schemer valt, krijgen de geimproviseerde
paddocks een festivalachtige
sfeer. De jongeren laten
zich, vermoeid van het gesleutel en de
spanning, in stoeltjes of op de grond
zakken, er klinkt muziek, er wordt gedronken,
gelachen en zelfs gedanst.
Later verplaatst zich dat naar de weilanden
net buiten het circuit, waar de
257 teams van studenten en scholieren
bivakkeren. De geurige rook van
barbecues en de klanken van muziek
waaieren uit over het Franse landschap.
Rond het Nederlandse kamp
wapperen oranje vlaggetjes.
Rijstrategie berekenen
Zaterdag maakt Sharky-bestuurder
Frieda de Graaf (bedrijfswiskunde)
zich op voor de tweede van drie pogingen
die alle teams mogen doen.
Met haar wiskundeachtergrond heeft
ze een belangrijk aandeel gehad in
de berekening van de rijstrategie.
“Hoe je rijdt is net zo belangrijk als de
techniek, al kost het berekenen daarvan
minder tijd”, zegt ze. Bepalende
factoren zijn rol- en luchtweerstand,
hellingen, bochten en rendement, oftewel
de hoeveelheid energie die de
motor moet geven om de auto zo effectief
mogelijk voort te stuwen. Ook
het verbruik bij stoppen en weer optrekken,
verplicht voor de stadsauto’s,
is berekend. Frieda is erg enthousiast
over de Eco-marathon. “Vroeger vond
ik ‘eco’ geitenwollensokkengedoe,
zweverig. Maar met dit project heb ik
12 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
Een van de vele wagens uit de klasse Prototypes rolt over de baan.
De ‘sigaar’ van Phidippides lukt het nog wel om te starten maar loopt snel tegen
problemen op.
ervaren dat eco wel degelijk heel leuk
is. Het leeft ook echt in ons team.”
Bij de Victorie Boogie Woogie wordt
ondertussen een rammelende ketting
terug in het gareel gebracht. Robin
ten Brinck (17) vindt het indrukwekkend
dat hij zich als scholier tussen
al die studententeams bevindt, “die
toch een treetje hoger staan in technisch
kunnen.”
Appels en peren
In de loop van de dag wordt duidelijk
dat Sharky de overwinning niet meer
kan ontgaan. Toch aarzelen sommige
teamleden nog. Ze willen het pas geloven
als ze zondag op het podium
staan. Anderen mopperen dat het
een wel heel makkelijke zege wordt
nu het ernaar uitziet dat de vijf andere
urban concepts in de waterstofklasse
niet eens de fi nish halen. “Zo
is er geen concurrentie”, klinkt het.
De Phidippides worstelen nog altijd
met de brandstofcel die er bij overbelasting
(heuvel op bijvoorbeeld) mee
stopt. De docenten houden bewust
Franse winnaar:
3.039 km/liter benzine
afstand. Als de studenten zich later
melden voor de eerste testrit, zijn ze
drie minuten te laat. Ook het Delftse
team van de Eco Runner-1 kampt met
pech en problemen. Bij hun tweede
poging gaat de aandrijfriem kapot.
Omdat er nergens een reserve (noch
een panty) te vinden is, komen ze niet
verder.
Zondagmorgen zijn de Hydro cRuisers
door het dolle heen. ’s Middags staan
ze dan eindelijk op het erepodium,
al krijgen ze niet echt waar ze op gehoopt
hadden. Ze winnen de Grand
Prix Shell Hydrogen en zien met lede
ogen toe hoe de Denen met drie prijzen
als algemeen winnaar beschouwd
worden. Terwijl de Sharky toch écht
de zuinigste van alle 40 urban concepts
is en dus de zuinigste van Europa,
zo niet van de hele wereld. Maar
daar is geen prijs voor, want naar
verluidt wil de organisatie geen appels
(lees: benzine/diesel) met peren
(lees: waterstof) vergelijken. ■
Dit jaar deden 257 teams mee aan de Shell Eco-marathon. Ze streden in
vijf klassen:
■ Prototypes: verbrandingsmotoren / brandstofcellen / zonnecellen
■ Urban Concepts: brandstofcellen / verbrandingsmotoren
De zuinigste auto in de categorie prototypes met verbrandingsmotor
was die van La Lycée La Joliverie, een ‘industrie-hogeschool’ met 2.500
studenten in Nantes. La Joliverie bekleedt al jarenlang topposities in de
Eco-marathon. Hun auto reed dit jaar 3.039 km op een liter benzine.

VS WIL IOGEN STEUNEN
Het Department of Energy van de Verenigde Staten wil tot maximaal
$80 miljoen de bouw steunen van een demonstratiefabriek van
Iogen Biorefi nery in de Amerikaanse staat Idaho. De federale
steuntoezegging maakt de bouw mogelijk van een fabriek waarin een
dagelijkse aanvoer van 700 ton landbouwresten (hoofdzakelijk stro van
tarwe, gerst en rijst maar ook maïsblad en olifantsgras) via enzymatische
vergisting wordt omgezet in een kleine 70 miljoen liter ethanol per jaar.
Iogen is een van zes bioraffi nageprojecten die de Amerikaanse overheid
wil steunen als onderdeel van haar beleid om binnen tien jaar 20 procent
van het binnenlandse benzinegebruik uit biomateriaal te laten bestaan.
Via demoprojecten als van Iogen wil men de productiekosten van ‘cellulose
ethanol’ in 2012 concurrerend maken met die van ‘fossiele benzine’.
In Iogen Biorefi nery participeren Iogen Corporation, Goldman Sachs
en Shell.
SHELL KOOPT CAPACITEIT LNG-TERMINAL
ROTTERDAM
Shell Energy Europe en Gate Terminal hebben een akkoord op
hoofdlijnen getekend waarbij Shell maximaal vier miljard m 3 capaciteitsrechten
krijgt in een door Gate (een joint venture van Vopak en
Gasunie) te bouwen LNG-hervergassingsterminal op de Maasvlakte.
De defi nitieve beslissing om de terminal te bouwen wordt medio dit jaar
verwacht. Het complex kan dan in 2010 in gebruik worden genomen.
In de eerste fase krijgt de terminal een capaciteit van 8-12 miljard m 3 gas
per jaar. Dat betekent één steiger en twee zwaar geïsoleerde LNG-opslagtanks
met elk een capaciteit van 180.000 m 3 . Volgens plan wordt de capaciteit
twee jaar later uitgebreid tot 16 mld m 3 . Dan zijn twee steigers en vier
opslagtanks nodig en worden per jaar ongeveer 180 LNG-tankers afgehandeld.
Het complex wordt ingericht om ook de grootste toekomstige tankers
te ontvangen die 350 meter lang zijn, 12,5 meter diep steken en 250.000 m 3
diepgevroren aardgas (min 162 graden Celsius) aanvoeren. De huidig LNGvloot
bestaat uit tankers met een capaciteit van 120.000-150.000 m 3 .
13 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
SHELL ACTUEEL
HOLLANDSE HOOGTE
GATE TERMINAL/PORT OF ROTTERDAM
DUURZAAMHEIDS-
RAPPORT 2006
Wie een eigen Duurzaamheidsrapport
laat
bekritiseren door een
extern beoordelingscomité, en
hun oordeel ook direct afdrukt in
dat rapport, toont durf, want wie
is zonder tekortkomingen? In het
Shell Sustainability Report 2006
(‘Meeting the energy challenge’)
levert die durf twee pagina’s met
leerzame observaties op. Niet te
verwonderen gezien de algemene
publieke opinie, vindt het zespersoons
internationale forum dat Shell de lezer onvoldoende informatie geeft
om te kunnen beoordelen of “de snelheid waarmee Shell handelt om de
klimaatverandering aan te pakken gelijk is aan de uitdaging die het bedrijf
zelf terecht als urgent omschrijft”. Men valt onder andere over het feit dat
Shell geen CO 2-reductiedoelstellingen voor na 2010 heeft gepubliceerd (zie
verhaal in deze Shell Venster, pagina 16) en dat Shell een grotere nadruk
legt op de productie van onconventionele olie, zoals schalie en oliezanden,
met hoge niveaus van CO 2-intensiteit, zonder afdoende verklaring hoe die
hogere emissies zullen worden gemanaged.
Over alle niet direct fi nanciële aspecten van het jaar 2006 bij Shell (die
staan in het Annual Report and Form 20-F) geeft het Sustainability Report
informatie en uitleg. Met ergens in het Report ook een kleine kolom waarin
niet achteruit maar juist vooruit wordt gekeken, naar 2050. Die kolom geeft
een indringend beeld van de ‘energie-uitdaging’ waarvoor ook Shell zich
gesteld ziet:
De wereld in 2050:
■ telt 9 miljard mensen; 2,5 miljard meer dan nu. De wereldbevolking in
1907 (het jaar van de vorming van de Koninklijke/Shell Groep) was
1,7 miljard.
■ is 4-5 maal rijker dan vandaag, waarbij het grootste deel van de extra
welvaart ontstaat in zich snel industrialiserende ontwikkelingslanden.
■ gebruikt een dubbele hoeveelheid energie dan in 2007.
■ maar doet dat tweemaal zo effi ciënt. Dan wordt de helft aan energie
gebruikt als nu per dollar geproduceerde welvaart.
■ gebruikt 6-10 maal meer energie dan nu uit hernieuwbare bronnen,
zoals wind, zon, waterkracht en biobrandstoffen.
Het volledige Shell Report (ook in een Nederlandse vertaling) is te lezen
en/of te downloaden via www.shell.com
SHELL CANADA UITGEKOCHT
Het uitkopen van de minderheidsaandeelhouders kostte zo’n US$7 miljard
maar voor dat geld heeft Royal Dutch Shell plc nu het volledige eigendom
in Shell Canada verworven. Een Shell-team werkt op dit moment aan de
volledige integratie van activiteiten van de beide bedrijven. Het aandeel
Shell Canada Ltd staat sinds eind april niet langer genoteerd aan de
Toronto Stock Exchange.
Shell Canada is een van de grootste geïntegreerde energiemaatschappijen
van Canada. De onderneming exploiteert er twee raffi naderijen
(in Alberta en Ontario) en overweegt - in Ontario - de bouw van een
derde raffi naderij. In Canada staan ruim 1.600 benzinestations met
het Shell-logo.
Shell Canada is actief in olie- en gasproductie en heeft een 60%-aandeel
in het grote Athabasca oliezandenproject (Alberta) waarvoor een verdere
miljardeninvestering is voorzien voor capaciteitsgroei. Ook is Shell
partner in het voorgestelde Mackenzie gas-pijpleidingproject dat naar
verwachting in totaal zo’n $13,5 miljard gaat kosten. Het is een leiding
van ruim 1.200 kilometer die gas uit de Canadese Northwest Territories
naar de markten van Canada en de Verenigde Staten moet brengen.
Bij Shell Canada werken zo’n 4.800 mensen.

OPTIES
VOOR DE TOEKOMST
Als de jaarlijkse
aandeelhoudersvergadering
als een
barometer wordt
gezien, is de weersverwachting
voor
Shell sterk aan het
verbeteren. De jaarrekening-2006
werd
met 99,7 procent
voorstemmers aangenomen.
Jeroen van der Veer
was daarbij vol
optimisme: “Shell
creëert meer opties
voor de toekomst
dan haar
concurrenten.”
• TEKST PIET DE WIT • FOTO’S ERNST BODE •
De digitalisering van de
wereld heeft inmiddels
ook aandeelhoudersvergaderingen
geheel
in haar greep. Die van
Royal Dutch Shell plc wordt tegenwoordig
in twee ruimten (Den Haag
en Londen) gehouden die met beeld
en geluid synchroon zijn gekoppeld,
waarbij de Board voltallig in het Circus
Theater in Scheveningen op het
podium zit. Ook heeft de digitalisering
als effect dat aandeelhouders
vooraf, bij volmacht, hun stem kunnen
uitbrengen bij de diverse besluiten.
Zodat voorzitter Jorma Ollila op
de eerste vergadering die hij voorzat
als Chairman of the Board (foto
pag. 15) slechts zo’n vijfhonderd mensen
tegenover zich zag in Den Haag
en Londen samen, terwijl er bij de
diverse stemronden toch telkens een
kleine 3,3 miljard stemmen werden
uitgebracht, ruim de helft van het totaal
aantal uitstaande aandelen.
Wat niet veranderd is, is dat de ruimte
voor debat over de jaarrekening, ook
bij relatief weinig aanwezigen en een
positieve grondhouding, toch weer
tot ver voorbij de door de voorzitter
gehoopte sluitingstijd werd gevuld
met een menging van vragen en vaak
ook maatschappelijke of persoonlijke
verklaringen. Met bij die verklaringen
ditmaal vanuit Den Haag vooral nadruk
op het omstreden affakkelen van
gas in Nigeria en vanuit Londen het
verzet van een aantal bewoners van
de Ierse county Mayo tegen de bouw
door Shell van een gasbehandelingsstation
voor het offshore veld Corrib.
Terwijl in Den Haag aandeelhouders
kritisch spraken over de beloning - en
vooral de bonussen - van de bestuurders,
wat in Londen daarentegen geen
enkele opmerking losmaakte, waren
er daar juist aandeelhouders die stelden
dat wat hen betreft Shell moet
ophouden met het inkopen van eigen
aandelen en dat het geld daarvoor
(over 2006 ging ruim $16 miljard richting
aandeelhouders, ongeveer 50/50
via dividend en de ‘buy backs’) beter
gebruikt kan worden om het dividend
fors te verhogen. “Ik garandeer u dat
het aandeel dan een heel wat betere
koersontwikkeling had laten zien dan
nu”, profeteerde een van hen.
Zover wilde CFO Peter Voser niet
gaan, maar in zijn antwoord wees
hij er wel op dat Shell de buy backs
inmiddels een wat lagere prioriteit
heeft gegeven. “In de voorbije drie
maanden hebben we zelfs niets ingekocht
omdat we betere investeringsmogelijkheden
zagen voor ons geld.”
Sterke octrooiportefeuille
In zijn openingstoespraak had Chief
Executive Jeroen van der Veer nog
eens het hoge investeringsniveau van
de Groep benadrukt, dit jaar netto
zo’n 22-23 miljard dollar, waarvan ongeveer
80 procent voor upstreamprojecten
is bestemd. “Wij richten ons
vooral op grootschalige projecten
die inspelen op onze technologische
kracht en gedurende vele tientallen
jaren waarde genereren. Wij maken
gelijktijdig maximaal gebruik van ons
sterke merk bij retail en verkoop”, aldus
Van der Veer. Hij zei ook dat vorig
jaar meer dan twee miljard vaten
olie-equivalent aan bewezen en te
ontwikkelen olie- en gasreserves en
oliezanden is toegevoegd, een vervangingspercentage
van meer dan
150. Bovendien is 45.000 vierkante kilometer
aan nieuw exploratiegebied
verworven. In 2007 zal, net als in het
voorgaande jaar, ruim twee miljard
dollar worden uitgegeven aan exploratie,
waarmee Shell het grootste
exploratiebudget heeft van de hele
bedrijfstak.
Om al die projecten en exploratieactiviteiten
mogelijk te maken, investeert
Shell extra in mensen en in eigen
technologie-ontwikkeling. Vorig
jaar zijn zo’n zesduizend nieuwe mensen
aangenomen, waarvan meer dan
de helft een technische achtergrond
heeft. Voor het eerst in de ruim honderdjarige
historie van het bedrijf zijn
daarbij meer mensen in Azië aangenomen
dan in andere werelddelen.
Om te profi teren van het groeiende
reservoir aan talent in Azië heeft

“De toekomst van particuliere
oliemaatschappijen ligt in het
vermogen om dingen te doen die
nationale oliemaatschappijen
niet kunnen.”
Shell in de Indiase stad Bangalore een
derde groot onderzoeks- en ontwikkelingscentrum
geopend. De twee
andere centra bevinden zich in Nederland
en Houston.
Volgens Van der Veer werpen de extra
inspanningen hun vruchten inmiddels
af: “De US Patent Board en
het Intellectual Asset Magazine hebben
de octrooiportefeuille van Shell,
in zowel energie- als milieutechnologie
als de sterkste in de bedrijfstak
beoordeeld in omvang en effect. Shell
creëert meer opties voor de toekomst
dan haar concurrenten.”
Onterechte milieukritiek
Het belangrijkste doel van een sterke
eigen technologiepositie is om een
uniek aanbod te kunnen doen aan nationale
oliemaatschappijen die in veel
gevallen grote olie- en gasreserves
beheren. Van der Veer: “De toekomst
van particuliere oliemaatschappijen
ligt in het vermogen om dingen te
doen die nationale oliemaatschappijen
niet kunnen. De nadruk ligt
dan op kwaliteiten als technologie,
projectmanagement, fi nanciering, internationale
ervaring en toegang tot
markten. We zijn vandaag nog niet in
alles zo ver, maar in tien jaar tijd moet
er een situatie zijn ontstaan waarin
Shell bij voorrang wordt gevraagd om
grootschalige energieprojecten uit te
voeren in grote-reservelanden omdat
men daar vindt dat wij op een verantwoorde
manier deze job kunnen uitvoeren.”
In zijn rede gaf Van der Veer twee
voorbeelden van nu lopende grootschalige
projecten, de oliezanden in
Canada en het olie- en gasproject Sakhalin
in Rusland. “De acquisitie van
de nog uitstaande aandelen Shell Canada
is afgerond en zal helpen om de
oliezanden in Canada te ontsluiten.
De positie van Shell in de Canadese
oliezanden is van groot strategisch
belang, om de volgende redenen: ten
eerste, de vraag naar energie neemt
sterk toe en veel van de makkelijk
toegankelijke grondstoffen zijn in
productie gebracht, waardoor zware
olie, schalie en ingesloten aardgas
steeds belangrijker worden. Ten
tweede heeft Canada, als oliezanden
en schalie worden meegerekend, op
Saoedi-Arabië na, de grootste oliereserves
ter wereld.”
Over Sakhalin zei Van der Veer: “De
toetreding van Gazprom tot het project
maakt een eind aan een periode
van onzekerheid en opent de weg
voor verdere groeimogelijkheden.
Milieu-overwegingen hebben de afgelopen
jaren onze onshore- en offshore
bouwactiviteiten beïnvloed. De
Shell-mensen op Sakhalin zijn zich
overduidelijk bewust van het belang
van goede milieu- en maatschappelijke
resultaten. In mijn ogen was veel
15 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
van de kritiek uit het verleden niet
terecht. Ik heb er vertrouwen in dat
nu, nadat Gazprom de grootste aandeelhouder
is geworden, afwegingen
ten aanzien van het milieu en maatschappij
even serieus genomen worden
als voorheen. Een positief signaal
is de acceptatie van het aangepaste
Milieu-actieplan door het Ministerie
van Natuurlijke Hulpbronnen van de
Russische Federatie.”
Affakkelen in Nigeria
Veel aandacht werd dit jaar gegeven
aan de situatie in Nigeria. ”Veiligheidsproblemen
en zorgen over de
veiligheid van onze medewerkers
hebben ons gedwongen de productie
in de Niger Delta te verminderen”, aldus
Van der Veer. En: “Ook dit jaar zal
het moeilijk werken zijn in de Delta.
Onze doelstelling is om de schade te
herstellen en de activiteiten te hervatten
wanneer het veilig is om dat te
doen.”
De onveiligheid in het gebied is ook
een van de redenen waarom vertraging
is opgetreden in het plan om
een eind te maken aan het affakkelen
van aardgas dat vrijkomt bij de oliewinning
in de Delta. “Daarvoor zijn
investeringen nodig in bijvoorbeeld
gasverzamelsystemen die we niet
kunnen doen omdat onze mensen het
gebied niet in kunnen”, aldus Malcolm
Brinded, het hoofd van de divisie Ex-
ploratie en Productie. Het stopzetten
van de olieproductie, waardoor er in
theorie geen gas meer hoeft te worden
afgefakkeld, is geen optie. Brinded:
“Als dat zou gebeuren mist Nigeria
tien miljard dollar inkomsten per
jaar uit de oliewinning waarvan twee
miljard gaat naar het Deltagebied.”
Een bijkomend probleem is dat de Nigeriaanse
staatsoliemaatschappij, met
55 procent meerderheidsaandeelhouder
in de door Shell geleide productie
joint venture, haar bijdrage in de
investeringen nodig voor het stoppen
van het affakkelen, deels een andere
bestemming heeft gegeven.
Lid van de Board Wim Kok, in die rol
tevens voorzitter van het Social Responsibility
Committee, kreeg staande
de vergadering een uitnodiging van
Milieudefensie om hen te vergezellen
op een binnenkort te ondernemen
reis naar de Niger Delta. Waarop
hij zei dat hij eind maart, met Jorma
Ollila, een uitgebreide reis door Nigeria,
inclusief het Deltagebied, had
gemaakt. Wim Kok: “Ik ben daarbij
diep onder de indruk gekomen van
het begrijpelijke gebrek aan begrip
onder de bewoners dat zo weinig van
de vele olie-inkomsten van de federale
regering bij hen terecht komt.” Ook
zei hij bewondering te hebben voor
de Shell-medewerkers die ter plaatse
onder zulke moeilijke omstandigheden
hun werk doen. ■

BILL SPENCE
COÖRDINEERT
ALLE CO 2
PROGRAMMA’S
BIJ SHELL
“Ik vind dat ik een van de mooiste banen bij Shell heb, elke dag is een uitdaging
en voel ik de stimulans van een bedrijf dat deze uitdaging echt serieus neemt.”
Als overheden langjarige ontwikkelings- en demonstratiesteun willen
geven, kan al over een jaar of vijf een golf van grootschalige projecten
om CO 2 op te bergen van start gaan. Zegt Bill Spence, bij Shell de man die
alle projecten rond CO 2 stimuleert en coördineert. “Met CO 2-technologie
kan Shell zich positief onderscheiden tegenover de concurrentie.”
HET POSITIEF

Sinds een kleine twee jaar
geeft Bill Spence bij Shell
leiding aan alle activiteiten
rond CO 2. “In het
begin voelde het alsof
ik was benoemd als hoofd van een bibliotheek.
Een enorme bibliotheek vol
kennis over CO 2, maar er ontbrak een
kaartsysteem, of moderner, het was
een databank zonder zoekmachine.”
Inmiddels is die ‘zoekmachine’ geïnstalleerd.
“Mijn werk is vooral luisteren
en ontwikkelingen stimuleren door
het leggen van verbindingen tussen
iedereen die bij Shell op een of andere
manier te maken heeft met ons CO 2beleid
zodat wat er in Australië wordt
gedaan of bedacht, ook in Amsterdam
of Houston bekend is.”
“Dat de kennis zo verspreid zit over de
hele Shell-organisatie heeft overigens
ook een voordeel: vaak merk je dat het
stimuleren van kleinere experimenten
sneller terreinwinst oplevert dan een
strak geleide centrale ontwikkeling”,
relativeert Spence.
Toen Bill Spence werd benoemd tot
‘vice-president CO 2’ maakte hij een
ruwe inventarisatie en kwam daarbij
tot ongeveer 250 mensen die in Shell
direct of indirect een stuk CO 2 in hun
werkportefeuille hadden. “Inmiddels
denk ik dat het er een paar honderd
meer zijn, vooral omdat bij al onze investeringsbeslissingen
tegenwoordig
wordt gekeken naar de CO 2-effecten
ervan.”
Van origine is de Canadees Bill Spence
een petroleum engineer, dus een deskundige
in de productie van olie en
gas. Zijn kennis van ondergrondse
reservoirs komt van pas bij een belangrijk
element van CO 2-reductie, namelijk
de opslag ervan in onderaardse
‘porie-ruimte’ zoals de vakterm luidt.
Volgens Spence is het opbergen van
CO 2 in de diepere ondergrond (CCS,
carbon capture and storage) in potentie
de belangrijkste techniek om
substantiële hoeveelheden CO 2 uit de
atmosfeer te houden. “Buiten de allerbelangrijkste
techniek, namelijk minder
energie gebruiken.”
Maar, waarschuwt hij gelijktijdig, “het
is technisch allemaal niet zo eenvoudig
als velen denken, zo van: ‘opvangen,
injecteren en klaar’. Er zijn nogal wat
vragen te beantwoorden over de economie
van CCS en hoe reservoirs zich
over zeer lange termijn gaan gedragen
als ze worden afgeperst met CO 2. We
moeten wel in staat zijn om mensen
het vertrouwen te geven dat als zich
een bel CO 2 diep onder hun woning
bevindt, het allemaal veilig is.”
Vliegende start vanaf 30 euro
Bill Spence wil overigens direct nog
een ander voorbehoud maken: “CCS
levert momenteel alleen geld op als de
CO 2 wordt geïnjecteerd in olievelden
als methode voor EOR, enhanced oil
recovery.”
Bij EOR worden stoom, oplosmiddelen
of CO 2 gebruikt om oliedeeltjes los
te weken van het reservoirgesteente
waardoor een aanzienlijke verhoging
van de winning ontstaat. Met primaire
en secundaire winningstechnieken
(bijvoorbeeld met waterinjectie) is
zo’n 30-35 procent van alle winbare
olie te produceren, met EOR kan dat
met enkele tientallen procentpunten
omhoog worden gebracht. Die extra
opbrengst kan de kosten van CCS
overtreffen. “Zonder EOR kost het
opbergen van CO 2 in reservoirs momenteel
dik geld”, aldus Spence. “De
samenleving moet die kosten willen
betalen. De meest eenvoudige methode
om dat te bereiken is om CCS op te
nemen in de bestaande systemen van
verhandelbare emissierechten, dus
het European Trading Scheme en het
Clean Development Mechanism van
het Kyoto Protocol.”
Maar noteerde een ton CO 2 aan het
begin van deze zomer in het ETS niet
slechts zo’n 30 eurocent, ofwel een
verwaarloosbare bijdrage aan de negatieve
exploitatieramingen van CCS zonder
extra olieproductie? Bill Spence:
“Die notering ligt inderdaad zo laag,
maar het is de spotnotering onder de
eerste fase van het stelsel waarin, zo
erkent inmiddels iedereen, overheden
een veel te ruime toewijzing hebben
gegeven aan hun nationale grote energiegebruikers.
Er was geen schaarste
aan emisierechten die de CO 2-notering
kon opdrijven, waardoor het marktmechanisme
niet goed kon werken.
De tweede toedelingsronde is al aanzienlijk
krapper afgesteld zodat voor
17 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
• TEKST PIET DE WIT • FOTO ERNST BODE • ILLUSTRATIE ZOLTAN KORAI •
VERSCHIL
forward trading in 2008 nu al zo’n 20
euro per ton wordt betaald. Maar om
CCS echt een vliegende start te laten
maken, moet de marktprijs voor uitgespaarde
CO 2-emssies verder omhoog,
bij voorkeur ergens tot voorbij de 30
euro. Als de CCS-toepassing dan ook
nog eens verkoopbare emissierechten
krijgt toebedeeld, zul je echt resultaten
gaan zien, dan worden er grote
ideeën gegenereerd en beginnen de
investeringseuro’s te stromen.”
Voetafdruk verkleinen
De benoeming van Bill Spence tot vicepresident
CO 2 - en zijn baas Graeme
Sweeney (Executive Vice-President
Shell Renewables) tot ‘mr CO 2’ - is een
uitvloeisel van de strategische beslissing
om CO 2-reductietechnologie te
zien als activiteit waarmee Shell zich
positief kan onderscheiden van andere
energiemaatschappijen.
Spence: “Behalve dat het hebben van
goede CO 2-technologie helpt bij het
versterken van je maatschappelijke
reputatie, vergroot het ook de kans
dat je de voorkeurspartner wordt
van overheden. Analyse leert bijvoorbeeld
dat qua geologische structuur,
omvang, reservoirdruk en dergelijke
veel olievelden in het Midden-Oosten
geschikt zijn voor EOR met inzet van
CO 2. Wie de meest betrouwbare en
best betaalbare technologie kan aanbieden,
maakt de beste kansen om
daar dergelijke projecten uit te mogen
voeren.”
Maar CO 2-technologie moet ook helpen
de ‘voetafdruk’ van de eigen
Shell-activiteiten te reduceren, legt
Bill Spence uit. Hoe zit het nu overigens
met die voetafdruk? “Wij hebben
destijds vrijwillig toegezegd dat
onze CO 2-emissie in 2010 vijf procent
lager zal zijn dan ons niveau in 1990.
In 1990 bedroeg het basisniveau van
onze emissies, omgerekend voor alle
in de tussentijd gestopte of toegevoegde
bedrijfsactiviteiten, 123 miljoen
ton CO 2. Vijf procent minder
betekent dus 117 miljoen ton in 2010.
Dat lijkt niet zoveel, maar we hebben
uitgerekend dat bij ongewijzigd beleid
Shell in 2010 zo’n 140 miljoen ton zou
hebben uitgestoten, veroorzaakt door
een autonome groei in activiteiten.
Vergeleken met dat niveau is vijf procent
reële reductie een zeer aanzienlijke
prestatie, ik durf het zelfs een
fantastisch resultaat te noemen. Het is
bereikt met soms grote investeringen,
bijvoorbeeld in gasverzamelsystemen
en LNG-fabrieken.”
Zuiniger ontwerpen
Zal Shell voor de periode na 2010 de
beleidsplannen overnemen van bijvoorbeeld
de Europese Unie, dus 20
procent CO 2-reductie in 2020 ten opzichte
van het ijkjaar 1990? Volgens
Bill Spence kan niet alleen Shell zoiets
niet realiseren, maar niemand in de
olie- en gassector zonder een zo breed
mogelijk geldende coherente regelgeving
die samenleving en bedrijfsleven
laat samenwerken. De reden? “De
grote uitdaging waarvoor we ons de
komende jaren gesteld zien, is dat we
de CO 2-emissie moeten verminderen
maar dat we gelijktijdig moeten voldoen
aan een groeiende vraag naar
energie omdat de wereldbevolking
nog fors toeneemt en de economieën
van grote ontwikkelingslanden hard
groeien. Het referentiescenario van
het IEA zegt dat in 2030 het wereldenergiegebruik
zo’n 50 procent hoger
zal liggen dan nu en dat ook dan nog
steeds zo’n 80 procent van de energie
uit fossiele bronnen zal komen. Zelfs
in het alternatieve scenario, met een
wereldwijd beleid dat is gericht op
verduurzaming, groeit het energiegebruik
met bijna 40 procent en vullen
fossiele bronnen nog steeds zo’n 77
procent van de vraag. Dat zullen energiemaatschappijen
als Shell moeten
leveren. Lukt ze dat niet, dan zal de
welvaartsontwikkeling op de wereld
ernstig stagneren. We zullen een groei
in renewables zien maar ook in de productie
en verwerking van groeiende
hoeveelheden fossiele energie. Het
gebruik van onconventionele fossiele
energiebronnen, zoals oliezanden,
biedt sommige landen een verminderde
afhankelijkheid van energie-importen.”
Het gevolg is echter wel dat
ze meer energie nodig zullen hebben
voor het beheer van CO 2 uit productie
en verwerking. Spence: “Wat wij kunnen
doen is onze technici uitdagen om
voor alle nieuwe investeringsvoorstel-

len zodanige ontwerpen te maken dat
de projecten een zo klein mogelijk
energiegebruik en CO 2-uitstoot hebben.
Dus als we investeren in bijvoorbeeld
oliezandprojecten moeten onze
fabrieken en operaties in deze sector
gelden tot de wereldtop in koolstofmanagement.
Het betekent dat we tegen
de ontwerpers zeggen dat ze voor een
nieuwe installatie niet langer de tekeningen
van het vorige project kunnen
nemen maar dat een totaal ander ontwerp
gemaakt moet worden. Die nieuwe
fabrieken moeten zuiniger omgaan
met energie en ze moeten producten
maken die met minder milieubelasting
gebruikt kunnnen worden. Heel
belangrijk is ook dat de CO 2 in een
zo hoog mogelijke concentratie in de
rookgassen zitten - de economie van
CCS-technologie wordt voor een groot
deel bepaald door het afvangen en
concentreren van de CO 2 in de gassen
die de schoorsteen in gaan.”
Ook gebruikt Shell tegenwoordig
‘screening values’ voor nieuwe projecten,
een set van mogelijke CO 2-heffi
ngen. Alleen maakt het bedrijf deze
waarden niet bekend. Spence: “We
willen niet dat mensen die waarden
gaan zien als voorspellingen.”
Als het werken met screening values
aangeeft dat een project bij hogere
CO 2-heffi ngen minder rendabel wordt
dan de bedrijfsnorm aangeeft, kan het
economisch interessant zijn om extra
kapitaalinvesteringen in het ontwerp
te doen om de emissies structureel
diepgaander te reduceren.
Nog een argument voor Shell om geen
harde CO 2-doelstelling te bepalen voor
na 2010: “Steeds meer van onze grote
installaties vallen al onder overheidsdoelstellingen
voor CO 2-reductie: de
Europese wettelijke cap and trade regeling
omvat zo’n 20 procent van onze
activa, en dat percentage zal naar alle
waarschijnlijkheid alleen maar groeien”,
aldus Bill Spence.
Op één: energiebesparing
Bill Spence benadrukt dat CO 2-reductie
langs tal van wegen gerealiseerd
moet worden. “Als je me vraagt wat de
grootste bijdrage gaat leveren, zet ik
verbetering van de energie-effi ciëntie
bovenaan. Op de tweede plaats komt
bij mij het opvangen van CO 2 bij grote
installaties en het opbergen daarvan
in ondergrondse reservoirs, de CCSmethode.
Daarna is er de mogelijkheid
om met moderne technieken
biomassa om te zetten in vloeibare
motorbrandstoffen en ook hebben we
natuurlijk renewables, voornamelijk
wind en zon. Maar ook een verschuiving
binnen fossiele brandstoffen, van
steenkool naar aardgas bijvoorbeeld,
helpt.”
En mineralisatie van CO 2? (zoals beschreven
in de voorgaande Shell
Venster.) Spence: “In Amsterdam werkt
een team van zeer gemotiveerde we-
tenschappers aan de omzetting van
CO 2 in een zandachtig mineraal. Mineralisatie
kost geld, net als ondergrondse
opslag, maar er moet worden
bedacht dat lang niet elk land geschikt
is voor CCS-technologie. Japan bijvoorbeeld
heeft vrijwel geen olie- en gasreservoirs
en de ondergrond wordt zeer
regelmatig getroffen door aardbevin-
18 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
ILLUSTRATIE
gen. Als zo’n land toch zijn CO 2-emissie
wil verminderen, is mineralisatie
een denkbaar alternatief.”
Financiële ondersteuning
Bill Spence noemt zichzelf een ‘technologie-optimist’.
“Ik ben een ‘moeren
en bouten jongen’, met een groot geloof
in innovatie. Maar ik zie ook dat
er nog steeds een enorme verspilling
plaatsvindt. Door veel effi ciënter met
grondstoffen om te gaan, kunnen we
een minstens gelijke levensstandaard
houden met een veel lager individueel
energiegebruik. We hoeven daarvoor
echt niet terug naar het consumptieniveau
van de jaren vijftig van de vorige
eeuw.”

“Behalve dat het
hebben van goede
CO 2-technologie helpt
bij het versterken van
je maatschappelijke
reputatie, vergroot
het ook de kans
dat je de
voorkeurspartner
wordt van
overheden.”
“Ik zie in de aanstaande 30 of 40 jaar
bijvoorbeeld een totale verandering
optreden bij auto’s. Nieuwe brandstoffen
en nieuwe aandrijfsystemen, denk
aan elektriciteit, brandstofcellen, waterstof
en dergelijke. Voor iedere levensstijl
ontstaat een precies passend
aanbod.”
Gelijktijdig zegt Spence echter dat hij
zorgen heeft over het gegeven dat het
tempo van transitie richting duurzame
technologie trager verloopt dan de
groeiende wereldvraag naar - vooral
fossiele - energie en de mogelijke klimaateffecten
daarvan. “Soms denk ik
wel eens dat ‘klimaatverandering’ niet
zo’n goed woord is. Het wordt warmer.
‘Nou, en?’, zullen veel mensen zeggen.
‘We gaan voor warmer weer altijd naar
Spanje of Griekenland, en we vinden
het daar heerlijk.’ Maar wat als de verschuiving
van klimaat er voor zorgt
dat 2,5 miljard mensen waterproblemen
krijgen, zoals wordt voorspeld?
Dan is het moment van de waarheid
aangebroken. Er kunnen geen 2,5 miljard
ontevreden mensen op de wereld
bestaan zonder dat het leidt tot grootschalige
maatschappelijke onrust.”
Vliegende start maken
Hét verwijt dat publiek en politiek
maakt richting energiemaatschappijen,
is dat het tempo van transitie niet
hoog genoeg ligt en dat meer van de
investeringen richting renewables en
duurzaamheid gestuurd moeten worden.
Hoe reageert Bill Spence dan? “Iedereen
bij ons realiseert zich dat we
van de samenleving geen ‘license to
operate’ krijgen om alleen maar meer
fossiele brandstoffen te produceren
zonder gelijktijdig de technologie te
ontwikkelen om de milieu-effecten
daarvan te verminderen. Maar gelijktijdig
geldt dat renewables en opbergtechnieken
voor CO 2 nu allemaal, op
CO 2-injectie in oude olievelden na,
niet kunnen bestaan zonder fi nanciële
ondersteuning. Pas als overheden robuuste
marktmechanismen invoeren
die passen bij de lange-termijn horizon
van investeringen in de energiesector,
zullen de technologie-ontwikkeling
en de investeringen een grote
vlucht nemen. Niemand immers gaat
grootschalig investeren in zaken die
alleen maar geld kosten inplaats van
opbrengen. Ik denk dat als dit gebeurt,
ondersteund door het verlenen van
verhandelbare emissierechten voor
alle technieken waarmee CO 2 uit de
atmosfeer wordt gehouden, we een
vliegende start kunnen maken, met
name met het opbergen van CO 2 in
ondergrondse reservoirs. Met deze
technologie kunnen al over een jaar
of vijf echt substantiële hoeveelheden
worden geneutraliseerd. Waarnaast
andere reductietechnieken snel zullen
doorgroeien, zoals renewables,
biobrandstoffen en betere energieeffi
ciëntie. Ik vind dan ook dat ik een
van de mooiste banen bij Shell heb,
elke dag is een uitdaging en voel ik de
stimulans van een bedrijf dat deze uitdaging
echt serieus neemt.” ■
19 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
DISCUSSIE STUREN,
NIET GESTUURD WORDEN
Politici plegen maximaal vier jaar
vooruit te denken, energiebedrijven
hebben voor hun investeringen een
horizon van zo’n vijfentwintig tot
veertig jaar, maar als het gaat om
beleid rond klimaatverandering moeten
we eigenlijk vijftig tot honderd
jaar vooruit kunnen denken. Pas over
zulke termijnen komen in de energievoorziening
baanbrekende veranderingen
tot stand. Dat betekent dat
heel nieuwe denkmodellen moeten
ontstaan.
Aldus een van de constateringen die
tijdens een door Shell georganiseerd
‘discussie-diner’ over duurzaamheid
over tafel gingen. Tegenover een
delegatie van Shell-mensen, onder
wie Rein Willems, President-Directeur
van Shell Nederland, en Graeme
Sweeney, Executive Vice-President
Renewables, Waterstof en CO 2, zaten
winnaars van destijds de Koninklijke/
Shell Prijs voor Duurzame Ontwikkeling
*) . Deze winnaars hebben een ad
hoc Duurzaamheidsberaad gevormd
dat optreedt als refl ectiepanel waartegen
Shell meningen en dilemma’s
spiegelt in haar zoektocht naar het
creëren van de juiste voorwaarden
(wetenschappelijk, economisch en
maatschappelijk) rond energievoorziening,
energietransitie en duurzaamheid.
Van de kant van de Shell-aanwezigen
werd twijfel geuit aan de haalbaarheid
van de kabinetsdoelstelling om
al in 2020 de CO 2-emissie dertig procent
beneden het niveau van 1990 te
hebben gebracht. De ervaring met
recentelijk gerealiseerde CO 2-reductieprojecten
leert namelijk dat de
regelgeving zó complex is dat zelfs
relatief kleinschalige projecten tien
jaar nodig hebben voor realisatie.
Energie te goedkoop
Milieuhoogleraar Jeroen van den
Bergh stelde niet al te veel te
verwachten van de grote energiemaatschappijen
bij echte energie- en
milieu-innovaties, omdat zij min of
meer gevangen zitten in de grootschaligheid
van hun investeringen
in bestaande technologie. Net zo
min als hij een warm supporter is
van CO 2-opslag (carbon capture
and storage), “omdat dit ons niet in
de richting leidt van lange-termijn
innovaties en oplossingen.”
“Energie is nog steeds erg goedkoop,
té goedkoop”, vindt Van den
Bergh, die ook stelde dat kern-
energie hem juist níet aanspreekt,
wegens de kosten van een eventuele
ramp in een centrale en een te geringe
bijdrage aan echte energie-innovatie
- lees, besparingstechnieken.
Vanzelfsprekend ziet Nic Lopes Cardozo
‘zijn’ kernenergie wel als oplossing
en als innovatie, maar dan gaat
het ook om kernfusie inplaats van
kernsplijting. “Wij werken hiermee
aan energie-oplossingen voor over
vijftig tot honderd jaar”, stelde hij
vast. Een westerse wereld die over
honderd jaar haar hele energievoorziening
CO 2-vrij heeft gemaakt, ziet
hij als een realistisch doel.
Wim Sinke bracht naar voren dat de
industrie de neiging heeft, bijvoorbeeld
met solartechnologie, te wachten
met grootschalige investeringen
tot men zekerheid heeft over wat de
goedkoopste technologie is. “Maar
zoiets kun je misschien pas over
vijfentwintig of vijftig jaar vaststellen.
Shell moet techniek gebruiken als
stepping stones naar de toekomst.”
Waarop Jeroen van den Bergh hem
bijviel: “Ik zie veel enthousiasme
voor nieuwe fossiele technieken,
maar veel minder voor echt nieuwe
technologie.”
Eenvoudiger regels
Samenvattend hadden de aanwezige
winnaars van de Koninklijke/Shell
Prijs voor Duurzame Ontwikkeling
één gelijkluidend advies aan Shell:
Doe meer aan ‘out of the box’ denken.
Innovatie ontstaat meestal buiten
gevestigde ondernemingen, bij
nieuwe spelers, dus stimuleer meer
innovatie-van-binnenuit. Bedrijven
als Shell moeten de discussie sturen,
inplaats door de discussie gestuurd
te worden.
Reactie daarop van Herman van Wechem,
Global manager Exploration
and Research bij Shell Global Solutions:
“Als de overheid niet gelijktijdig
besluit om de regelgeving aanzienlijk
te versnellen en te vereenvoudigen,
ben ik pessimistisch over de mogelijkheid
om in 2020 dertig procent
minder CO 2 uit te stoten, of zelfs
maar twintig procent. Het bouwen
van een windpark op de Noordzee
heeft tien jaar in beslag genomen, en
de uitvoering van een relatief klein
project als de levering van CO 2 aan
tuinders vanaf onze raffi naderij Pernis
eveneens tien jaar. En de politiek
geeft ons in feite nog maar dertien
jaar om het grote doel te bereiken.”
*) Winnaars Koninklijke/Shell Prijs voor Duurzame Ontwikkeling 1998-2005
Prof. ir. Jon Kristinsson: emeritus hoogleraar bouwkunde **)
Prof. dr. ir. Gatze Lettinga; emeritus hoogleraar zuivering afvalwater
Prof. dr. Wim Sinke: ECN en hoogleraar solartechnologie **)
Prof. dr. Joop Schoonman: TU Delft, hoogleraar materialen (batterijen) **)
Prof. dr. ir. Wim van Swaaij: TU Twente, hoogleraar chemische proceskunde (bioconversie) **)
Prof. dr. Jeroen van den Bergh: VU Amsterdam, hoogleraar milieu-economie **)
Prof. dr. Nic Lopes Cardozo: FOM instituut plasmafysica (kernfusie) **)
Prof. dr. Joop van Lenteren: Wageningen, hoogleraar entomologie
**) Aanwezig op Duurzaamheidsberaad april 2007

Aart van Hattem kijkt vanaf het
IJ naar de bouw van het
New Technology Centre van
Shell dat een stimulerende
relatie wil opbouwen
met bedrijven uit het
New Energy Docks
initiatief.
• TEKST CASPAR VAN LOO • FOTO ERNST BODE •
Duurzaamheid aan
Een broedplaats van kennis, kunde en vernieuwende ideeën rond duurzame ontwikkeling. Wat eerst
Kennisoever Duurzaamheid heette, is nu onder de naam New Energy Docks aan het IJ in Amsterdam
offi cieel van start gegaan. Shell is een van de steunpilaren van dit centrum, dat in Shell-manager
Aart van Hattem zijn eerste directeur heeft.
In de Noord-Amsterdamse Van
der Pekbuurt wachten de woningen
op renovatie. De verantwoordelijkewoningcoöperatie
Ymere gaat het project
anders aanpakken. Met energiemaatschappij
Nuon, het Energieonderzoek
Centrum Nederland (ECN) en milieukundig
onderzoek- en adviesbureau
IVAM moeten plannen op tafel komen
om de woningen te ‘verduurzamen’.
Dat betekent dat er geïntegreerd gedacht
moet worden over zaken als
isolatie, duurzame energie en verantwoorde
bouwmaterialen. “En waar
kan dat beter dan in ons kenniscentrum”,
zegt directeur Aart van Hattem
van New Energy Docks dat op
4 juni offi cieel is geopend. “Het Van
der Pekbuurt-project is typisch zo’n
voorbeeld van een project dat bij ons
kenniscentrum past. Verschillende
partijen brengen hun kennis samen
onder één dak om van daaruit serieuze,
‘bedrijvige’ plannen met een
duurzaam-ontwikkelingskarakter te
laten uitvaren.”
Vanuit zijn kantoor op het volop op
de schop zijnde terrein van Shell Research
and Technology Centre Amsterdam
heeft Van Hattem goed zicht
op het in aanbouw zijnde grote New
Technology Centre (NTC) van Shell
aan het IJ. Juist de komst van het NTC,
waarin Shell Global Solutions haar
technici en laboratoria samenbrengt,
moet de naburige New Energy Docks
tot een aantrekkelijke en stimulerende
plek maken voor (jonge) bedrijven,
kennisinstellingen, onderzoekers en
andere partijen die een relatie hebben
met duurzame ontwikkeling. Van
Hattem: “Alleen maar garages in je
omgeving is ook niet alles… Waar we
uiteindelijk ook naar toe willen is het
bedenken van een vorm, waarin het
20 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
NEW ENERGY DOCKS OP AMSTERDAMSE
‘KENNISOEVER’
NTC en New Energy Docks ideeën en
kennis kunnen uitwisselen. Wellicht
kunnen we de samenwerking tussen
de verschillende partijen aanmoedigen.
Zo ver is het nog lang niet: we
zullen eerst bekijken waar de synergieën
zitten.”
Gereedschap
Tot die tijd heeft directeur Van Hattem
nog zijn handen vol aan het verder
ontwikkelen van het kenniscentrum
en de business incubator die samen
de New Energy Docks een gezicht
geven. De directeur somt nog even
de doelstellingen op. Het kenniscentrum
(Dock 01) wil partnerschappen
initiëren tussen bestaande bedrijven
en kennisinstellingen om nieuwe bedrijvigheid
te laten ontstaan op het
gebied van duurzame ontwikkeling.
De incubator (Dock 02) biedt jonge
bedrijven die zich richten op duurza-
me energie en mobiliteit de kans zich
(verder) te ontwikkelen.
Waarin kan New Energy Docks zich
onderscheiden van gelijksoortige bestaande
initiatieven? Van Hattem: “Zoveel
vergelijkbaars op het gebied van
duurzaamheid is er volgens mij niet.
Bijvoorbeeld het Innovatieplatform
heeft een veel bredere strekking.
New Energy Docks wil vooral datgene
bieden wat extra nodig is naast het
technologische stuk gereedschap. We
willen ons daarmee richten op echt
innovatieve ideeën van jonge bedrijven,
in een stimulerende omgeving
waarin ook samengebrachte kennis
tot doorbraken kunnen leiden.”
Voorhoedepositie
Over vijf jaar wil Van Hattem zeker
ook gevestigde bedrijven in New
Energy Docks tegenkomen. “Ik denk
dan aan consultancy-bedrijven, het

het IJ
bankwezen en onderzoekscentra.”
Namen noemen vindt hij wat lastig,
omdat de acquisitie nog in de kinderschoenen
staat en bovendien een
lang proces zal zijn. “Onze ideeën
zijn inderdaad ambitieus maar niet
gebaseerd op drijfzand. New Energy
Docks wordt geschraagd door een
stichting, waarin het bedrijfsleven, de
overheid en de wetenschap met een
gezamenlijk belang zitten: duurzame
ontwikkeling als economisch thema.
In een tijd waarin de noodzaak van
duurzaamheid alleen nog maar groter
zal worden, en zelfs gestimuleerd
door de regering, moet New Energy
Docks goed kunnen gedijen.”
New Energy Docks past naadloos in
de ambitie van Amsterdam om een
voorhoedepositie in te nemen op het
gebied van duurzaamheid. Belangrijkste
doel voor de gemeente is om
in 2015 een CO 2-neutrale organisatie
te zijn. In dat licht moeten de uitstoot
van het gemeentelijk wagenpark en
het energieverbruik in de gebouwen
naar beneden. Ook gaat de komende
jaren de aandacht uit naar ‘duurzame’
openbare verlichting en meer groene
aanplant, om CO 2 op te nemen.
Ontwikkelingslanden
Op dit moment huren vier kleine
bedrijven een ruimte in de business
incubator van New Energy Docks. Zo
is er Enerquest, een consultancy voor
duurzame energie in de gebouwde
omgeving. Close Gap is een andere
huurder; dit bedrijf wil met digitale
mogelijkheden de energievoorziening
in ontwikkelingslanden verbeteren.
De huisvesting van New Energy Docks
beslaat nu zo’n vijfhonderd vierkante
meter. “Op termijn - ik denk aan drie
tot vijf jaar - zouden we uitgegroeid
moeten zijn tot achtduizend meter”,
zegt Van Hattem. Overigens zal het
vinden van huurders volgens hem
niet het grootste probleem zijn. De
lastigheid zit in de formele hoek: het
geven van voldoende huurgaranties
voor de startende bedrijfjes aan een
toekomstige ontwikkelaar.
Shell heeft zo’n 600.000 euro gestoken
in de stichting die New Energy
Docks mogelijk maakt. “Daarmee is
deze partner op dit moment veruit de
grootste sponsor”, zegt de directeur.
“Ik denk dat Shell heel wat heeft aan
een fysieke omgeving waar kennis,
kunde en ideeën samenkomen. Niet
alleen op projectniveau, maar ook in
de zin van het verstevigen van stakeholderrelaties
en het aantrekken van
nieuw talent. Het is niet voor niks
dat Shell het initiatief substantieel
steunt.”
Een andere grote sponsor is de Vrije
Universiteit Amsterdam, die ook heeft
bijgedragen aan de vorming van de
stichting. De VU leidde verschillende
voorstudies naar de ‘Kennisoever’ en
deed een aardige duit in het zakje van
de coördinatie van de opstartfase. Later
zal de VU evenals de andere universitaire
sponsor UvA met New Energy
Docks de precieze inhoudelijke rol
in het project gaan bepalen.
Voor Van Hattem, van huis uit chemisch
technoloog, speelt er meer dan
uitsluitend het zakelijk leiden van het
initiatief. “Ik heb in ideële zin wel
degelijk iets met duurzame ontwikkeling.
We kunnen er niet meer omheen
om verantwoord om te kunnen gaan
met onze delf- en grondstoffen.”
Hij nodigt ons uit om over een jaar terug
te komen. “Dan dampt de nieuwe
energie hier van de IJ-oever. Alle betrokkenen
zullen dat dan niet onder
stoelen of banken willen steken.” ■
Viermanschap
opende New
Energy Docks
New Energy Docks, Amsterdam
Centre for Sustainable Solutions
is de handelsnaam van de
stichting Kennisoever Duurzaamheid
die in het najaar van 2006 is
opgericht.
Partners zijn naast Shell
Nederland, Nuon, ING Real
Estate, Afval Energie Bedrijf,
de Universiteit van Amsterdam,
de Vrije Universiteit en
het gemeentelijk projectbureau
Noordwaarts (coalitie tussen de
stadsdelen Amsterdam-Noord
en de Centrale Stad). Aart van
Hattem is door Shell voor de
helft van zijn tijd vrijgesteld om
New Energy Docks te leiden. Op
4 juni opende het centrum, dat
zijn intrek heeft genomen in een
pand aan de Distelweg in Noord,
offi cieel zijn deuren. Tijdens de
Week van Duurzaam Amsterdam
verrichtte een viermanschap
de opening: burgemeester Job
Cohen, stadsdeelvoorzitter Job
Post, president-directeur Rein
Willems van Shell Nederland
en voorzitter René Smit van het
College van Bestuur van de Vrije
Universiteit. Samen onthulden zij
het logo van New Energy Docks.
www.duurzaam-amsterdam.nl

“We know where most of the oil is,
it’s in the places where we are
already producing it”. Met haar
Smart Fields-technologie weet Shell
meer olie en gas te produceren.
Vooral in geologisch complexe
velden. Verwacht resultaat:
de winbare reserves stijgen met
acht en de productie met tien
procent. Dé Jaap van Ballegooijen
(ja, van de Shell-reclame) maakt dit
jaar van vijf bestaande velden
intelligente versies.
SMART FIELDS VOOR MEER OLIE EN GAS
22 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
GEÏNTEGREERDE
• TEKST CASPAR VAN LOO • FOTO’S JEROEN KROOS •
Na tien jaar tropisch Brunei
waar hij als Chief
Petroleum Engineer én
Smart Field Champion de
dagelijkse operaties leidde,
moet het voor Jaap van Ballegooijen
vast wennen zijn om vanuit een
standaardkantoor in een Rijswijkse
Shell-dependance als Programme Manager
verantwoordelijk te zijn voor
de introductie van de Smart Fields
technologie binnen heel Exploratie &
Productie.
Bovendien liegt de doelstelling van
zijn team er niet om: tot aan begin
2008 moeten naast Champion West
in Brunei nog vier bestaande olie- en
gasvelden (Nelson in de Noordzee,
Bonga voor de Nigeriaanse kust, Natih
in Oman, en Sarawak Gas in Maleisië)
volledig en blijvend ‘intelligent’
produceren.
En als het even meezit gaat dit jaar het
nieuwe Ormen Lange-veld bij Noorwegen
meteen van start in een Smart
Fields outfi t. “Werk aan de winkel
dus. Het is een geweldig project dat
we vanuit Rijswijk zullen aansturen.
Ik heb er alle vertrouwen in dit jaar”,
zegt Jaap van Ballegooijen, die de
voordelen van de Smart Fields technologie
inmiddels kan dromen. Geen
wonder, want in Brunei stond hij aan
de wieg ervan.
Kers op de slagroom
Shell is al sinds een jaar of acht toonaangevend
in de in eigen huis ontwikkelde
Smart Fields technologie. In
een tijd waarin de gemakkelijk te produceren
olie minder overvloedig opborrelt,
en de hoge olieprijs het eco-

23 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
INTELLIGENTIE
nomisch verantwoord maakt om ook
op zoek te gaan naar meer complexe
bronnen, past Smart Fields perfect. De
kern bestaat uit smart wells (fl exibele,
horizontale boorsystemen - snake en
dragon genoemd naar hun vorm) en
intelligente technologie in de boorput.
Dan moet worden gedacht aan
drukregelapparatuur, optische temperatuursensors
en datamonitors die
elektronisch informatie aanleveren
voor de computermodellen waarmee
de gegevens continu worden geanalyseerd
en zo nodig bijgestuurd. De
kers op de slagroom is het op afstand
bedienbare en real time boorputcontrolesysteem
in speciale centra.
Van Ballegooijen zegt in een mengelmoes
van Engels en Nederlands (hij is
al jarenlang gewend om op zijn werk
Engels te praten): “Het principe van
Smart Fields komt er op neer dat in
‘moeilijke’ of geologisch complexe
velden de productie kan worden geoptimaliseerd
met behulp van elektronische
datasystemen en fl exibele
boortechniek waarmee je letterlijk
in alle hoeken en gaten kunt komen.
Onder moeilijke of complexe velden
verstaan we reservoirs waarin met
conventionele productietechniek lastig
bereikbare voorraden olie zouden
blijven zitten. Dat kan zijn als gevolg
van olieranden - oil rims -, veel water
en gas, of verschillende ondergrondse
drukniveaus.”
Kleppen open of dicht
De toegepaste smart wells geven in
combinatie met de geavanceerde computermodellen
een goed beeld van
hoe de bron eruitziet, waar de olie zit
Wie is Jaap van
Ballegooijen?
Is sinds medio 2006 Smart Fields
Programme Manager bij Shell
Exploratie & Productie in Rijswijk.
Werkte voor die tijd tien jaar in Brunei
in de gecombineerde functie van
Chief Petroleum Engineer en Smart
Field Champion voor onder meer
de reservoirs Champion, Champion
West, Iron Duke en de Magpie-velden.
Is productietechnoloog van
huis uit.
En stond model voor de eerste
reclamefi lm in de nieuwe corporate
identity campagne van Shell. In een
gedramatiseerde korte rolprent (te
zien op televisie en legio websites)
speelt een acteur Jaap van Ballegooijen,
wiens zoon Max hem
onbedoeld helpt aan een lumineus
boorconcept.
Het leegzuigen van een milkshakeglas
met een rietje, bracht Jaap op
het idee van de snake well - een
fl exibele, grotendeels horizontaal
door het reservoir meanderende
boorput, waarmee ook moeilijk
bereikbare olie in een reservoir kan
worden gewonnen. De snake well is
een van de elementen in een Smart
Field. De dragon well, die ook op-
en neerwaarts verloopt, is een nog
weer verder ontwikkeld concept.
“De fi lm is op ware feiten gebaseerd
maar natuurlijk wel geromantiseerd”,
vertelt hij. “In de tijd dat ik in
Brunei werkte, nodigde ik bij tijd en
wijle collega’s en bezoekers uit bij
mij thuis voor een gezellige ‘patiobijeenkomst’.
Onder het genot van
een hapje en een drankje kwamen
we ook tot het bedenken van allerlei
ideeën en technologische oplossingen.
Zo is ooit het principe van de
snake well geboren.”
“Ik kan niet zeggen dat de reclame
mij in een klap tot een soort Bekende
Nederlander heeft gemaakt - de
naam Jaap van Ballegooijen doet
bij heel veel mensen geen enkele
bel rinkelen”, relativeert hij. Behalve
bij Milieudefensie die inmiddels een
parodie heeft gemaakt die te beluisteren
viel op de radio. De ‘namaak
commercial’ bevatte een verwijzing
naar de affakkelproblematiek in
Nigeria. “Hadden ze aardig gedaan”,
erkent Jaap.

en hoe deze het meest effi ciënt kan
worden geproduceerd. De fl exibele
snake- en dragon-boorputten - die wel
vier kilometer lang kunnen zijn in het
reservoir - helpen dus bij het winnen
van die olie.
Voor het juiste begrip: een smart well
heeft controlekleppen in de holle productiebuis
die operators op (grote)
afstand elektronisch kunnen openen
of sluiten. Met het dichtdoen van de
kleppen in de put wordt voorkomen
dat ongewenst water of gas uit het reservoir
zich met de olie vermengt en
de productie nadelig beïnvloedt.
Informatie over de fl ow, druk en temperatuur,
die met behulp van datamonitors
en optische glasvezelkabels
worden gemeten in de putten, geven
aan of er een instroom van gas of water
uit het oliereservoir is. Op basis
van die gegevens voeren operators in
de centrale controlekamer de regie
over de kleppen in de buis.
“De komst van krachtiger computers”,
zegt de Programme Manager,
“betekende dat het nu mogelijk is om
modellen te maken van het gehele
productiesysteem (reservoir, boorput
en faciliteiten boven de grond) die
zelfs binnen een minuut klaar zijn
voor het verbeteren van de productie
op korte termijn. Deze nieuwe computermodellen
vervangen de versies
die alleen maar delen van het systeem
besloegen.”
In de bestaande velden kunnen de
meters en instrumenten in de put
verouderd zijn; het is niet eenvoudig
en bovendien duur om achteraf
aanvullende nieuwe meetinstrumenten
aan te brengen. De komst
van clamp-on devices (achteraf te
monteren apparatuur) en draadloze
transmissienetwerken is een belangrijke
vooruitgang om het meten in
die velden goed en ‘smart’ te doen.
Champion West
De technologie van Smart Fields is
voor het eerst toegepast in het Champion
West Field, negentig kilometer
uit de kust van Brunei, op twee- tot
drieduizend meter diepte. Het veld
werd in 1975 ontdekt maar bleef
twintig jaar onaangeroerd vanwege
zijn geologische complexiteit. Een
half miljard vaten olie en gas bleven
daardoor als een kostbare schat
verborgen in het diepzeegesteente.
Champion West bestaat uit een opeenstapeling
van oliereservoirs (poc-
24 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
Twintig jaar bleef het Champion West complex onaangeroerd na de
ontdekking ervan voor de kust van Brunei, het was een te ingewikkelde
geologische structuur om economisch te kunnen produceren.
Pas met de ontwikkeling van de Smart Fields technologie werd
het mogelijk om snake wells te boren die series
oliehoudende hoeken in het reservoir toegankelijk
maken. De dunne stippellijnen geven het tracé
van een eerste serie boringen aan, de dikke
stippellijnen die van de snake wells.
kets) die afzonderlijk economisch
onrendabel waren om te produceren;
ze konden niet eenvoudig met elkaar
worden verbonden zonder verlies van
olie, en dus van reserves.
Van Ballegooijen: “Het antwoord was
uiteindelijk om een smart well te
ontwikkelen, waarbij de boorput kan
worden verdeeld in aparte secties, elk
voorzien van zijn eigen op afstand bestuurbare
meet- en controlesystemen.
Besloten werd tot een gefaseerde
ontwikkeling, met eerst het toepassen
van experimentele smart wells
technologie in het naastgelegen veld
Iron Duke. Deze pilot was zo succesvol
- vijftien procent méér productie
- dat de installatie van smart wells
op de bestaande boorputten in het
Champion West-veld geen discussiepunt
meer was.”
Het uiteindelijke doel was de installatie
van een nieuw boor- en productieplatform
in Champion West, die vanaf
dan als Smart Field te boek zou staan.
Lifecycle-denken
Van Ballegooijen laat niet na om te
benadrukken dat essentieel is de gezamenlijke,
geïntegreerde aanpak
bij Smart Fields: het zijn deskundige
mensen, geavanceerde apparatuur en
robuuste technieken die intelligent
samenwerken. Van Ballegooijen: “Het
concept drijft op het integreren van
de aanwezige kennis en kunde, die nu
nog vaak gecompartimenteerd worden
ingezet.”
Over ervaren krachten gesproken,
daar zit ook meteen een kleine fl essenhals.
“We hebben goed opgeleide
en ervaren technici nodig die geïntegreerd
kunnen werken. Je praat over
specialisten op de breedst denkbare
terreinen van boren, productie en reservoirkennis,
en dan moeten we de
geologen en de IT’ers niet vergeten.
Zij moeten samenwerken op een manier
die anders is dan zij zijn gewend.
Het is bij Smart Fields veel meer lifecycle-denken
dan de afzonderlijke
operatie in hun eigen eenheid of discipline.
Er wordt meer gekeken naar
de samenhang tussen de technologie
en de expertise van mensen.” Maar
die samenhang is juist een aantrekkelijk
onderwerp. Jaap van Ballegooijen:
“We zien gelukkig dat er nu veel
belangstelling is van jonge, smart collega’s
voor dit meer gespecialiseerde
werk.” ■

Rob van Holten:
“Als je je niet bezig houdt
met alternatieve
brandstoffen, ben
je niet bezig met de
bescherming van de
continuïteit van je bedrijf
op lange termijn.”
Toonaangevend
marktleider
• TEKST PIET DE WIT • FOTO‘S ERNST BODE •
Als grootste bus- en taxibedrijf van Nederland wil Connexxion
toonaangevend zijn in innovatie. Onder andere door middel van uitgebreid
praktijkonderzoek naar alternatieve motorbrandstoffen.
“
Marktleiderschap verplicht”,
formuleert Rob
van Holten het in ongetwijfeld
een van de
weinige op de vijfde
verdieping gelegen werkruimten in
Nederland met een eigen bushalte.
Maar Van Holten is dan ook vicevoorzitter
van de Groepsdirectie van
Connexxion Holding, Nederlands
grootste bus- en taxibedrijf. “Marktleiderschap
associeer ik niet alleen
met groot zijn, maar vooral met toonaangevend
zijn, met telkens de introductie
van nieuwe concepten en met
technische innovaties”, licht hij toe.
Een van de uitdrukkingsmogelijkheden
van toonaangevend zijn is voor
Connexxion een brede belangstelling
voor alternatieve brandstoffen,
uitvloeisel van de doelstelling om
zuiniger en schoner te rijden. In en
rond Haarlem/IJmond heeft het bedrijf
momenteel 84 bussen en 45
taxi’s op de weg die op samengeperst
aardgas (CNG) rijden. In Delft rijden
deze zomer zeven bussen op zuivere
Shell GTL-diesel. In Friesland gaat een
kwart van de streekbussen op 100%
biodiesel de weg op en met Shell en
motorenbouwer MAN is een proef in
voorbereiding om in het Rijnmondgebied
in meer dan twintig bussen
waterstof te gebruiken, niet in combinatie
met brandstofcellen maar
direct ingespoten in de (iets aange-

paste) motor. En met Mercedes wil
Connexxion een ‘hybridebus’ testen,
waarbij de remenergie wordt teruggeleid
naar het accupakket dat verder
wordt gevuld via een ondersteunende
dieselmotor.
Politieke keuzes
Overigens is de speelruimte van Connexxion
om vrij te innoveren ingeperkt
door de nieuwe structuur die
een gevolg is van de Wet personenvervoer
die in 2000 van kracht werd.
Landelijk is het openbaar vervoer nu
opgeknipt in een veertigtal concessiegebieden
die worden aanbesteed
door provincies en grootstedelijke
agglomeraties. Van Holten: “De opdrachtgever
bepaalt in feite de ruimte
die wij hebben om alternatieve brandstoffen
in te zetten. Soms vragen de
opdrachtgevers er uitdrukkelijk om,
soms vraagt men de inschrijvers om
ook een aantal alternatieven voor te
leggen, en in andere gevallen gaat de
opdrachtgever gewoon voor de laagste
prijs bij een opgegeven vervoersprestatie.
Het zijn politieke keuzes
GTL ten opzichte van standaard-diesel
Brandstof-eigenschappen Standaard-diesel Shell GTL Effecten
(in Nederland) (100%)
die wel grote economische gevolgen
kunnen hebben.”
Een voorbeeld is de inzet door Connexxion
van aardgasbussen in het gebied
van Haarlem en de IJmond. “De
gemeente Haarlem koos voor bussen
op CNG [compressed natural gas,
samengeperst aardgas] in de binnenstad,
en de provincie Noord-Holland,
als opdrachtgever voor de inschrijving
op deze concessie, wilde daarin
mee gaan. Maar inclusief de hele infrastructuur
die wij moesten aanleggen,
waaronder een eigen aangepast
busdepot, compressoren en apparatuur
in de bus, is aardgas als brandstof
ongeveer zestig procent duurder
dan diesel”, vertelt Van Holten.
Dunne marges
Als een vergunningverlener die extra
prijs niet wil betalen, is er voor Connexxion
(nu nog honderd procent
in handen van de Staat, maar in het
laatste stadium van verkoop van 2/3
van de aandelen aan de private markt,
met een optie voor de transfer van de
rest na vijf jaar) geen beginnen aan
Zwavel (ppm) 10 0 Minder uitstoot (roet)deeltjes en zwaveldioxide (SOx)
Betere effecten met voor zwavel gevoelige katalysatoren
Cetaangetal rond 50 75-80 Minder uitstoot CO, HC en NOx en (roet)deeltjes
Minder motorlawaai en soepeler optrekken
Beter rendement in aangepaste motoren
Dichtheid (kg/l) 0,82-0,86 0,78 Iets hoger brandstofgebruik op volumebasis
Lagere deeltjesuitstoot
Energetische waarde (MJ/kg) ~ 43 44,1 Iets lager brandstofgebruik op gewichtsbasis
Lagere CO 2-uitstoot per gereden km

om grootschalig over te gaan op alternatieve,
momenteel altijd duurdere,
brandstoffen, benadrukt Van Holten.
Een bus gebruikt immers zo’n drie
liter diesel op tien kilometer, dus is
brandstof een majeure component in
het kostenverhaal. En daarmee raakt
hij direct aan een ander dilemma, de
door de politiek te beantwoorden
vraag hoeveel de samenleving betaalt
voor openbaar vervoer en hoeveel de
reiziger. Van Holten: “De verhouding
ligt nu ongeveer op 50/50, maar in de
politiek is er een duidelijke beweging
om bepaalde groepen op bepaalde tijden
gratis te laten rijden. Waarbij men
vindt dat ook de busondernemingen
een bijdrage in de meerkosten moeten
leveren.”
Wie naar de bedrijfsresultaten van
Connexxion kijkt ziet al meteen het
pijnpunt, want op een omzet vorig
jaar van 884 miljoen euro (waarvan
56% gerealiseerd in openbaar busvervoer)
resteerde een nettoresultaat van
16 miljoen euro, ofwel 3,6% rendement
op het gemiddeld geïnvesteerd
vermogen - openbaar vervoer is een
bedrijfstak waarin met dunne marges
gewerkt moet worden.
Trendbreuk
Waarom, met zulke smalle rendementen,
heeft privaat kapitaal dan
toch interesse om een bedrijf als Connexxion
van de Staat te kopen? Volgens
Van Holten om twee redenen,
als eerste de kwaliteit en potentie van
zijn bedrijf en als tweede reden de
verwachting dat openbaar vervoer in
Nederland een groeisector is. Bij zowel
trein als bus groeien de laatste jaren
de passagiersaantallen en volgens
Van Holten mag dit worden gezien als
een trendbreuk.
De ervaring is dat als de reiziger een
goed comfort, snelheid, betrouwbaarheid
en een hoge frequentie
wordt geboden hij interesse heeft in
openbaar vervoer. In gebieden waar
Connexxion deze combinatie optimaal
kan inzetten, bijvoorbeeld rond
Schiphol, in Almere en Zwolle en met
Motorbrandstoffen
Op basis van aardolie Diesel
Benzine
LPG (autogas)
Op basis van aardgas CNG (samengeperst aardgas)
GTL (Gas to Liquids)
Op basis biogrondstoffen Biodiesel (koolzaad/zonnebloem)
Ethanol (suiker/stro/‘groen’)
BTL (hout/‘groen’) (Biomass
to Liquids)
Op basis elektriciteit (elektrolyse Waterstof
van water en aardgasomzetting)
de Interliner tussen Lelystad en Groningen,
wordt de passagiersgroei met
dubbele cijfers geschreven.
De verwachting bij investeerders is,
althans dat zegt Van Holten te vermoeden,
dat als de overheid overgaat
tot een directe beprijzing van met de
auto gereden kilometers, de directe
autokosten meer inzichtelijk worden
voor de gebruiker waardoor meer
mensen voor het openbaar vervoer
zullen kiezen en de bezettingsgraad
stijgt. Meer reizigers en beter gevulde
bussen moeten dan leiden tot
stijgende bedrijfsresultaten bij de OVbedrijven.
Innovatiegericht beleid
Het andere element dat Connexxion,
naar de mening van Van Holten, aantrekkelijk
maakt, is het op innovatie
gerichte bedrijfsbeleid. “Wij hebben
de slag meegemaakt van een productgeoriënteerd
bedrijf in een niet-geliberaliseerde
markt naar een volledig
klantgericht bedrijf in een geliberaliseerde
markt. Daarvoor hebben
we geïnvesteerd in materiaal maar
vooral in systemen en concepten. Wij
hebben bijvoorbeeld een uniek planningsysteem
in ons taxibedrijf dat is
gebaseerd op postcodegebied. Dat is
kennis die ook in het buitenland te
verkopen zou zijn. Uitdrukkelijk kij-
GTL/BTL kunnen - puur of als bijmenging bij standaard-diesel -
worden gebruikt in bestaande distributie-infrastructuur en motoren.
27 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
ken we dan ook naar de mogelijkheid
om in de nieuwe situatie met Connexxion
de grens over te gaan. Niet
om daar grote aantallen managers
naar toe te sturen, ‘service industry
is always local business’ weten we,
maar wel om onze concepten en systemen
er te exploiteren.”
Zo’n element van innovatie is ook de
deelname van Connexxion aan het
Superbusproject van de TU Delft. Van
Holten: “Je moet niet denken dat hij
morgen rijdt, maar het is ook onjuist
om er lacherig over te doen en alleen
te kijken naar die topsnelheid van 250
km die is genoemd. De Superbus past
in een heel nieuw vervoersconcept.
Er wordt ook niet lacherig gedaan
over Formule 1, waaruit uiteindelijk
innovaties voortkomen als de tractiecontrolesystemen
die nu standaard
zijn in personenauto’s.”
Daarom ook houdt Connexxion zich
actief bezig met het testen en - indien
fi nancieel gesteund - met het invoeren
van alternatieve brandstoffen.
Van Holten: “Omdat je als marktleider
toonaangevend moet zijn. En omdat
we weten dat als je je niet bezig houdt
met alternatieve brandstoffen je niet
bezig bent met de bescherming van
de continuïteit van je bedrijf op lange
termijn.” ■
Connexxion in cijfers
Zeven
stadsbussen
in Delft op
GTL-diesel
Deze zomer rijdt Connexxion met
zeven nieuwe bussen in Delft op
100% GTL-diesel. Het vormt onderdeel
van een wereldwijd test- en demonstratieprogramma
van Shell met
deze brandstof die wordt gemaakt
van aardgas.
Op dit moment wordt de GTL gemaakt
in een fabriek in Maleisië terwijl
in Qatar wordt gebouwd aan een
fabriek (Shell Pearl) die met 140.000
vaten per dag aan olieproducten
een tienvoudige capaciteit krijgt van
de eenheid in Maleisië. Pearl komt
volgens plan rond 2010 in bedrijf.
In Delft zet Connexxion zeven MAN
Caetano’s in, stadsbussen van
twaalf meter lengte. Omdat GTL
(voor de technische verschillen
met standaard-diesel zie bijgaand
kader) zonder aanpassingen in de
bus gebruikt kan worden, zullen
alleen ‘milieustickers’ op de bus het
verschil vertellen.
Op de locatie Delft staan de bussen
wel apart geparkeerd om te zorgen
dat alleen zij de 100% GTL zullen
tanken. Ook zullen deze bussen
smeer- en motorolie gebruiken die
is gemaakt van GTL-componenten.
Onderdeel van de proef is namelijk
een apart meetsysteem voor brandstofgebruik
en emissies. Aan het
eind van de proef zal de motor van
een van de bussen volledig worden
gedemonteerd op het Hamburgse
brandstoffenresearchcentrum van
Shell om de verschillen in slijtage te
analyseren.
Connexxion bestaat uit vier grotere werkmaatschappijen:
■ Openbaar vervoer 56% van omzet
■ Taxidiensten 16%
■ Tours en water 3%
■ Techno Service (voertuigonderhoud) 8%
■ Overig 16%
Omzet 2006: 884 miljoen euro.
Bedrijfsresultaat 30 mln euro; nettowinst 16 mln euro
13.000 medewerkers
2.800 bussen, 210 touringcars, 3.640 taxi’s.
(ook treinen, trams, ambulances en veerboten)
Dagelijks maken een miljoen mensen een reis met een Connexxionvervoermiddel.

Als kind vond ik
het al prachtig
Een onverhoedse ontmoeting
met Karen de
Lathouder zou niet direct
doen vermoeden
dat zij doctor ingenieur
is in de chemische
technologie. Er is nauwelijks
iets aan haar
te ontdekken waarmee zij voldoet aan
het (stereotype) beeld van zulke ‘Willie
Wortels’. Zij is vrouw, zij heeft een
markant uiterlijk - niet in de laatste
plaats vanwege een wenkbrauwpiercing
- zij heeft niets ‘verstrooids’ of
bedachtzaams, is wel bijzonder open
en direct. Raakt zij echter aan de praat
over haar promotie dan wordt onmiddellijk
duidelijk dat zij toch echt technisch
‘zeer hooggeleerd’ is. Wel slaagt
ze er in haar wetenschappelijke speurtocht
grotendeels uit te leggen in bijna
gewone-mensen-taal.
“Na afronding van mijn studie Technische
Scheikunde deed ik in dienst van
de TU binnen de vakgroep Industriële
Katalyse onderzoek naar monolieten.
Dat zijn keramische structuren die je
kunt zien als een verzameling kanaaltjes
op millimeterschaal. We onderzochten
of ze voordelen hebben ten
opzichte van bestaande chemische
reactoren.” Uit het onderzoek bleken
monolieten een goed alternatief.
“Zo’n monoliet heeft een veel groter
reactieoppervlak en daarbij een open
structuur”, vervolgt zij. “In een gepakt
bed bijvoorbeeld komt alles er
maar moeilijk doorheen en heb je te
maken met sterke drukval. Een open
monoliet geeft minder drukval waardoor
je weinig energie in het proces
nodig hebt. Verder is hij mechanisch
heel sterk en gemakkelijk te wisselen
indien nodig.”
Vanuit deze basis pasten Karen en haar
mede-onderzoekers de monoliet toe in
combinatie met biokatalysatoren, enzymen.
Dat werd niet eerder gedaan. Wel
met metalen, denk aan katalysatoren
voor auto’s. Karen probeerde enzymen
• TEKST WIM BLOM • FOTO WILFRIED OVERWATER •
op monolieten te ‘plakken’. “Ik heb geprobeerd
de meest gebruikte immobilisatiemethoden
te vertalen naar monolieten
en dat is gelukt.”
Deel twee van het onderzoek bestond
uit het vergelijken van de monolithische
biokatalysatoren. Op basis van
die vergelijking kon Karen ontwerpregels
opstellen. Als laatste gaf Karens
team een paar praktische voorbeelden,
onder meer voor de productie
van penicilline en het omzetten van
melksuiker in melk. De industrie past
beide processen al toe, maar (nog)
niet met een monoliet. Gaat zij dit wel
doen, dan kan er sprake zijn van een
heuse procesverbetering. Maar volgens
Karen zijn chemiebedrijven niet
snel geneigd hun bestaande processen
te veranderen.
Karen verdedigde 12 februari van dit
jaar haar proefschrift en behaalde
daarmee de graad van doctor.
Prestigieuze prijs
Tijdens haar onderzoekswerk hield
Karen op een congres een ‘praatje’
over een deelonderwerp van het onderzoek.
Het ontwikkelen van een monoliet
in een uitvoering met ‘poreuze
wandjes’. Die krijgt daardoor een nog
groter oppervlak zodat er dus nog
meer enzym aan te hechten is. “Heel
duurzaam”, zegt Karen, “je kunt je
proces kleiner maken, je hebt minder
energie nodig en je produceert weinig
afval.”
Naar aanleiding van haar verhaal kreeg
zij van ‘The Institution of Chemical Engineers’
(IChemE) - een professionele
organisatie van chemische en procesingenieurs
met 26.000 leden in meer
dan tachtig landen - het verzoek een
artikel te schrijven voor haar technische
tijdschrift Trans IChemE. Met
dit artikel, ‘Structured Reactors for
Enzyme Immobilization: A Monolithic
Stirrer Reactor for Application in Organic
Media’, verwierf zij (en haar vijf
mede-auteurs) de Moulton Medal voor
28 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
Shell in Nederland telt bijna elfduizend medewerkers. Wat doen ze? En wat hebben ze te vertellen? In deze afl evering staat Karen de Lathouder
in de schijnwerpers. Sinds september 2006 is Karen procestechnoloog op de Pernisse Raffi naderij. Tijdens haar promotieonderzoek aan
de Technische Universiteit Delft verrichtte zij baanbrekend onderzoek naar de inzet van monolieten in biochemische processen.
Bovendien won zij een prestigieuze, internationale prijs voor een wetenschappelijk artikel over hetzelfde onderwerp.
‘Beste artikel van het jaar’. Zij kreeg 17
mei 2007 de prijs uitgereikt in Londen
tijdens het jaarcongres van IChemE.
“Met de prijs was ik blij verrast. Eerlijk
gezegd had ik er nooit van gehoord
en kwam er pas later achter dat het
een bekende en prestigieuze prijs is”,
erkent ze. “We kregen belangstelling
doordat het duurzaam was, vernieuwend
en over biotechnologie ging.
Onderzoeken met enzymen zijn ‘hot’
en we hadden ook nog een innovatief
reactorsysteem met een monoliet.
Daardoor had ik alle ‘buzzwords’ in
één.”
Praktisch ingesteld
Een reden voor Karens promotieonderzoek
was dat ze verder wilde in de
wetenschap en niet in de industrie. Ze
was al doende een plek te krijgen aan
het Massachusetts Institute of Technology
in Boston en voerde al een postdoctorale
studie van enkele maanden
uit in Noorwegen. Tot een kennis van
het Amsterdamse Shell research- en
technologiecentrum, met wie ze een
artikel had geschreven, haar vroeg of
ze bij hem wilde komen werken.
Karen: “Inmiddels wist ik dat lang blijven
hangen in de wetenschap meestal
betekent dat je er niet meer weg komt
terwijl je vanuit het bedrijfsleven over
het algemeen wel terug de wetenschap
in kunt. Ik ging in op het voorstel, maar
moest wel gewoon solliciteren. De recruiter
vroeg me echter of ik niet op
een raffi naderij wilde werken. Ik was
daar nog nooit geweest en ging eerst
een dag rondkijken in Pernis. Het leek
me wel wat omdat ik van uitdagingen
hou, oplossingsgericht ben en praktisch
ingesteld. Ik heb het er erg naar
mijn zin, maar moet wel oppassen dat
ik niet, zoals tijdens mijn promotie 24
uur per dag met mijn werk bezig ben.
Gelukkig heb ik een uitgebreid sociaal
leven en sport ik veel.”
Niet teveel gezegd voor iemand met
een topsportverleden in het Neder-
landse handbal. Die daarmee moest
stoppen wegens een schouderblessure,
maar die zo fanatiek is dat ze intussen
weer terug is op landelijk niveau,
maar dan met squash. Naast de sport
bezoekt Karen met veel plezier musea
(fotografi e en moderne kunst). Ook is
ze dol op uit eten gaan, “één van mijn
hobby’s is het bezoeken van sterrenrestaurants.”
En op koken, “heerlijk,
dan nodig ik zes of acht mensen uit en
sta de hele zaterdag te fröbelen.”
‘Ik ben een strevertje’
Karen is een van de zes procestechnologen
van RCT (Refi nery Conversion
and Treating). En, al was haar promotieonderzoek
gericht op biotechnologie,
haar werk blijkt zijdelings daarmee
toch verband te houden. “Ik was bezig
met reactoren, met hydrodynamica en
met chemische reacties. Bovendien
had ik collega’s die aan ontzwaveling
werkten. Daar sprak ik mee, hoorde
wat voor problemen ze hadden. Die
wereld is mijn achtergrond en ik beschik
over de bagage die nodig is voor
dit soort werk. Hoe het in de praktijk
allemaal werkt, leer ik hier van mijn
ervaren collega’s.”
Karen vertelde al dat haar ambities aanvankelijk
niet lagen in de industrie. En
toch...: “Mijn ouders, allebei huisarts,
hadden in mijn kindertijd een huisje in
Ouddorp. Onderweg daarheen reden
we vaak langs Pernis en ik vond dat allemaal
prachtig.”
Is ze toch nog dicht bij huis beland.
Voor hoe lang, is de vraag. Haar ambities
eindigen beslist niet daar, ze noemt
zichzelf ook ‘een strevertje’. “Voorlopig
heb ik het hier heel erg naar mijn
zin en zou het wel heel vroeg zijn nu
al over mijn volgende baan te beginnen.
Ik ben nog niet op zoek maar ik
hoop toch ooit een functie te vinden
in het buitenland. Tot nu toe is alles
op zijn tijd op mijn pad verschenen.
Misschien ook dat wel.” ■
DE MEDEWERKER

NAAM
Karen de Lathouder
LEEFTIJD
30
IN DIENST
2006
STUDIE & PROMOTIE
Chemische Technologie
TU Delft
FUNCTIE
Procestechnoloog Refi nery
Conversion and Treating
(RCT)
LOCATIE
Pernis
BIJZONDERHEID
Winnaar Senior Moulton Medal

MEER OLIERESERVES,
MAAR GEEN GROEI
Eerst het goede nieuws: de wereldoliereserve is
groter dan tot nu toe is aangenomen. En dan het
slechte nieuws: er zit geen groei meer in de reserves.
Omdat reserve-ramingen sterke gelijkenis tonen met
het lezen van theebladeren, kunnen de uitkomsten
nogal verschillen. Dit voorjaar heeft de Amerikaanse
nieuwsbrief Petroleum Intelligence Weekly (PIW)
een eigen reserve-raming gemaakt waarbij zowel
bewezen als waarschijnlijke reserves aan ruwe olie,
condensaat en oliezanden zijn opgeteld. Bovendien,
afwijkend van andere ramingen, is PIW niet afgegaan
op overheidsopgaven over de reserves, maar heeft
men onafhankelijke analyses laten maken.
Volgens PIW bedroegen de reserves eind 2006 1.459
miljard vaten, zes miljard vaten minder dan een jaar
daarvoor. De twintig grootste landen (samen goed
voor 1.370 miljard vaten) zijn apart geanalyseerd door
PIW waarbij werd vastgesteld dat hun gezamenlijke
reserves sinds 2004 precies gelijk zijn gebleven.
Wel traden per land grote verschillen op met andere
ramingen; veel meer reserves voor de Verenigde
Staten, Rusland en Saoedi-Arabië, veel minder voor
Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten.
De wereld produceerde volgens PIW in 2006
29,8 miljard vaten olie en er werden 23,7 miljard vaten
aan de reserves toegevoegd, waarvan echter maar
4,5 miljard door nieuwe vondsten; de rest kwam door
opwaarderingen van bestaande reservoirs.
De top-vijf van olielanden naar reserves bestaat
volgens PIW uit Saoedi-Arabië, Canada, Iran,
Rusland en Irak.
LEX HELFRICH OVERLEDEN
Op 10 mei is op 80-jarige leeftijd drs. A.C. (Lex) Helfrich
overleden, oud President-Directeur van Shell Nederland.
De heer Helfrich trad - na een studie economie in Amsterdam
- in dienst bij Shell in 1954 en bekleedde diverse functies in
marketing en verkoop voor maatschappijen van de Koninklijke/
Shell Groep.
Zo werkte hij onder andere
in Nederland, Marokko,
Groot-Brittannië, Algerije
en Cambodja. In november
1981 werd hij benoemd tot
President-Directeur van
Shell Nederland B.V., welke
functie hij bekleedde tot
zijn pensionering in maart
1987. Onder zijn leiding
vonden in die jaren in
Nederland grote investeringen
plaats in onder andere
de vernieuwing van Pernis
(bouw van de Hycon) en
de verdere uitbouw van de
gasproductie in Noord-Nederland en op de Noordzee.
Lex Helfrich was een man met een lange-termijnvisie. Bij zijn aantreden
in 1981 als president-directeur bij Shell Nederland zei hij
onder andere: “Als Westerlingen kunnen we er niet onderuit dat
hele industrieën die voor minder toegevoegde waarde zorgen, in
de loop der tijd naar ontwikkelingslanden zullen gaan. Daar zijn
de noden van werkgelegenheid en inkomensverwerving groter
dan bij ons. Trouwens, deze verschuiving zal uiteindelijk ook
ons ten goede komen, omdat er dan in de ontwikkelingslanden
nieuwe klanten kunnen worden gevonden.”
En precies zo is het gebeurd.
30 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
SHELL ACTUEEL
WINDPARK MET RUGWIND
Op de dag van de offi ciële opening (18 april)
van het windpark door prins Willem-
Alexander stonden alle 36 molens weliswaar
stil in de windfl auwe voorjaarszon boven Egmond
aan Zee, maar in de maanden daarvoor had het park
al bewezen rugwind te hebben. In de eerste drie
maanden van dit jaar produceerde het windpark
Egmond aan Zee van NoordzeeWind (een joint
venture van Shell en Nuon) 110.000 kWh elektriciteit.
Dat was een vliegende start want voor een heel
jaar is de raming van de gemiddelde productie zo’n
350.000 kWh. De eerste drie maanden verliepen
windkundig in elk geval onstuimig. Met 350.000 kWh
kunnen ongeveer 110.000 gemiddelde woningen
een jaar lang van groene stroom worden
voorzien. Door het gebruik van wind
wordt ongeveer 140.000 ton CO 2-emissie
uitgespaard vergeleken met de
standaard-mix voor Nederlandse
elektriciteitscentrales.
SCHIKKING ROND RESERVEKWESTIE
Zonder erkenning van schuld heeft Shell een schikking gesloten met
ruim vijftig Europese institutionele beleggers rond de reservekwestie
van begin 2004. Beleggers die tussen 8 april 1999 en 18 maart
aandelen in het bedrijf kochten kunnen een compensatie krijgen voor
de waardedaling die optrad nadat bekend werd dat Shell haar bewezen
reserves verkeerd had geboekt. De schikking omvat $352,6 miljoen plus
administratiekosten. Het akkoord met de institutionele beleggers omvat
in Nederland onder andere de pensioenfondsen ABP en PGGM. Ook gaat
geld naar de Vereniging van Effectenbezitters om de participatie van individuele
aandeelhouders in de schikkingsuitkomst te bevorderen. Shell en
de beleggers waarmee een overeenkomst is gesloten zullen het Gerechtshof
in Amsterdam vragen de regeling algemeen verbindend te verklaren.
Foto: Beat Hess, Legal Director van Shell geeft uitleg over de schikkings-
overeenkomst.

Z O K I J K I K E R T E G E N A A N
Rob Kouffeld heeft twee
kleinkinderen. “Twee jongens”,
meldt hij met milde
trots, “acht en vier jaar.”
In wat voor een energiewereld
ziet hij ze volwassen
en oud worden?
Rob Kouffeld (1939) was tot 1999 “Waarin kernenergie en waterkracht
de basis leveren voor de elektriciteitsproductie
en biomassa voor de trans-
hoogleraar in Delft op de leerstoel portbrandstoffen. Aangevuld met
fossiele bronnen voor niches. Maar
ze zullen wel veel meer dan wij voor
Energievoorziening. Sindsdien strijdt
energie moeten betalen. Er ontstaat
namelijk schaarste. Er is olie en gas
hij vóór kernenergie en tégen de genoeg, maar de toename van de productiecapaciteit
houdt geen gelijke
tred met de snel groeiende vraag naar
gedachte dat de mens schuldig is energie. In de media lees of hoor je
dat de olieprijs stijgt door oorlogen,
binnenlandse onrust, terrorismedrei-
aan klimaatverandering. ging, kartelvorming of door orkanen,
31 - JULI / AUGUSTUS 2007 - SHELL VENSTER
maar de enige reden is schaarste aan
productiecapaciteit. De wereld is te
laat met energietransitie begonnen.”
Behalve grootvader is Kouffeld ook
‘klimaatscepticus’. “Het wordt als heel
erg politiek incorrect beschouwd om
in te gaan tegen de overheersende
opinie over klimaatverandering”,
stelt hij vast. “Maar er zijn zulke grote
vraagtekens te plaatsen bij de stelling
dat het klimaat opwarmt door ons gebruik
van fossiele brandstoffen, dat je
toch op z’n minst ook andere opties
uitvoerig wetenschappelijk moet onderzoeken.
Ik heb zelf fi lmopnamen
gemaakt van de Morteratchgletsjer in
Zwitserland en de Athabasca gletsjer
in Canada - die in Zwitserland krimpt
al sinds 1878 en in Canada zetten ze
elke tien jaar een paaltje bij het eind
van de gletsjer, het oudste paaltje
‘TE LAAT MET ENERGIETRANSITIE
BEGONNEN’
dateert van 1890. Gletsjers hebben
een enorme thermische massa, dus
is de oorzaak van het smelten al veel
eerder begonnen, toen de mens nog
nauwelijks CO 2 toevoegde aan de atmosfeer.”
Kouffeld erkent geen klimaatdeskundige
te zijn. “Ik ga dan ook niet proberen
om verschijnselen inhoudelijk te
verklaren. Maar ik wil wel, als wetenschapper,
vragen stellen bij wat iedereen
kan zien. Zoals met die gletsjers.
Daar past de theorie van de door de
mens veroorzaakte opwarming van
de aarde niet op. Een grotere zonneintensiteit
is een meer logische verklaring.
Maar je wordt als een ‘scepticus’
opzij gezet als je daarop wijst.
Het klinkt wat zwaar misschien, maar
zo’n IPCC-rapport lijkt wel op een geloofsartikel.
Een debat daarover wordt
absoluut niet op prijs gesteld.”
“Het zou ook wat zijn als Nederland in
zo’n debat tot de conclusie zou komen
dat het menselijk gedrag géén invloed
heeft op wat ik de ‘klimaatverschuiving’
noem. Ziet u minister Cramer al
naar Brussel of de volgende klimaatconferentie
van de IPCC afreizen om
te zeggen dat ‘Kyoto’ op verkeerde
uitgangspunten is gebaseerd en dat
uitvoering van de afspraak geen enkel
klimaateffect heeft? Uitgesloten immers.
Dus davert de trein verder. De
beleidsbepalers zullen nooit uit eigen
beweging de koers veranderen.”
• TEKST PIET DE WIT • FOTO JEROEN KROOS •
Recentelijk schreef Kouffeld een
ingezonden brief over de uitspraak
van Shell-baas Jeroen van der Veer
dat voor Shell het klimaatdebat over
is. “Ik hoop echt dat Shell dat niet zo
strikt meent. Wereldbedrijven in de
energievoorziening hebben in mijn
opvatting een maatschappelijke verantwoordelijkheid
om mee te debatteren
over problemen en mogelijke
oplossingen. Energie en klimaat liggen
in elkaars verlengde. Ik kan de
rationele keuze begrijpen, dat Shell
denkt dat alles wat ze inbrengen in
dit debat toch zal worden uitgelegd
als het beschermen van de eigen positie,
en dat je je dus beter kunt richten
op het bieden van de economisch en
technologisch meest aantrekkelijke
oplossingen. Het is pragmatisch en
redelijk, maar niet wetenschappelijk.
En in Shell zitten toch tal van wetenschappers.
Zo’n houding versterkt
het geloof dat de mens schuldig is aan
een fatale opwarming van de aarde en
dat Shell zich daarbij neerlegt.”
Kouffeld is voorzitter van de Stichting
Kernvisie, ook al geen onderwerp om
brede maatschappelijke accolades
mee te verdienen. “Ik hoef niet zo nodig
kernenergie”, zegt hij. “Maar ik wil
wel graag continuïteit in de energievoorziening.
En dan kunnen we niet
om kernenergie heen. Wel zou het
verstandig zijn om kleine kerncentrales
neer te zetten. Kernenergie heeft
als nadeel een relatief laag elektrisch
rendement. Het totaal rendement is te
verbeteren door ook de restwarmte
van het proces te gebruiken als stadsverwarming.”
“Waarom ik tot ‘klimaatscepticus’
ben geworden? Omdat ik geloof dat
op basis van verkeerde uitgangspunten
verkeerde beslissingen worden
genomen. Die bovendien in toenemende
mate onrealistisch zijn. In het
Regeerakkoord staat 30 procent CO 2reductie
in 2020. 2020, dat is slechts
dertien jaar vanaf nu. Dat kan niet,
dat is onmogelijk. Daarmee hou je
mensen voor de gek. Mijn angst is dat
die verkeerde beslissingen van nu zoveel
geld gaan kosten dat het geld gaat
ontbreken om nu en straks echt nuttige
dingen te doen. Misschien moeten
we op termijn komen tot de bouw
van een tweede grote zeewering rond
Nederland, en dan constateren dat we
er het geld niet voor hebben omdat
dat eerder is uitgegeven aan een onnutte
activiteit als het opbergen van
CO 2 in de bodem. Die zorg zet mij in
beweging.” ■

ZIN IN AVONTUUR?
Werknemers van Shell kunnen zich laten uitnodigen
voor een leuke maatschappelijke klus
in Rotterdam en omgeving.
Eén of meerdere keren per jaar - zonder verdere verplichting.
join hands op www.workmate.nu