'Het kost veel tijd en je wordt er moe van' - Mulier Instituut

‘Het kost veel tijd
en je wordt er moe van’

‘Het kost veel tijd
en je wordt er moe van’
Verklaringen voor sportdeelname en inzichten in de
leefwereld van niet-sporters
Agnes Elling & Fons Kemper (redactie)
Deze publicatie kwam tot stand in het kader van het onderzoeksprogramma Sport: Passie,
Praktijk en Profijt (2007-2010), gesubsidieerd door het Ministerie van VWS.

IBSN 978-90-5472-156-7
NUR 480
Opmaak: Pencilpoint - Reclamemakers & Vormgevers, Woerden
Pack & Parcel B.V., Nieuwegein
Fotografie omslag: Dreamstime.com
Drukwerk: Wilco, Amersfoort
W.J.H. Mulier Instituut
centrum voor sociaalwetenschappelijk sportonderzoek
Postbus 188
5201 AD Den Bosch
T. 073-6126401
F. 073-6126413
E. info@mulierinstituut.nl
I. www.mulierinstituut.nl
© 2011 Arko Sports Media, Nieuwegein
Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag, zonder schriftelijke toestemming
van de rechthebbende(n) op het auteursrecht, c.q. de uitgever van deze uitgave door de
rechthebbende(n) gemachtigd namens hem (hen) op te treden, niets uit deze uitgave worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins,
hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.
De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen
voor kopiëren, als bedoeld in art. 17 lid 2. Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974
(Stb. 351) ex artikel 16b., te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.

Voorwoord
‘Zeg maar even: wie ben je en welke sporten doe je?’ Zo ongeveer gaat het als een kind net is
verhuisd en zich op de eerste dag bij zijn of haar nieuwe klasgenootjes voegt. De juf, heel soms
een meester, zal zich daarbij naar het kind toebuigen en haar stem en gezicht in de belangstellende
stand zetten. En terwijl de klas zich zichtbaar verheugt op dit sleurdoorbrekende ritueel,
zal het kind prevelen dat het Justin heet of Sophie en dat het op voetbal zit (Justin), op hockey
of op gym (Sophie).
Natuurlijk doen zich daar variaties in voor. Er zijn ook jongetjes die voor hockey kiezen en
er komen steeds meer meisjes die prettig roldoorbrekend voor voetbal gaan. Meest opvallend
echter is de vanzelfsprekendheid waarmee kinderen in de lagereschoolleeftijd ‘op een sport
zitten’. Bijna allemaal gingen ze op hun vijfde op zwemles en ‘mochten’ ze daarna een sport
kiezen. Opvallende druktemakers hoefden daar wellicht niet op te wachten en zaten tijdens
de zwemles al op een sport, maar mogen dan na het behalen van het A, B en/of C-diploma een
tweede sport uitzoeken.
Die sportvanzelfsprekendheid is geen lang leven beschoren. Met de eerste tekenen van
lichamelijke volwassenwording begint ook de belangstelling voor de sport te tanen. Pubers
keren zich tegen hun even goedwillende als bemoeizuchtige ouders en worden in de sport
geconfronteerd met het feit dat ze (echt) niet zo goed zijn als ze stiekem hoopten. Ze zien teamgenootjes
her en der wegvallen en ontdekken dat die andere dingen doen die minstens zo
intrigeren als het sportveld dat ze inmiddels al wel kennen.
Tegen de tijd dat ze mogen stemmen, auto gaan rijden en eerste banen krijgen, zal
een fors deel van hen de sport de rug hebben toegekeerd. Sommigen blijven nog wel
fitnessen, gaan hardlopen of pakken de fiets. Meestal gebeurt dat dan omdat men fit wil
blijven, buiten wil zijn of gewoon omdat men iets zoekt om samen te doen met vrienden
of vriendinnen. Sportief bezig zijn is dan niet meer en niet minder dan een van de vele
mogelijkheden. Andere dingen zijn minstens zo leuk (of zo nuttig). Naar de film gaan
bijvoorbeeld, of als men niet de deur uit wil, het internet op. We leven in een tijd vol verleidingen.
Ook wie alleen is, hoeft zich niet te vervelen. Met een stopcontact nabij kun je
je verbonden wanen met de hele wereld. Gaan sporten is een optie, maar het is zeker niet
de enige optie en ook voor lang niet iedereen de meest vanzelfsprekende. Sport is ook
het terrein van frustratie, teleurstelling, uitsluiting en schaamte. Je wordt er moe van en
de fysieke voordelen blijken doorgaans pas veel later en na veel inspanningen. Wie niet
is opgegroeid met de idee dat je aan die inspanningen plezier kunt beleven, heeft alle
redenen om niet te sporten.

De overheid en de olympische pleitbezorgers hebben zich ten doel gesteld meer mensen aan
het sporten te krijgen. Groupthink is een bekend sociaal proces waarbij leden van een groep de
neiging vertonen elkaars standpunten te gemakkelijk over te nemen. Als sporters en sportprofessionals
zijn we geneigd om sporten vanzelfsprekend te vinden. De 5 à 8 miljoen niet-sporters
die Nederland telt, maken echter duidelijk dat het dat niet is. Onderzoek naar niet-sporters
kan ons helpen om objectief naar sport te blijven kijken en een antwoord te vinden op de vraag
waarom de een daar wel door wordt geboeid en de ander niet.
Dr K. Breedveld
Directeur W.J.H. Mulier Instituut

Inhoud
Inleiding .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Deel 1 Verklaringen (non-)sportparticipatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1. Sporters en niet-sporters. Habitus en motieven – Ruud Stokvis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.2 De eerste sportbeoefenaren: jongens uit de elite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.3 Verbreiding over sociale klassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.4 Verbreiding naar geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.5 Verbreiding naar leeftijdscategorie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.5.1 Kinderen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.5.2 Ouderen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.6 Verbreiding over etnische groepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.7 Discussie: concurrerende organisaties en activiteiten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.8 Conclusie: patronen en motieven .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2. Een leven lang sporten? Longitudinaal onderzoek naar sport(in)activiteit
– Jeroen Scheerder en Bart Vanreusel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.2 Theoretisch kader .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.3 Onderzoeksmateriaal en -methode .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.3.1 Duiding bij de steekproefgegevens .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.3.2 Operationalisering van de actieve sportdeelname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.3.3 Beperkingen van het onderzoeksmateriaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.4.1 Sportparticipatiecarrière vanuit een retrospectieve benadering .. . . . . . . . . . . . . . . 45
2.4.2 Stabiliteit van de actieve deelname aan sport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.5 Discussie en besluit .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Inhoud
7

3. Geen tijd: smoes of realiteit? – Koen Breedveld en Stephanie Mulleneers .. . . . . . . . . . . 57
3.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.2 Bevindingen uit de literatuur .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.2.1 Belemmeringenonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.2.2 Deelname-onderzoek .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.2.3 Tijdbestedingsonderzoek .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.3 De relatie tussen tijd en sport nader bezien .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.4 De betekenis van druk zijn .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.4.1 Mannelijke niet-sporters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.4.2 Vrouwelijke niet-sporters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.4.3 Mannelijke sporters .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.4.4 Vrouwelijke sporters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.4.5 Planning en plezier als doorslaggevend .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.5 Conclusie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4. Hebben niet-sporters te weinig geld of te weinig tijd? – Stefan Késenne .. . . . . . . . . . . . . 75
4.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.2 Theoretisch kader .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
4.3 Methodologie en resultaten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.4 Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
5. Sport een stap te ver? – Remco Hoekman en Doede de Jong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.2 Achtergronden: uitkomsten eerdere studies .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.2.1 Sportvoorzieningen en sportdeelname .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.2.2 Mobiliteit en reisbereidheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
5.3 Onderzoeksopzet .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
5.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5.5 Afstandsverval curve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.6 Discussie en conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
8 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

6. Het belang van bewegen voor niet-sporters – Remko van den Dool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
6.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
6.2 Bewegen en sport onderzocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
6.3 Methodebeschrijving en verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6.3.1 Beperkingenanalyse .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
6.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
6.4.1 Sporten, wandelen, fietsen en andere beweegactiviteiten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
6.4.2 Samenhang beweegactiviteiten en persoonlijke kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
6.4.3 Beweegactiviteiten, frequentie en duur per jaar .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
6.5 Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Bijlage: Toelichting vertaling antwoorden in getalsmatige waarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7. Geen zin in sport – Agnes Elling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.2 Waarom hebben mensen ‘geen zin’? Over verschillen in attituden en motieven .. . 116
7.2.1 Attitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
7.2.2 Intrinsieke en extrinsieke motivatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
7.3 Methode .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
7.3.1 SportersMonitor 2008 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.3.2 Herhaalmeting niet-sporters (15+) 2010 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
7.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
7.4.1 Meeste niet-sporters geen uitgesproken negatieve attitudes
ten aanzien van sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
7.4.2 Hogere statusgroepen hebben vaker ‘geen zin’ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
7.4.3 Ook meeste niet-sporters met positieve sportintentie blijven inactief . . . . . . . 127
7.4.4 Een hekel aan verplichtingen, moe worden, zweten en
het ‘gedoe’ rondom sportdeelname .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
7.5 Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Inhoud
9

Deel 2 Leefwerelden specifieke groepen niet-sporters. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
8. Gewichtige zaken. Betekenisgeving aan sport, lichamelijkheid en gezondheid
door kinderen met overgewicht – Irene Degen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
8.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
8.2 Theoretische achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
8.2.1 Gezondheid, bewegen en sport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
8.2.2 Het mooie lichaam .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
8.2.3 Discipline en verantwoordelijkheid .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
8.3 Methode van onderzoek .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
8.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
8.4.1 Bewegen is belangrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
8.4.2 Slank zijn is niet altijd mooier of beter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
8.4.3 … en dik zijn is niet altijd iemands eigen schuld .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
8.5 Conclusie en aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
9. Sport en geloof: jongeren in tweestrijd – Corina van Doodewaard en Froukje Smits .147
9.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
9.2 Theoretisch kader .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
9.3 Methoden .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
9.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
9.4.1 Tussen twee werelden: sporten mag, mits verantwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
9.4.2 Gegenderde (rol)patronen in de sport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
9.4.3 Rentmeesterschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
9.5 Slotbeschouwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
10. De spanningsvolle verhouding tussen religie en sport – Dolf Pouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10.2 Historisch overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
10.2.1 Sport in katholieke kring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
10.2.2 Sport in gereformeerde kring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
10 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

10.2.3 Sport en socialistische idealen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
10.2.4 Sport na de ontzuiling .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
10.2.5 Sport in islamitische kring .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
10.3 Het sportbeleid van de rijksoverheid .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
10.3.1 Sportbeleid tussen opvoeding en welzijn (1960-1983) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
10.3.2 Doelgroepenbeleid voor een gezonde leefstijl en integratie (1983-1995) .. . . . 168
10.3.3 Sportbeleid gericht op bewegen en gezondheid (1995-2005) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
10.3.4 Tijd voor sport, drie pijlers (2005-2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
10.3.5 Resumé .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
10.4 In gesprek over religie en sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
10.4.1 Methodologische verantwoording .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
10.4.2 Veranderend mensbeeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
10.4.3 Sportbiografieën en definities van sport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
10.4.4 Onderkenning van het maatschappelijk belang .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
10.5 Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11. Informeren, motiveren en stimuleren. Onderzoek naar de ervaren
belemmeringen van niet-sportende gehandicapten – Caroline van Lindert
en Remko van den Dool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
11.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
11.2 Achtergronden en theorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
11.2.1 Handicap of beperking? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
11.2.2 Omvang van de doelgroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
11.2.3 Aantal mensen met een lichamelijke handicap .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
11.2.4 Aantal mensen met een verstandelijke handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
11.2.5 Aantal kinderen in het speciaal onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
11.2.6 Aantal mensen met een handicap in woonvoorzieningen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
11.3 Factoren die sportdeelname beïnvloeden .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
11.4 Onderzoeksmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
11.4.1 Kwantitatief onderzoek .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Inhoud
11

11.4.2 Kwalitatief onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
11.5 Omvang (non-)sportparticipatie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
11.5.1 Lichamelijk gehandicapten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
11.5.2 Verstandelijk gehandicapten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
11.5.3 Kinderen met een handicap .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
11.5.4 Sportverleden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
11.6 Stimulansen en belemmeringen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
11.6.1 Motivatie sportdeelname .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
11.6.2 Stimulans en ondersteuning .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
11.6.3 Redenen niet-sporten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
11.6.4 Adviezen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
11.7 Suggesties voor de toekomst .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
11.7.1 Interventies op persoonlijk niveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
11.7.2 Omgevingsgerichte interventies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
12. Sport is goed voor een ander. Een onderzoek naar de sportattitudes en belemmeringen
van niet-sportende 50-64-jarigen –Agnes Elling en Crissi Maasen .. . . . . . . . . . . . . 207
12.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
12.1.1 Opvattingen over sport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
12.1.2 Sportieve attitude en ervaren belemmeringen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
12.3 Methoden .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
12.4 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
12.4.1 De waarde van sport: vooral nuttig voor kinderen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
12.4.2 Sportsocialisatie en sportieve competenties .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
12.4.3 Tussen niet willen en niet kunnen: legitimeringen van niet-sporters . . . . . . . . 213
12.5 Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
12 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

Inleiding
Agnes Elling 1
Twee decennia geleden werd door verschillende onderzoekers en beleidsmakers reeds vastgesteld
dat sport was opgeschoven van een min of meer marginaal cultureel verschijnsel, tot
een maatschappelijk belangrijk fenomeen. Onder meer opgetekend als ‘versporting van de
samenleving’ (Crum 1991) als de ontwikkeling van sport tot ‘een bron van inspiratie voor de
samenleving’(vgl. Kearney 1992; Van Bottenburg en Schuyt 1996) en als ‘sport als wondermiddel’
(Knoppers 2000). Behalve dat er sprake was van een algemene popularisering van sport,
was de sportcultuur ook in rangorde van vrijetijdsbesteding ten opzichte van de ‘echte’ cultuur
(‘met een grote C’) gestegen tot een nastrevenswaardige participatievorm voor mensen uit alle
sociale lagen van de bevolking.
Het belang dat de overheid hecht aan meedoen aan sport, komt vooral voort uit de (vermeende)
grote maatschappelijke waarde in termen van gezondheid, opvoeding, binding en integratie
(zie Van Bottenburg en Schuyt 1996; Ministerie van VWS 1996; 2005). Deze sportoverstijgende
doelstellingen staan ook centraal bij de door de overheid ingestelde (doelgroepspecifieke) sportstimuleringsprogramma’s.
2 Dat de hoogconjunctuur van sport nog geenszins is verminderd,
blijkt uit het veelal buiten schot blijven van bezuinigingen op de sport door gemeenten, ondanks
een periode van forse economische recessie (zie Hoekman 2010). Sterker nog, ondanks een krimpende
begroting, ondersteunt ook het in 2010 geformeerde kabinet de eerder geformuleerde
olympische ambities en acht zij een grotere maatschappelijke sportdeelname, het leveren van
meer internationale topsportprestaties en het binnenhalen van meer grote sportevenementen tot
haar missie. Het terugdringen van het aandeel niet-sporters in de bevolking – ‘smart’ geformuleerd
als het verhogen van de nationale sportdeelname van 65 naar 75 procent (NOC*NSF 2009;
Van den Dool et al. 2008) – is een zaak van nationaal politiek belang geworden.
Met het uitbrengen van deze bundel pogen we onder meer beleidsmakers extra handvatten te
geven voor het behalen van hun gestelde sportdeelname (target) en mogelijkheden tot een doelbewuste
beïnvloeding. Daarbij gaat het ons in de eerste plaats om het vergroten van kennis en
inzicht in de processen die aan sportdeelname ten grondslag liggen. Een complexe materie die
meestal benaderd wordt vanuit de positie van de deelnemer. Minstens zo belangrijk is daarbij om
ook het perspectief van de niet-deelnemer zichtbaar te maken. Op die wijze kunnen we tevens
aanzetten tot een kritische reflectie op huidige en toekomstige beleidskeuzes en praktijkdoelen.
Sporten en niet-sporten nader belicht
De groeiende beleidsmatige aandacht voor sport heeft zich de afgelopen jaren vertaald in meer
sociaalwetenschappelijk sportonderzoek, een terrein waarop Nederland ten opzichte van
andere westerse landen lange tijd allerminst tot de voorhoede behoorde (Breedveld et al. 2010a;
Inleiding
13

2010b). Binnen het sportonderzoek is aandacht voor allerlei aspecten van sportbetrokkenheid
(deelnemers, vrijwilligers, trainers/coaches, bestuurders, (media)publiek), sportomgevingen
(takken van sport, accommodaties, openbare ruimte, evenementen) en sociale omgang en betekenisgeving
(motieven, tevredenheid, sociale identificatie, ongewenst gedrag).
Binnen dit brede palet aan (beleidsgericht) sociaalwetenschappelijk sportonderzoek blijft
de groep niet-sporters echter opvallend genoeg onderbelicht. Terwijl beleidsmakers vooral
gericht zijn op meer mensen laten sporten. Het is op zich ook niet vreemd dat het meeste sociaalwetenschappelijke
onderzoek bestaat uit het doorgronden van de motieven en meningen
van sporters, zeker als het gaat om meer kwalitatief gericht onderzoek. Het is nu eenmaal makkelijker
om mensen die wel (in een sportclub) actief zijn te benaderen (‘vindplaats’) en ze ook
bereid te vinden om te vertellen over hun sportparticipatie en de betekenissen die ze hieraan
geven (o.a. Elling 2007).
In dit boek stellen we daarom de vraag centraal waarom bepaalde mensen wel sporten,
maar anderen niet. Waarom kiezen sommige personen ervoor om – al dan niet in (georganiseerd)
groepsverband zoals een sportvereniging – sportief actief te zijn in hun vrije tijd en
anderen om zich hier verre van te houden? In plaats van te sporten gaan andere mensen liever
zingen in een koor, regelmatig naar de film of het theater of besteden hun vrije tijd bij voorkeur
lezend of televisiekijkend in huiselijke kring. Veel mensen nemen deel aan veel verschillende
vrijetijdsactiviteiten – de zogeheten ‘omnivoren’ (Peterson en Kern 1996) – terwijl anderen hun
vrije tijd veel eenzijdiger besteden en weinig hobby’s of passies naast sport hebben.
Natuurlijk is er in Nederland ook in het verleden wel enige studie verricht naar achtergronden
en ervaren belemmeringen van niet-sporters (o.a. Giljam 1988; Manders en Kropman 1982;
1987). Maar veelal bleef de kennis over niet-sporters beperkt tot de relatie met bepaalde achtergrondkenmerken,
zoals op basis van (longitudinale) sportdeelnamegegevens (o.a. Kamphuis
en Van den Dool 2008; Tiessen-Raaphorst 2010). Dit sportdeelnameonderzoek laat zien
dat ongeveer een derde van de Nederlandse bevolking niet voldoet aan de RSO-sportdeelname
norm van minimaal twaalf keer per jaar sportief actief zijn (vgl. Van den Dool et al. 2009). Wanneer
een strengere sportdeelnamenorm gehanteerd zou worden van minimaal 40 weken per
jaar actief, stijgt het aandeel niet-sporters onder volwassen niet uit boven de vijftig procent
(Tiessen-Raaphorst 2010). Een derde van de bevolking is lid van één of meer sportverenigingen
(Kamphuis en Van den Dool 2008).
Vooral onder bepaalde groepen in de samenleving is het aandeel niet-sporters relatief
hoog, zoals ouderen, lager opgeleiden, etnische minderheden, mensen met beperkingen en/
of overgewicht en homoseksuele mannen (zie ook Elling 2010a). Deze groepen zijn vaak nog
sterker ondervertegenwoordigd als het gaat om sportdeelname in georganiseerd verenigingsverband.
Onder diverse specifieke groepen met relatief veel niet-sporters is de afgelopen jaren
nader onderzoek verricht, vooral naar allochtonen en mensen met beperkingen. Het is opvallend
dat sociaaleconomische status (‘sociale klasse’) en de hieraan sterk gerelateerde aspecten
14 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

opleiding en inkomen (‘cultureel en economisch kapitaal’) vrijwel nooit zelfstandig onderwerp
van studie zijn geweest in Nederland. Ondanks dat opleiding naast leeftijd al jaren de sterkst
verklarende statistische variabele is als het gaat om sportdeelnameonderscheid (zie bijvoorbeeld
Breedveld 2006). Maar in vergelijking met andere landen is er in Nederland weinig expliciet
klassebewustzijn. Opleiding en inkomen komen overigens wel regelmatig aan de orde bij
verklaringen van de relatief geringe maatschappelijke participatie, waaronder sportdeelname,
van bijvoorbeeld ouderen en niet westerse minderheden (zie bijvoorbeeld Elling 2010a; Jehoel-
Gijsbers 2004; verschillende bijdragen in Kemper 2010).
In de bijdragen in deze bundel focussen we zowel op verschillende verklaringen voor
sportgedrag (o.a. cultuur, socialisatie, belemmeringen als tijd of geld) als op betekenisgeving
aan sport en redenen voor non-participatie van specifieke groepen niet-sporters (o.a. door
ouderen, gehandicapten en reformatorische jeugd).
Ontwikkelingen in sportstimuleringsbeleid
Zoals zojuist gesteld, is de beleidsmatige aandacht voor sport enorm gegroeid en daarmee
ook de financiële bestedingen voor sportstimuleringsprojecten en campagnes. Aanvankelijk
gebeurde dit, net als in andere (West-Europese) landen primair vanuit een beleid gericht op
het vergroten van kansen voor sociaal zwakkere groepen in de samenleving, het zogenoemde
Sport voor allen-beleid (o.a. Council of Europe 1975; Crum en De Leeuw 1974; De Knop et
al. 2002; Hylton en Totten 2001). Dit Sport voor allen-beleid is gericht op het streven dat in
principe iedere inwoner de kans moeten hebben naar eigen wensen en mogelijkheden aan
sportactiviteiten deel te nemen. Daarbij gaat het zowel om het stimuleren van sportdeelname
in brede zin als om het vergroten van de structurele en culturele toegankelijkheid van sportverenigingen,
de traditionele en nog steeds meest dominante organisatievorm in Nederland,
alsook in enkele ons omringende landen. Uitsluiting op basis van factoren als leeftijd, sekse,
etniciteit, fysieke beperking en/of seksuele voorkeur dient te worden bestreden. Een dergelijk
gelijkekansenbeleid vinden we ook terug in de breedtesportnota Ruimte voor ontwikkeling
van NOC*NSF uit 1997: “dat iedere inwoner van Nederland in elke fase van zijn of haar leven,
naar eigen voorkeur en op grond van zelf gekozen beweegredenen aan sport en bewegingsactiviteiten
van goede kwaliteit kan deelnamen, dan wel daarbij betrokken kan zijn.” (p. 19).
Het gelijkekansenbeleid gericht op stimulering van actieve sportdeelname onder ‘achterblijvende’
groepen heeft de afgelopen jaren haar vruchten afgeworpen. Diverse traditionele verschillen
in algemene sportdeelname – rijke mensen sporten meer dan arme, mannen sporten
meer dan vrouwen, jonge mensen sporten meer dan oudere – zijn deels genivelleerd in de
laatste decennia (Breedveld 2006; Kamphuis en Van den Dool 2008). Deze democratisering van
sportdeelname is ten dele te danken aan het toegankelijker zijn van de verenigingssport, maar
daarnaast ook aan een sterke toename van andere mogelijkheden om te sporten (trimbanen,
Inleiding
15

fitnesscentra, bedrijfssport, buurtsport, et cetera; o.a. Crum 1991) en een verbreding van het
traditionele sportbegrip (meer spel- en bewegingsactiviteiten behoren tot het domein ‘sport’,
o.a. Steenbergen 2001).
Niettemin blijven bepaalde hardnekkige sociale verschillen in sportdeelname – zoals naar
leeftijd, opleidingsniveau, etniciteit en beperkingen – bestaan. Dit roept de vraag op of achterstanden
niet voldoende effectief bestreden worden, of dat de grenzen van de groei langzaamaan
zijn bereikt en of huidige groepen niet-sporters nog wel over te halen zijn. Moeten
en willen oudere mensen of mensen met beperkingen wel evenveel sporten als jongere generaties
dan wel mensen zonder beperkingen? Deze overwegingen verwijzen tevens naar het
belang van kritische reflectie op (impliciete) normstelling van gedrag en opvattingen over het
‘goede leven’ van bepaalde dominante maatschappelijke groepen voor iedereen (vgl. Mossink
en Nederland 1993; Zijderveld 1993).
De laatste jaren signaleren we accentverschuivingen in het sportstimuleringsbeleid van de
overheid. In het verleden stond het stimuleren van breedtesport en vormen van sportieve
recreatie vanuit gezondheids- en welzijnsoverwegingen centraal (bijvoorbeeld Ministerie
van VWS 1994). Langzaam kwam er ook meer aandacht voor ondervertegenwoordiging van
bepaalde groepen (zoals allochtone jeugd) in verenigingsverband, onder meer in relatie tot
socialecohesievraagstukken (Ministerie van VWS 2005). Er is meer nadruk op de vereniging
komen te liggen als meest gewenste sociale context voor sportdeelname.
Daarmee samenhangend vond een accentverschuiving plaats van een inclusief Sport voor
allen-beleid tot olympisch sportbeleid, gericht op ‘Nederland sportland’, waarin normatieve
groei van de sportdeelname wordt nagestreefd en een verdere ‘versporting’ van de samenleving
(meer olympische medailles, internationale sportevenementen en media-aandacht).
De inclusiviteitsgedachte ten aanzien van participatie is net als ten tijde van het Sport
voor allen-beleid een belangrijk element van het olympische sportbeleid. Maar waar de Sport
voor allen-beleidsvisie meer uitgaat van het wegnemen van belemmeringen van bepaalde
groepen, is algehele groei van sportdeelname de centrale gedachte van het hedendaagse
sportbeleid. Vanuit beide beleidskaders worden niet-sporters gestimuleerd tot sportparticipatie.
Maar het nastreven van groei in de nationale sportdeelname van 65 naar 75 procent,
is een fundamenteel andere benadering dan iedereen de kans willen geven aan sport deel te
nemen. 3
Persoonlijke keuze of sociaal bepaald?
Op basis van (inter)nationaal onderzoek is inmiddels heel wat bekend over waarom bepaalde
mensen regelmatig deelnemen aan sportactiviteiten en anderen niet of nauwelijks. Vrijetijdsgedrag
zoals sportdeelname wordt bepaald door diverse met elkaar interacterende persoonlijke,
sociale en omgevingsfactoren (o.a. Breedveld 2006; Casey et al. 2009; Crawford et al. 1991;
16 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

Curtis et al. 1999; Dishman 1994; Elling en Claringbould 2005; Humbert et al. 2006; Kay 2006;
Scheerder et al. 2002; Skille 2005; Stempel 2005).
Oorzaken voor verschillen in sportdeelname tussen groepen worden in deze studies onder
meer gezocht en gevonden in verschillen in persoonlijke attituden, (fysiek) zelfvertrouwen,
ervaren (structurele) belemmeringen (tijd, geld, gezondheid), alsmede in de beschikbaarheid
en toegankelijkheid van het sportaanbod in de omgeving (accommodaties en/of sportclubs).
Zowel deze persoons- als aanbodsgerelateerde aspecten zijn bovendien sterk gerelateerd aan
sociaal-culturele leefwereldverschillen tussen specifieke sociale groepen, onder meer naar
gender, sociale klasse en etniciteit. Verschillende onderzoekers (o.a. Breedveld 2006; Curtis et
al. 1999; Scheerder et al. 2002) hebben bovendien laten zien dat sportgedrag van de ouders en
sportdeelname in de jeugd belangrijke zelfstandige voorspellers zijn van toekomstig sportgedrag.
Naast klassespecifieke intergenerationele overdracht van ‘sportief kapitaal’(vgl. Bourdieu
1978) kunnen kinderen ook zelfstandig via school en ‘op straat’ voldoende intrinsieke
motivatie ontwikkelen om een bepaalde activiteit te beoefenen. Zodat het onderdeel worden
van iemands leefstijl (‘habitus’) of zelfs identiteit.
Afhankelijk van de wetenschapsdiscipline en theoretische positie van waaruit factoren voor
(non-)participatie worden onderzocht, staan verschillende meer subjectivistische dan wel
objectivistische dimensies centraal in verklaringsmodellen van (sport)gedrag (o.a. McGannon
en Mauws 2002).
Vanuit de (traditionele) psychologie ligt het accent veelal op individuele verschillen in attituden
en mogelijkheden. Specifiek gedrag wordt gezien als uitkomst van – al dan niet bewuste
– cognitieve overwegingen. Hoewel de meeste hedendaagse cognitieve gedragsmodellen
– zoals de Theory of planned behaviour (Ajzen 2002) – uitgaan van interacties tussen persoonskenmerken,
omgeving en gedrag, ligt de focus uiteindelijk op (vrije) individuele keuzes.
Vanuit de (traditionele) sociologie wordt vooral gekeken naar verschillen in sociale statusposities
zoals cultureel, economisch en sociaal kapitaal (o.a. Bourdieu 1984). Verklaringen voor
verschillende culturele ‘smaken’ en gedragspatronen worden vooral gezocht en gevonden in
socialisatieprocessen en processen van sociale in/uitsluiting (wie mag meedoen?). Sociale statuskenmerken
zoals opleiding en geslacht blijken vaak belangrijke gedragsdeterminanten, ook
wanneer mensen denken zelfstandige keuzes te maken. Sommige sociologen zien in de vandaag
de dag veelvuldig benadrukte zelfbeschikking van personen als uiting van individualisering
dan ook eerder een soort ‘vals bewustzijn’: ‘…hoe komt het toch dat die actoren die schijnbaar
zulke eigenzinnige, persoonlijke, originele keuzen maken, op het einde van de dag, op het
einde van hun leven, of op het moment dat toevallig de socioloog langskomt, zulke vertrouwde,
gekende voorspelbare en voorspelde, conventionele patronen van doen, denken en voelen hebben
gereproduceerd?’ (Elchardus 2004: 210; Duyvendak en Hurenkamp 2004: 217). Elchardus
stelt echter evenzeer dat de twee benaderingen die vaak haaks op elkaar lijken te staan, de ene
met aandacht voor beleving van het keuzeproces, de andere met aandacht voor de geaggregeerde
uitkomst van dergelijke processen, wel degelijk met elkaar verenigbaar zijn. En elkaar
Inleiding
17

misschien wel veronderstellen. Zo nemen meer sociaalecologische, post-structuralistische en
ethnomethodologische benaderingen veelal een theoretische tussenpositie in en zien gedrag
noch als voornamelijk sociaal-gedetermineerd dan wel grotendeels zelfbepalend (McGannon
en Mauws 2002). Machtsuitoefening gebeurt daarbij ook niet louter door een onderdrukkende
elitegroep over een slachtoffergroep die wordt uitgesloten (bijvoorbeeld van sportdeelname).
Het is eerder een (Foucaultiaans) diffuus en interactief proces waarbij ongelijke verhoudingen
continu worden uitgedaagd en ge(re)construeerd. Sportgedrag kan daarbij worden opgevat als
uitkomst van een zekere mate van handelingsvrijheid (agency) van actoren om eigen keuzes te
maken binnen begrenzende maatschappelijke en subculturele vertogen en instituties (structure)
zoals Giddens (1987) betoogt. Deze studies verklaren meestal niet ‘de’ sportdeelname,
maar zoomen in op specifieke groepen (o.a. Casey et al. 2009; Kay 2006; Elling 2010b).
In tegenstelling tot meer traditionele psychologische en sociologische benaderingen, kiezen
onderzoekers die zich veelal op het snijvlak van (sociale) psychologie en sociologie bevinden,
bovendien vaker voor kwalitatieve dataverzameling en analyse. Daarbij is meer aandacht
voor sociaalpersoonlijke betekenisgeving en leefwereldposities in plaats van alleen voor harde
cijfers over de mate van verklaarde variantie. Helaas bestaan er nog weinig benaderingen
waarin kwantitatieve verklarende modellen samengaan met meer betekenisgevende leefwereldstudies.
Gelijke kansen?
Ondanks blijvende verschillen in maatschappelijke statusposities en sociale leefwerelden
wordt het leven van Nederlandse (en andere Westerse) burgers tegenwoordig minder sterk dan
vroeger gereguleerd en belemmerd door (traditionele) identiteiten en instituties zoals klasse,
religie, sekse, familie en kerk (o.a. Beck en Beck-Gersheim 2002). Bauman (2000) spreekt van
een verschuiving van een tijdperk van solid naar liquid modernity, waarin individuen worden
uitgedaagd zelf hun leven vorm te geven en verantwoordelijkheid te nemen en minder voorgeprogrammeerd
is via vormende, beschermende en controlerende instituties. In huidige
moderne samenlevingen hebben mensen in principe meer vrijheden en meer gelijke kansen en
mogelijkheden om hun talenten te ontplooien en ambities te verwezenlijken, ongeacht sekse,
of etnisch-culturele achtergrond. Processen van democratisering en individualisering zijn ook
zeker zichtbaar ten aanzien van (verenigings)sportdeelname (Scheerder en Breedveld 2004).
Van traditionele expliciete (discursieve) uitsluitingsmechanismen van sportdeelname is dan
ook vrijwel geen sprake meer (Elling en Claringbould 2005). 4 Waar geslacht in het verleden een
belangrijke voorspeller was van sportgedrag in het algemeen, bestaat er in Nederland inmiddels
geen verschil meer in de algemene sportdeelname van mannen en vrouwen (Kamphuis en
Van den Dool 2008). 5
Gezien de enorme variëteit aan mogelijkheden lijkt er voor iedere burger die zou willen
sporten, tegenwoordig wel een mouw aan te passen. Expliciete uitsluiting van verenigings-
18 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

deelname – zoals vroeger regelmatig gebeurde door middel van ballotagecommissies of het
gewoon weigeren van vrouwen – lijkt nauwelijks meer voor te komen. Wanneer de kosten om
in verenigings- of in sportschoolverband te sporten te hoog zijn, of wanneer er geen (passende)
sportvereniging in de buurt is, bestaan er diverse alternatieven zoals een goedkoop dan wel
gratis gemeentelijk sportaanbod of sporten in de openbare ruimte. Deze toegenomen democratiserende
keuzemogelijkheden bieden niettemin niet iedereen gelijke kansen.
De toegankelijkheid van ‘de’ sport als geheel neemt weliswaar toe, maar mensen met verschillende
maatschappelijke posities en achtergronden (naar sekse, etniciteit, leeftijd, opleiding,
beperking, seksuele voorkeur) voelen zich in de wereld van de sport niet altijd even ‘thuis’ en
zijn evenmin allemaal even ‘welkom’ (o.a. Elling 2007).
Hedendaagse sportorganisaties staan veelal ‘open voor iedereen’, zonder dat ze echter
speciale aandacht willen besteden aan specifieke wensen en voorkeuren. De evaluatie van
het programma ‘Meedoen Alle Jeugd door Sport’ (Hoekman et al. 2011) laat onder meer zien
dat allochtone jeugdleden enerzijds even welkom zijn als autochtone, maar anderzijds veel
sportorganisaties niet bereid zijn tot veel specifieke investeringen (bijvoorbeeld apart aanbod
voor islamitische meisjes). Wanneer het sportstimuleringsbeleid meer gericht is op algemene
groei dan op het creëren van gelijke kansen, zal dit in de toekomst mogelijk leiden tot toenemende
ongelijkheid in plaats van afnemende participatieverschillen. Vooral minderheidsgroepen
waarbij zonder veel inspanning niet veel ‘winst’ c.q. ledengroei te behalen valt – zoals
mensen met een handicap, islamitische meisjes en vrouwen, homoseksuele mannen – zullen
bij snelle kosten-batenanalyses niet zo vlug als nieuwe ‘groeimarkten’ worden gezien.
Ook vanuit de overheid wordt sportdeelname vandaag de dag in toenemende mate als een
vorm van ‘goed leven’ beschouwd, waarvoor mensen individuele verantwoordelijkheid dragen
(o.a. Knoppers 2000). Zoals reeds vermeld richt het sportstimuleringsbeleid zich minder dan in
het verleden op het creëren en bevorderen van gelijke kansen, maar vooral op groei van sportdeelname
(als middel tot onder meer bevordering van de volksgezondheid en sociale cohesie).
Specifiek doelgroepenbeleid en erkenning van ‘verschil’ is passé in het huidige streven naar
vergroting van de sportdeelname. Ook Fraser (2001) wil erkenning van specifieke collectieve
identiteiten (zoals ‘moslims’) vermijden, maar pleit voor erkenning op basis van sociale status.
Maar naast een beroep op eigen verantwoordelijkheden, ligt haar vertrekpunt tevens bij
het beginsel van rechtvaardigheid. Voor de sportwereld zou dit betekenen dat vanuit kennis
over verschillen in sportdeelname tussen groepen, vragen worden gesteld over gelijke kansen
en mogelijkheden (erkenning van verschillende statusposities). Zo zou bijvoorbeeld een apart
zwemuur voor vrouwen tegemoet kunnen komen aan het bevorderen van kansengelijkheid in
sportdeelname voor islamitische meisjes en vrouwen. Het realiseren van een apart zwemuur
voor bijvoorbeeld auteurs van literaire boeken is vanuit dit erkenningsmodel niet direct wenselijk,
ook al ligt de sportdeelname onder literair auteurs mogelijk beduidend lager dan gemiddeld.
Voor deze groep geldt slechts een beroep op de eigen verantwoordelijkheid om sport voor
henzelf al dan niet te beschouwen als nastrevenswaardige vorm van ‘goed leven’.
Inleiding
19

Eerdergenoemde overwegingen over wat sport is, welke groepen meer sporten dan anderen en
waarom, ontwikkelingen in het sportstimuleringsbeleid, in hoeverre sportgedrag uiting is van
zelfbeschikking en/of sociale determinantie en in welke mate verschillende sociale groepen
gelijke kansen hebben om ‘mee te doen’ zijn de thema’s van deze bundel.
Een leidraad
In de hoofdstukken in het eerste deel van dit boek wordt stilgestaan bij afzonderlijke factoren
die van invloed zijn op sportdeelname. ‘Geen tijd’ en ‘ niet leuk’ zijn de meest genoemde
redenen van mensen om niet te sporten. Maar in hoeverre ervaren objectief ‘drukker’
bezette mensen (bijvoorbeeld fulltime werkende mensen met verzorgingstaken) ‘geen tijd’
daadwerkelijk als grotere belemmering dan minder drukke groepen? En waarom vinden
bepaalde (groepen) mensen sport leuker dan anderen? Komt dat doordat ze er niet van huis
uit in gesocialiseerd zijn, er niet goed in zijn en/of vervelende ervaringen hebben opgedaan?
En in welke mate spelen inkomen en de kosten van sportdeelname een rol in de verklaring
van verschillende soorten sportgedrag? Of de nabijheid en toegankelijkheid van het sportaanbod?
In de hoofdstukken van het tweede deel gaat het meer om de betekenisgeving aan sportgedrag
en argumenten voor non-participatie van niet-sporters vanuit specifieke leefwerelden.
Welke betekenissen verlenen zij aan sport, hoe verhouden zij zich ten opzichte van de dominante
vertogen over sport en welke stimulansen en belemmeringen ervaren zij? Hierbij staan
een aantal ‘bekende groepen’ met relatief veel niet-sporters zoals ouderen en gehandicapten
centraal, maar ook een aantal andere specifieke sociale leefwerelden zoals die van ‘dikke kinderen’
en reformatorische jongeren.
In beide delen bekijken de auteurs zowel vanuit de bestaande literatuur als door middel
van empirische toetsing in hoeverre er ondersteuning bestaat voor de diverse verklaringen
voor sportdeelname in het algemeen en voor bepaalde groepen in het bijzonder. Ook staan
verschillende auteurs stil bij de wijze waarop ervaren belemmeringen mogelijk samenhangen
met de opvattingen van (specifieke groepen) mensen over sport en eerder opgedane sportervaringen.
Ruud Stokvis betoogt dat socialestatuskenmerken als leeftijd, geslacht, etniciteit en sociale
klasse de belangrijkste voorspellers zijn om verschillen in sportgedrag vanuit cultuursociologisch
perspectief te verklaren. Hij werpt tevens de ‘speelse’ vraag op in hoeverre een beperkte sportieve
aanleg vooral onder de culturele elite de belangrijkste bron is van antisportsentimenten.
Jeroen Scheerder en Bart Vanreusel bevragen in hun bijdrage de consistentie van sportgedrag
in de levensloop. Met de gepresenteerde data illustreren zij het ‘jong geleerd, oud
gedaan’ adagium, maar tonen zij tevens dat de voorspellende waarde gegenderd is en uiteindelijk
ook de meeste jeugdsporters in de midlifeperiode afhaken.
20 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

Koen Breedveld en Stephanie Mulleneers laten zien dat de tijdsfactor wel degelijk van
invloed is op verschillen in sportgedrag, maar dat deze invloed niet eenduidig en soms paradoxaal
van aard is. Zij zien ‘tijd’ vooral ook als een legitiem en betekenisvol argument in een
‘te drukke’ samenleving.
Stefan Késenne betoogt dat de prijselasticiteit van sportdeelname beperkt is, oftewel dat
een gebrek aan geld ‘sec’ nauwelijks een sterk verklarende factor is voor non-participatie, maar
dat vooral tijd ook kostbaar is. Hij legt tevens bloot dat er nog betrekkelijk weinig gefundeerd
onderzoek is verricht naar de invloed van het goedkoper of duurder worden van het sportaanbod
op de deelname.
Remco Hoekman en Doede de Jong laten zien dat Nederlanders niet verlegen zitten om
sportvoorzieningen ‘om de hoek’. Zij betogen dat feitelijke fysieke afstand slechts een beperkte
voorspellende waarde heeft voor algemeen sportgedrag, maar vooral betekenis krijgt vanuit de
dimensies mobiliteit en ervaren sociale afstand.
Remko van den Dool analyseert de relatie tussen sport- en beweeggedrag en concludeert
dat sporters vooral meer bewegen vanwege hun sportgedrag. Niet-sporters compenseren een
groot deel van hun non-sportdeelname door ander recreatief beweeggedrag.
Agnes Elling stelt dat veel niet-sporters niet alleen bepaalde belemmeringen ervaren,
maar vooral ook over een geringe intrinsieke sportmotivatie beschikken. Zij illustreert met
cijfers en citaten dat niet-sporters vaak niet meer voldoende ‘zin’ hebben in sport en hun vrije
tijd liever besteden aan andere (bewegings)activiteiten.
Irene Degen gaat in haar hoofdstuk over ‘dikke kinderen’ in op de verwevenheid van een
positief maatschappelijk vertoog over sportparticipatie, met normatieve lichaamsbeelden ten
aanzien van slankheid en schoonheid. Ook staat zij stil bij betekenisgeving aan eigen verantwoordelijkheid
en ervaringen van schaamte.
Corine Doodewaard en Froukje Smits beschrijven de spanningsvolle verhouding van
jongeren van reformatorische gezindte ten aanzien van sport. Op zeer inzichtgevende wijze
brengen zij de culturele overdracht van principes als het ‘rentmeesterschap’ in beeld alsook
de pogingen van de jongeren om te ontsnappen aan beknellende – gegenderde – religieuze
normen die sportdeelname verbieden of belemmeren.
Dolf Pouw geeft een inkijkje in religieuze beschouwingen met betrekking tot sportdeelname
en tekent zowel de opwaardering van sport onder predikanten en priesters op, als een
blijvende afwijzing van ‘sportverdwazing’ als strijdig met religieuze principes.
Carolien van Lindert en Remko van den Dool tonen de diversiteit in de mate van ‘achterstand’
in sportgedrag van mensen met uiteenlopende beperkingen. Ook komt de ‘dubbele’ werking
van meervoudige lagerestatusposities, zoals de samenhang met gender en sociaaleconomische status
naar voren als specifieke belemmeringen ten aanzien van eigen effectiviteit en mobiliteit.
Agnes Elling en Crissi Maassen betogen dat veel niet-sportende jonge ouderen weliswaar
een of meerdere ‘niet kunnen’-belemmeringen ervaren zoals fysieke gebreken, maar
tevens beperkt gemotiveerd zijn om (nog) sportactief te zijn. Naast enkele sporthaters, vinden
de meeste 50-65-jarigen sport vooral goed voor anderen.
Inleiding
21

Sportdeelname verklaard?
De hoofdstukken die inzoomen op specifieke verklaringen in het eerste deel en de leefwereld
gerichte hoofdstukken in het tweede deel, laten zien dat sportgedrag door veel verschillende
en op elkaar inwerkende persoonlijke en sociaal-maatschappelijke factoren wordt beïnvloed.
Zingeving aan sport én daadwerkelijke sportdeelname krijgen gestalte door brede maatschappelijke
ontwikkelingen, socialisatieprocessen op mesoniveau (o.a. gezin, school, kerk) en persoonlijke
competenties en levensbiografieën.
Een centraal issue dat aan de orde komt is de afhankelijke relatie tussen ervaren belemmeringen
als tijd en geld en de persoonlijke prioritering van sportdeelname. Mensen uit sociaal
zwakkere maatschappelijke posities hebben over het algemeen minder sportief kapitaal en
ervaren meer belemmeringen. Hogere socialestatusgroepen kiezen vaker vrijwillig om niet
(meer) deel te nemen. De gevonden resultaten laten zien dat culturele reproductie van sport
van groot belang is voor sportgedrag en de keuzevrijheid relatief beperkt is. De uitkomsten van
verschillende studies tonen evenwel dat mensen wel degelijk eigen keuzes maken, soms tegen
de stroom in. Dan wel sporten mensen ondanks een sportontmoedigende omgeving, of weigeren
niet-sporters te bezwijken voor een toenemende maatschappelijk druk om te gaan sporten.
Tevens herkennen we een (toegenomen) positieve sportattitude onder de meeste niet-sporters
en het gevoel zich als niet-sporter meer te moeten verantwoorden voor hun non-participatie.
De resultaten die hier gepresenteerd zijn, laten zien dat verdere groei van het aandeel
sporters onder de bevolking zeker mogelijk is, maar ook dat de rek er wel langzamerhand
uit raakt. Dat betekent dat de effectiviteit van algemene sportstimuleringsstrategieën steeds
geringer wordt. En tegelijkertijd de uitdaging groter om specifieke groepen niet-sporters maatgericht
te beïnvloeden, door zowel in te zetten op het vergroten van sportieve effectiviteit en de
daarmee samenhangende intrinsieke motivatie, als ook op het verder reduceren van materiële
belemmeringen, door een nóg diverser, laagdrempeliger en flexibeler sportaanbod.
Over de auteur
Agnes Elling is als manager onderzoek en publieke taken werkzaam bij het W.J.H. Mulier Instituut,
centrum voor sociaalwetenschappelijk sportonderzoek te Den Bosch.
Noten
1. Met dank aan Fons Kemper en Koen Breedveld voor het adviserend meelezen. Op deze
plaats dank ik tevens Arko Sports Media voor de prettige samenwerking in de totstandkoming
van deze bundel en in het bijzonder Karlijn de Jonge voor haar zeer consciëntieuze
eindredactionele werkzaamheden.
2. Zoals Jeugd in Beweging (1996-1999), de Breedtesportimpuls (1999-2004), het Nationaal
Actieplan Sport & Bewegen (2008-2014) en Meedoen Alle Jeugd door Sport (2006-2010).
22 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

3. Een vergelijkbare ontwikkeling is herkenbaar met betrekking tot talentontwikkeling.
Waar ondersteuning van talenten in de sport de centrale gedachte was van het ‘oude’
beleid, staat talentontwikkeling vandaag de dag vooral in het teken van het nastreven van
de top tien ambitie.
4. Discursief verwijst naar een algemeen gangbare betekenisverlening of publiek vertoog
zoals sport als ‘jong-menselijke activiteit’ (Rijsdorp 1966) of ‘mannelijk’ (Elling 2002),
waardoor discursieve uitsluiting plaats vond van respectievelijk ouderen en vrouwen.
5. Overeenkomsten in algemene sportparticipatiegraad kunnen echter samengaan met sociale
in- en uitsluitingsmechanismen in specifieke organisatievormen en/of takken van
sport (zie o.a. Elling 2002; 2007).
Literatuur
• Ajzen, I. (2002), ‘Perceived behavioral control, self-efficacy, locus of control, and the theory
of planned behavior’. In: Journal of Applied Social Psychology, 32: 665-683.
• Bauman, Z. (2000), Liquid Modernity. Polity press, Cambridge.
• Beck, U. & E. Beck-Gersheim (2002), Individualization: Institutionalized individualism and its
social and political consequences. Sage, Londen.
• Bottenburg, M. van & K. Schuyt (1996), De maatschappelijke betekenis van sport. NOC*NSF, Arnhem.
• Bottenburg, M. van & S. Smit (2000), Richtlijnen Sportdeelname Onderzoek (RSO). Definitief
basis en startdocument. Diopter, Den Bosch.
• Bourdieu, P. (1978), ‘Sport and social class’. In: Social Science Information, 17(6): 819-840.
• Bourdieu, P. (1984), Distinction. A social critique of the judgement of taste. Harvard University
Press, Cambridge.
• Breedveld, K. (2006), Verschillen in sportdeelname. In: K. Breedveld & A. Tiessen-Raaphorst
(red.), Rapportage Sport 2006 (p. 299-321). Sociaal & Cultureel Planbureau, Den Haag.
• Breedveld, K., M. de Jong, E. Boers & J. Steenbergen (2010a), Sportonderzoek in beeld. W.J.H.
Mulier Instituut/Kennispraktijk, Den Bosch/Nijmegen.
• Breedveld, K., G. Molleman, F. Smits & N. Reijgersberg (2010b), Kennisagenda Sport 2011-
2016. W.J.H. Mulier Instituut/ZonMw, Den Bosch/Den Haag.
• Casey, M.M., R.M. Eima, W.R. Payne &J.T. Harvey (2009), ‘Using a socioecological
approach to examine participation in sport and physical activity among rural adolescent
girls’. In: Qualitative Health Research, 19(7): 881-893.
• Council of Europe (1975), The European Sport for All Charter. Council of Europe/Committee
for the Development of Sport, Strasbourg.
• Crawford, D.W., E.L. Jackson & G. Godbey (1991), ‘A hierarchical model of leisure constraints’.
In: Leisure Sciences, 13: 309-320.
• Crum, B. (1991), Over versporting van de samenleving. Reflec ties over bewegingsculturele ontwikkelingen
met het oog op sportbeleid. Ministerie van WVC, Rijswijk.
Inleiding
23

• Crum, B.J. & F. de Leeuw (1974), Keerpunt in sport. Kluwer, Deventer.
• Curtis, J., W. McTeer & P. White (1999), ‘Exploring the effects of school age sporting experiences
for participation in later life’. In: Sociology of Sport Journal, 16(4): 348-365.
• De Knop, P. R. Renson, M. Taks & B. Vanreusel (2002), ‘Sport voor allen’. In: P. de Knop,
B. Vanreusel & J. Scheerder (red.), Sportsociologie. Het spel en de spelers (p. 204-220). Elsevier
Gezondheidszorg, Maarssen.
• Dishman, R.K. (ed.)(1994), Advances in exercise adherence. Human Kinetics, Champaign, Ill.
• Dool, R. van den, R. van der Meulen & K. Breedveld (2008), Van 65 naar 75. Bouwstenen voor
een beleid gericht op een hogere sportdeelname. W.J.H. Mulier Instituut, Den Bosch.
• Dool, R. van den, A. Elling & R. Hoekman (2009), SportersMonitor 2008. Een beschrijving
van actuele sportissues. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.
• Duyvendak, J.W. & M. Hurenkamp (2004), ‘Kiezen voor de kudde’. In: J.W. Duyvendak &
M. Hurenkamp (red.), Kiezen voor de kudde (p. 213-222). Van Gennep, Amsterdam.
• Elchardus, M. (2004), ‘Autonome volgzaamheid’. In: J.W. Duyvendak & M. Hurenkamp
(red.), Kiezen voor de kudde (p. 205-212). Van Gennep, Amsterdam.
• Elling, A. (2002), Ze zijn er [niet] voor gebouwd. In- en uitsluiting in de sport naar sekse en etniciteit.
W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.
• Elling, A. & I. Claringbould (2005), ‘Inclusionary and exclusionary mechanisms in the Dutch
sports landscape: who can and wants to belong?’ In: Sociology of Sport Journal, 22(4): 498-515.
• Elling, A. (2007), Het voordeel van thuis spelen. Sociale betekenissen en in- en uitsluitingsmechanismen
in sportloopbanen. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.
• Elling, A. (2010a), Niet-sporters: achtergronden en opvattingen. Aanvullende rapportage
Sporters Monitor 2008. W.J.H. Mulier instituut, Den Bosch.
• Elling, A. (2010b), Buitengewoon grensoverschrijdend. Sportervaringen van transseksuele mannen
en vrouwen. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.
• Fraser, N. (2001), ‘Recognition without Ethics?’ In: Theory , Culture & Society, 18(2-3): 21-42.
• Giljam, M.J. (1988), Sportgedrag en levensloop. Een kwalitatief onderzoek naar achtergronden
van sportdeelname in de gemeente Rotterdam. Giordano Bruno, Culemborg.
• Hoekman, R. (2010), Recessiepeiling gemeenten 2010. Doorwerking economische recessie op
gemeentelijk sportbudget. W.J.H. Mulier Instituut, Den Bosch.
• Hoekman, R., A. Elling, J.W. van der Roest & F. van Rens (2011), Opbrengsten van Meedoen.
Eindevaluatie programma Meedoen Alle Jeugd door Sport. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports
Media, Den Bosch/Nieuwegein.
• Humbert, M.L., K.E. Chad, K.S. Spink, N. Muhajarine, K. Anderson, M. Bruner,
T.M. Girolami, P. Odnokon & C.R. Gryba (2006), ‘Factors that infuence physical activity
participation among high- and low-SES youth’. In: Qualitative Health Research, 16: 467-483.
• Hylton, K. & M. Totten (2001), Developing ‘Sport for All’? Addressing inequality in sport.
In: K. Hylton, P. Bramham, D. Jackson & M. Nesti (eds.), Sports development: Policy, process
and practice (p. 37-65). Routledge, Londen.
24 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’

• Jehoel-Gijsbers, G. (2004), Sociale uitsluiting in Nederland. Sociaal en Cultureel Planbureau,
Den Haag.
• Kamphuis, K. & R. van den Dool (2008), ‘Sportdeelname’. In: K. Breedveld, C. Kamphuis
& A. Tiessen-Raaphorst (red.), Rapportage Sport 2008 (p. 74-101). Sociaal en Cultureel
Planbureau/W.J.H. Mulier Instituut, Den Haag/Den Bosch.
• Kay, T. (2006), ‘Daugthers of Islam. Family influences on muslim young women’participation
in sport’. In: International Review for the Sociology of sport, 41(3): 357-373.
• Kearney, A.T. (1992), Sport als bron van inspiratie voor onze samenleving. A.T. Kearney,
Amsterdam.
• Kemper, F. (red.)(2010), Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport. Nederlands
Instituut voor Sport en Bewegen, Bennekom.
• Knoppers, A. (2000), Wat brengt sport teweeg? Oratie Universiteit Utrecht. Jan Luiting Fonds, Zeist.
• Manders, Th. & J. Kropman (1982), Sportbeoefening: drempels en stimulansen? Instituut voor
Toegepaste Sociologie, Nijmegen.
• Manders, Th. & Kropman, J. (1987), Sport: ontwikkelingen en kosten. Instituut voor Toegepaste
Sociologie, Nijmegen.
• McGannon, K.R. & M.K. Mauws (2002), ‘Exploring the exercise adherence problem: an
integration of ethnomethodological and poststructural perspectives’. In: Sociology of Sport
Journal, 19: 67-89.
• Ministerie van VWS (1994), Naar eigen vermogen. Welzijnsnota ’95-’98. Sdu, Den Haag.
• Ministerie van VWS (1996), Wat sport beweegt. Contouren en speerpunten voor het beleid van de
rijksoverheid. Sdu, Den Haag.
• Ministerie van VWS (2005), Tijd voor sport. Sdu, Den Haag.
• Mossink, M. & T. Nederland (1993), Beeldvorming in beleid: Een analyse van vrouwelijkheid en
mannelijkheid in beleidsstukken van de rijksoverheid. VUGA, Amsterdam.
• NOC*NSF (1997), Ruimte voor ontwikkeling. NOC*NSF, Arnhem.
• NOC*NSF (2009), Olympisch Plan 2028. Heel Nederland naar Olympisch niveau. Plan van aanpak
op hoofdlijnen. NOC*NSF, Arnhem.
• Peterson, R.A. & R.M. Kern (1996), ‘Changing highbrow tast: from snob to omnivore’. In:
American Sociological Review, 61(5): 900-907.
• Rijsdorp, K. (1966), Sport als jong-menselijke activiteit. Stichting Jan Luiting Fonds, Utrecht.
• Scheerder, J., B. Vanreusel, M. Taks & R. Renson (2002), ‘Social sports stratification in
Flanders 1969-1999. Intergenerational reproduction of social inequalities?’ In: International
Review for The Sociology of Sport, 37, 219-245.
• Scheerder, J. & K. Breedveld (2004), ‘Incomplete democratization and signs of individualization.
An analysis of trends and differences in sports participation in the Low Countries’.
In: European Journal for Sport and Society, 1(2): 115-134.
• Skille, E.A. (2005), ‘Individual or cultural reproduction’. In: International Review for the
Sociology of Sport, 40(3): 307-320.
• Steenbergen, J. (2001), Redelijk twisten over sport. NOC*NSF, Arnhem.
Inleiding
25

• Stempel, C. (2005), ‘Adult participation sports as cultural capital’. In: International Review
for the Sociology of Sport, 40(4), 411-432.
• Tiessen-Raaphorst, A. (2010), ‘Sportdeelname’. In: A. Tiessen-Raaphorst, D. Verbeek, J. de
Haan & K. Breedveld (red.), Sport een leven lang, Rapportage Sport 2010 (p. 47-68). Sociaal en
Cultureel Planbureau, Den Haag.
• Zijderveld, A.C. (1993), ‘Het culturele palimpsest. Over de bronnen van onze waarden en
normen’. In: Justitiële Verkenningen, 19(2): 73-84.
26 ‘Het kost veel tijd en je wordt er moe van’