alle_hens_nr_1_2014_tcm46-210816

Ontzag voor de Doorman 

Smeermiddel van CZSK 

Alle Hens 

01|14

column 

Colofon: 

Coverfoto: Kersverse 'nauten' zoeken hun 

weg op de Karel Doorman die in Vlissingen 

wordt afgebouwd. Foto: Sjoerd Hilckmann, 

(MCD) 

Uitgave: 

Alle Hens is een uitgave van de Koninklijke 

Marine, geproduceerd door het 

Mediacentrum Defensie. Aan de inhoud 

kunnen geen rechten worden verleend. 

Hoofdredactie: 

KLTZSD Robin Middel 

Eindredactie: 

LTZSD 2 OC Vanessa Strijbosch 

Lay-out: 

Angela van Klaveren (MCD) 

Druk: 

OBT B.V., Den Haag 

Redactieadres: 

Voor adreswijzigingen KM personeel 

0223 657386 

of Voorlichting.Marine@mindef.nl 

4 

Het ‘wow-moment’ van de Doorman 

Luymes op het droge 

Stip aan de horizon 

Het is negen jaar geleden dat we het toekomstperspectief voor vloot en mariniers 

in de Marinestudie hebben opgeschreven. Hierin hebben we de 

verwachte vraag aan onze inzet voor ‘veiligheid op en vanuit zee’ vertaald 

naar de ideale mix van personeel en middelen. Met de komst van het Joint 

Support Ship is die ideale mix bereikt. Ook als is het volume van onze marine 

door de aanhoudende bezuinigingen aanzienlijk verminderd. 

Adreswijzigingen Veteranen: 

Stichting Veteraneninstituut 

Postbus 125 | 3940 AC Doorn 

Telnr.: 0343 474 150 

Adreswijzigingen betalende 

abonnees: 

Abonnementenland 

Postbus 20 | 1910 AA Uitgeest 

Telnr.: 0900 226 52 63 (10ct p/m) 

www.aboland.nl 

Alle Hens 

Postbus 10.000 | 1780 CA Den Helder 

Telnr.: 0223 657 660 

DSN 209 57660 

E-mail: allehens@mindef.nl 

Internet: 

www.defensie.nl 

Kopijdatum: 

De deadline voor het volgende nummer 

van Alle Hens valt op 17 februari. 

Abonnementenwet 

Sinds 1 december 2011 is de nieuwe 

Abonnementenwet van kracht. Deze is 

van invloed voor abonnementen van 

betalende abonnees. Kijk voor meer 

informatie op de website www.aboland. 

nl en de specifieke pagina voor dit blad/ 

deze krant. 

Waken over veiligheid op zee 

24 

Van het schip naar de wal 

12 

Economische context 

Met onze mix van mensen en middelen zijn we hofleverancier 

van veiligheid op en vanuit zee. Een rol die is te plaatsen in de 

economische context van Nederland als handelsland. Het belang 

van onze internationale handel blijft immers onverminderd 

groot. De Nederlander wordt zich ook meer en meer bewust 

van onze economische kwetsbaarheid op zee. Dat is niet 

voor niets, want negentig procent van het transport gaat over 

zee en voor tachtig procent van onze energievoorziening geldt 

hetzelfde. Dit gebeurt vaak via instabiele maritieme regio’s. 

Gordel van instabiliteit 

Er loopt daarnaast nog altijd een gordel van instabiliteit rond 

de wereld. Geweldsescalaties zijn er aan de orde van de dag of 

de dreiging ervan is hoog. Grote maritieme conflicten zijn niet 

ondenkbaar en de toekomst voor sommige regio’s is onzeker. 

Denk bijvoorbeeld aan de spanningen in de Noordelijke IJszee, 

de Pacific en de ontwrichtende werking van terroristen en 

drugskartels op West Afrika. Maar ook de mijnen- en onderzeebootdreiging 

in kwetsbare regio’s en de opbouw van het 

maritieme wapenarsenaal in de wereld. 

Optimale marinemix 

De voorbereiding op maritieme conflicten hoger in het geweldspectrum blijft 

daarom onverminderd nodig. Daarbij beperken we ons niet alleen tot de zee. 

Zestig procent van de wereldbevolking woont op de grens van land en water, 

het werkterrein van het Korps Mariniers. Het is daarom zaak dat we onze marinemix 

optimaal inzetten. Patrouilleschepen voor anti-piraterij, kustwachttaken 

en drugsbestrijding. Het leveren van expeditionaire mijnenjachtcapaciteit. 

Fregatten, de Landing Platfrom Docks en het Joint Support Ship gereedstellen voor 

inzet in het hogere geweldspectrum. Onderzeeboten blijven inzetten als machtigste 

wapen van de krijgsmacht. Onze mariniers laten opereren onder extreme 

omstandigheden; zo wijdt de wereld strekt. 

We hebben een turbulent decennium achter de rug met bezuinigingen, 

reorganisaties, afgestoten vastgoed, schepen en introductie van nieuwe 

wapensystemen. Hierdoor hebben we onvoldoende aandacht kunnen 

besteden aan gereedstelling voor grote maritieme conflicten. Het wordt 

daarom tijd om weer te laten zien, dat we met relatief weinig middelen 

een hoogwaardig en slagvaardig operationeel product kunnen leveren. 

Een product dat zonder schroom kan worden aangeduid als ‘triple A’: 

Active, Adaptive en Affordable. Met ons complete pallet van schepen, 

onderzeeboten vlootpersoneel en mariniers zetten we onze strijd voort, 

in het belang van Nederland en de welvaart voor onze medelanders! 

Abonnementsprijs: 

€ 17,02 

(buitenland € 21,55 per jaar) 

Aanhaling uit en overname van 

artikelen uit dit blad is toegestaan 

met bronvermelding. 

ISSN 0024-0389 

En verder: 

28 

Vice-admiraal Matthieu Borsboom 

Commandant Zeestrijdkrachten, Admiraal Benelux 

Twitter: @VADMBORSBOOM 

31 Logboek | 35 Mensen & Mutaties 

Alle Hens | februari 2014 

2 

3 Alle Hens | februari 2014

Materieel 

Materieel 

Joint Support Ship laat zien wat ze in huis heeft 

Het ‘wow-moment’ van 

de Doorman 

1 2 3 

1 Het is mogelijk om helemaal rondom de brug te lopen. Voor mensen met hoogtevrees geen aanrader. | 2 Een 40 tons lift moet het zware materiaal tussen het voertuigen- en 

helikopterdek zien te verplaatsen. | 3 Op het voertuigendek wordt de grootsheid van het schip extra geaccentueerd. 

“Ik kon niets anders zeggen dan ‘wow’.” Eerste officier, kapitein-luitenant-ter-zee Jos Bloemen, 

omschrijft zijn eerste ontmoeting met het imposante schip van de Koninklijke Marine , de Karel 

Doorman, als een ‘belevenis’. Met recht. Want wanneer het imposante grijze gevaarte in de verte op 

de werf van Damen Schelde opdoemt, wordt dat ‘wow-moment’ des te meer bevestigd. Het nieuwste 

en grootste marineschip ooit wordt in Vlissingen afgebouwd en maakt nu al indruk. Niet alleen 

door haar gestalte. Een rondleiding door het Joint Support Ship laat zien dat dit schip tot veel in 

staat is. Tekst: Vanessa Strijbosch | Foto’s: Sjoerd Hilckmann (MCD) 

Er wordt hard gewerkt aan één van de steigers op de werf in 

Vlissingen. Twee reuzen van kranen rijden op een speciale 

rails langs de Doorman. Werklieden lopen af en aan. “Ongeveer 

zevenhonderd per dag”, vertelt overste Bloemen. Terwijl 

hij probeert om het knersende geluid van één van de kranen 

te overstemmen, begint hij de kenmerken van de Doorman 

op te sommen. “Het schip is 204 meter lang, kan achttien 

knopen varen, kan in totaal driehonderd opvarenden meenemen, 

heeft ruimte voor zes NH90 helikopters of twee Chinook 

heli’s, heeft twee bevoorradingsmasten, vijf transportliften, 

twee operatiekamers…” De opsomming lijkt oneindig 

en tijdens de rondleiding komen daar telkens weer nieuwe 

mogelijkheden bij. 

Voertuigendek: 

toegankelijk via stern quarter ramp (100 ton), landing 

beach en 40 ton cargo lift. Oppervlakte: 2.350 m2. 

Een file van twee kilometer 

Op het voertuigendek wordt de grootsheid van het schip extra 

geaccentueerd. Ondanks de steigers en ander bouwmateriaal 

op het dek oogt de ruimte enorm. Er zou zo een voetbalwedstrijd 

gespeeld kunnen worden. Terwijl er een 

steekwagentje met een fitnessloopband erop langs rijdt, vertelt 

Bloemen trots dat op het voertuigendek twee kilometer 

aan voertuigen gestald kan worden. Een 40 tons lift moet het 

zware materiaal tussen het voertuigen- en helikopterdek 

zien te verplaatsen. De klep van de lift staat open en meteen 

is duidelijk dat het hier niet om zomaar een transportlift 

gaat. Het schip telt nog vier andere liften, waaronder de 12 

tons lift die direct naar de drie dekken beneden gaat waar de 

munitiebergplaatsen zich bevinden. Duidelijk wordt dat dit 

schip gemaakt is om snel schepen te kunnen bevoorraden en 

strategische transporten uit te voeren. 

Brug naar buiten 

Maar het schip is ook een drijvende haven en is bij uitstek 

gemaakt om te voldoen aan bijvoorbeeld de taak van sea basing, 

uitvoeren van diverse (strategische) operaties op en 

vanuit zee. De 100 ton zware stern quarter ramp, een zes 

meter hoge stalen deur achterin de ‘kont’ van het schip, kan 

naar buiten openklappen. “Het is de brug naar buiten toe en 

kan tot twaalf meter lang strekken tot aan de steiger”, vertelt 

Bloemen. Volgens de Eerste Officier dè manier om snel voertuigen 

te laden en lossen. Een andere strategische manier 

van ontladen op zee gaat met behulp van de landing beach. In 

tegenstelling tot de Johan de Witt en de Rotterdam, kunnen 

er geen landingsvaartuigen achterin de Doorman varen. Echter, 

door de landing beach kunnen voertuigen vanuit het voertuigendek 

direct op een Landing Craft Utility (LCU) rijden om 

vervolgens vanuit zee aan land gebracht te worden zonder 

dat het schip hoeft aan te meren. 

Hospitaal: 

inclusief twee operatiekamers, 

intensive- en medium care, 

ziekenboeg, quarantaine ruimte 

en tandarts. 

Kluwen van kabels 

De rondleiding gaat verder. Bij het betreden van weer een 

nieuwe ruimte wordt de grootsheid van het schip steeds 

meer zichtbaar. Wat ook opvalt is het nog hoge ‘werk-in-uitvoering-gehalte’. 

In sommige ruimten hangt een kluwen van 

kabels. Volgens Bloemen zo’n zeshonderd kilometer aan 

lengte door heel het schip. Er klinken boren en hamers en er 

lopen werklieden kris kras door elkaar. Er wordt hard gewerkt 

om het schip klaar te krijgen. Ondertussen blijft Bloemen 

de mogelijkheden opsommen: dubbele helikopterspots, 

twee Landing Craft Vehicle Personell (LCVP), twee FRISC 

vaartuigen, twee machinekamers met vier grote twaalf cilinder 

en één zes cilinder dieselgeneratoren, een Flyco (waarin 

helikopterbewegingen op het dek worden gecoördineerd) 

bijna zo groot als de brug, een all ranks bedrijfsrestaurant, 

een technologisch hoogstaande wapen- en sensoromgeving, 

geïntegreerde mast, acht onafhankelijke computernetwerken. 

In de aanloop naar de doop wordt de Karel Doorman 

langzaam maar zeker steeds meer voorbereid op haar 

eervolle titel als grootste en meest veelzijdig schip ooit. 

De mogelijkheden zijn enorm. In al haar veelzijdigheid is 

de Doorman nu al een indrukwekkend schip. ↘ 

Accommodatie: 

volledig geconditioneerd 

voor 159 vaste bemanning 

en 141 opstappers. 

Hangar: 

geschikt voor 2 Chinook 

of 6 NH90 helikopters. 

4 5 

Alle Hens | februari 2014 Alle Hens | februari 2014

Materieel 

Materieel 

Bemanning Karel Doorman bereidt zich voor op de doop 

“Mijn eerste indruk? 

Wat is die groot!” 

↘ 

Van enorme teleurstelling naar grote vreugde. Binnen een bestek van een 

paar maanden kreeg de bemanning van de Karel Doorman te maken met 

zeer tegengestelde emoties. Even leek het erop dat wat het meest prestigieuze 

schip van de Koninklijke Marine moest worden, als een zeepbel uit 

elkaar spatte. De politiek besliste gelukkig anders. De inmiddels negentig 

koppen tellende bemanning bereidt zich nu voor op een historisch moment, 

begin maart in Vlissingen. De doop van het grootste schip van de Koninklijke 

Marine. 

Hoofd Technische Dienst 

KLTZT Glijn van Marion 

"Wij zijn nu bezig met het formeren van de materieelsdienst. 

Daarbij draait het in eerste instantie om het opdoen van systeemkennis. 

Tijdens onze ronden aan boord wordt ook gekeken 

naar kwaliteit geleverd werk en bedienbaarheid en 

betrouwbaarheid van systemen. Wij zijn in die zin een paar 

extra ogen en oren van de DMO. Er zit veel innovatie in het 

schip, maar er is minstens zoveel moeite gedaan om een zo 

robuust en betrouwbaar mogelijk schip te maken. Daar is 

veel tekenwerk en overleg aan vooraf gegaan. Ik vind het een 

eer dat ik op mijn leeftijd op het grootste en nieuwste schip 

van de marine mag werken. Ik kijk er naar uit om met de 

Doorman voor het eerst naar zee te vertrekken. 

Hoofd Logistieke Dienst 

KLTZA Inge Prinsen 

(v.l.n.r.) MATR1 OD Bart Kleinpenning, MATR1 OD Jill Dirks, MATR1 Pamela van den 

Bogaert, MATR1 OD Sander Bruinsma 

Chef voortstuwing en energie 

SMJRTDE Arnold Krook 

“De logistieke dienst is aan boord van de Doorman logischer 

opgezet. We hebben geleerd van de Johan de Witt. Zo zit bij 

de Doorman alles op één dek bij elkaar. Het bedrijfsrestaurant 

is all ranks en alle ruimtes van de logistieke dienst zijn 

gecentreerd bij elkaar geplaatst. Bureau admin, de bottelier, 

het kombuis, de bakkerij en de bergruimten bevinden zich 

allemaal rondom het bedrijfsrestaurant. Er is ruimte voor 

driehonderd opvarenden en de bezetting van de hutten voor 

de vaste bemanning is niet meer dan vier personen.” 

Dirks: “Mijn eerste indruk van de Doorman? Wat is die groot 

zeg! We kijken nu rond en proberen onze weg te vinden.” 

Bruinsma: “Ik verheug me erop om hier te gaan werken. Als 

nauten zullen we het wel drukker krijgen hier aan boord. Helemaal 

als alles in gebruik is en vol staat.” Van den Bogaert: “Ik 

loop hier met gemengde gevoelens rond. Ik moet namelijk 

volgend jaar de dienst uit. Maar ik vind het wel gaaf dat ik mijn 

laatste tijd bij de baas op het grootste schip mag doorbrengen.” 

Kleinpenning: “Ik ben net aan boord gekomen en alles is 

nog nieuw voor me. Ik zie mezelf hier straks wel staan op de 

bak. Dit is de reden waarvoor ik naar de marine ben gegaan.” 

“Ik maak al vanaf april 2013 deel uit van de bemanning. Ik 

ben ook in Roemenië geweest en mocht daar als aanloopbemanning 

ervaring opdoen met de systemen aan boord. We 

zijn nu volop bezig om de systemen te leren kennen. Het 

schip is immens groot. We zijn drie dagen bezig geweest om 

alle ruimtes in het schip te zien. Mijn werkterrein is in de machinekamer. 

Ik houd me bezig met de generatoren. Laat je 

niet misleiden door de Ferrari rode kleur en het Ferrari embleem 

op één van de dieselmotoren. De diesels zijn toch echt 

van Rolls Royce. De rode kleur was een geintje van de werf in 

Roemenië.” 

Eerste officier 

KLTZ Jos Bloemen 

“Toen we hoorden dat het schip verkocht zou worden, sloeg 

dat in als een bom. Ik vond het verschrikkelijk om dat de bemanning 

te vertellen. Maar we bleven strijdbaar, het was nog 

steeds ons schip. Toen kwam het goede nieuws en je zag de 

trots meteen weer terug komen. Dat vormt een bemanning 

en het stimuleert het saamhorigheidsgevoel. Ik vind het een 

belevenis om te zien hoe het schip gereed gemaakt wordt. 

Het is zo divers wat er nu allemaal gebeurt. Zo veel aspecten 

zijn van belang. Dat vergt goede afstemming tussen de diensten.” 

↑ 

6 7 


Interview 

Interview 

“Ik schroom 

niet om een 

commandant 

aan te spreken en 

problemen aan te 

kaarten.” (foto: 

archief MCD) 

Vertrouwensband 

“De band die ik heb met de admiraal is heel sterk. Dat is ook 

niet zo gek. We zijn 24/7 bij elkaar. We delen veel met elkaar 

en we hebben echt een vertrouwensband. Dat is bijzonder te 

noemen.” 

Chef d’equipage CZSK draagt functie over 

“Af en toe moet je met je vuisten op tafel slaan.” (Foto: Sjoerd Hilckmann) 

Moeilijke boodschappen 

“Dat we moesten bezuinigen en reorganiseren stond als een 

paal boven water. Wat ik van de bezuinigingen en reorganisatie 

vind, doet er niet toe. Ik maakte mij zorgen over de personele 

consequenties. Ik zie mij als bewaker van het proces. Als 

van een chef d’equipage verwacht wordt dat hij een bepaald 

beleid uitdraagt, dan moet je hem ook bij de totstandkoming 

ervan betrekken. De admiraal deelde die mening gelukkig. 

Wij hebben ervoor gezorgd dat in elke (deel)projectgroep 

ook een onderofficier zat. Dat was nog best een strijd. 

Ik heb echt slapeloze nachten gehad. Slechte boodschappen 

verkondigen is nooit leuk, maar ik had er geen moeite mee. 

Tenminste, als ik het maar kon uitleggen. Gelukkig heb ik dat 

tot nu toe altijd kunnen doen.” 

“Ik ben de olie tussen de radertjes” 

Adjudant ODND Walter Kers droeg eind januari na bijna vier 

jaar zijn functie van chef d’equipage CZSK en krijgsmachtdeeladjudant 

KM over aan adjudant ODND Dirk Harting. 

Kers is opvallend openhartig in zijn afscheidsinterview. “Al 

bijna 35 jaar kent men mij als Walter Kers. Ik ben gebleven wie 

ik ben. Ik ben gekomen tot waar ik nu ben, door mezelf te 

blijven.” Van complimenten en schouderklopjes wil hij niets 

weten. Maar als hij het heeft over zijn marine, het personeel 

en zijn trotse boodschap, raakt Kers niet uitgesproken. “Wees 

trots op jezelf en je collega’s. Zonder ons is er geen marine.” 

Tekst: Vanessa Strijbosch 

Marineman in hart en nieren 

“Ik heb een grote liefde voor de marine. De marine is geen 

werk, het is een deel van mijn leven. Het liefste sta ik nog op 

een RHIB, ben ik aan het BOZ’en (bevoorraden op zee, red.) 

of een brandje aan het blussen. Als zestienjarige matroos 

kwam ik dertig jaar geleden binnen bij de marine. Ik heb altijd 

bij de nautische dienst gewerkt. Mijn droom was om ooit 

chef d’equipage van een groot schip te worden. Dat is gelukt 

aan boord van de toen nog Hr.Ms Evertsen. De functies hierna 

zag ik als prachtige toetjes. Chef d’equipage zijn voor het 

CZSK beschouw ik als een eervolle functie. Ik ben ervoor gevraagd 

en ben er trots op dat ik deze rol heb vervuld.” 

Boegbeeld onderofficieren 

“Het draait niet om mij. Ik ben de olie tussen de radertjes. Ik 

zie mezelf als smeermiddel. Als het ergens niet lekker loopt, 

dan kan men een beroep op mij doen als hulpmiddel om het 

beter te laten draaien. Als chef d’equipage ben je uitvoerder, 

begeleider van mensen, adviseur, en bewaker van processen. 

Ons personeel is ons grootste kapitaal. We kunnen nog zo’n 

groot technologisch hoogwaardig schip hebben, zonder personeel 

is het niets waard. Veel personeelszaken komen bij 

mij binnen. Ik ben geen verlengstuk van beleid en leiding. 

De rol van chef d’equipage is een schakel tussen beleid en 

werkvloer.” 

Open, eerlijk en trots 

“Ik schroom niet om een commandant aan te spreken en 

problemen aan te kaarten. Af en toe moet je met je vuisten 

op tafel slaan. Als je ergens voor staat, moet je ervoor gaan. 

Ik ben niet van het vingertje wijzen. Ik wil mensen laten nadenken 

over hun acties. Mijn boodschap heeft met trots te 

maken. Niet zozeer op de dingen die je doet, maar ook op 

het personeel. Wees trots op jezelf en je collega’s. Zonder ons 

is er geen marine.” 

“Als van een chef d’equipage 

verwacht wordt dat hij een 

bepaald beleid uitdraagt, dan 

moet je hem ook bij de totstandkoming 

ervan betrekken” 

The way ahead 

“Ik word medewerker voorlichting en communicatie bij het 

Veteranen Instituut in Doorn. Ik wil iets doen voor mensen. 

Het Veteranen Instituut is er primair voor mensen. Ik ga 

voorlichting geven aan aankomende veteranen. Het is mijn 

laatste baan voor mijn pensioen. Het voelt een beetje als afscheid 

nemen van de marine, maar wel in de wetenschap dat 

ik het goed achter laat en in goede handen is bij mijn aflosser.” 

↑ 

8 9 


Personeel 

Personeel 

Medezeggenschapscommissies zetten meningen om in actie 

“Meer dan alleen een 

grote mond” 

Zuurpruimen die tegen alles aan lopen te schoppen. Dat beeld heerst er vaak over medezeggenschapcommissieleden, 

weet coördinator overlegzaken luitenant-ter-zee tweede klasse Richard Herben. 

Totaal onterecht vindt hij. Met de aankomende verkiezingen voor verschillende medezeggenschapscommissies 

is het volgens Herben belangrijk dat het personeel begrijpt waarom dit soort groepen 

bestaan binnen de marine. “Als je daadwerkelijk iets wil veranderen, word je commissielid.” Tekst: 

Johanna van Waardenberg | Foto’s: Sjoerd Hilckman (MCD) 

Als coördinator overlegzaken bezoekt Herben regelmatig bijeenkomsten 

van verschillende Medezeggenschapscommissies 

(MC’s) binnen de marine. Vandaag is hij aanwezig bij een 

vergadering op het Marine Etablissement Amsterdam van de 

MC Koninklijke Marine Technische Opleidingen (KMTO). 

Deze MC richt zich met name op onderwerpen die betrekking 

hebben op werving, scholing en plaatsing van technisch 

personeel binnen de marine. “Dit is slechts één van de 

67 MC’s die de marine heeft”, vertelt Herben. Als commissielid 

weet de coördinator veel over deze zelfstandige organen 

binnen de organisatie. “Deze club hier is zeer actief en heeft 

veel goede resultaten geboekt.” Volgens Herben komt dat 

vooral door de betrokkenheid die de leden tonen. “Ik merk 

dat hier het centraal belang voorop staat. Dat is zeer belangrijk 

bij een MC, omdat de leden een weerspiegeling zijn van 

hun achterban.” 

Betrokken 

Om dit soort resultaten te boeken is het contact met de werknemers 

op de werkvloer essentieel. Dat de commissieleden 

van de KMTO dit serieus nemen blijkt uit de gesprekken in de 

vergadering. Naast hun dagelijkse werkzaamheden blijven zij 

bewust van hun taak als commissielid. Scherp blijven en 

doorvragen is volgens de leden erg belangrijk. “Collega’s benaderen 

mij vaak met onderwerpen voor de MC”, zegt Hans 

van Oldenbarneveld. “Het is essentieel dat we hier op in 

gaan. Zo zorgen we ervoor dat we zichtbaar worden en een 

beter beeld krijgen van wat er nou exact speelt binnen ons 

vakgebied.” De onderlinge band tussen de leden speelt hier 

ook een rol bij. Tijdens de bijeenkomst blijkt dat de mannen 

goed met elkaar overweg kunnen. “Wij moeten het met elkaar 

eens zijn voordat we in gesprek gaan”, legt Oldenbarneveld 

uit. “Terugkijkend op de afgelopen periode merk ik dat 

we hier onze emotie op tafel kunnen gooien. Als MC blijft 

het belangrijk dat we als één blok naar buiten treden en dat 

is goed gelukt.” 

Persoonlijke ontwikkeling 

Naast het feit dat de leden iets kunnen betekenen voor hun 

collega’s en de organisatie, kan persoonlijke ontwikkeling 

ook een reden zijn om MC-lid te worden. Zwemmer: “Je leert 

de organisatie veel beter begrijpen, omdat je buiten je eigen 

werkveld actief bent. Doordat je over de schutting kunt kijken 

bij andere onderdelen groei je als individu en professional.” 

Je bent MC-lid voor een periode van twee jaar. Na dit 

tijdsbestek kunnen andere geïnteresseerde werknemers zich 

kandidaat stellen. 

“Iedereen kan zich aanmelden. Bij ons gaat het niet om 

de rangen of functie, maar meer om wat je als persoon 

kan inbrengen”, besluit Herben. ↑ 

De medezeggenschapscommissie 

Een medezeggenschapscommissie is een zelfstandig 

orgaan binnen een organisatie die de belangen behartigt 

van werknemers. Binnen de marine hebben de leden van 

deze commissie nauw contact met de Hoofd Dienst 

Eenheid (HDE). Zij geven gevraagd en ongevraagd advies 

aan commandanten en kaarten zaken aan die volgens 

hen spelen binnen de organisatie. De MC’s bestaan uit 

werknemers met diverse functies. Doordat zij dicht op de 

werkvloer zitten hebben zij een goed beeld van wat er 

speelt. 

Iedereen kan lid worden van een MC ongeacht rang of 

functie. Er is geen toestemming nodig van de lijnmanager 

om actief deel te kunnen nemen. Het Besluit Medezeggenschap 

Defensie zorgt voor een wettelijke ondersteuning 

en kent de leden diverse rechten toe, waardoor een 

MC zelfstandig haar taak kan uitvoeren. Via de vakbonden 

en de coördinator overlegzaken kan informatie 

verkregen worden over de verschillende MC’s binnen de 

marine. 

Reden 

Voor de leden van de KMTO is dit dan ook de reden waarom 

zij gekozen hebben om onderdeel uit te maken van een MC. 

“Je kunt wel een grote mond hebben, maar je moet daar ook 

voor uitkomen”, vinden de leden. Een MC zit als het ware tussen 

de werknemers en het Hoofd Dienst Eenheid (de commandant, 

lijnmanager) en is voor beide partijen een klankboord. 

Als voorzitter van de MC KMTO leidt Arie Zwemmer 

de gesprekken met de commandant. “De kracht en macht 

om bepaalde onderwerpen op de agenda te zetten is al een 

succes voor ons”, vertelt hij. “Hierdoor komt een dialoog op 

gang en daaruit vloeit altijd wel een verandering.” Diverse 

positieve resultaten zijn hierdoor dan ook tot stand gekomen. 

Zo heeft de KMTO zich gebogen over ‘het nieuwe werken’. 

Hieruit is een regeling gekomen met betrekking op het 

thuiswerken. Herben: “Dit is een voorbeeld waar een MC 

haar waarde kan tonen. Op beleidsniveau worden bepaalde 

beslissingen genomen waar soms invulling ontbreekt. Met 

input van de achterban en een gesprek met de HDE is er uiteindelijk 

een regeling tot stand gekomen.” 

De Medezeggenschapscommissie van de Koninklijke Marine Technische Opleidingen 

(KMTO) richt zich met name op onderwerpen die betrekking hebben op 

werving, scholing en plaatsing van technisch personeel binnen de marine. 

“Als MC-lid groei je als individu en professional.” 

10 11 


Materieel 

Materieel 

Luymes op het droge in Harlingen 

Zr.Ms. Luymes heeft groot onderhoud gehad. Geen baanbrekend nieuws. Echter, dat dit onderhoud 

op een bijzondere manier is uitgevoerd, is wel degelijk het melden waard. Het Hydrografisch 

Opnemingsvaartuig werd door de Directie Materiële Instandhouding helemaal naar Harlingen 

verhaald zodat het groot onderhoud daar kon plaatsvinden. Shipdock Harlingen nam het schip 

onder handen. Tekstbewerking: Vanessa Strijbosch | Foto’s: Ruud Burgers 

Zr.Ms. Luymes is het eerste van twee Hydrografisch Opnemingsvaartuigen 

(HOV) dat door een extern bedrijf een groot 

onderhoud krijgt. Het onderhoud van het platform is bijna 

volledig uitbesteed. Met uitzondering van de sensor-, wapen- 

en commandosystemen waarvan veel specialistische 

kennis nodig is. Het onderhoud is uitgevoerd door Shipdock 

Harlingen, een onderdeel van de bekende werf Damen 

Shipyards. Voor Damen is de Luymes geen onbekende. Zo is 

het schip door Damen in Galatz (Roemenië) en Vlissingen 

gebouwd en was Damen Den Helder betrokken bij enkele 

modificaties aan het schip die in het recente verleden zijn 

uitgevoerd. 

Scherper 

Een extern groot onderhoud is nieuw voor de instandhoudinggroep 

Klein Bovenwater Eenheden van de Directie Materiële 

Instandhouding (DMI). Er zijn verschillen met een intern 

onderhoud. Zo ligt bij een extern onderhoud meer de 

nadruk op de voorbereiding en het controleren van uitgevoerde 

werkzaamheden. Ook worden de kosten nog scherper 

in de gaten gehouden. Een bijzondere dimensie bij dit 

onderhoud is dat de Luymes het eerste HOV is dat een civiele 

Lloyds certificering krijgt, een soort APK keuring op het gebied 

van de veiligheid. 

"Leren van de kennis 

en ervaring van een commerciële 

werf" 

De werf van Shipdock 

Harlingen, een onderdeel van 

Damen Shipyards. 

Korte lijnen 

Het verslepen van Den Helder naar Harlingen aan boord van 

de Luymes was voor de projectleider luitenant-ter-zee E 1 

Marcel van der Biezen een bijzondere ervaring. “Een buitenkansje 

om eens in de keuken van een afdeling mee te kijken 

waar je normaliter niet gauw mee te maken hebt als techneut. 

Met veel respect heb ik zelf mogen ervaren hoe dit in 

zijn werk ging. Met name het afmeren ’s avonds laat in Harlingen 

was een sterk staaltje vakmanschap, gezien de harde 

wind en de zeer beperkte manoeuvreerruimte.” 

Van der Biezen ziet de meerwaarde in van het uitbesteden 

van groot onderhoud. “Het geeft de mogelijkheid te leren 

van de kennis en ervaring van een commerciële werf als Damen. 

Zij hebben ruime ervaring in het onderhouden van 

particuliere schepen en doen dat volgens andere, maar vergelijkbare 

methoden en standaarden.” De kracht van het 

Shipdock zit volgens de projectleider in de zeer flexibele 

werkhouding, korte lijnen en een bijzonder uitgebreid netwerk 

van toeleveranciers en fabrikanten. “Dit maakt het mogelijk 

om bijvoorbeeld snel een werkplek te realiseren. Een 

telefoontje aan een computerwinkel om de hoek en een paar 

uur later staat de laptop gereed, voorzien van de benodigde 

software uiteraard.” 

Het leereffect werkt twee kanten op. De DMI heeft mede 

door de grootte van de organisatie (ongeveer 2000 man) relatief 

veel specialisten in vergelijking met het veel kleinere 

Shipdock met een kernbezetting van veertig man. Als er bijvoorbeeld 

een probleem is met kunststofvloeren, is het prettig 

dat de DMI een ervaren specialist kan leveren om samen 

met Shipdock en de leverancier een oplossing te vinden. 

Eigen aanpak 

Het is voor het eerst dat projectleider Van der Biezen een onderhoud 

op een locatie als Harlingen meemaakt. “Het zorgt 

voor weer nieuwe uitdagingen en vereist soms een geheel 

eigen aanpak of benadering. Dit vergt veel meer van een 

schip met een kleine bemanning dan wanneer het onderhoud 

in Den Helder zou zijn uitgevoerd. Dankzij de uitstekende 

samenwerking en de flexibele houding van de bemanning 

is er samen veel bereikt.” De commandant van de 

Luymes, luitenant-ter-zee 1 Peter Baars, kan de mening van 

de projectleider alleen maar onderschrijven. “Zodra men ziet 

aankomen dat er kans is op vertraging wordt er meteen gevraagd 

of het schip open kan blijven voor overwerk. Voor ons 

is dit prettig. Het schip houden is geen probleem want het 

wachtsvolk blijft toch op de werf en het blijft duidelijk wanneer 

wat gaat gebeuren.” Een nadeel vindt Baars dat er op een 

commerciële werf ook tijdens de feestdagen de wacht moet 

Toch nog even wennen aan 

het beeld. De Luymes op het 

droge in Harlingen. 

worden gelopen door de eigen bemanning. In Den Helder 

wordt de wacht verdeeld over alle bemanningen van schepen 

die binnen zijn. 

Feest van herkenning 

Voor Gijs van der Molen (Damen Den Helder en oud-medewerker 

van de DMI en CZSK) was de hernieuwde kennismaking 

in vele opzichten een feest van herkenning. “De betrokkenheid 

van de bemanning en de goede samenwerking met 

de projectleiding vanuit het CZSK en de DMI was ronduit 

prima. Al met al zijn we er erg op gebrand om met dit project 

te laten zien waartoe we in staat zijn.” 

De Luymes is inmiddels weer terug in haar thuishaven in 

Den Helder. De komende tijd concentreert de bemanning 

zich op het inbedrijfstellen en het uitvoeren van systeemtesten. 

↑ 

Er is hard gewerkt om het 

groot onderhoud voor 

februari af te krijgen. 

12 13 


Operationeel 

Operationeel 

Eerste operationele inzet Zr.Ms. Zeeland 

Klaar voor de Carib 

500.000 liter dieselolie, 600 kilo rijst, 1000 pakken hagelslag en 432 potten pindakaas: een kleine greep uit de 

paklijst van Zr.Ms. Zeeland. Het schip vertrok eind januari naar het Caribisch gebied. De weken voorafgaand 

aan het vertrek maakte de bemanning van het patrouillevaartuig zich gereed voor haar eerste operationele inzet 

als stationsschip in de West.. Tekst: Ingmar Kooman | Foto’s: Gerben van Es (MCD) 

Kapitein-luitenant-ter-zee Giel van Hoorn, commandant 

“Dit is de kroon op het werk. Toen ik drie jaar terug het commando 

over de Zeeland kreeg, was het niet meer dan een kaal 

stuk staal. Ik heb het schip sindsdien echt tot leven zien komen: 

de plaatsing van de motoren, de komst van de bemanning. 

En nu dan onze eerste opdracht. Zr.Ms. Friesland en 

Holland hebben aangetoond dat we in de West echt het verschil 

kunnen maken. Met onze snelle onderscheppingsvaartuigen 

en ons sensorenpakket is deze scheepsklasse helemaal 

toegesneden op de operaties daar. Wij bouwen voort 

op de lessen van onze zusterschepen. Technische kinderziektes 

zijn door de Defensie Materieel Organisatie en de werf 

aangepakt. We varen uit met een robuust team en we gaan 

dus ook technisch goed voorzien op reis. Deze reis gaan we 

nog intensiever samenwerken met de Amerikanen. Voor het 

eerst krijgen we een helikopter van de US Coast Guard aan 

boord. De combinatie van schip, heli, FRISC’s en het Amerikaanse 

boardingteam is ideaal. We hebben dus een heel dynamische 

reis in het vooruitzicht.” 

Korporaal ODND Dana Veldman, kwartiermeester 

“Vier jaar terug ben ik met de Van Speijk in de West geweest. 

Ik weet dus wat me te wachten staat. Onze FRISC’s vormen nu 

een groot pluspunt bij onze drugsbestrijdingsoperaties. Het 

varen daarmee is echt een droom. Door onze training zijn we 

goed voorbereid op het onderscheppen van drugsboten. De 

FRISC is daar een uitstekend vaartuig voor. En met het Amerikaanse 

boardingteam aan boord weet je bijna zeker dat je 

actie krijgt, elke keer dat je eruit gaat. Vier maanden weg, 

natuurlijk vinden ze dat thuis niet leuk. Maar weten ze dat dit 

echt mijn ding is. En uiteraard zijn ze jaloers dat ik straks vier 

maanden in het Caribisch gebied zit.” 

Luitenant-ter-zee 3 Ronald Donker, officier van de wacht 

in opleiding 

“De plaatsing op de Zeeland was mijn eerste keuze. Een kleine 

bemanning, dus je kunt iedereen snel leren kennen. De 

oceangoing patrol vessels zijn ook het nieuwste van het nieuwste. 

Bijna alles werkt elektronisch. De roerganger en officier 

van de wacht varen in principe het schip. Ik mag onze eerste 

haven, Key West, voorbereiden en binnenvaren. Daarvoor 

zoek ik alle praktische dingen over de haven uit. Wat zijn de 

vaarroutes, op welke frequenties zitten de verkeerscentrales, 

wat zijn de getijden enzovoort. De officier van de wacht kijkt 

over mijn schouder mee. Hoe meer ik vaar, hoe eerder ik zelfstandig 

de leiding krijg. Ik heb er ontzettend veel zin in. En 

met de Cariben heb ik meteen één van de mooiste bestemmingen 

te pakken. Mijn kitesurfspullen en duikuitrusting 

zijn al aan boord!” 

Matroos 1 LDGB Glenn Stam, magazijnbeheerder 

“Na twee uitzendingen bij Somalië, met de Zuiderkruis en de 

Rotterdam, is dit even heel iets anders. Op een OPV krijg je 

veel verantwoordelijkheid. Hard werken dus, maar dat vind 

ik alleen maar prettig. Vooral deze laatste dagen voor vertrek 

is het flink aanpoten voor ons tweetjes van het Bureau Bevoorrading. 

Behalve mijn werk als magazijnbeheerder ben ik 

lid van het boardingteam. Als de Amerikanen ons ergens op 

af sturen, sta ik vooraan. Mochten we een schip boarden, 

dan is het ondermeer aan mij om het bewijs veilig te stellen. 

Ik verwacht dat het een spannende en leuke trip gaat worden. 

Ook hoop ik dat we veel vangen. Zusterschip de Friesland 

onderschepte tijdens hun inzet 1.200 kilo drugs. Dat 

willen we natuurlijk overtreffen!” 

Sergeant-majoor TDE Mike Hanssen, chef materieelsdienst 

“Al onze aandacht is nu gericht op het vertrekgereed maken 

van het schip. We gaan vierenhalve maand weg, dus we pakken 

nu zoveel mogelijk zaken op. Onze twee FRISC’s zijn 

onze belangrijkste wapens in de West, dus het is belangrijk 

dat ze allebei in perfecte operationele staat zijn. Ik zit al 28 

jaar bij de marine, maar dit is de eerste keer dat ik de oceaan 

oversteek. Heel erg gaaf. Onderweg schijnt het soms flink te 

spoken, met golven tot wel vijftien meter. Mijn vrouw staat 

er vier maanden alleen voor. Die vindt het wel lastig, zeker 

met een kleine van negen jaar. Maar in de midterm komen zij 

en mijn dochter over. Daar zien ze nu al naar uit. De NOST 

(opwerkperiode, red.) was een heel zware, maar ook waardevolle 

periode. Ik weet wat nu we in huis hebben. Jong en oud 

werken ontzettend prettig samen. Het is een fijne club, een 

tweede familie.” ↑ 

14 15 


operationeel 

operationeel 

“Na het noodsignaal 

hoorden we niets meer” 

Marinier 1 Dion Manuputty 

Leeftijd: 

24 jaar 

Functie: 

MAG schutter bij de 1st Raiding 

Section van 2nd Raiding Troop 

Wapenfeiten: 

sinds augustus 2013 ingezet 

voor een Vessel Protection Detachement 

ter beveiliging van Nederlandse 

koopvaardijschepen. 

Tekstbewerking: Vanessa Strijbosch | 

Foto: Rob Gieling 

“Ik ben geplaatst geweest aan boord van het koopvaardijschip 

de Eemsgracht van rederij Spliethoff. Een VPD team 

bestaat uit elf man. De commandant, een opvolgend commandant, 

een Algemeen Militair Verzorger (AMV) en een beveiligingsteam. 

Mijn taak binnen het VPD team is beveiliger. 

Het beveiligingsteam bestaat uit een korporaal en zes mariniers 

waarvan één marinier naast beveiliger ook Combat Life 

Saver is. 

De Eemsgracht heeft een Nederlandse kapitein en een Nederlandse 

Chief Engineer. De rest van de bemanning was van Filippijnse 

afkomst. Er werkte een Filippijnse kok aan boord die 

zelfs boerenkool, erwtensoep en hutspot bereidde! Ondanks 

dat er aan boord geen sportruimte was, hebben wij samen 

met de bemanning kunnen sporten in het ruim met zelfgemaakte 

gewichten. Het contact met de bemanning van de 

Eemsgracht was erg goed. De bemanning hielp ons met het 

plaatsen van de metalen platen en zandzakken voor de MAG 

posten. Alle basisbeveiligingsmaatregelen, zoals prikkeldraad, 

een citadel en tralies voor de ramen waren allemaal al 

aangebracht door de bemanning van het schip. 

Toen we door de Internationally Recommended Transit Corridor 

(IRTC) ten noorden van Somalië ontving De Eemsgracht een 

noodsignaal van een ander koopvaardijschip. Het signaal 

kwam van een schip dat veertig mijl voor ons op onze route 

voer in de IRTC. Na dit bericht hebben we niets meer vernomen 

van dit schip. Toen wij drie uur later op de locatie voeren 

waar het signaal vandaan kwam, hebben wij een skiff 

waargenomen. Met onze kijkers zagen we dat de achterzijde 

van de skiff met een doek was afgezet en aan de voorzijde 

waren meerdere personen zichtbaar. Later meldde het operatiecentrum 

dat het schip inderdaad door piraten was aangevallen. 

De aanval mislukte. Het toont weer aan dat beveiliging 

op koopvaardijschepen echt noodzakelijk is.” ↑ 

16 17 


Veilige vaart 

Ze vertrokken op hetzelfde moment, maar gaan elk naar een andere 

operationele omgeving. Zr.Ms. Evertsen en Zr.Ms. Zeeland voeren zondag 

26 januari de haven van Den Helder uit en zette koers naar de wateren 

rond Somalië en de Caribische Zee. Beide schepen worden voor vier 

maanden ingezet. Het afscheid op de kade vlak voor vertrek is voor veel 

bemanningsleden altijd een moeilijk moment. Menig traantje vloeit en 

laatste omhelzingen en zoenen worden gegeven. Het luchtverdedigingsen 

commandofregat Zr.Ms. Evertsen gaat aan het werk voor Ocean Shield. 

Deze maritieme NAVO-missie richt zich primair op het terugdringen van 

piraterij en het beschermen van kwetsbare scheepvaart in de Golf van 

Aden en het Somalisch Bassin. Het patrouilleschip Zr.Ms. Zeeland gaat 

dienst doen als stationsschip voor de Commandant Zeemacht Caribisch 

gebied. Op pagina 14 en 15 is te zien en lezen hoe de bemanning van de 

Zeeland zich voorbereidde op haar eerste operationele inzet. 

Foto: John van Helvert 

18 19 


Opleiding 

Opleiding 

Defensie Vaarschool nu op het 

Koninklijke Instituut voor de Marine 

Nautische 

kennis 

onder één 

dak 

Elk leslokaal 

ademt de sfeer 

van het aloude 

traditionele 

nautische vak uit. 

Decca Navigator 

“Het is praktischer om het bij elkaar houden. Anders blijf je 

op en neer pendelen”, vertelt Savelberg in haar nieuwe kantoor 

op de eerste verdieping van het gebouw Klooster. Op 

één van haar kasten staat een oud navigeersysteem, de Decca 

Navigator MK21. “Hoe oud die exact is, weet ik eigenlijk niet, 

maar deze werd wel ver voor mijn tijd bij de baas gebruikt. 

Prachtig hoe dat toen nog ging”, aldus Savelberg die sinds 

afgelopen zomer de dagelijkse leiding heeft over de Defensie 

Vaarschool. 

zeewachtstandaard K. “En we zijn verantwoordelijk voor de 

FRISC opleiding op Texel, verzorgen de NAVO-opleiding en 

lessen in Radar Navigator en ECDIS”, voegt Savelberg daar 

aan toe. 

Knopen en steken 

Dat de DVS een echt ouderwets schools karakter heeft, wordt 

niet onder stoelen of banken gestoken. Elk leslokaal ademt 

de sfeer van het aloude traditionele nautische vak uit. Zeekaarten 

liggen verspreid op tafels en overal hangen knopen- 

Boven de deur hangt nog het oude naambord 

‘nautische wetenschappen’. “Dat moet nog 

vervangen worden”, geeft luitenant-ter-zee 1 

Kirsten Savelberg, het hoofd van de Defensie 

Vaarschool, direct aan. De Defensie Vaarschool 

verhuisde begin januari naar het Koninklijk 

Instituut voor de Marine aan het Nieuwe Diep in 

Den Helder. Een rondgang laat zien dat de deze 

co-locatie nu al haar vruchten afwerpt. Tekst: 

Vanessa Strijbosch | Foto’s: John van Helvert 

“Het is praktischer om het bij elkaar te 

houden. Anders blijf je op en neer 

pendelen” 

Defensie Vaarschool is joint. Een les in vaarbewijzen aan mariniers wordt door een 

landmacht instructeur verzorgd. 

Hoofd Defensie Vaarschool, LTZ1 Kirsten 

Savelberg: “Iedereen die te maken heeft 

met varen, in welke vorm dan ook, kan hier 

terecht.” 

Alle nautische kennis onder één dak. Praktischer kan haast 

niet. Het is één van de redenen voor de samenwerking tussen 

het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) en de Defensie 

Vaarschool (DVS). In november 2012 bezegelden zij hun 

voornemen tot co-locatie met het ondertekenen van een samenwerkingsovereenkomst 

tussen beide partijen. Het KIM 

en de DVS maken al langer gebruik van elkaars expertise voor 

opleidingen en trainingen op het gebied van militaire navigatie. 

Deze bestaande samenwerking wordt vanaf nu vergroot, 

doordat beide partijen gezamenlijk gebruik maken 

van de ‘Ship Handling Simulator’, de nieuwe vaar- en manoeuvreersimulator 

op het KIM. Door de samenwerking worden 

de militaire zeemanschappelijke en navigatie opleidingen 

geclusterd op één locatie. 

Voldoende gekwalificeerd personeel 

“Opleiden van defensiepersoneel op navigatorisch- en zeemanschappelijk 

vlak voor het veilig inzetten van (militaire) 

vaartuigen.” Het is de missie zoals die is verwoord in het Definitieve 

Reorganisatieplan van de DVS in 2009. “Er zijn maar 

weinig militairen die de vaarschool niet kennen”, vertelt 

Savelberg trots. “Van matroos en marinier tot aan officier. 

Hier leren de nauten de kneepjes van het vak.” De DVS kent 

twee hoofdtaken. De Vaarschool levert de nautische expertise 

op het gebied van navigatie, zeemanschap, manoeuvreren 

en communicatie. Een andere taak is het verzorgen en ontwikkelen 

van opleidingen om zo voldoende gekwalificeerd 

personeel af te leveren voor militaire operaties. In de praktijk 

komt dat onder andere neer op de militaire vaarbevoegden 

die nodig zijn voor varen op binnen- en kustwateren, en 

borden. Eén lokaal spant de kroon en is compleet uitgerust 

op het zo goed mogelijk leren van de diverse knopen en steken, 

vlaggen en tekens. “Dit is de eerste vakopleiding voor 

matrozen”, aldus chef Defensie Vaarschool adjudant ODND 

Willem Vroom. “Als ze het hier niet goed onder de knie krijgen, 

leren ze het nooit.” 

“Het groene pak valt hier niet uit de toon”, benadrukt 

Savelberg het paarse karakter van de school. En dat blijkt 

dan ook als op hetzelfde moment een paar lokalen verderop 

een les in vaarbewijzen aan mariniers wordt gegeven 

door een landmacht instructeur. Het had net zo makkelijk 

een marine of marechaussee instructeur kunnen 

zijn. “Iedereen die te maken heeft met varen, in welke 

vorm dan ook, kan hier terecht.” ↑ 

20 21 


software 

historie 

Zr.Mr. Tromp over op SAP 

Alles op de virtuele plank 

Als eerste luchtverdedigingsen commandofregat is Zr.Ms. Tromp over op SAP. De marine werkt 

door de invoering van dit systeem effectiever en efficiënter. Één informatiesysteem ondersteunt nu 

de hele materieel logistieke en financiële bedrijfsvoering van Defensie. “De afronding van het 

project is geen einde, maar juist een begin van het werken met SAP ”, benadrukt plaatsvervangend 

programma manager kapitein-luitenant-ter-zee van de technische dienst Robert Leonhart. Na de 

Tromp volgen nog andere schepen. Tekst: Rosalien van Damme | Foto: Sjoerd Hilckmann 

“Nu kijk ik of 

de buurman het heeft” 

Unieke 

schroef voor 

marine 

Het Marinemuseum heeft een nieuwe aanwinst. Een replica 

van de zogenaamde Manginschroef die het Maritieme Research 

Instituut Nederland (MARIN) begin januari cadeau 

deed aan het CZSK ter afsluiting van het jubileumjaar 

‘Koninklijke Marine, 525 jaar innovatief’. Een mooie aanleiding 

om eens te duiken in de geschiedenis van de scheepvaart 

en de ontwikkeling van de scheepsschroef. Tekst: Nina de Lange 

SAP verbindt alle magazijnen met elkaar. Niet alleen op zee, 

ook aan wal en op het hoofdkwartier komt informatie beter 

beschikbaar. Daarmee wordt al het materieel binnen Defensie 

overzichtelijk. “Dat scheelt in de kosten, want onderdelen 

worden minder makkelijk ‘vergeten’ of dubbel besteld”, 

legt Leonhart uit. Alles staat op een virtuele plank: van de 

kleinste moertjes tot de meest bijzondere wapenonderdelen. 

“Maar als je iets van de echte plank wilt pakken, moet 

het er wel zijn”, benadrukt Leonhart. “Alle onderdelen moeten 

daarom op de juiste manier in het systeem staan en dat is 

een tijdrovende klus.” 

Hoge eisen 

Projectleider Vloot luitenant-ter-zee der eerste klasse Frans 

Boogert kan daar over meepraten. “SAP stelt hoge eisen aan 

datakwaliteit”, vertelt hij. “SAP wil alles weten, van de omvang 

tot het gewicht.” Elk artikel moet uitvoerig zijn gespecificeerd. 

“Dit project is een uitdaging”, gaat Boogert verder. 

“We hebben te maken met zeer gecompliceerde systemen, 

die vervangen moeten worden door SAP. Daarnaast is het een 

Defensiebreed project en hebben we te maken met een paarse 

bedrijfsvoering. In het begin kampte SAP met onbekend- 

Generaal-majoor der mariniers Rob 

Verkerk en brigadegeneraal Joost 

van Duurling kijken samen met 

bemanningslid SMJRWDE Andy van 

der Plas hoe het systeem aan boord 

live gaat. 

heid en zaten we midden in een reorganisatie. Ik begon met 

maar twee werknemers. Nu zijn dat er gelukkig tien.” 

Tijdwinst 

Voor de livegang van de Tromp zijn zestien bemanningsleden 

opgeleid om met het systeem te werken. “Nu kijken we 

direct in de keuken van een ander schip”, vertelt systeemchef-1 

sergeant-majoor WDE Andy van der Plas enthousiast. 

“Stel, een onderdeel van een wapensysteem is defect en aan 

vervanging toe. Via SAP krijg ik direct inzicht in een magazijn 

aan boord van een ander schip of aan wal.” Daardoor kan Van 

der Plas een betere tijdschatting geven wanneer apparatuur 

weer operationeel gereed is, omdat er geen personen meer 

tussen zitten. “Nu kijk ik of de buurman het heeft en het onderdeel 

direct kan leveren.” 

SAP levert tijdwinst op. Maar de bemanning moet ook 

aan het nieuwe systeem wennen. “Dat is logisch”, vindt 

Van der Plas . “Het is net als bij de invoering van peoplesoft. 

Daar had iedereen in het begin ook moeite mee, 

maar nu weet niemand beter en kunnen we niet meer 

zonder.” ↑ 

Begin 19e eeuw: opkomst radarstoomboot 

Met de uitvinding van de stoommachine kwam er ook een nieuw 

scheepstype in de wereld van de zeilvaart. Deze nieuwe ontwikkeling, de 

radarstoomboot, was een schip dat werd voortgestuwd met schoepenraderen. 

Deze schepen waren niet meer afhankelijk van de weersomstandigheden 

of het getij, maar toch waren ze niet geschikt om als oorlogsschip 

ingezet te worden. De militaire inzet van het schip blijft beperkt tot 

ondersteunende taken als sleepboot of verbindingsvaartuig. Halverwege 

de negentiende eeuw begint de ontwikkeling van de scheepsschroef, of ‘ 

waterschroef’ en hiermee wordt het einde van de raderstoomboot 

ingeluid. 

Halverwege 19e eeuw: scheepsschroef voor zeil- en radarschepen. 

Gedurende de jaren veertig van de negentiende eeuw zijn de prestaties 

van stoommachines en die van schoepenraderen dusdanig toegenomen 

dat de schepen groter worden en met geschut uitgerust kunnen worden. 

De voorstuwing van deze nieuwere schepen bestond uit een combinatie 

van stoom- en zeilvermogen. Toch bleken ze onder deze nieuwe 

omstandigheden ongeschikt als oorlogsschip. De schoepenraderen waren 

te kwetsbaar voor vijandelijk kanonvuur en ze vertraagden de vaart onder 

zeil. Vandaar dat er met de komst scheepsschroef, in de jaren daarna, 

gezocht wordt naar een oplossing voor zeilschepen met hulpstoomvermogen. 

In die tijd heerste de opvatting dat een modern oorlogsschip 

naast zeilvermogen ook over hulpstoomvermogen moest beschikken. Dit 

zou schepen in staat stellen om beter te manoeuvreren. Toch veroorzaakte 

de scheepsschroef dezelfde vertraging onder zeil- en radarschepen. De 

buiten bedrijf gestelde schroef veroorzaakte weerstand en trillingen 

wanneer het schip onder zeil was. 

Eind 19e eeuw: Manginschroef 

Een innovatieve schroef moest de oplossing bieden voor 

gecombineerde zeilstoomschepen. De Franse marineingenieur 

Amédée Mangin ontwierp een tweebladige 

schroef waarvan de delen recht achter elkaar, in tandem, 

waren geplaatst. Wanneer deze schroef in verticale stand 

werd vastgezet ondervond het schip dat onder zeil voer 

zeer weinig weerstand. In 1851 presenteerde Amédée 

Mangin de oplossing in de vorm van de Manginschroef. 

Wereldwijd zijn er geen schroeven meer van dit type, dus 

het Marinemuseum krijgt op deze manier een uniek 

model in haar collectie. 

22 23 


langszij bij 

langszij bij 

Waken over veiligheid op zee 

Het is 03.00 uur ‘s nachts. Bram Bregman heeft de wacht in het operatiecentrum van Kustwacht 

Nederland. De dertigjarige watchofficer tuurt naar zijn scherm en neemt nog eens een slok van zijn 

sterke koffie. Het lijkt erop dat dit een rustige nacht gaat worden. Maar dat is ook wel eens anders 

geweest. Zijn gedachten dwalen af naar memorabele momenten in zijn nog prille kustwachtcarrière. 

Tekst: Vanessa Strijbosch | Foto’s: John van Helvert 

“Een redder in nood? Nee, zo zie ik mij helemaal 

niet”, lacht Bregman als hem gevraagd 

wordt hoe hij kijkt naar zijn functie als watchofficer 

bij de Kustwacht Nederland. “Daar ben 

ik veel te nuchter voor.” Toch vervult Bregman 

samen met zijn vier collega’s een cruciale 

rol als het gaat om het toezien op en 

handhaven van de veiligheid op zee. En dan 

welteverstaan de territoriale wateren van de 

Noordzee, de Waddenzee, het IJsselmeer en 

de Zuidhollandse en Zeeuwse Stromen. Een 

verantwoordelijke functie die continue 

alertheid vereist. “Primair behandel ik alle search&rescue incidenten 

(mensen in nood op zee, red.) die hier binnenkomen. 

Van het aannemen van de eerste noodoproep tot aan 

de afhandeling van de case. Dan is het heel belangrijk dat je 

alle systemen waarmee gewerkt wordt, goed kent. Ook moet 

je feilloos kunnen inspelen op de verschillende soorten incidenten. 

Het is een dynamische wereld.” 

Scheepsramp 

Die dynamiek vertaalt zich regelmatig in bijzondere situaties, 

weet Bregman. Hij herinnert zich nog goed hoe hij op 5 

december 2012 om kwart over zeven ’s avonds op post zat en 

er een noodalarm binnen kwam. “Bij die eerste melding wist 

ik al meteen dat dit heftig was.” Het ging om het acht dekken 

tellende autotransportschip dat in het Nederlandse deel van 

de Noordzee in aanvaring was gekomen met een containerschip. 

Een ware scheepramp. Binnen vijftien minuten zonk 

het kolossale schip. Elf opvarenden kwamen om het leven. 

Heftige avond 

“Na de eerste noodoproep kregen we geen contact meer. Je 

voelt hoe de adrenaline stijgt in je lichaam. Dan is het zaak 

om rustig te blijven en zo snel mogelijk reddingseenheden 

op pad te sturen. Om half elf ’s avonds werd ik afgelost door 

de nachtploeg. Toen kwam ik erachter dat ik niet eens had 

gegeten. Het was een heftige avond.” Als oud-marinier en 

veteraan leerde Bregman om te gaan met crisissituaties. Hij 

zegt geen sterke emoties te voelen terugkijkend op deze 

avond. “Ik zit letterlijk op een afstand en word er minder 

mee geconfronteerd dan bijvoorbeeld de redders ter plaatse. 

Het is verschrikkelijk triest dat er slachtoffers zijn gevallen. 

Maar we hebben ook dertien mensenlevens gered. Daar leg 

ik mijn focus op.” 

“Ik zie mezelf niet 

als redder in nood” 

Puzzelen 

“De wereld wordt je werkgebied”, vat Bregman zijn werkzaamheden 

voor de Kustwacht samen. “Door de verregaande 

ontwikkelde satellietcommunicatie wordt de wereld steeds 

kleiner” legt hij uit. “Zo is het eens voorgekomen dat voor de 

kust van Angola een noodoproep van een schip bij ons binnenkwam. 

Dan is het even puzzelen en goed uitzoeken hoe 

je zo’n zaak moet oplossen. Het lukt niet altijd maar vaak wel 

en dat geeft dan een voldaan gevoel.” Het is juist deze veelzijdigheid 

die Bregman aanspreekt, stelt hij. “Een acht tot vijf 

baan is niets voor mij. Geen dag is hier hetzelfde. Je doet het 

hier echt ergens voor met elkaar. Die instelling heb ik vanuit 

het korps meegekregen en daar kan ik hier ook prima mee 

uit de voeten.” 

Als watchofficer 

in het 

operatiecentrum 

krijgt Bregman 

vaak de eerste 

noodoproepen 

binnen. 

“De wereld wordt 

je werkgebied.” 

Het Kustwachtcentrum valt onder het Commando Zeestrijdkrachten en is 

gevestigd op de Marinehaven in Den Helder. Het centrum fungeert als 

coördinatie- en communicatiecentrum, is 24/7 bezet en telt een bemensing 

van vijf functionarissen: de duty officer, drie watch officers en een law 

enforcement officer. 

Het Kustwachtcentrum 

zetelt in het hartje van de 

marine in Den Helder. 

“Wakend in dienstbaarheid.” Het is de lijfspreuk van de 

Kustwacht. “Een prachtige organisatie om voor te werken”, 

vindt Bregman. “De Kustwacht is een hele belangrijke 

partner in het geheel van organisaties en middelen 

om Nederland nog veiliger te maken”, vat hij samen. “Ik 

ben niet zozeer trots op mezelf, maar heb wel het gevoel 

dat ik hier een bijdrage aan lever. Dat geeft een goed gevoel.” 

↑ 

Alle Hens | februari 2014 

24 

25 Alle Hens | februari 2014

Reorganisatie 

Reorganisatie 

Enquête moet meer inzicht geven op het gebied van kennismanagement 

Kennis is macht, 

kennis delen is kracht 

“Kennis is macht.” Voor velen een bekende uitdrukking. Drs. Paul Bleecke, projectleider transitieteam 

CZSK, zou daar nog een extra zin aan toe willen voegen: ...kennis delen is kracht. Bleecke is de 

aanjager van het project Kennismanagement, een voortvloeisel van de reorganisatie. Hij is benieuwd 

of het CZSK optimaal gebruik maakt van het delen en borgen van kennis. Binnenkort wordt 

dat vastgesteld met een enquête. Tekst: Vanessa Strijbosch | illustratie: Angela van Klaveren 

Vaak wordt gesproken over ‘lessons learned’, de leermomenten 

en dingen die beter hadden gekund. In evaluaties en briefings 

komen deze vaak voorbij. Maar wat gebeurt er daarna 

mee? Hoe wordt deze kennis overgedragen en waar wordt 

die geborgd? Paul Bleecke is benieuwd in hoeverre het CZSK 

optimaal gebruik maakt van het uitwisselen van kennis. De 

projectleider is een groot voorstander van kennismanagement. 

Een begrip dat zich moeilijk laat uitleggen, beseft hij. 

Toch doet hij een poging.”Eerst moet je begrijpen wat kennis 

is. Kennis is geen schoolopleiding of diploma. Het is een 

combinatie van informatie, ervaringen en vaardigheden die 

mensen in de loop van de jaren opdoen. Dit pallet is de kennis 

die men bij zich draagt en geeft een vermogen om een 

taak uit te voeren.” 

“We mogen de kennis 

niet kwijtraken” 

Leren zwemmen 

Bleecke illustreert dit aan de hand van een praktijkvoorbeeld. 

“Als je leert zwemmen, wil je dat in een geschikte omgeving 

doen. Dat doe je in een zwembad. Maar er moet meer 

zijn dan dat. Er moet de juiste informatie (instructie) zijn en 

iemand die het je kan leren. Diegene heeft ervaring waar jij 

weer van kan profiteren. Maar het belangrijkste is, dat je er 

wat mee moet doen. Hoe meer ervaring je opdoet en leert 

van andermans fouten, hoe sneller en beter je leert zwemmen.” 

Wiel opnieuw uitvinden 

Bleecke gaat nog een stapje verder en omschrijft het begrip 

‘kennismanagement’ aan de hand van twee soorten kennis: 

de expliciete (de geschreven kennis, vastgelegd in documenten 

en instructies) en de impliciete (de kennis in je hoofd, 

ervaringen en vaardigheden die niet makkelijk over te dragen 

zijn). “Als een organisatie echt aan kennismanagement 

wilt doen, dan moet zij eerst de keuze maken aan welke kennis 

behoefte is. Met andere woorden: welke kennis is van 

belang voor een organisatie om succesvol te zijn?” Volgens 

Bleecke wringt de schoen in het wegvloeien van de kennis. 

Daar gaat het volgens hem vaak mis. “Dat komt door pensionering, 

functiewisselingen, reorganisaties en vertrek van 

medewerkers. Het personeel doet in de loop der jaren veel 

kennis op, wordt specialist in een bepaald vakgebied. Het 

zou mooi zijn wanneer zij hun kennis en ervaringen op papier 

zetten of op een andere manier delen met collega's. Als 

een medewerker om wat voor reden dan ook vertrekt, neemt 

hij meer dan eens een lading aan kennis met zich mee. Je ziet 

dan vaker dan ons lief is dat het wiel opnieuw uitgevonden 

moet worden” 

Vindbaar 

Het gebeurt volgens de projectleider ook tijdens het uitvoeren 

van werkzaamheden. “Als de kennis niet effectief georganiseerd 

is. Als de juiste informatie niet te vinden is of niet 

beschikbaar is op de gewenste plaats of het gewenste tijdstip.” 

Een illustratief voorbeeld is volgens Bleecke het intranet. 

“Het is dè plek bij uitstek waar kennis uitstekend geborgd 

kan worden. Maar dan moeten de mensen het wel 

kunnen vinden.” 

Bijhouden 

Leidinggevenden spelen een grote rol in de kennismanagement, 

vindt Bleecke. “Zij zijn verantwoordelijk voor het inzetten 

van productiemiddelen en dus ook van het productiemiddel 

kennis. Managen van kennis is daarom de 

verantwoordelijkheid van iedere leidinggevende op alle organisatieniveaus. 

Net als het bijhouden van het ziekteverzuim 

en de functioneringsgesprekken, is het ook belangrijk 

dat zij de indicaties op het gebied van kennismanagement 

bijhouden. We mogen de kennis niet kwijtraken.” 

Als onderdeel van het project Kennismanagement wordt 

er komend voorjaar een enquête verspreid onder diverse 

afdelingen van het CZSK. Deze enquête is bedoeld om 

meer inzicht te krijgen in wat de organisatie allemaal 

doet aan kennismanagement. ↑ 

26 27 


personeel 

personeel 

Logistieke Dienst verbetert operationele ondersteuning 

Van het schip naar de wal 

De uitvoerders van het programma Capability Upkeep Logisiteke Dienst. V.l.n.r.: KTZA 

Brummelaar, KLTZA Van Bussel en CDRA Laurens. (Foto: Herman Zonderland) 

Het aantal bemanningsleden op de vloot krimpt en ook de 

marinierseenheden tellen door de jaren heen steeds minder 

mensen. Dat kan door steeds slimmer werken en gebruik te 

maken van de nieuwste technologieën. De logistieke dienst 

veranderde die jaren weinig mee, maar daar komt nu verandering 

in. Functiegroep oudste logistiek kolonel Ludger 

Brummelaar initieerde medio 2013 samen met de vlagofficier 

logistieke dienst CDRA René Laurens het programma Capability 

Upkeep Logistieke Dienst. overste Han van Bussel voert 

het samen met de werkvloer uit. Tekst: Jopke Rozenberg-van Lisdonk 

Foto’s: Remco Lassche 

“Kennis delen steeds belangrijker” 

De vier stafadjudanten van de dienstgroepen goederenbeheer 

(LDGB), verzorging (LDV), administratie (LDA) en geneeskundige 

dienst (LDGD) vormen de spreekbuis voor de onderofficieren. 

Ze houden zich bezig met een aantal deelprojecten ter 

verbetering van de bedrijfsvoering van de logistieke dienst. 

AOO Ed Baijer 

Logistieke Dienst Geneeskundige Dienst 

AOOLDGD Ed Baijer is verpleegkundige en in zijn rol als stafadjudant 

tevens het aanspreekpunt voor alle onderofficieren 

LDGD van de marine. “Een rol die gezien de ‘verpaarsing’ 

van de geneeskundige dienst steeds belangrijker wordt”, 

volgens Baijer. Steeds meer artsen gaan administratief over 

naar het Commando Dienstencentra, zodat zij makkelijker 

te werk gesteld kunnen worden bij andere krijgsmachtdelen. 

“Ik ben tussen de onderofficieren LDGD, de marine en 

de geneeskundige (KM) specialisten het koppelvlak. Zo houden 

deze specialisten toch nog feeling met de marine en kunnen 

ze er via mij hun weg vinden en aansluiting vinden bij de 

LDGD.” 

Na 170 jaar wordt de naam officier van administratie vervangen 

door officier logistieke dienst. Volgens vlagofficier commandeur 

René Laurens omdat de oude naam de huidige lading 

niet meer dekt. “We doen veel meer dan administratie 

alleen”, legt hij uit. “We ondersteunen de operationele eenheden 

niet alleen met administratieve processen, maar ook 

met het goederenbeheer, de verzorging van voeding en op 

geneeskundig gebied. We gaan daarvoor ook mee op missie. 

Het is dan ook niet meer dan logisch dat we de naam officier 

logistieke dienst gaan voeren.” Hij weet dat de naamswijziging 

voor sommigen gevoelig ligt. Daarom is besloten dat 

officieren van administratie die twee jaar voor hun LOM-datum 

zitten de naam mogen blijven voeren indien zij daartoe 

verzoeken. Naar verwachting worden de administratieve 

handelingen omtrent de naamswijziging dit voorjaar afgerond, 

waarna de nieuwe naam een officieel feit is. 

Spreekbuis 

“Dit programma is geen project van ‘hotemetoten’”, benadrukt 

Van Bussel, de programmamanager Capability Upkeep 

Logistieke Dienst (CULD). “We betrekken zowel de werkvloer 

AOO Armand Dek 

Logistieke Dienst Verzorging 

De planning en financiële administratie van 

voeding en toko heeft altijd op twee aparte systemen 

gedraaid. “Een ouderwets en tijdrovend 

proces”, vindt AOOLDV Armand Dek. “Ik 

ben blij dat dit systeem op de schop gaat. Gelukkig 

mogen we als onderofficieren meebepalen 

hoe het nieuwe werkproces eruit gaat zien.” 

Het plan is om de twee systemen te vervangen 

door één nieuw systeem. Het Joint logistic Support 

Ship Zr. Ms. Karel Doorman gaat als eerste 

schip een pilot draaien met het nieuwe programma 

voor toko en voeding. 

als het operationele domein bij de verbeteringen. Zij weten 

het beste hoe we verder kunnen professionaliseren.” De 

stafadjudanten van de vier subdienstvakken goederenbeheer, 

verzorging, administratie en geneeskundige dienst 

hebben dan ook zitting in de Commissie Logistieke Dienst. 

Zij zijn de spreekbuis van de werkvloer en adviseren daarmee 

de vlagofficier LD. Van Bussel: “Zij vormen echt een waardevolle 

toevoeging in dit verbeterprogramma. Zij hebben de 

kennis en kunde van alle processen en geven aan wat beter 

kan. Wij bekijken de mogelijkheden op mensen, middelen 

en financieel gebied. Samen creëren we een nieuwe bedrijfsvoering 

waar iedereen achter staat.” 

Vier pijlers 

Om het programma te structureren, bedacht Van Bussel met 

Brummelaar en Laurens vier pijlers waaronder de bedrijfsvoering 

wordt aangepakt: het operationele domein, bedrijfsvoering, 

personele aspecten en structuur. “Het operationele 

domein is onze belangrijkste pijler, maar indirect hebben de 

andere pijlers daar natuurlijk ook mee te maken”, zegt de 

programmamanager. “Om de operationele eenheden beter 

te ondersteunen, willen we ze zoveel mogelijk logistieke taken 

uit handen nemen en naar de wal verplaatsen. Ook de 

walprocessen gaan we daarbij efficiënter inrichten. 

De subdienstgroepen goederenbeheer, verzorging en administratie 

gaan daarbij meer samenwerken. De collega’s 

in het voorterrein worden zo wat meer ontlast en 

kunnen zich daardoor beter concentreren op hun operationele 

hoofd- en nevenfuncties.” ↑ 

AOO Jan Boelens 

Logistieke Dienst Administratie 

Als loopbaanbegeleider onderofficieren logistieke 

dienst is AOOLDA Jan Boelens medeverantwoordelijk 

voor voldoende goed gekwalificeerd 

en gemotiveerd logistiek personeel. “We 

hebben de afgelopen maanden onderzocht 

welke loopbaanpaden er voor de verschillende 

specialisaties binnen de gewijzigde organisatie 

van de LD zijn. Dat hebben we nu in concept gereed. 

We willen meer onderlinge samenwerking 

tussen de verschillende dienstgroepen. Kennis 

snel kunnen delen wordt steeds belangrijker.” 

AOO Jan Boelens 

Logistieke Dienst Administratie 

De afgelopen jaren kreeg de LDGB geleidelijk aan te maken 

met eenheden die overgingen naar SAP software 

voor de bedrijfsvoering. “Een mooi systeem”, vindt 

AOOLDGB Martin Jansen. “Maar het feit dat nieuw personeel 

niet direct SAP-opgeleid is en dus niet geautoriseerd 

is voor het programma, vormt een bedreiging voor de 

goederenstromen. Het kost ons nu drie à vier maanden 

om nieuwelingen op te leiden en geautoriseerd te krijgen. 

Dat is natuurlijk zeer inefficiënt. Daarom zijn we momenteel 

bezig met de SAP-opleiding binnen de elementaire 

en voortgezette vakopleiding LDGB.” 

28 29 


social media 

logboek 

Digitale Defensie 

Defensie zet de laatste tijd meer en meer in op digitale communicatiemiddelen. Het eerste digitale 

online magazine van Defensie zag vorige maand het levenslicht. De clips van Defensie op het 

YouTube kanaal van het ministerie zijn in 2013 bijna twee miljoen keer bekeken. Met 14.423 likes groeit 

de facebookpagina van de Koninklijke Marine gestaag door. En de marine opende onlangs 

een Instagram account. Tekst: Vanessa Strijbosch | Foto: Gerben van Es (MCD) 

“We moeten duidelijk maken waarom Nederland een krijgsmacht 

nodig heeft. En dat doen we alleen door met onze tijd 

mee te gaan”, zei de Commandant Strijdkrachten generaal 

Middendorp tijdens de lancering van de online Defensiekrant. 

Hij omschreef de digitale Defensiekrant als “een product 

dat laat zien dat Defensie meebeweegt met technologische 

ontwikkelingen.” Middendorp vertelde dat hij na zijn 

aantreden als CDS de eerste CDS met een eigen Facebookpagina 

was en dat het posten van berichten inmiddels een dagelijks 

onderdeel van zijn werk is. De hoogste militair van 

Defensie haalde daarop zijn smartphone te voorschijn, fotografeerde 

de aanwezigen en plaatste de foto op zijn pagina. 

“We moeten meebewegen 

met technologische ontwikkelingen” 

Online magazines 

Na de Defensiekrant vervangt Defensie de komende periode 

nog zes maandbladen door online varianten: Alle Hens, 

Landmacht, de Vliegende Hollander, KMarMagazine, Pijler 

en Materieelgezien. De Alle Hens zal nog tot april in papieren 

vorm op de mat vallen. Daarna is het blad alleen nog via internet 

te lezen. Aanmelden kan via www.defensie.nl/abonneren. 

Lees ook de instructie op de achterkant van deze Alle 

Hens. 

Miljoenen bezoekers 

Ondertussen scoren de al bestaande andere digitale communicatiemiddelen 

van Defensie steeds beter. In 2013 keken 

bijna twee miljoen mensen naar een clip op het YouTube kanaal 

van Defensie. Het YouTube Defensiekanaal is eind 2008 

gelanceerd en kende in juni 2012 al vijf miljoen hits. De best 

bekeken video van 2013 was de toelichting van minister Hennis-Plasschaert 

op de nota 'In het belang van Nederland' met 

24.455 weergaven. Het voorproefje van de Luchtmachtdagen 

2013 op Vliegbasis Volkel staat op de tweede plaats met 19.387 

kijkers. De meeste bezoekers van het Defensiekanaal op You- 

Tube komen uit Nederland (85%), 3,7% komt uit België en 

1,9% uit Duitsland. 

Sociale media in overvloed 

De Koninklijke Marine is erg actief op diverse social media kanalen 

zoals Facebook en Twitter. Onlangs opende de Koninklijke 

Marine als eerste krijgsmachtonderdeel een Instagram 

account. Instagram is een sociaal medium dat zich richt op 

het plaatsen en delen van foto’s. Er is een mogelijkheid om 

mensen te volgen, volgens hetzelfde principe als Twitter. Dagelijks 

plaatst de marine op de verschillende sociale media 

kanalen nieuwe berichten en foto’s. 

Insta 

07|02 

CDC direct wil verbeteren 

Het CDC wil CDC direct verbeteren. Het reserveren 

van vergaderzalen, dienstauto’s en 

catering is vereenvoudigd. Er is geen inlogcode 

meer nodig en de klant wordt direct 

doorgeleid naar de betreffende reserveringspagina. 

Het is de eerste stap van de campagne 

om CDC direct gebruiksvriendelijker te 

21|01 

Mariniers worden winterhard 

De wintertraining van het Korps Mariniers is 

begonnen in het noorden van Noorwegen. 

391 Mariniers van de 2nd Marine Combat Group 

worden tot en met 21 maart ‘winterhard’ gemaakt. 

De wintertraining bereidt marinierseenheden 

voor op inzet onder extreme omstandigheden. 

Eerst leren de mariniers overleven in 

de kou. Daarna leren ze hoe ze zich moeten 

verplaatsen en hoe ze moeten vechten onder 

barre winterse omstandigheden. Behalve de 

Nederlandse mariniers nemen ook veertig 

Belgische paracommando’s en enkele Amerikaanse 

mariniers deel aan de wintertraining. 

Op de piek van de training doen ruim 

achthonderd militairen mee, als op te leiden 

marinier, kader of als ondersteuning. De ma- 

maken. CDC direct is de webwinkel om alle 

producten en diensten zoals catering, transport 

en vergaderzalen aan te vragen. CDC direct 

is te vinden rechts bovenaan op de startpagina 

van het Defensieportaal. Ideeën en 

wensen voor verbetering kunnen via 

CDC.Direct@mindef.nl gemeld worden. 

riniers brengen hun nieuwe vaardigheden 

aansluitend in de praktijk in de grote NAVOoefening 

Cold Response. Zo’n twintigduizend 

militairen uit tien landen nemen hieraan 

deel. 

De wintertraining is de eerste sinds de omvangrijke 

reorganisatie van het Korps Mariniers 

van vorig jaar. De nieuwe eenheden 

hebben Engelse aanduidingen. De organisatie 

sluit ook inhoudelijk beter aan op die van 

de Britten, hun vaste opleidings- en trainingspartners. 

Een effectievere en langere 

inzet van de marinierseenheden is de belangrijkste 

winst van de nieuwe structuur. De 

komende twee maanden moeten de nieuwe 

marinierseenheden zich op ijzige manier bewijzen. 

23 | 01 

Marinemuseum in race voor ‘leukste uitje’ 

27|01 

Verscheidenheid aan 

oefeningen in Northern 

Archer 

Northern Archer, het eerste door NLMARFOR 

geleide deployment van 2014, is van start gegaan. 

De deelnemende schepen gaan komende 

week een verscheidenheid aan oefeningen 

uitvoeren voor de kust van het 

Noorse Bergen. Luchtverdedigings- en commandofregat 

Zr.Ms. De Zeven Provinciën, 

multipurposefregat Zr.Ms. Van Speijk, onderzeeboot 

Zr.Ms. Walrus, torpedowerkschip 

Zr.Ms. Mercuur en patrouilleschip Zr.Ms. 

Holland doen mee aan Northern Archer. Daarnaast 

varen Zr.Ms. Groningen (voor SARC 4) 

en Zr.Ms. Amsterdam in dezelfde regio en 

nemen ook deel aan enkele oefeningen. 

Naast het testen van doctrines en tactieken 

ligt de focus voornamelijk op het op zee beoefenen 

van de verschillende gevechtsmogelijkheden 

van de schepen. Ook in het hogere 

geweldspectrum. Er vindt onder andere een 

Torpedo Firing Exercise plaats, waarbij meerdere 

MK46 en MK48 torpedo’s worden afgevuurd. 

In de tweede week wordt een Command Qualification 

Course Exercise gehouden. Toekomstige 

onderzeebootcommandanten uit Nederland, 

Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk 

leggen het examen af. De officieren moeten 

onder andere laten zien dat zij als commandant, 

met meerdere oppervlakteschepen in 

de nabijheid, de onderzeeboot op een veilige 

diepte kunnen brengen. Speciaal voor 

deze opleiding varen er verschillende typen 

marineschepen uit Nederland, Duitsland, 

Denemarken, Noorwegen, Frankrijk en Polen 

voor de kust van Bergen en in het Sognefjord. 

Op 14 februari keren de schepen terug 

in thuishaven Den Helder. 

Directeur Communicatie mr. Wim Kok sprak lovende woorden over de online Defensiekrant. 

Steeds meer marine eenheden volgden het voorbeeld 

van de officiële facebookpagina van de Koninklijke Marine 

en openden hun eigen pagina’s. Duizenden mensen 

verspreid over de hele wereld volgen nu de marine en 

haar verrichtingen dagelijks op de voet. ↑ 

Het Marinemuseum in Den Helder is opnieuw 

in de race voor de titel ‘Leukste Uitje 

van Noord-Holland’. De ANWB maakte eind 

januari de nominaties bekend voor de leukste 

uitjes van Nederland in 2014. De afgelopen 

twee jaar won het Marinemuseum ook 

al de provinciale titel. Dit jaar maakt de instelling 

een goede kans als eerste museum 

voor de derde keer de nominatie te verzilveren. 

Dat de titel Leukste Uitje van Noord- 

Holland niet slechts promotiewaarde heeft, 

bewijzen de cijfers. Vorig jaar ontving het 

museum ruim negentigduizend bezoekers, 

bijna tienduizend meer dan in het voorafgaande 

jaar. 

30 31 


logboek 

logboek 

14 | 01 

As Ridder Militaire Willemsorde verstrooid in Javazee 

Tijdens een eenvoudige maar plechtige ceremonie 

op de Javazee ten noorden van Surabaya 

werd op 14 januari de as van kapitein 

Hakkenberg, drager van de Militaire Willemsorde, 

verstrooid. Het was de nadrukkelijke 

wens van wijlen ridder Hakkenberg die 

vorig jaar op 89-jarige leeftijd overleed. 

De Defensie Attaché Jakarta, KTZ Pieter Heijboer, 

en de directeur Oorlogsgravenstichting 

Indonesië, KLTZA b.d. Robert van der Rijdt, 

begeleidden de ceremonie. Na afloop van de 

ceremonie op zee bracht het gezelschap een 

bezoek aan het ereveld Kembang Kuning en 

legden zij bloemen bij het Karel Doorman 

monument. 

Hakkenberg was tijdens de Tweede Wereldoorlog 

in dienst bij de Koninklijke Marine in 

Indonesië en leed op 27 februari 1942 schip- 

01 | 01 

Nieuw wekelijks gebed 

De Geestelijke Verzorging Koninklijke Marine 

start met een nieuwe traditie. Iedere week 

vindt elke vrijdag om 12.00 uur in Den Helder 

een zogenaamd Coventrygebed plaats. 

Een gebed met een militair-historische achtergrond. 

Het Coventry gebed is een gebed van vrede 

en verzoening ontstaan naar aanleiding van 

het Duitse bombardement op Coventry op 14 

november 1940, tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Van de St. Michael-kathedraal in Coventry 

stond, aan de kant van het hoogaltaar, 

nog één muur overeind, een onbekende 

hand had hierop geschreven: “Vader vergeef”. 

In de ruïne van de kathedraal van Coventry 

vond één van de kanunniken twee 

grote middeleeuwse spijkers uit het dak precies 

in de vorm van een kruis. Dit 'cross of 

nails' is na de oorlog het symbool geworden 

voor Internationale Vrede en Verzoening, 

een beweging die de herbouwde kathedraal 

van Coventry als basis heeft. Wekelijks op 

vrijdag wordt, in de ruïne van de oude kathedraal, 

het gebed voor Vrede en Verzoening 

05 | 05 

Gezocht: veteranen, oud-verzetsstrijders en 

actief dienende militairen 

breuk in de slag om de Javazee. Zijn laatste 

wens was om te worden verenigd met zijn 

broer en zeven neven die sneuvelden bij de 

slag in de Javazee. Na de capitulatie van Nederlands-Indië 

werd Hakkenberg als krijgsgevangene 

in Thailand tewerkgesteld aan de 

beruchte Birma spoorweg. In 1944 werd hij 

naar een steenkolenmijn in Japan overgeplaatst. 

Hij overleefde de oorlog en diende 

bij het Korps Mariniers 

tot 1974. Op 6 maart 

1951 werd Giovanni 

Hakkenberg bij Koninklijk 

besluit de Militaire 

Willems-orde der 

vierde Klasse toegekend 

voor zijn werk tijdens 

de politionele acties 

op Oost-Java. 

Er zijn nu nog vijf dragers van de Willems- 

Orde in leven. Het zijn de Brit Ken Mayhew 

(geboren in 1917), de Amerikaan Edward Fulmer 

(1919) en de Nederlanders Albert Hoeben 

(1920), Cornelis van den Hoek (1921) en 

Marco Kroon (1970). 

gebeden. Vanuit Coventry is een netwerk opgebouwd 

van kerken die door oorlogsgeweld 

getroffen zijn. 

De Geestelijke Verzorging Koninklijke Marine 

vindt dat het Coventry gebed ook een plek 

in Den Helder verdient. Den Helder is tijdens 

de oorlog maar liefst 117 keer het doelwit geweest 

van luchtaanvallen. Het gebed is vrij 

toegankelijk voor burger- en militaire defensiemedewerkers 

en wordt wekelijks gehouden 

in de multireligieuze ruimte van gebouw 

Flevo op de Nieuwe Haven. 

Op maandag 5 mei 2014 vindt in Wageningen 

de herdenking van de capitulaties plaats. 

Onderdelen van het uitgebreide programma 

zijn het Nationaal Vrijheidsdebat, de herdenkingsbijeenkomst 

in de Johannes de Doperkerk 

en aansluitend het Bevrijdingsdefilé. 

Voor deelname aan het Bevrijdingsdefilé 

worden veteranen, oud-verzetsstrijders en 

actief dienende militairen, erfopvolgers van 

Nederlandse en geallieerde strijdkrachten 

uitgenodigd. Geïnteresseerden kunnen contact 

opnemen met de aangesloten veteranenorganisaties 

of - verenigingen. 

Op www.nchc.nl is binnenkort actuele informatie 

te vinden over het programma (tijdschema, 

aanmelding en vervoersregelingen). 

Uit de West 

17 | 01 

Kansarme jongeren 

krijgen nieuwe 

start 

Op Marinierskazerne Savaneta op Aruba 

is het Sociaal Vormend Traject gestart. 

Dit traject is ontstaan om kansarme 

jongeren de mogelijkheid te geven 

om een nieuwe start te maken in hun 

leven. Het programma bestaat uit een 

vormingstraject en een opleidingstraject. 

Er zijn twee opkomsten per jaar 

van maximaal twintig deelnemers. 

Het vormingsprogramma van het Sociaal 

Vormend Traject staat inhoudelijk 

en organisatorisch onder supervisie 

van de commandant van de Marinierskazerne 

Savaneta en is op militaire 

leest geschoeid. Samenwerking en discipline 

staan hierbij centraal. Het opleidingsprogramma 

omvat een stage 

bij verschillende vakopleidingen die op 

diverse locaties op Aruba worden uitgevoerd. 

13 | 12 

Marinierskazerne Savaneta rijdt elektrisch 

Marinierskazerne Savaneta gaat voor 

groene energie. De kazerne nam op 13 december 

een elektrische auto in ontvangst. 

Een mooie afsluiter van het jubileumjaar 

525 jaar Koninklijke Marine, dat als thema 

‘innovatie’ had. “In het jaar waarin innovaties 

centraal staan en Aruba steeds meer 

de nadruk legt op duurzame ontwikkeling, 

kunnen wij niet achterblijven”, sprak 

de commandant van de kazerne, luitenant-kolonel 

der mariniers Jan ten Hove. 

“Op een eiland, waar de afstanden niet al 

te groot zijn, is een elektrische auto een 

prima optie. In combinatie met de zonnepanelen 

die op de daken van de kazerne 

liggen, kunnen wij deze auto volledig 

CO2-neutraal rijden. Een prachtige vernieuwing.” 

10 | 12 

Nieuwe 

straatnaam 

voor Aruba 

Op Marinierskazerne Savaneta 

heeft C-ZSK viceadmiraal 

Matthieu Borsboom 

tijdens zijn 

werkbezoek aan het Caribisch 

gebied een nieuw 

straatnaambord onthuld. 

Hij deed dat samen met 

mevrouw Daphne Flemming, 

de initiatiefnemer 

van dit nieuwe bord. 

De Marinierslaan leidt 

van de weg naar de poort 

van Marinierskazerne Savaneta 

en verder over de 

kazerne. 

32 33 


logboek 

mensen & MUTATIES 

Wie wat waar 

10 | 02 

KTZ Peter van den Berg is de eerste commandant 

van het nieuwe Joint Support Ship 

Karel Doorman. Onder leiding van Van den 

Berg zal de bemanning gaan toewerken 

naar een operationele inzet. De eerstvolgende 

belangrijke mijlpaal voor het schip is 

op 8 maart, wanneer het schip door de Minister 

van Defensie wordt gedoopt. 

traind en getest op zee aan boord van een 

Nederlandse Walrusklasse onderzeeboot. 

Medio april moet blijken of de cursisten uit 

het juiste hout gesneden zijn. Ondanks vele 

jaren ervaring en voorbereiding halen door 

de hoge operationele druk uiteindelijk 

maar gemiddeld 2 op de 3 deelnemers de 

eindstreep. Dit jaar doen vijf deelnemers 

mee aan de NLSMCC uit vier landen, te weten: 

Australië, Verenigde Staten, Brazilië en 

Canada. 

13 | 12 

De KPLODOPS Leroy Blom, Mark Langerman, 

Sven Wilting en Joris Zijlstra zijn de 

nieuwste air controllers van CZSK. Begin 

2013 begonnen zij aan de opleiding. Daarna 

volgde een periode van een half jaar praktijkervaring 

en sloten ze de laatste weken af 

op de NLBEOPS. 

ZSK het jeneverkruis uit aan drie officieren. 

MAJMARNS Clemens Buter en LTZT 1 Frans 

Marx kregen de onderscheiding voor vijftien 

jaar trouwe en eervolle dienst als officier. 

KLTZA Pieter van Roon ontving het 

jeneverkruis voor dertig jaar dienst. 

26 | 10 

Met militair ceremonieel is op 26 oktober 

2013 afscheid genomen van SMJRODOPS 

Frans Storij. Tijdens de dienst is door de 

aanwezige militairen een laatste eer bewezen. 

In 2014 zal de as van Frans Storij in het 

bijzijn van de familie worden uitgestrooid 

op het Marsdiep. 

De familie heeft laten weten de inzet van de 

Koninklijke Marine erg te waarderen en wil 

iedereen die zijn medeleven heeft betuigd 

danken voor de steun. 

officieren 

Bevorderingen 

KOLMARNS H. Zwaan 

KLTZE P.J.R. Verschuren 

LTZE 1 R.L. Ketting 

LTZ 1 J.C.I. Dekker 

LTZT 2OC J.H. Engelaar 

KAPTMARNS T.R. Braam 

LTZ 2OC J. Jepkes 

LTZ 2OC S.G. Struijk 

LTZE 2OC J. Mulder 

LTZ 2OC W.A. Beemsterboer 

LTZA 2OC R. van Lith 

LTZE 2 P. Hoekstra 

LTZMARKAP 2 C. Knegjens 

LTZA 2 M. Jansen 

LTZ 2 C. van Rijswijk 

ELNTMARNS R.G. van Rongen 

LTZA 2 R. de Roos 

Dienstverlaters 

KTZ A.J.G. Romijn 

KTZ M. Verschelling 

LTKOLMARNS G.T.J. Aben 

KLTZT C.H.A. Hagenaars 

LTZE 1 M. van Brink 

LTZA 1 C.R.J.M. Graumans 

LTZ 1 F.R. Wight 

LTZ 2OC J. Bos 

LTZE 2OC T. Stroop 

LTZ 2 W.J. van Boven 

Bevorderingen 

AOOLDV R.M. Wegenaar 

AOOODND P. Visser 

AOOMARNVB J. Nagel 

AOOWDE A.J. Zwart 

AOOMARNALG J.D. Ubeda 

AOOLDGD J.A.E. de Boer 

AOOBDMZKT N.B. Jenster 

AOOBDMZKT G.D.M. Brouwers 

AOOODOPS R. Kampert 

SMJRMARNALG G.A.T.P.J. Kempf 

SMJRODOPS M.A. van Dort 

SMJRODVB R. Hoogerhuis 

SMJRODVB E.J. Schelsema 

SMJRMARNALG A.M. Lems 

SMJRBDMZKT D.H. Posthuma de 

Boer 

SMJRBDMZKT J.P.A. Hoefsloot 

SMJRODVB J. van der Linden 

SMJRBDMZKT S. Hettema 

SMJRLDGB M.A.P.M. Linders 

SMJRBDMZKT L. Zwijgers 

SMJRMARNALG M.J.W. Wensink 

SGTMARNALG R.J.L. Miedema 

SGTLDGD S. van Wijngaarden 

SGTLDGD D.J. Peterse 

SGTLDGD W. Wildeboer 

SGTMARNALG M. Blokker 

SGTMARNVB G. Schalk 

SGTODOPS A.H.F. Immens 

SGTTDW R.M. van Velsen 

SGTODOPS J. Karreman 

SGTODVB C.C.L. Molenschot 

Bevorderingen 

MATR 1 ODVB C.M. Olsthoorn 

MATR 1 BDWSR S.J.M.A. Loomans 

MATR 1 LDGB R. Voulon 

MATR 1 ODVB M.H.C.M. van den 

Heuvel 

MATR 1 LDV A.S. van Putten 

MATR 1 ODVB N.E. Katerberg 

MATR 2 OD W.J.A.M. van Sprundel 

MATR 2 OD L.G. Bos 

MATR 2 OD J.C. van Veen 

MATR 2 OD S. Boer 

Dienstverlaters: 

MATR 1 OD J. van Dijk 

MARN 1 ALG T.F. Feij 

MATR 1 ODVB J. Kruizinga 

MARN 1 ALG B.E. Meijer 

ADBM B.J. Moerer 

MATR 1 ODVB J. van Nuland 

MARN 1 ALG M.M. Rietman 

MARN 1 ALG L. Schulkes 

ADBM D.S. Valenta 

MATR 2OD C.Kalmeijer 

MATR 2OD L.O. Zijnstra 

MARN 3 A. Blom 

MARN 3 S.W. Commandeur 

MARNVBD 3 M.B.H. Denissen 

MARN 3 N. van Duin 

MARN 3 J.F. Hakkert 

MARN 3 C.G. Hristov 

MARN 3 M.M.P. Martens 

MARN 3 J.J.A. Sloot 

MATR 3 TD T. Theunissen 

Bevorderingen 

R.E. Hulsebosch, 10 

R.F. Hallewas, 9 

R. Kramer, 9 

P.W. Terpstra, 9 

M. Zhang, 5 

T.F. Houkema, 5 

N.J. de Regt, 5 

R. Hoes, 5 

onderofficieren 

SGTODND M.P. Splinter 

22 | 01 

KLTZ Henk Suurveld heeft het commando 

over Zr.Ms Amsterdam overgenomen van 

KLTZ Hans Veerbeek. Suurveld bedankte 

tijdens zijn toespraak de scheidend commandant 

voor zijn inzet voor het schip en 

haar bemanning. Bijzonder was de aanwezigheid 

van de jaargenoten van Veerbeek en 

Suurveld, een aantal van hen nog in werkelijke 

dienst maar anderen alweer in de burgermaatschappij 

werkzaam. Veerbeek zal in 

zijn nieuwe functie als Eerste Officier op het 

Koninklijk Instituut voor de Marine zich bezig 

houden met de opleiding van toekomstig 

officieren. 

07 | 01 

De Netherlands Submarine Command Course 2014 

is van start gegaan. Deze hoog aangeschreven 

internationale opleiding om commandant 

te worden van een onderzeeboot duurt 

ruim drie maanden. Naast intensieve trainingen 

in een simulator in Den Helder worden 

de cursisten in totaal vijf weken ge- 

06 | 12 

Traditioneel zijn er eind vorig jaar (6 december) 

weer de jeneverkruizen uitgereikt. 

Dat gebeurde onder meer tijdens een bijzondere 

bijeenkomst in het Marine Etablissement 

Amsterdam. In aanwezigheid van 

vijftig reservisten reikte PC-ZSK aan drie officieren 

het kruis voor vijftien jaar trouwe 

dienst uit en aan negen officieren met een 

verschillend aantal jaren eervolle langdurige 

dienst. In het Caribisch gebiedreikte C- 

Reünies 

Hr.Ms. Amsterdam NNG 

59-61 

De tiende en laatste reunie van Hr.Ms. 

Amsterdam vindt op woensdag 2 april 

2014 plaats. De reünie wordt gehouden 

in het Marine Etablissement Amsterdam 

aan de Kattenburgstraat. 

Inlichtingen bij W.A.Smits, telnr. 0316- 

373113, E-mail: w.a.smits@live.nl. 

SFIR-3 

Reünie voor iedereen die deel heeft genomen 

aan SFIR-3. Datum: vrijdag 11 

april 2014. Locatie: Lpl Oirschot. 

Actief dienende militairen krijgen een 

uitnodiging via hun mindef account. 

Dienstverlaters worden op een andere 

manier benaderd. 

Meer info via: reuniesfir3@gmail.com 

SGTBDMZKT M.P.R. Schrader 

SGTBDMZKT S.P.W. Simons 

SGTLDGB H.J.C. Smit 

SGTMARNVB S. Nieboer 

SGTODVB G. Visser 

SGTLDGD L. Polderman 

SGTBDMZKT A.J. van de Merwe 

SGTMARNALG M.J. Bruinenberg 

SGTMARNALG M. Nieuwenhuijs 

KPLMARNVB S. Markwat 

KPLWDS D. van der Eijk 

KPLWDS B.D.H. Maas 

KPLMARNALG D.C. Hanraads 

KPLWDS F.C. de Graaf 

KPLMARNALG L.P.A. Raar 

manschappen 

Dienstverlaters 

KPLWDS T. Burger 

KPLWDS C.D.A. Harinck 

KPLADBZ N.T.D. van de 

Koppel 

KPLTDW J. de Man 

KPLTDE T.H.J. Smits 

KPLTDW A.J. Stam 

KPLADBM D.G. van Surksum 

KPLLDA D. Zwanenburg 

MARN 3 D. van der Water 

burgers 

34 35 


Van brievenbus naar inbox 

De personeelsbladen van Defensie gaan in 

2014 digitaal. In april verschijnt de laatste 

papieren uitgave van de Alle Hens. Het blad 

gaat vanaf dan verder als online magazine. 

Abonneer je nu gratis op de digitale 

nieuwsbrief en dan weet je als eerste wat 

het laatste defensienieuws is: in woord, 

beeld en geluid op je computer, tablet en 

smartphone. 

Digitaal tijdschrift ontvangen? 

Zo doe je dat! 

Stap 1: 

Stap 2: 

Surf 

Ga naar www.defensie.nl/abonneren 

Kies 

Kies de defensiebladen waarop je 

een abonnement wilt. 

iPad3 

9:45 AM 

Stap 3: 

Mail 

Laat je persoonlijke e-mailadres achter. 

Stap 4: 

Bevestig 

Je ontvangt direct een ontvangstbevestiging 

per e-mail. 

Klik op het internetlinkje. 

Stap 5: 

Lees 

Maandelijks krijg je een nieuwsbrief 

met de inhoudsopgave en link naar 

het nieuwe digitale tijdschrift. 

Belangrijk 

• Meld je aan met je persoonlijke e-mailadres: de video’s 

van de digitale bladen zijn niet beschikbaar via Mulan of 

Internet op de werkplek. 

• Na aanmelding ontvang je een bevestigingsmailtje. Klik 

op de internetlink. Een welkomstmailtje verschijnt in je 

inbox. 

• Geen mail ontvangen? Kijk in je spammail. 

• De opgegeven e-mailadressen worden alleen gebruikt 

voor de versturing van nieuwsbrieven van de online 

magazines.

alle_hens_nr_1_2014_tcm46-210816

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template ?