SOLIDAIR WONEN

Solidair wonen 

STUDIE OVER DE MOGELIJKHEDEN VOOR DE ERKENNING VAN 

HET GROEPSWONEN VOOR MENSEN IN EEN KWETSBARE SOCIALE TOESTAND

Studie uitgevoerd door 

De Federale Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke 

Integratie, 

Anspachlaan, 1 (14 e verdieping) - 1000 Brussel 

Door een onderzoeksploeg bestaande uit: 

Habitat et Participation : Daniel Mignolet, Pascale Thys en Benoît Debuigne 

(Waals gewest en Brussels gewest-Franstalig) 

SUM Research : Raf Myncke en Brecht Vandekerckhove (Vlaamse gewest en 

Brussels gewest-Nederlandstalig) 

Facultés Universitaires Saint-Louis : Nicolas Bernard en Martine Van Ruymbeke 

(juridische aspecten) 

Met medewerking van een stuurgroep bestaande uit vertegenwoordigers 

van de Minister van Justitie, de Minister van Begroting, de Minister van Financiën, 

de Minister van Binnenlandse Aangelegenheden, de Minister van Sociale 

Zaken en Openbare Gezondheid, de Minister van Tewerkstelling, de Minister 

van Maatschappelijke Integratie en Grootstedenbeleid, de Minister van Pensioenen, 

de gewestelijke en gemeenschapsministers van huisvesting en welzijn; 

de vorsers belast met dit wetenschappelijk onderzoek. 

Contact : 

info@grootstedenbeleid.be 

www.grootstedenbeleid.be 

Datum: november 2006 

Verantwoordelijke uitgever: Julien Van Geertsom, voorzitter POD Maatschappelijke Integratie 

Deze publicatie wordt gratis verspreid ter gelegenheid van het colloquium « Solidair wonen. 

Samenleven om de bestaansonzekerheid te bestrijden ». 

Beschikbaar zolang de voorraad strekt. 

Gedrukt op gerecycleerd papier

Inhoud 

INLEIDING ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 05 

HOOFDSTUK 1 Schets van de problematiek.........................................................................................................................................................................................................................................p. 07 

HOOFDSTUK 2 Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen.....................................................................P. 16 

Analyse van de trends in de bestaande experimenten 

rond solidair wonen.......................................................................................................................................................................................................................................................................p. 17 

Beknopt overzicht van de situatie in andere landen.......................................................................................................................................p. 25 

HOOFDSTUK 3 Juridisch overzicht.............................................................................................................................................................................................................................................................................p. 29 

Analyse van de verschillende reglementeringen van toepassing 

op een publiek in een precaire situatie dat solidair zou kunnen wonen........................................................p. 32 

Analyse van de verschillende reglementeringen betreffende 

de gemeenschappelijke huisvesting van toepassing 

op solidaire woningen..............................................................................................................................................................................................................................................................p. 50 

Analyse van de verschillende reglementeringen met betrekking 

tot de hoofdverblijfplaats voor personen die solidair wonen .................................................................................................p. 59 

HOOFDSTUK 4 Solidair wonen : definities...............................................................................................................................................................................................................................................p. 65 

Overzicht van de woonvormen..........................................................................................................................................................................................................................p. 66 

Solidair wonen en de dimensies.......................................................................................................................................................................................................................p. 67 

HOOFDSTUK 5 Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële 

doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst.............................................................................................................p. 73 

Typologie van de betrokken doelgroepen...............................................................................................................................................................................p. 74 

Analyse van de vragenlijst..............................................................................................................................................................................................................................................p. 81 

Kwantitatieve benadering..........................................................................................................................................................................................................................................p. 101 

HOOFDSTUK 6 Haalbaarheid.............................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 108 

Modellen en scenario’s.......................................................................................................................................................................................................................................................p. 109 

Juridische regeling.......................................................................................................................................................................................................................................................................p. 118 

HOOFDSTUK 7 Boordtabel en aanbevelingen............................................................................................................................................................................................................................p. 122 

Een pilootfase..........................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 123 

Aanbevelingen voor de opdrachtgevers van het onderzoek..................................................................................................p. 126 

BIBLIOGRAFIE ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 132 

Een woord van dank .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 137

Inleiding 

Eindverslag Solidair Wonen

Inleiding 

Algemene beschrijving: context en doelstellingen 

De individuele hoofdverblijfplaats is het meest voorkomende woonmodel. Dit model heeft uiteenlopende 

gevolgen in het leven van elke Belgische burger, met name inzake sociale zekerheid, fiscaliteit, 

bescherming van de privacy… Het verlies van het recht op huisvesting doet dus ook een aantal andere 

rechten verloren gaan. Daardoor kan iemand in een bijzonder onzekere toestand terechtkomen en uiteindelijk 

sociaal bijzonder kwetsbaar worden. Niet kunnen beschikken over een woning hypothekeert 

iemands capaciteit om te voldoen aan professionele, familiale verplichtingen zodat de fundamentele 

rechten aangetast worden. 

In reactie op die sociale kwetsbaarheid werden er verschillende systemen ingevoerd: sociale woningen, 

gesubsidieerd wonen, transitwonen, invoegwonen… 

Nog andere vormen hebben zich ontwikkeld, zoals het groepswonen voor mensen in een precaire 

sociale toestand, ook omschreven als “het solidair wonen”. Dat solidair wonen kan een aangepast 

antwoord zijn voor bepaalde personen die bewust voor het leven in groep kiezen, om zo opnieuw 

een individuele zelfstandigheid op te bouwen en/of als oplossing voor hun behoeften die het huidige 

individuele model van onze maatschappij niet kan inlossen. Die vorm van groepswonen houdt het 

midden tussen individueel wonen en het wonen in een gemeenschap. 

p 

Op 5 juli 2005 gaf de Interministeriële Conferentie haar akkoord om een werkgroep op te richten 

die belast is met het onderzoek van de maatregelen om het solidair wonen een specifieke erkenning 

te geven om aldus de rechten te beschermen die sociaal zwakkeren zouden genieten, mochten ze een 

individuele hoofdverblijfplaats hebben. 

Die studie, gespreid over de drie gewesten, streeft vijf doelstellingen na. 

• het solidair wonen en zijn doelgroepen definiëren; 

• de constitutieve elementen van het solidair wonen definiëren; 

• nagaan wat de budgettaire implicaties zijn inzake sociale zekerheid; 

• de bestaande wettelijke bepalingen bestuderen en invoeren die een impact hebben op dit soort wonen; 

• aanbevelingen formuleren inzake de criteria voor de erkenning van het solidair groepswonen voor 

mensen die in een kwetsbare toestand verkeren (solidair wonen). 


p 


Hoofdstuk I - Schets van de problematiek 

Hoofdstuk i 

- 

Schets van 

de problematiek 

p 



Woononzekerheid… 

de feitelijke situatie in België 

In de bijgewerkte versie uit 2004 van het Nationaal Actieplan Sociale Insluiting wordt vastgesteld dat 

13% van de Belgische bevolking een verhoogd armoederisico loopt, wat concreet wil zeggen: het gezinsinkomen 

bedraagt slechts 60% van het gemiddeld nationaal mediaan gezinsinkomen. De mediaan 

van een statistische verdeling is het midden van die verdeling. Die groep bevat 37% werklozen, 

31% andere niet-actieven en 32% actieven. Het armoederisico mag dan al hoger liggen bij huurders 

(28%) dan bij eigenaars (10 %), uit die cijfers blijkt toch ook dat het bezit van onroerend goed geen 

sluitende waarborg tegen bestaansonzekerheid (meer) biedt. In Vlaanderen wordt de term noodkopers 

gebruikt om een groep mensen aan te duiden op de woningmarkt die net voldoende middelen heeft 

om een huis te kopen maar onvoldoende om de nodige renovaties aan te brengen. Het aantal mensen 

dat blijvend (meerdere jaren) met een armoederisico te kampen heeft, loopt op tot 7% van de Bel- 

gische bevolking (Nationaal Actieplan Sociale Insluiting 2003-2005, Bijgewerkte versie juli 2004, p. 4). 

p 

Achter die naakte cijfers gaat volgens verschillende sociale actoren, universitairen en onderzoeksbureaus, 

het beleid en de maatschappij een alarmerende situatie schuil: een steeds grotere groep van de bevolking, 

vooral in de steden, heeft het moeilijk om betaalbare huisvesting te vinden. Enkele vaststellingen: 

• tussen 1998 en 2002 is de huurprijs sterk gestegen (met maar liefst 26,5%), terwijl de gezondheidsindex 

slechts met 10% omhoog is gegaan, zodat huisvesting in die periode netto 16,5 % duurder is geworden. 

De prijsstijging laat zich vooral voelen bij studio’s en appartementen met één slaapkamer ; 

• in de periode 1976 – 1997 is de woonkost sterk gestegen, zowel voor (afbetalende) eigenaars als voor 

huurders. Deze stijging overtreft de inkomensstijging in de geobserveerde periode. De woonkost is 

sneller gestegen voor lagere welvaartsgroepen dan voor hogere; 

• tussen 1976 en 1997 is het percentage huishoudens in een precaire huisvestingssituatie in de totale 

populatie gestegen van 2,2% naar 6,0%. Een dergelijke precaire huisvestingssituatie wordt gedefinieerd 

door de combinatie van een hoge woonquote en een laag inkomen. 

De bestaansonzekerheid – of ‘maatschappelijke kwetsbaarheid’, zoals ze terecht ook wordt genoemd 

– wordt nog in de hand gewerkt door een aantal bijkomende factoren: sommige eigenaars vragen logischerwijs 

allerlei waarborgen om zo het rendement van hun eigendom op te drijven, illegale vormen 

van discriminatie zijn blijkbaar moeilijk uit te roeien, enzovoort. 

Website van het Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (http://users.skynet.be/idd/) 

Van Dam R. en Geurts V., ‘Wonen in Vlaanderen in perspectief: evoluties 1976 – 1997’, 

in De Decker P., Goossens L. en Pannecoucke I., Wonen aan de onderkant, Garant, Antwerpen – Apeldoorn, 2005. 



Nicolas Bernard schrijft terecht dat ‘huisvestingsproblemen de armoede nog doen toenemen. Niet 

alleen maken ze de materiële problemen die de bewoners al hadden, nog prangender, ze creëren dat 

soort problemen ook. Vaak ligt een ernstig huisvestingsprobleem – uit zijn woning gezet worden 

bijvoorbeeld – aan de oorsprong van de negatieve spiraal van maatschappelijke uitsluiting. Slechte 

huisvesting is dus zowel gevolg als bron van verarming. Armoede en woonomstandigheden beïnvloeden 

elkaar wederzijds. Er is echter niet alleen die negatieve band. Het paradoxale aan wonen is dat het 

tegelijk op een unieke manier de maatschappelijke integratie bevordert.’ 

Er zijn al heel wat maatregelen genomen om die problemen het hoofd te bieden. We denken onder 

meer aan de huurwaarborg en de huurkostensubsidie die de OCMW’s verstrekken, aan het netwerk 

van SVK’s (Sociale VerhuurKantoren) in Brussel, Vlaanderen en Wallonië en aan de hervormingen in 

het toekennen van sociale woningen. Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) helpen in Vlaanderen 

onder meer thuislozen en mensen in begeleid zelfstandig wonen. 

Toch woont in België maar 6,7% van de huurders in een woning die hen door een openbare overheid ter 

beschikking is gesteld (NIS 2001 – het Europese gemiddelde bedraagt bijna 8%). Dat percentage verschilt 

echter sterk van Gewest tot Gewest: het bedraagt 10,1% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 5,2% in 

het Vlaamse gewest en 7,2% in het Waalse Gewest. Anderzijds tellen die instellingen onder hun huurders 

21,6% werklozen, 7,2% gepensioneerden en 6,2% economisch niet-actieven (NIS 2001). 

p 

Bovendien blijkt uit dezelfde enquête dat 13,7% van de huishoudens die zich onder de armoededrempel 

bevinden, 33% en meer van hun inkomen aan het huren van een woning besteden. 13,7% is het 

percentage voor het jaar 2000; in 1997/1998 bedroeg het nog maar 10,1% . 

Tot slot nog dit: het is niet alleen zo dat de stijgende huurprijzen het risico op armoede vergroten, op 

de openbare markt is er ook een tekort aan woningen. In 2004 zochten in het Brussels Gewest 30.000 

huishoudens een sociale woning, terwijl er alles samen maar 38.000 bestonden en die natuurlijk allemaal 

bezet waren ! In het Waalse Gewest is de toestand niet anders. In Vlaanderen bedraagt het 

aantal gezinnen dat wacht op een sociale woning op dit ogenblik ongeveer 72.000 . 

In “Repenser le droit au logement en fonction des plus démunis”, Bruylant, Brussel, 2006. 

Van Dam R. en Geurts V., ‘Wonen in Vlaanderen in perspectief: evoluties 1976 – 1997’, 

in De Decker P., Goossens L. en Pannecoucke I., Wonen aan de onderkant, Garant, Antwerpen – Apeldoorn, 2005. 

Algemeen verslag over de armoede, vooruitgangsrapport van 2004. 

Winters S., Heremans F., Elsinga M., Marchal A., Vandekerckhove B. en Van Steen G. (2004), 

Op weg naar een Vlaamse huursubsidie?, Kenniscentrum voor Duurzaam Woonbeleid, Leuven, 2004. 



Hoe wordt op die bestaansonzekerheid ingespeeld? 

De principes 

Artikel 23 van de Belgische grondwet stelt: 

Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden. 

De wet, het decreet en andere wetteksten bepalen de voorwaarden waaronder de economische, sociale 

en culturele rechten van allen, gewaarborgd worden. 

Die rechten omvatten inzonderheid: 

p 10 

• het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid 

dat onder meer gericht is op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk 

werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke beloning, alsmede 

het recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen; 

• het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige en juridische 

bijstand; 

• het recht op een behoorlijke huisvesting; 

• het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu; 

• het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing. 

Het samenwerkingsakkoord van 5 mei 1998 tussen de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten 

betreffende de bestendiging van het armoedebeleid (BS 16/12/98 et 10/07/99) steunt op drie 

grondbeginselen: 

• armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting doen op een ernstige manier afbreuk aan de 

fundamentele rechten van wie er slachtoffer van is. Armoedebestrijding veronderstelt dus het herstellen 

van de voorwaarden voor de uitoefening van de rechten van de mens, wat een gemeenschappelijk 

doel is voor alle overheden van het land; 

• om de armoede te bestrijden is een inclusief, globaal en gecoördineerd beleid nodig. Dat wil zeggen 

dat het moet gevoerd worden op alle bevoegdheidsgebieden en dat alle ondernomen initiatieven 

moeten worden geëvalueerd; 

• het gevoerde beleid zal maar relevant zijn als alle overheden en personen, inzonderheid de mensen 

die in armoede leven, erbij betrokken worden. 



De facto 

Alle betrokken partijen, de instellingen zowel als de andere actoren, willen die situatie aanpakken. 

Zowel in Vlaanderen als in Brussel en Wallonië worden budgetten vrijgemaakt om sociale woningen te 

bouwen of te renoveren. In het Waalse Gewest en in Brussel helpt het Huisvestingsfonds huisgezinnen 

met een laag inkomen bij het huren of kopen van een woning. De SVK’s begeleiden de huurders en staan 

bij de eigenaars borg voor het betalen van de huur en voor het onderhoud. Zo kunnen gezinnen met een 

bescheiden inkomen en minstens één kind ten laste van Het Vlaams Woningfonds een sociale hypothecaire 

lening krijgen voor nieuwbouw, de aankoop van een woning, verbouwingswerken en in uitzonderlijke 

gevallen ook voor de terugbetaling van hypothecaire schulden en de aankoop van bouwgrond. 

De nood is echter zo groot, dat de betrokkenen zelf op zoek gaan naar oplossingen. Soms kiezen ze 

daarbij voor alternatieve woonvormen. Zo zijn overal in het land residentiële campings te vinden 

waar gezinnen een leefomgeving-op-maat vinden die betaalbaar is en waar ze over een eigen ruimte 

beschikken, hoe beperkt die ook is. Een ander voorbeeld zijn de logementshuizen die in Vlaanderen 

onder meer voorkomen in de provincies Limburg en West-Vlaanderen. In totaal geeft 10% van de 

OCMW’s in Vlaanderen aan dat er logementshuizen in hun gemeente aanwezig zijn. In Genk en 

Kortrijk worden meer dan 50 mensen in dergelijke logementshuizen gesteund. 

p 11 

Anderen komen zelf tot vormen van gemeenschappelijk of groepswonen of organiseren zich zo dat 

ze samen medehuurders zijn van een gebouw dat ze inderdaad soms huren, maar desgevallend ook 

kopen of kraken. De formule kent een groeiend succes bij jonge huishoudens en bij alleenstaanden. 

Daar vinden ze een omgeving die geborgenheid biedt, waar nieuwe vormen van samenleven ontstaan 

en waar ze makkelijk contacten kunnen leggen en waar ook voor sommigen de factor schaaleconomie 

een belangrijke rol speelt. 

In onze grote steden en in de voorsteden kom je dit soort initiatieven steeds vaker tegen. We doen 

daarmee een inhaalbeweging ten opzichte van onze buurlanden en de Verenigde Staten. De kostprijs 

van een woning en de vermindering van het aanbod zijn uiteraard de belangrijkste drijfveren voor het 

ontstaan van deze initiatieven. 

In december 2004 stelde “Habitat et Participation” voor de Waalse overheid een “Guide de l’habitat 

groupé pour personnes en précarité sociale” samen. In de gids werden twee begrippen aan elkaar gekoppeld: 

groepswonen (verschillende personen of gezinnen die niet noodzakelijk onderlinge familiebanden 

hebben, betrekken eenzelfde woonst en delen met elkaar een aantal gemeenschappelijke ruimten 

en de lasten die daaraan verbonden zijn, maar beschikken daarnaast ook over eigen vertrekken, en 



stellen bij dat alles onderlinge solidariteit en een gemeenschappelijk project voorop) en bestaansonzekerheid, 

dat wil zeggen het niet voorhanden zijn (of het verlies) van één of meer zekerheden zoals 

die in een rapport van Joseph Wrésinski worden omschreven . Het is deze woonvorm die wij in deze 

studie solidair wonen zullen noemen. Doel van de gids was: de sociale actoren een praktisch proces 

en de nodige middelen aan de hand doen om het uitwerken van dit soort – al dan niet permanente 

– oplossingen voor huisvestingsproblemen te vergemakkelijken. 

Toen we aan die gids werkten, hebben de betrokken actoren er ons op gewezen dat men in de bestaande 

experimenten keer op keer op een ernstig probleem stootte dat te maken had met het statuut van 

de maatschappelijk kwetsbare personen, meer bepaald met het begrip ‘samenwonend’. Inderdaad, als 

iemand een vervangingsinkomen, een werkloosheidsuitkering, een leefloon, enzovoort, trekt en de 

bevoegde overheid hem of haar als samenwonende erkent, wordt zijn vergoeding automatisch aangepast, 

dat wil zeggen verminderd. De schaaleconomie die groepswonen nastreeft, wordt dus grotendeels 

teniet gedaan door het ‘samenwonen’ en solidariteit wordt bestraft. 

Een administratief kluwen… en een vraag 

p 12 

De actoren op het terrein vertellen dat elke overheid haar eigen criteria hanteert om te bepalen of iemand 

al dan niet ‘samenwoont’: op dat vlak ligt zijn lot in handen van de wijkagent, de maatschappelijk werker 

van het OCMW, de verantwoordelijke van de RVA of zelfs van de vrederechter. De criteria van die mensen 

liggen soms ver uit elkaar en zijn vandaag niet dezelfde als morgen. De vraag was dan ook duidelijk: 

wanneer komt er een einde aan die onduidelijkheid ? 

Om van hun groepswonen een haalbaar project te maken moeten de betrokkenen (of hun vertegenwoordigers) 

dan ook onderhandelen met de overheid, het hoe en waarom van hun project uitleggen en hopen op een 

positief antwoord. Als professionelen voor dit soort wonen de verantwoordelijkheid dragen, is het antwoord 

gelukkig vaak positief, zeker als het verblijf in de groepswoning van voorlopige aard is. Om aan de net vermelde 

‘financiële straf’ te ontsnappen, kiezen niet-begeleide personen soms voor de illegaliteit. De deskundigen 

die we ontmoet hebben, vertelden ons dat steeds meer mensen hun toevlucht nemen tot valse adressen, iets 

waar huisjesmelkers als de kippen bij zijn om er hun voordeel mee te doen. Sommige echtparen gaan zelfs zo 

ver, dat beide partners elk op een andere plaats gaan leven, wat op termijn soms tot een echte breuk leidt. 

Voor het huidige onderzoek hebben we een groot aantal mensen ontmoet die op het vlak van huisvesting 

en bestaansonzekerheid de nodige expertise hadden. Zowel de Franstaligen als de Nederlandstaligen 

Wrésinski J., “Grande pauvreté et précarité économique et sociale”, Journal Officiel, Parijs, 1987, 

p. 14. Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische bestaansonzekerheid, ATD Vierde Wereld België, Brussel, 1989. 



eisten dat er eindelijk duidelijkheid zou komen over de procedures en vroegen zelfs dat het statuut van 

samenwonende zou worden opgeheven. In een recente RTBF-uitzending over dat onderwerp schatte 

men dat het opheffen van dat statuut (over het hele land)- zodat alleen nog dat van alleenstaande zou 

overblijven- tegen de anderhalf miljard euro per jaar zou kosten. 

Zo staan dus twee manieren van denken tegenover elkaar. Huishoudens en alleenstaanden vinden elkaar 

in het gemeenschappelijke verlangen om op een minder individuele manier te gaan leven en wonen, 

in groep dus. Daardoor besparen ze niet alleen op energie en inrichting, maar door het feit dat noch de 

generaties noch de verplichtingen netjes gescheiden blijven, is de dagdagelijkse solidariteit heel concreet 

en wegen de lasten in verband met de huisvesting minder zwaar op ieder afzonderlijk. Eigenlijk knopen 

ze daarmee aan bij een manier van wonen die generaties lang algemeen verspreid was en die je nu nog op 

het platteland vindt. Het is dit soort wonen dat we in deze studie solidair wonen noemen. Daartegenover 

staat de aanpak van de instellingen: voor hen zijn sociale rechtvaardigheid en budgettair evenwicht geen 

loze woorden en zij willen hoe dan ook vermijden dat een radicale hervorming van de statuten negatieve 

gevolgen zou hebben. Zoals de experten aangeven, is er een grote nood aan plaatsen waar mensen na 

een crisisopvang langere tijd kunnen wonen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat binnen de groep thuislozen, een 

steeds groeiend aantal van hen, ooit verbleef in de bijzondere jeugdzorg, psychiatrische instellingen, 

therapeutische gemeenschappen of andere opvangvormen . 

p 13 

Je kunt echter ook een derde weg bewandelen. En dat gebeurt relatief vaak, zoals blijkt uit de juridische analyse 

van de administratieve voorzieningen in verband met het statuut (zie hfdstk. 3 Juridisch overzicht). Zo 

staat de pensioenregeling bijvoorbeeld gunstig tegenover gezinshereniging: een inwonende bejaarde wordt 

als alleenstaande beschouwd en er worden maatregelen getroffen die ervoor zorgen dat het in huis opnemen 

van een bejaarde of gehandicapte niet meer financieel wordt bestraft. Erg talrijk zijn die maatregelen 

nog niet, maar er blijkt toch uit dat de overheden een ‘nieuwe solidariteit’ in de hand willen werken. 

Uiteraard zijn wij van mening dat solidair wonen – in de precieze betekenis die wij er verderop aan geven 

– via een minimale wettelijke omkadering deel moet uitmaken van die groep uitzonderingsmaatregelen. 

Wil dat zeggen dat solidair wonen een wondermiddel is voor maatschappelijk kwetsbare personen die 

met huisvestingsproblemen te kampen hebben? Natuurlijk niet: doordat dit soort wonen op het vlak van 

onderlinge relaties een aantal verplichtingen met zich brengt, zijn vele gezinnen er al van uitgesloten 

– ongeacht of ze in een precaire situatie leven. Deze studie is opgezet om uit te maken hoeveel mensen 

eventueel voor solidair wonen in aanmerking komen en hoeveel die woonvorm op middellange termijn 

aan de staat zou kosten. 

 

Van Menxel G., ‘De ultieme onderkant: de thuisloze in het vizier’ in De Decker P., Goossens L. en Pannecoucke I., 

Wonen aan de onderkant, Garant, Antwerpen – Apeldoorn, 2005, p. 157-194. 



Stelt dat de overheid voor grote bijkomende kosten ? 

Op die vraag willen we een genuanceerd antwoord geven. De staat investeert nu al aanzienlijke sommen 

geld om in te spelen op de toenemende verarming van steeds bredere lagen van de bevolking. Solidair 

wonen krijgt dan een plaats binnen een hele rist acties. Het is een aanvullende oplossing, maar 

dan wel een die de lange termijn voor ogen houdt en dus bedoeld is om te voorkomen dat mensen 

recidiveren, wat helaas maar al te vaak voorkomt en wat de maatschappij handenvol geld kost. 

Zo waren er in 2004 in België 850 mensen die een heel jaar thuisloos waren en een leefloon trokken. 

In Vlaanderen verbleef 60,5% daarvan ooit in een instelling . In 2004 telde België 82.786 leefloontrekkers 

10 (acht inwoners op duizend dus) en kregen 104.000 mensen voedselhulp. 

Er bestaan voorzieningen die daarop een antwoord kunnen geven. Talrijke maatschappelijke actoren 

zijn actief op het vlak van opvang, onderdakverlening en beroepsopleiding, dus op het vlak van sociale 

(re)integratie. Zonder uitzondering laten ze ons weten dat sociale integratie in en via huisvesting 

steeds moeilijker wordt. De beroepsmensen uit opvanghuizen en OCMW’s die we ontmoet hebben, 

spreken zelfs van een uitdaging… 

p 14 

Mensen die in instellingen worden opgevangen, die een aantal administratieve, psychologische en 

materiële zorgen van hun schouders nemen, vinden daar voor kortere of langere tijd wat evenwicht en 

structuur. Dat evenwicht is echter vrij broos: zodra zij – met de nodige hulp – opnieuw een individuele 

woning betrekken, staan ze meestal voor zware persoonlijke problemen die ze niet aankunnen, zodat 

ze uiteindelijk weer in dezelfde of een soortgelijke instelling terechtkomen (de recidivisten), waar men 

opnieuw de zorg voor hen op zich neemt... Het is niet of-of – ofwel ‘alles gemeenschappelijk in een instelling’ 

ofwel ‘alles helemaal alleen’. Tussen beide mogelijkheden liggen er andere. Sommige bestaan 

al, maar verdienen een betere ondersteuning. Andere moeten nog uitgevonden worden. We denken 

dan onder meer aan appartementen met begeleiding, maar ook aan solidair wonen. 

Uiteraard kunnen we nu onmogelijk berekenen hoeveel al die voorzieningen zullen kosten, maar het 

hoeft geen betoog dat je die kostprijs niet mag onderschatten. Als solidair wonen voortaan makkelijker 

een plaats kon krijgen tussen alle middelen tot sociale reïntegratie, hoeft het zelfs niet om een 

meerprijs te gaan, maar zouden de bestaande sociale voorzieningen minder zwaar gaan wegen op het 

budget of zou het geheel na de ingreep niet meer kosten dan voordien. Zo althans denken de deskundigen 

erover die wij hebben ondervraagd. 

Van Menxel G., Lescrauwaet D., Parys I., Verbinding Verbroken: thuisloosheid en algemeen welzijnswerk in Vlaanderen, 

Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Berchem, 2003. 

10 Ref POD Maatschappelijke Integratie 



Zeg mij waar je woont en ik zal je zeggen wie je bent… 

Nicolas Bernard schrijft terecht 11 : ‘Een woning geeft vorm aan iemands identiteit, positief of negatief. 

Ze is immers de plek waar hij dag in dag uit verblijft en alle mogelijke daden stelt, van de meest intieme 

tot de meest banale. Ze is de ruimtelijke drager van zijn identiteit en het verlengstuk van zijn 

persoonlijkheid op mentaal en symbolisch vlak. Geen wonder dus dat mensen zich graag en intens 

met hun woning identificeren. Als hun woonruimte in diskrediet wordt gebracht, kunnen mensen 

niet tot die identificatie overgaan, want dat zou veronderstellen dat ze instemmen met een negatief 

zelfbeeld. Ons huis, onze hoofdresidentie, vormt trouwens de basis van al onze grondrechten.’ 

Op een bijeenkomst in het Waalse Gewest zei een dakloze: ‘Op straat leven is niet leven. Als je van 

overal bent, ben je van nergens, dan besta je niet.’ 

Tot daar een schets van de problematiek en de elementen die er deel van uitmaken. Hoe maak je solidair 

wonen makkelijker, wat zou het kosten en welke voorzieningen moeten ervoor worden getroffen? 

Om op die vragen een antwoord te vinden zijn we begonnen met een observatiefase. We hebben 

zowel in België als in het buitenland rondgekeken, waar talrijke experimenten met solidair wonen zijn 

opgezet en sommige al vele jaren goed standhouden. Het leek ons absoluut nodig dat we die eerst kort 

beschreven en er de hoofdlijnen en de sterke en zwakke punten van in de verf zetten. Dat gebeurt in 

hoofdstuk 2. 

p 15 

11 In “J’habite donc je suis: pour un nouveau rapport au logement”, Labor, Brussel, 2005. 


p 16 

Hoofdstuk ii 

- 

Stand van onderzoek 

van de bestaande vormen 

van solidair wonen 


Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen 

Analyse van de trends in de bestaande 

experimenten rond solidair wonen 

Dit hoofdstuk bevat een beknopt algemeen overzicht van bestaande vormen van solidair wonen in België 

en een schets van de situatie (vooral in verband met het statuut van samenwonende) in het buitenland. 

Solidair wonen is een woonvorm die in België nog niet officieel bestaat. Zowel in Wallonië als in Vlaanderen 

en Brussel bestaan echter al jarenlang vormen van gemeenschappelijk wonen waar huishoudens 

en alleenstaanden terecht kunnen. Hun aantal neemt nog steeds toe. 

Het eerste wat opvalt bij de experimenten die we van dichtbij hebben bekeken, is dat er grote onderlinge 

verschillen zijn wat betreft het aantal inwonenden, de duur van het project en zelfs de onderliggende 

filosofie. Ze hebben gemeen dat iedereen op de hoogte is van hun bestaan: de bestuursinstanties, de 

onmiddellijke omgeving… 

Het was onmogelijk en het had weinig zin om de vele her en der opduikende vormen van samenwonen 

in kaart te brengen, die niet altijd een even officieel karakter hebben, en waarvan de ene al langer duurt 

dan de andere. Neem het voorbeeld van drie studenten en twee jonge werkzoekenden die een tijdlang 

samenwonen in een huurhuis waarvoor hun ouders borg staan. Terwijl zij wel degelijk in groep wonen, 

onderling solidair zijn en sommigen in een financieel precaire situatie verkeren, voelen ze helemaal niet 

de behoefte om als groep naar buiten te komen. Dan is het natuurlijk heel moeilijk, ja onmogelijk om hen 

als zodanig op het spoor te komen en op te nemen in een lijst van projecten van groepswonen. 

p 17 

We hebben een dertigtal projecten geanalyseerd. Ze liggen verspreid over Vlaanderen, Brussel en Wallonië. 

We zijn op zoek gegaan naar hun hoofdkenmerken en naar een aantal trends, met andere woorden: 

naar de variabelen die meer klaarheid kunnen brengen in ons onderwerp. 

A. De initiatiefnemer(s) 

Om te beginnen kunnen we twee basistypes onderscheiden: naast projecten die gegroeid zijn vanuit 

het verlangen van institutionele actoren om woonoplossingen te vinden voor de mensen voor wie zij 

verantwoordelijk zijn (topdownbenadering) 12 , zijn er andere waartoe de huishoudens of alleenstaan- 

12 Zo heeft het “Organisme Provincial d’Action Sociale” in Namen een opvangdienst voor bejaarden opgericht om daarmee zijn aanbod te verruimen en een alternatief 

te beiden voor de traditionele rusthuizen. Ook de Kamers met Aandacht in Genk sluiten dicht aan bij de topdownbenadering. Bij dit project zijn vier partners 

betrokken: het CAW Sonar, de sociale bouwmaatschappij Nieuw Dak, het opbouwwerk RIMO en het OCMW van Genk. 



den zelf het initiatief hebben genomen (bottomupbenadering) 13 . De projecten die we hebben onderzocht 

waren soms van het ene en som van het andere type, maar waren meestal een mengvorm van 

beide. De institutionele actoren bouwen vaak verder op private initiatieven. 


Openbare organisaties en instellingen 

Bottom-uptype 

Antwoord 

op noden en 

tekorten 

Topdowntype 

Bewoners - verenigingen 


p 18 

B. Leefproject of financiële noodzaak? 

Vaak vertrekt men van een heus leefproject. Soms krijgt dat vorm in een handvest of in een intern reglement. 

Die teksten geven weer hoe men tegen samenleven aankijkt, welke opdracht men zich stelt en welke 

waarden men voorstaat. Haast even vaak zijn dergelijke projecten echter een antwoord op de grote nood 

aan huisvesting voor mensen die uit een crisissituatie (opname in instelling, ziekenhuis,…) komen. 

PROBLEMEN IN DE BESTAANDE MAAT- 

SCHAPPIJ WAAROP MEN EEN ANTWOORD 

WIL BIEDEN 

Problemen met lineaire parcours van integratie 

– therapie – instellingen. 

Het individualisme van het maatschappelijke systeem. 

Huisvestingsproblemen als gevolg van de grote 

druk die uitgaat van de prijzen op de immobiliënmarkt. 

Uitsluiting van de armsten op de huisvestingsmarkt. 

WAARDEN DIE MEN VOORSTAAT 

Recht op gemeenschap 

Onderlinge bijstand en solidariteit 

Recht op langdurige sociale begeleiding 

Rechtvaardigheid en gelijke kansen 

Delen met elkaar; gemeenschappelijk bezit 

Uit de projecten die in bijlage worden beschreven, blijkt duidelijk dat mensen om heel uiteenlopende 

redenen aansluiting zoeken bij deze vorm van wonen. Sommigen worden gedreven door dwingende 

13 Zo hebben de mensen die samenwonen in de hoeve van Louvrange (Waver) het initiatief genomen om een aantal mensen in moeilijkheden bij hen op te vangen. 

Ander voorbeeld: het Luchtkasteel in Doornik, gegroeid vanuit het verlangen van een aantal mensen om op een alternatieve manier (samen) te leven. 



economische redenen. Anderen geven hiermee te kennen dat ze zich niet helemaal willen laten inkapselen 

door een leefmodel waar economisch en maatschappelijk individualisme de overhand hebben, 

en zijn voorstanders van feitelijk beleefde solidariteit, meer gemeenschappelijkheid en een grotere sociale 

rechtvaardigheid. Voor een derde categorie is deze woonvorm een tijdelijk of definitief antwoord 

op problemen van therapeutische, fysieke of zelfs economische aard. 

C. De meerwaarde zoals de bewoners die zien 

Wij hebben de bewoners ondervraagd over de meerwaarde van een dergelijke woonvorm ten opzichte 

van een ‘klassiekere’ individuele manier van wonen. 

MEERWAARDE VAN DE WOONVORM 

VOOR DE BETROKKENE 

Minder snel vervallen in het oude euvel (verslaving, 

zware depressie, enzovoort) 

Leven in een woonomgeving die beter aangepast 

is aan hun persoonlijkheid, hun problemen… 

Voor bejaarden: een hogere levensverwachting 

dan in de traditionele instellingen 

Schaaleconomie (meestal vindt men dat deze 

woonvorm minder kost) 

Omdat men kan besparen (schaaleconomie) zijn 

er meer vertrekken beschikbaar of zijn de beschikbare 

vertrekken van betere kwaliteit 

MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE 

Een maatschappelijk alternatief voor mensen die 

voortdurend van de ene opvang in de andere terechtkomen 

Een efficiënter antwoord op een vraag naar sterke 

sociale banden, naar plaatsen waar men ook informeel 

naar hen luistert… 

Een grotere erkenning van het individu en zijn 

eigenwaarde 

Een groter maatschappelijk nut, dat ook beter in 

de samenleving is ingepast (talrijke activiteiten 

en openheid op de buitenwereld) 

Men kan de individuele en de collectieve noden 

op elkaar laten inspelen 

Verbetering van het parcours van maatschappelijke 

integratie 

Een oplossing om niet in een instelling te blijven 

p 19 

In de meeste gevallen zijn de antwoorden positief. Laten we wel wezen: deze woonvorm is niet voor iedereen 

geschikt en de bestaande experimenten blijven in het Belgische woonlandschap een marginaal 

gegeven, dat maar een relatief kleine groep mensen aangaat. Verantwoordelijken van projecten die 

expliciet bedoeld zijn als overgangssituatie, wijzen er nochtans op dat de overgang van de maatschappelijk 

kwetsbaren naar een volledig autonome vorm van wonen niet altijd makkelijk is. Daaruit blijkt 

duidelijk dat deze projecten erin slagen om de bewoners de nodige stabiliteit en rust te verschaffen en 

zelfs de kwaliteit van hun dagelijkse leven merkelijk te verbeteren, en dit ondanks de verplichtingen 

die onvermijdelijk samenhangen met een leven in gemeenschap, van welke aard dat ook is. Psychologisch 

gesproken zou het best kunnen dat deze woonvorm bij sommige bewoners de rol vervult van een 



soort ‘collectief ik’ dat een tijdlang hun eigen tekorten compenseert en als opstap dient om opnieuw 

een eigen identiteit en levensproject uit te bouwen, zodat hun autonomie toeneemt, zowel binnen het 

groepswonen als misschien daarbuiten. Voor sommigen gaat het daarbij om een tijdelijke situatie, 

voor anderen om een meer permanente of zelfs definitieve situatie. 

D. Algemene kenmerken van deze woonvormen 

Ondanks alle verschillen hebben de ongeveer dertig woonvormen die we hebben onderzocht, een 

aantal gemeenschappelijke kenmerken. 

p 20 

Kenmerken 

De kost van de huisvesting en de manier van 

betalen 

Interne regelgeving 

Graad van het gezamenlijk gebruik van bepaalde 

ruimten 

Toelatingsvoorwaarden 

Uitleg 

Soms is de huisvesting gratis, maar staat daartegenover 

dat alle inkomens worden samengelegd. 

Soms moeten alleen de gemeenschappelijke kosten 

worden betaald. In de meeste gevallen betalen 

de bewoners ofwel een deel van hun inkomen 

(met een plafond), ofwel een forfaitaire som. 

Meestal betalen de bewoners hier minder dan 

ze op de traditionele markt zouden betalen. 

De meeste vormen van solidair wonen die we 

onderzochten hebben een interne regelgeving: 

handvest, intern reglement, contract (als een instelling 

de verantwoordelijkheid heeft) verplicht 

een deel van de gemeenschappelijke taken op te 

nemen, enzovoort. Er is hoe dan ook bijna altijd 

sprake van zelfbeheer of medebeheer. 

Een van de belangrijkste kenmerken van solidair 

groepswonen is dat er gemeenschappelijke 

ruimten zijn. Er is echter een grote verscheidenheid 

in de verhouding tussen die ruimten en de 

privéruimten. In één geval hadden woningen die 

samenhoorden geen enkele binnenruimte gemeen 

(alleen de tuin was gemeenschappelijk). In de 

meeste gevallen heeft ieder wel een eigen slaapkamer 

en een eigen badkamer. Gemeenschappelijk 

zijn dan de keuken, het salon of zelfs een gemeenschapshuis 

waar alle woonfuncties aanwezig zijn. 

Er bestaan verschillende procedures om kandidaten 

voor solidair groepswonen te selecteren: een 

interview, stemmen, een lijst met criteria (leeftijd, 

administratief statuut, inkomen, aangepaste 

ruimten voor de opvanggezinnen, enzovoort). 

Waar een instelling de verantwoordelijkheid 

heeft, gebeurt de selectie door maatschappelijke 

werkers. Overal moesten we hetzelfde vaststellen: 

er zijn te weinig plaatsen om aan het grote aantal 

aanvragen te voldoen! 



Uitstapvoorwaarden 

Soorten sociale begeleiding 

Waar een instelling de verantwoordelijkheid 

heeft, kan iemand vertrekken omdat hij gunstig 

evolueert (in een proces van sociale begeleiding) 

of omdat hij de regels niet respecteert, maar ook 

omdat hij dat zelf uit vrije wil beslist. 

De eventuele sociale begeleiding gebeurt collectief 

en/of individueel, in en/of buiten de woonvorm. 

Altijd speelt de groep collectief een ondersteunende 

rol. Je kunt zelfs zeggen dat hij 

de ‘begeleider’ is van wie het moeilijk heeft. 

We vestigen nog eens extra de aandacht op vier belangrijke elementen uit het bovenstaande. 

• de huisvestingskosten liggen lager dan elders. De bestudeerde projecten bieden een oplossing die 

voor de bewoners alleen onbereikbaar zou zijn; 

• zelfbeheer of medebeheer zijn fundamenteel in de werking van de bestudeerde projecten. Het gaat 

om een vorm van samenleven waarbij tussen de bewoners rechten en plichten worden afgesproken; 

• de maatschappelijk kwetsbaren vinden in de collectiviteit een steun van onschatbare waarde, ook 

al bestaat die collectiviteit uit mensen die het moeilijk hebben; 

• sociale begeleiding. 

Verder stellen we vast dat in bijna alle projecten voorwaarden worden gesteld voor de toegang en procedures 

worden afgesproken voor het beëindigen van het wonen. In bepaalde gevallen wordt de bewoning 

zelfs gekoppeld aan het aanvaarden van hulpverlening (bijvoorbeeld in het CAW Dendermonde). 

p 21 

E. Een sociale mix en een mix van kwetsbaarheden 

Bij een groot deel van de bestudeerde projecten is sprake van een sociale mix en komen ook verschillende 

vormen van bestaansonzekerheid door elkaar voor. Met ‘sociale mix’ bedoelen wij hier dat de 

groepswoningen tegelijk onderdak bieden aan maatschappelijk kwetsbare mensen en aan gezinnen 

die sociaal-economisch beter geïntegreerd zijn. Met ‘sociale mix’ bedoelen wij dat binnen hetzelfde 

project de bestaansonzekerheid van de bewoners van uiteenlopende aard kan zijn: financieel, psychologisch, 

relationeel of fysiek (zie de tabel met kwetsbaarheden in hoofdstuk 4). 

SOCIALE MIX 

MIX VAN KWETSBAARHEDEN 

De twee gevallen die het vaakst voorkomen, zijn: Dat in eenzelfde project van solidair wonen een 

mix van kwetsbaarheden voorkomt, is te wijten 

aan verschillende factoren: 

Een sterke sociale mix als gevolg van een verlangen • Ruime toelatingsvoorwaarden 

naar solidariteit, de wil om anderen te helpen, samen 

te leven met mensen die verschillend zijn… maatschappelijk 

• De filosofie van het project (open voor alle 

kwetsbaren) 



• Een zwakke sociale mix omdat het project een 

antwoord is op een specifieke problematiek; op 

deze manier worden schaaleconomie en een 

doelgerichter beleid mogelijk (stroomlijning van 

de sociale begeleiding) 

• Een ruim antwoord op het gebrek aan huisvesting 

/ op de nood aan samenleven, los 

van elke vorm van bestaansonzekerheid 

• Geen mix van kwetsbaarheden als het moeilijk 

is om verschillende groepen te doen samenleven 

of het zo ontstane geheel te begeleiden. 

We wijzen erop dat projecten van het bottomuptype makkelijker een gemengd karakter vertonen dan 

projecten die aan instellingen gebonden zijn. 

Waar vormen van groepswonen die uitgaan van het initiatief van enkele mensen, vrij gemakkelijk 

– zij het op kleine schaal – durven te experimenteren en vernieuwen wat betreft sociale mix, stellen 

de officiële instanties zich veel terughoudender op: zij houden het liever bij oplossingen voor welomschreven 

groepen met een specifieke problematiek. Anderzijds vinden zij die verschillende vormen 

van vermenging soms heel positief en benadrukken zij in sommige gevallen zelfs de therapeutische 

waarde van dat gegeven. Toch blijk je niet zomaar en onbeperkt het ene publiek met het andere te 

kunnen mengen: het samenleven wordt er soms onmogelijk door. Dat verklaart waarom sommige 

projecten de facto kiezen voor sociale gelijkvormigheid. 

p 22 



F. Alleenstaande of samenwonende 

In de inleiding hebben we er al op gewezen dat het statuut van de mensen die in groep gaan wonen 

soms problemen stelt voor de financiële leefbaarheid van het betrokken project. 

Uit onderstaande tabel blijkt dat zowel de kwetsbare mensen zelf als hun eventuele begeleiders verschillende 

strategieën aanwenden om het tarief van alleenstaande te kunnen behouden: ze wijzigen 

de structuur van de woonvorm, onderhandelen met de overheid of hopen gewoon dat ze geluk zullen 

hebben. We hebben voor de bestudeerde projecten op een rijtje gezet wat de betrokkenen in staat heeft 

gesteld om voor mensen die samenwonen, toch het statuut van alleenstaande te behouden en zo het 

project leefbaar te houden. 

DE ACTOREN VAN DE OPLOSSING 

14.15. 

Het huis op een bepaalde manier 

inrichten 

De buitenzijde aanpassen 

Zijn domicilie aanpassen 

Rechtstreeks onderhandelen met 

de controle-instanties 

Het project uitleggen 

Via de begeleidingsorganisatie 

Geluk hebben 

Concreet… 

Men zorgt ervoor dat de individuele ruimten duidelijk herkenbaar 

zijn. Het gaat daarbij om slaapkamers, keukens en vooral badkamers. 

Voor sommige controleorganismen blijken die laatste immers 

het minimum te zijn dat aanwezig moet zijn om iemand als alleenstaande 

te beschouwen. De aanpassingen worden soms ook doorgevoerd 

om de bewoners meer intimiteit te garanderen. 

Het gaat om aanpassingen waardoor de individuele bewoners van 

een huis of complex makkelijker herkenbaar zijn: afzonderlijke 

bellen en brievenbussen bijvoorbeeld. Omdat die aanpassingen 

vrij makkelijk door te voeren zijn, komen ze relatief vaak voor. 

Elders domicilie kiezen kan als een oplossing worden gezien. Voor 

sommige controleorganismen blijkt dat trouwens voldoende te 

zijn om het statuut van alleenstaande toe te kennen. 

Als de bewoner voldoende gestructureerd of georganiseerd is, is hij 

vaak ook in staat om met het controleorganisme te onderhandelen. 

De facto is dit het geval bij geïnstitutionaliseerde projecten. 

De mensen die het statuut van de betrokkenen controleren, kennen 

niet noodzakelijk alle wetten in verband met huisvesting. 

Soms volstaat een ‘eenvoudige’ uitleg over het project of over het 

aspect groepswonen om de situatie te deblokkeren. 

Voor solidaire woonvormen die begeleid worden door een professionele 

organisatie, is het vaak makkelijker om het statuut 

van alleenstaande te verkrijgen. De organisatie zelf dient dan als 

waarborg voor het project en voor de betrokkenen. 14 

Soms is er een voor de bewoners gelukkige samenloop van omstandigheden. 

15 

p 23 

14 Dat is vaak het geval, onder meer bij de vzw Relogeas (tijdelijke huisvesting van vrouwen die het slachtoffer zijn van gezinsgeweld), 

Les Chanterelles (huisvesting voor gehandicapten), het bejaardenproject van het “Organisme Provincial d’Action Sociale”, enzovoort.. 

15 Hôtel Tagawa is hier een goed voorbeeld. Toen de bewoners zich op het politiecommissariaat meldden, was daar slechts één agent. 

Zijn overste was afwezig, de zaak was dringend (ze dreigden uitgedreven te worden) en dus besloot de agent alleen op basis van hun domicilie 

dat de bewoners als alleenstaanden konden worden beschouwd… 



G. Actoren van de oplossing 

Uit ons onderzoek blijkt dat drie actoren verantwoordelijk kunnen zijn voor het vinden van een oplossing: 

de controle-instantie, de begeleidingsorganisatie of de betrokkenen zelf. 

p 24 

DE ACTOREN VAN DE OPLOSSING 

De controle-instanties 

De begeleidingsorganisatie 

De betrokkene 

Concreet… 

Als je een aantal goed onderbouwde argumenten 

kunt voorleggen, blijken sommige vertegenwoordigers 

van die instanties voldoende soepelheid en 

begrip aan de dag te leggen om het tarief van alleenstaande 

te aanvaarden. 

Gevaar: de bewoners zijn afhankelijk van de willekeur 

van die beslissingen en van de persoonlijkheid 

van de verantwoordelijke, en bovendien 

hebben zij niet altijd met dezelfde verantwoordelijke 

te maken. 

De vzw, vereniging, instelling… kan, zoals we net 

gezien hebben, een centrale rol spelen in het deblokkeren 

van de situatie. 

Gevaar: de bewoners zijn afhankelijk van de capaciteiten, 

de (wettelijke) competentie en de strijdvaardigheid 

van de betrokken werker. 

Soms moet of wil de betrokkene zichzelf verdedigen. 

Gevaar: het resultaat hangt af van zijn vermogen om 

te onderhandelen en juiste (wettelijke en andere) informatie 

te verkrijgen. 

Samenvattend: in de door ons bestudeerde projecten is men er vaak in geslaagd om voor de betrokkenen 

het statuut van alleenstaande te verkrijgen (andere projecten zijn dikwijls precies niet gestart 

omdat ze daar niet in zijn geslaagd), maar de weg daartoe was lang en bezaaid met onzekerheden, en 

die laatste zijn ook achteraf nooit ver weg. Het verwondert dan ook niet dat de actoren in de enquête 

quasi unaniem aangeven dat solidair wonen in een duidelijk wettelijk kader moet kunnen worden 

gegoten. Zo wordt het toeval uitgesloten en ontstaat duidelijkheid, ook – en niet in het minst – voor 

de bewoners zelf. 



Beknopt overzicht van de situatie in andere landen 

FRANKRIJK (Bron: bezoek aan projecten in Rijsel op 3 en 4 juli 2006) 

In Frankrijk is het systeem van hulpverlening aan uitgeslotenen hoofdzakelijk gebaseerd op twee soorten 

financiële hulp: enerzijds een vervangingsinkomen, anderzijds huisvestingshulp met (contractueel) 

verplichte sociale begeleiding. Wie beide soorten hulp trekt, heeft een som in handen die ongeveer 

overeenkomt met een sociale uitkering in België. Die is dus algemener van aard (ook al bestaan ook bij 

ons enkele vormen van huisvestingshulp). Dat je samenwoont, is in Frankrijk alleen van invloed op de 

huisvestingstoelage. Ook daar ligt het tarief voor samenwonenden lager dan dat van alleenstaanden. 

Het begrip ‘samenwonend’ heeft in Frankrijk een veel minder brede betekenis dan in België. Samenwonen 

betekent daar: als echtpaar (man en vrouw) samenwonen. Dus worden alleen ‘onechte’ 

paren die samenwonen financieel afgestraft. Andere vormen van samenwonen hebben geen nadelige 

financiële gevolgen. Dat verklaart waarom het statuut van samenwonende in de projecten die wij 

bezocht hebben, niet als een probleem werd gezien. 

De “Maisons Relais”, waarvoor een wettelijk kader is uitgewerkt, vormen een interessant voorbeeld 

van wat wij onder solidair wonen verstaan. Uit een aantal teksten over de “Maisons Relais” 16 halen we 

enkele passages aan die voor ons onderzoek niet onbelangrijk zijn: 

p 25 

• de “Maisons Relais” horen duidelijk thuis in het domein van de huisvesting. Ze zijn een vorm van 

sociale woningen en vallen dus onder de regels van de bouwen woonwetgeving. Ze vallen niet onder 

de Wet 2002-2 die vernieuwing bracht in het maatschappelijke en medisch-sociale beleid, zodat 

er geen vergunning nodig is om ze op te starten (…); 

• de “Maisons Relais” zijn een bijkomend hulpmiddel in de zorg voor mensen die lijden onder extreme 

vormen van uitsluiting. Het programma werkt dus aanvullend bij bestaande plaatselijke voorzieningen. 

Het is de bedoeling een bijkomend huisvestingsaanbod te creëren; 

• één van de belangrijkste opdrachten van de “Maisons Relais” is (opnieuw) maatschappelijke banden 

te smeden. Daarom kan een “Maison Relais” nooit bestaan uit onderdelen die op enige afstand van 

elkaar liggen. Daarom moet de voorkeur ook gaan naar relatief kleine gehelen (van 15 tot 25 plaatsen) 

(…). Bij te kleine gehelen (minder dan 10 plaatsen) kan het evenwicht in financiering en werking 

in gevaar komen. (…); 

16 Omzendbrief nr. 2002/595 van 10 december 2002, een brief met instructies voor de gedecentraliseerde diensten (DDASS en DDE) voor de uitvoering van het 

programma ‘Maisons Relais’ van 2004 en een gezamenlijke omzendbrief van het Ministerie van Sociale Zaken, Tewerkstelling en Solidariteit en het Ministerie van 

Stads- en Streekontwikkeling, Transport, Huisvesting, Toerisme en Zeeaangelegenheden. 



• de “Maisons Relais” zijn bedoeld om mensen op te vangen voor wie de hoop op maatschappelijke reïntegratie 

en een hervonden zelfstandigheid niet bijster groot is: mensen die alleen leven, zonder veel 

sociale contacten, die op straat hebben geleefd of keer op keer in een Centrum voor Huisvesting en 

Sociale Reïntegratie zijn beland. De maatschappelijke projecten moeten openstaan voor al die groepen 

met verschillende achtergronden die per definitie niet onder één noemer te brengen zijn. (…) 

p 26 



NEDERLAND 

Twee elementen zijn interessant genoeg om ze hier kort te bespreken: de filosofie en de werking van 

Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting en de problematiek van de woongroepen. 

1. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) 

De SEV 17 werkt in Nederland aan innovatieve oplossingen voor maatschappelijke woonvraagstukken. 

De oplossingen die deze mensen vinden zijn in de meeste gevallen grensverleggend, praktisch 

toepasbaar, ontwikkeld en beproefd in de praktijk. Zo ontstaat op de woningmarkt een ruimte waar 

nieuwe initiatieven vanuit de concrete realiteit kunnen worden geëvalueerd. Omdat de SEV een beroep 

kan doen op het zogenaamde experimenteerartikel, heeft hij de vrije hand om experimenten uit 

te voeren. 

De SEV werkt met een meerjarenprogramma. In samenspraak met de partners uit het veld bepaalt de 

groep met welke twee onderwerpen (programma’s) hij de volgende vier jaar aan de slag gaat. Op dit 

ogenblik zijn dat: 

• wat beweegt de woningmarkt? 

• vernieuw(d) maatschappelijk ondernemerschap. 

p 27 

SEV Realisatie, een dochtermaatschappij van SEV, houdt zich bezig met het management van geselecteerde 

uitvoerings- en stimuleringsprogramma’s. 

2. Woongroepen 

Een woongroep is een leefverband van minimaal drie volwassenen die samen een huis bewonen en 

minstens enkele keren per week gezamenlijk eten. Woongroepen hebben met elkaar de volgende punten 

gemeen: 

• minstens drie volwassenen; 

• er worden een aantal gemeenschappelijke voorzieningen gedeeld; 

• er is een zekere gemeenschappelijke huishouding; 

• men treedt vrijwillig toe tot de woongemeenschap; 

• de woongroep is gehuisvest in één of enkele aaneengesloten panden. 

17 www.sev.nl 



ITALIE (Bron: Mevrouw Crucioli, straatadvocate – Comunità Capodarco, Rome) 

Op dit ogenblik bestaat in Italië niet zoiets als één vervangingsinkomen voor alle vormen van sociale 

uitsluiting of armoede (gehandicapten, bejaarden, werklozen, enzovoort). Voor de afzonderlijke situaties 

is een hele rist instellingen verantwoordelijk, van de staat over de provincie tot de gemeente. 

In 1998 had de linkse regering bij wijze van experiment het bestaansminimum ingevoerd in 307 

gemeenten in verschillende delen van het land. Het moest een globaal middel zijn om afzonderlijke 

mensen en gezinnen maatschappelijke bescherming te bieden. Hoewel het bestaansminimum in het 

Nationaal Plan voor maatschappelijke integratie dat in juni 2001 in Brussel werd voorgesteld, een 

‘goed middel’ heet te zijn, heeft de regering Berlusconi vanaf 2003 het experiment een halt toegeroepen 

en de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting overgelaten aan regionale programma’s. Op dit 

ogenblik zijn er grote regionale verschillen in de financiële hulp voor sociale noodsituaties. Daarmee 

is Italië één van de laatste Europese landen zonder een overkoepelende financiële bescherming op 

sociaal vlak. 

p 28 

Voor de huisvestingshulp is de situatie niet erg verschillend: er bestaat geen algemeen criterium voor 

het toekennen van een huisvestingsuitkering of een huurtoelage. Elke streek (of gemeente) bepaalt hoe 

hoog het inkomen mag liggen en welke de gezinsomstandigheden moeten zijn om van hulp te kunnen 

genieten. Om het inkomen van een gezin te berekenen worden de inkomens van samenwonende 

personen samengeteld (alleen minderjarigen of bejaarden die ten laste vallen van het gezinshoofd, 

worden hier buiten beschouwing gelaten), zodat het voor de gezinnen moeilijker wordt om een huurtoelage 

te bekomen. Veel netwerken van maatschappelijke solidariteit worden zo financieel bestraft. 

Anderzijds geeft het samenwonen in sommige streken het recht om na het overlijden of het vertrek 

van de titularis van het huurcontract toch in het betrokken huis te blijven wonen. 

We kunnen bevestigen wat we in de stand van onderzoek al hebben vastgesteld: de bestaande projecten 

zijn heel uiteenlopend van aard. Dat geldt ook voor de juridische vorm die ze aannemen (medeeigenaarschap, 

vzw, enzovoort). Met het statuut van samenwonende springt men niet overal op dezelfde 

manier om. Om te bepalen hoe haalbaar de voorstellen zijn die uit ons onderzoek kunnen 

voortvloeien, moeten we dan ook eerst nagaan wat het bestaande juridische kader is waarbinnen nu 

wordt gewerkt. 

Dat is aan de orde in hoofdstuk 3. 


Hoofdstuk iii 

- 

Juridisch 

overzicht 

p 29 


Hoofdstuk III - Juridisch overzicht 

Juridisch overzicht 

In dit hoofdstuk worden eerst de verschillende reglementeringen besproken die van nut kunnen zijn 

voor personen in een precaire situatie die van solidaire huisvesting gebruik maken (leefloon, werkloosheidsuitkering, 

inkomensgarantie voor ouderen, uitkering voor gehandicapten). 

Daarna wordt een overzicht gegeven van de federale en regionale wetgeving die invloed heeft op solidaire 

huisvesting. 

Tenslotte komen enkele transversale kwesties aan bod: het begrip ‘hoofdverblijfplaats’ in verband met 

het bevolkingsregister en de identiteitskaarten en de huurovereenkomsten betreffende een woning die 

de huurder tot zijn hoofdverblijfplaats bestemt. 

Bovendien willen we wijzen op de juridische complexiteit van het concept samenwonen in het kader 

van de solidaire huisvesting. Deze complexiteit is te wijten aan de verschillende factoren die hierbij 

een rol spelen en aan het interactieve aspect van hun onderlinge afhankelijkheid: 

p 30 

Gezinssamenstelling 

Inkomen van 

de persoon 

Statuut van 

de bewoner 

Begrip verblijfplaats 

Daarom onderzoeken we deze vier niveaus in het juridische kader van deze studie. 



Om als solidaire huisvesting beschouwd te kunnen worden, moet een woning vertrekkend van de 

hypothese voldoen aan volgende voorwaarden: 

• het moet gaan om een bouwkundig geheel van privé-woningen/kamers met ten minste één gemeenschappelijke 

leefruimte; 

• in dit geheel verblijven meerdere personen en/of gezinnen met ten minste één persoon in precaire 

situatie, die zich kunnen vinden in een gemeenschappelijke bekommernis om solidariteit zoals 

vastgelegd in “het handvest van de solidaire huisvesting”; 

• een agentschap gaat na of al deze elementen voorhanden zijn. 

Aan de hand hiervan kunnen we na elke juridische analyse de regelgevende aspecten kritisch bespreken 

en beoordelen in welke mate deze de verdere ontwikkeling van de solidaire huisvesting ondersteunen 

of afremmen. 

p 31 



Analyse van de verschillende reglementeringen van 

toepassing op een publiek in een precaire situatie 

dat solidair zou kunnen wonen 

1. LEEFLOON 

1.1. wettelijk kader 

Het recht op maatschappelijke integratie, waar ook het leefloon onder valt, werd ingevoerd door de 

wet van 26 mei 2002 18 . 

1.2. toekenningsvoorwaarden 

p 32 

De toekenningsvoorwaarden van het leefloon kunnen als volgt samengevat worden. De aanvrager moet: 

• meerderjarig of hiermee gelijkgesteld zijn; 

• behoren tot één van de volgende categorieën: de Belgische nationaliteit bezitten, onderdaan zijn 

van een andere lidstaat van de Europese Unie, als vreemdeling ingeschreven zijn in het bevolkingsregister, 

vluchteling of staatloze zijn; 

• zijn werkelijke verblijfplaats in België hebben; 

• bewijzen dat hij niet over toereikende bestaansmiddelen beschikt, dat hij werkbereid is en dat hij 

eerst zijn rechten op andere mogelijke sociale uitkeringen en onderhoudsgeld heeft doen gelden. 

1.3. categorieën van rechthebbenden 

1.3.1. algemeen 

Het bedrag van het leefloon waarop de aanvrager aanspraak kan maken, hangt af van twee factoren: 

ten eerste van de categorie rechthebbenden waartoe de aanvrager op basis van zijn gezinssituatie behoort, 

en ten tweede van de bestaansmiddelen van de aanvrager waarmee rekening gehouden moet 

worden (en die eventueel van het leefloon afgetrokken worden). 

De wetgever onderscheidt drie verschillende categorieën rechthebbenden. Het bedrag van het leefloon 

is afhankelijk van de categorie waartoe de aanvrager behoort: 

• een lager bedrag voor “samenwonenden” 

• een tussenbedrag voor “alleenstaanden” 

• een verhoogd bedrag voor personen “met gezinslast”. 

18 Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, B.S., 31 juli 2002, 

aangevuld door het koninklijk besluit van 11 juli 2002 en gewijzigd door de programmawet van 9 juli 2004, B.S., 15 juli 2004. 



In tegenstelling tot het verleden heeft de wetgever in 2002 een definitie van samenwonen in de wettekst 

opgenomen (deze definitie ligt in de lijn van de bestaande rechtspraak): “Onder samenwonen 

wordt verstaan het onder hetzelfde dak wonen van personen die hun huishoudelijke aangelegenheden 

hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelen 19 ” . 

In de parlementaire voorbereiding 20 werd het lager bedrag voor de categorie “samenwonende” als 

volgt gerechtvaardigd: “Het bedrag voor de categorie ‘alleenstaande’ is hoger dan dat van de categorie 

‘samenwonende’, rekening houdend met het feit dat de alleenstaande alleen moet instaan voor de 

vaste kosten (woning, meubilering, …)”. 

1.3.2. het bedrag van de uitkeringen 

1.3.2.1. lager bedrag “samenwonende” (categorie 1) 

Volgende personen hebben recht op het bedrag “samenwonende” (een leefloon van 429,66 € per maand 21 ): 

• een persoon die onder hetzelfde dak woont met andere personen zonder graad van bloedverwantschap 

en die hun huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelen 22 . Het gaat daarbij 

bijvoorbeeld om iemand die met één of meerdere vrienden samenwoont en de huur met hen deelt, bepaalde 

maaltijden samen neemt en een gemeenschappelijke “pot” heeft. In dit geval houdt het OCMW, 

dat de ontoereikendheid van de bestaansmiddelen van de aanvrager moet controleren, enkel rekening 

met diens bestaansmiddelen en niet met die van de personen met wie hij samenwoont 23 ; 

• een persoon die samenwoont met zijn ouders en/of meerderjarige kinderen, bijvoorbeeld een jongere 

ouder dan 18 jaar die bij zijn ouders woont of een moeder die met haar meerderjarige kinderen samenwoont. 

In dergelijke gevallen houdt het OCMW rekening met de bestaansmiddelen van de rechthebbende 

en heeft bovendien de mogelijkheid de bestaansmiddelen van de met hem samenwonende ouders 

en/of meerderjarige kinderen geheel of gedeeltelijk in aanmerking te nemen 24 . De beoordeling hiervan 

behoort tot de soevereine bevoegdheid van het OCMW dat daarbij zowel rekening zal houden met de 

feitelijke omstandigheden als met de ratio legis volgens het Hof van Cassatie 25 , die stelt dat het er niet 

om gaat liefdadigheid te ontmoedigen, maar dat misbruik wel vermeden moet worden; 

• een persoon die met een echtgenoot samenwoont, die de toekenningsvoorwaarden voor het leefloon vervult. 

In dit geval zal het OCMW de bestaansmiddelen van elk lid van het gezin afzonderlijk bekijken; 

p 33 

19 Artikel 14 van de wet van 26 mei 2002. 

20 Wetsontwerp betreffende het recht op maatschappelijke integratie, memorie van toelichting, commentaar van de artikelen, artikel 14, 

Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, doc 50 1603/001, p. 20. 

21 Op 1 oktober 2006 . 

22 Zoals we later zullen zien, past de rechtspraak het bedrag “alleenstaande” ook toe op personen die in een therapeutische instelling opgenomen zijn. 

23 Artikel 34, § 3, van het koninklijk besluit van 11 juli 2002. 

24 Artikel 34, § 2 van het koninklijk besluit van 11 juli 2002. 

25 Cass. 10 mei 1993, Soc. Kron., 1993, p. 451. 



• een persoon die samenleeft met een echtgenoot (of een levenspartner) die de toekenningsvoorwaarden 

voor het leefloon niet vervult. Als levenspartner wordt de persoon beschouwd met wie de 

aanvrager een feitelijk gezin vormt 26 ; twee personen die als een koppel samenwonen vormen een 

feitelijk gezin 27 . In het geval van een echtpaar of een feitelijk gezin houdt het OCMW rekening met 

de bestaansmiddelen van de persoon die het leefloon aanvraagt. In dit geval dient het OCMW ook 

rekening te houden met dat deel van de bestaansmiddelen van de echtgenoot dat boven het bedrag 

van het leefloon “bedrag samenwonende 28 ” ligt. 

p 34 

1.3.2.2. tussenbedrag “alleenstaande”(categorie 2): 

Volgende personen komen in aanmerking voor het bedrag “alleenstaande” (dat recht geeft op een 

leefloon van 644,48 € per maand 29 ): 

• een persoon die alleen woont; 

• een persoon die met andere personen onder hetzelfde dak woont, maar met wie hij de huishoudelijke 

aangelegenheden niet hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelt. Men kan daarbij bijvoorbeeld 

denken aan een student die op een kamer in een gebouw woont en over een gemeenschappelijke 

keuken en sanitair beschikt zonder verder iets te delen met de andere huurders: hij betaalt alleen 

zijn huur, hij behoudt zijn financiële autonomie, beslist onafhankelijk hoe hij zijn dag zal indelen 

en is alleen verantwoordelijk voor de maaltijden en dagelijkse taken; 

• een persoon die opgenomen is een psychiatrische instelling (open afdeling 30 ) die voor zijn opname 

recht had op het bedrag “alleenstaande”, alsook een persoon die in een therapeutische gemeenschap 

31 , in een beschutte 32 of in een begeleide woning 33 woont. In al deze gevallen houdt 

het OCMW alleen rekening met de bestaansmiddelen van de persoon die een leefloon aanvraagt. 

Laten we even aandacht schenken aan de rechtspraak die personen die in een bepaalde – therapeutische 

– gemeenschap verblijven tot de categorie “alleenstaande” rekent. De onderliggende redeneringen 

lijken ons interessant. De Arbeidsrechtbank te Gent 34 heeft zich meermaals moeten uitspreken 

over de vraag onder welke categorie een persoon die in een ziekenhuis, psychiatrische instelling 

of een onthaaltehuis verblijft, ondergebracht kan worden. Volgens J. Put, D. Simoens, S. Renette en K. 

26 Artikel 14, § 1, 3°, 5de lid van de wet van 26 mei 2002. 

27 Artikel 34, § 1, 2de lid van het koninklijk besluit van 11 juli 2002. 

28 Artikel 34, § 1 van het koninklijk besluit van 11 juli 2002. 

29 Op 1 oktober 2006. 

30 Arbeidsrechtbank te Ieper, 7 november 2003, AR 26 262 zoals geciteerd in het onderzoek over het recht op maatschappelijke integratie op basis van de rechtspraak 

van het jaar 2003: www.mi-is.be, p. 59; Arbeidsrechtbank van Gent, 13 juni 2003, AR 160 015/03; 7 november 2003, AR 160 650/03; 14 november 2003 en 19 

december 2003; AR 161 651/032 zoals geciteerd in hetzelfde onderzoek, p. 59. 

31 Arbeidsrechtbank te Brugge, 7 en 25 maart 2002, AR 105 742 en 105 768 zoals geciteerd in het onderzoek over het bestaansminimum en de maatschappelijke 

dienstverlening door de rechtspraak van het jaar 2002: www.mi-is.be, p. 46. 

32 Arbeidsrechtbank te Bergen, 22 januari 2002 RG 16 752 en 16 753 geciteerd in het eerder vermelde onderzoek, p. 50. 

33 Ph. VERSAILLES, M. VAN RUYMBEKE, “Le minimum de moyens d’existence”, Guide social permanent, Deel III, boek I, titel II, hoofdstuk I, 2, n° 380, geactualiseerd 

tot 2001, dat de Arbeidsrechtbank te Luik, 3 februari 1998, onuitgegeven, RG 5072/95, citeert. 

34 Arbeidsrechtbank te Gent, 13 juni 2003, AR 160 015/03; 7 november 2003, AR 160 650/03; 14 november 2003 en 19 december 2003; 

AR 161 651/032, op.cit. 



Deweerdt, “gaat de rechtbank ervan uit dat het hier een alleenstaande betreft om de simpele reden dat 

in deze situatie geen vermenging van vermogens ontstaat: de vermogenstoestand van de opgenomen 

persoon heeft geen invloed op de vermogenstoestand van de andere opgenomen personen daar iedereen 

in principe zijn goederen behoudt buiten de instelling. Bovendien ontbreekt het deze mensen 

ook aan de intentie om samen te wonen 35 ” . Een deel van de rechtspraak betreffende het bestaansminimum 

had al een bijkomend criterium toegepast om “samenwonen” te definiëren: “de intentie van 

de personen die onder hetzelfde dak samenwonen om een gemeenschappelijk huishouden te vormen 

of een gemeenschappelijk leven te delen, onafhankelijk van het nagestreefde doel 36 ”. 

Indien een gebouw dus enkel over een keuken en/of sanitair voor meerdere huurders beschikt of 

indien de personen verplicht zijn in een therapeutische gemeenschap samen te wonen, is dit een gedwongen 

samenwonen. De rechtspraak 37 betreffende het bestaansminimum bevestigde daarom dat 

deze personen recht hebben op het bedrag “alleenstaande”. 

1.3.2.3. verhoogd bedrag “met gezinslast” (categorie 3) 

Volgende personen komen in aanmerking voor het verhoogde bedrag “persoon met gezinslast 38 ” (dat recht 

geeft op een leefloon van 859,31 € per maand 39 ): 

• een persoon die samenwoont met zijn kinderen (waaronder tenminste één minderjarig ongehuwd kind). 

Het OCMW houdt vanzelfsprekend rekening met de bestaansmiddelen van de persoon die recht heeft 

op leefloon. Net als in het geval van een samenwonen met naaste familie 40 , heeft het OCMW de mogelijkheid 

de bestaansmiddelen van de met de rechthebbende samenwonende meerderjarige kinderen 

geheel of gedeeltelijk in aanmerking te nemen; 

• een persoon die samenwoont met zijn echtgenoot (of levenspartner 41 ) en ten minste één minderjarig 

ongehuwd kind 42 . Het OCMW houdt rekening met de bestaansmiddelen van de rechthebbende en, 

net als in het geval van een wettelijk of feitelijk gezin 43 , dient het OCMW ook rekening te houden met 

dat deel van de bestaansmiddelen van de echtgenoot (of levenspartner) dat boven het bedrag van het 

leefloon “samenwonende” ligt. 

p 35 

35 J.PUT, D.SIMOENS, S.RENETTE, K. DEWEERDT, Onderzoek van de rechtspraak over het recht op maatschappelijke integratie van het jaar 2003: www.mi-is.be , p. 57. 

36 Arbeidsrechtbank te Luik, 11 januari 1985, Soc. Kron., 1985, p.145, Arbeidsrechtbank te Namen, 9 september 1994, onuitgegeven, RG 81 841, Arbeidsrechtbank 

te Luik, 27 april 1994, onuitgegeven, RG 226 822 en 229 621 geciteerd in Ph. VERSAILLES, M.VAN RUYMBEKE, le minimum de moyens d’existence, op. cit., n° 

270. 

37 Ph. VERSAILLES, M.VAN RUYMBEKE, “le minimum de moyens d’existence”, op. cit., n° 270. 

38 Artikel 14, § 1 van de wet van 26 mei 2002: “onder gezin ten laste wordt verstaan, de echtgenoot, de levenspartner, het ongehuwd minderjarig kind of meerdere 

kinderen onder wie minstens één ongehuwd minderjarig kind”. 

39 Op 1 oktober 2006 

40 Zie hoger. 

41 Artikel 14, § 1er, 3°, 5de lid van de wet van 26 mei 2002 definieert het begrip “levenspartner” en artikel 2bis van het koninklijk besluit van 11 juli 2002, gewijzigd 

door et koninklijk besluit van 5 december 2004 legt de voorwaarden vast die de echtgenoot of levenspartner moet vervullen (in België verblijven, meerderjarig zijn, 

over onvoldoende bestaansmiddelen beschikken, zijn recht op de sociale zekerheid doen gelden en werkbereid zijn. Er is geen nationaliteitsvereiste.). 

42 Omzendbrief van de POD Maatschappelijke Integratie van 14 december 2004, www.mi-is.be. 

43 Zie hoger . 



• een persoon die samenwoont met zijn kinderen (waaronder ten minste één minderjarig ongehuwd 

kind) en met andere personen, die noch zijn echtgenoot, noch zijn levenspartner zijn. Dit geldt bijvoorbeeld 

voor een persoon met een kind ten laste die met een broer, een zuster of en andere derde persoon 

samenwoont. Het OCMW houdt enkel rekening met de bestaansmiddelen van de rechthebbende. 

. 

Het Arbitragehof 44 heeft onlangs artikel 14, § 1, 3° van de wet van 26 mei 2002 gedeeltelijk vernietigd 

door in de definitie “persoon die uitsluitend samenwoont met een familie ten laste” het woord “uitsluitend” 

te schrappen: dit heeft tot gevolg dat personen met één of meerdere minderjarige ongehuwde 

kinderen, die samenwonen met andere personen die niet tot de gezinslast behoren, niet uitgesloten 

worden van deze categorie 45 . 

1.3.3. Gevolgen voor groepswoonprojecten 

Het leven in een groepswoonproject kan op twee verschillende manieren georganiseerd zijn: 

p 36 

• indien de aanvrager de huishoudelijke aangelegenheden met andere bewoners regelt, zoals bij 

voorbeeld de betaling van de huur, de onderhoudskosten of de maaltijden, heeft hij enkel recht op 

een leefloon voor een “samenwonende”. Door het financiële verschil tussen het bedrag “samenwonende” 

en het bedrag “alleenstaande”, 215 € 46 , zal de rechthebbende twijfelen om in een groepswoonproject 

te gaan wonen; 

- indien de huishoudelijke aangelegenheden niet met de andere bewoners geregeld worden, heeft de 

aanvrager eigenlijk recht op een leefloon voor een “alleenstaande”. Het risico bestaat echter dat het 

OCMW het groepswoonproject als een samenwonen beschouwt. In dat geval moet de rechthebbende 

op een leefloon bewijzen dat de huishoudelijke kosten niet gedeeld worden. Het is echter 

bijzonder moeilijk een dergelijk negatief bewijs te leveren. 

Sinds het arrest van het Arbitragehof van 28 juli 2006 behoudt de persoon die een (ongehuwd) 

minderjarig kind ten laste heeft en die in een groepswoonproject woont het recht op het verhoogde 

bedrag “met gezinslast”. 

Als besluit kunnen we stellen dat een persoon zonder (ongehuwd) minderjarig kind ten laste, die 

in een groepswoonproject verblijf, nog altijd benadeeld wordt, terwijl dit niet meer het geval is voor 

een persoon met een (ongehuwd) minderjarig kind: in dit geval wordt het leefloon niet meer gehalveerd 

en daalt dus niet meer van 860 € naar 430€. 

44 Arrest van het Arbitragehof, nr. 123/2006 van 28 juli 2006, www.arbitrage.be. 

45 Omzendbrief van de POD Maatschappelijke Integratie van 1 september 2006, www.mi-is.be. 




2. WERKLOOSHEIDSUITKERING 


De werkloosheidsuitkering wordt gereglementeerd door het koninklijk besluit van 25 november 1991. 47 


Eén van de voorwaarden voor het ontvangen van een werkloosheidsuitkering is dat de aanvrager een 

minimum aantal arbeidsdagen gepresteerd moet hebben. Bovendien moet de aanvrager aan volgende 

voorwaarden voldoen: 

• niet verantwoordelijk zijn voor het verlies van zijn baan en loon; 

• als werkzoekende ingeschreven zijn bij de bevoegde gewestelijke dienst voor arbeidsbemiddeling, 

beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en arbeidsgeschikt zijn; 

• in België verblijven. 

In tegenstelling tot het recht op maatschappelijke integratie, dat vooral uitgaat van de behoeftigheid 

van de rechthebbende, beschermt het recht op werkloosheidsuitkering de rechthebbende tegen het 

onvrijwillig verlies van zijn werkplaats en loon. 

p 37 

2.3. categorieën rechthebbenden 

2.3.1. algemeen 48 

Net als bij het recht op maatschappelijke integratie hangt het bedrag van de werkloosheidsuitkering af 

van de gezinssituatie van de rechthebbende: woont hij samen? Is hij alleenstaand? Heeft hij een gezin 

ten laste? Met de bestaansmiddelen van de personen met wie de aanvrager samenwoont, wordt enkel 

rekening gehouden indien de werkloze recht heeft op de hoogste uitkering. 

De wetgever onderscheidt drie verschillende categorieën rechthebbenden. Het bedrag van de werkloosheidsuitkering 

is afhankelijk van de categorie waartoe de aanvrager behoort: 

• een lager bedrag “samenwonende” 

• een tussenbedrag “alleenstaande” 

• een verhoogd bedrag “met gezinslast”. 

47 Koninklijk besluit van 25 november 1991 houdende de werkloosheidsreglementering, B.S., 31 december 1991, aangevuld door het ministerieel besluit van 26 

november 1991 houdende de toepassingsregelen van de werkloosheidsreglementering, B.S., 25 januari 1992. 

48 H et bedrag van de werkloosheidsuitkering wordt bepaald aan de hand van drie criteria: de persoonlijke situatie van de werkloze, zijn laatste loon dat als basisbedrag 

voor de berekening van de uitkering dient en de dagbedragen waarop de werkloze recht heeft. 



Ook hier is het moeilijk een alleenstaande van een samenwonende te onderscheiden, omdat samenwonen als 

volgt gedefinieerd wordt: “Onder samenwonen wordt verstaan, het onder hetzelfde dak samenleven van twee 

of meer personen die hun huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelen. (Een 

persoon wordt tot bewijs van het tegendeel geacht te wonen op het adres van zijn hoofdverblijfplaats 49 ).” 

“Worden eveneens geacht samen te wonen, de leden van het huishouden die in de gevangenis zitten, geïnterneerd 

zijn of in een instelling voor geesteszieken geplaatst zijn, gedurende de eerste twaalf maanden 50 ”. 

Door deze definitie van samenwonen is het, net als in het geval van het leefloon, moeilijk te bepalen wat het 

delen van de huishoudelijke kosten juist inhoudt. Om problemen te vermijden heeft de RVA instructies 51 uitgewerkt 

die bepalen wie als “alleenstaande” beschouwd kan worden: 

• een werkloze die in een kamer in het gebouw woont en over een gemeenschappelijke badkamer, keuken, toiletten 

beschikt, zonder echter kosten (huur, onderhoud, levensmiddelen, …) te delen met andere huurders; 

• een persoon die tijdelijk in een onthaaltehuis, een opvangtehuis voor daklozen of bij een particulier woont. 

p 38 

De RVA houdt hierbij rekening met het tijdelijke karakter van bepaalde situaties: 

• het verblijf in een onthaaltehuis: “meestal gaat het hier om vrouwen, die op dat moment alleen leven met 

kinderen ten laste. Gezien het tijdelijke karakter van deze situatie behouden ze hun statuut van persoon 

met kinderen ten laste, tenzij het natuurlijk om een alleenstaande persoon gaat 52 ” ; 

• het verblijf in een opvangtehuis voor daklozen: “in de mate dat het gaat om de opvang van individuen 

(bijvoorbeeld jongeren die thuis zijn weggelopen, ex-gevangenen, voormalige drugsgebruikers, …) die niet 

de intentie hebben om met hun lotgenoten samen te wonen, kunnen deze personen beschouwd worden als 

alleenstaanden 53 ” . 

Ook de Arbeidsrechtbanken te Bergen 54 en te Luik 55 beschouwen de tijdelijke huisvesting van een 

persoon in nood niet als een vorm van samenwonen omdat “er geen intentie is om het huishouden te 

delen, de bestaansmiddelen te delen en de kosten samen te betalen. Het gaat hierbij om de toepassing 

van solidariteit met zijn medemens 56 ” . 

49 Artikel 59, 1ste lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991, gewijzigd door het ministerieel besluit van 6 februari 2003. 

50 Artikel 59, 2de lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991, gewijzigd door het ministerieel besluit van 12 december 2002. 

51 Instructie RVA, 110.D.01, p. 5 en 6, geciteerd door J.F. FUNCK, “Le chômage, Guide social permanent”, Deel I, boek IV, titel IV, hoofdstuk I, 130, bijgewerkt in 2002. 

52 Instructie RVA, al eerder geciteerd, p 6. 

53 Instructie RVA, al eerder geciteerd, p.6. 

54 Arbeidsrechtbank te Mons, 7 januari 1998, RG 14 106 geciteerd door J.F. FUNCK, “Le chômage, Guide social permanent”, op. cit., 140. 

55 Arbeidsrechtbank te Luik, 24 juni 1998, RG 26 381/97; Arbeidsrechtbank te Luik, 15 juni 1999, RG 27 256/98; Arbeidsrechtbank te Luik, 22 januari 1999, 

RG 25 400/96 geciteerd door J.F. FUNCK, op.cit. 

56 J.F. FUNCK, al eerder geciteerd. 



2.3.2. Het bedrag van de uitkeringen 

2.3.2.1. Lager bedrag “samenwonende” 

Volgende personen komen in aanmerking voor het bedrag “samenwonende werknemer” dat recht 

geeft op een werkloosheidsuitkering (van 575 tot 978 € tijdens het 1ste jaar, van 575 tot 

712 € voor de 2 de periode en van 405 tot 531 € voor de 3 de periode 57 ) : 

• de persoon die met andere personen onder eenzelfde dak woont met wie hij niet verwant is en met 

wie hij de huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelt. We kunnen 

daarbij bijvoorbeeld denken aan twee of meer werklozen die samen een appartement huren en de 

kosten voor de huur, het onderhoud en maaltijden delen en over een gemeenschappelijke keuken 

en badkamer beschikken; 

• de persoon die met een echtgenoot samenwoont (die over een inkomen beschikt) ; 

• de persoon die met bloed- en aanverwanten samenwoont (die over een inkomen beschikken). 

Zoals eerder gezegd 58 , wordt in geen van deze gevallen rekening gehouden met de bestaansmiddelen van 

de samenwonenden. 

2.3.2.2. Tussenbedrag “alleenstaande” 

Volgende personen komen in aanmerking voor het bedrag “alleenstaande” dat recht geeft op een 

werkloosheidsuitkering van 767 tot 1067 € per maand tijdens het eerste jaar en (van 767 tot 889 € per 

maand voor de tweede periode 59 ) : 

• een persoon die alleen woont; 

• een persoon die met andere personen onder hetzelfde dak woont, maar met wie hij de huishoudelijke 

aangelegenheden niet gemeenschappelijk regelt. 

p 39 

2.3.2.3. Verhoogd bedrag “met gezinslast” 

Volgende personen hebben recht op het bedrag “werknemer met gezinslast” dat recht geeft op een 

werkloosheidsuitkering (van 913 tot 1067 € per maand 60 ): 

• de persoon die uitsluitend samenwoont met één of meerdere kinderen die niet over een eigen beroepsof 

vervangingsinkomen beschikken 61 (of waarvan – ten minste - één kind recht heeft op kinderbijslag). 

We willen erop wijzen dat de eventuele aanwezigheid van andere personen - die met de rechthebbende 

en diens kinderen samenwonen – niets aan deze situatie verandert op voorwaarde dat deze personen 


58 Zie punt 2.3.1. algemeen. 

59 Op 1 oktober 2006 


61 Artikel 110, § 1, 4de lid van het koninklijk besluit van 25 november 1991 



p 40 

niet over één beroepsof vervangingsinkomen beschikken . Als dus een of meerdere personen onder 

hetzelfde dak wonen als een gezin dat samengesteld is uit een werkloze en één of meerdere kinderen 

ten laste, behoudt de rechthebbende zijn verhoogd bedrag voor zover de personen met wie hij samenwoont 

over geen eigen inkomen beschikken; 

• de persoon die samenleeft met een echtgenoot die niet over een eigen beroepsof vervangingsinkomen 

beschikt. De persoon waarmee de werknemer een feitelijk gezin vormt en die financieel te zijner laste 

is, wordt gelijkgesteld met een echtgenoot 62 . We willen erop wijzen dat de aanwezigheid van andere 

personen – die samenwonen met de echtgenoten – in geen geval de situatie van de rechthebbende verandert. 

Als dus één of meerdere personen onder hetzelfde dak wonen als een koppel dat samengesteld 

is uit een werkloze en een echtgenoot die te zijner laste is, behoudt de rechthebbende zijn verhoogd 

bedrag zelfs als de samenwonende personen over een eigen inkomen beschikken 63 ; 

• de persoon die uitsluitend met zijn bloedof aanverwanten (tot en met de derde graad) samenwoont 

die niet over een beroepsof vervangingsinkomen beschikken 64 . We willen erop wijzen dat de aanwezigheid 

van andere personen – die met de rechthebbende en zijn bloed-/aanverwanten samenwonen 

– diens situatie niet veranderen op voorwaarde dat deze personen niet over een eigen beroepsof vervangingsinkomen 

beschikken. Als dus één of meerdere personen onder hetzelfde dak wonen als een 

gezin dat samengesteld is uit een werkloze en één of meerdere bloed-/aanverwanten die te zijner laste 

zijn, behoudt de rechthebbende zijn verhoogd bedrag voor zover de personen met wie hij samenwoont 

niet over een eigen inkomen beschikken. 

De wetgever heeft de categorie “werknemer met gezin ten laste” uitgebreid tot enkele groepen die niet 

met hun gezinsleden samenwonen: 

• de alleenstaande persoon die effectief onderhoudsgeld betaalt aan een echtgenoot/ / ex-echtgenoot 

of kind(eren) 65 ; 

• de feitelijk gescheiden persoon, wiens echtgenoot gemachtigd is sommen te innen, die door derden 

aan zijn echtgenote of haar echtgenoot verschuldigd zijn 66 ; dit is het geval voor een werknemer met 

loondelegatie op basis van artikel 221 Burgerlijk Wetboek 67 . 

62 Artikel 110, § 1, 2de lid van het koninklijk besluit van 25 november 1991, gewijzigd door het koninklijk besluit van 4 augustus 1996. 

63 Artikel 110, § 1, 1° van het koninklijk besluit van 25 november 1991. 

64 Artikel 110, § 1, 4de lid, van het koninklijk besluit van 25 november 1991. 

65 Artikel 110, § 1, 1ste lid, 3° van het koninklijk besluit van 25 november 1991, gewijzigd door het koninklijk besluit van 24 januari 2002. 

66 Artikel 110, § 1, 1ste lid, 4° van het koninklijk besluit van 25 november 1991. 

67 Artikel 221, 1ste lid van het Burgerlijk Wetboek: “Iedere echtgenoot draagt in de lasten van het huwelijk bij naar zijn vermogen. Wanneer een der echtgenoten deze 

verplichting niet nakomt, kan de andere, onverminderd de rechten van derden, zich door de vrederechter laten machtigen om, met uitsluiting van zijn echtgenoot, 

diens inkomsten of de inkomsten uit de goederen die hij krachtens hun huwelijksvermogensstelsel beheert, alsook alle andere hem door derden verschuldigde 

geldsommen te ontvangen onder de voorwaarden en binnen de perken die het vonnis bepaalt.” 




Net als bij het leefloon kan het leven van een werkloze in een groepswoonproject op twee verschillende 

manieren georganiseerd zijn: 

• ofwel regelt hij de huishoudelijke aangelegenheden met de andere bewoners, zoals bij voorbeeld de 

betaling van de huur, de onderhoudskosten of de maaltijden. Net als bij het leefloon heeft hij in dit 

geval enkel recht op de laagste uitkering (het bedrag “samenwonende”). De financiële gevolgen van 

de degradatie tot het bedrag van “samenwonende” zijn zo groot dat de schaalvoordelen het verschil 

tussen het bedrag van de werkloosheidsuitkeringen voor samenwonenden en alleenstaanden niet 

kunnen compenseren; 

• ofwel deelt hij niets met de andere bewoners en beperkt hun samenwonen zich tot het leuke gezelschap, 

zonder dat er een gemeenschappelijk huishouden aan te pas komt. In dit geval heeft de 

werkloze recht op de uitkering voor een “alleenstaande”, maar loopt hij het risico dat de RVA dit 

betwist. De werkloze moet dan bewijzen dat de huishoudelijke kosten niet gedeeld worden. Het is 

echter bijzonder moeilijk – bijna onmogelijk - een dergelijk negatief bewijs te leveren. Hier stelt zich 

met andere woorden hetzelfde probleem als bij de toekenning van een leefloon. 

Bovendien verliest 68 de persoon die recht heeft op het verhoogde bedrag “werknemer met gezinslast” 

dit verhoogde bedrag als hij samenwoont met personen die over een beroepsof vervangingsinkomen 

beschikken. Dit is een echt nadeel voor iedereen die in een solidaire woning wil gaan wonen. 

p 41 

68 Behalve wanneer het gaat om personen die met een echtgenoot samenwonen. 



3. INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN 


De inkomensgarantie voor ouderen wordt geregeld door de wet van 22 maart 2001 69 . 


De aanvrager moet aan volgende voorwaarden voldoen: 

• ouder zijn dan 64 jaar 70 ; 

• tot één van de volgende categorieën behoren : Belg of onderdaan van een andere lidstaat van de EU 

zijn, vluchteling, staatloze of van onbepaalde nationaliteit zijn; 

• zijn hoofdverblijfplaats in België hebben. 


p 42 

3.3.1. Algemeen 

In vergelijking met de reglementeringen in verband met het leefloon en de werkloosheidsuitkeringen, 

is de inkomensgarantie voor ouderen (“IGO”) eenvoudiger opgevat. De wetgever onderscheidt enkel 

twee categorieën van personen die recht hebben op twee verschillende bedragen: 

• een lager “basisbedrag” voor diegenen, die eenzelfde hoofdverblijfplaats delen; 

• een “verhoogd bedrag” voor een alleenstaande die zijn hoofdverblijfplaats niet met anderen deelt 

(de vaste kosten zijn voor de alleenstaande hoger dan de gedeelde kosten 71 ). 

Hier wordt samenwonen niet meer gedefinieerd in functie van het delen van huishoudelijke aangelegenheden, 

maar in functie van een gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats. 

De wet 72 stelt: “worden geacht dezelfde hoofdverblijfplaats te delen, de aanvrager en elke andere persoon 

die gewoonlijk met hem op dezelfde plaats verblijft.” 

Het gewoonlijk verblijf blijkt hetzij uit de inschrijving in de bevolkingsregisters van de gemeente waar 

de verblijfplaats is gevestigd, hetzij uit ieder ambtelijk of administratief stuk dat op een werkelijk verblijf 

op eenzelfde adres duidt. 

69 Behalve wanneer het gaat om personen die met een echtgenoot samenwonen. 

70 Vanaf 1 januari 2009 moet de aanvrager 65 jaar oud zijn. 

71 Wetsontwerp tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen, Memorie van toelichting, Kamer, zitt. 2000-2001. 50-0934/001, p. 6. 

72 Artikel 6, § 1, 3de lid van de wet van 22 maart 2001 




3.3.2.1. Lager “basisbedrag” 

Volgende personen komen in aanmerking voor het basisbedrag (maximum 466,64 € per maand 73 ): 

• de oudere die met één of meerdere personen samenwoont en met hen dezelfde hoofdverblijfplaats 

deelt. De bestaansmiddelen en pensioenen van de rechthebbende en van de samenwonende personen 

worden opgeteld; de som wordt, na aftrek van de vrijstellingen 74 , gedeeld door het aantal 

samenwonenden; dit cijfer wordt dan afgetrokken van het toe te kennen bedrag. Het gaat hier, net 

zoals bij het leefloon, om een aanvullende uitkering die aan de rechthebbende toegekend wordt 

indien die enkel over bestaansmiddelen beschikt die onder de wettelijke bedragen liggen. 

Onlangs werd een uitzondering goedgekeurd 75 : in geval van een lid van een klooster- of lekengemeenschap 

wordt enkel rekening gehouden met de persoonlijke bestaansmiddelen en pensioenen 

van de aanvrager. 

Het verslag aan de Koning dat aan het koninklijk besluit van 11 mei 2005 76 voorafging, verduidelijkt dit: 

“Vóór de inwerkingtreding van artikel 275 van de programmawet van 9 juli 2004, leidde het beginsel dat personen 

die in een klooster- of lekengemeenschap leven als samenwonenden moeten worden aanzien, ertoe dat 

er rekening moest gehouden worden met de bestaansmiddelen van alle overige leden van de gemeenschap. De 

aanvrager kon desgevallend aanspraak maken op het basisbedrag van de inkomensgarantie voor ouderen”. 

“Bij elke wijziging in de structuur van het samenwonen (adreswijziging, toetreding van nieuwe leden, overlijden, 

nalatenschappen en giften, enz.) moest, omwille van de mogelijke weerslag op de omvang van de in 

rekening te brengen bestaansmiddelen en dus van het toegekend voordeel, een nieuwe aangifte gebeuren, 

gevolgd door een nieuw onderzoek en mogelijks een verdaging van de beslissing.” 

“Aldus konden verschillende maanden verstrijken alvorens de beslissing over de toekenning van het recht op 

de inkomensgarantie voor ouderen kon betekend worden.” 

“Met het oog op administratieve vereenvoudiging en een coherente toepassing van de verschillende reglementeringen, 

stipuleert artikel 275 van de voornoemde Programmawet dat de principes geldend in het kader van 

het leefloon ook toepassing zullen vinden bij een aanvraag of ambtshalve onderzoek van de inkomensgarantie 

voor ouderen voor een persoon die in een gemeenschap leeft.” 

“In de toekomst zal bij de vaststelling van de inkomensgarantie voor ouderen enkel rekening gehouden worden 

met de bestaansmiddelen en de persoonlijke pensioenen van de aanvrager. Deze bestaansmiddelen worden 

niet meer gedeeld door het aantal personen die in de gemeenschap leven; de overige leden zijn niet meer 

gehouden een aangifte inzake hun bestaansmiddelen te doen. De aanvrager kan aanspraak maken op het 

basisbedrag.” 

p 43 

73 Op 1 december 2006 stijgt het basisbedrag van de IGO met 60 €. 

74 Artikels 8 tot 10 en 12 van de wet van 22 maart 2001. 

75 Artikel 7, § 1, 2de lid, van de wet van 22 maart 2001, gewijzigd door de wet van 9 juli 2004. 

76 K.B. 11 mei 2005 houdende nadere omschrijving van het begrip “personen die in een gemeenschap leven” ter uitvoering van artikel 7, § 4 van de wet van 22 maart 2001, B.S., 20 mei 2005. 



• een oudere die met een echtgenoot samenleeft; 

• een oudere die samenwoont met bloedof aanverwanten (geen descendenten). 

In deze twee laatste gevallen worden de bestaansmiddelen en pensioenen van de rechthebbende en 

de samenwonende personen opgeteld en, na aftrek van de vrijgestelde bedragen en verminderingen, 

gedeeld door het aantal samenwonenden; de uitkomst wordt dan afgetrokken van het IGO-bedrag. 

p 44 

3.3.2.2. “verhoogd bedrag” 

Volgende personen genieten van een verhoging van 50% van het basisbedrag (d.w.z. maximum 

699,96 € per maand 77 ): 

• een oudere, die alleen woont; 

• een oudere persoon die opgenomen is in een rusthuis, een rust- en verzorgingstehuis of een psychiatrisch 

verzorgingstehuis. De memorie van toelichting van de wet tot instelling van een inkomensgarantie 

voor ouderen 78 zegt daarover het volgende: “Niettemin zou in beschermende maatregelen 

kunnen voorzien worden voor betrokkenen die om gezondheidsredenen in een rustoord, een rust- en 

verzorgingstehuis of een psychiatrische instelling worden geplaatst. Zij zouden - zoals de ‘zuivere’ 

alleenstaanden – aanspraken kunnen laten gelden op een met 50 % verhoogd basisbedrag. Van deze 

categorieën is immers geweten dat de vaste kosten beduidend hoger liggen dan van personen die in 

normale omstandigheden gemeenschappelijke kosten kunnen delen”. 

• een oudere persoon die met zijn kinderen, schoonkinderen, kleinkinderen, schoonkleinkinderen 

samenwoont. 

In deze drie gevallen wordt enkel rekening gehouden met de bestaansmiddelen en pensioenen van 

de rechthebbende. In de preambule van het koninklijk besluit van 5 juni 2004 79 wordt gesteld dat 

“de omstandigheid dat de inkomenstoetsing voor de inkomensgarantie voor ouderen thans een beletsel 

vormt voor de opvang van ouders door hun kinderen en dat hieraan dringend een einde moet 

worden gesteld.” 

77 Vanaf 1 december 2006 stijgt het verhoogd bedrag met 90 € 

78 Wetsontwerp tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen, Memorie van toelichting, Kamer, zitt. 2000-2001. 50-0934/001, p. 6, op.cit. 

79 Koninklijk besluit van 5 juni 2004 tot uitvoering van artikel 6, § 2, 3de lid en van artikel 7, § 1, 3de lid en § 2, 2de lid van de wet van 22 maart 2001 tot instelling 

van de inkomensgarantie van ouderen, B.S., 21 juni 2004. 




Ouderen die in een groepswoonproject wonen zullen dubbel bestraft worden: ze hebben enkel recht 

op het basisbedrag en verliezen op die manier 233 € per maand, dus het verschil tussen het verhoogde 

bedrag en het basisbedrag. 

Hun pensioenen en bestaansmiddelen zullen ook verrekend worden met de pensioenen en bestaansmiddelen 

van de andere bewoners. De som van deze bedragen wordt verminderd met de vrijstellingen 

en dan gedeeld door het aantal bewoners. Dat bedrag wordt dan afgetrokken van de uitkering. Op het 

einde zal er niet veel meer overblijven. 

Het koninklijk besluit van du 11 mei 2005 80 houdende nadere omschrijving van het begrip “personen 

die in een gemeenschap leven” lijkt ook niet van toepassing te zijn voor solidaire huisvesting. Artikel 

1 van dit koninklijk besluit zegt: “Worden (...) geacht in gemeenschap te leven, de personen die, met 

het oog op het verwezenlijken van een godsdienstige of een filosofische doelstelling, dezelfde hoofdverblijfplaats 

en bestaansmiddelen delen …” 

Solidaire huisvesting lijkt te verschillen van een gemeenschap omdat daarbij de bestaansmiddelen 

niet noodzakelijk gedeeld worden. 

p 45 

80 Koninklijk besluit van 11 mei 2005 houdende nadere omschrijving van het begrip “personen die in een gemeenschap leven”, B.S., 20 mei 2005. 



4. TEGEMOETKOMING AAN GEHANDICAPTEN: 

INKOMENSVERVANGENDE TEGEMOETKOMING 


De wet van 27 februari 1987 81 betreffende de tegemoetkomingen aan gehandicapten werd verschillende 

keren gewijzigd (zoals bij voorbeeld door de programmawetten van 24 december 2002 82 , van 22 

december 2003 83 en van 9 juli 2004 84 ). Deze wet voert drie uitkeringen in: de inkomensvervangende 

tegemoetkoming, het leefloon en de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden. 

Hier wordt enkel de inkomensvervangende tegemoetkoming besproken. De hoogte van deze tegemoetkoming 

staat in functie van de wettelijke categorieën volgens het statuut van de gehandicapte 

persoon terwijl de twee andere uitkeringen bepaald worden door de graad van autonomie van de 

gehandicapte persoon. 


p 46 

Om te kunnen genieten van de inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten moet de 

persoon “bij wie bewezen is dat ofwel zijn lichamelijke of geestelijke toestand zijn verdienvermogen 

heeft verminderd tot één derde of minder van wat een valide persoon door een of ander beroep op de 

algemene arbeidsmarkt kan verdienen”: 

• ouder dan 21 jaar en jonger dan 65 jaar zijn; 

• Belg zijn of tot één van de volgende categorieën behoren: onderdaan van een lidstaat van de Europese 

Unie, vluchteling of staatloze… zijn ; 

• werkelijk in België verblijven. 


4.3.1. Algemeen 

De wetgever heeft de categorieën rechthebbenden gemoderniseerd en hen een abstracte titel gegeven: 

• een lager bedrag “categorie A” 

• een tussenbedrag “categorie B” 

• een verhoogd bedrag “categorie C”. 

81 Wet van 27 februari 1987 betreffende de tegemoetkomingen aan gehandicapten, B.S., 1 april 1987, aangevuld door het besluit tot uitvoering van 6 juli 1987, 

gewijzigd door de koninklijke besluiten van 22 mei 2003 en 13 september 2004. 

82 Programmawet van 24 december 2002, B.S., 31 december 2002. 

83 Programmawet van 22 december 2003, B.S., 31 december 2003. 

84 Programmawet van 9 juli 2004, B.S., 15 juni 2004. 



De memorie van toelichting van de programmawet van 24 december 2002 85 zegt: “De huidige samenlevingsvormen 

zijn immers niet meer die van 20 jaar geleden. Ook mensen met een handicap willen 

steeds vaker een actieve rol spelen in de maatschappij, hetgeen vereist dat de reglementeringen ten 

behoeve van deze mensen soepel en modern genoeg zijn om daar op in te spelen.” 

De huidige wet geeft geen definitie van het begrip samenwonen, maar gebruikt het begrip huishouden. 

Volgens de wet moet onder “huishouden” worden verstaan elk samenwonen van twee personen 

die geen bloedof aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad. 

“Het bestaan van een huishouden wordt vermoed wanneer ten minste twee personen die geen bloedof 

aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad, hun hoofdverblijfplaats op hetzelfde adres 

hebben. Het tegenbewijs kan met alle mogelijke middelen worden geleverd door de persoon met een 

handicap of door de bestuursdirectie van de uitkeringen aan personen met een handicap”. 

“Wanneer echter één van de leden van het huishouden opgesloten is in een gevangenis of opgenomen 

is in een instelling voor sociaal verweer, dan houdt het huishouden op te bestaan 86 ”. 

De memorie van toelichting van de programmawet van 24 december 2002 stelt : “Vermits de tegemoetkomingen 

aan personen met een handicap principieel een bijstandsstelsel zijn, is de koppeling 

aan het inkomen waarop de persoon met een handicap een beroep kan doen, essentieel. Dit zijn niet 

enkel zijn eigen inkomen, maar ook dat van de personen met wie hij een huishouden vormt. Het 

huishouden wordt in deze reglementering dan ook opgevat als een economisch geheel. In de meeste 

gevallen valt deze benadering samen met de bestaande benadering, maar in een aantal gevallen betekent 

dit een correctie, onder meer omdat er in de notie ‘huishouden’ geen onderscheid wordt gemaakt 

naargelang het geslacht van de betrokkenen. Daarmee wordt een discriminatie weggewerkt 87 .” 

p 47 

De memorie van toelichting van de eerder genoemde programmawet 88 geeft een lijst van “niet alledaagse 

woonvormen die niet als een ‘gewoon economisch huishouden’ kunnen beschouwd worden”: 

• diensten voor begeleid wonen die zogenaamde “gemeenschapshuizen” begeleiden waar meerdere 

volwassen personen met een handicap in zekere zin samen wonen (ze betalen huur, hebben een 

eigen huurcontract, een eigen bel en brievenbus, het ‘persoonlijke huurgedeelte’ is soms beperkt tot 

een eigen kamer, soms is dit een eigen studio of appartement, enkele gemeenschappelijke ruimtes)… 

Een genuanceerd onderzoek van de situatie toont dat het hierbij niet om een huishouden gaat; 

85 Programmawet van 24 december 2002, Memorie van toelichting, Kamer, zitt. 2002-2003, Doc. 50 2124/001 en 2125/001, p. 86. 

86 Artikel 7, § 3 van de wet van 27 februari 1987, gew ijzigd door de programmawet van 9 juli 2004. 

87 Programmawet van 24 december 2002, Memorie van toelichting, op.cit., p.88. 

88 Programmawet van 24 december 2002, Memorie van toelichting, op.cit., p. 93-94. 



• sommige diensten voor pleegzorg werken met hetzelfde systeem van gemeenschapswoningen als 

hierboven beschreven 

• wonen met ondersteuning van een pleegouder; 

• diensten voor beschut wonen”. 


4.3.2.1. Lager bedrag “categorie A” 

Volgende personen hebben recht op het bedrag “categorie A” (max. 429,87 € per maand 89 ): de personen 

met een handicap die met één of meerdere personen samenwonen (die niet tot categorieën B of C behoren). 

Er wordt enkel rekening gehouden met de bestaansmiddelen van de rechthebbende. 

p 48 

4.3.2.2. Tussenbedrag “categorie B” 

Volgende personen hebben recht op het bedrag “categorie B” (max. 644,80 € per maand 90 ): 

• de personen met een handicap die alleen wonen; 

• de personen met een handicap die sinds ten minste drie maanden dag en nacht in een verzorgingsinstelling 

verblijven en voorheen niet tot categorie C behoorden. 

Er wordt enkel rekening gehouden met de bestaansmiddelen van de rechthebbende. 

4.3.2.3. Verhoogd bedrag “categorie C” 

Volgende personen hebben recht op het bedrag “categorie C” (max. 859,74 € per maand 91 ): 

• de persoon met een handicap die één of meer kinderen ten laste heeft 92 - zelfs al woont deze persoon 

samen met anderen 93 ; 

• de persoon met een handicap die deel uitmaakt van een huishouden 94 . Per huishouden kan maar 

één persoon de tegemoetkoming van “categorie C” ontvangen. Indien in hetzelfde huishouden 

twee personen recht hebben op de toekenning van een tegemoetkoming, ontvangt elke persoon 

een tegemoetkoming van “categorie B” 95 . 

Bovendien wordt de tegemoetkoming enkel toegekend als het bedrag van het inkomen van de persoon 

met een handicap en het inkomen van de persoon met wie ze een huishouden vormt het bedrag van 

de tegemoetkomingen niet overschrijdt 96 . 




92 Artikel 1er, 6° van het koninklijk besluit van 6 juli 1987 betreffende de inkomensvervangende tegemoetkoming en de integratietegemoetkoming, 

gewijzigd door het koninklijk besluit van du 13 september 2004. 

93 M. DUMONT, N. MALMENDIER, les handicapés, Guide social permanent, deel III, boek II, titel II, hoofdstuk IV, 570, bijgewerkt 2005. 

94 Selon M.DUMONT et N. MALMENDIER, les handicapés, op.cit., in categorie C “is het begrip huishouden van toepassing op twee personen die samenleven als man 

en vrouw onafhankelijk van het geslacht van beiden.” 

95 Artikel 4 van het koninklijk besluit van 6 juli 1987. 

96 Artikel 7 van de wet van 27 februari 1987, gewijzigd door de programmawet van 9 juli 2004. 




Ondanks de modernisatie van het systeem van de inkomensvervangende tegemoetkomingen bestaat 

er nog altijd het risico dat de gehandicapte persoon die in een groepswoonproject leeft, geconfronteerd 

wordt met het vermoeden van een huishouden volgens de wet als ten minste twee personen hun 

hoofdverblijfplaats op hetzelfde adres hebben. 

De gehandicapte kan dit vermijden door verschillende maatregelen te nemen: eigen woonruimtes, 

huurcontract, eigen bel en brievenbus. 

Bovendien benadeelt het verschil tussen de bedragen van categorieën A en B weer eens een persoon met 

een handicap die samenwoont met anderen in vergelijking met de gehandicapte die alleen woont (tenzij 

deze persoon in een instelling verblijft). Het verschil tussen beide categorieën bedraagt 215 € per maand. 

Wat de gehandicapte betreft die één of meerdere kinderen ten laste heeft: hij behoudt het recht op het 

verhoogde bedrag (categorie C), zelfs als hij samenwoont. Dit gegeven zou het wonen in een solidaire 

woning kunnen begunstigen. 

p 49 



Analyse van de verschillende reglementeringen 

betreffende de gemeenschappelijke huisvesting 

van toepassing op solidaire woningen 

1. FEDERALE REGELGEVING 


In het kader van de wet betreffende de huurovereenkomsten met betrekking tot de hoofdverblijfplaats 

97 heeft het koninklijk besluit van 8 juli 1997 98 de minimale voorwaarden vastgelegd waaraan 

een onroerend goed dat als hoofdverblijfplaats verhuurd wordt, moet voldoen om in overeenstemming 

te zijn met de elementaire vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid. 

1.2. definitie van gemeenschappelijke huisvesting 

p 50 

Het vermelde koninklijk besluit bevat geen definitie van gemeenschappelijke huisvesting, maar vermeldt 

meerdere keren de mogelijkheid van verschillende woningen in hetzelfde gebouw. Interessant hierbij is 

het volgende: “Wanneer een gebouw verscheidene woningen bevat, mogen één of meer gemeenschappelijke 

gedeelten van dat gebouw gebruikt worden voor andere activiteiten dan het wonen en slapen 99 .” 

1.3. Vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid van 

toepassing op solidaire woningen 

We sommen hier, zonder in detail te treden, enkele belangrijke vereisten op voor wie in een groepswoonproject 

leeft of een solidaire woning wil inrichten: 

• de volgende lokalen kunnen geen woonvertrek vormen: de voor- of inkomhallen, de gangen, de 

toiletten, de badkamers, de wasruimten, de bergplaatsen, de niet voor bewoning ingerichte kelders, 

zolders en bijgebouwen, de garages en de lokalen voor beroepsbezigheden 100 ; 

• de oppervlakte en het volume van de woning moeten voldoende ruim zijn om er te koken, te wonen 

en te slapen 101 ; 

• elke woning moet ten minste één vertrek bevatten bestemd als woon- en slaapkamer. Dit vertrek 

moet voor eigen gebruik zijn 102 ; 

97 Artikel 2 van de wet van 20 februari 1991 betreffende de huurovereenkomsten met betrekking tot de hoofdverblijfplaats, al eerder geciteerd. 

98 Koninklijk besluit van 8 juli 1997 tot vaststelling van de voorwaarden waaraan ten minste voldaan moet zijn wil een onroerend goed dat verhuurd wordt als 

hoofdverblijfplaats in overeenstemming zijn met de elementaire vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid, B.S., 21 augustus 1997 

99 Artikel 2, 3de lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997. 

100 Artikel 2, 1ste lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997. 





• de aanwezigheid van een gemeenschappelijk tappunt voor drinkbaar water in de gemeenschappelijke 

delen volstaat 103 ; 

• verscheidene woningen gelegen in hetzelfde gebouw mogen het toilet gemeenschappelijk hebben 104 ; 

• de eigen woonvertrekken moeten steeds vrij toegankelijk zijn, rechtstreeks via de openbare weg 

of onrechtstreeks via een toegang die verscheidene woningen gemeenschappelijk hebben (...); Zij 

moeten kunnen worden afgesloten zodat enkel de bewoners toegang hebben 105 . 

Indien niet voldaan wordt aan de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid, 

heeft de huurder volgens de wet van 20 februari 1991 106 de volgende mogelijkheden: 

• hetzij de ontbinding van de huurovereenkomst te vragen met eventuele schadevergoeding; 

• hetzij de uitvoering van de werken te eisen die noodzakelijk zijn om het goed in overeenstemming 

te brengen met de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid. In afwachting 

van de uitvoering van de werken kan de rechter een vermindering van de huurprijs toestaan. 

2. WAALSE HUISVESTINGSCODE 


De Waalse Huisvestingscode werd ingevoerd door het decreet van 29 oktober 1998 107 en verschillende 

keren gewijzigd 108 . 

p 51 

2.2. definitie van gemeenschappelijke woning 

De Waalse huisvestingscode definieert het begrip gemeenschappelijke woning als volgt: “gemeenschappelijke 

woning: woning waarvan ten minste één woonvertrek of één sanitaire ruimte door verscheidene 

gezinnen wordt gebruikt 109 ” . 

Het besluit van de Waalse regering betreffende de verhuurvergunning verduidelijkt deze definitie van 

de code als volgt: “in geval van een gemeenschappelijke woning beschikt de woning over één of meerdere 

ruimtes die bestemd zijn voor het gebruik van meerdere gezinnen 110 ” . We willen erop wijzen dat deze 

definitie niet zegt waarvoor de gemeenschappelijke ruimtes gebruikt moeten worden. 

103 Artikel 6, 1ste lid, 1° van het koninklijk besluit van 8 juli 1997. 

104 Artikel 6, 1ste lid, 3° van het koninklijk besluit van 8 juli 1997. 

105 Artikel 7, 1ste lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997. 

106 Artikel 2, 4de en 5de lid van de wet van 20 februari 1991 betreffende de huurovereenkomsten met betrekking tot de hoofdverblijfplaats. 

107 Decreet van 29 oktober 1998 ter instelling van de Waalse huisvestingscode, B.S., 4 december 1998 aangevuld door het besluit van de Waalse Regering van 3 

juni 2004 betreffende de verhuurvergunning, B.S., 16 september 2004 en het besluit van de Waalse Regering van 21 oktober 2004 betreffende de aanwezigheid 

van branddetectoren in de woningen, B.S., 10 november 2004. 

108 De Waalse huisvestingscode werd gewijzigd door de decreten van 18 mei 2000, 14 december 2000, het besluit van de Waalse Regering van 13 december 2001, de 

decreten van 20 december 2001, 4 juli 2002, 15 mei 2003, de programmadecreten van 18 december 2003, 3 februari 2005, het decreet van 20 juli 2005. 

109 Artikel 1, 6° van de Waalse huisvestingscode. 

110 Artikel 1, 9° van het besluit van de Waalse Regering van 3 juni 2004 betreffende de verhuurvergunning. 



2.3. definities van gezin / gezin in een precaire toestand 

De Waalse huisvestingscode definieert het begrip “gezin” 111 als volgt: “gezin: alleenstaande persoon of 

verscheidene al dan niet aanverwante personen die doorgaans samenwonen in de zin van artikel 3 van 

de wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten (...)”. Deze definitie 

is buitengewoon breed en kan zowel een alleenstaande als samenwonenden en al dan niet getrouwde 

koppels omvatten. 

De Waalse huisvestingscode geeft daarna ook nog een definitie van de term “gezin in een precaire 

toestand 112 ” (die als interessant aanknopingspunt voor ons onderzoek zou kunnen dienen): 

A. alleenstaande met een globaal belastbaar jaarinkomen dat niet meer bedraagt dan 10 000 euro, 

verhoogd met 1 860 euro per kind ten laste; 

B. verscheidene al dan niet aanverwante personen die doorgaans samenwonen (...) met een globaal 

belastbaar jaarinkomen dat niet meer bedraagt dan 13 650 euro, verhoogd met 1 860 euro per kind 

ten laste; 

p 52 

C. gezin dat begeleid wordt door een door de Regering erkende dienst voor schuldbemiddeling, en met 

een jaarinkomen dat niet meer bedraagt dan een maximumbedrag bepaald door de Regering. 

2.4. attest van de conformiteit van de te verhuren gemeenschappelijke 

woning 

Vóór de verhuurder een gemeenschappelijke woning (een kleine individuele woning), als hoofdverblijfplaats 

te huur aanbiedt, moet hij in het bezit zijn van een verhuurvergunning 113 . 

De verhuurvergunning is verplicht. Er wordt echter een uitzondering gemaakt voor de woningen die 

deel uitmaken van het gebouw waar de verhuurder zijn hoofdverblijfplaats heeft, en dat aan maximum 

twee gezinnen wordt verhuurd of te huur wordt aangeboden, voor zover de verhuurde goederen 

door ten hoogste vier personen worden bewoond 114 . 

De verhuurvergunning vermeldt of de woning gemeenschappelijk of individueel is en geeft, in geval 

van een gemeenschappelijke woning, “de juiste lokalisatie van elke ruimte die bestemd is voor gemeenschappelijk 

gebruik en van elke ruimte die bestemd is voor het gebruik van één enkel gezin 115 ”. 



113 Artikel 10 van de Waalse huisvestingscode. 

114 Artikel 9, 2de lid van de Waalse huisvestingscode. 

115 Artikel 12, § 1, 2° het besluit van de Waalse Regering van 3 juni 2004 betreffende de verhuurvergunning. 



2.5. bijzondere voorschriften voor gemeenschappelijke huisvesting, 

die solidaire woningen kunnen betreffen 

Gemeenschappelijke woningen (of kleine individuele woningen) moeten 116 : 

• voldoen aan gezondheidsvereisten opgelegd door de Regering, op basis van de huisvestingscode 117 ; 

• de gemeentelijke reglementeringen betreffende de gezondheid en de brandveiligheid respecteren; 

• de onschendbaarheid van de woning en het respect voor het privé-leven waarborgen, door ervoor 

te zorgen dat de ruimtes die bestemd zijn voor individueel gebruik en de brievenbussen met een 

sleutel afgesloten kunnen worden; 

• gebouwd, ingericht of opgetrokken zijn met respect voor de toepasselijke stedenbouwkundige verordeningen. 

Wat de brandveiligheid betreft, heeft de Waalse Regering 118 onlangs een besluit goedgekeurd betreffende 

de aanwezigheid van branddetectoren in de woningen: elke gemeenschappelijke of individuele 

woning moet uitgerust zijn met ten minste één branddetector per niveau (met ten minste één woonruimte) 

en met twee branddetectoren voor elk niveau (met ten minste één woonruimte) waarvan de 

nuttige oppervlakte groter is dan 80 m². 

De Waalse Regering 119 heeft de verhuurder verschillende plichten opgelegd in verband met de onschendbaarheid 

van de woning en het respect voor het privé-leven van de huurders die in een gemeenschappelijke 

woning (of in een kleine individuele woning) wonen: 

1° de toegang tot het gebouw en tot elke wooneenheid (…) moeten voorzien zijn van slotvaste deuren. 

De huurder moet de sleutels die hij nodig heeft om toegang te krijgen tot het gebouw en de ruimtes 

waarover hij alleen beschikt in tweevoud ontvangen; 

2° de toegang tot elke ruimte voor individueel gebruik door een gezin moet mogelijk zijn zonder een 

individuele ruimte van een ander gezin te moeten betreden; 

3° elke W.C., wasruimte, badkamer moet slotvast zijn, behalve indien het een individuele woning 

betreft en, indien het een gebouw met meerdere woningen betreft, de ruimtes die (…) enkel toegankelijk 

zijn voor het gezin dat in deze woning leeft; 

4° aan de hoofdingang van het gebouw moeten individuele bellen aangebracht zijn opdat elk gezin 

direct opgeroepen kan worden; 

5° elk gezin moet over een eigen slotvaste brievenbus beschikken”. 

p 53 



118 Besluit van de Waalse Regering van 21 oktober 2004 betreffende de aanwezigheid van branddetectoren in de woningen, B.S., 10 november 2004. 

119 Artikel 2, § 1 van het besluit van de Waalse Regering van 3 juni 2004 betreffende de verhuurvergunning. 



In fine kunnen we besluiten: 

• dat onze definitie solidaire huisvesting 120 onder het toepassingsgebied valt van collectieve huisvesting 

volgens de definitie van de Waalse Regering 121 ; 

• en dat solidaire huisvesting in het Waals Gewest moet voldoen aan de Waalse en federale regelgeving 

die we hier besproken hebben. 

3. DE BRUSSELSE HUISVESTINGSCODE 


De Brusselse huisvestingscode werd ingevoerd door ordonnantie van 17 juli 2003 122 . 

3.2. definitie van collectieve huisvesting 

p 54 

Volgens het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering tot bepaling van de elementaire verplichtingen 

inzake veiligheid, gezondheid en uitrusting van de woningen, verstaat men onder “collectieve 

woning, de woning die gelegen is in een gebouw of deel van een gebouw dat bestemd is voor de 

gelijktijdige huisvesting van meerdere gezinnen die er elk beschikken over één of meerdere exclusief door 

hen gebruikte privé-ruimten die minstens een slaapvertrek omvatten en over één of meerdere gemeenschappelijke 

ruimten bestemd om er maaltijden te bereiden, te verblijven of zich te wassen, met uitsluiting 

van de woningen van dit type waarvoor de normen met betrekking tot de gebouwen door een andere 

bijzondere wetgeving geregeld worden 123 ”. 

3.3. definities van gezin / gezin in een precaire toestand 

De Brusselse huisvestingscode verstaat onder: “gezin 124 : de persoon die alleen woont of de personen die 

al dan niet familiale banden hebben en gewoonlijk in dezelfde woning samenwonen”. Deze definitie ligt 

in de lijn van de Waalse huisvestingscode. 

De Brusselse huisvestingscode geeft echter, in tegenstelling tot de Waalse huisvestingscode geen definitie 

van een gezin in precaire toestand. Dit kan verklaard worden door het feit dat er in de Brusselse 

huisvestingscode geen specifieke hulp aan een gezin in precaire toestand voorzien is. 

120 Zie voorwoord. 

121 Een wooneenheid met één of meerdere ruimtes voor het gebruik van meerdere personen: zie hierboven. 

122 Ordonnantie van 17 juli 2003 houdende de Brusselse huisvestingscode, B.S., 9 september 2003, aangevuld door het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke 

Regering van 4 september 2003 tot bepaling van de elementaire verplichtingen inzake veiligheid, gezondheid en uitrusting van de woningen, B.S., 19 september 

2003, gewijzigd door het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 9 maart 2006, B.S., 3 april 2006. 

123 Artikel 1er, 5° van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, gewijzigd op 9 maart 2006. 

124 Artikel 2, 6° van de Brusselse huisvestingscode. 



3.4. attest van de conformiteit van de te verhuren gemeenschappelijke 

woning 

Volgens de Brusselse huisvestingcode kan iedere persoon die een woning verhuurt of wenst te verhuren 

een conformiteitsbewijs bij de gewestelijke inspectiedienst aanvragen om aan te tonen dat de 

te huren woning voldoet aan de vereisten van veiligheid, gezondheid en uitrusting zoals voorzien in 

de Brusselse huisvestingscode. De aanvraag van een conformiteitsbewijs is facultatief. De verhuurder 

heeft er echter belang bij een dergelijk bewijs aan te vragen om zich zo van de goede toestand van zijn 

onroerend goed te verzekeren. 

Bovendien mogen gemeubileerde en kleine woningen pas verhuurd worden als er een conformiteitsattest 

uitgereikt werd door de gewestelijke inspectiedienst. Net zoals het conformiteitsbewijs toont het 

conformiteitsattest aan dat de genoemde woning voldoet aan de vereisten van veiligheid, gezondheid 

en uitrusting zoals voorzien in de Brusselse huisvestingscode. In tegenstelling tot het conformiteitsbewijs 

is de aanvraag van een conformiteitsattest voor gemeubileerde en kleine woningen verplicht. 

3.5. bijzondere voorschriften voor – collectieve – 

woningen die de solidaire huisvesting kunnen betreffen 

Alle woningen – en dus ook collectieve woningen – moeten: 

• voldoen aan de elementaire veiligheidsverplichtingen opgelegd door de Brusselse huisvestingscode, 

die de minimale normen vastlegt met betrekking tot de stabiliteit van het gebouw, de elektriciteit, 

het gas, de verwarming en de riolering 125 ; 

• voldoen aan de elementaire gezondheidsverplichtingen opgelegd door de Brusselse huisvestingscode, 

die de minimale normen vastlegt met betrekking tot, enerzijds, de vochtigheid, de parasieten, 

de verlichting en de verluchting 126 en, anderzijds, met betrekking tot de bouwvormen van de 

woning (minimale oppervlakte, de hoogte van de vertrekken en de toegankelijkheid) 127 . 

Voor collectieve woningen worden de gemeenschappelijke ruimten meegeteld voor het berekenen 

van de oppervlakte van de woning, pro rata het aantal permanent in de woning verblijvende bewoners 

bij het sluiten van de oorspronkelijke huurovereenkomst van iedere huurder. Bovendien 

moeten de gemeenschappelijke vertrekken van de collectieve woningen van buiten uit, via een 

trappenhuis of een gemeenschappelijke gang bereikbaar zijn; 

p 55 

125 Artikel 2 van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 4 september 2003. 





• beschikken over de verplichte elementaire uitrusting opgelegd door de Brusselse huisvestingscode, 

die de minimale normen met betrekking tot het koud water, het warm water, de sanitaire installaties, 

de elektrische installatie, de verwarming en de verplichte vooruitrusting voor het aansluiten 

van kooktoestellen vastlegt 128 . 

p 56 

Wat de vereisten inzake sanitaire installaties, water, de elektrische installatie en de uitrusting voor het 

aansluiten van kooktoestellen betreft, zijn de normen minder streng – de collectieve woning moet 

beschikken over: 

• een gemeenschappelijk tappunt voor drinkwater (…) dat in een gemeenschappelijke, permanent 

toegankelijke keuken aangesloten is (…) en voorbehouden voor het gebruik door ten hoogste 10 

personen, die reeds in de woning verbleven op het ogenblik waarop met elke huurder de oorspronkelijke 

overeenkomst gesloten werd; 

• een eigen tappunt voor sanitair warm water in een gemeenschappelijke badkamer (…) dat permanent 

toegankelijk (…) en voor het gebruik door ten hoogste 6 personen, die reeds in de woning verbleven 

op het ogenblik waarop met elke huurder de oorspronkelijke overeenkomst gesloten werd; 

• een gemeenschappelijke W.C., permanent toegankelijk (…) en voorbehouden voor het gebruik 

door ten hoogste 6 personen, die reeds in de woning verbleven op het ogenblik waarop met elke 

huurder de oorspronkelijke overeenkomst gesloten werd; 

• een gemeenschappelijke teller voor elektriciteit voor de uitrusting die door verschillende huurders 

gedeeld wordt. In elk geval moet de permanente toegang tot de tel- en beschermingsvoorzieningen 

van de elektrische installatie verzekerd blijven; 

• een gemeenschappelijke uitrusting waarmee gekookt kan worden. In elk geval moet er in de permanent 

toegankelijke gemeenschappelijke keuken een geschikt en goed werkend huishoudtoestel staan. 

In fine kunnen besluiten we: 

• dat onze definitie solidaire huisvesting 129 onder het toepassingsgebied valt van collectieve huisvesting 

volgens de definitie van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering 130 ; 

• en dat solidaire huisvesting in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest moet voldoen aan de Brusselse 

en federale regelgeving die we hier besproken hebben. 



130 Een wooneenheid met één of meerdere ruimtes voor het gebruik van meerdere personen: zie hierboven. 



4. DE VLAAMSE WOONCODE 


De Vlaamse wooncode werd ingevoerd door het decreet van 15 juli 1997 131 en werd verschillende keren 

gewijzigd. 

4.2. definitie van collectieve huisvesting 

De Vlaamse wooncode bevat geen definitie van collectieve huisvesting, maar legt wel volgend begrip 

vast: “gemeenschapsvoorzieningen: de installaties of gebouwen van collectieve aard en van sociaal of 

cultureel belang, met inbegrip van voorzieningen die bijdragen tot een verwevenheid van functies op 

buurtniveau 132 ” . 

Deze redelijk brede definitie lijkt onze opvatting van solidaire huisvesting 133 te kunnen omvatten, 

hoewel de autoriteiten er goed aan zouden doen een definitie vast te leggen. 

4.3. definitie van gezin / gezin in een precaire toestand 

Volgens de Vlaamse wooncode verstaat men onder: “gezin: meerdere personen die op duurzame wijze 

in dezelfde woning samenwonen en daar hun hoofdverblijfplaats hebben 134 ” . 

p 57 

Deze definitie is restrictiever dan de definities van de Waalse en Brusselse huisvestingscodes, die ook 

een alleenstaande als gezin beschouwen. 

In plaats van een definitie te geven voor een gezin in een precaire situatie legt de Vlaamse wooncode 

het begrip “woonbehoeftig” als volgt vast: “verkerend in een feitelijke economische en maatschappelijke 

situatie waarin een behoorlijke huisvesting slechts kan worden verworven of behouden met extra of 

omvattende steun 135 ” 

4.4. attest van de conformiteit van de te verhuren woning 

Volgens de Vlaamse wooncode vraagt de natuurlijke persoon of rechtspersoon die als eigenaar (…) of onderverhuurder 

een woning als hoofdverblijfplaats verhuurt schriftelijk een conformiteitsattest aan bij het college van 

burgemeester en schepenen van de gemeente waar de woning gelegen is 136 . Dit attest is niet wettelijk verplicht. 

131 Decreet van 15 juli 1997 houdende de Vlaamse wooncode, B.S., 19 augustus 1997. 

132 Artikel 2, 5° van de Vlaamse wooncode. 




136 Artikel 8 van de Vlaamse wooncode. 



Net als het Brusselse conformiteitsbewijs stelt het conformiteitsattest vast dat de woning voldoet aan de 

normen opgelegd door de Vlaams wooncode. Bovendien vermeldt het de maximaal toegestane woningbezetting 

137 . 

4.5. Vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid 

van toepassing op solidaire woningen 

De Vlaamse wooncode 138 bepaalt dat elke woning moet voldoen aan de veiligheids-, gezondheidskwaliteitseisen 

van de Vlaamse Regering met betrekking tot: 

1° de oppervlakte van de woongedeelten; 

2° de sanitaire voorzieningen (…); 

3° de verwarmingsmogelijkheden (…); 

4° de verlichtingsmogelijkheden (…); 

p 58 

5° de aanwezigheid van elektrische installaties (…); 

6° de gasinstallaties (…); 

7° de stabiliteit (…); 

8° de toegankelijkheid (…). 

De woning moet voldoen aan alle vereisten van brandveiligheid, met inbegrip van de specifieke en 

aanvullende veiligheidsnormen die door de Vlaamse regering worden vastgesteld. 

De omvang van de woning moet ten minste beantwoorden aan de woningbezetting. De Vlaamse 

regering stelt de normen inzake de vereiste minimale omvang van de woning vast in relatie tot de 

gezinssamenstelling. 

Tot slot kunnen we stellen dat de solidaire huisvesting 139 in Vlaanderen, zoals elke huisvesting, moet 

voldoen aan de Vlaamse en federale regelgeving, die we hier besproken hebben. 






Analyse van de verschillende reglementeringen 

met betrekking tot de hoofdverblijfplaats voor personen 

die solidair wonen 

1. DE WET BETREFFENDE DE BEVOLKINGSREGISTERS EN 

DE IDENTITEITSKAARTEN 


De wet van 19 juli 1991 140 definieert het begrip hoofdverblijfplaats. 

1.2. definitie van hoofdverblijfplaats 

De verblijfplaats is “die plaats van het grondgebied waar een persoon op een niet toevallige manier verblijft, 

de plaats waar hij voor een bepaalde tijd woont. Alhoewel ze eerder vaag is, drukt deze definitie wel de 

vrijheid uit om te komen en te gaan. (…) De verblijfplaats wordt niet bepaald door intentie, het is mogelijk 

meerdere verblijfplaatsen te hebben en zodra men een verblijfplaats verlaat, verdwijnt hij ” 141 . 

Het is belangrijk de verblijfplaats van een persoon te kennen omdat de verblijfplaats een essentieel 

element van verschillende reglementeringen is, zoals bijvoorbeeld: 

• de wet betreffende de hoofdverblijfplaats 142 ; 

• de wet betreffende het ten laste nemen van de steun verleend door de OCMW’s 143 ; 

• de werkloosheidsreglementering 144 ; 

• de wet tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen 145 ; 

• de wet betreffende de tegemoetkomingen aan gehandicapten 146 ; 

• de Waalse huisvestingscode en de Vlaamse wooncode 147 . 

p 59 

140 Wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, B.S., 3 september 1991, gewijzigd door de wet van 24 januari 1997, B.S., 6 maart 

1997, aangevuld door het koninklijk besluit van 16 juli 1992 (I) betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, B.S., 15 augustus 1992 

141 Zie Y.-H. LELEU, «Droit des personnes et des familles, Collection de la Faculté de droit de Liège», Larcier 2005, p. 91. 

142 Wet van 20 februari 1991: zie verder 

143 Wet van 2 april 1965 betreffende het ten laste nemen van de steun verleend door de OCMW’s. 

144 Koninklijk besluit van 25 november 1991 houdende de werkloosheidsreglementering: zie hierboven. 

145 Wet van 22 maart 2001 tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen: zie hierboven 

146 Wet van 27 februari 1987 betreffende de personen met een handicap: op.cit. 

147 Op.cit. 



De wet van 19 juli 1991 148 , geeft volgende definitie : “De hoofdverblijfplaats is de plaats waar de leden van een 

huishouden dat uit verschillende personen is samengesteld gewoonlijk leven, ongeacht of die personen al dan 

niet door verwantschap verbonden zijn, of de plaats waar een alleenstaande gewoonlijk leeft 149 . 

Het koninklijk besluit van 16 juli 1992 150 legt bijkomende regels vast, die helpen de hoofdverblijfplaats 

te bepalen : 

• de vaststelling van de hoofdverblijfplaats berust echter op een feitelijke toestand en men moet dus vaststellen 

dat de persoon inderdaad gedurende het grootste deel van het jaar in de gemeente verblijft; 

• deze vaststelling gebeurt op basis van verschillende elementen, met name de plaats waarheen de 

betrokkene gaat na zijn beroepsbezigheden, de plaats waar de kinderen naar school gaan, de arbeidsplaats, 

het energieverbruik en de telefoonkosten, het gewone verblijf van de echtgenoot of van 

andere leden van het huishouden; 

• het idee opperen om ergens zijn hoofdverblijfplaats te vestigen is op zich onvoldoende. (…). 

1.3. gevolgen voor groepswoonprojecten 

p 60 

Het leven in een groepswoonproject lijkt ons een feitelijk element dat volstaat om de hoofdverblijfplaats 

van een persoon vast te leggen voor zover de persoon er regelmatig en voor de grootste tijd van 

het jaar verblijft. 

2. 2. DE WET VAN 20 FEBRUARI 1991 : BEPALINGEN VOOR DE HUUROVEREENKOMST 

MET BETREKKING TOT DE HOOFDVERBLIJFPLAATS VAN DE HUURDER 


De wet van 20 februari 1991 151 voorziet bepalingen voor huurovereenkomsten met betrekking tot 

de hoofdverblijfplaats van de huurder. In het burgerlijk wetboek is ook een hoofdstuk gewijd aan de 

huurovereenkomst voor een hoofdverblijfplaats 

148 Wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, op.cit.. 

149 Artikel 3 van de wet van 19 juli 1991. 

150 Artikel 16 van het koninklijk besluit van 16 juli 1992 (I).. 

151 Wet van 20 februari 1991, B.S., 22 februari 1991, aangevuld door de wet van 13 april 1997 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de huurovereenkomsten, 

B.S., 21 mei 1997. 



2.2. bijzondere bepalingen die de solidaire huisvesting kunnen betreffen 

2.2.1. toepassingsgebied van de wet 

De wet van 20 februari 1991 152 is van toepassing als drie cumulatieve voorwaarden vervuld zijn: 

1° het moet gaan om een huurovereenkomst ; dit betekent dat de overeenkomst voor precaire bewoning 

niet onder het toepassingsgebied van de wet valt. 

Volgens het Hof van Cassatie 153 , is een overeenkomst voor precaire bewoning rechtmatig indien de 

partijen kunnen aantonen: 

• dat objectieve omstandigheden het ontbreken van een huurovereenkomst rechtvaardigen 

(daartoe behoren bijvoorbeeld een wachtperiode of voorbijgaande en tijdelijke problemen) en 

• dat beiden de intentie hadden een overeenkomst voor precair samenwonen af te sluiten, zonder de 

wet daarbij te willen overtreden. 

Kan het wonen in een solidaire woning als een objectieve omstandigheid gezien worden die de niettoepassing 

van de bepalingen ter bescherming van de huurder, bijvoorbeeld in geval van tijdelijke of 

sporadische noodopvang, rechtvaardigt? Dit is een erg complexe vraag die hier onderzocht wordt. 

Bovendien zou er in het handvest van de solidaire woning vastgelegd moeten worden tot welke doelgroep 

het project zich richt. Wordt elke persoon die zich in een precaire situatie bevindt toegelaten? Worden personen 

met een verslaving (drugs, alcohol, …) toegelaten? Indien ja, onder welke voorwaarden? 

p 61 

2° het moet gaan om een huurovereenkomst betreffende een woning die de huurder tot zijn hoofdverblijfplaats 

bestemt. 

De rechtspraak 154 heeft echter aangegeven dat personen die in een rusthuis verblijven – dat woongelegenheid 

en verschillende diensten zoals maaltijden en verzorging aanbiedt – niet onder deze wet 

vallen alhoewel ze er het grootste deel van het jaar verblijven 

3° de verhuurder moet zijn uitdrukkelijk of stilzwijgend akkoord geven dat het verhuurde goed tot 

hoofdverblijfplaats van de huurder wordt bestemd. 

In het kader van een groepswoonproject is het mogelijk dat er verschillende verhuurders zijn, die allen 

hun toestemming moeten geven dat de woning waarvan ze de eigenaar zijn, tot hoofdverblijfplaats 

van de huurder bestemd wordt. 

152 S. LEBEAU, “Le régime du bail de logement”, Memento du Logement, Région Bruxelles-Capitale, 2005, p. 48 e.v. 

B. LOUVEAUX, Le droit au bail de résidence principale, De Boeck, 1995, n° 15 e.v. 

153 Cass. 29 mei 1980, Pas. 1196, Cass. 25 mei 1979, Pas. 1108.. 

154 Burg. Neufchâteau, 16 oktober 1996, J.L.M.B., 1997, p. 68 geciteerd door S. LEBEAU. 



2.2.2. onderverhuring 

De wet 155 laat onderverhuring onder bepaalde voorwaarden toe: “Indien de huurder echter een gemeente 

is, een openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn, een vereniging zonder winstoogmerk of een 

instelling van openbaar nut (…) of een vennootschap met sociaal oogmerk, kan deze het goed aan één of 

meer natuurlijke personen geheel onderverhuren, op voorwaarde dat : 

• deze personen minder gegoed zijn of zich in een behartenswaardige sociale situatie bevinden; 

• zij het goed uitsluitend tot hun hoofdverblijfplaats bestemmen; 

• en voor zover de verhuurder ingestemd heeft met de mogelijkheid om het goed te dien einde onder te 

verhuren 156 ”. 

Deze mogelijkheid tot onderverhuring vergemakkelijkt de organisatie van solidaire huisvesting, voor 

zover de hierboven beschreven wettelijke voorwaarden vervuld zijn. 

2.2.3. duur van de huurovereenkomst 

Volgens de wet 157 , wordt de huurovereenkomst betreffende de woning die de huurder tot zijn hoofdverblijfplaats 

bestemt, voor een duur van negen jaar afgesloten. 

p 62 

Volgende uitzonderingen zijn mogelijk : 

• het is mogelijk een - schriftelijke - overeenkomst te sluiten voor een duur van niet meer dan drie 

jaar. Dergelijke contracten kunnen echter slechts één maal, schriftelijk, en onder dezelfde voorwaarden 

worden verlengd en de totale duur mag drie jaar niet overschrijden; 

• het is mogelijk een - schriftelijke - overeenkomst te sluiten voor een duur van meer dan negen jaar; 

• het is mogelijk een - schriftelijke - overeenkomst te sluiten voor het leven van de huurder. 

In het handvest van de solidaire woning moet de duur van de huur vermeld worden: overeenkomst van korte of 

lange duur, overeenkomst voor het leven. 

155 Artikel 4, § 2 bis van de wet van 20 februari 1991, zoals ingevoegd door de wet van 13 april 1997 

156 Artikel 1717, al.2, 2de zin van het Burgerlijk Wetboek. 

157 Artikel 3 van de wet van 20 februari 1991. 



2.2.4. plichten van de verhuurder 

Behalve de verplichting het verhuurde goed conform aan de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid 

en bewoonbaarheid aan de huurder te leveren, is de verhuurder verplicht het normale en rustige 

genot van het verhuurde goed te vrijwaren. 

Volgens de rechtsleer 158 , moet de verhuurder niet instaan voor problemen die veroorzaakt worden door 

een derde of een andere huurder (bijvoorbeeld een diefstal, problemen met de buren, …). In een dergelijk 

geval moet de huurder diegene vervolgen die het probleem veroorzaakt heeft, tenzij het feit opgenomen 

is in het huurcontract (bijvoorbeeld of het al dan niet toegelaten is huisdieren te houden). 

Om in een solidaire woning met één of meerdere personen in een precaire situatie een “project van 

solidariteit” te kunnen verwezenlijken, is het belangrijk in het handvest enkele regels op te nemen 

betreffende : 

• de rust in de solidaire woning, ook in de gemeenschappelijke ruimten ; 

• de aanwezigheid van huisdieren ; 

• de parkeerplaatsen voor de wagens, ... etc 

2.2.5. plichten van de huurder 

De huurder moet een huurwaarborg stellen, de huur en de huurlasten zoals overeengekomen betalen, het 

goed gebruiken overeenkomstig zijn oorspronkelijke bestemming en er als een goede huisvader zorg voor 

dragen, de huurherstellingen uitvoeren en het goed op het einde van de huurovereenkomst teruggeven 

p 63 

Het handvest voor een solidaire woning zou enkele bijzonderheden kunnen omvatten zoals: 

• de participatie van de bewoners bij de beslissingen in verband met het gebruik, het onderhoud, de 

inrichting van de gemeenschappelijke ruimtes en de gemeenschappelijke uitrusting; 

• een bemiddelingsprocedure waarmee conflicten die ontstaan door het samenleven in de solidaire 

woning of door de plichten en rechten die vastgelegd zijn in de huurovereenkomst,… op te lossen; 

• een sociale begeleiding voor de personen die dit wensen, … 

158 S. LEBEAU, op.cit., p. 69.. 



2.3. gevolgen voor groepswoonprojecten 

De fundamentele doelstelling van de wet van 20 februari 1991 was de bescherming van de huurder die 

een goed als zijn hoofdverblijfplaats huurt. Deze bescherming is gebaseerd 159 op het idee dat er in het 

recht op huisvesting een specifiek en fundamenteel recht omvat zit dat een tegengewicht vormt voor 

het eigendomsrecht van de verhuurder. 

Inzake de solidaire huisvesting dreigen de regels die de huurder beschermen een erge beperking dreigen 

te worden voor de ontwikkeling van het “project van solidariteit” te beperken. 

Dit overzicht over de problematiek vanuit juridisch standpunt moet aangevuld worden met een sociologisch 

standpunt, dat de solidaire huisvesting in een sociale context plaatst. 

We verwijzen daarvoor naar HOOFDSTUK 4. 

p 64 

159 M. FONTAINE, “La loi du 20 février 1991 sur les baux à loyer : historique, philosophie, réflexions critiques”, La nouvelle réglementation des baux à loyer. 

Loi du 20 februari 1991, Patrimoine XIII, Academia Bruylant, 1991, p.16.. 


Hoofdstuk iv 

- 

Solidair wonen: 

definities 

p 65 


Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities 

Overzicht van de woonvormen 

Voor we omschrijven wat we verstaan onder ‘solidair wonen’, moeten we aangeven welke plaats dit 

bekleedt in de brede waaier van woonvormen. Deze gaat van wijzen van wonen waar zo goed als alles 

(maaltijden en zo) gemeenschappelijk verloopt (en waar de slaapkamer soms de enige privéruimte is) 

tot vormen van wonen in groep waarbij de leefruimten duidelijk gescheiden zijn van de collectieve 

ruimte(n). 

We wijzen er ook op dat er vormen van groepswonen bestaan waar sociale bekommernissen geen enkele 

rol spelen en die dus hooguit per toeval mensen in bestaansonzekerheid onder hun bewoners tellen. 

woonvorm 

p 66 

Gemeenschappelijk 

? 

Statutaire 

Bestaansonzekerheid 

Collectief 

in groep 

collectief 

gemeenschappelijk 

Mensen in 

bestaansonzekerheid 

? 

solidair 

noch coll. noch gem. 



Solidair wonen en de dimensies 

Voor een definitie van ‘solidair wonen’ als sociologisch gegeven moeten we het begrip uiteenzetten in 

drie componenten: 

Wonen in groep, solidariteit en maatschappelijke kwetsbaarheid 

Groepswonen (of wonen in groep) is een manier van wonen waarbij een beperkt aantal mensen 

waartussen niet noodzakelijk familiale banden bestaan, zowel over collectieve als over privéruimten 

beschikken en grotendeels gezamenlijk instaan voor het beheer van de woning. 

Het onderscheid met gemeenschapswonen ligt in de omvang en in het feit dat iedere bewoner beschikt 

over een privéruimte die hij naar eigen goeddunken inricht, rekening houdend met een aantal basisregels 

die hij vrijwillig heeft onderschreven. Meestal bepalen de bewoners zelf, eventueel met behulp 

van begeleiders, hoe de gemeenschappelijke ruimten worden ingericht en gebruikt. 

Aan groepswonen ligt altijd een gemeenschappelijk leefproject ten grondslag dat de bewoners aanzet 

om onderlinge contacten uit te bouwen, terwijl tegelijk de ontwikkeling van hun zelfstandigheid alle 

aandacht krijgt. 

p 67 

Er is ook maar sprake van groepswonen als de bewoners een aantal materiële, maar ook sociale en 

culturele rijkdommen met elkaar kunnen delen. 

Tot slot – en per definitie – is er in deze manier van wonen een groot respect voor de verscheidenheid 

van de bewoners, ook al zal men in sommige gevallen een zekere homogeniteit nastreven. 

Vier constanten moeten aanwezig zijn om van groepswonen te kunnen spreken : 

• in groep gaan wonen is een vrijwillige daad (de betrokkene kiest zelf voor die manier van wonen 

en komt daar niet toevallig in terecht); 

• deze woonvorm heeft een gemeenschapsdimensie die verder reikt dan het traditionele familiale 

kader; 

• hij is ruimtelijk verankerd (vertrekken – woning – gemeenschappelijke ruimten); 

• hij is tijdelijk verankerd (wat bepaald wordt door de organisatie van de groep, het coöpteren van 

nieuwe leden, interne leefregels, de structurering van de ruimten en het leefproject). 

Als het gaat om een solidaire woonvorm komt daar soms nog een extra dimensie bij: de sociale begeleiding 

van de bewoners. 



p 68 

Bij wonen in groep zijn bijna altijd drie zeer brede interesseen 

actiesferen in het geding: 

• huisvesting en ruimtelijke ordening: groepswonen is in de eerste plaats een andere manier om 

tegen huisvesting aan te kijken. Bij een individuele woning kan iedereen voor eigen gebruik over 

de verschillende vertrekken van de woning beschikken, bij groepswonen zijn sommige delen van 

de woning helemaal privé terwijl andere gemeenschappelijk benut worden. Hoeveel gemeenschapsruimte 

er is, verschilt sterk van het ene project tot het andere. Die ruimte kan zelfs geheel of 

gedeeltelijk buiten de muren van de woning liggen; 

• de economische sfeer: groepswonen werkt kostenverlagend doordat de bewoners een aantal uitgaven 

in groep doen (samen inkopen doen bijvoorbeeld), de mensen kunnen gebruik maken van 

gemeenschappelijke ruimten en diensten waarvoor een individueel of gezinsbudget ontoereikend 

zou zijn (feestzaal, knutselruimte, een lokaaltje voor kinebeurten...), het wordt makkelijker om 

eventueel samen een woning te kopen, enzovoort; 

• de maatschappelijke sfeer: mensen die al een hele tijd niet meer in een individuele woning verblijven, 

kunnen in groepswonen een tijdelijk of blijvend antwoord vinden op hun woonbehoeften. 

Er bestaan in dit verband concrete voorbeelden van mensen die uit opvanghuizen komen of die 

aan één of andere vorm van verslaving leiden en van jongeren die hun kinderjaren in instellingen 

hebben doorgebracht. Daarnaast komt het ook voor dat bejaarden of lichamelijk gehandicapten in 

groep gaan wonen. Al die projecten hebben één constante: als individuele zelfstandigheid onmogelijk 

of ongewenst is, waarom zouden mensen dan niet in groep zelfstandig proberen te zijn? 

Groepswonen heeft altijd vier dimensies 

Ruimtelijke inrichting: zoals gezegd zijn er telkens privéruimten en daarnaast één of meer gemeenschappelijke 

ruimten. Uit verschillende studies blijkt dat die structurering van de ruimte sommige 

mensen die met bestaansonzekerheid kampen de gelegenheid biedt om ook innerlijk weer enige structuur 

te vinden. 

Structurering van het leven in groep: omdat er bij groepswonen een voortdurend heen en weer is 

tussen het persoonlijke domein en dat van de groep, kunnen mensen die met bestaansonzekerheid 

kampen hier, zonder hun privéruimte te moeten opgeven, opnieuw leren dat samenleven met anderen 

aan regels gebonden is maar ook een aantal voordelen oplevert. Spijtig genoeg blijken sommigen hun 

behoefte aan groepsvorming dan echter te beperken tot de medebewoners. Als mensen van buiten 

binnenkomen in het persoonlijke domein of dat van de groep, moet dat gebeuren volgens regels die in 

samenspraak met de bewoners worden opgesteld. 



Vrijwilligheid: in groep wonen heeft gevolgen voor wie eraan deelneemt: het maakt een aantal dingen 

gemakkelijker, maar brengt ook verplichtingen mee (tegenover de groep als georganiseerd geheel). 

Het is dan ook van wezenlijk belang dat de betrokkenen (mensen in bestaansonzekerheid net zo goed 

als anderen) vrijwillig aan het project deelnemen. Als het project al bestond en was uitgewerkt voor zij 

van de betreffende groep deel gaan uitmaken, moeten zij minstens op de hoogte gebracht worden van 

alle zeden en gewoonten van de groep, van de regels die er gelden en van de voordelen en verplichtingen 

van leven in gemeenschap. 

Gestructureerde duur: als nieuweling aankomen in een vorm van groepswonen of in groep een dergelijke 

vorm uitbouwen is altijd een hele gebeurtenis. De betrokkene heeft tijd nodig om zich er goed te 

voelen, zijn plaats in de groep te vinden en het geheel op zijn eigen, persoonlijke manier te beleven. Of het 

groepswonen nu al dan niet bedoeld is voor mensen die met bestaansonzekerheid kampen, altijd moet je 

er lang genoeg kunnen verblijven om je een aantal gewoonten eigen te maken en er je eigen weg te vinden. 

Als het om mensen in bestaansonzekerheid gaat, kan de oplossing nu eens van tijdelijke en dan weer van 

definitieve aard zijn, maar altijd, ook in het eerste geval, moet men ermee rekening houden dat de betrokkene 

én de groep zich maar kunnen structureren als de mensen er lang genoeg verblijven. Dat neemt niet 

weg dat sommige projecten expliciet willen inspelen op noodsituaties. 

p 69 

Voorlopig of definitief? 

Het is absoluut onmogelijk om op die vraag een sluitend antwoord te geven. Op dit vlak is het met groepswonen 

niet anders dan met klassieke woonvormen. Het hangt van het woonproject zelf af hoe lang mensen 

er zullen wonen. Bepalende factoren daarbij zijn: de aard van het doelpubliek en zijn noden, de inzichten 

en de visie van de begeleiding, haar kijk op maatschappelijk werk en de structurele middelen van het 

project (zijn financiering). 

Solidariteit 

Solidariteit kan omschreven worden als een relatie tussen mensen met gemeenschappelijke belangen 

die de morele verplichting insluit om de anderen niet te benadelen en hen bijstand te verlenen. 

Het zal duidelijk zijn dat wij hier het begrip ‘relatie’ op de voorgrond plaatsen. De mensen in kwestie 

wonen niet alleen samen op een plaats die zij met elkaar delen en die zij gezamenlijk zo besturen en 

organiseren dat ieder er makkelijker dan elders zichzelf en zijn capaciteiten kan ontplooien. Zij moeten 

ook samen hun schouders zetten onder een leefproject van bepaalde of onbepaalde duur. 



Sociaal-economische bestaansonzekerheid 

“Er is sprake van bestaansonzekerheid wanneer één of meer van de zekerheden ontbreken die mensen en 

hun gezin in staat stellen om hun elementaire verantwoordelijkheden op te nemen en gebruik te maken van 

hun grondrechten. Die onzekerheid kan zich uitstrekken van een deelgebied van het bestaan tot het hele 

leven van mensen en kan zowel lichte als ernstige, tijdelijke als blijvende gevolgen hebben. 

Als zij verschillende domeinen van het bestaan treft, zich uitstrekt over langere perioden en almaar blijft 

aanhouden, en als zij ernstig de kansen van de betrokkenen in gevaar brengt om binnen afzienbare tijd 

weer over hun rechten te beschikken en zelf hun verantwoordelijkheden op te nemen, leidt zij meestal tot 

grote armoede.” 

Zo omschrijft J. Wrésinski het begrip ‘bestaansonzekerheid’ 160 Gebrek aan zekerheid, elementaire verantwoordelijkheden, 

grondrechten,… daar gaat het om. 

De bestaansonzekerheid kan van sociaal-economische of culturele aard zijn, de gezondheid of het beroepsleven 

betreffen... en meestal werken al die vormen op elkaar in en versterken ze elkaar wederzijds. 

p 70 

Het Algemeen verslag over de armoede omschrijft sociaal-economische bestaansonzekerheid als het 

ontbreken van één of meer zekerheden, als geen toegang hebben tot een aantal “goederen”: 

• lichamelijke en/of psychische gezondheid; 

• tewerkstelling en opleiding (werkloosheid, laag inkomen); 

• huisvesting; 

• maatschappelijk isolement en problemen in verband met mobiliteit. 

Voor het Nationaal plan voor sociale insluiting en de OESO leeft een huishouden in bestaansonzekerheid 

(uitgesloten) als zijn totale inkomen niet hoger ligt dan 60% van de nationale mediaan van de 

inkomens van huishoudens. 

Aan die definities voegen wij nog toe dat ook sociale, administratieve en/of juridische banden verbroken 

worden op grond van godsdienst, ras, nationaliteit, sociaal statuut, leeftijd, voorkomen, geslacht, inkomensniveau 

of opleidingsniveau of op grond van meerdere van die elementen samen. Uitgesloten is hij die 

niet meer erkend wordt als behorend bij één of meerdere van die groepen waar hij de facto in thuishoort. 

160 Wrésinski J., «Grande pauvreté et précarité économique et sociale, Journal Officiel», Parijs, 1987, 

p. 14. Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische bestaansonzekerheid, ATD Vierde Wereld België, Brussel, 1989. 



Soorten criteria voor bestaansonzekerheid 

Op grond van bovenstaande definities kunnen wij samen met de OESO drie soorten criteria voor 

bestaansonzekerheid onderscheiden: 

1. Economische criteria, al dan niet samenhangend met het juridische statuut van de betrokkene 

2. Psychosociale criteria 

3. Statuten en structuur van de huisvesting 

Elk criterium kan verder worden onderverdeeld 

Economische criteria Statuut Inkomen 

Leefloon 

Werkloos 

IGO 

Ziekte/invaliditeit 

Illegalen 

Minder dan 60% van het mediaan 

inkomen 

Onregelmatig inkomen 

Klein pensioen 

Zware schuldenlast 

Geen inkomen 

Psychosociale criteria Lichamelijk Sociaal 

Niet volledig zelfstandig kunnen 

zijn 

De last en de verplichtingen van 

groepsleven niet aankunnen 

Lichamelijke handicap 

Mentale handicap 

Leeftijd + ander criterium 

Isolement 

Mensen in gevaar 

Pre/post-verslaving 

Huiselijk geweld 

p 71 

Huisvestingscriteria 

Structuur 

van de woning 

Permanente campingbewoners 

Onbewoonbaar 

Niet aangepast aan het aantal 

bewoners 

Zonder woning 

Daklozen; uitdrijvingen 

Permanente campingbewoners 

Mensen uit opvanghuizen/ 

transitcentra/ 

Het Algemeen Verslag over de Armoede stipt aan dat armoede optreedt zodra op de betrokkene, het 

gezin of de groep minstens twee van die criteria voor bestaansonzekerheid van toepassing zijn. 



Samenvattend stellen wij volgende niet-juridische definitie van solidair wonen voor: 

Bij solidair wonen gaat het om een leefomgeving en een leefproject voor (met name) één of meerdere 

mensen waarvan er ten minste één maatschappelijk kwetsbaar is (in bestaansonzekerheid leeft) of 

dat dreigt te worden. Deze mensen schrijven zich formeel of informeel in tot deze woonvorm. Deze 

mensen zijn er zich op één of andere manier van bewust dat zij gemeenschappelijke belangen hebben 

en krijgen soms begeleiding of (specifieke of algemene) maatschappelijke bijstand. Solidair wonen vertaalt 

zich concreet in groepswonen, dat wil zeggen in een aantal autonome woningen die samenhoren 

en bewoond worden door meer dan twee volwassenen die met elkaar geen andere banden hebben dan 

deze woonwijze, en waarbij het geheel één of meerdere gemeenschappelijke ruimten bevat. 

Als dat de omschrijving is van solidair wonen, welk publiek kan hier dan tijdelijk of voor langere tijd 

verblijven? Die vraag proberen we in HOOFDSTUK 5. te beantwoorden. 

p 72 


Hoofdstuk v 

- 

Typologie en 

kwantitatieve 

benadering van potentiële 

doelgroepen 

op basis van de resultaten 

van de vragenlijst 

p 73 


Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst 

Typologie van de betrokken doelgroepen 

Op grond van de antwoorden op een vragenlijst die in 2004 werd voorgelegd aan een reeks experten 

die zich bij de problematiek betrokken voelden 161 , van ons bezoek aan een aantal projecten in Frankrijk 

en van de antwoorden op de vragenlijst die wij in het kader van dit onderzoek rondstuurden, 

hebben wij een typologie van potentiële doelgroepen opgesteld. 

Om te beginnen wijzen wij erop dat verscheidenheid troef is: 

• in leeftijd (van studenten die ‘op kot zijn’ tot mensen die een jaartje ouder worden); 

• qua geslacht (mannen en vrouwen); 

• op sociocultureel vlak (mensen in bestaansonzekerheid wonen samen met professoren); 

• wat psychische en lichamelijke gezondheid betreft (ex-verslaafden, mensen met een mentale handicap, 

162 , verlamden, moeders in nood, mishandelde vrouwen, enzovoort); 

• qua statuut (werklozen, gepensionneerden, mensen zonder vast werk, studenten, mensen met een 

handicap... wonen samen). 

p 74 

161 “Guide de l’Habitat groupé pour personnes en précarité sociale” (door Habitat et Participation). 

162 Voorbeelden zijn “Les Tropiques en Le Huitième Jour” 



De typologische tabel ziet er dan als volgt uit: 163164 

Jongeren 

Ex-gevangenen 

DOELGROEP 

Daklozen na verblijf in een opvangcentrum of 

een andere plaats waar ze onderdak hebben 

gevonden, of rechtstreeks van de straat 

Na een ontwenningskuur 

Mensen met psychische problemen 

Bejaarden 

Mensen met een lichamelijke 

of mentale handicap 

Leden van eenzelfde gezin/familie levend met 

iemand in bestaansonzekerheid 

DE NOOD DIE OM EEN ANTWOORD VRAAGT 

Bij het verlaten van een instelling (verlangen 

naar vrijheid maar voelen zich nog niet klaar om 

volledig zelfstandig te leven). 

Bij het verlaten van de ouderlijke woning (alleen 

wonen is te duur). 

Bij het verlaten van de instelling: niet meer gewend 

om hun eigen leven in handen te nemen. 

Als overgangsoplossing, om zich los te maken 

van het institutionele ik. 

Of voor langere tijd, voor mensen die om sociale 

of psychische redenen niet in aanmerking komen 

voor gewone huisvesting (zie definitie van 

de Maisons Relais in Frankrijk). 

Sommigen zouden zonder de steun van een 

gemeenschap heel snel hervallen. Er is een dringende 

nood aan dergelijke voorzieningen 163 

Behoefte om niet alleen als een ‘psychisch geval’ 

te worden beschouwd, maar ook als een ‘normale’ 

bewoner, die zo nodig een beroep kan doen 

op de gemeenschap 164 . 

Als alternatief voor het bejaardentehuis, voor 

mensen voor wie samenwonen belangrijk is. De 

eenzaamheid bestrijden, bezig blijven. 

Als alternatief voor een leven in instellingen, 

voor mensen die ertoe in staat zijn, met hulp 

voor het dagelijkse leven. 

Nood aan gezinshereniging. Als leden van eenzelfde 

gezin willen samenwonen of als mensen 

bejaarden willen opvangen, wordt dat nu financieel 

afgestraft: groot probleem. 

p 75 

163 Zo zei F., een bewoner van de vzw Trempoline, toen we er met de Franstalige experten op bezoek waren. 

164 Zo zei R., een bewoner van Le Vivier, een vorm van groepswonen voor Peul (een Afrikaanse volksgroep) en mensen met psychische problemen, 

toen we er met de Franstalige experten op bezoek waren 



Op basis van de vragenlijst zoals opgestuurd naar de experten :165 

Andere categorieën, aangehaald door enkele 

experten 165 : 

Percentages die de betrokken deskundige(n) 

suggereren 

Alleenstaanden (moeders met kind(eren), alleenstaanden 

Gemiddelde: 23% 

tussen 40 en 60 jaar, eenoudergezinnen, 

…) = aangehaald door 6 experten 

Eenoudergezinnen = aangehaald door 3 experten Gemiddelde: 28% 

Jongeren (studenten, werklozen boven 18 jaar) = 


aangehaald door 2 experten 

Bejaarden (als alternatief voor bejaardentehuizen, 


met daghulp) = aangehaald door 2 experten 

(Mishandelde) vrouwen 20 % 

Gezinnen van verschillende culturele herkomst 10% 

Ex-bewoners van een permanente woonvorm 10% 

Intergenerationele groepen 15% 

Mensen die wegens hun lichamelijke of mentale problemen 

30 % 

keer op keer hun huisvesting kwijtspelen 

Jongeren met een mentale ziekte 25% 

Vanuit burgerlijke samenhorigheid 5% 

p 76 

Uit deze typologie blijkt dat de redenen waarom mensen voor groepswonen kiezen tot drie grote categorieën 

kunnen worden herleid : 

• een verlangen naar een andere manier van leven; 

• een behoefte van kortere of langere duur in een bepaalde situatie (jongeren die het ouderlijke huis 

verlaten, mensen die een dagje ouder worden, daklozen die van het ene naar het andere opvangcentrum 

gaan); 

• een overgangsoplossing in een crisissituatie. 

Onderstaande tabel geeft aan hoe groot per categorie het percentage mensen is dat volgens de experten 

de eerstkomende vijf jaar geïnteresseerd kunnen zijn in solidair wonen. De experten was gevraagd 

alleen maar een cijfer naar voor te schuiven voor de categorieën waarvoor zij meenden dat zij zich een 

mening konden vormen. Dat verklaart waarom niet op alle categorieën evenveel respondenten hebben 

gereageerd. 

165 Vragenlijst die hen werd gestuurd om hen het project ‘solidair wonen’ voor te leggen (juni-september 2006) 



In de tabel zijn opgenomen: het algemeen gemiddelde, de mediaan, de modus en de standaardafwijking. 

Vanwege de grote ongelijkheid in de antwoorden (zie de standaardafwijkingen) leek de mediaan 

ons statistisch correcter dan het gemiddelde, omdat hij aangeeft rond welk percentage de meeste antwoorden 

te vinden zijn. In een tweede tabel worden die medianen per categorie overgenomen om dan 

te berekenen hoeveel mensen potentieel in aanmerking komen voor solidair wonen. 

N 

% jongeren 

in het 

algemeen 

% jongeren 

na instelling 

% ex-gevangenen 

% daklozen 

na opvanghuis 

% na 

ontwenningskuur 

% mensen 

met 

psychische 

problemen 

% bejaarden 

% lichamelijk 

gehandicapten 

% mentaal 

gehandicapten 

% leden van 

hetzelfde 

gezin 

1 5 0 0 25 25 35 20 25 10 50 

2 15 10 10 5 20 5 50 10 10 10 

3 35 50 10 25 10 10 30 10 25 50 

4 25 15 10 5 5 10 15 20 25 25 

5 5 5 10 5 10 10 25 5 10 25 

6 5 5 5 10 30 25 20 5 5 10 

7 5 25 5 30 25 10 5 20 60 5 

8 15 30 20 50 25 20 25 25 5 25 

9 20 5 5 5 5 20 8 20 25 10 

10 10 40 20 15 10 65 10 20 20 5 

11 15 15 5 30 15 5 5 30 15 5 

12a 5 20 10 20 5 25 5 5 10 5 

13 20 5 20 5 15 25 5 15 5 5 

14 5 5 20 15 20 10 15 25 5 5 

15 25 15 5 25 10 10 5 25 25 

16 15 0 0 15 10 10 15 25 

17 10 10 20 10 20 10 10 

18 35 15 5 15 15 25 15 

19 10 35 5 20 10 20 20 

20 10 15 15 10 15 10 5 

21 5 25 15 10 10 20 20 

22 5 5 20 10 20 

23 25 10 25 

24 10 20 

25 20 

26 20 

27 20 

28 25 

29 20 

30 15 

31 20 

p 77 

gemiddelde nl 14% 16% 12% 16% 13% 18% 13% 19% 17% 9% 

gemiddelde fr 15% 16% 8% 18% 19% 16% 22% 16% 18% 32% 

afwijking 9,34% 13,11% 7,12% 9,37% 6,98% 12,92% 10,51% 7,70% 13,80% 15,11% 

gemiddelde alg 14,05% 15,91% 10,63% 17,42% 14,76% 17,73% 16,22% 17,33% 17,50% 16,79% 

mediaan 10% 15% 10% 20% 15% 10% 15% 20% 12,5% 10% 

modus 5% 5% 5% 20% 10% 10% 5% 25% 25% 5% 



166 167 168 169 170 171 172 

p 78 

DOELGROEP 

Het door de experten geschatte 

percentage = mediaan 

Schatting van het AANTAL 

MENSEN dat in aanmerking 

komt 

Jongeren in het algemeen (20 

tot 24 jaar) 

10 % 10 % de 641.765 

= 64.176 mensen 166 

Jongeren die uit een instelling 

15 % 15 % van X 167 =? 

komen 

Ex-gevangenen (bij het verlaten 

van de gevangenis) 

10% 10% van 14.960 mensen per 

jaar 168 = 1496 personnes 

Daklozen na verblijf in een 

opvangcentrum of een andere 

20 % 20 % van 12.000 mensen in 

2003 169 = 2400 mensen 

plaats waar ze onderdak hebben 

gevonden, of rechtstreeks van 

de straat 

Na een ontwenningskuur in een 

15 % 15 % van 2820 mensen 170 

Medisch-Sociaal Opvangcentrum 

= 423 mensen 

Mensen met psychische problemen 

(= met een ernstige psychische 

stoornis) 

10 % 10 % van 13% van de bevolking 

van België 171 

= 135.796 mensen 

Bejaarden (+65) 15% 15 % van 1.799.500 mensen 

= 269.925 mensen 

Mensen met een (lichamelijke 

of mentale) handicap 

12,5 à 20 % 12,5 tot 20 % van 12,9% 

van de bevolking van België 172 

= 168.439 tot 269.503 mensen 

Leden van één gezin die samenleven 

met iemand in bestaansonzekerheid 

10 % - 

166 Volgens de statistieken van het NIS 2005. 

167 Dit cijfer is confidentieel. Alleen het Ministerie van Justitie kan inschatten welk resultaat het voor onze studie zou geven.. 

168 Volgens de internetsite statbel.fgov.be, gegevens van 2005 over het aantal invrijheidstellingen. 

169 Volgens Van Menxel G., Lescrauwaet D., Parys I., Verbinding Verbroken: thuisloosheid en algemeen welzijnswerk in Vlaanderen, 

Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Berchem, 2003 

170 Volgens drugsbeleid in cijfers: een studie naar betrokken actoren, overheidsuitgaven en bereikte doelgroepen, i uitgevoerd in opdracht van de Programmatorische 

Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid door professoren van de UG, de ULB en de KUL 

171 Volgens de gezondheidsenquête die het NIS in 2004 uitvoerde aan de hand van interviews 

172 Volgens de Directie-generaal Personen met een Handicap van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid (statistiek van 1996). 



Enkele uiterst belangrijke opmerkingen : 

• eigenlijk zouden we voor elke categorie de berekening moeten maken op basis van het aantal personen 

dat in staat is tot solidair wonen. Dus bijvoorbeeld niet 15% van het totale aantal bejaarden, 

maar van het aantal bejaarden dat voldoende zelfredzaam is om aan solidair wonen te kunnen 

deelnemen. Het totale eindresultaat zou daardoor heel wat lager liggen; 

• bovenstaande tabellen geven het statistische resultaat van 14 tot 31 vragenlijsten (afhankelijk van 

de categorie). De statistische hypothesen zijn slechts afkomstig van enkele mensen. Omzichtigheid 

is dus geboden. We wijzen er nogmaals op dat het gaat om mensen die in aanmerking komen voor 

solidair wonen over een periode van 5 jaar; 

• we wijzen er ook op dat deze resultaten niet kunnen worden samengeteld – in tegenstelling tot 

de cijfers verderop – omdat de betrokkenen onder meerdere categorieën tegelijk kunnen vallen. Je 

kunt bijvoorbeeld jong zijn, verslaafd geweest en uit een instelling voor daklozen komen; 

• op grond van deze gegevens kan nog helemaal niet worden berekend wat solidair wonen aan de 

sociale zekerheid kan kosten. Zoals gezegd kunnen mensen immers tot meer dan één categorie 

tegelijk behoren, maar bovendien hadden we in dit stadium van het onderzoek nog niet gevraagd 

of deze mensen al dan niet over een vervangingsinkomen beschikten. Dat komt pas aan het eind 

van dit hoofdstuk aan bod; 

• bij alle gelijkenis tussen de resultaten van de Franstalige en de Nederlandstalige experten springen 

twee categorieën uit de band: die van de bejaarden (13% bij de Nederlandstaligen tegen 22% bij 

de Franstaligen) en die van de leden van één gezin (9% bij de Nederlandstaligen tegen 32% bij de 

Franstaligen). 

p 79 

Deze cijfers geven vooral een algemeen idee van de typologie van de doelgroepen. 

De bezoeken die we aan een aantal projecten brachten, leveren preciezere informatie over de onderscheiden 

doelgroepen. Onderstaand schema biedt meer inzicht in de band tussen het doelpubliek, het 

soort huisvesting, de verblijfsduur, het opzet en het percentage mensen in bestaansonzekerheid. 



De typologie van mensen die in groep wonen zoals ze naar voor komt uit 

onze bezoeken aan projecten 

Bestaande projecten 

aanpassen/bevorderen 

Manier van leven 

Type: collectief of in gemeenschap 

Verblijfsduur: lang of zelfs voor het leven 

Vanuit religieuze, filosofische of ideologische 

overtuigingen 

Mensen in bestaansonzekerheid: 

ongeveer 5% 

Projecten legaliseren/ 

bevorderen 

Fase in het leven 

Type: groepswonen/samen huren 

Verblijfsduur: middellang (maanden/jaren) 

Jongeren, alleenstaande vrouwen, bejaarden, alleenstaanden 

Mensen in bestaansonzekerheid: ongeveer 50% 

p 80 

Projecten legaliseren 

zo nodig institutioneel 

Overgangssituatie 

Institutioneel 

Huisvesting: integratie of overgang 

Verblijfsduur: in het Waalse Gewest beperkt tot 

2 x 6 maanden 

Ex-gevangenen, bijna-afgekickten, slachtoffers, daklozen 

Mensen in bestaansonzekerheid: 100% 

We hebben aan dit schema geen cijfers over de bezochte projecten willen koppelen, onder meer omdat 

er naast degene die duidelijk als zodanig herkenbaar zijn (omdat ze gedragen worden door erkende 

instellingen of gemeenschappen), heel veel andere bestaan die niet als zodanig identificeerbaar zijn 

(jongeren die samen een woning huren bijvoorbeeld, een fenomeen dat heel erg ‘in’ is). 



Analyse van de vragenlijst 

Methodologie 

De experten : 

Wij hebben voor onze studie een reeks experten geselecteerd die ons hebben geholpen om een antwoord 

te vinden op een aantal vragen die wij ons stelden. Sommige daarvan hebben deelgenomen 

aan een door ons georganiseerde studiedag (één aan Nederlandstalige en één aan Franstalige kant) 

en hebben samen met ons twee projecten van solidair wonen bezocht: Trempoline (Charleroi), een 

project voor mensen die een ontwenningskuur hebben gevolgd, en Le Vivier (Brussel), waar Peul (een 

volksgroep uit Afrika) samenleeft met mensen met psychische problemen. 

De vragenlijst : 

Deze experten hebben dan een vragenlijst ontvangen die bestond uit gesloten vragen, onderbouwd 

met open vragen die hen toelieten de vinger te leggen op een aantal positieve en/of negatieve externaliteiten. 

De 53 vragenlijsten die werden ingevuld, kwamen uit heel België. De betrokken experten zijn 

uiterst representatief en vormen een staalkaart van wie in zijn beroepsleven met deze problematiek 

kan te maken krijgen: mensen uit de politiek en de rechtspraak, maar ook vertegenwoordigers van 

verenigingen en privépersonen. 

p 81 

Check 

We hebben de vragenlijst gecheckt door hem aan een aantal mensen voor te leggen. We hebben hem 

bijgestuurd en aangevuld op basis van hun opmerkingen. 

De wegingen van de resultaten die we moesten doorvoeren 

Statistische weging 

Gezien de omvang van de representatieve steekproef – een 200 tal experten voor een totaal van 60 

ontvangen en verwerkte enquêtes – hebben wij de cijfers van de experten onderworpen aan de wetenschappelijk 

verplichte weging. Dit impliceert dus geenszins een kritiek op de cijfers die de respondenten 

naar voor hebben geschoven. Zonder die statistische weging, de zogeheten betrouwbaarheidsinterval, 

is de steekproef niet geldig. 



De betrokken afwijking of marge is gelijk aan – 2,5% en +2,5% op de resultaten. 

Volgens Madeleine Grawit 173 beantwoordt aan een betrouwbaarheidsinterval van – en + 0,67% een 

waarschijnlijkheid van 50%, aan een interval van – en + 1,96% een waarschijnlijkheid van 95% (dus 

een foutmarge van 5%) en is de foutmarge bij + of – 2,5% zo goed als onbestaande. 

Wegingen in verband met de analyse 

Het behandelde onderwerp en zijn beperkingen noopten ons ertoe om behalve die statistische weging 

een aantal wegingen door te voeren die verband houden met de analyse van de gegevens. 

Weging die berust op uitsluiting 

Zo voegen we een weging toe in verband met de uitsluiting van mensen die tot de doelgroepen behoren, 

maar niet onder de juridische definitie van solidair wonen vallen – bijvoorbeeld koppels die met 

hun kinderen onder één dak wonen. 

Weging wat betreft de geraamde kosten 

p 82 

De geraamde kosten zijn gebaseerd op de gegevens die beschikbaar waren op het moment dat deze 

tekst werd samengesteld (oktober 2006): het merendeel op geactualiseerde cijfers van 2006, de rest op 

cijfers van eind 2005. 

De aangehaalde cijfers geven de marge aan waarbinnen de kosten vallen die de staat zal moeten dragen, 

en bieden een schatting van het aantal mensen dat over een periode van vijf jaar voor solidair 

wonen in aanmerking komt. Ze geven dus een idee van een situatie die op dit ogenblik geen realiteit 

is, maar het op termijn kan worden als alle betrokkenen voor die woonvorm kiezen. Dat zou betekenen 

dat die voorziening bijzonder succesrijk is, maar het lijkt redelijk te veronderstellen dat slechts 

een deel van de betrokkenen voor die mogelijkheid zal kiezen, al was het maar omdat die nogal wat 

verplichtingen meebrengt. In het raam van deze studie kunnen wij die projectie echter onmogelijk 

doorvoeren. Ze hangt immers af van factoren die buiten onze analyse vallen, zoals de motivatie van 

de maatschappelijke actoren om solidair wonen te benutten, bekend te maken en te organiseren. 

Wegingen van macro-economische aard 

Ook de reële kosten voor de staat moeten worden gewogen. Laten we aannemen dat de residenten 

van solidaire woonvormen in de uit te werken voorziening een vervangingsinkomen krijgen als alleenstaande 

en niet als samenwonende. Dan gaat hun inkomen weliswaar omhoog, maar omdat het al 

173 In Grawitz M., “Méthode des sciences sociales”, Dalloz, Parijs, 19898 



bij al nog vrij laag blijft in vergelijking met de huidige levensduurte, zal het meeste geld onmiddellijk 

weer in het consumptiecircuit terechtkomen en niet opzijgezet worden om te sparen. Op het vlak van 

de belastingen en van de toegevoegde waarde levert dat voor de staat een licht voordeel op. 

Wegingen van maatschappelijke aard 

Alle ondervraagde experten hebben gewezen op het fenomeen van het ‘recidivisme’: behoorlijk wat mensen 

die met bestaansonzekerheid kampen, komen telkens opnieuw bij hen terecht. De huisvestingsproblematiek 

blijkt voor dat verschijnsel mee verantwoordelijk te zijn. De experten zijn van mening dat 

solidair wonen voor die recidives een niet onbelangrijke weging zou betekenen. Die recidives kosten 

namelijk niet alleen flink wat werkuren, maar zorgen onder meer ook voor een psychische belasting (‘het 

is weer eens niet gelukt’). 

Diezelfde experten – vooral die uit de sector van de opvangcentra – blijven anderzijds vrij voorzichtig 

als ze op die recidives cijfers moeten plakken. We vermelden terloops dat Minister Vienne in haar vragenlijst 

zegt dat 20% van opnames in opvangcentra heropnames zijn. Zij baseert zich daarvoor op een 

recente studie over de opvangsector in Wallonië. De andere experten, zowel in Vlaanderen als in Brussel, 

zijn dezelfde mening toegedaan. Het gaat hierna dus om naakte cijfers die weliswaar wetenschappelijk 

juist zijn, maar die moeten geïnterpreteerd worden in functie van de duur en van wat naar voor zal komen 

uit het dagelijkse reilen en zeilen van de te realiseren projecten. 

p 83 

Hierna volgt een analyse van de trends die naar voor komen uit de antwoorden van de experten op vragen 

als ‘solidair wonen: voor wie, waarom, hoe...?’ 



Solidair wonen: waarom ? 

In welke situatie(s) is solidair wonen een oplossing en welk(e) doel(en) moet men dan nastreven? 

We beginnen met een uiterst belangrijk cijfer dat ons geruststelt wat het opzet van onze studie betreft: 

98% van de ondervraagde experten is van mening dat solidair wonen een tijdelijke oplossing of een 

levenskeuze kan zijn voor mensen in bestaansonzekerheid. 

82% van de experten meent dat solidair wonen een antwoord moet bieden op overgangscrisissen voor 

mensen in bestaansonzekerheid, op chronische crisissituaties (herval) en op noodsituaties (grafiek 1). 

Dat cijfer ligt hoger als het gaat om solidair wonen als levenskeuze (93%) of als eventueel preventieve 

factor (88%). 

Grafiek 1 

Solidair wonen als oplossing voor 

p 84 

94% 

92% 

90% 

88% 

86% 

84% 

82% 

80% 

78% 

76% 

82% 82% 

tijdelijke 

crisissen 

chronische 

crisissen 

93% 

88% 

82% 

levenskeuze preventief sociale 

noodzaak 



Solidair wonen: voor wie? 

Voor de meeste experten (83%) moet solidair wonen kunnen voor iedere persoon die dat wenst. Enkele 

experten denken echter dat je voorrang moet geven aan mensen die met maatschappelijke bestaansonzekerheid 

kampen (de eerste doelgroep) en die huisvesting aan doorsneeprijzen niet aan kunnen. 

Eén deskundige zei ook dat die mensen sociale begeleiding moesten aanvaarden. 

13 van de 53 experten hebben het aangedurfd om cijfers naar voor te schuiven over het aantal mensen 

dat na het verlaten van hun instelling zes maanden later opnieuw in een opvangcentrum terechtkwam. 

Het blijkt dan om 29% te gaan. Op dat cijfer moeten evenwel wegingen worden toegepast 

omdat slechts 13 respondenten zich hebben uitgesproken en omdat hun respectieve antwoorden uiteenlopen 

van 4 tot 80%. 

We verwijzen opnieuw, en niet zonder reden, naar het cijfer dat de Waalse minister van Gezondheid, 

Sociale Actie en Gelijke Kansen, mevrouw Christiane Vienne, aanhaalde – 20% – op grond van de 

statistieken in het Activiteitenrapport 2004 van de opvangcentra. De “Relais Social” van Charleroi 

geeft voor de lange termijn (meer dan zes maanden) een recidivepercentage van om en bij de 80%! 

“La Goélette”, een opvangcentrum voor volwassenen, denkt dat 10% van zijn publiek van het ene 

opvangcentrum naar het andere gaat omdat de mensen elke keer de maximum verblijfsduur van 280 

dagen hebben bereikt. 

p 85 

Veel experten vinden het moeilijk om zich uit te spreken omdat er geen objectieve gegevens voorhanden 

zijn en omdat de betrokkenen van instelling naar instelling verhuizen en hun parcours verre van 

rechtlijnig verloopt. Voor die recidives worden allerlei redenen aangehaald: er is te weinig begeleide 

huisvesting, de betrokkenen worden te weinig opgevolgd, leven de regels niet na of hebben de maximum 

verblijfsduur bereikt, het opvangcentrum is niet aangepast aan de noden... 



Solidair wonen: nagestreefd(e) doel(en) 

We legden de experten drie doelen voor die solidair wonen zou moeten nastreven: sociale banden 

creëren of onderhouden, de kosten voor huisvesting doen dalen, de betrokkenen nauwer betrekken 

bij het beheer van de woning. 56% van de experten vond de eerste doelstelling belangrijk, 32% zette 

de tweede op de eerste plaats en 12% hield het bij de derde (zie grafiek 2). 

Grafiek 2 

32% 

sociale band 

beheer van de woning 

woonkosten 

p 86 

12% 

56% 

De experten zeiden verder dat solidair wonen ook zou moeten bijdragen tot een vlottere integratie in 

de maatschappij, meer wederzijds hulpbetoon, meer onderlinge solidariteit en meer uitwisseling, dat 

het het gevoel van stabiliteit en geborgenheid zou moeten versterken, enzovoort. 



Voor welk soort gezinshereniging? 

De vraag die hier aan de orde is, luidt: hoever moet de gezinshereniging via solidair wonen gaan, als 

ze al überhaupt moet plaatsvinden? 

De experten staan daar grotendeels gunstig tegenover, maar zien toch enkele gevaren, vooral omdat 

maatschappelijke integratie niet in de eerste plaats via gezinshereniging moet gebeuren. 

“La Goélette”, een opvangcentrum voor volwassenen, zei in verband met gezinshereniging: ‘Over die 

kwestie is nagedacht bij de stemming van het decreet over de opvangcentra in het Waalse Gewest. Opvanghuizen 

van het familiale type mogen geen mensen in maatschappelijke bestaansonzekerheid opnemen 

die te nauw verwant zijn aan mensen die er al verblijven. Daar zit natuurlijk een bepaalde filosofie 

in verband met familiale solidariteit achter (gebrek aan consistentie van de elementen in onze juridische 

teksten – ocmw – alimentatie en huisvesting zoals ze voorkomen in onze wetteksten).’ 

Bovendien zijn sociale huisvesting en appartementen met begeleid wonen veel meer aangewezen voor 

gezinshereniging. Dat is een van de functies van die woonvormen, terwijl solidair wonen eerder individuele 

oplossingen moet bieden en hooguit tijdelijk een rol moet spelen voor gezinnen (anders ontstaan 

er misbruiken). Het gevaar is ook niet denkbeeldig dat gezinnen die in solidaire woonvormen 

terechtkomen, zich te veel op zichzelf terugplooien en zo een negatieve invloed uitoefenen op de doelstellingen 

van solidair wonen (vooral op de sociale banden en de maatschappelijke gemengdheid). 

p 87 

De deur moet op een kier blijven staan voor gezinshereniging, maar de maatschappelijke integratie 

mag daar niet onder lijden. De andere bewoners moeten even veel voordeel hebben bij de aanwezigheid 

van een gezin als de gezinsleden zelf. 



Voor- en nadelen van solidair wonen 

De experten kregen een lijst voordelen (grafiek 3) en nadelen (grafiek 4) van solidair wonen te lezen en 

moesten aangeven hoe belangrijk ze elk van deze items vonden. Dat gaf volgend resultaat. 

Voordelen 

Grafiek 3 

Voordelen van solidair wonen 

Potentieel voordeel 

Belangrijk voordeel 

Groter voordeel 

120% 

100% 

80% 

60% 

40% 

20% 

p 88 

0% 

Sociale band 

Hervallen 

Integratie 

Samenleven 

Economische 

solidariteit 

Problemen van 

de huisvestingsmarkt 

transv compét 

squats=HS 

Versterking van de sociale banden was het voordeel dat van de experten de hoogste score kreeg: 96%. 

Onmiddellijk daarop volgde, met een score van 94%, solidair wonen als veiligheidsklep voor mensen 

die dreigen te hervallen als ze alleen blijven. Nog altijd dicht in de buurt van die cijfers liggen het 

bevorderen van de sociale integratie via zeer open voorzieningen (87%) en het feit dat solidair wonen 

tegemoetkomt aan een nood aan gemeenschapsvorming en samenleven in onze maatschappij (85%). 

Met weinig verschil volgen dan economische solidariteit (81%) en het terugschroeven van problemen 

van de huisvestingsmarkt als gemeubeld huren, leegstand... (79%). Het laatste cijfer moet gewogen 

worden, want 33% van de experten is van mening dat dit een zeer belangrijk voordeel is. Het creëren 

van dwarsverbindingen tussen sectoren/competenties die nu te sterk gescheiden zijn, was een item 

dat door 68% van de respondenten werd aangevinkt. De meest in het oog springende vaststelling is 

dat slecht 38% van de ondervraagden de mogelijke erkenning van kraakpanden via het systeem van 

solidair wonen een echt voordeel vond. 



Andere voordelen die de experten naar voor schoven, zijn : 

• mensen kunnen een filosofische keuze maken; 

• ze kunnen elkaar helpen; 

• ze worden betrokken in het project; 

• ze vinden er zekerheid en geborgenheid; 

• hun isolement en eenzaamheid worden doorbroken; 

• ze worden in hun waarde erkend; 

• de druk op opvangcentra en andere instellingen vermindert (wachtlijsten); 

• de betrokkenen zijn zeker van een kwaliteitsvolle huisvesting (althans als de gewaarborgde kwaliteit 

ook in daden wordt omgezet); 

• mensen die niet alleen kunnen leven en die uitgesloten worden, vinden hier een ultiem vangnet. 

Nu speelt de sociale huisvesting die rol (die ze eigenlijk niet zou moeten spelen). 

Nadelen 

Grafiek 4 

Nadelen van solidair wonen 

Potentieel nadeel 

p 89 

Belangrijk nadeel 

Groter nadeel 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

Uit de hand 

lopen 

Klein deel van 

maatschappelijk 

kwetsbare 

mensen 

Bevoegde 

instantie 

Reglementen 

omzeilen 

Administratief 

wordt moelijk te 

hanteren 

Woonnormen 

Geen financiële 

winst 

SW = niet meer 

alleen kunnen 

wonen 



Grafiek 4 geeft een beeld van de mogelijke nadelen van solidair wonen. De nadelen die de experten 

het meest vermelden, zijn het risico dat de zaak uit de hand loopt (58%) en het feit dat solidair wonen 

slechts geschikt is voor een klein deel van de maatschappelijk kwetsbare mensen (56%). De bevoegde 

instantie vinden om een project van solidair wonen goed te keuren is voor 54% van de ondervraagden 

een ongemak en wordt het vaakst als ‘zeer belangrijk nadeel’ aangehaald (27%). 

Dicht bij elkaar (qua score) liggen het gevaar dat de bestaande reglementen worden omzeild (40%), het 

feit dat het administratief allemaal erg omslachtig wordt terwijl de institutionele context al zo ingewikkeld 

is (38%), het risico dat solidariteitscriteria de bovenhand halen op woonnormen (37%) en de 

onzekerheid over het financiële voordeel (37%). Als laatste nadeel in de rij vermelden de experten het 

risico dat de betrokkenen uiteindelijk niet meer in staat zouden zijn om alleen te wonen (33%). 

p 90 

Andere nadelen die de experten naar voor schoven, zijn : 

• zonder begeleiding kunnen de bewoners niet leren onderhandelen of pleiten; 

• het gevaar dat solidair wonen wordt geïnstitutionaliseerd is niet denkbeeldig; het is niet de bedoeling 

mini-instellingen te creëren; 

• mensen bijeenbrengen die niet allemaal hetzelfde soort problemen hebben, kan hun situatie verergeren 

en/of tot gettovorming leiden. Samenwonen kan tot andere problemen leiden. 

Criteria om solidair wonen te erkennen 

Als solidair wonen er komt, zijn criteria nodig om een woonvorm als zodanig te erkennen. Criteria kunnen 

zijn: het solidair-samenleven-project van de bewoners, de structuur van het gebouw, het statuut van de mensen 

die er wonen en het feit dat daar minstens één persoon bij is die in sociale bestaansonzekerheid verkeert. 

Uit grafiek 5 blijkt dat 92% van de respondenten het leefproject als criterium naar voor schuift. 78% denkt 

aan de structuur van het gebouw en aan de aanwezigheid van minstens één persoon in bestaansonzekerheid. 

Dat laatste criterium wordt echter belangrijker als het erom gaat prioriteiten op te stellen (zie grafiek 6). Het 

statuut van de betrokkenen wordt het minst vaak als criterium naar voor geschoven. 



Grafiek 5 

Erkenningscriteria 

100% 

80% 

60% 

92% 

78% 

59% 

78% 

40% 

20% 

0% 

Project solidair 

wonen 

Structuur van 

de gebouwen 

Statuut van 

de mensen 

Minstens één 


kwetsbare persoon 

Grafiek 6 

Criteria om een project van solidair wonen te starten 

Eerst 

Vervolgens 

p 91 

40% 

35% 

36% 

30% 

25% 

20% 

15% 

19% 

17% 

28% 

21% 

26% 

15% 

10% 

6% 

5% 

0% 

Project solidair wonen 

Structuur van 

de gebouwen 

Statuut van de mensen 



kwestbare persoon 



Wie neemt het initiatief om een project van solidair wonen op te starten en wie beslist over de erkenning 

ervan? Zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië vindt meer dan 90% van de experten het een 

goed idee dat de instellingen daartoe het initiatief nemen. In Vlaanderen is evenwel slechts 59% ervoor 

te vinden dat particulieren dergelijke initiatieven nemen. Een verklaring daarvoor kan zijn dat 

de publieke actoren daar sterk vertegenwoordigd zijn en dat men er graag heeft dat zulke projecten 

sociaal begeleid worden, wat minder makkelijk realiseerbaar is als particulieren het initiatief nemen. 

Moet voor solidair wonen een wettelijk kader worden uitgewerkt? 

Grafiek 7 geeft duidelijk aan dat een wettelijk kader belangrijk is. 90% van de experten is er voorstander van. 

Twee belangrijke opmerkingen : 

• men moet blijvend een grote soepelheid aan de dag leggen, zodat nog altijd nieuwe projecten van onderuit 

(vanuit particuliere hoek) kunnen ontstaan; men mag de dynamiek niet institutionaliseren; 

• het is best nog even te wachten met een wettelijk kader; de ervaring leert dat een pilootfase van vijf 

jaar absoluut nodig is; originele, creatieve initiatieven mogen niet in de kiem worden gesmoord; dat 

is één van de positieve kanten van onze Belgische manier van werken 

p 92 

Grafiek 7 

Wettelijk kader 

6% 

4% 11% 

Weet ik niet 

Helemaal niet 

Gedeeltelijk 

Grotendeels 

Absoluut 

41% 

38% 



Eén of twee modellen? 

Op de bijeenkomsten met experten werden twee modellen van solidair wonen voorgesteld, een open 

en een meer gesloten model. Uit grafiek 8 blijkt dat 80% van de experten het eens was met het voorstel 

om twee modellen naast elkaar te hebben, één voor particulieren en één voor instellingen. Slechts 28% 

vond dat geen goede oplossing. 

Grafiek 8 

Twee modellen 

9% 

11% 

Weet ik niet 

Helemaal niet 

Gedeeltelijk 

Grotendeels 

Absoluut 

37% 

p 93 

28% 

15% 

Enkele interessante opmerkingen : 

• het particuliere model leidt tot een veralgemeende individualisering van het recht op een vervangingsinkomen; 

dat is geen slechte zaak, maar het is niet het hoofddoel van dit project; 

• voor het particuliere model kan een richtinggevend ‘label’ worden uitgewerkt: een soort minimumverklaring 

waarin de hoofdlijnen van het project worden vastgelegd; de erkenningsnormen 

moeten niet zo strikt zijn als bij bejaardentehuizen of opvangcentra; 

• opgelet! sommige mensen in bestaansonzekerheid zullen het opstellen van een handvest ervaren 

als iets wat hun capaciteiten te boven gaat; is dat niet discriminerend? 

• het model voor particulieren kan de deur openzetten voor huisjesmelkers; 

• het grote potentieel aan kandidaten voor de particuliere projecten zou op verschillende vlakken 

(financiën, controle, administratie...) tot moeilijkheden kunnen leiden; 

• over het algemeen lijkt men dus te stellen dat beide modellen best naast elkaar bestaan, maar stelt 

men enkele aanpassingen voor, vooral op het vlak van verblijfsduur en sociale begeleiding. 



Is er een bevoegde instantie nodig? 

Zo ja, wie moet dan die rol vervullen? 

Dit is een vrij delicate kwestie. De spreiding van de bevoegdheden en de verdeling van de macht over 

verschillende niveaus zorgen ervoor dat je in België goed moet nadenken op welk niveau de desgevallende 

bevoegde instantie moet worden gesitueerd en welke rol die kan/moet spelen. 

Bijna alle experten (92%) vinden het nodig dat er een bevoegde instantie is, maar over de vorm die ze 

moet aannemen, verschillen ze van mening (grafiek 9). 45% van de ondervraagden geeft de voorkeur 

aan een bevoegde instantie op het federale niveau. Het gemeentelijke niveau krijgt de voorkeur van 

30% van hen: 16% voor het gemeentebestuur en 14% voor het OCMW. 16% van de experten kiest voor 

de Gewesten. De RVA en een onafhankelijk studiebureau dragen elk de voorkeur weg van 4% van de 

ondervraagden. 

Grafiek 9 

Bevoegde instantie met wettelijke criteria 

p 94 

23% 

2% 6% 

19% 

Weet ik niet 

Helemaal niet 

Gedeeltelijk 

Grotendeels 

Absoluut 

50% 



Erkenningsvoorwaarden 

Elementen die een voorwaarde kunnen vormen om als project van solidair wonen te worden erkend, 

zijn: verblijfsduur, sociale begeleiding, soort solidariteit, evenwicht tussen gemeenschappelijke en privéruimten, 

gemeenschappelijk dak, het verblijf vastleggen in een geschreven document, het aantal 

bewoners beperken en sociale gemengdheid. Uit grafiek 10 blijkt dat het geschreven document, de 

sociale begeleiding en de aanwezigheid van minstens één gemeenschappelijke ruimte de voorwaarden 

zijn waaraan ‘kandidaatprojecten’ moeten voldoen. Het gemeenschappelijke dak wordt door de experten 

het minst vaak als erkenningsvoorwaarde aangehaald. 

Grafiek 10 

Bepaalde, 

verlengbare 

verblijfsduur 

Sociale 

begeleiding 

Het soort 

solidariteit 

specificeren 

Minstens 

één gemeenschappelijke 

ruimte 

Een 

gemeenschappelijk 

dak 

Geschreven 

document 

Beperkt 

aantal 

Sociale mix 

82% 92% 84% 90% 63% 96% 73% 80% 

Over de verblijfsduur lopen de meningen uiteen. Volgens sommigen mag daar geen limiet aan worden 

gesteld. Zo zijn de betrokkenen zeker dat ze niet opnieuw op straat zullen worden gezet en is men ook 

p 95 

zeker dat het project zelf kan blijven lopen. Als er toch een limiet wordt gesteld, mag die niet te dichtbij 

liggen en moeten de criteria duidelijk worden omschreven. 

De sociale begeleiding moet ‘à la carte’ kunnen gebeuren. Voor particuliere projecten zou ze niet verplicht 

mogen worden (referentiepersoon), bij institutionele projecten zou zowel de gezamenlijke als 

de individuele sociale begeleiding moeten gebeuren in functie van de betrokkenen (volgens de meeste 

experten via een conventie). De experten benadrukken ook dat men moet werken met de bestaande 

middelen, anders ontstaat er een vorm van concurrentie en dreigen de krachten versnipperd te worden. 

De bewoners zouden ook op informele wijze zelf voor begeleiding kunnen zorgen. 

Als gemeenschappelijke ruimten vermelden de experten vooral het salon, de keuken, de eetkamer of een 

polyvalente zaal. Een gemeenschappelijke tuin volstaat niet om van solidair wonen te kunnen spreken. 

Een gemeenschappelijk dak blijkt geen belangrijke voorwaarde voor erkenning, want ook een reeks 

huizen of appartementen met minstens één gemeenschappelijke ruimte kan een solidaire wooneenheid 

zijn (hoewel die dan natuurlijk nog aan andere voorwaarden moet voldoen). 



96% van de experten hecht veel belang aan het feit dat de inwoning wordt vastgelegd in een geschreven 

document. Hun voorkeur gaat naar een specifiek contract ‘solidair wonen’ (47%). 30% kiest voor een 

gewoon huurcontract, 23% voor een handvest (steeds op basis van de ‘eerste keuze’ in grafiek 13). 

De respondenten leverden heel wat commentaar bij de idee van sociale mix. 

Als elementen pro halen zij aan : 

• dit vermijdt gettovorming; stabiele persoonlijkheden hebben een gunstig effect op mensen in crisis; 

• kennis wordt beter uitgewisseld; 

• het voorkomt de stigmatisering van deze wooneenheden. 

p 96 

Argumenten contra zijn volgens hen: 

• mensen in dezelfde situatie (ex-gevangenen, bejaarden...) gaan groepen vormen (ze herkennen immers 

elkaars moeilijkheden en verwachtingen); 

• vanuit het standpunt van de ‘burgerzin’ is het goed dat mensen die het beter hebben, samen optrekken 

met mensen in bestaansonzekerheid en hen zo steun bieden; 

• als mensen met dezelfde problematiek samenwonen vergroot dat de kans op hervallen. 

De experten zijn het er over het algemeen over eens dat het aantal bewoners van een solidaire wooneenheid 

best beperkt blijft. 8 tot 12 lijkt hen ideaal. Wij vermoeden dat zij daarbij uitgaan van geslaagde 

experimenten van groepswonen en niet van projecten waarbij 3 tot 4 mensen samen een woning 

huren, zoals dat in andere omstandigheden gebeurt. 

Enkele juridische vragen 

Bij solidair wonen zijn drie soorten huurcontract mogelijk: (1) iedere bewoner is medeondertekenaar 

van het huurcontract; (2) iedere bewoner tekent zijn eigen (individuele) contract; (3) men werkt met 

een gemeenschappelijk huurcontract. De experten opteren duidelijk voor een individueel huurcontract 

van onbepaalde duur (grafiek 11). 



Grafiek 11 

Soort huurcontract 

100% 

80% 

84% 

69% 

60% 

40% 

35% 

31% 

20% 

0% 

Medeondertekenaar 

Individuele 

huurcontract 

Gemeenschappelijk 

huurcontract 

Onbeperkde 

duur 

Voor de experten is het duidelijk dat de bevoegde instantie geen akte moet nemen (op eenvoudige 

verklaring van de bewoners) van de totstandkoming van een nieuwe solidaire wooneenheid, maar er 

een oordeel over moet vellen (criteria + controle). Uit grafiek 12 blijkt dat zij een specifiek contract 

‘solidair wonen’ verkiezen boven andere vormen van contract. 

p 97 

Grafiek 12 

Soort huurcontract voor solidair wonen 

Tweede keus 

Eerste keus 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

30% 

32% 

15% 

47% 

23% 

30% 

Gezamenlijk handvest Huurcontract Een specifiek contract 



Gevolgen van de erkenning van solidaire wooneenheden 

Wat zouden de gevolgen zijn als solidair wonen in België erkend werd? 

Over de impact op de huurprijzen houden de experts zich wat op de vlakte. Velen zijn van mening dat 

deze projecten zo marginaal zijn, dat hun impact op de markt niet bijster groot is. Toch vermoeden de respondenten 

dat de huurprijzen wat zullen dalen, vooral als de overheid dit soort initiatieven subsidieert. 

Over de impact op de vernieuwing van het stedelijke weefsel zijn ze veel duidelijker. Er zal alleszins 

een impact zijn: gebouwen krijgen een nieuwe bestemming en hele wijken een nieuw leven, de bewoners 

zullen hun woning beter onderhouden, (te) grote huizen zullen beter benut worden, enzovoort. 

p 98 

Over de gevolgen voor de huisjesmelkerij doen de experten geen grootse uitspraken, maar in hun 

antwoorden is toch een licht positieve trend merkbaar. Een van hen zei: ‘Het kan op zich geen strategie 

voor de strijd tegen de huisjesmelkerij zijn, maar het kan wel impact hebben als solidair wonen een 

alternatief wordt voor de meest marginale groep binnen de sociale huisvesting en nieuwe huisvestingsmogelijkheden 

biedt voor mensen in bestaansonzekerheid.’ Daartegenover staat de uitspraak van een 

andere expert dat ‘de meeste klanten van huisjesmelkers geen statuut hebben (illegalen) en [dat zij] er 

dus geen belang bij hebben om in dit soort projecten te stappen’. 

Het statuut van de mensen in een solidaire wooneenheid 

In verband met het statuut van de mensen in een solidaire wooneenheid hebben we de experten twee 

mogelijkheden voorgesteld: ofwel krijgen die mensen het statuut van alleenstaande, ofwel krijgen zij 

een specifiek statuut, verschillend van dat van alleenstaande en dat van samenwonende. Ze kozen 

massaal voor de eerste mogelijkheid. Elementen die verklaren waarom ze de tweede afwezen, zijn : 

• dan verandert de werking van de sociale zekerheid (individualisering van de rechten); 

• dat heeft een te grote impact op de bestaande teksten; 

• dan kun je beter het statuut van samenwonende in zijn geheel hervormen; 

• dan wordt solidair wonen een instrument in handen van de overheid en van verenigingen. 

Welke gevolgen zal solidair wonen hebben? 

Voor de betalende organisaties zal solidair wonen heel wat veranderingen meebrengen op het vlak van 

kostprijs, administratieve complexiteit, enzovoort. 



Uit grafiek 13 komen in dit verband enkele trends naar voor: de experten vermoeden dat solidair 

wonen voor de betalende organisaties geen grote meerkosten zal inhouden (61%) en dat eventuele 

meerkosten van het begin gecompenseerd zullen worden door een return via sociale winst. Het aantal 

mensen dat ervoor in aanmerking komt, is trouwens te klein om de kosten van deze organisaties 

merkbaar te beïnvloeden. 

Grafiek 13 

Gevolgen van solidair wonen 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

61% 

Geen grote 

meerkost 

29% 

Supplementaire 

kosten gecompenseerd 

Kost van de 

maatschappelijke 

begeleiding 

71% 71% 

Wettelijke 

erkenning 

37% 

Sociale kostprijs 

18% 

Administratieve 

complexiteit 

p 99 

De wettelijke erkenning en de sociale begeleiding zouden daarentegen wel supplementaire kosten 

meebrengen (71%). 

Eventuele supplementaire kosten voor de sociale zekerheid zouden gecompenseerd worden door besparingen 

bij het administratieve beheer (29%). 



Als solidair wonen voor onbepaalde duur kan, zullen de sociale kosten lager liggen. Het leven in een 

solidaire wooneenheid zou inderdaad een gunstige invloed moeten hebben op de gezondheid en op 

het sociale en culturele leven van de betrokkenen. De toegekende steun zou de sociale kosten (hospitalisatie, 

uitsluiting, sociale noodsituaties, verhuis...) omlaag moeten halen. Veel mensen die in grote 

bestaansonzekerheid verkeren, gaan van opvangcentrum naar transitcentrum naar ziekenhuis naar... 

en richten zich tot een hele rist sociale diensten. Dat nomadisme kost handenvol geld en voor de betrokkenen 

zelf heeft een stabieler leven heel positieve gevolgen. En omdat men de huisvestingkosten 

beter onder controle heeft, zal men niet zo snel meer geconfronteerd worden met vragen om de huurwaarborg 

voor te schieten of met hotel- of plaatsingskosten bij noodopvang. 

Volgens de experten zou de administratieve complexiteit niet toenemen als solidair wonen wettelijk 

erkend werd. Toegegeven, als er een procedure voor officiële erkenning komt, maakt dat de administratie 

weer wat ingewikkelder, maar dat wordt dan gecompenseerd door het feit dat de statuten 

duidelijker zijn, zodat de subjectiviteit daalt en er minder bezwaren worden aangetekend als men 

vermoedt dat iets is fout gelopen. 



Kwantitatieve benadering 

Tot slot komen we dan bij de vraag hoeveel mensen in aanmerking komen voor solidair groepswonen 

en wat dat de federale staat zal kosten. 

We verwijzen eerst naar een artikel in “Echos du Logement” (van het Waalse Gewest) dat op zijn 

beurt refereerde aan een artikel in “Le Monde Diplomatique” van november 2004: ‘Volgens een enquête 

zou 38% van de huurders bereid zijn een gezamenlijk huurcontract te ondertekenen. De wetgever 

doet echter of zijn neus bloedt: er is nog altijd geen wettelijk kader voor dat soort huurcontracten – niet 

voor de verhouding tussen de afzonderlijke huurders en de verhuurder, niet voor mensen die desgevallend 

borg staan en niet voor de verhouding tussen de huurders onderling.’ Hoewel de Franse enquête 

niet in verband met ‘solidair wonen’ werd uitgevoerd, lijdt het geen twijfel dat het resultaat aangeeft 

dat mensen – wellicht om financiële redenen – echt wel bereid zijn om gezamenlijk te huren. 

Dan nu eerst het deel over de schattingen van het aantal mensen dat in aanmerking komt voor solidair 

wonen (daarna iets over wat dit initiatief de staat zou kunnen kosten). De schattingen van de ondervraagde 

experten betreffen de vier categorieën van vervangingsinkomens die ook in het juridische 

hoofdstuk aan bod kwamen: 

• werkloosheidsuitkering; 

• leefloon; 

• IGO; 

• gehandicaptenuitkering. 

p 101 

Voor deze kwantitatieve benadering hebben wij bij betrouwbare bronnen (voornamelijk bij ministeries) 

een aantal basisgegevens verzameld en ze vervolgens geactualiseerd en gewogen om ze zo representatief 

mogelijk te maken. In bijlage vindt u een schematische voorstelling van de manier waarop 

wij deze cijfers hebben bekomen en gewogen. 



Eerst volgen de globale cijfers (op nationaal niveau) voor 2005 van het aantal mensen dat recht had op 

een uitkering in één van de vier grote groepen vervangingsinkomens : 

500.165 uitkeringsgerechtigde werklozen (RVA, statistisch jaarboek 2005) 

70.292 IGO-gerechtigden (Rijksdienst voor Pensioenen, 2005) 

73.445 leefloontrekkers (POD Maatschappelijke Integratie, Statistieken 2005) 

133.672 tegemoetkomingen aan personen met een handicap 

(Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid, Directie-generaal 

Personen met een handicap, Verslag van de activiteiten 2005) 

----------------------------------- 

Samen 777.574 gerechtigden 

p 102 

Eerste weging 

De eerste weging is ingegeven door de schattingen van de experten in de vragenlijst. We hadden hun 

deze vraag gesteld: ‘Welke doelgroep denkt u, uitgaande van uw beroepservaring, zou geïnteresseerd 

zijn door ‘solidair wonen’ als ‘nieuwe formule’, als daarvoor een kader werd gecreëerd? En hoe groot 

zou die groep procentueel gesproken zijn?’ Dat gaf als resultaat: 

Werklozen leefloon IGO Gehandicapten 

Gemiddelde 13,7% 17,3% 17,1% 18,8% 

Mediaan 10,0% 15,0% 15,0% 15,0% 

Modus 10,0% 10,0% 15,0% 5,0% 

Standaardafwijking 7,5% 11,1% 12,3% 17,5% 

De mediaan lijkt ons de meest aangewezen berekeningswijze wat betreft de antwoordverdeling. Als bovenstaande 

percentages worden toegepast op het aantal leden van de respectieve groepen, geeft dat: 



50.016 uitkeringsgerechtigde werklozen 

10.544 IGO-gerechtigden 

11.017 leefloontrekkers 

20.051 tegemoetkomingen aan personen met een handicap 

------------------------------------------------------------------------ 

Total de 91.628 gerechtigden 

Toepassing van het betrouwbaarheidsinterval (+ en – 2.5%) geeft als marge: 

Van - 2.5% = 72.187 gerechtigden 

tot + 2. 5% = 111.065 gerechtigden 

Tweede weging 

Binnen dat geheel komen allerlei categorieën voor: gehuwde koppels, alleenstaanden... Ons interesseren 

alleen de samenwonenden, die in het huidige systeem nog financieel gestraft worden. Uitgaande 

van de verhouding van hun aantal tot het totale aantal leden van de betrokken groep, komen we tot 

volgende percentages samenwonenden: 

• 42,98 % bij de werklozen in 2005; 

• 30,52 % bij de IGO-gerechtigden; 

• 28,70 % bij de leefloontrekkers; 

• 45,40 % bij de tegemoetkomingen voor personen met een handicap. 

p 103 



Als we die percentages toepassen op de net gevonden cijfers, geeft dat: 

42,98 % van 50.016 = 21.497 mensen 

30,52 % van 10.544 = 3.218 mensen 

28,70 % van 11.017 = 3.161 mensen 

45,40 % van 20.051 = 9.103 mensen 

----------------------------------------------------------- 

Samen 36.979 gerechtigden 

Toepassing van het betrouwbaarheidsinterval (+ en – 2.5%) geeft als marge: 

Van -2.5% = 29.022 mensen 

tot + 2.5% = 44.936 mensen 

p 104 

Derde weging 

De derde weging is wat ingewikkelder. Binnen de net vermelde groep van 29.022 tot 44.936 uitkeringsgerechtigde 

samenwonenden komt een hele reeks mensen niet in aanmerking voor solidair wonen zoals 

wij het omschreven hebben: gehuwde koppels zonder kinderen, gehuwde koppels met ongehuwde 

kinderen en huishoudens met meer dan één gezinskern dienen uitgesloten. Op grond van cijfers van 

het Nationaal Instituut voor de Statistiek (2005) hebben wij kunnen berekenen dat die groepen 48,4% 

van de bevolking van België uitmaken. Dus houden wij maar 51,6% van onze steekproef over. Als we 

ervan uitgaan dat op de bevolkingsgroep die ons aanbelangt, dezelfde verhoudingen van toepassing 

zijn als op het geheel van de Belgische bevolking, komen 14.974 tot 23.186 mensen in aanmerking 

voor de verandering van hun statuut (van samenwonende naar alleenstaande). 



Schatting van de kosten (als richtsnoer) 

Om te schatten hoeveel dit alles de staat zou kosten, moesten we een schatting per persoon en per 

groep doorvoeren. Daarvoor hebben we voor elk van de vier groepen het verschil berekend tussen 

het tarief van alleenstaande en dat van samenwonende. We moeten wel preciseren hoe we te werk 

zijn gegaan voor de groep werklozen, want de tarieven variëren daar vrij sterk: hoe langer iemand 

werkloos is, des te kleiner wordt zijn uitkering. We moesten die tarieven dan ook wegen in functie 

van het belang van elk van die categorieën. Het gewogen tarief van alleenstaande bedraagt 832 euro, 

dat van samenwonende 478 euro. We bekwamen de gemiddelde kosten door het verschil tussen beide 

tarieven te berekenen: 354 euro. 

Gewogen gemiddelde volgens de duur van de werkloosheid 

Type werklozen Gemiddelde (in euro’s) Aantal werklozen 

Eerste jaar samenwonende 776,5 3509 

Tweede jaar samenwonende 643,5 6095 

Langer dan twee jaar 

468 20.5373 

samenwonende 

Eerste jaar alleenstaande 917 5367 

Tweede jaar alleenstaande 828 104.779 

p 105 

Gemiddeld uitkeringssupplement voor wie van het tarief van samenwonende overgaat naar dat 

van alleenstaande 

IGO leefloon gehandicapte werkloos 

Alleenstaande 686 625 835 832 

Samenwonende 466,64 429,66 417 478 

Gemiddelde kosten 219,36 195,34 418 354 



Als we nu die gemiddelde maandelijkse kosten toepassen op de marges van het aantal gerechtigden 

dat in aanmerking komt voor solidair wonen, kennen we de meerkosten per categorie sociaal uitkeringsgerechtigden: 

• 2.944.522 tot 4.908.210 euro voor de werklozen 

• 302.877 tot 424.222 euro voor de IGO-gerechtigden 

• 265.005 tot 371.085 euro voor de leefloontrekkers 

• 1.636.052 tot 2.290.640 euro voor de tegemoetkomingen 

aan personen met een handicap 

--------------------------------------------------------------------- 

Samen 5.148.506 tot 7.994.357 euro per maand 

Of 61.782.072 tot 95.932.284 euro per jaar 

Gemiddeld zouden de meerkosten dus ongeveer 

80.000.000 euro per jaar bedragen 

p 106 

• uit een vergelijking van het aantal potentiële gerechtigden (14.974 tot 23.186) met het huidige aantal 

sociaal uitkeringsgerechtigden (777.574) blijkt dat de eerste groep 1,93% tot 2,98% van de 

tweede vertegenwoordigt; 

• leggen we nu de meerkosten als gevolg van het behouden van het tarief van alleenstaande (namelijk 

80.000 in duizend euro per jaar, de zonet berekende mediaan) naast het totaal van de jaarlijkse uitgaven 

van de sociale zekerheid (namelijk 55.256.504 in duizend euro – volgens Federale Overheidsdienst 

Sociale Zekerheid), dan blijkt dat zij 0,14% van het huidige budget van de sociale zekerheid 

vertegenwoordigen. 



Tot slot moeten we ook nog de positieve externaliteiten op een rijtje zetten, ook al kunnen we in dit 

stadium van het onderzoek op die positieve gevolgen nog geen cijfers plakken. (cfr begin van het 

hoofdstuk 5). 

Werklozen IGO Leefloontrekkers 

Gehandicapten 

Totaal 

Aantal 

gerechtigden 

Eerste weging 

(Experten) 

500.165 70.292 73.445 133.672 777.574 

7,5 tot 

12,5% 

12,5 tot 

17,5% 

12,5 tot 

17,5% 

12,5 tot 

17,5% 

Van 37.512 

tot 62.520 

Van 8.786 

tot 12.301 

Van 9.180 

tot12.852 

Van 16.709 

tot 23.392 

Tweede weging 

verhouding 

samenwonenden 

Van 16.122 

tot 26.871 

42,98% 30,52% 28,70% 45,40% 

Van 2.681 

tot 3.757 

Van 2.634 

tot 3.688 

Van 7.585 

tot 10.620 

Derde weging 

doelgroep 

Van 8.318 

tot13.865 

51,6% 51,6% 51,6% 51,6% 

Van 1.383 

tot 1.938 

Van 1.359 

tot 1.903 

Van 3.914 

tot 5.480 

p 107 

Schatting van 

de kosten 

Van 

2.944.472 

tot 

4.908.210 

Gemiddelde 

354 

Van 

302.877 

tot 

424.422 

Gemiddelde 

219 

Van 

265.005 

tot 

371.085 

Gemiddelde 

195 

Van 

1.636.052 

tot 

2.290.640 

Gemiddelde 

418 

van 5.148.506 

tot 7.994.357 € 

per maand 

van 61.782.072 

tot 95.932.284 € 

per jaar 

Op grond van een aantal definities, van een analyse van de huidige toestand, van de typologie van 

de doelgroepen en van de verschillende soorten bestaansonzekerheid hebben wij twee modellen van 

solidair wonen uitgewerkt die wij dan hebben voorgelegd aan een aantal experten inzake huisvesting 

en sociale bestaansonzekerheid. Hun kritische bedenkingen komen aan bod in HOOFDSTUK 6. 


p 108 

Hoofdstuk vi 

- 

Haalbaarheid 


Hoofdstuk VI - Haalbaarheid 

Modellen en scenario’s 

In dit hoofdstuk overschouwen we de modellen van solidair wonen, de juridische voorzieningen die 

daarvoor dienen getroffen te worden en de resultaten van de kwantitatieve en kwalitatieve vragenlijst. 

Na de kritische opmerkingen van de experten bleken twee scenario’s mogelijk. Het eerste omvat twee 

modellen (een open en een gesloten model), aan het tweede beantwoordt slechts één model, dat in alle 

denkbeeldige situaties kan gelden en dat we het ‘topmodel’ hebben genoemd. 

SCENARIO I : 

• het OPEN MODEL zou mensen de mogelijkheid moeten bieden om makkelijk en snel een solidaire 

wooneenheid op te richten. Het zou geen administratieve lasten en/of intense controles 

meebrengen en de lichte verplichtingen die het de betrokkenen zou opleggen, zouden alleen maar 

dienen om eventuele negatieve gevolgen zo veel mogelijk te beperken; 

• het GESLOTEN MODEL is bedoeld voor de institutionele actoren binnen het strikte kader waarin 

zij werken. Het zou mensen kunnen opvangen waarvan de bestaansonzekerheid schrijnender 

vormen aanneemt en die meer begeleiding nodig hebben. Hier zou meer controle worden uitgeoefend 

en deze wooneenheden zouden door de overheid slechts als vormen van solidair wonen worden 

erkend na een grondige evaluatie van hun werkwijze, het beheer van de ruimte, de kwaliteit 

van het leefproject, enzovoort. 

p 109 

SCENARIO II : 

• het TOPMODEL is bedoeld voor alle doelgroepen. Veel experten vonden het open model té open 

en te riskant om mee te werken. Zo kwamen we tot het idee van een topmodel, dat iedereen toelaat 

een project van solidair wonen op te starten op voorwaarde dat het ‘label solidair wonen’ van de 

bevoegde instantie bekomen wordt. 

Wij hebben de juridische definitie van solidair wonen dan ook opgedeeld in hypothesen en de vooren 

nadelen van elke hypothese geëvalueerd. 



Solidair wonen is… 

EERSTE HYPOTHESE 

§ 1. Een geheel van privéwoningen die tegelijk zelfstandig zijn en samen horen, en waar meerdere 

mensen wonen, van wie ten minste één in bestaansonzekerheid verkeert of dreigt terecht te komen. 

(Zie inkomens gelijk aan of lager dan 60% van de nationale mediaan). 

p 110 

Thematiek Criteria waaraan is voldaan Potentiële nadelen 

Huisvesting Zeer toegankelijk Groter risico voor negatieve 

gevolgen 

Economie Ruim toepassingsgebied Meer kosten voor de sociale 

zekerheid 

Economie Schaaleconomie Mogelijk verkeerd aanwenden 

van de middelen 

Solidariteit Solidariteit Uitbuiting 

Juridisch en administratief 

Gemakkelijk administratief 

beheer (gedaan met controles 

en evaluaties) 

Gemakkelijk administratief 

beheer (gedaan met controles 

en evaluaties) 

Structuur van de woning Vrij georganiseerd Eventueel zijn er geen gemeenschappelijke 

ruimten 

Deze criteria leiden tot een heel open model, waardoor snel en makkelijk solidaire wooneenheden 

kunnen worden opgezet, vooral voor privépersonen. Het kan uit de hand lopen en de bescherming 

kan worden misbruikt. 



Eerste model 

Structuur van de wooneenheid 


Statuut van de bewoners 

Controle 

Solidariteit 

Sociale begeleiding 

Doelgroep 

Verblijfsduur 

Leefproject/handvest 

Minstens één gemeenschappelijk dak of 

levensruimte 

Vrije keuze van de bewoners 

Alleenstaande op eenvoudige verklaring van de 

betrokkenen 

Geen. Er wordt alleen nagegaan of niet met het 

domicilie is gesjoemeld 

Ligt vervat in het feit dat men samenwoont met 

mensen in statutaire bestaansonzekerheid 

Wordt niet opgelegd vanuit het project van 

solidair wonen. Kan wel om andere redenen 

opgelegd of gekozen zijn 

Iedereen, maar er moet minstens één iemand in 

bestaansonzekerheid aanwezig zijn (zie criteria) 

Onbeperkt 

Vrije keuze van de bewoners 

De Nederlandstalige experten vermelden dat dit model een hulpmiddel moet kunnen zijn om de familiale 

solidariteit te versterken, zodat grootouders bijvoorbeeld één van hun volwassen kinderen of 

hun kleinkinderen kunnen opvangen als het betrokken gezin door relatie- of andere problemen in de 

rats zit. Bovendien geven ze eigenlijk de voorkeur aan één overkoepelend model, een ‘topmodel’, dat 

een samensmelting is van de beide modellen die wij hadden voorgesteld. Dat zou de administratieve 

procedures vereenvoudigen en eventuele verwarring uitsluiten. Verder geven ze aan dat het niet zo 

makkelijk is om precies te omschrijven wat dient te worden verstaan onder ‘structuur van de wooneenheid’. 

Een uitdrukking als ‘gemeenschappelijke leefruimte’ lijkt hen beter, omdat de betrokkenen 

op die manier vrij zijn het geheel in te richten zoals zij zelf willen, terwijl tegelijk vermeden wordt 

dat een wooneenheid met als enige gemeenschappelijke ruimte een garage ook onder de definitie van 

solidair wonen valt. De overheidscontrole mag niet te ingewikkeld zijn en gebeurt liefst met veel realiteitszin. 

Wellicht is het OCMW daarvoor de meest geschikte instantie. De Nederlandstalige experten 

vinden dat het eerste model te open is en te veel aanleiding kan geven tot misbruiken. Daarom kiezen 

ze voor het tweede model, dat veel strikter is. 

p 111 

De Franstalige experten vinden dat dit eerste model goed kan dienen voor particulieren die een solidaire 

wooneenheid willen opstarten, op voorwaarde althans dat die door een bevoegde instantie 

wordt erkend en opgevolgd. 



Voor- en nadelen van het eerste model (open type) volgens de experten 

p 112 

VOORDELEN 

Als er geen regels zijn, zullen spontaniteit en 

‘er zin in hebben’ op de eerste plaats komen en 

voorafgaan aan een eventuele regelgeving. 

Kraakpanden kunnen worden erkend als vormen 

van solidair wonen (via het vorderingsrecht of 

precaire huur) 

Dankzij dit model, dat beantwoordt aan de grote 

verscheidenheid op het terrein, kan de rijkdom 

van die diversiteit behouden blijven. 

Zo hoeft niemand buiten deze voorziening te vallen. 

Het integratie-effect speelt hier maximaal. In 

het andere geval zou de voorziening zelf marginaliserend 

gaan werken. 

Soms zal economische solidariteit de enige vorm 

van solidariteit zijn, maar dat is dan toch al mooi 

meegenomen. 

Dit model bevordert echt de creatie en het behoud 

van sociale banden. 

NADELEN 

Administratieve willekeur: als er geen regels zijn, 

is er ook geen objectieve zekerheid. 

Wie bepaalt – en volgens welke criteria – wie 

de persoon in bestaansonzekerheid zal zijn op 

grond van wiens aanwezigheid het pand als 

solidaire wooneenheid wordt erkend? Zal 

iemand gedoemd zijn om ‘de bestaansonzekere 

van dienst’ te zijn (en te blijven omdat het pand 

anders zijn statuut verliest)? 

Er zullen zich talrijke misbruiken voordoen: te 

hoge bezettingsgraad van de vertrekken, overbevolking, 

huisjesmelkers... 

Het gevaar is niet denkbeeldig dat men de normen 

voor huisvesting en hygiëne aan zijn laars 

lapt en dat de menselijke factor zo veel aandacht 

krijgt, dat men de woondimensie uit het oog verliest. 

Sommigen zouden dit kunnen aangrijpen om de 

bestaande regelgeving te omzeilen. Voorbeeld: 

een bejaardentehuis probeert zich als solidaire 

wooneenheid te laten erkennen zonder te moeten 

voldoen aan alle voorwaarden van een rusthuis 

of rust- en verzorgingstehuis. 

Met dit model zal de geloofwaardigheid van het 

concept van solidair wonen verminderen. Het zal 

immers gebruikt worden door de institutionele 

structuren en dat zal op termijn de basisidee gewoon 

kapotmaken. 

Aanvullende opmerkingen: 

• men zou een onderscheid moeten maken tussen ‘woonplaats’ en ‘domicilie’. Sommige mensen zouden 

wel eens hun domicilie kunnen nemen in een solidaire wooneenheid om zo de voordelen van 

het statuut van alleenstaande te genieten terwijl ze eigenlijk elders wonen. Dus spreken we beter 

van ‘woonplaats’ dan van ‘domicilie’; 

• het project beperken tot meerderjarigen is te eng: er zijn ook andere situaties waarmee rekening 

dient gehouden. 



TWEEDE HYPOTHESE 

§ 1. Een geheel van privéwoningen die tegelijk zelfstandig zijn en samen horen, en waar meerdere 

mensen wonen, van wie ten minste één in bestaansonzekerheid verkeert of dreigt terecht te komen. 

§ 2. Mensen die in een solidaire wooneenheid wonen (de bewoners), uitkeringsgerechtigd zijn en een 

inkomen hebben dat lager is dan 60% van de Belgische mediaan, worden beschouwd als bewoners van 

een individuele woning, ook al hebben ze toegang tot de gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen 

van de wooneenheid. 

§ 3. In die wooneenheid wonen meerdere meerderjarigen en/of huishoudens, nooit slechts één wettelijk 

of feitelijk gezin. 

§ 4. De bewoners zijn elkaar solidariteit verschuldigd, zijn zich ervan bewust dat ze gemeenschappelijke 

belangen hebben en weten zich met elkaar verbonden door de rechten en de plichten die daarop 

betrekking hebben. 

§ 5. Naast privévertrekken bevat de wooneenheid ook gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen 

die toegankelijk zijn voor alle bewoners van de eenheid. 

p 113 

§ 6. De rechten en plichten van de bewoners van de solidaire wooneenheid met betrekking tot de 

organisatie van de eenheid, de erkenning van de privéruimten en van hun onschendbaarheid, het 

onderhoud van de gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen, de duur van de huurcontracten, 

de huurprijzen en de eventuele gemeenschappelijke kosten worden vastgelegd in een reglement van 

interne orde, het handvest van het betrokken project van solidair wonen. 

Via dit handvest wordt ook het gemeenschapsleven van de bewoners georganiseerd. Hierin wordt ook 

vastgelegd welke vormen van solidariteit ze elkaar verplicht zijn. 



Aan welke criteria wordt hiermee voldaan? 

Thematiek 

Criteria waaraan is Potentiële nadelen 

voldaan 

Huisvesting Zeer toegankelijk Beperking van mogelijke negatieve 

gevolgen 

Economisch Ruim gebied Beperking van de kosten voor 

de sociale zekerheid 

Economisch Schaaleconomie Betere aanwending van de middelen 

Solidariteit 

Intrinsieke vormen van solidariteit 

Minder mogelijkheid tot uitbuiting 

(door interne regelgeving) 

Juridisch en administratief Makkelijk administratief beheer Onrechtvaardig (gedeeltelijk) 

(gedaan met controles en evaluaties) 

tegenover anderen 

Structuur van de woning Er zijn regels wat betreft de gemeenschappelijke 

ruimten 

p 114 

Het model dat uit deze hypothese voortkomt, is geslotener dan het eerste en is vooral bedoeld voor projecten 

met een groter aantal bewoners en ernstiger vormen van bestaansonzekerheid. Het handvest van 

zulke projecten moet door een overheidsinstantie worden goedgekeurd. Dit tweede model zou vooral 

professionele actoren in de gelegenheid moeten stellen om de waaier van mogelijkheden te verruimen 

waarvan zij al gebruik maken (opvangcentra, appartementen met begeleiding, enzovoort). 

Tweede model 


Inrichting van de woning 


Controle 

Solidariteit 


Doelgroep 

Verblijfsduur 

Leefproject/contract 


Vrije keuze van de bewoners, rekening houdend 

met de erkenningscriteria voor solidair wonen 

Alleenstaanden op grond van hun domiciliëring 

in een erkende solidaire wooneenheid 

Controle van de criteria voor solidair wonen door 

de bevoegde instantie 

Erkend door het charter van solidair wonen 

Opgelegd wanneer iemand in de eenheid komt 

wonen en daarna nog herhaaldelijk 

Gelijk wie, maar minstens één persoon in bestaansonzekerheid 

(zie criteria) 

Beperkt, maar contractueel verlengbaar 


met de erkenningscriteria 



Voor- en nadelen van het tweede model (gesloten type) volgens de experten. 

VOORDELEN 

Grotere zekerheid voor de bewoners, vooral 

dankzij het handvest met rechten en verplichtingen. 

Op deze manier kan men criteria uitwerken die 

de verbrokkeling tussen de verschillende kabinetten 

doorbreken, erkenningsvoorwaarden dus die 

door alle overheidsinstanties worden aanvaard. 

Die algemene erkenning kan dan worden voorgelegd 

aan elk instantie die een vervangingsinkomen 

moet toekennen. 

Misschien is dat de prijs die moet worden betaald 

om de geloofwaardigheid van de voorziening 

hoog te houden. 

Het biedt een referentiekader voor wie op dit vlak 

initiatieven wil nemen. 

Sociale begeleiding is een pluspunt... als ze niet 

verplicht is. 

Dat er minstens één iemand in bestaansonzekerheid 

in de eenheid moet wonen om van solidair 

wonen te kunnen spreken (met welomschreven 

criteria voor die bestaansonzekerheid) is heel belangrijk. 

NADELEN 

Deze voorziening zal voorbehouden zijn aan een 

elite (zij die er administratief mee overweg kunnen). 

Die anti-versnippering-criteria zullen natuurlijk 

in botsing komen met de verschillende bevoegdheden 

van Gewesten en Gemeenschappen. 

Als we met een of andere vorm van erkenning 

werken, zal het probleem van de moratoria opduiken: 

nieuwe projecten zullen (vooral om financiële 

redenen) administratief worden afgeremd. 

Dit model breekt de spontaniteit van nieuwe projecten. 

Als sociale begeleiding verplicht wordt, ervaart 

men ze als iets negatiefs, want dan wordt ze een 

machtsinstrument. 

Als de aanwezigheid van één iemand in bestaansonzekerheid 

bepalend is voor de erkenning van 

een wooneenheid als project van solidair wonen, 

kan dat leiden tot stigmatisering van de betrokkene 

en kan de groep de nood voelen hem te ‘behouden’ 

(in die staat te houden) om zijn eigen 

voortbestaan te garanderen. 

p 115 

De experten hebben niet alleen op vooren nadelen gewezen, ze hebben ook een aantal aanbevelingen 

gedaan in verband met de structuur en de inrichting van de wooneenheid: 

• die moet ofwel minstens één gemeenschappelijk dak hebben ofwel bestaan uit een reeks gebouwen 

die allemaal eigendom zijn van dezelfde juridische persoon; 

• ze moet beantwoorden aan de criteria voor hygiëne die zijn vastgelegd in het federale KB van 1997; 

• de bewoners zijn vrij wat betreft de inrichting van het geheel, maar er moet minstens één gemeenschappelijke 

leefruimte zijn: de woonkamer, de eetkamer of de keuken. 

Verder hebben de experten ons erop gewezen dat dit tweede model een wettelijk kader zou scheppen voor 

sociaal werk dat nu al gebeurt, en veel onduidelijkheid over de erkenning ervan zou wegnemen, maar ze 

vragen zich af of de maatschappelijke begeleiding van de bewoners wel verplicht moet worden gesteld. 



Ze stellen voor te werken met een label solidair wonen dat zou worden toegekend door een neutraal 

organisme – dus niet door het OCMW, de VDAB of de mutualiteiten – zodat de functies van rechter 

en financierder netjes gescheiden blijven. Het lijkt hun een goed idee om een Federaal Agentschap 

voor Solidair Wonen op te richten. Dat agentschap, dat even goed een openbare als een privé-instelling 

kan zijn, zou nieuw op te richten solidaire wooneenheden niet alleen moeten screenen, maar ook 

ondersteunen. Concreet betekent dit volgens de experten dat het agentschap 

p 116 

• het label solidair wonen toekent voor een bepaalde periode (vb drie jaar) en verlengbaar; 

• voor die toekenning of verlenging komt luisteren naar de voorstelling van het project door de 

bewoners. In de voorgaande zin ligt de nadruk op luisteren, de bewoners moeten dus geen geschreven 

document voorleggen. Het handvest is inderdaad slechts de formalisering van de solidariteit 

die inherent is aan het project; 

• over een leesrooster beschikt waarmee het criteria als doelgroep / werkbaarheid van het project / 

soort gemeenschappelijke vertrekken hun juiste plaats kan geven; 

• (via een lijst) externe referenten voorstelt die de ‘natuurlijke helpers’ op het vlak van maatschappelijke 

begeleiding kunnen bijstaan (elk project zou een externe referent moeten hebben); 

• hulp biedt bij het opzetten van nieuwe projecten (bijvoorbeeld door een minimum-handvest van solidair 

wonen te verspreiden, dat elke groep/project dan naar eigen noden en wensen verder kan uitwerken). 

Om nog even in te gaan op het laatste punt: solidariteit en zelfstandigheid moeten volgens de experten 

in dat handvest centraal staan. Het handvest is de ethische waarborg van het project. Al wie deelneemt 

aan het project onderschrijft de filosofie van het handvest. 

Uit al de bedenkingen die de experten naar voor hebben gebracht, hebben we een uniek model gedistilleerd 

dat de voordelen van beide oorspronkelijke modellen in zich verenigt. Dit ‘topmodel’ is zowel 

op de betrokken mensen als op de betrokken instellingen van toepassing. 



Het topmodel 


Inrichting van de woning 


Controle 

Solidariteit 


Doelgroep 

Verblijfsduur 



gemeenschappelijke leefruimte 


met de erkenningscriteria voor solidair wonen en 

met de heersende normen voor hygiëne. 

Alleenstaanden op grond van hun domiciliëring 

in een erkende solidaire wooneenheid 

Controle van de criteria voor solidair wonen door 

de bevoegde federale instantie (label solidair wonen). 

Minstens één externe referent. 

Erkend door het handvest van solidair wonen 

Door de daartoe gemachtigde instanties (OCMW, 

RVA, enzovoort) opgelegd aan mensen in statutaire 

bestaansonzekerheid wanneer ze in de eenheid 

komen wonen en daarna nog herhaaldelijk. 

Gelijk wie, maar minstens één persoon in bestaansonzekerheid 

(zie criteria) 

Beperkt, maar contractueel verlengbaar (bijvoorbeeld 

drie jaar). 


met de erkenningscriteria 

p 117 

Er moeten een aantal wettelijke schikkingen worden veranderd. Zie verder juridische regeling voor 

Top model met varianten. 



Juridische regeling 

Betreffende het recht op maatschappelijke integratie: 

Koninklijk besluit van ... houdende erkenning van solidaire huisvesting en tot uitvoering van artikel 14, 

§ 1, 1ste lid, 2° en 3° van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie: 

Artikel 1 : Voor toepassing van dit besluit, verstaan we onder: 

1° “instelling”: een door de bevoegde overheid erkende voorziening of inrichting voor de opvang van 

personen in nood. 

2° “gezin”: het al dan niet gehuwde paar of de persoon die met aanverwanten in dezelfde lijn samenleeft. 

3° “persoon in een precaire toestand” : persoon die twee criteria voor bestaansonzekerheid verenigt, 

zoals ze werden vastgesteld in het Algemeen verslag over de armoede uit 1994 (geactualiseerd in 2005) 

dat opgesteld werd in opdracht van de minister en in samenwerking met de doelgroepen. 

p 118 

4° “gemeenschappelijke leefruimte”: een keuken, een eetkamer, een woonkamer of een andere ruimte 

die de personen die in de solidaire woning verblijven desgewenst als ontmoetings- en ontspanningsruimte 

kunnen gebruiken. 

5° “hoofdverblijfplaats” : zoals gedefinieerd in artikel 3 van de wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters 

en de identiteitskaarten en in artikel 16 van het koninklijk besluit van 16 juli 1992. 

6° “opvangtehuizen, gemeenschapshuizen, nachtopvang voor daklozen, gemeenschappelijke logementhuizen” 

: de instellingen geregeld door het decreet van het Waalse Gewest van de 12 februari 

2004 betreffende de opvang van, het verschaffen van een onderkomen aan en de begeleiding van in 

sociale moeilijkheden verkerende personen. 

Artikel 2. § 1. De solidaire huisvesting is een project voor solidair leven, al dan niet op initiatief 

van een instelling, waar meerdere personen en/of gezinnen met ten minste één persoon in precaire 

toestand verblijven, en die allen over één of meerdere exclusief door hen gebruikte privé-ruimten en 

tenminste één gemeenschappelijke leefruimte beschikken. 

Uitgesloten zijn huizen of appartementen waar één enkel gezin verblijft, opvangtehuizen, gemeenschapshuizen, 

nachtopvang voor daklozen, gemeenschappelijke logementhuizen en elk ander type 

van collectieve huisvesting die door specifieke wetgeving geregeld worden. 



§ 2. De personen die in een solidaire woning verblijven zijn de personen die zowel het streven naar 

solidariteit en het bewustzijn van een belangengemeenschap alsook de rechten en plichten met elkaar 

delen zoals bepaald in het “handvest van de solidaire woning”, dat het solidair project en de concrete 

organisatie van de solidaire woning vastlegt. 

§ 3. Een federaal agentschap (FEDASOL) controleert de elementen en het handvest van de solidaire woning 174 . 

Variante : Een gewestelijk agentschap ( in Wallonië : AWASOL) controleert de elementen en het handvest 

van de solidaire woning 175 . 

Artikel 3 : Om aanspraak te kunnen maken op het leefloon vastgesteld in artikel 14, § 1, eerste lid, 

2° van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op sociale integratie 176 , moet de persoon zonder 

gezinslast die in een erkende solidaire woning verblijft er zijn hoofdverblijfplaats gevestigd hebben en 

het handvest van de solidaire woning ondertekend hebben. 

Artikel 4: Dit besluit heeft uitwerking met ingang van… 

Betreffende de IGO: 

p 119 

Koninklijk besluit van ... houdende erkenning van de solidaire huisvesting en tot uitvoering van artikel 

6, § 2, 3de lid en artikel 7, § 1, 3de lid en § 2, 2de lid van de wet van 22 maart 2001 tot instelling 

van een inkomensgarantie voor ouderen. 

Artikel 1: hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie. 

Artikel 2 : hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie. 

Artikel 3: Voor toepassing van artikel 6, § 2, 3de lid van de wet van 22 maart 2001 tot instelling van 

een inkomensgarantie voor ouderen, worden de personen die in een erkende solidaire woning verblijven, 

niet meer geacht dezelfde hoofdverblijfplaats te hebben als de aanvrager, voor zover hij er zijn 

hoofdverblijfplaats gevestigd heeft en het handvest van de solidaire woning ondertekend heeft. 

174 Een nieuwe wet is nodig. 

175 Een nieuw decreet is nodig. 

176 Bedrag “alleenstaande” 



Artikel 4:. Voor toepassing van artikel 7, § 1 van de wet van 22 maart 2001 tot instelling van een 

inkomensgarantie voor ouderen, wordt geen rekening gehouden met de bestaansmiddelen van de 

personen bedoeld in artikel 3 van dit besluit. 

Artikel 5: Dit besluit heeft uitwerking met ingang van… 

Betreffende de inkomensvervangende tegemoetkoming 

Koninklijk besluit van ... houdende erkenning van solidaire huisvesting en tot wijziging van artikel 4, § 

1, 2° van het koninklijk besluit van 6 juli 1987 betreffende de inkomensvervangende tegemoetkoming 



Artikel 3 : Artikel 4, § 1, 2° van het koninklijk besluit van 6 juli 1987 betreffende de inkomensvervangende 

tegemoetkoming wordt als volgt gewijzigd: 

p 120 

Behoren tot categorie B: de personen met een handicap die: 

• ofwel alleen wonen 177 ; 

• ofwel sinds ten minste drie maanden dag en nacht in een verzorgingsinstelling verblijven en eerder 

niet tot categorie C behoorden 178 ; 

• ofwel in een erkende solidaire woning verblijven en er hun hoofdverblijfplaats gevestigd hebben, het 

handvest van de solidaire woning ondertekend hebben en eerder niet tot categorie C behoorden. 

Artikel 4. Dit besluit heeft uitwerking met ingang van … 

Betreffende de werkloosheidsuitkering 

Ministerieel besluit van ...houdende erkenning van solidaire huisvesting en tot wijziging van artikel 

59, 2de lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991 


177 Artikel 3, 1°, van het koninklijk besluit van de 13 september 2004. 

178 Artikel 3, 1°, van het koninklijk besluit van de 13 september 2004. 




Artikel 3 : Artikel 59, 2 de lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991 wordt als volgt gewijzigd: 

Worden niet geacht samen te wonen de personen die in een erkende solidaire woning wonen, er hun 

hoofdverblijfplaats gevestigd hebben, het handvest van de solidaire woning ondertekend hebben en 

eerder niet tot de categorie “werknemer met gezinslast” behoorden. 

Artikel 4. Dit besluit heeft uitwerking met ingang van… 

Dankzij die veranderingen moeten verschillende vormen van groepswonen tot ontplooiing kunnen 

komen, of het nu gaat om institutionele dan wel om privé-initiatieven. Hoe kan dat concreet in zijn 

werk gaan? Op die vraag proberen we in het volgende hoofdstuk 7 een antwoord te formuleren. 

p 121 


p 122 

Hoofdstuk vii 

- 

Boordtabel en 

aanbevelingen 


Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen 

Een pilootfase 

Het zou niet goed zijn een voorziening die op een aantal vlakken nieuw en vernieuwend is, onmiddellijk 

op grote schaal in te voeren. Op dit ogenblik kunnen we immers slechts bij benadering inschatten 

wat er de positieve en eventueel ook de negatieve gevolgen van zullen zijn. Daarom stellen zowel de 

experten als de onderzoekers voor dat er eerst een pilootfase komt. 

Door het initiatief een eerste keer na één jaar en een tweede keer na drie jaar te evalueren kan duidelijk 

worden wat positief is en gesmeerd loopt en waar desgevallend moet worden bijgestuurd om de voorziening 

echt aan haar doel te doen beantwoorden. Het is heus niet onze bedoeling de administratieve 

procedures nog ingewikkelder te maken, maar het lijkt ons gewoon een vorm van ‘goed beheer’ om 

het initiatief pas na een pilootfase te veralgemenen. 

Alles bij elkaar onderscheiden wij vier fasen en vijftien etappes: 

Fase 1. Juridische veranderingen 

Fase 2. Opstarten van de pilootprojecten 

Fase 3. Evalueren en bijsturen 

Fase 4. De voorziening uitbreiden 

p 123 



p 124 

Vijftien etappes 

Etappe 1 

Overhandiging van het eindrapport 

Lasthebbers van de studie 

Etappe 2 Juridische veranderingen in Federale overheid 

verband met het statuut van samenwonende 

Etappe 3 

Aanduiden van de dienst die Federale overheid 

verantwoordelijk zal zijn voor 

de erkenning van de projecten 

Etappe 4 

Aanduiden van de instelling die Federale overheid 

de projectoproep zal doen 

Etappe 5 Projectoproep Aangeduide instelling 

Etappe 6 

Selectie van de projecten; evaluatie 

en haalbaarheid 

Aangeduide instelling 

Etappe 7 

Aanduiden van het bureau en 

van de experten die de projecten 

zullen begeleiden 

Aangeduide instelling + federale 

overheid 

Etappe 8 Opstarten van de projecten Actoren op het terrein 

Etappe 9 

Identificatie van de mensen die Actoren op het terrein 

in aanmerking komen 

Etappe 10 

Uitwerken van het eerste diagnose-proces 

Bureau + experten + actoren op 

het terrein 

Etappe 11 Diagnose Bureau + experten + federale 

overheid 

Etappe 12 

Toepassing van de verbeteringen 

Actoren op het terrein 

Etappe 13 

Evaluatie na drie jaar en aanbevelingen 

Bureau 

Etappe 14 

Beslissing om verder te gaan of Federale overheid 

te stoppen 

Etappe 15 Verspreiding van de resultaten Federale overheid 

Hoe die etappes een continu, lineair proces kunnen vormen, ziet u op de volgende bladzijde. 

Dit schema is uiteraard niet meer dan een voorstel, maar het houdt wel rekening met iets waar een 

aantal experten ons hebben op gewezen: dat we een minimum aan begeleiding moesten voorzien voor 

de projecten van solidair wonen, vooral voor de privé-initiatieven. Daarnaast zie je in één oogopslag 

dat de federale overheid in dit schema een zeer belangrijke plaats inneemt, vooral waar het op evalueren 

en beslissen aankomt. 



Fase 1 

Overhandiging 

van het 

eindrapport 

Juridische 

veranderingen 

in verband 

met het statuut 

van samenwonende 

Aanduiden van 

de overheid en diensten die 

verantwoordelijk zullen 

zijn voor de erkenning 

van de projecten van SW 

Aanduiden van de 

instelling die de 

projectoproep zal doen 

Projectoproep in 

de drie Gewesten 

3 institutionele projecten 

3 privéprojecten 

Selectie van 

de projecten 

Fase 2 

Aanduiden van het bureau 

dat de projecten zal 

begeleiden en van 

de eventuele referenten 

Opstarten 

van de projecten 

Identificatie 

van de mensen die 

in aanmerking 

komen 

Fase 3 

p 125 

Uitwerken van het 

eerste 

diagnoseproces 

Diagnose na 1 jaar en 

aanbevelingen aan de 

betrokken overheden 

Toepassing 

van de 

verbeteringen 

Fase 4 

Evaluatie 

na 3 jaar 

en aanbevelingen 

Het 

experiment 

verder- of 

stopzetten 

Doorgeven 

van de resultaten 

aan de actoren 



Aanbevelingen 

voor de opdrachtgevers van het onderzoek 

Een problematiek die om een antwoord schreeuwt 

In het eerste hoofdstuk hebben we gezien dat niemand nog om het enorme maatschappelijke probleem 

van de huisvesting heen kan. De moeilijkheden op dit vlak leiden tot bestaansonzekerheid 

en groeiende armoede. Eén cijfer slechts: over het hele land gezien zijn de huurprijzen – vooral van 

kleinere woningen – tussen 1998 en 2002 objectief met 16,5% gestegen. Het probleem is niet in een 

handomdraai op te lossen, laat staan dat één enkele maatregel zou volstaan: de sociale huisvesting 

moet worden aangezwengeld, de voorwaarden waaronder mensen daar aanspraak op kunnen maken 

en daar kunnen blijven, moeten wellicht strenger worden gecontroleerd en de SVK’s moeten hun activiteiten 

beter kunnen ontplooien (de Sociale Verhuur Kantoren blijken inderdaad goed werk te leveren 

wat betreft de begeleiding van mensen in bestaansonzekerheid terwijl ze tegelijkertijd waarborgen 

bieden aan de eigenaars). 

p 126 

Om die problemen het hoofd te bieden zoeken gezinnen en alleenstaanden alternatieve oplossingen: 

ze worden permanente campingbewoners of proberen nieuwe vormen van samenwonen uit. Huisjesmelkers 

maken van de situatie gebruik om schandalige winsten op te strijken. Om te ontsnappen aan 

het financieel nadelige statuut van samenwonende, kiezen sommige mensen voor de clandestiniteit 

(het probleem van de valse domicilies), wat dan weer in de kaart speelt van ‘verhuurders van deurbellen’ 

of de betrokkenen gedeeltelijk scheidt van hun partners, soms met een echte breuk tot gevolg. 

Sommige experten wijzen er ook op dat mensen die uit de bestaansonzekerheid komen en over een individuele 

woning beschikken, niet zelden de eenzaamheid van de nacht ontvluchten door in een nachtopvangcentrum 

te komen slapen, wat vragen oproept bij de manier van wonen die hen wordt voorgesteld. 

Solidariteit niet meer bestraffen 

Deze nieuwe manier van leven – meer in gemeenschap – dewelke wij als Solidair Wonen hebben beschreven 

is voor een deel een antwoord op de geschetste problematiek. Als mensen gaan samenwonen 

kan dat economisch voordeliger zijn, terwijl ze niet alleen hun middelen, maar ook hun verantwoordelijkheden 

en een deel van hun leven met elkaar delen en onderling solidair zijn over de grenzen 

van de generaties en van sociale groepen heen. Deze manier van wonen verliest echter een groot deel 

van haar financiële aantrekkelijkheid en doeltreffendheid als de betrokkenen van een vervangings- 



inkomen leven. De mensen die in dat geval zijn, krijgen immers het statuut van samenwonende, wat 

betekent dat hun inkomen daalt. 

Eigenlijk wordt solidariteit zo afgestraft. Moet dan het onderscheid tussen de verschillende statuten 

maar gewoon worden afgeschaft? Sommige experten zijn daar hevige voorstanders van, maar wij nemen 

een andere optie: er moeten andere wegen te vinden zijn, solidariteit moet tot ontstaan en tot bloei 

kunnen komen zonder dat wetten of administratieve beslommeringen stokken in de wielen steken. 

Solidair wonen: een derde weg die niet echt nieuw is 

Solidair wonen bestaat al heel lang. De hedendaagse vormen ervan hebben op één of andere manier 

hun wortels in projecten die na de Tweede Wereldoorlog vooral in de ergst geteisterde gebieden werden 

opgezet en zich meestal op het vlak van de macrofamilie situeerden. Recentere initiatieven hadden 

soms uitdrukkelijk maatschappelijke, ecologische, spirituele of nog andere bedoelingen. 

Dat mensen zonder familiebanden gaan samenwonen en onderling solidair zijn, is dus niet nieuw (zie 

bijvoorbeeld verslagen terreinbezoeken). Uit de projecten die we hebben bezocht, bleek dat zoiets best 

haalbaar is en een aantal voordelen biedt, maar dat er ook beperkingen zijn. De bewoners komen soms 

terecht in een ingewikkelde en soms ronduit onsamenhangende administratieve situatie die hen voor 

niet geringe moeilijkheden stelt. 

p 127 

In die context houdt het wettig maken van solidair wonen meer in dan de loutere erkenning van 

het bestaan van die ‘nieuwigheden’: dat proces moet er ook voor zorgen dat die projecten, of het nu 

om institutionele dan wel om privé-initiatieven gaat, zich harmonieuzer kunnen ontwikkelen en 

makkelijker toegankelijk zijn. 

De innoverende oplossingen van professionele actoren (begeleid wonen, opvangcentra, transitwoningen, 

enzovoort) ten dienste van de groepen die met de grootste bestaansonzekerheid kampen, stoten 

vaak op het probleem van de follow-up. Als de betrokkenen weer de gelegenheid krijgen om een meer 

zelfstandig bestaan te leiden, blijken hun mogelijkheden vaak nog ontoereikend om in het dagelijkse 

leven op eigen benen te staan. Een behoorlijk aantal onder hen ‘hervalt’ dan ook. De experten spreken 

van een gemiddelde van om en bij de 20%. 



Langetermijn solidariteit 

We moeten dus aanvaarden dat sommigen – mensen die mentaal, fysisch of psychisch zo diep gekwetst 

zijn dat bestaansonzekerheid hun levenslot wordt – nooit het soort autonomie zullen hervinden 

dat wij wensen en dat zij hun hele leven hulp en begeleiding zullen nodig hebben. Anderen kiezen 

bewust voor solidair wonen omdat ze hun niet gekozen eenzaamheid willen doorbreken of omdat 

ze hun middelen en een deel van hun leven willen delen met minder gegoeden. Solidair wonen is dus 

hoe dan ook een alternatieve vorm van leven en wonen, maar omdat mensen er vanuit verschillende 

achtergronden in terechtkomen, is het goed hem zo nauwkeurig mogelijk te omschrijven. 

p 128 

Juridische complexiteit van de statuten 

Zodra we ons op het juridische vlak begeven, stoten we op een enorme complexiteit. Die betreft zowel 

de middelen van de betrokkenen als de gezinssamenstelling, het statuut van de bewoners en het begrip 

‘woonplaats’. Alleen al voor de werkloosheidsuitkeringen en het statuut van samenwonende zijn 

er niet minder dan 21 verschillende inkomenscategorieën! Wij vragen geen vereenvoudiging – daarvoor 

zou een macro-economisch onderzoek nodig zijn, met meer tijd en mensen dan voor onderhavige 

studie – maar stellen voor dat voor solidair wonen een juridisch kader wordt geschapen 

(zie hoofdstuk 3 en de ‘juridische regeling’ in het vorige hoofdstuk) dat financieel gesproken voor de 

betrokkenen niet meer solidariteit-bestraffend maar solidariteit-bevorderend werkt. Wij vragen niet 

dat een derde statuut in het leven wordt geroepen, naast dat van alleenstaande en dat van samenwonende, 

maar dat een welbepaalde woonvorm structureel wordt beschermd, met andere woorden: dat 

een label solidair wonen wordt uitgewerkt. 

Erkenningsvoorwaarden 

Wij stellen voor om twee soorten solidair wonen te implementeren, elk met eigen normen, één voor 

individuele initiatieven en één voor institutionele actoren. Het eerste model moet heel soepel zijn 

en administratief gesproken mag de toegang ertoe niet te ingewikkeld zijn. Het moet beantwoorden 

aan een aantal minimum normen: het gaat uit van een leefproject dat door de bevoegde instantie 

is geëvalueerd, in de wooneenheid is een gemeenschappelijke leefruimte aanwezig (een lééfruimte, 

geen garage of bergplaats), de heersende normen in verband met hygiëne worden er gerespecteerd 

en er is een minimum aan begeleiding (de bewoners kunnen een beroep doen op iemand die beroepshalve 

bezig is met maatschappelijke problemen) en een minimum aan sociale gemengdheid, met 

minstens in het begin één persoon die voldoet aan de voorwaarden voor bestaansonzekerheid zoals 



wij die eerder hebben geformuleerd. De erkenning geldt best voor een periode van drie jaar (wat 

overeenkomt met de klassieke duur van een huurcontract); na die periode kan ze worden verlengd. 

Het tweede model is veel strikter. Het is bedoeld om het werk van institutionele actoren met mensen 

waarvan de bestaansonzekerheid dramatischer vormen aanneemt, vlotter te laten verlopen. Bij de erkenningsvoorwaarden 

voor het vorige model komen er nog andere, waaronder die van een verplichte 

begeleiding van de betrokkenen beslist niet de minste is. 

Om elke vorm van misbruik en alle negatieve gevolgen te vermijden, moeten beide modellen de juridische 

erkenningsvoorwaarden respecteren (zie ‘juridische regeling’ in het vorige hoofdstuk). 

Wie evalueert de erkenningsvoorwaarden? 

Volgens ons gebeurt dat best door een bestaande of nog op te richten federale dienst. Die moet nagaan 

of het project beantwoordt aan het opzet van solidair wonen, of de juridische normen voor solidair 

wonen worden gerespecteerd, het project op gestelde tijden evalueren, enzovoort. Voor de mensen in 

bestaansonzekerheid die door maatschappelijke of andere diensten worden gevolgd, zou er niets mogen 

veranderen, met uitzondering van het statuut (ze worden voortaan erkend als alleenstaanden en 

vallen dus niet meer onder de categorie ‘samenwonenden’). 

p 129 

Omschrijving van het begrip ‘bestaansonzekerheid’ 

Wij stellen voor te werken met de omschrijving van bestaansonzekerheid die te vinden is in het bekende 

rapport van J. Wrésinski 179 en ook door de OESO wordt gehanteerd. Financieel gesproken ligt 

de drempel voor bestaansonzekerheid bij een inkomen dat overeenstemt met 60% van de nationale 

inkomensmediaan. Die factor wordt gecombineerd met andere, die de betrokkene nog kwetsbaarder 

maken, zoals een handicap van lichamelijke, psychische of mentale aard. Een te strikte definitie, die 

alleen zou rekening houden met het inkomen, lijkt ons niet aangewezen (zie de definitie van sociaaleconomische 

bestaansonzekerheid in hoofdstuk 4). 

179 Wrésinski J., “Grande pauvreté et précarité économique et sociale, Journal Officiel”, Parijs, 1987, p. 14. Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische 

bestaansonzekerheid, ATD Vierde Wereld België, Brussel, 1989. 



Over hoeveel mensen en om hoeveel geld gaat het ? 

Om te berekenen hoeveel mensen potentieel voor solidair wonen in aanmerking komen hebben wij 

gebruik gemaakt van bestaande statistieken over verschillende statuten (werklozen, IGO-gerechtigden, 

enzovoort) en van de schattingen van de geraadpleegde experten (zie hoofdstuk 5). Voor een 

periode van vijf jaar en uitgaande van de veronderstelling dat de voorziening aan de verwachtingen 

beantwoordt (dat ze dus ruim bijval vindt), komen we op die manier aan een marge van 19.000 à 

23.000 mensen en een kostenplaatje van 5.148.506 à 7.994.357 euro per maand, wat overeenkomt met 

een jaargemiddelde van om en bij de 80.000.000 euro (zie vragenlijst experten). 

Bij het schatten van de kosten hebben we rekening gehouden met de verschillen tussen onderscheiden 

soorten vervangingsinkomens. Natuurlijk achten wij het wenselijk dat het tarief van alleenstaande 

kan gelden voor iedere bewoner van een solidaire wooneenheid, maar men kan op dit vlak ook prioriteit 

verlenen aan de meest kwetsbaren, bijvoorbeeld aan leefloontrekkers en IGO-gerechtigden. 

p 130 

Pilootprojecten 

Het verdient aanbeveling, zo zeiden we al aan het begin van dit hoofdstuk, om eerst voor een duur 

van drie jaar enkele pilootprojecten op te starten die worden begeleid en geëvalueerd door experten 

die geen banden hebben met de betrokken administraties (het laatste om de nodige objectiviteit 

te garanderen). Voor die projecten zou een projectoproep moeten worden gedaan door een daartoe 

aangeduide instelling (de Koning Boudewijn Stichting bijvoorbeeld). De betrokken projecten zouden 

ook geregeld moeten worden bijgestuurd. 

Timing 

Alle geraadpleegde experten hebben ons erop gewezen dat de nood hoog is en dat de tijd dringt. 

Enerzijds hebben de minst gegoeden het almaar moeilijker om goede huisvesting te vinden, anderzijds 

kunnen de institutionele actoren maar opvang blijven garanderen als ze een niet onaanzienlijk 

deel van hun tijd besteden aan onderhandelingen met verschillende administraties. 

Steeds meer jongeren hebben het moeilijk om een plaats te vinden op de arbeidsmarkt en zoeken daarom 

een woonst die minder kost dan wat op de huisvestingsmarkt wordt aangeboden. Daarnaast zoeken ook 

veel ouderen – om financiële redenen en om zolang mogelijk zelfstandig thuis te kunnen wonen – naar 

vormen van gemeenschapswonen als alternatief voor bejaardentehuizen en andere instellingen. 



We moeten niet overhaast te werk gaan, maar enige spoed is wel geboden – en dat is nog zacht 

uitgedrukt. Maar zoals de regels van het democratische spel het vereisen: de onderzoeker wikt en de 

bewindsman beschikt. 

Besluit 

Toen we aan dit onderzoek begonnen, wisten we dat het alom complexiteit troef zou zijn. 

Paradoxaal genoeg waren er geen merkelijke verschillen tussen het noorden, het centrum en het zuiden 

van het land. Op enkele nuances na is de sociaal-economische bestaansonzekerheid blijkbaar 

overal dezelfde, los van de cultuur of de streek waar ze zich voordoet. 

Anderzijds hebben onze bezoeken ons geleerd dat bestaansonzekerheid heel verschillende gezichten 

kan aannemen en dat er dus niet zoiets bestaat als één wondermiddel om ze uit te roeien. Ze kan wel 

worden ingedijkt, maar daarvoor moet dan een hele waaier aan initiatieven worden ontplooid. Uit de 

projecten die we bezochten bleek dat creativiteit en zin voor initiatief het enige afdoende antwoord 

zijn op de complexiteit van de problematiek. 

Voorwaarde daarvoor is dan wel dat er een wettelijk kader komt waarin die initiatieven zich kunnen 

ontplooien en waarbinnen solidair wonen één van de mogelijke antwoorden zou zijn. Natuurlijk vinden 

duizenden gezinnen al een betaalbaar onderkomen via sociale huisvesting, maar we kunnen er 

niet omheen dat de voorzieningen op dit vlak vandaag de dag niet voldoen aan de enorme vraag. De 

huurmarkt geeft nu aanleiding tot zo veel speculatie, dat de huurprijzen uit de pan rijzen. In de sector 

van de nood- en andere opvang zijn er bedden te kort, vooral ’s winters. 

p 131 

Wellicht is het om al die redenen samen dat de interministeriële conferentie de huisvestingsproblematiek 

tot één van haar prioriteiten heeft gemaakt. Wij kregen de opdracht om met deze studie uit 

te zoeken of solidair wonen als alternatieve manier van wonen haalbaar is. Wij denken dat wij aan 

die verwachting hebben beantwoord en daarbij rekening hebben gehouden met alle modaliteiten en 

nuances die eigen zijn aan een domein waar een aantal elementen soms ronduit met elkaar in tegenspraak 

zijn of waar de aanpak verspreid zit over een aantal beleidsdomeinen. 


Algemene bibliografie 


p 132 

Internet 

• Statistiques du Gouvernement Fédéral http://www.statbel.fgov.be 

• Statistiques du Ministère de l’Economie (fédéral), http://ecodata.mineco.fgov.be/ 

• Site du Portail Sécurité Sociale, https://www.socialsecurity.be/site_fr/home_default.htm 

• Site de la Sécurité sociale, http://socialsecurity.fgov.be/FR/index.htm 

• Site de l’ONEM, http://www.rva.fgov.be/ 

• Site de l’office National des Pensions, http://www.onprvp.fgov.be/onprvp2004/FR/intro asp 

• Roland Kums, Tussen individualiteit & collectiviteit, Leuven, 1998 site : 

• http://www.homestead.com/RolandKums/info.html 

• Site d’Ecotopie consacré aux réalisations écologiques exemplaires harmonisant les relations de 

l’homme avec son environnement naturel, social et culturel : 

• http://www.inti.be/ecotopie/habigrou.html#menu 

• Site d habiter autrement, lieu d’échange d information et de projet : http://www.habiterautrement.org 

• Site de Samenhuizen, Vereniging voor woongemeenschappen, vzw : 

• http://www.samenhuizen.homestead.com (ou samenhuizen.be) 016/89.60.43 

• Site de Platform Wonen van ouderen dont le but est de contribuer à la fondation d’un habitat 

de qualité pour les personnes âgées : http://users.skynet.be/platform.wonen 

• Site de Logement pour Tous : http://www.logement.irisnet.be/partners/lptizw.htm 

• Site de Trempoline : http://www.trempoline.be 

• Site de la communauté de la Poudrière : http://users.skynet.be/lapoudriere.org 

• http://www.lvcw.nl/index1.html 

Specifieke Bibliografie 

• Eurobaromètre. La perception de la pauvreté en Europe, Pauvreté 3, Commission des Communautés 

Européennes, 1990. 

• Evaluation de la participation des personnes vivant dans la pauvreté au Rapport bruxellois sur l’état de 

la pauvreté, les dossiers de l’observatoire de la Santé et du Social de Bruxelles-Capitale. 2005. 

• Grande Pauvreté et Précarité économique et sociale, Wrésinski, Journal officiel, Paris 1987. P. 14 _ 

Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische bestaansonzekerheid, ATD Vierde België, Brussel, 

1989. 



• Guide de l’habitat groupé pour des personnes en précarité sociale, Habitat et Participation, 2004. 

• Habitat de personnes âgées aux Pays Bas woongroepen et centres de ressources, Habitat et Participation 

avec le soutien de la Fondation Roi Baudouin, pp 73, 2002. 

• J’habite donc je suis : Pour un nouveau rapport au logement, Nicolas Bernard, Editions Labor, 2005. 

• L’habitat groupé autogéré au Benelux et en Europe, Habitat et Participation-Fondation Roi Baudouin, 

Louvain-la-Neuve, 1984. 

• L’habitat groupé fait pour durer ? Essai d’un mode d’emploi, mémoire présenté par Catheline Giaux, 

Ecole ouvrière Sociale, 2006. 

• Le Logement, un droit à accompagner, Revue l’observatoire. n°47/2005. 

• La Pauvreté monétaire en Belgique, en Flandre et en Wallonie, A-C. Guio. 2004. 

• Le minimum de moyens d’existence en Région wallonne.1987-1996, J-C. Dupont, 

J. orenbuch., 1996. 

• Les Politiques de Logement en Europe occidentale. L’évolution récente des politiques publiques. L’aide 

aux constructeurs d utilité publique, 2006. 

• Les syndicats face à l’exclusion et aux précarités sociales. Bilan des actions de la Confédération Européenne 

des Syndicats et de ses organisations. 

• Op weg naar een Vlaamse huursubsidie ? Winters S., Heremans F., Elsinga M., Marchal A. Vandekerckhove 

B., Van Steen G, 2004. 

• Où vivre mieux ? Le choix de l’habitat groupé pour personnes âgées. Fondation Roi Baudouin, 

Editions namuroises, 2006 

• Projet consistant en une analyse d’un projet pilote relatif au logement de cohabitation de sans-abri, 

G. Hacourt, 2002. 

• Rapport général sur la pauvreté, Fondation Roi Baudouin, Bruxelles, 1994. 

• Repenser le droit au logement en fonction des plus démunis. Un essai d’évaluation législative, Nicolas 

Bernard, Editions Bruylant, 2006. 

• Sans-abri, SDF : L’errance aujourd’hui, Bruxelles Santé n°40 1ère partie, 2005. 

• Stratégie Européenne en matière de pauvreté et d’exclusion sociale, R. Pena-Casas, C. Degryse, P. Pochet, 

2002. 

• Terre Cuite et Construction : Habitat Groupé, n°109, 2004. 

• Vers l’éradication de la pauvreté et de l’exclusion sociale ? Rapport d’étape sur la stratégie européenne 

sur l’inclusion sociale. 2002. 

• Wonen in Vlaanderen in perspectief : evoluties 1976 1997. 

p 133 



• Wonen aan de onderkant, De Decker, P., Goossens, L. en Pannecoucke, I. (Garant, Antwerpen Apeldoorn, 

2005. 

• Van Menxel, Verbinding Verbroken, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk 

• Woongemeenschappen in Vlaanderen. Een verkennend onderzoek, K. Matthijs, A. Martens. 2003-2004. 

p 134 

Juridisch Bibliografie 

• En France : 

• Circulaire n°2002/595 du 10 décembre 2002 lettre d’instruction aux services déconcentrés (DDASS 

et DDE) pour la mise en place du programme 2004 « Maisons Relais » - circulaire co-rédigée par le 

Ministère des Affaires sociales, du travail et de la Solidarité ainsi que par le Ministère de l’Equipement, 

des Transports, du Logement, du Tourisme et de la Mer. 

• En Belgique : 

• M. Dumont, N. Malmendier, Les handicapés, Guide social permanent, Partie III, Livre II, Titre II, 

Chapitre IV, 570, mise à jour 2005. 

• M. Fontaine, La loi du 20 février 1991 sur les baux à loyer : historique, philosophie, réflexions critiques. 

La nouvelle réglementation des baux à loyer. Loi du 20 février 1991, Patrimoine XIII, Academia 

Bruylant, 1991, p.16. 

• J. F Funck, Le Chômage, Guide social permanent, partie I, livre IV, Titre IV, chapitre I, 130, mise à 

jour 2002. 

• S. Lebeau, « le régime du bail du logement », Mémento du Logement, Région Bruxelles-Capitale, 

2005, p48 et ss. 

• Y-H. Leleu, Droit des personnes et des familles, Collection de la Faculté de droit de Liège, Larcier 

2005, p.91. 

• B. Louveaux, Le droit au bail de résidence principale, De Boeck Université, 1995, n°15 et ss. 

• Ph. Versailles, M. van Ruymbeke, Le minimum de moyens d’existence, Guide social permanent, 

Partie III, livre I, Titre II, chapitre I, 2, n°380. 

• Recherche relative au droit à l’intégration sociale à travers la jurisprudence de l’année 2003 : 

www.mi-is.be. 

• Recherche relative au minimum de moyens d’existence et à l’aide sociale à travers la jurisprudence de 

l’année 2002 : www.mi-is.be. 



Boeken, artikels,… (bij Habitat et Participation) 

• Autogestion de l’habitat et grands systèmes, De Biolley I., Jouret P., Kespern A., Reynaud P, 1979. 

• Chants d’espoir Champ d’espérance, Communauté de La Poudrière, 1995. 

• Collaborative communities. A new concept of housing with shared services, Dorit Fromm, 

Etats-Unis, 1988. 

• Community design primer, HesterRandolph T., Ridge Time Press, Etats-Unis, 1990. 

• Des ateliers d’habitants, Mouvement de l’habitat groupé autogéré, Paris, sd. 

• Des habitants « baraqués ». Une expérience d’autogestion dans un quartier de Louvain-la-Neuve : 

La Baraque, Habitat et Participation, Louvain-la-Neuve, 1992. 

• Et si nous habitions autrement ?, 2001, éd. Feuilles familiales. 

• Faites comme chez vous ! La porte est ouverte dans les coopératives d’habitation populaire, Fédération 

des coopératives d’habitation populaire des cantons de l’Est, Québec, 1981. 

• Gemeinschatsorientiertes wohnen in der kleine gruppe, Faller Peter, Universtié de Stuttgart, 1983. 

• Habitats autogérés, Ed. Alternatives/Syros, Paris, 1983. 

• Habitat coopératif social, Rennes France, 1985. 

• Habitat des personnes âgées aux Pays-Bas. Woongroepen et centres de ressources, 

• Habitat et Participation, septembre 2002. 

• Habitat groupé. Journée de rencontres, Nivelles, 10 mai 1980. 

• Habitat groupé. Intimité, solidarité, ouverture, Krokaert Hervé, Mémoire, ISA Saint-Luc, Bruxelles, 1985. 

• Habitat groupé pour des personnes en précarité sociale, Habitat et Participation, novembre 2003. 

• Habiter autrement : l’habitat groupé participatif dans SLRB Info, nr 32, oct-déc 2002, p.12. 

• Le bonheur en communauté ?, dans PERI, mensuel d’information des jeunes, n°28, Bruxelles, 1972. 

• Le familistère de Guise ou les équivalents de la richesse, éd. des archives d’architecture moderne, 

Belgique, 1976. 

• Les biens collectifs, Alain Wolfelsperger, Presses universitaires de France, 1975. 

• Les coopératives de propriétaires, Institut National du Logement, Belgique, 1974. 

• Les espaces collectifs privés au-delà de la copropriété, Haumont Francis, Louvain, 1978. 

• Les habitats groupés : une expérience de vie associative, Scholler Muriel, Mémoire, UCL, 1984. 

• L’habitat groupé : une alternative, Fondation Roi Baudouin, Belgique, 1981. 

• L’habitat groupé, une alternative, ASPAN-So/IREC-EPFL, Suisse, 1984. 

• Maîtrise d’ouvrage et habitat collectif, Groupe SCIC, Ministère du Logement, France, 1994 ; 

p 135 



• Projet consistant en une analyse d’un projet pilote relatif au logement de cohabitation de sans-abri, 

Gilles Hacourt, Source, Bruxelles, 2002. Projets collectifs de vie familiale. Etude dans la partie francophone 

de la Belgique, Colard-Dutry Guillemine, UCL, 1978. 

• Woongemeenschappelijk, Informatie over centraal wonen, LVCo, Pays-Bas. 

• Une conception d’habitation : du collectif au groupé, Evangelopoulos Jean, Mémoire, UCL ; 1983. 

• Vivre en habitat groupé. Analyse des motivations à travers le vécu quotidien, Smeets 

• Woongroepen in Nederland, Jansen Harrie, Knoope Rien, (2 volumes) Rotterdam, 1982. 

• Woongroepen in Nederland, Rien Knoope et Harrie Jansen, Data verzameling Deel I 

• publikatie nr 40 et Demografie en huisvesting Deel II publikatie nr 44, Inst. Preventieve en sociale 

psychiatrie, Rotterdam, 1981 et 1982. 

p 136 

Divers 

• Jacques Defourny, Les coopératives en Belgique : un mouvement d’avenir ?, Cera Foundation, 2002. 

• Décider son logement, l’habitat coopératif à Bruxelles, ULG, 1993 

• La Fédération des coopératives belges (Febecoop) 

• Le conseil national de la coopération (CNC) qui dépend du SPF Economie 

• La société coopérative Buls créée par Jacques Giel et Grace Faes (Fondateurs du Kaputt, occupation 

de nombreux lieux comme la rue des Drapiers l ex îlot Héron City et l’hôtel Tagawa), qui sert d’outil 

légal et d’intermédiaire entre le propriétaire et les occupants 


Een woord van dank 

Graag een woord van dank aan allen die zes maanden lang naar ons hebben geluisterd, ons raad hebben 

gegeven en ons zo nodig zelfs hebben gerustgesteld: experten, bewoners van solidaire wooneenheden 

en hun begeleiders, leden van het begeleidend comité en de mensen van de administratie die 

tijd voor ons hebben vrijgemaakt en samen met ons hebben nagedacht. Wij vermelden hier ook graag 

de vertalers, die ons met hun kritische vragen meer dan eens hebben geholpen om onze formulering 

bij te schaven. Tot slot gaan onze gedachten naar onze families, die het ‘cyclothyme gedrag’ van een 

onderzoeker die het einde van zijn onderzoek ziet naderen, geduldig hebben verdragen. 

Nee, wij zullen ze niet vergeten, de vele gezichten, en evenmin de vele plaatsen die we mochten bezoeken. 

En we drukken de hoop uit dat dit onderzoek mag bijdragen tot de bloei van het mooie, sterke en 

o zo menselijke concept dat ‘solidair wonen’ heet. 

p 137 

Van harte dank. 

Onderzoeksteam 

Habitat et Participation : 

Daniel Mignolet, Pascale Thys, Benoît Debuigne, 

Facultés Saint Louis : 

Nicolas Bernard, Martine Van Ruymbeke 

SUM Research : 

Raf Myncke, Brecht Vandekerckhove 

November 2006

SOLIDAIR WONEN

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?