NJB-1427

zaak laat juist nog veel vragen open. In zekere zin kan een
mogelijke vervolging van Wilders nu voor zijn uitlatingen
over ‘minder Marokkanen’ dus als een herkansing worden
beschouwd.
2. De benadering van ‘haatzaaien’ in de
vorige Wilders-zaak
Dat laatste geldt te meer, omdat de benadering van ‘haatzaaien’
door het Openbaar Ministerie en Rechtbank
Amsterdam in de vorige Wilders-zaak − en daarmee Wilders’
vrijspraak 4 − discutabel is; zij volgt niet zonder meer
uit de wetsgeschiedenis van en de jurisprudentie over
artikel 137d Sr. 5 Dat geldt zowel voor de visie op welke
belangen artikel 137d Sr nu precies beoogt te beschermen
als de gestelde eisen aan de delictsbestanddelen van 137d
Sr en de kwalificatie van Wilders’ uitlatingen onder het
delict. Tot slot kunnen er kanttekeningen geplaatst worden
bij het verloop van het strafproces en de strafprocesrechtelijke
verhoudingen tussen partijen.
Het OM stelde dat artikel 137d primair bedoeld is om
de openbare orde te beschermen tegen de directe ontaarding
van het publiek debat in wanordelijkheden, geweld en
verboden handelingen zoals discriminatie. Pas in laatste
instantie en slechts indirect zou het artikel individuen
beogen te beschermen tegen de aanval die in de uitlating
wordt gedaan tegen de groep waartoe zij behoren. Het OM
leidde dit af uit het feit, dat artikel 137d in de strafwet is
gecategoriseerd als openbare orde-delict. Maar dat betekent
helemaal nog niet dat voor strafbaarheid onder artikel 137d
als vereiste geldt het bewijs van een (dreigende) verstoring
van de openbare orde. Een dergelijk vereiste past eerder bij
het Nederlandse opruiingsdelict van artikel 131 Sr.
Kijken we naar de achtergrond van de haatzaai-bepaling,
dan blijkt dat de wetgever met de invoering van
– onder andere – artikel 137d het Internationaal Verdrag
inzake uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie
(IVUR) heeft willen implementeren. Het doel van artikel
137d is dan ook niet zozeer handhaving van de openbare
orde, maar veeleer het voorkomen van het bestaan van discriminatie
en de bescherming van de fundamentele rechten
van anderen, op grond van het basisprincipe van de
gelijke waardigheid van ieder mens ongeacht ras of religie.
Het artikel beperkt zich daarom niet tot letterlijke aansporingen
tot concrete onrechtmatige handelingen. Maar door
de implementatie van het IVUR door de Nederlandse wetgever
onder het openbare-ordebegrip, worden die achterliggende
belangen achter artikel 137d niet helder. Dat maakt
ook de reikwijdte van het delict onduidelijk.
Vanuit de ratio van de openbare orde hebben het
Openbaar Ministerie en Rechtbank Amsterdam het haatzaaiverbod
van artikel 137d nauw geïnterpreteerd. Zij stelden
namelijk erg hoge eisen aan het strafbaar aanzetten
tot haat, bijvoorbeeld dat uitlatingen een opruiend
Wilders lijkt zijn taal te hebben
omgeschakeld van een discours over
religie naar een over etnische en
nationale afkomst in relatie tot
dezelfde doelgemeenschap
‘krachtversterkend element’ moeten bezitten, en aan het
strafbaar aanzetten tot discriminatie, bijvoorbeeld een
verhoogd opzet-vereiste. Die verscherpte criteria zorgden
voor een beperkt toepassingsbereik van artikel 137d. De
strekking van het Wilders-vonnis is, algemeen gesteld, dat
voor strafbaarheid op grond van artikel 137d is vereist dat
uitlatingen min of meer letterlijk, direct en in krachtige
termen aansporen tot haatdragende gedragingen of
gericht zijn op concrete omschreven discriminatoire handelingen
tegen een bepaalde groep. De meeste van Wilders’
uitspraken over de Islam en ‘islamisering’ voldeden
hier niet aan.
Overigens scheidde het OM – en in navolging Rechtbank
Amsterdam – de beoordeling van de strafbaarheid
van Wilders’ uitlatingen over de Islam en Moslims wegens
aanzetten tot haat en discriminatie op grond van religie
strikt van die van Wilders’ uitlatingen over niet-westerse
allochtonen en Marokkanen wegens aanzetten tot haat en
discriminatie op grond van ras. Ook die laatste uitlatingen
werden niet strafbaar geacht en kennelijk gewaardeerd als
vrije religiekritiek. Daarmee bleef een kernvraag, namelijk
of Wilders met zijn uitspraken het Islamitisch geloof niet
behandelde als het centrale kenmerk van de etnische identiteit
en nationale afkomst van leden van de Marokkaanse
gemeenschap in Nederland, onbeantwoord. Wilders lijkt
zijn taal nu te hebben omgeschakeld van een discours over
religie naar een discours over etnische en nationale
afkomst in relatie tot een en dezelfde doelgemeenschap.
Het OM en de rechtbank achtten vervolgens ook zijn
meer concrete politieke voorstellen – zoals ‘De grenzen
dicht, geen islamieten meer Nederland in, veel moslims
Nederland uit, denaturalisatie van Islamitische criminelen’
– uiteindelijk niet strafbaar. Zij hechtten namelijk veel
waarde aan het perspectief van Wilders die zijn uitlatingen
noodzakelijk acht om maatschappelijke problemen aan de
kaak te stellen. Het vonnis strekt ertoe, dat in een publiek
debat gedane politieke voorstellen tot maatregelen die
− wanneer uitgevoerd − mogelijkerwijs een verboden vorm
van discriminatie opleveren niet per definitie ‘grensoverschrijdend’
zijn. In de jaren negentig werd politicus Janmaat
nog wel veroordeeld op grond van artikel 137d wegens zijn
Auteur
Noten
2. In het vervolg worden deze drie termen
als synoniemen gebruikt.
3. Vergelijk E.J. Dommering, ‘Zwijgen is
zilver, wraken is goud; De tunnelvisie van het
OM in het Wilders-proces’, De Groene
Amsterdammer, week 44, 4 november 2010.
4. Rb. Amsterdam 23 juni 2011,
Mediaforum 2011, p. 280-282 (m.nt. Van
Noorloos); Ars Aequi 2012, p. 288-289
(m.nt. Rozemond); p. 290-294 (m.nt.
Schutgens).
5. Zie uitgebreider: E.H. Janssen & A.J.
Nieuwenhuis, ‘De verhouding tussen vrijheid
van meningsuiting en discriminatie in
het Wilders-proces: Een analyse van ‘het
proces van de eeuw’’, NTM/NJCM-Bulletin,
2012/2, p. 177-207.
1. Mr. E.H. Janssen is promovenda aan de
rechtenfaculteit van de Universiteit van
Amsterdam. Haar onderzoek gaat over vrijheid
van meningsuiting en ‘hate speech’ op
grond van ras en religie in Nederland, Frankrijk
en het Europese en internationale recht.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1815