conceptnota hoger beroepsonderwijs (HBO - VVKSO - ICT ...

Treden naar succes, werk en leren
Het hoger beroepsonderwijs in het Vlaamse onderwijs
April 2008
Frank Vandenbroucke
Vlaams minister van werk, onderwijs en vorming
1 INLEIDING ................................................................................................................................................. 3
2 PROBLEEMSTELLING............................................................................................................................ 3
2.1 VANUIT DE ARBEIDSMARKT.................................................................................................................. 3
2.2 VANUIT ONDERWIJS.............................................................................................................................. 4
2.3 EUROPESE ONTWIKKELINGEN ............................................................................................................... 5
2.4 ONTWIKKELINGEN ROND KWALIFICATIESTRUCTUUR............................................................................ 6
3 DOELSTELLINGEN.................................................................................................................................. 8
3.1 ARBEIDSMARKTKANSEN VERSTERKEN VAN LERENDEN, WERKENDEN EN WERKZOEKENDEN................ 8
3.1.1 Beroepsgerichte opleidingen afstemmen op evoluties op de arbeidsmarkt..................................... 8
3.1.2 Eén kader creëren voor alle postsecundaire beroepsgerichte opleidingen..................................... 9
3.2 PARTICIPATIE AAN LEVENSLANG LEREN BEVORDEREN......................................................................... 9
3.2.1 Ontbrekende trede tussen secundair onderwijs en hoger onderwijs invullen ................................. 9
3.2.2 Een opstap naar de bacheloropleiding bieden.............................................................................. 10
3.2.3 Opleidingen toegankelijk maken voor verschillende doelgroepen................................................ 11
4 DEFINITIE VAN HET HOGER BEROEPSONDERWIJS.................................................................. 11
4.1 BEROEPSOPLEIDING NA HET SECUNDAIR ONDERWIJS.......................................................................... 12
4.2 EEN OPLEIDING HBO LEIDT OP TOT EEN BEROEPSGERICHTE KWALIFICATIE ....................................... 13
4.3 EEN HBO-OPLEIDING LEIDT OP TOT MINSTENS ÉÉN BEROEPSKWALIFICATIE VAN NIVEAU 4 OF NIVEAU
5 IN HET EUROPEAN QUALIFICATION FRAMEWORK EN DE VLAAMSE KWALIFICATIESTRUCTUUR ..................... 14
4.3.1 Niveau 4 en 5 in de Vlaamse kwalificatiestructuur ....................................................................... 14
4.3.2 Overwegingen bij de term ‘hoger beroepsonderwijs’ ................................................................... 15
4.4 HBO 4 EN HBO 5 ZIJN TOEGANKELIJK VOOR VERSCHILLENDE DOELGROEPEN..................................... 16
4.4.1 Korte beroepsopleidingen ............................................................................................................. 16
4.4.2 Een flexibel aanbod....................................................................................................................... 17
4.4.3 De erkenning van verworven competenties (EVC) in HBO........................................................... 20
4.5 HBO 4 - EN HBO 5 -OPLEIDINGEN KOMEN TOT STAND DOOR EEN DOORGEDREVEN SAMENWERKING MET
DE BEDRIJFSWERELD, TUSSEN VERSCHILLENDE ONDERWIJSNIVEAUS EN MET DE PUBLIEKE
OPLEIDINGSVERSTREKKERS SYNTRA EN VDAB ............................................................................................... 20
4.5.1 Samenwerking met het bedrijfsleven ............................................................................................. 20
4.5.2 Samenwerking tussen verschillende onderwijsniveaus ................................................................. 21
4.5.3 Samenwerking met de publieke opleidingsverstrekkers Syntra en VDAB ..................................... 21
4.5.4 Proefprojecten waarin samenwerking centraal staat.................................................................... 22
4.6 WERKPLEKLEREN IS INGEBED IN ALLE HBO 4 - EN HBO 5 -OPLEIDINGEN ........................................... 23
4.6.1 Kenmerken/principes..................................................................................................................... 23
4.6.2 Begeleiding.................................................................................................................................... 25
4.6.3 Evaluatie ....................................................................................................................................... 25
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
1

4.6.4 Opvolging en monitoring van gegevens ........................................................................................ 25
5 PROGRAMMATIE EN KWALITEITSZORG VAN HBO-OPLEIDINGEN..................................... 26
5.1 PROGRAMMATIE ................................................................................................................................. 26
5.1.1 Commissie HBO............................................................................................................................ 26
5.1.2 Criteria voor programmatie van opleidingen ............................................................................... 27
5.1.3 Procedure voor programmatie...................................................................................................... 28
5.2 KWALITEITSZORG............................................................................................................................... 32
5.2.1 Onderwerpen en criteria van kwaliteitszorg ................................................................................. 32
5.2.2 Interne kwaliteitszorg.................................................................................................................... 34
5.2.3 Externe kwaliteitszorg................................................................................................................... 35
5.2.4 Samenwerking en kwaliteitszorg ................................................................................................... 37
6 ORGANISATIE VAN HET HOGER BEROEPSONDERWIJS .......................................................... 37
6.1 ONDERWIJSBEVOEGDHEID .................................................................................................................. 37
6.2 STUDIEGEBIEDEN................................................................................................................................38
6.3 TOELATINGSVOORWAARDEN.............................................................................................................. 38
6.4 STUDIEBEKRACHTIGING...................................................................................................................... 40
6.4.1 Certificering van het HBO ............................................................................................................ 40
6.4.2 Behalen van een diploma secundair onderwijs ............................................................................. 40
6.4.3 Aansluiting met professionele bachelors....................................................................................... 41
6.5 PERSONEEL......................................................................................................................................... 42
6.5.1 Bestaande opleidingen .................................................................................................................. 42
6.5.2 Nieuwe opleidingen....................................................................................................................... 42
6.5.3 Uitwisseling................................................................................................................................... 42
6.5.4 Inschakelen van externen .............................................................................................................. 42
6.6 FINANCIERING .................................................................................................................................... 43
6.7 INSCHRIJVINGSGELDEN....................................................................................................................... 43
6.8 STUDIEFINANCIERING IN HET HOGER BEROEPSONDERWIJS ................................................................. 43
6.8.1 Rechtspositieregeling van de cursisten ......................................................................................... 44
7 JURIDISCH KADER................................................................................................................................ 45
7.1.1 De federale regelgeving inzake minimale voorwaarden voor de uitreiking van diploma’s .......... 45
7.1.2 Europese afspraken....................................................................................................................... 46
7.1.3 Het gelijkheidsbeginsel ................................................................................................................. 47
8 COMMUNICATIE.................................................................................................................................... 47
9 BELEIDSMONITORING EN -EVALUATIE........................................................................................ 48
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
2

1 Inleiding
Het Vlaams onderwijs scoort internationaal bijzonder goed, maar de kloof tussen
sterke en zwakke leerlingen is nergens zo groot als bij ons. Daarom staat het
Vlaamse onderwijsbeleid volledig in het teken van gelijke kansen. Gelijke kansen op
toponderwijs, want de weg naar gelijke kansen kán niet lopen via onderwijs van
onbeduidende of middelmatige kwaliteit. Net de jonge mensen die thuis niet over het
sociale, het culturele, of het financiële kapitaal beschikken om hogerop te raken,
hebben uitstekend onderwijs nodig. Die uitdaging waar maken gaat niet vanzelf,
integendeel het zal heel wat inspanning vragen van iedereen die betrokken is.
Daarom is het beeld van de tienkamp een goede metafoor. Op élke sport van de
onderwijsladder zijn grote inspanningen nodig om kinderen en jongeren meer uitzicht
op succes te bieden, van in de kleuterklas tot in de aula’s.
Het hoger beroepsonderwijs oprichten is een belangrijke proef in deze tienkamp voor
gelijke onderwijskansen. Het hoger beroepsonderwijs is op de eerste plaats bedoeld
om in te spelen op de behoeften van al wie na het secundair onderwijs via korte
trajecten een beroepskwalificatie wil verwerven. Dit veld van opleidingen vindt dus
zijn plaats tussen het secundair onderwijs en de bacheloropleidingen. Het bestaat uit
op te richten en bestaande opleidingen, die een duidelijk extra meegeven voor de
arbeidsmarkt: het vroegere hoger onderwijs voor sociale promotie (HOSP), de
zevende jaren in het technisch secundair onderwijs en de vierde graad
beroepssecundair onderwijs, en alle nieuwe opleidingen die naar aanleiding van
duidelijke noden op de arbeidsmarkt daaraan kunnen worden toegevoegd. Met het
hoger beroepsonderwijs bouwen we dus een stevige sport bij op de onderwijsladder.
We moeten immers vermijden dat de sporten zo ver uit elkaar komen te staan, dat
sommige mensen geen geschikt niveau vinden op de onderwijsladder.
Tegelijk komt het erop aan om bij de uitbouw van de onderwijsladder een
evenwichtige samenwerking te vinden tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. Met
name in het hoger beroepsonderwijs zal de kwaliteit van de opleidingen hier in grote
mate van afhangen. Aansluiten op de noden van de arbeidsmarkt, voluit de kaart
trekken van werkplekleren,…. daarvoor is een structurele samenwerking tussen het
onderwijsveld en het bedrijfsleven noodzakelijk. In de competentieagenda werden de
kiemen voor een dergelijke samenwerking gelegd. Hierop zullen we verder bouwen
en zo de bruggen tussen onderwijsinstellingen en bedrijven en organisaties
verstevigen.
2 Probleemstelling
2.1 Vanuit de arbeidsmarkt
Er zijn belangrijke veranderingen aan de gang in ons economisch weefsel en op de
arbeidsmarkt, vooral ten gevolge van technologische ontwikkelingen, veranderingen
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
3

in productieprocessen en globalisering. Deze veranderingen uiten zich in wijzigende
kwalificatienoden op de Vlaamse arbeidsmarkt. Vanuit het perspectief van een goede
aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt is het noodzakelijk deze ontwikkelingen in de
gaten te houden en na te gaan hoe het onderwijs zich moet ontwikkelen om op deze
wijzigende kwalificatienoden een antwoord te bieden.
Het is duidelijk dat Vlaanderen in de toekomst nood zal hebben aan meer
hooggeschoolden. De instroom in en uitstroom uit het hoger onderwijs moet dus
toenemen. Maar ook bij de middengeschoolden tekenen zich belangrijke
ontwikkelingen af. Uit de vacatureanalyse van de VDAB blijk dat er op het niveau van
de middengeschoolden heel wat jobs zijn waarvoor de werkgevers te weinig
kandidaten vinden in de populatie die het secundair onderwijs heeft afgemaakt. Bij
de technische knelpuntberoepen gaat het onder meer om onderhoudsmecaniciens
en –electriciens, tekenaars mechanica en bouwelectriciens. Bij de administratieve
knelpuntberoepen gaat het om boekhouders, dispatcher-transportplanners,
bedienden planning en logistiek en systeembeheerders-informatica 1 . Waar vroeger
een diploma secundair onderwijs nog garant stond voor een succesvolle overgang
naar een job, is dit vandaag minder het geval. Ook voor functies waarvoor geen
hoger onderwijsdiploma wordt gevraagd, nemen de kwalificatie-eisen toe. Vandaar
de nood aan postsecundaire opleidingen. De goede tewerkstellingskansen van
gegradueerden uit het vroegere HOSP en van mensen met een diploma van het 7 de
jaar TSO tonen dit aan.
Precies op dit niveau van de middengeschoolden zijn er bovendien ook inhoudelijke
wijzigingen in kwalificatienoden, samenhangend met verschuivingen tussen sectoren
en specifieke ontwikkelingen binnen sectoren. Vanuit verschillende sectoren wordt
de vraag naar nieuwe opleidingen gesteld. In de chemische sector bijvoorbeeld, waar
productieprocessen en technische installaties complexer worden, is een nood
ontstaan aan proces- en onderhoudstechnici die competenties bezitten die men niet
met een opleiding secundair onderwijs kan verwerven. De vliegtuigindustrie heeft te
kampen met een gelijkaardige problematiek. Ook in de bouw is men vragende partij
voor een nieuwe opleiding tot werfleider en/of bouwploegbaas. 2
De arbeidsmarkt heeft dus nood aan mensen met bepaalde competenties waarvoor
de opleidingen in het secundair onderwijs ontoereikend zijn en een bacheloropleiding
tot ‘overkwalificatie’ zou leiden.
2.2 Vanuit onderwijs
Het Bologna-proces leidde tot een zeer belangrijke hervorming van het hoger
onderwijs. De aanpassing van de standaarden voor de bachelorgraden in het
structuurdecreet aan internationale normen zorgden voor een opwaardering van de
hogeschoolopleidingen. Tegelijk werd beslist om bepaalde bestaande
postsecundaire kwalificaties buiten de BaMa-structuur van het hoger onderwijs te
1 Van Hauwermeiren, A. (2007). Naar een nieuwe vorm van tertiair onderwijs. In: Vlaamse
Onderwijsraad, Tertiair onderwijs, een verkenning. (Antwerpen-Apeldoorn: Garant).
2 De Rick, K. (2007). De bouwnijverheid: een sector op zoek naar gekwalificeerde werknemers. In:
Vlaamse Onderwijsraad, Tertiair onderwijs, een verkenning. (Antwerpen-Apeldoorn: Garant).
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
4

houden. Sindsdien is de nood groot om aan deze zinvolle opleidingen een duidelijke
plaats in de opleidingenstructuur te geven en het diploma dus een heldere waarde en
betekenis te geven.
In het beleidsdenken en -debat gedurende de voorbije jaren over het opleidingen- en
kwalificatielandschap tussen secundair en hoger onderwijs is de overtuiging gegroeid
dat bepaalde opleidingen in het volwassenenonderwijs en in het secundair onderwijs
een gelijkaardig niveau van kwalificatie nastreven dat postsecundair is, maar niet
gelijkgeschakeld kan worden aan een bachelorgraad. Deze opleidingen, die zeer
waardevol zijn voor de arbeidsmarkt, hebben nood aan een duidelijke positionering
en erkenning, zodat de verschillende mogelijke doelgroepen gemakkelijker hun weg
vinden naar het verwerven van deze kwalificaties. Dit blijkt onder meer in de
beleidsnota en de beleidsbrief 2006-2007 en in diverse toespraken. 3 Zowel vanuit het
secundair onderwijs als het hoger onderwijs zelf werd een standpunt over HBO
voorbereid. De VLOR hield in december 2006 een toekomstverkenning over tertiair
onderwijs (nu hoger beroepsonderwijs genoemd), die uitmondde in een platformtekst
in het voorjaar van 2007. Het ontwerpdecreet volwassenenonderwijs voert het begrip
“hoger beroepsonderwijs” (HBO) in als derde niveau van het volwassenenonderwijs
en bepaalt aspecten als instroomvoorwaarden en studiebekrachtiging.
De nood aan nieuwe kwalificaties op de arbeidsmarkt en aan opleidingen die daartoe
leiden, heeft ook spontaan tot initiatieven en experimenten in het onderwijs geleid. In
verschillende regio’s kwamen al samenwerkingsverbanden tussen instellingen van
verschillende onderwijsniveaus en andere publieke opleidingsverstrekkers tot stand
om voorstellen te ontwikkelen om aan die behoefte tegemoet te komen..
2.3 Europese ontwikkelingen
In een studie van EURASHE worden de opleidingen binnen de ‘tertiary short cycle
education’ (TSC) of ‘sub-degree education’ beschreven als programma’s die niet
leiden tot een Bachelor’s degree, met een maximum studieduur van twee jaar of
gevalideerd met minder dan 180 ECTS punten. 4 Het is een erg heterogene groep
van programma’s en studies. In sommige landen worden deze programma’s gezien
als deel uitmakend van het hoger onderwijs, in andere landen wordt geen van deze
programma’s als hoger onderwijs erkend. Een zelfde type van onderwijs dat leidt tot
dezelfde professionele kwalificaties kan – volgens de studie – in één land als deel
van het hoger onderwijs worden erkend, terwijl het in een ander land binnen het
postsecundair onderwijs wordt geplaatst. Ook de plaats waar het georganiseerd
wordt (in universiteiten, hogescholen, secundair onderwijs) verschilt sterk van land
tot land. Deze verschillen in aanpak bemoeilijken uiteraard de vergelijkbaarheid van
de studies en dus ook de mobiliteit van de studenten.
In vele Europese landen stellen we nieuwe ontwikkelingen in de richting van korte
hogere beroepsopleidingen vast. Nederland is gestart met het oprichten van de
Associate Degrees. Dit is een deelprogramma van de bacheloropleiding dat
3 Zie onder meer de toespraak Een toekomst voor lerende volwassenen in het hoger en tertiair
onderwijs (september 2004), Zie www.vandenbroucke.com
4 Kirsch, M., Beernaert, Y. & Norgaard, S. (2003).Tertiary short cycle education in Europe. A
comparative study. (Brussels: EURASHE).
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
5

ongeveer 120 studiepunten bestrijkt. Afgestudeerden kunnen daarmee terecht op de
arbeidsmarkt, maar kunnen evengoed de eigenlijke bacheloropleiding verder zetten.
De Associate Degrees bestaan – net zoals het geplande HBO in Vlaanderen – uit
korte opleidingen die op de arbeidsmarkt gericht zijn. Ze verschillen echter ook
wezenlijk van onze opvatting over het HBO omdat ze een integraal onderdeel van
een bacheloropleiding moeten vormen en enkel door hoger-onderwijsinstellingen
kunnen ingericht worden. Wij willen in de ontwikkeling van het HBO ook het
secundair onderwijs en het volwassenenonderwijs een belangrijke rol laten spelen en
geven prioriteit aan de arbeidsmarktfinaliteit van de opleidingen.
In het Verenigd Koninkrijk kunnen kortdurende en arbeidsmarktgerichte opleidingen
ingericht worden in de ‘further education’-sector. Further Education Colleges bieden
opleidingsmogelijkheden aan post-leerplichtige jongeren (in dit geval ouder dan 16)
die kunnen, maar niet noodzakelijk moeten leiden naar het hoger onderwijs. Ze
leiden wel tot erkende kwalificaties. Een specifiek initiatief zijn de zogenaamde
Foundation Degrees, die sinds 2001 bestaan in Engeland. De opleidingen worden
ontworpen door een partnerschap van bedrijven en opleidingsorganisaties
(universiteiten en hogescholen) en hebben een flexibele structuur. Op die wijze willen
ze tegemoet komen aan de opleidingsnoden van werknemers. Deze opleidingen
worden ontwikkeld om tegemoet te komen aan knelpuntberoepen en hebben de
bedoeling meer gekwalificeerden van een hoger technisch en professioneel niveau te
vormen. Een opleiding duurt twee jaar en kan ook een opstap zijn naar het behalen
van een bachelor. Foundation Degrees worden ingeschaald in level 5 van het
National Qualifications Famework. 5 Een uitgebreid kwaliteitszorgsysteem ziet toe op
de kwaliteit van de opleidingen (cfr. Foundation Degree Forward). Er bestaan nu
reeds 1.600 Foundation Degrees. De intense samenwerking met de bedrijven en het
kwaliteitszorgsysteem van de Foundation Degrees leveren interessante inzichten
voor de ontwikkeling van het HBO in Vlaanderen.
Zoals uit de studie van EURASHE duidelijk blijkt, is er geen internationaal aanvaard
concept van de ‘tertiary short cycle education’ (TSC) of ‘sub-degree education’. Het
is een erg heterogene groep van programma’s en studies. Voor Vlaanderen is het
dan ook aangewezen om een eigen model uit te werken, inspelend op de lokale
context, noden en behoeften, maar met aandacht voor de Europese context.
2.4 Ontwikkelingen rond kwalificatiestructuur
De Europese Raad van 2000 in Lissabon stelde het streven naar transparantie op
het gebied van kwalificaties en het stimuleren van levenslang leren voorop als twee
belangrijke pijlers van de inspanningen om de Europese onderwijs- en
opleidingsstelsels af te stemmen op de behoeften van de kennismaatschappij. Het
European Qualifications Framework for Life Long Learning (EQF) moet een antwoord
bieden op de vraag naar meer transparantie. Het EQF wil een gemeenschappelijke
taal creëren om kwalificaties te beschrijven. Door het EQF zullen in de verschillende
lidstaten werkgevers, werkenden, werkzoekenden en lerenden kwalificaties op een
eenduidige wijze kunnen beschrijven en vergelijken. Het Europese Parlement heeft
op 24 oktober de aanbeveling over het European Qualifications Framework (EQF)
5 http://www.fdf.ac.uk/
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
6

aangenomen die eind januari verscheen in het Europees Publicatieblad 6 . Omdat het
EQF een metaraamwerk is, worden de lidstaten aanbevolen om een eigen nationaal
kwalificatiesysteem te ontwerpen en dit tegen 2010 aan het Europese
kwalificatiekader te koppelen. Ook wordt gesteld dat lidstaten maatregelen nemen
tegen 2012 om waar nodig alle nieuwe certificaten, diploma’s en “Europass”-
documenten die door de bevoegde autoriteiten worden afgegeven via de nationale
kwalificatiesystemen te koppelen aan het passende niveau van het Europees
kwalificatiekader. Ook de OESO heeft recent een belangwekkend rapport over
kwalificatiestructuren gepubliceerd. 7
Denken in termen van kwalificatiestructuren zal het onderwijs ingrijpend veranderen.
De VLOR spreekt in zijn advies over de Vlaamse kwalificatiestructuur van een
paradigmawissel: “In plaats van te focussen op de input van leren wordt nu gewerkt
en gedacht vanuit de notie ‘leerresultaten’, ‘kunnen functioneren in levensechte
contexten’. Vanuit een onderwijskundig perspectief is het een Copernicaanse
revolutie om te vertrekken van functioneringsvereisten in levensechte contexten. Dit
veronderstelt een integratie van kennis, vaardigheden en attitudes om datgene wat
een lerende kan, te valoriseren in plaats van te vertrekken vanuit de hiaten die de
lerende nog heeft en de leercontext waarin het leren plaats heeft gevonden”. 8
Vlaanderen is momenteel bezig met het uittekenen van de Vlaamse
kwalificatiestructuur. De Vlaamse kwalificatiestructuur zal – net zoals het EQF – acht
niveaus onderscheiden waarin kwalificaties een plaats krijgen. Een kwalificatie is een
afgerond en gevalideerd geheel van competenties. Een afgerond geheel betekent
dat de competenties in hun onderlinge samenhang maatschappelijk relevant en
waardevol zijn. Voor elk niveau van de Vlaamse kwalificatiestructuur bestaat er een
algemene omschrijving van de karakteristieken van de competenties die behoren tot
de kwalificatie op dat niveau. Dit zijn de niveaudescriptoren. Die algemene
omschrijving laat toe kwalificaties van verschillende niveaus van elkaar te
onderscheiden.
De Europese Hoger Onderwijsruimte hanteert vooralsnog een eigen ordening van
kwalificaties in het hoger onderwijs naast het EQF. De niveaus daarvan worden
onderscheiden aan de hand van de Dublin-descriptoren. Binnen het Bologna-proces
werd het ‘Short Cycle Higher Education’ sinds 2005 expliciet gelinkt aan de eerste
cyclus van het hoger onderwijs. 9 Er is echter gezorgd voor een compatibiliteit van
EQF met het kwalificatiekader van de Europese ruimte voor hoger onderwijs. “De
descriptor voor het hoger onderwijs korte cyclus (binnen of gekoppeld aan de eerste
cyclus) door het Joint Quality Initiative” ontwikkeld als onderdeel van het
Bolognaproces, stemt overeen met de leerresultaten van EQF niveau 5. 10
6 http://ec.europa.eu/education/policies/educ/eqf/rec08_nl.pdf
7 OECD (2007). Qualifications systems. Bridges to lifelong learning (Paris:OECD).
8 VLOR-Algemene Raad, Advies over het werkdocument "Naar een Europees kwalificatiekader voor
een leven lang leren", 24 november 2005.
9 Zie http://www.bolognabergen2005.no/EN/Bolsem/Other_sem/050124_Amsterdam/
050124_Recommendations.pdf
10 Zie bijlage 2 van de Europese aanbeveling omtrent EQF:
http://ec.europa.eu/education/policies/educ/eqf/rec08_nl.pdf
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
7

Vlaanderen heeft dus niet enkel de opdracht om een eigen kwalificatiekader uit te
tekenen. Ook verwacht Europa dat studiebewijzen in de toekomst via het nationale
kader aan het EQF gekoppeld worden.
3 Doelstellingen
3.1 Arbeidsmarktkansen versterken van lerenden, werkenden en werkzoekenden
De centrale doelstelling van het hoger beroepsonderwijs is de
competentieontwikkeling van mensen met het oog op het versterken van hun kansen
op de arbeidsmarkt. Om hiertoe te komen is een eerste voorwaarde dat
beroepsgerichte opleidingen vlot kunnen inspelen op evoluties op de arbeidsmarkt.
Een nauwe samenwerking met het bedrijfsleven is hierbij onontbeerlijk, bijvoorbeeld
door werkplekleren te integreren in de opleiding. Om de kansen op de arbeidsmarkt
te versterken moeten de opleidingen ook inspelen op reële behoeften op de
arbeidsmarkt. Hiertoe dient een gemeenschappelijk kader gecreëerd te worden voor
alle postsecundair beroepsgerichte opleidingen.
3.1.1 Beroepsgerichte opleidingen afstemmen op evoluties op de
arbeidsmarkt
Om arbeidsmarktkansen te vergroten, is het noodzakelijk dat het civiel effect van
studiebewijzen op de arbeidsmarkt nog versterkt wordt. Op de arbeidsmarkt moeten
mensen een vlotte start kunnen nemen. Opleidingen moeten dus relevant zijn voor
de arbeidsmarkt. Het succes van het vroegere hoger onderwijs voor sociale promotie
(HOSP) toont dat het maatschappelijk relevante opleidingen zijn. Hetzelfde geldt
voor de meeste zevende jaren in het technisch secundair onderwijs en vierde graden
beroepssecundair onderwijs.
Het civiel effect van een studiebewijs van een opleiding in het HBO op de
arbeidsmarkt wordt door volgende aspecten bepaald:
- door de vraag die er op de arbeidsmarkt is naar die bepaalde kwalificatie,
- de mate waarin de opleiding geënt is op de kwalificatie(s) die de betrokken sector
vraagt
- door de intense samenwerking tussen onderwijs- en opleidingsverstrekkers en
het bedrijfsleven/non-profit organisaties
De intense samenwerking met de beroepswereld zal zich voor het HBO niet enkel
situeren bij de vormgeving van een opleiding, maar ook bij het realiseren ervan en
het nagaan van de kwaliteit van de opleiding. In de mate dat bepaalde
beroepskwalificaties voorwerp vormen van regelgeving die de uitoefening ervan
regelt, zullen we ervoor zorgen dat het diploma HBO daarin als een
toelatingsvoorwaarde wordt opgenomen.
De kwalificatiestructuur is een goed instrument om opleidingen vlot af te stemmen op
de evoluties op de arbeidsmarkt. De sociale partners leveren
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
8

eroepscompetentieprofielen. Nadien worden deze beroepscompetentieprofielen
door de SERV of door een andere erkende instantie ingediend voor inschaling in de
kwalificatiestructuur. Periodiek zullen de kwalificaties op hun ‘houdbaarheidsdatum’
gecontroleerd worden. De kwalificaties bestaan uit de competenties die minimaal in
een opleiding terug te vinden moeten zijn.
3.1.2 Eén kader creëren voor alle postsecundaire beroepsgerichte opleidingen
Opleidingen in het vroegere HOSP, de specialisatiejaren TSO en de vierde graad
BSO bieden belangrijke kansen op de arbeidsmarkt. Niettemin hebben deze
opleidingen in het verleden te kampen gehad met een onduidelijke positionering:
enerzijds ten opzichte van opleidingen in het secundair onderwijs, anderzijds ten
opzichte van de bacheloropleidingen. Het creëren van een gemeenschappelijk kader
voor deze postsecundaire beroepsgerichte opleidingen die niet tot een bachelor
leiden dringt zich dus op.
In het decreet volwassenenonderwijs streefden we een modernisering en
kwaliteitsverbetering van de opleidingen in de centra voor volwassenenonderwijs na.
De HOSP-opleidingen werden in uitvoering van dit decreet al omgevormd naar het
hoger beroepsonderwijs. We willen ook andere en nieuwe postsecundaire
opleidingen in dit perspectief brengen.
Via de koppeling met het EQF en de Vlaamse kwalificatiestructuur zullen deze
opleidingen in binnen- en buitenland duidelijk herkenbaar zijn binnen onderwijs en op
de arbeidsmarkt.
3.2 Participatie aan levenslang leren bevorderen
Met het hoger beroepsonderwijs willen we de ontbrekende trede op de
onderwijsladder invullen met opleidingen met een duidelijke arbeidsmarktfinaliteit.
Deze trede moet vervolgens ook een opstap kunnen bieden naar opleidingen die
naar een professionele bachelorgraad leiden. Door deze opleidingen toegankelijk te
maken voor zowel jongeren als volwassenen, op verschillende momenten in hun
loopbaan, willen we de participatie aan levenslang leren bevorderen.
Tevens zullen we stimuleren dat werkzoekenden en (kandidaat-) ondernemers die
een arbeidsmarktgerichte kwalificatie behaalden via VDAB of Syntra de weg naar het
hoger beroepsonderwijs vinden om hun competenties nog verder te ontwikkelen.
3.2.1 Ontbrekende trede tussen secundair onderwijs en hoger onderwijs
invullen
Met het nieuwe financieringssysteem en de flexibele trajecten wordt een verhoogde
en succesvolle deelname van nieuwe doelgroepen aan het hoger onderwijs beoogd.
Maar voor sommige jongeren is de sprong naar het hoger onderwijs te groot: 34 %
van de jongeren uit TSO en 68,5% van de jongeren uit BSO die naar de hogeschool
of de universiteit gaan, haken af in het eerste jaar, t.o.v. 9% van de jongeren uit het
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
9

ASO 11 . Uit de databank tertiair onderwijs 12 blijkt bovendien dat de kans op slagen
voor jongeren uit het 7e jaar BSO in het hoger onderwijs zeer klein is. Informatie over
slaagkansen wordt in deze databank weergegeven als de verhouding van het aantal
verworven credits ten opzichte van het aantal oorspronkelijk opgenomen
studiepunten, voor verschillende groepen studenten. Met andere woorden: in welke
mate behalen deze studenten de doelstellingen die ze voor zichzelf hebben
vooropgesteld Een gemiddelde student in het hoger onderwijs realiseert 61% van
wat hij zich heeft voorgenomen bij het begin van het academiejaar. Voor jongeren uit
het 7 e jaar BSO (4% van alle studenten in het hoger onderwijs) is dit slechts 27%.
Ook jongeren uit het 6 e jaar TSO doen het minder goed dan hun collega’s uit het
ASO, 54% t.o.v. 70%. Op die wijze gaat er ontzettend veel talent verloren.
De overgang van secundair onderwijs naar hoger onderwijs mag geen ‘kwalificatieval’
worden voor mensen voor wie de stap naar een bacheloropleiding te groot is.
Gepaste tussentreden zou sommigen kunnen helpen om toch de ladder te
beklimmen. Met het hoger beroepsonderwijs vullen we die ontbrekende trede op de
onderwijsladder in met opleidingen met een duidelijke arbeidsmarktfinaliteit.
3.2.2 Een opstap naar de bacheloropleiding bieden
Opleidingen HBO zijn in de eerste plaats gericht op het verwerven van een
kwalificatie die onmiddellijk inzetbaar is op de arbeidsmarkt. Toch willen we met het
HBO eveneens een opstap bieden naar opleidingen die naar een professionele
bachelorgraad leiden. Op die wijze hopen we talenten te ontwikkelen die nu omwille
van een ontspoorde loopbaan in het secundair onderwijs of een verkeerde
studiekeuze dreigen verloren te gaan. Het HBO opent perspectieven voor diegenen
die een opleiding in het hoger onderwijs willen volgen, maar zich niet meteen klaar
voelen om aan een bachelor-opleiding te beginnen. Illustratief hiervoor is de 4 e graad
verpleegkunde uit het BSO, waarvoor uit de databank tertiair onderwijs blijkt dat
jongeren met dit diploma op zak met succes doorstromen naar de professionele
bachelors die erop aansluiten. Het gaat slechts om 0,3% van de studenten in het
hoger onderwijs, maar zij slagen er wel in om voor 73% van de vooropgestelde
studiepunten ook effectief te slagen.
Het civiel effect van het hoger beroepsonderwijs voor doorstroming naar het hoger
onderwijs zal decretaal worden vastgelegd. Een studiebewijs van een HBO-opleiding
zal steeds toegang verlenen tot het hoger onderwijs. Daarnaast willen we voor
zoveel mogelijk opleidingen HBO de aansluiting nog versterken door het uittekenen
van verkorte trajecten in de aansluitende professionele bachelors te stimuleren. Het
EVK-HOSP project uitgevoerd door de VLOR 13 heeft bewezen dat dit mogelijk is. In
dit project werd een samenwerking tot stand gebracht tussen CVO’s en een of meer
hogescholen om een verkort bachelortraject vanuit een HOSP-opleiding - in het
nieuwe decreet op het volwassenenonderwijs HBO-opleidingen - uit te tekenen. Niet
enkel heeft men binnen dit project al een heel aantal verkorte trajecten uitgewerkt, de
11 De Rick, K., Maes, L. & Saliën K. (2007). De mogelijke doelgroep voor het tertiair onderwijs. In:
Vlaamse Onderwijsraad, Tertiair onderwijs, een verkenning. (Antwerpen-Apeldoorn: Garant).
12 Cijfers van het academiejaar 2005-2006
13 VLOR – Algemene Raad, Advies over de organisatie van aanvullingstrajecten tussen het CVO en
de hogeschool en Eindrapport Project EVK-HOSP (2005-2007), 31 mei 2007
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
10

etrokken CVO’s en hogescholen hebben samen ook een transparante methodiek
ontwikkeld voor de toekenning van studieduurverkorting en de ontwikkeling van
aanvullingstrajecten in het hogescholenonderwijs. Deze methodiek dient verder
geïmplementeerd te worden binnen het HBO. Hierbij is het belangrijk dat gestreefd
wordt naar voldoende schaalgrootte. Indien meerdere CVO’s samen met een of
meerdere hogescholen eenzelfde verkort traject kunnen realiseren, is er meer
potentiële instroom mogelijk in de verkorte trajecten van de bacheloropleidingen en
wordt het dus interessanter voor hogescholen om aangepaste trajecten op maat aan
te bieden.
Deze doelstelling toont meteen aan dat een nauwe samenwerking tussen
onderwijsinstellingen kenmerkend zal zijn voor HBO-opleidingen.
3.2.3 Opleidingen toegankelijk maken voor verschillende doelgroepen
Met het HBO willen we inspelen op de behoeften van mensen die niet
geïnteresseerd zijn in lange bacheloropleidingen, maar via kortere of deeltijdse
trajecten een erkende beroepskwalificatie willen verwerven, onmiddellijk na het
secundair onderwijs of later in hun loopbaan. Het HBO moet daarom toegankelijk zijn
voor een brede doelgroep. Zowel jongeren die zich verder willen kwalificeren,
werkenden die een nieuwe uitdaging willen of moeten opnemen en werkzoekenden
die hun arbeidsmarktkansen willen vergroten, moeten er terecht kunnen. Daarnaast
willen we – onder bepaalde voorwaarden – via het hoger beroepsonderwijs ook een
kwalificatiemogelijkheid bieden aan lerenden die het secundair onderwijs
ongekwalificeerd hebben verlaten. 14
4 Definitie van het hoger beroepsonderwijs
Het Hoger Beroepsonderwijs is een veld van opleidingen – bestaande én nieuwe –
die een aantal basiskenmerken gemeenschappelijk hebben. Die basiskenmerken zijn
de volgende:
• De opleiding volgt op het secundair onderwijs
• De opleiding leidt op naar een beroepskwalificatie
• De beroepskwalificatie situeert zich op niveau 4 of niveau 5 van de Vlaamse
kwalificatiestructuur
• Het HBO is toegankelijk voor verschillende doelgroepen
• Werkplekleren is ingebed in elke HBO-opleiding
14 Ongekwalificeerd wordt hier gedefinieerd als niet in het bezit zijn van het ASO-diploma, het
KSO/TSO-diploma of het BSO-getuigschrift derde graad.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
11

• Een opleiding HBO komt tot stand en wordt gerealiseerd door een nauwe
samenwerking met het bedrijfsleven, met de andere onderwijsniveaus, en met
VDAB en Syntra
4.1 Beroepsopleiding na het secundair onderwijs
Ten eerste gaat het om een opleiding die kan gevolgd worden na het secundair
onderwijs, maar die geen professionele bachelor is. De opleidingen veronderstellen e
en bereikt niveau van algemene vorming dat gevalideerd wordt door het diploma
secundair onderwijs. De opleiding zelf bouwt voort op de beroepsgerichte vorming in
het secundair onderwijs. Hoewel een opleiding HBO zal verder bouwen op de
competenties die men in de beroepsopleidingen van het secundair onderwijs heeft
verworven, zal het mogelijk zijn voor leerlingen van het ASO om een opleiding in het
HBO aan te vangen ook al hebben zij de nodige technische vaardigheden nog niet
verworven. De vereiste startcompetenties die nodig zijn om de opleiding aan te
vangen, moeten steeds duidelijk gecommuniceerd worden. Indien iemand voldoet
aan de toelatingsvoorwaarden, maar een aantal startcompetenties niet bezit dan kan
de instelling de mogelijkheid voorzien om inhaallessen te organiseren. In het hoger
onderwijs organiseren sommige instellingen voorbereidende cursussen, bijvoorbeeld
zomercursussen wiskunde of Latijn. Dit doen ze met hun eigen werkingsmiddelen, en
is verder niet gereglementeerd. Ook in het volwassenenonderwijs kunnen cursisten
in een HBO-opleiding bijgeschoold worden via modules in het secundair
volwassenenonderwijs. Ook in het secundair onderwijs is het mogelijk bijscholing te
organiseren. Voor het hele HBO moet het dus mogelijk zijn dat jongeren uit het ASO
kunnen instappen in een opleiding HBO en dat de inrichters van de opleidingen HBO
het initiatief kunnen nemen om deze instromers goed voor te bereiden. Of dit nodig
zal zijn is echter sterk afhankelijk van het soort opleiding en de instroom die men
vanuit het ASO verwacht.
Ook cursisten die het secundair onderwijs ongekwalificeerd hebben verlaten, krijgen
onder bepaalde voorwaarden toegang tot het HBO (zie 5.3 Toelatingsvoorwaarden).
Er bestaan reeds jaren binnen het onderwijs dergelijke beroepsgerichte opleidingen.
Deze opleidingen zullen dan ook opgenomen worden in het HBO. Het gaat om de
zevende specialisatiejaren TSO, de zevende specialisatiejaren KSO in zoverre deze
opleiding beroepsgericht zijn en alle opleidingen van het hoger beroepsonderwijs in
het volwassenenonderwijs (dit zijn de voormalige opleidingen van het hoger
onderwijs voor sociale promotie).
De zevende jaren BSO worden bekroond met een diploma secundair onderwijs. Ze
behoren dus integraal tot het secundair onderwijs en kunnen bijgevolg niet
opgenomen worden in het hoger beroepsonderwijs ook al leiden ze tot een
kwalificatie van niveau 4. Deze algemene regel betekent niet dat in een opleiding
HBO geen vrijstellingen voorzien kunnen worden op basis van overlappende
competenties.
Hoewel een opleiding van de 4 e graad BSO (Modevorming, Verpleegkunde en
Plastische Kunsten) ook een diploma secundair onderwijs uitreikt, is dit niet de
eindfinaliteit van de opleiding. Daarom zullen deze opleidingen wel opgenomen
worden in het HBO.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
12

Vorig jaar namen 31.876 leerlingen en cursisten deel aan het bestaande aanbod van
beroepsgerichte opleidingen dat zal opgenomen worden in het HBO. Het grootste
deel hiervan, 25. 461, volgde een opleiding van het hoger onderwijs voor sociale
promotie van het volwassenenonderwijs 15 . 4.609 leerlingen volgden een opleiding 4 e
graad BSO (waarvan 4.219 in de 4 e graad Verpleegkunde) en 1806 leerlingen een 7 e
specialisatiejaren TSO. In totaal spreken over een 120-tal bestaande opleidingen die
zullen opgenomen worden in het HBO. 46 van de opleidingen van het bestaande
aanbod zijn zevende specialisatiejaren TSO, 3 opleidingen situeren zich in de 4 e
graad BSO en 63 opleidingen in het HBO van het volwassenenonderwijs. Ongeveer
de helft van de opleidingen wordt slechts door één of twee instellingen ingericht. Alle
bestaande opleidingen zullen, eventueel via een omvormingstraject moeten voldoen
aan de vereisten van een HBO-opleiding (zie verder onder 5. Programmatie en
kwaliteitszorg)
4.2 Een opleiding HBO leidt op tot een beroepsgerichte kwalificatie
Elke opleiding in het HBO leidt op tot minstens één beroepskwalificatie. Een
beroepskwalificatie in de kwalificatiestructuur is een afgerond en erkend geheel van
competenties waarmee mensen de handelingen kunnen stellen die men van hen in
een specifieke beroepscontext verwacht. Een beroepskwalificatie is met andere
woorden een verzameling van competenties die bij een bepaald beroep horen en die
mensen in staat stellen effectieve, kwaliteitsvolle prestaties te leveren gericht op een
beroep of op maatschappelijke rollen die verwant zijn met een beroep (vb.
vrijwilligerswerk). De competenties vervat in de beroepskwalificaties worden bepaald
door de sociale partners. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren onder de vorm van een
beroepscompetentieprofiel. De beroepskwalificatie wordt pas erkend wanneer deze
ook ingeschaald wordt in de Vlaamse kwalificatiestructuur en bekrachtigd wordt door
de Vlaamse Regering. Beroepskwalificaties krijgen een geldigheidsdatum. Hun
levensduur wordt vastgelegd op zes jaar. Na die periode moet nagegaan worden of
de kwalificaties voldoende aansluiten op maatschappelijke en technologische
ontwikkelingen.
Voor elke HBO-opleiding, ook reeds bestaande opleidingen, zal op termijn aangeduid
worden tot welke beroepskwalificatie(s) de opleiding leidt. Elke HBO-opleiding zal
dan minimaal die competenties moeten nastreven die in de beroepskwalificatie
beschreven zijn. De opleiding kan uiteraard nog eigen accenten leggen en kiezen
hoe men deze competenties in leerdoelen en didactiek vorm geeft of de mate waarin
ze naast specifieke beroepscompetenties ook sleutelcompetenties als richtsnoer
voor de opleiding nemen.
Momenteel wordt het decreet over de kwalificatiestructuur, gelijklopend met het
decreet HBO voorbereid. De afstemming van de HBO-opleidingen op de
beroepskwalificaties zal dus een geleidelijk proces zijn, waarbij opleidingen de tijd
zullen krijgen om de opleiding af te stemmen op de beroepskwalificatie. Op het
15 In deze telling werd de specifieke lerarenopleiding meegerekend. Het gaat hier ongeveer over
1/3 de van de cursisten. In het decreet op het volwasseenenonderwijs wordt deze lerarenopleiding
gerekend tot het HBO. Ze volgt echter een geheel eigen regelgeving, die naar aanleiding van het
decreet op het HBO niet gewijzigd zal worden.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
13

studiebewijs dat uitgereikt wordt, zal duidelijk zijn tot welke beroepskwalificatie(s) de
opleiding leidt.
4.3 Een HBO-opleiding leidt op tot minstens één beroepskwalificatie van niveau 4
of niveau 5 in het European Qualification Framework en de Vlaamse
kwalificatiestructuur
4.3.1 Niveau 4 en 5 in de Vlaamse kwalificatiestructuur
Het HBO in Vlaanderen kan niet los gezien worden van internationale
ontwikkelingen, meer bepaald de ontwikkelingen rond de Short Cycle in het kader
van het European Qualification Framework. en de ontwikkelingen naar aanleiding
van de Bolognaverklaring. De Short Cycle opleidingen uit de Europese Hoger
Onderwijsruimte wordt gekoppeld aan niveau 5 van het EQF. Deze opleidingen
zullen in Vlaanderen tot het HBO horen. Echter, indien we enkel opleidingen in het
HBO zouden opnemen die leiden tot kwalificaties van niveau 5, dan zouden nog heel
wat beroepsgerichte opleidingen op postsecundair niveau uit de boot vallen. Het
HBO heeft een ruimere doelstelling voor ogen, namelijk een gemeenschappelijk
kader creëren voor àlle opleidingen die zich na het secundair onderwijs positioneren
maar geen bachelor zijn. De visie op wat nu het HBO genoemd wordt is geïnspireerd
op het model van Further Education in het Verenigd Koninkrijk, waarbij in één
systeem zowel opleidingen op het niveau van secundair onderwijs als bachelors of
onderdelen daarvan worden aangeboden. Vandaar dat ervoor gekozen wordt om
binnen het HBO zowel opleidingen op te nemen die leiden tot kwalificaties van
niveau 4 en van niveau 5. Het HBO zal dus berusten op twee volwaardige pijlers: het
HBO van niveau 4, verankerd in het secundair onderwijs, en het HBO van niveau 5,
dat behoort tot het hoger onderwijs en de Vlaamse invulling van de Short Cycle
wordt. Beide pijlers van het HBO worden evenwaardig uitgebouwd.
De omschrijving van niveau 4 en 5 in het Vlaamse raamwerk komt grotendeels
overeen met die van het EQF. In de discussienota over de Vlaamse
kwalificatiestructuur worden niveau 4 en niveau 5 omschreven als:
“Kwalificaties van niveau 4 omvatten vaardigheden die gericht zijn op het
oordeelkundig oplossen van diverse niet-vertrouwde, maar concrete en
domeinspecifieke problemen en op het efficiënt uitvoeren van taken. Dat gebeurt door
het ontwikkelen van een strategische aanpak op basis van afgewogen en
geïntegreerde informatie. Concrete én abstracte gegevens uit een specifiek domein
worden geïnterpreteerd. De taken zijn divers en hebben betrekking op een
combinatie van wisselende contexten. De vaardigheden zijn van reflectieve
(cognitieve) en van productieve motorische aard. De persoonlijke inbreng is
substantieel, met volledige autonomie en verantwoordelijkheid ten opzichte van het
eigen functioneren en zelfs met enig initiatief. Men evalueert het eigen handelen en
stuurt het bij met het oog op het bereiken van collectieve resultaten.
Een kwalificatie van niveau 5 omvat het vermogen om de informatie uit een specifiek
domein met concrete en abstracte gegevens uit te breiden (extrapolatie) of met
ontbrekende gegevens aan te vullen (interpolatie) en om begrippenkaders te
hanteren. Anderzijds is men zich bewust van de reikwijdte of de beperktheid van de
domeinspecifieke kennis. Geïntegreerde cognitieve en/of motorische vaardigheden
worden toegepast. Theoretische en praktische kennis worden getransfereerd.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
14

Procedures en strategisch denken worden flexibel en inventief ingezet bij de
uitvoering van taken en bij de oplossing van problemen. Verworven kennis en
vaardigheden worden gebruikt in een reeks van nieuwe, complexe contexten. De
autonomie, het initiatief en de verantwoordelijkheid reiken verder dan het eigen werk
en het eigen handelen; ook groepsresultaten worden gestimuleerd.”
De gemeenschappelijkheid van de HBO opleidingen zit vooral in de sterke
arbeidsmarktgerichtheid (i.e. de afstemming op beroepscompetentieprofielen), het
belang van het werkplekleren en de nadruk op samenwerking met de arbeidsmarkt
en andere onderwijs- en opleidingsverstrekkers. Een gemeenschappelijke procedure
voor programmatie en gemeenschappelijke kwaliteitseisen specifiek voor het HBO
zal deze homogeniteit mee moeten vormgeven en bewaken.
Uiteraard behoudt elke pijler binnen het HBO voor een stuk zijn eigenheid. Ze leiden
immers op tot verschillende kwalificatieniveaus. Opleidingen die leiden tot
kwalificaties van niveau 4 en niveau 5 zullen respectievelijk aan specifieke criteria
moeten voldoen eigen aan het kwalificatieniveau en het onderscheid in
kwalificatieniveau binnen het HBO zal zich uiten in een verschillende studieomvang,
onderwijsbevoegdheid en studiebekrachtiging (zie verder).
4.3.2 Overwegingen bij de term ‘hoger beroepsonderwijs’
In de beleidsnota Onderwijs en Vorming ‘Vandaag kampioen in wiskunde, morgen in
gelijke kansen’ van 23 december 2004 werd in eerste instantie de term ‘tertiair
onderwijs’ gehanteerd. Deze term werd in de beleidsbrieven verlaten en vervangen
door de term ‘hoger beroepsonderwijs’ omwille van twee redenen: ten eerste legde
deze term te weinig nadruk op het beroepsgerichte aspect van deze opleidingen. Ten
tweede zorgde deze term internationaal voor verwarring. In de OESO hanteert men
tertiair onderwijs immers om het gehele postsecundaire onderwijs te benoemen,
inclusief het hoger onderwijs. Het ‘hoger beroepsonderwijs’ werd als begrip decretaal
verankerd in het decreet op het volwassenenonderwijs.
Op de term ‘hoger beroepsonderwijs’ zijn echter nog twee opmerkingen te maken.
Het eerste en belangrijkste probleem is de mogelijke verwarring met Nederland. In
Nederland is het hoger beroepsonderwijs (HBO) immers het professioneel gerichte
onderwijs in de hogescholen (cf. HBO-bachelors, HBO-masters en associate
degrees). Het tweede probleem is dat het moeilijk is een duidelijk antwoord te geven
op de vraag ‘Is hoger beroepsonderwijs hoger onderwijs’ Het antwoord is: ‘voor een
deel’. Enkel het HBO van niveau 5, de short cycle, behoort immers tot de Europese
Hoger Onderwijsruimte. Voor HBO van niveau 4 is dat niet het geval (voor een
bespreking van de niveaus zie verder onder 4.4). De vlag dekt dus in dit opzicht de
lading niet. Anderzijds is heel het HBO postsecundair, en in die zin uiteraard wel
‘hoger onderwijs’.
Om na te gaan of er een beter alternatief voor ‘hoger beroepsonderwijs’ mogelijk is,
werden enkele denkoefeningen gedaan. Eerst werd een inventaris gemaakt van de
bestaande internationale terminologie voor het veld van vergelijkbare opleidingen.
Vervolgens werden de voor- en nadelen van alle mogelijke alternatieven voor ‘hoger
beroepsonderwijs – HBO’ opgesomd. Daaruit bleek dat het moeilijk is een
aanvaardbare term te vinden die echt beter is. Tot slot werd onderzocht welke
namen er in de buurlanden circuleren voor opleidingen en diploma’s die als analoog
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
15

aan het HBO kunnen worden beschouwd, in de hoop daar enige samenhang in te
kunnen vinden. Hieruit blijkt echter dat de verschillende nationale systemen
verschillende tradities hebben in het benoemen van opleidingen en diploma’s.
De denkoefening geeft aan dat onderwijsterminologie in eerste instantie binnen de
eigen nationale context en rekening houdend met lokale tradities, duidelijk moet
aangeven waarover het gaat. De term ‘hoger beroepsonderwijs’ blijkt voor
Vlaanderen de best mogelijke benaming te zijn voor het veld van opleidingen die
bovenstaande basiskenmerken gemeenschappelijk hebben. De term zegt immers
duidelijk waarover het gaat: onderwijs dat volgt op het secundair onderwijs, en dat
beroepsgericht is. De vertaling voor internationaal gebruik luidt ‘higher vocational
education’.
Om verwarring met Nederland te vermijden, zullen we in onze benaming van HBO
echter steeds verwijzen naar het niveau van de kwalificatiestructuur waarnaar de
opleidingen leiden. Zo zullen we spreken van HBO 4 en HBO 5 , verwijzend naar de
twee treden die we in het HBO in Vlaanderen zullen onderscheiden. Deze benaming
zal gebruikt worden in alle officiële documenten (zoals vb. de studiebewijzen). De
mogelijke verwarring met Nederland blijft dus nog wel een aandachtspunt, maar op
deze manier menen we de verwarring met het HBO in Nederland te beperken.
Daarnaast zal er extra aandacht worden besteed aan een doorgedreven en heldere
communicatie naar de Nederlandse overheid en hogescholen, met bijzondere
aandacht voor het grensgebied. De eerste contacten daarvoor werden reeds gelegd.
4.4 HBO 4 en HBO 5 zijn toegankelijk voor verschillende doelgroepen
In functie van levenslang leren moeten HBO 4 –en HBO 5 – opleidingen toegankelijk
zijn voor verschillende doelgroepen. We denken hierbij aan leerlingen die hun
studies willen verder zetten in een postsecundaire beroepsopleiding, werkenden die
zich willen herscholen of een hogere kwalificatie willen bereiken, werkzoekenden die
hun kansen op de arbeidsmarkt via een opleiding willen versterken en diegenen die
in het hoger onderwijs niet slagen en toch voortgezette studies willen aanvangen om
eventueel later opnieuw de stap naar een bacheloropleiding te kunnen zetten.
Daarom moeten HBO 4 en HBO 5 korte opleidingen aanbieden, die voldoen aan een
aantal minimale voorwaarden qua flexibiliteit van het aanbod en is het van belang dat
in alle instellingen die HBO inrichten een EVC-beleid wordt uitgebouwd. Hierin
moeten ook afspraken worden gemaakt omtrent de erkenning van kwalificaties die
werkzoekenden en (kandidaat-)ondernemers verworven hebben via de VDAB en de
Syntra. En ook in- en non-formeel leren moet maximaal gevaloriseerd worden via de
uitwerking van een begeleidingsaanbod en laagdrempelige assessmentprocedures.
4.4.1 Korte beroepsopleidingen
We stellen voor opleidingen in het HBO een bepaalde studieomvang voorop. Hoewel
HBO-opleidingen in de eerste plaats gedefinieerd worden door het niveau en de
inhoud van de kwalificatie waartoe ze leiden, vinden we het ook belangrijk dat het
korte opleidingen zijn. Dit betekent dat de globale studielast haalbaar moet zijn voor
het doelpubliek en dat de opleiding hen binnen een redelijke termijn moet
voorbereiden op het uitoefenen van een beroep.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
16

We kiezen ervoor om de studieomvang van het HBO te beschrijven in studiepunten.
In het hoger onderwijs is men hier al geruime tijd mee vertrouwd. Studiepunten in het
hoger onderwijs zijn gebaseerd op het European Credit Transfer System (ECTS).
Eén studiepunt betekent voor de gemiddelde student 25 à 30 uren effectieve
studietijd (hierin worden zowel contactonderwijs als verwerkingstijd verrekend). De
opleidingen van de Short Cycle binnen het Bolognaproces worden gelijkgesteld met
een studieomvang van 120 ECTS.
In Vlaanderen stellen we voor de HBO 4 - opleidingen een studieomvang van minimum
60 en maximum 90 ECTS-studiepunten voorop. Hiervoor zijn verschillende redenen:
ten eerste moet de opleiding minimaal alle competenties bevatten die in de
beroepskwalificatie worden opgenomen. Daarnaast moet er voldoende aandacht zijn
voor generieke competenties zodat een afgestudeerde van het HBO 4 flexibel
inzetbaar blijft op de arbeidsmarkt en desgewenst ook vlot kan doorstromen naar het
hoger onderwijs. Het is immers de bedoeling dat opleidingen HBO zich niet beperken
tot het bijbrengen van specifieke beroepscompetenties . Hier zullen opleidingen
HBO 4 zich onderscheiden van en complementair zijn aan bijvoorbeeld sectorale
opleidingen of opleidingen van de VDAB waar men in een beperkte tijd kan
bijgeschoold worden om een specifieke functie in een bedrijf op te nemen.
Bovendien zal elke opleiding een component van werkplekleren moeten omvatten.
HBO 5 -opleidingen zullen een minimum van 90 en een maximum van 120
studiepunten hebben, zodat ze beantwoorden aan de definitie van de Short Cycle
binnen de Europese Hoger Onderwijsruimte.
Bij de aanvraag tot programmatie van een HBO 4 - of een HBO 5 -opleiding zullen de
onderwijsverstrekkers aantonen dat de studieomvang van de opleiding zich binnen
de vooropgestelde grenzen bevindt (zie verder 4.2. Programmatie). Bestaande
opleidingen kunnen een motivering indienen voor het overschrijden van de
vastgelegde minimum- of maximumomvang. Nieuwe opleidingen zullen zich moeten
houden aan de voor HBO 4 - of HBO 5 bepaalde studieomvang. Daarvan afwijken zal
enkel mogelijk zijn indien bijvoorbeeld de reglementering van het beroep dit vereist.
Een controle op de studieomvang wordt opgenomen in het systeem van
kwaliteitszorg voor het HBO (zie 5.2).
Op Europees niveau wordt momenteel gewerkt aan het Europees creditsysteem voor
beroepsonderwijs en -opleidingen (ECVET). Dit ECVET systeem moet nog verder
uitgewerkt worden. Een werkgroep heeft in 2007 het eerste voorstel over ECVET, dat
voorwerp was van een consultatieronde in alle lidstaten, herwerkt op basis van de
resultaten van de consultatieronde. De Europese Commissie zal dit herwerkte
ECVET-voorstel vrijgeven in de loop van maart 2008. Voor het HBO zullen de
evoluties rond dit systeem uiteraard nauw opgevolgd worden. Het is momenteel
echter nog onvoldoende duidelijk op welke manier ECVET in het HBO zal gebruikt
kunnen worden.
4.4.2 Een flexibel aanbod
In zowel HBO 4 als HBO 5 zullen lerenden, werkenden en werkzoekenden op korte tijd
een beroepsgerichte kwalificatie kunnen verwerven. Een flexibel aanbod is dan ook
een vereiste om aan de noden en behoeften van deze diverse doelgroep tegemoet te
kunnen komen.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
17

Flexibiliteit kan op verschillende manieren in HBO worden ingebouwd:
• in de structuur van het aanbod, waarbij cursisten op verschillende momenten
kunnen instappen en eventueel ook tijdelijk de opleiding kunnen onderbreken.
• als mogelijkheid om een traject sneller te doorlopen indien bepaalde
competenties reeds verworven zijn.
• in het tijdstip waarop men een opleiding kan volgen. Zoals bijvoorbeeld avondof
dagonderwijs.
• in de wijze waarop men (delen van) de opleiding kan volgen, via bijvoorbeeld
contactonderwijs, afstandsonderwijs of werkplekleren.
• in de wijze waarop men bij verschillende onderwijs- en opleidingsverstrekkers
onderdelen van de opleiding kan volgen
In het nieuwe decreet op het volwassenenonderwijs wordt resoluut voor
modularisering gekozen. Bovendien worden de meeste opleidingen in
avondonderwijs aangeboden. In de 4 e graad BSO verpleegkunde loopt een
experiment rond modularisering. Men kan de opleiding op verschillende momenten
aanvangen. Modules worden bekroond met een deelcertificaat. Het hoger onderwijs
is volledig geflexibiliseerd. Men kan naast een diplomacontract ook een contract
sluiten voor het behalen van afzonderlijke credits of er zelfs voor kiezen om enkel
examens af te leggen met een examencontract. In het hoger onderwijs worden
credits verleend per opleidingsonderdeel dat met succes werd afgelegd. In elk van
de onderwijsniveaus zijn dus meerdere vormen van flexibiliteit terug te vinden, die
ook zullen bestaan voor opleidingen in HBO die op een bepaald onderwijsniveau
ingericht worden.
In de 7 e jaren TSO en de 7 e jaren KSO die opgenomen zullen worden in het HBO zijn
geen van bovenstaande elementen van flexibiliteit terug te vinden. De opleidingen
worden momenteel in dagonderwijs aangeboden en hebben een lineaire structuur
volgens een jaarsysteem. Er bestaat geen soepel systeem van vrijstellingen dat het
leertraject kan verkorten. Door het jaarsysteem en de daaraan verbonden
personeelsreglementering is flexibiliteit niet evident.
Voor de opleidingen ingericht door instellingen secundair onderwijs zoeken we naar
haalbare vormen van flexibiliteit:
- De instellingen van het secundair onderwijs kunnen gebruik maken van de
regelingen rond BPT 16 -uren zoals die momenteel in de 4 e graad verpleegkunde
gehanteerd worden of ‘HBO-uren’, die we willen invoeren analoog aan de
seminarie-uren die momenteel in het ASO gehanteerd worden. In beide
systemen wordt gewerkt met gelijkstellingen van vakken en wordt zo de link naar
de bekwaamheidsbewijzen en salarisschalen gelegd.
- Ook is het nu al mogelijk om binnen het huidige systeem af te stappen van de
strikte opdeling in vakken en een meer competentiegerichte benadering te
16 Bijzondere pedagogische taken
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
18

hanteren. Dat kan door in het beroepsgerichte deel van de opleiding bijvoorbeeld
de leerdoelen uit verschillende praktische en technische vakken inhoudelijk te
integreren tot één groot “vak” en vervolgens hierin betekenisvolle eenheden te
onderscheiden. Bij het clusteren in betekenisvolle eenheden, wordt het accent
gelegd op het verwerven van competenties nodig om bepaalde beroepstaken
naar behoren uit te oefenen. De eenheden kunnen gekoppeld worden aan wat
binnen het systeem van bekwaamheidsbewijzen als een erkend vak wordt
beschouwd. Een belangrijk voordeel van het werken met eenheden is de
mogelijkheid om voor studenten een extra instapmoment te voorzien in de loop
van een schooljaar. Een dergelijke herschikking van doelen en inhouden is al
zichtbaar in verschillende leerplannen. Als leerplannen grotere clusters van
vakken onderscheiden, worden mogelijkheden gecreëerd om afgeronde gehelen
van verworven competenties te certificeren, de blokken consecutief aan te
bieden en indien de inhoud dit toelaat, verschillende instapmomenten te voorzien
voor cursisten. De mogelijkheid om twee instapmomenten te hebben, zal
decretaal voorzien worden, waarbij een cursist dan enkel meetelt voor het deel
van de opleiding die hij/zij feitelijk volgt.
- Instellingen secundair onderwijs zullen in hun opleidingen HBO vrijstellingen
kunnen verlenen op basis van competenties die reeds verworven zijn (zie verder
5.4.3.). De regelgeving hierrond die reeds in het secundair onderwijs bestaat zal
voor HBO opleidingen versoepeld worden.
- In principe kunnen HBO-opleidingen ook via avondonderwijs aangeboden
worden. Een instelling moet hier zelf kiezen of het opportuun is dat te doen. Dit
zal sterk afhangen van de doelgroep die men in de opleiding beoogt. In het
volwassenenonderwijs en het hoger onderwijs kunnen instellingen vrij de keuze
maken. In het secundair onderwijs is er de regel op de lesspreiding die bepaalt
dat het onderwijs tijdens de dag moet plaatsvinden. Men kan in uitzonderlijke
gevallen hiervan afwijken, mits verantwoording bij de inspectie. Voor het HBO dat
zich op +18 jarigen richt zal deze regelgeving ook versoepeld worden.
Uiteraard moet het lokaal comité onderhandelen over de aangelegenheden die
repercussies kunnen hebben op de arbeidsomstandigheden en de
arbeidsvoorwaarden van het personeel.
Een belangrijke voorwaarde voor elke vorm van flexibiliteit is voldoende helderheid.
Een opleiding moet heldere leerwegen omvatten en voor elke opleiding moet
duidelijk zijn tot welke beroepskwalificatie(s) die leidt en dus welke competenties
verworven worden in de opleiding. Om deze transparantie te verhogen zal bij elk
studiebewijs op het einde van een opleiding een certificaatsupplement uitgereikt
worden waarin de competenties worden vermeld die in de opleiding verworven
werden. Dit certificaatsupplement wordt in het kader van Europass aanbevolen om
de mobiliteit tussen landen te stimuleren. Ook binnen opleidingen in Vlaanderen kan
dit een middel zijn om meer helderheid te creëren en zo EVC-regelingen in het kader
van de beoogde flexibiliteit eenduidiger te maken (zie 6.4. Studiebekrachtiging).
Een flexibel onderwijsaanbod vereist een goede trajectbegeleiding van cursisten.
Leertrajectbegeleiding start met de begeleiding van het studiekeuzeproces. Maar ook
tijdens de opleiding is leertrajectbegeleiding belangrijk om de vorderingen van de
cursist permanent te evalueren en het leertraject eventueel bij te sturen. Een
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
19

(elektronisch) portfolio kan hiervoor een hulpmiddel zijn. Ook hier is het in eerste
plaats de onderwijsinstelling zelf die instaat voor de trajectbegeleiding. Centra voor
leerlingenbegeleiding in het secundair onderwijs en het volwassenenonderwijs of
diensten voor studentenvoorzieningen in hogescholen kunnen de nodige
ondersteuning bieden. 17
4.4.3 De erkenning van verworven competenties (EVC) in HBO
Een EVC-beleid in het HBO zal zich richten op het bekomen van vrijstellingen in
HBO-opleidingen nadat werd bewezen welke competenties al zijn verworven.
Uiteindelijk moet dit zich vertalen in verkorte leertrajecten op maat. Een EVC-beleid
is er dus op gericht wat mensen reeds verworven hebben te valoriseren en de
leertrajecten zo kort mogelijk te houden.
Ongeacht de instelling waar de HBO –opleiding wordt aangeboden is het van belang
om een kwaliteitsvol EVC - systeem uit te werken. In het hoger onderwijs is hier met
de invoering van het flexibiliseringsdecreet reeds een EVC- praktijk tot stand
gebracht. Ook het volwassenenonderwijs heeft een start genomen met het creëren
van een systeem van erkenning van verworven competenties. Binnen instellingen
voor secundair onderwijs heeft men vooral ervaring met zij-instromers in de 4 e graad
verpleegkunde. Er zijn dus al verschillende systemen in gebruik. Alleen voor de
zevende jaren TSO en KSO is er nog geen systeem voorhanden. Ook hier moet
minimaal een vrijstellingenbeleid mogelijk worden. Belangrijk is echter dat op termijn
een Vlaanderen-breed EVC-beleid wordt uitgewerkt dat niet enkel betrekking heeft
op HBO, maar ook op het hoger onderwijs. We willen op termijn dus een
overkoepelend EVC beleid uitwerken. Het EVC-beleid zal in afzonderlijke teksten
verder vorm krijgen.
4.5 HBO 4 - en HBO 5 -opleidingen komen tot stand door een doorgedreven
samenwerking met de bedrijfswereld, tussen verschillende onderwijsniveaus
en met de publieke opleidingsverstrekkers Syntra en VDAB
4.5.1 Samenwerking met het bedrijfsleven
Zowel bij de Foundation Degrees in Engeland als de Associate Degrees in
Nederland is een doorgedreven samenwerking met beroepssectoren een
kernelement en grote troef van deze opleidingen. 18 Een nauwe samenwerking met
de beroepswereld zal voor nieuwe HBO-opleidingen een belangrijke voorwaarde zijn
voor het toekennen van een opleiding aan een of meerdere onderwijsverstrekkers.
Die samenwerking moet er voor zorgen dat de opleiding maximaal is afgestemd op
de nood van de arbeidsmarkt en dat werkplekleren kwaliteitsvol aangeboden kan
worden. Niet enkel zal de beroepswereld via de SERV instaan voor het uittekenen
van de beroepscompetentieprofielen die de basis vormen voor de kwalificatie en de
opleiding. Ook bij de uittekening van het curriculum en meer in het bijzonder bij de
17 In de VLOR zal in het voorjaar van 2008 een project opstarten over de verschillende aspecten van
samenwerking tussen onderwijsinstellingen in het kader van HBO. Het aspect van trajectbegeleiding
is een van de thema’s waarrond een samenwerking uitgediept kan worden.
18 http://www.foundationdegree.org.uk/uploads/documents/dfes_task_force_report.pdf en www.leido.nl
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
20

vormgeving van werkplekleren, zullen de onderwijsverstrekkers de beroepswereld
nauw moeten betrekken. Bij een aanvraag voor programmatie zullen ze deze
samenwerking moeten aantonen.
4.5.2 Samenwerking tussen verschillende onderwijsniveaus
Om een transparant aanbod te verzekeren zal het noodzakelijk zijn dat verschillende
onderwijsniveaus nauw samenwerken. Samenwerking tussen onderwijsinstellingen
wordt gezien als een continuüm.
De samenwerking zal minimaal een inhoudelijke samenwerking zijn. De omliggende
onderwijsniveaus worden dan betrokken bij de vormgeving van het curriculum en
uittekening van voor- en natrajecten. Daarbij wordt bepaald welke opleidingen uit het
secundair onderwijs of het volwassenenonderwijs voorbereiden op de HBO-opleiding
en welke EVC en EVK regelingen gelden. Wanneer een opleiding inhoudelijk aansluit
bij een opleiding van een hoger niveau moet nagekeken worden of een verkort traject
uitgetekend kan worden. Inhoudelijke samenwerking tussen onderwijsniveaus moet
ervoor zorgen dat het gehele traject voor een kandidaat cursist helder is.
Samenwerking tussen onderwijsniveaus kan verder gaan dan een inhoudelijke
samenwerking. De samenwerking kan ook organisatorisch zijn waarbij men
bijvoorbeeld leerkrachten of docenten uitwisselt, elkaar logistieke ondersteuning
biedt en/of zelfs aan gezamenlijke diplomering doen. Deze organisatorische vorm
van samenwerking is niet verplicht, al kan hier een grote meerwaarde van HBO
zitten, zeker in opleidingen die zich bevinden in eenzelfde studiegebied. In
uitzonderlijke gevallen zullen aanvragers van dezelfde opleidingen in een regio
verplicht worden tot een samenwerking 19 . Deze laatste vorm van samenwerking
ontstaat echter best organisch vanuit het veld eerder dan door dit op te leggen.
Indien een samenwerkingsverband tussen instellingen wordt aangegaan met
betrekking tot de organisatie van de opleiding, dient steeds een
samenwerkingsovereenkomst tussen de participerende instellingen opgesteld
worden. Hierin worden bijvoorbeeld afspraken omtrent het gezamenlijk bewaken van
de interne kwaliteitszorg van de opleiding, het uitreken van studiebewijzen, het
uitlenen van personeel en infrastructuur.
4.5.3 Samenwerking met de publieke opleidingsverstrekkers Syntra en VDAB
De samenwerking blijft niet beperkt tot onderwijsverstrekkers. Het zal eveneens
mogelijk zijn om een verregaande samenwerking aan te gaan met de publieke
opleidingsverstrekkers Syntra en VDAB, waarbij Syntra en VDAB de mogelijkheid
krijgen om onderdelen van zowel een HBO 4 - als HBO 5 -opleiding te verzorgen en
hiervoor eventueel competentiebewijzen uit te reiken 20 .
Ook in dit geval dient een samenwerkingsovereenkomst opgesteld te worden.
Minimaal dienen afspraken te worden gemaakt over de equivalentie van deze
19 Deze samenwerking kan ook netoverschrijdend verplicht worden.
20 Het uitreiken van deelcertificaten kan enkel in een samenwerking het een CVO of een 4 e graad
verpleegkunde omdat enkel hier modulair onderwijs georganiseerd wordt.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
21

competentiebewijzen met de studiebewijzen uit onderwijs en over het gezamenlijk
bewaken van de kwaliteitszorg.
4.5.4 Proefprojecten waarin samenwerking centraal staat
PROEFPROJECTEN ROND NIEUWE OPLEIDINGEN HBO
Momenteel wordt in het kader van een proefproject voor nieuwe opleidingen in het
HBO in een eerste fase nauw samengewerkt met de SERV. De SERV werd bereid
gevonden om drie beroepscompetentieprofielen te leveren waarvoor nog geen
opleiding in het onderwijs bestaat en waarvan sectoren menen dat er een nood is
aan een opleiding. De SERV heeft reeds de beroepscompetentieprofielen van
dispatcher (internationale handel), ploegbaas schilder en decoratie en fitness
begeleider geleverd. Einde juli zal de SERV nog twee bijkomende
beroepscompetentieprofielen leveren, nl. operationeel manager distributiesector
(winkelmanager)en polyvalent medewerker grafimedia.
In een tweede stap van het proefproject zullen sectorale vertegenwoordigers
aangeduid door de SERV, opleidingsverstrekkers en inschalingsexperts de
beroepscompetentieprofielen inschalen in niveau 4 of 5 van de Vlaamse
kwalficatiestructuur.
In een derde stap zal de ontwikkeling van nieuwe HBO-opleidingen die naar deze
beroepscompetentieprofielen leiden, gestimuleerd worden. Daartoe zullen er in 2008
via een gerichte oproep per beroepscompetentieprofiel enkele
samenwerkingsverbanden van instellingen worden geselecteerd die een beperkte
financiële ondersteuning ontvangen om hun aanvraagdossier voor een nieuwe
opleiding voor te bereiden. Deze oproep wordt via de koepels van de inrichtende
machten aan de secundaire scholen gericht, via de stuurgroep aan de centra voor
volwassenenonderwijs, en rechtstreeks aan de hogescholen.
Bij de ontwikkeling van deze opleidingen wordt opgevolgd hoe de samenwerking
zowel tussen onderwijsverstrekkers onderling als met de beroepswereld concreet
vorm krijgt.
PROEFPROJECT ROND SAMENWERKING IN BESTAANDE HBO-OPLEIDINGEN
Een ander proefproject rond samenwerking tussen onderwijsverstrekkers in het
kader van HBO krijgt momenteel vorm in de VLOR. In een vervolg op het EVK-HOSP
project waarin een nauwe samenwerking tot stand werd gebracht tussen centra voor
volwassenenonderwijs en hogescholen in het kader van het uittekenen van verkorte
trajecten, zal men in dit project bekijken welke mogelijke vormen en modaliteiten van
samenwerking in het kader van opleidingen HBO mogelijk zijn. Naast centra voor
volwassenenonderwijs en hogescholen zullen in dit project ook instellingen voor
secundair onderwijs betrokken worden alsook de SYNTRA en VDAB. Het project
heeft tot doel generieke conclusies te trekken over samenwerking in het HBO.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
22

4.6 Werkplekleren is ingebed in alle HBO 4 - en HBO 5 -opleidingen
Momenteel worden zowel in de literatuur als in de praktijk allerhande termen
gehanteerd om de methodiek van leren en werken te benoemen. Onstenk omschrijft
leren op de werkplek als “het verwerven van een arbeids- en beroepsgericht
handelingsrepertoire (competenties) waarbij de problemen uit de arbeidspraktijk het
leerobject vormen en de arbeidssituatie de leeromgeving is”. 21 Werkplekleren is dus
enerzijds een methodiek waarbij leren en vaardigheden op de werkvloer worden
toegepast. Anderzijds doet de werkplek zelf dienst als leeromgeving.
Werkplekleren kent vele vormen. In zijn meest zuivere vorm is werkplekleren op
ervaring gebaseerd leren in een arbeidssituatie. Daarbinnen zijn er twee leerwegen
mogelijk: een leerweg waarbij competenties uit de opleiding worden toegepast en
verder geëxploreerd binnen de realiteit van de arbeidssituatie enerzijds (vb. stages,
leerwerktrajecten,…), en een leerweg waarbij competenties verworven in een reële
arbeidssituatie verder worden geëxploreerd en verwerkt in de opleiding anderzijds
(vb. alternerend leren en werken). 22
In het HBO - met een missie, doelgroep en aanbod gericht op een
arbeidsmarktgerichte kwalificaties - zal een intensieve samenwerking met de
arbeidsmarkt één van de kernelementen zijn. Het HBO leent zich dus uitstekend om
werken en leren geïntegreerd aan te bieden. Werkplekleren zal dan ook in alle HBOopleidingen
vorm dienen te krijgen. Niet alles van wat men in een opleiding aanbiedt,
leent zich echter voor werkplekleren. En ook de arbeidsmarkt kan niet altijd op maat
de nodige praktijkervaringen bieden. Over de meest geschikte en ook haalbare
formules van werkplekleren (korte stage in bedrijf, praktijkoefening, simulaties,
langdurig leerwerktraject, duaal traject) binnen het HBO kan maar beslist worden
tegen de achtergrond van de eigenheid en doelstellingen van de specifieke opleiding
en de mogelijkheden van de participerende sector en bedrijven en organisaties.
4.6.1 Kenmerken/principes
Gezien de sterke affiniteit met beroepsgerichte kwalificaties, is werkplekleren een
minimumvoorwaarde in HBO-opleidingen. Het uitdenken en vormgeven van
werkplekleren binnen HBO-opleidingen kan gebeuren aan de hand van een
samenwerkingsverband (cfr. pedagogisch partnerschap) tussen de lerenden en de
publieke opleidingsverstrekkers, in nauw overleg met de betrokken beroepensector.
Voor bestaande en voor nieuwe opleidingen binnen HBO kan dit gegarandeerd
worden in de vorm van een samenwerkingsprotocol op hoger niveau tussen de
betrokken instellingen en sectoren, rekening houdend met de eigenheid van de
betrokken actoren. Het samenwerkingsprotocol is een kader waarin generieke
afspraken omtrent minimumvereisten voor kwaliteitszorg opgenomen worden
(waaronder infrastructuur, begeleiding en evaluatie), conform het ruimere
kwaliteitskader van werkplekleren. Deze afspraken worden verder geconcretiseerd in
leerprogramma’s binnen de instellingen en contracten met de lerenden.
21 Onstenk, J. (1999). Het duale leertraject als krachtige leeromgeving. In: K. Schlusmans, R. Slotman,
C. Nagtegaal & G. Kinkhorst eds., Competentiegerichte leeromgevingen. (Utrecht: Lemma).
22 VLOR – Algemene Raad, Advies over werkplekleren in onderwijs en vorming, 22 maart 2007.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
23

Binnen HBO hebben we te maken met verschillende doelgroepen. Dit heeft
gevolgen voor de inrichting van werkplekleren.We onderscheiden twee grote
doelgroepen: de niet-werkende en werkende lerenden De eerste doelgroep zijn de
klassieke stagiairs en volgen hun stage dan ook onbezoldigd. Voor de werkende
lerenden moet een onderscheid gemaakt worden tussen diegenen die al dan niet
hun stage op het eigen werk kunnen inrichten. Diegenen die dit wel
kunnen, ondertekenen voor dat deel een stageovereenkomst en ontvangen geen
extra vergoeding voor de tijd die ze aan werkplekleren besteden. Anderzijds zijn er
werknemers die hun stage niet op de eigen werkplek kunnen doen of waarvan de
werkplek inhoudelijk niet overeenstemt met de opleiding. Deze cursisten moeten
loopbaanonderbreking kunnen nemen of educatief verlof.
De VLOR werkt momenteel aan een advies over het werkplekleren in het
volwassenenonderwijs. De aanbevelingen die hieruit voortvloeien zullen
meegenomen worden in de verdere uitwerking van het werkplekleren in het
volwassenenonderwijs
Het vinden van een optimale match tussen de competenties die de cursist moet
verwerven en de werkplek en het creëren van een persoonlijk ontwikkelingstraject op
basis van de verdere competentieontwikkeling is hierdoor van wezenlijk belang. Een
eerste stap om dit te bekomen is een screening van de lerende om na te gaan welke
competenties die beheerst en in welke mate. Dit kan op basis van een portfolio en
een gesprek..
Werkplekleren in HBO zal voornamelijk in de vorm van stages worden
geconcretiseerd. Bedrijven of organisaties hebben dan ook een zeer grote inbreng.
Deze begint al met het garanderen van een aanbod van stageplaatsen en het ter
beschikking stellen van infrastructuur. De onderwijsinstellingen blijven evenwel een
actieve betrokkenheid bij de praktijkcomponent behouden, zelfs indien die integraal
plaatsvindt binnen een bedrijf of organisatie.
Door het aangaan van samenwerkingsverbanden voor HBO-opleidingen tussen
verschillende onderwijsinstellingen en met het beroepenveld, kunnen materiële en
structurele middelen gedeeld worden en kan eveneens geput worden uit een grotere
pool van kwaliteitsvolle werkplekplaatsen. Regionale Technologische Centra hebben
hier een belangrijke ondersteunende functie te vervullen. Stageplaatsen voor
lerenden in HBO-opleidingen kunnen in het regionaal aanbod mee opgenomen
worden, en RTC-bruggenbouwers brengen scholen en bedrijven dichter bij elkaar. Zij
kunnen tevens het belang van kwaliteitsvoorwaarden in Vlaanderen verder
verspreiden zoals de noodzaak van mentorenopleidingen.
Alle samenwerkingsmodaliteiten, ook met sectoren en opleidingsverstrekkers buiten
onderwijs, vallen onder het kwaliteitszorgsysteem van het HBO. Het opzetten van
een degelijk intern kwaliteitszorgsysteem is met andere woorden een essentieel
criterium voor programmatie. Een samenwerkingsprotocol en concrete
overeenkomsten zijn de voorwaarden om dit te bekomen. Dit neemt niet weg dat
gedurende de opleidingen aanpassingen aan deze afspraken dienen te gebeuren.
Hiervoor moet tijd en ruimte voorzien worden, door alle partners. Het regelmatig
aftoetsen met de verschillende betrokkenen kan hieraan tegemoet komen.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
24

Een goed zicht op de competenties van de cursist en de vergelijking met de te
verwerven competenties maakt het ook makkelijker om een flexibel aanbod in te
richten, ook voor werkplekleren. Zo is het mogelijk om voor lerenden, die reeds heel
wat competenties bezitten, werkplekleren tot een minimum te herleiden, wat kan
leiden tot verkorte trajecten. Flexibiliteit voor werkplekleren impliceert eveneens de
mogelijkheid om in dag- of avondonderwijs of gedurende vakantieregelingen een
stage of ander vorm van werkplekleren te volgen.
4.6.2 Begeleiding
Begeleiding aan de hand van twee peilers, de begeleider van de onderwijsinstelling
en de mentor vanuit het bedrijf impliceert een opvolging vanaf de eerste dag, de
intake. De lerende ontdekt, in interactie met de verantwoordelijken, maar ook met
collega-werknemers hoe men de eigen competenties verdiept en verbreedt. Een
continue actualisering van deze competenties gedurende het leertraject en de
onderliggende opdrachten terzake, dient gepromoot te worden. Hierbij moet er
aandacht zijn voor een goede opbouw. In een competentiegerichte aanpak in het
onderwijs past immers een toenemende zelfsturing. In het begin van de opleiding zal
werkplekleren gepaard gaan met beperkte, goed afgelijnde opdrachten en een
strakke begeleiding. Naargelang de opleiding vordert kunnen meer
ongestructureerde opdrachten gegeven worden waarin het realiteitsgehalte van de
werkplek steeds groter wordt met een soepelere begeleiding. Cursisten leren
geleidelijk mee functioneren in een bedrijf. Afhankelijk van doelgroep en leertraject
moet het mogelijk zijn het lesgedeelte in een vorm van afstandsleren met het
werkgedeelte te combineren.
Gezien de eindverantwoordelijkheid van de praktijkcomponent bij de
onderwijsinstelling ligt, dient de begeleider optimaal toegankelijk te zijn voor de
lerende. Dit impliceert aanwezigheid gedurende de les- en de werkcomponent, ook
wanneer deze in vakantie- of verlofperiodes plaatsvindt. Deze aanwezigheid kan
bijkomend ook op een virtuele manier gebeuren, bijvoorbeeld aan de hand van een
digitaal cursistenvolgsysteem, waar veel centra voor volwassenenonderwijs nu reeds
over beschikken.
4.6.3 Evaluatie
Alle betrokkenen bij het traject van werkplekleren, zowel de onderwijsinstellingen als
het bedrijf als de begeleiding als de lerende zelf, hebben een rol te vervullen bij de
evaluatie van werkplekleren. Dit wordt in de eerste plaats vastgelegd door middel
van het afsprakenkader waar de taken in functie van de aan te leren competenties
verduidelijkt worden, het regelmatig case-overleg met de betrokkenen en de bijdrage
in de schriftelijke en/of digitale opvolging van het leertraject. Net zoals bij de
begeleiding, blijft de eindverantwoordelijkheid voor de evaluatie bij de
onderwijsinstelling.
4.6.4 Opvolging en monitoring van gegevens
Werkplekleren binnen HBO heeft een duidelijke arbeidsfinaliteit. Afhankelijk van de
specificiteit van de lerende, diens traject en de eigenlijke opleiding, kan de vorm van
werkplekleren hieraan tegemoet komen. Om de kansen op aansluiting te bevorderen,
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
25

dient te allen tijde, dus niet enkel bij de inrichting maar ook gedurende het proces,
rekening gehouden worden met de competenties die ofwel in het hoger onderwijs
ofwel in de bedrijven beoogd worden.
De praktijkproeven of andere evaluaties voortvloeiende uit werkplekleren, zijn
belangrijk in die zin dat ze leiden tot specifieke competenties. Het succesvol
beëindigen van werkplekleren is met andere woorden een cruciale factor voor het
verwerven van een kwalificatie en moet als dusdanig opgenomen worden.
Werkplekleren opvolgen, gebeurt nu slechts ten dele. Enkel de registratie van stages
in de zevende jaren wordt aan de hand van de stagedatabank opgevangen. Dit
instrument dient voor alle cursisten HBO gebruikt te worden. Als werkplekleren
binnen HBO als minimumvoorwaarde wordt omschreven, dan moet bewezen worden
dat de lerende dit ook effectief opneemt. Uiteraard is dit een kwantiteitsbehoefte. De
kwaliteitsbehoefte is dan weer minder in absolute cijfers te vatten.
5 Programmatie en kwaliteitszorg van HBO-opleidingen
De programmatie en kwaliteitszorg van een opleiding hangen nauw met elkaar
samen. Wanneer men op een systematische manier wil werken aan de kwaliteit van
het onderwijs, zal er steeds gewerkt worden met criteria om na te gaan op welke
vlakken de gewenste kwaliteit al dan niet bereikt wordt. De criteria gehanteerd bij het
kwaliteitszorgsysteem en de programmatie moeten nauw op elkaar afgestemd zijn.
De programmatieprocedure gaat immers het proces van kwaliteitszorg vooraf. De
instanties die belast zullen zijn in HBO met programmatie en kwaliteitszorg zullen de
opdracht krijgen de procedures en criteria tot in detail verder uit te werken. In wat
volgt, worden de belangrijkste aspecten van programmatie en kwaliteitszorg.
5.1 Programmatie
5.1.1 Commissie HBO
OPDRACHT VAN DE COMMISSIE
Een Commissie HBO zal belast worden met de procedure voor programmatie van
een opleiding. Bij programmatie wordt bekeken of een bepaalde instelling
onderwijsbevoegdheid krijgt voor een bepaalde opleiding.
Vooraleer een uitspraak te doen over de programmatie van een opleiding kan de
Commissie HBO telkens wanneer een beroepskwalificatie erkend wordt van niveau 4
of 5 en waarvoor nog geen opleiding in het onderwijs bestaat een advies verlenen
aan de Vlaamse regering over het rationeel aanbod van de opleidingen in het hoger
beroepsonderwijs die leiden tot deze beroepskwalificatie. Daarbij kan de commissie
bijvoorbeeld adviseren dat de opleiding een unieke opleiding wordt in Vlaanderen, of
dat er slechts één opleiding per provincie kan ingericht worden. De Vlaamse regering
bekrachtigt het advies van de Commissie of motiveert waarom het advies niet
gevolgd werd.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
26

SAMENSTELLING VAN DE COMMISSIE
De Commissie HBO zal de Vlaamse Regering adviseren inzake de programmatie
van HBO-opleidingen. Ze zal samengesteld zijn uit vijf permanente leden en
minstens twee wisselende leden per dossier:
- Eén permanent lid is deskundig met betrekking tot beroepsgerichte opleidingen
in het secundair onderwijs.
- Eén permanent lid is deskundig met betrekking tot het hoger beroepsonderwijs
van het volwassenenonderwijs.
- Eén permanent lid is deskundig met betrekking tot de professionele bachelor.
- Eén permanent lid is deskundig met betrekking tot de publieke
opleidingsverstrekkers
- Eén permanent lid is deskundig met betrekking tot arbeidsmarktregie
- De wisselende leden zijn vertegenwoordigers van de betrokken sector of
sectoren.
Elk advies van de Commissie HBO moet bekrachtigd worden door de Vlaamse
Regering.
5.1.2 Criteria voor programmatie van opleidingen
Een opleiding moet voor programmatie aan volgende voorwaarden voldoen:
1° De opleiding leidt naar een beroepskwalificatie van niveau 4 of 5 in de Vlaamse
kwalificatiestructuur.
2° De opleiding beantwoordt aan een door de beroepswereld duidelijk geformuleerde
kwalificatiebehoefte.
3° De opleiding wordt op een heldere wijze georganiseerd zodat de leertrajecten voor
de cursisten duidelijk zijn. Een opleiding heeft een helder leertraject als ze minimum
aan volgende voorwaarden voldoet:
- de studieomvang van de opleiding en haar onderdelen is geëxpliciteerd in
studiepunten
- de verdeling van de competenties over de onderdelen van de opleiding is
duidelijk. Ten minste alle competenties van de beroepskwalificatie zijn in het
curriculum vervat. Daarnaast is er ook aandacht voor algemene
beroepscompetenties.
- de met de opleiding te behalen studiebewijzen zijn geëxpliciteerd
- de voor- en natrajecten binnen het publieke aanbod zijn geëxpliciteerd
4° De opleiding bevat een aandeel werkplekleren. Mogelijke verkorte trajecten van
vervolgopleidingen in het hoger beroepsonderwijs en het hoger onderwijs zijn
geëxpliciteerd.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
27

5° De opleiding wordt op een flexibele wijze georganiseerd: dit betekent dat de inhoud
en de organisatie van het programma goed aansluiten bij de beoogde doelgroep.
6° De instelling beschikt over een intern kwaliteitszorgsysteem.
7° Een opleiding toont de macrodoelmatigheid aan. Een opleiding is macrodoelmatig
als minimaal volgende aspecten worden aangetoond:
- een (regionale) nood aan de opleiding
- voldoende potentiële instroom
- beschikbaarheid van essentiële infrastructuur
- beschikbaarheid van plaatsen voor werkplekleren
- beschikbaarheid van geschikte lesgevers en begeleiders
- beschikbaarheid van personeel en middelen om het volledige opleidingstraject te
kunnen aanbieden
- de betrokkenheid van het bedrijfsleven, andere onderwijsniveaus en, indien van
toepassing, de publieke opleidingsverstrekkers Syntra en VDAB bij de
totstandkoming van het programma.
5.1.3 Procedure voor programmatie
Voor de procedure van programmatie moeten we een onderscheid maken tussen
bestaande opleidingen die in het HBO zullen opgenomen worden en nieuwe
opleidingen die zullen uitgewerkt worden na de in werking treding van het decreet
HBO.
PROGRAMMATIE VAN NIEUWE OPLEIDINGEN
Wanneer een instelling een nieuwe opleiding wil aanvragen, dient deze een dossier
in bij de Commissie HBO waarin bovenstaande criteria aangetoond worden.
Hoe de verschillende elementen van het dossier aangetoond worden kan sterk
verschillen tussen de onderwijsniveaus:
- Voor alle opleidingen in instellingen voor secundair onderwijs dienen
bijvoorbeeld leerplannen opgemaakt te worden door de inrichtende macht van
een school, maar in de praktijk gebeurt dit door de koepels van de inrichtende
machten. Een leerplan bevat de doelstellingen die noodzakelijk zijn om de
eindtermen of basiscompetenties te bereiken of om de ontwikkelingsdoelen na
te streven. Het leerplan geeft aan welke ruimte gelaten wordt voor de inbreng
van de scholen, de leraren en de lerarenteams. Het bevat geen doelstellingen
die tegenstrijdig zijn met de vastgelegde eindtermen, ontwikkelingsdoelen of
basiscompetenties. Ten slotte vermeldt het leerplan welke materiële vereisten
minimaal noodzakelijk zijn voor een goede uitvoering. 23
23 Besluit van de Vlaamse Regering van 10 november 2006 tot vaststelling van de
goedkeuringscriteria en indieningsmodaliteiten van de leerplannen.eovember 2006).
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
28

- In het volwassenenonderwijs worden in ontwikkelcommissies onder coördinatie
van de stuurgroep van pedagogische begeleidingsdiensten, Vocvo,
opleidingsprofielen opgesteld die voor alle centra die de betreffende opleiding
willen inrichten, gelden. De overheid bekrachtigt deze opleidingsprofielen. Deze
opleidingsprofielen beperken zich tot meer generieke doelen en nemen zo
weinig mogelijk concretiseringen en volgorderelaties op. Dit betekent dat ook in
het volwassenenonderwijs verder met leerplannen gewerkt zal worden, waarbij
de inrichtende macht zelf een verdere invulling geeft aan het opleidingsprofiel.
- In het hoger onderwijs wordt een erkenningsaanvraag 24 ingediend voor een
nieuwe opleiding in Vlaanderen. Deze aanvraag bevat een motivering van de
macrodoelmatigheid van de opleiding naast een beschrijving van de
doelstellingen, het programma, de inzet van personeel, de voorzieningen, de
interne kwaliteitszorg en de verzekering van de continuïteit. Binnen het
programma moet men aangeven hoe de doelstellingen in het programma
worden vertaald en wordt een beschrijving gegeven van het didactische
concept.
De instellingen kunnen tweemaal per jaar een aanvraag tot programmatie indienen
bij de Commissie. Voor de Commissie HBO moeten alle criteria aangetoond en
verantwoord worden. Een secundaire school kan bijvoorbeeld een aantal criteria
aantonen via het goegekeurde leerplan opgemaakt door de koepel. De instelling zal
wel steeds bijkomend de macrodoelmatigheid en andere criteria die niet aangetoond
worden door het leerplan, moeten inbrengen in het dossier om een volledig dossier
voor programmatie te hebben.
De commissie bekijkt steeds alle aanvragen samen zodat het geheel van
programmaties tegelijkertijd bewaakt wordt. De Commissie staat zo in voor het
bewaken van de gehele programmatie om een rationeel aanbod te garanderen en
ervoor te zorgen dat elk onderwijsniveau kansen krijgt. Indien zich problemen van
concurrentie tussen verschillende opleidingsverstrekkers voordoen in het geval van
een nieuwe opleiding, kan de commissie een advies uitbrengen tot programmatie
van een gezamenlijk aanbod. De Vlaamse regering beslist over dit advies. Dit is
bijvoorbeeld mogelijk als een hogeschool en een centrum voor
volwassenenonderwijs in eenzelfde regio een aanvraag tot programmatie van
eenzelfde opleiding ingediend hebben. Indien de Vlaamse Regering het advies volgt,
krijgen de betrokken onderwijsverstrekkers de kans om opnieuw één dossier tot
programmatie gezamenlijk bij de commissie HBO in te dienen. Ook indien
onderwijsverstrekkers een aanvraag tot programmatie indienen zonder samen te
werken met de publieke opleidingsverstrekkers Syntra en VDAB terwijl dit toch
relevant zou zijn, kan de commissie HBO adviseren tot een betere samenwerking.
Dit kan bijvoorbeeld gebeuren indien een centrum voor volwassenenonderwijs
zonder samen te werken een aanvraag tot programmatie indient voor een opleiding
waarvan een nabijgelegen Syntra reeds substantiële onderdelen aanbiedt.
24 Erkenning en programmatie worden in het hoger onderwijs niet onderscheiden.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
29

PROGRAMMATIE VAN BESTAANDE OPLEIDINGEN
Voor bestaande opleidingen wordt een eigen aanpak voor programmatie voorzien. Voor
bestaande opleidingen dient men slechts een dossier in te dienen binnen de twee jaar
nadat de beroepskwalificatie waartoe de opleiding leidt, erkend wordt door de Vlaamse
Regering 25 .
In de tussentijd wordt ervan uitgegaan dat alle bestaande opleidingen voorlopig voldoen
aan bovenstaande criteria en krijgen de opleidingen een voorlopig niveau toegewezen
bij de inwerking treding van het decreet HBO:
• Van de 7 de specialisatiejaren TSO verwachten we dat de kwalificaties waartoe
ze leiden, zich situeren op niveau 4 aangezien deze opleidingen verder
bouwen op een technische opleiding van de derde graad technisch secundair
onderwijs. 7 e specialisatiejaren TSO worden dus HBO 4 - opleidingen
• Ook van opleidingen uit de vierde graad BSO verwachten we dat ze leiden
naar kwalificaties van niveau 4. Een uitzondering hierop vormt mogelijks de
opleidingen van de vierde graad BSO Verpleegkunde. Gezien haar lange
studieduur en haar nauwe aansluiting met de bacheloropleiding, gaan we er
voorlopig van uit dat deze opleiding een opleiding van HBO 5 is.
• De opleidingen uit het HBO van het volwassenenonderwijs behoorden vroeger
tot het hoger onderwijs van het korte type. We gaan er hierdoor vanuit dat alle
opleidingen die meer dan 900 lestijden bedragen, HBO 5 .zijn. Opleidingen met
minder dan 900 lestijden worden HBO 4 .
• Voor de 7 de jaren KSO zal gekeken worden wat de finaliteit van deze
opleidingen is. Indien ze leiden tot beroepsgerichte kwalificaties, kunnen ze
meegenomen worden in HBO 4 . Indien deze opleidingen als eerste finaliteit de
doorstroom naar het hoger onderwijs hebben, dan zullen deze opleidingen
niet mee opgenomen worden in het HBO. We gaan ervan uit dat enkel de
opleidingen Industriële vormgeving en Ruimtelijke vormgeving
arbeidsmarktgericht zijn.
Om deze veronderstellingen te toetsen, loopt momenteel in de VLOR een
proefproject waarbij voor vijf bestaande opleidingen gekeken wordt op welk niveau
van het EQF de leerdoelen van de opleiding zich situeren. Het gaat om de vierde
graad BSO Verpleegkunde, het zevende specialisatiejaar TSO Chemische
procestechnieken, het zevende specialisatiejaar KSO Industriële vormgeving, de
vierde graad BSO Modevormgeving en de opleiding Gids- en reisleider in het
volwassenenonderwijs.
25 In het volwassenenonderwijs dienen op basis van het decreet volwassenenonderwijs alle
bestaande opleidingen tegen 2012 omgevormd te worden tot een definitief modulaire structuur. De
programmatie van bestaande opleidingen in het HBO zal op deze omvorming afgestemd worden.
Indien mogelijk worden beide processen geïntegreerd.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
30

De programmatie van bestaande opleidingen zal dus automatisch gebeuren bij de
aanvang van het decreet. Er zal dan ook bij de inwerking treding van het decreet
HBO geen dossier voor programmatie ingediend moeten worden bij de Commissie
HBO. Van zodra een beroepskwalificatie erkend wordt door de Vlaamse Regering,
krijgt de bestaande opleiding die naar de betrokken beroepskwalificatie leidt een
definitief niveau in de kwalifcatiestructuur toegewezen. De opleiding krijgt dan twee
jaar de tijd om een dossier voor programmatie in te dienen, waarbij bovenstaande
criteria voor programmatie worden aangetoond. Zo moet bijvoorbeeld worden
aangetoond dat alle competenties uit de beroepskwalificatie vervat zijn in het
curriculum.
Indien blijkt dat een bestaande opleiding die werd opgenomen in het HBO leidt naar
een kwalificatie van niveau 3 of niveau 6, dan worden deze opleidingen afgebouwd in
het HBO. Hiervoor zal een termijn voorzien worden. Indien blijkt dat de opleiding leidt
naar een beroepskwalificatie van niveau 5 terwijl oorspronkelijk verondersteld werd
dat ze leidde naar niveau 4, dan vervalt voor het secundair onderwijs de
onderwijsbevoegdheid, uitgezonderd voor de opleiding Verpleegkunde. In het geval
van het volwassenenonderwijs zal deze opleiding dan omgevormd worden en zal de
instellingen in haar programmatiedossier moeten aantonen te voldoen aan de criteria
en voorwaarden die opgesteld werden aan het niveau.
De Vlaamse Regering beslist, na advies van Commissie, over de goedkeuring van
de opleidingen.
Eens bestaande opleidingen toestemming tot programmatie gekregen hebben, en
telkens wanneer de aanvraag tot programmatie van een nieuwe opleiding door de
regering bekrachtigd wordt, zullen deze opleidingen opgenomen worden in het
kwaliteitszorgsysteem van HBO. Dit kwaliteitszorgsysteem staat in voor de
periodieke evaluatie van de opleiding.
OVERGANGSPERIODE
In afwachting van het decreet op het hoger beroepsonderwijs, blijven de bestaande
decretale programmatieprocedures gelden voor de verschillende onderwijsniveaus.
Dit betekent dat secundaire scholen en CVO’s zo lang volgens de vigerende
procedures programmatieaanvragen kunnen indienen voor nieuwe opleidingen die
later zullen worden opgenomen in het HBO. Hogescholen kunnen dit niet.
Voor de nieuwe opleidingen uit het proefproject die naar de door de SERV
voorgestelde beroepscompetentieprofielen 26 zullen leiden, willen we dat deze
volledig aan de basiskenmerken van hoger beroepsonderwijs voldoen. Bijzondere
aandacht dient te gaan naar de toegankelijkheid voor verschillende doelgroepen,
werkplekleren en de nauwe samenwerking met het bedrijfsleven en met de andere
26 Uitgezonderd tandartsassistent: dit is een opleiding waarvoor enkele CVO’s en secundaire scholen
in het verleden al volledig uitgewerkte programmatieaanvragen hadden ingediend, die echter nog niet
werden goedgekeurd omdat er nog geen beroepscompetentieprofiel beschikbaar was. Nu dit wel het
geval is, kunnen deze programmatieaanvragen – eens het beschikbare beroepscompetentieprofiel is
ingeschaald - verder volgens de bestaande programmatieprocedures behandeld worden. Ook nieuwe
aanvragen kunnen op deze manier ingediend worden.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
31

onderwijsniveaus/publieke opleidingsverstrekkers. De Commissie HBO zal deze
dossiers moeten beoordelen.
Uiteraard kunnen ook instellingen die van de overheid via proefprojecten geen
financiële ondersteuning ontvangen voor de ontwikkeling van een aanvraagdossier,
een dossier voorbereiden. Deze aanvraagdossiers zullen begin 2009 moeten worden
ingediend.
5.2 Kwaliteitszorg
Aan een werkgroep werd begin januari 2008 de opdracht gegeven de krijtlijnen van
een kwaliteitszorgsysteem uit te tekenen. Deze werkgroep bestond uit een
vertegenwoordiging van de VLHORA, de NVAO, de inspectie, de pedagogische
begeleidingsdiensten, het VOCVO, SYNTRA-Vlaanderen, VDAB. De werkgroep
bracht een advies uit op 29 maart 2008. Het advies wordt in deze nota op bepaalde
aspecten gevolgd. Op andere aspecten wordt afgeweken van het advies.
In de drie betrokken onderwijsniveaus worden systemen van interne kwaliteitszorg
gecombineerd met systemen van externe kwaliteitszorg. De externe kwaliteitszorg
van het secundair onderwijs en het volwassenenonderwijs wordt verzorgd door hun
respectievelijke inspecties. In het hoger onderwijs wordt de externe kwaliteitszorg
georganiseerd door de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) of Vlaamse
Hogescholenraad (VLHORA). Het evaluatierapport van de VLIR of VLHORA vormt
voor de bachelor- en masteropleidingen de basis voor het verlenen van een
accreditatie door het Nederlands-Vlaams accreditatieorgaan (NVAO). 27
Een eigen systeem van kwaliteitszorg is een belangrijk harmoniserend element voor
alle opleidingen van HBO. Voor alle opleidingen van het HBO zal in het kader van
kwaliteitsverantwoording een uitspraak gedaan worden over de kwaliteit van een
opleiding. Er zullen inhoudelijke criteria gesteld worden aan de HBO-opleidingen die
expliciet moeten nagegaan worden. Dat deze opleidingen ingebed zijn in een
centrum of een school die als instelling ook beoordeeld wordt (cfr. Inspectieopdracht
in instellingen voor volwassenenonderwijs en hogescholen), staat hiermee niet in
contradictie.
De kwaliteitszorg van het HBO zal zowel een component van interne als van externe
kwaliteitszorg zal hebben. De interne kwaliteitszorg is gericht op kwaliteitsverbetering
en kwaliteitsborging. Externe kwaliteitszorg is naast kwaliteitsverbetering en
kwaliteitsborging ook gericht op kwaliteitsverantwoording.
5.2.1 Onderwerpen en criteria van kwaliteitszorg
Alle opleidingen in het HBO zullen aan dezelfde kwaliteitscriteria moeten voldoen.
Een voorstel voor kwaliteitscriteria wordt hieronder besproken. Deze zullen verder
uitgewerkt moeten worden in een Besluit van de Vlaamse Regering. Daarnaast
zullen HBO 4 - opleidingen moeten voldoen aan de descriptor van niveau 4 zoals
27 De NVAO brengt momenteel ook advies uit aan de Nederlandse regering over opleidingsvoorstellen
van de Associate Degrees.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
32

eschreven in de Vlaamse kwalificatiestructuur en zullen zij moeten beantwoorden
aan een bepaalde studiebelasting. HBO 5 - opleidingen moeten voldoen aan de
descriptor van niveau 5 in de Vlaamse kwalificatiestructuur en deze opleidingen
hebben eveneens een eigen studiebelasting (zie boven). In onderstaande tabel
worden zes gezamenlijke onderwerpen met bijhorende criteria besproken die
gebruikt zullen worden bij de kwaliteitszorg van alle opleidingen in het HBO (en alle
onderdelen ervan).
Onderwerpen en criteria voor de kwaliteitszorg van het HBO
1. Doelstelling van de opleiding
1.1. Arbeidsmarktgerichtheid
De doelstellingen en het curriculum van de opleiding sluiten aan bij de vereisten van het
beroepenveld zoals omschreven in de beroepskwalificatie (inspelen op verandering)
1.2. Doorstroming
1.2.1. Transparante leerwegen werden uitgetekend in samenwerking met andere
onderwijsverstrekkers van een lager en een hoger niveau
1.2.2. De toelatingsprocedure voor kandidaten die niet voldoen aan de toelatingsvoorwaarden
wordt adequaat toegepast
1.2.3. Het vooropgestelde EVC-beleid wordt toegepast
2 Programma
2.1. De vormgeving van het programma sluit goed aan bij de doelgroep
2.2. Samenhang van programma: de inhoudelijke samenhang van het programma wordt goed
aangetoond
2.3. Werkplekleren: stageplannen en opdrachten zijn goed afgestemd op te bereiken competenties
2.4. Beoordeling en toetsing: door de beoordelingen, toetsingen en examens wordt adequaat en
voor cursisten inzichtelijk getoetst of de cursisten de competenties hebben bereikt.
2.5. Studeerbaarheid: de studiebelasting komt overeen met de vooropgestelde studieomvang
2.6. De instelling werkt samen met andere instellingen i.f.v. de afstemming van het programma
2.7. Bovenstaande criteria zijn ook van toepassing op de verkorte programma’s binnen de opleiding
(ofwel zetten bij EVC-beleid)
3 Inzet van personeel
3.1. Professionele gerichtheid: het onderwijs wordt verzorgd door gemotiveerd personeel dat een
verbinding legt tussen de opleiding en de beroepspraktijk
3.2. Er wordt gewerkt aan het competentiemanagement van het personeel betrokken bij de opleiding
3.3. Kwaliteit van de samenwerking met andere onderwijsverstrekkers of publieke
opleidingsverstrekkers bij de uitwisseling van docenten/personeel (indien van toepassing)
3.4. Kwaliteit van de samenwerking met bedrijfsleven
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
33

4. Voorzieningen
4.1. Materiele voorzieningen: de huisvesting en materiele voorzieningen zijn toereikend om het
programma te realiseren
4.2. Trajectbegeleiding wordt voorzien bij instroom, doorstroom en uitstroom van (kandidaat)-cursisten
4.3. Er worden voldoende werkleerplekken voorzien
5.Interne kwaliteitszorg
5.1. De instelling beschikt over een intern kwaliteitszorgsysteem dat zich richt op de organisatie van het
aanbod, leertrajectbegeleiding op het niveau van de individuele cursist, de organisatie en het beheer
van de instelling zodat de doelstellingen van de opleiding behaald kunnen worden; de behandeling van
de cursist en van de personeelsleden met respect voor hun rechten en plichten, de permanente vorming
van het personeel.
5.2. In het kader van interne kwaliteitszorg werden verbeteracties geformuleerd en uitgevoerd op basis
van de evaluaties gericht op toetsbare streefdoelen.
5.3. Acties werden ondernomen in het kader van de kwaliteitszorg van werkplekleren.
5.4. Tot de interne kwaliteitszorg hebben rechtstreekse betrokken actoren bijgedragen
6.Resultaten
6.1. Hoeveel cursisten behaalden een studiebewijs in de opleiding In hoeverre komt dit overeen met de
voorziene streefdoelen
6.2. In welke mate worden de competenties zoals beschreven in het beroepscompetentieprofiel op een
betrouwbare en valide wijze geëvalueerd
6.3. In welke beroepen kwamen de cursisten terecht Komt dit overeen met de verwachtingen vanuit de
beroepssector
5.2.2 Interne kwaliteitszorg
Voor het HBO zal elke instelling moeten kunnen aantonen te beschikken over een
intern kwaliteitszorgsysteem. Voor het HBO maken we voor het interne
kwaliteitszorgsysteem een combinatie van de decretale vereisten die in het decreet
van het volwassenenonderwijs en het structuurdecreet van het hoger onderwijs
werden vastgelegd met betrekking tot interne kwaliteitszorg. Het decreet op het
volwassenenonderwijs spreekt zich uit over welk aspecten de interne kwaliteitszorg
moet nagaan: het interne kwaliteitszorgsysteem moet betrekking hebben op de
organisatie van het aanbod, de leertrajectbegeleiding op het niveau van de
individuele cursist, de organisatie en het beheer van de instelling zodat de
doelstellingen van de opleiding behaald kunnen worden; de behandeling van de
cursist en van de personeelsleden met respect voor hun rechten en plichten, de
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
34

permanente vorming van het personeel. Het structuurdecreet van het hoger
onderwijs legt de wijze vast waarop de interne kwaliteitszorg moet nagegaan worden:
de instelling verzamelt gegevens aan de hand van toetsbare streefdoelen. Deze
gegevens vormen de basis voor verbeteracties. Relevante actoren worden in het
interne kwaliteitsproces betrokken.
De gegevens verzameld in het kader van interne kwaliteitszorg kunnen ingebracht
worden in het kader van de externe kwaliteitszorg. Indien men wenst gegevens van
interne kwaliteitszorg in te brengen, dan zal dit gebeuren onder de vorm van een
zelfevaluatierapport (waarvan het informatiedossier deel uitmaakt). Aspecten die in
het kader van een eventuele zelfevaluatie ingebracht worden door de instelling zelf,
zullen door de evaluatiecommissie in het kader van verantwoording niet meer
inhoudelijk bevraagd worden. Ongeacht of men ervoor kiest om een
zelfevaluatierapport op te stellen, zal het systeem van interne kwaliteitszorg zelf
voorwerp van evaluatie zijn in de externe kwaliteitszorg. Hoe men het verzamelen
van gegevens aanpakt (vb. via vragenlijsten, discussierondes) en wie men betrekt en
op welke manier is de keuze van de instelling.
5.2.3 Externe kwaliteitszorg
PROCES
Het proces van externe kwaliteitszorg start met de verzameling van gegevens, en
een reflectie op de eigen sterktes en zwaktes al dan niet aangeleverd door de
onderwijsinstelling in een zelfevaluatierapport. Daarna volgt een bezoek van de
evaluatiecommissie aan de onderwijsinstelling om de informatie aan de realiteit te
toetsen. Hierop volgt een kwaliteitscontrole door een evaluatiecommissie met een
bezoek aan de opleiding, gesprekken en consultatie van documenten. De
evaluatiecommissie bespreekt alle belangrijke gegevens voor de opmaak van het
eindrapport. In het eindrapport wordt een eindoordeel wordt gegeven.
Binnen het HBO wordt eenzelfde opleiding (of een cluster van opleidingen) in
éénzelfde ronde in alle aanbiedende instellingen door dezelfde evaluatiecommissie
doorgelicht. Dit is een essentieel punt waarin afgeweken wordt van het advies van de
werkgroep. In de werkgroep werd ervoor gekozen om de opleidingen HBO te
evalueren op het moment dat de school of het centrum haar doorlichting had of op
het moment dat de aansluitende bachelor wordt gevisiteerd. Dit vanuit het oogpunt
om de kwaliteitszorg voor instellingen haalbaar te houden. Vanuit een
beleidsstandpunt is het echter belangrijk om na te gaan of een opleiding, ongeacht
de instelling waarin deze wordt aangeboden, voldoende kwaliteit heeft. Voor een
evaluatiecommissie is het eveneens efficiënter om experts samen te brengen voor
één periode.
PERIODICITEIT
Na een initiële doorlichting in het kader van de externe kwaliteitszorg worden
opleidingen die een positieve evaluatie krijgen slechts om de acht jaar opnieuw
beoordeeld. Opleidingen die een negatieve evaluatie krijgen, hebben de tijd
(bijvoorbeeld 2 jaar) om bij de Commissie HBO een herstelplan in te dienen waarin
aangetoond wordt op welke manier de tekortkomingen weggewerkt zullen worden.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
35

Na afloop van de termijn volgt opnieuw een beoordeling. Indien niet voldoende
verbetering gerealiseerd werd, verliest de instelling haar onderwijsbevoegdheid voor
de geëvalueerde opleiding.
EVALUATIECOMMISSIE
De inspectie en de VLHORA zijn verantwoordelijk voor het samenstellen van de
evaluatiecommissies belast met de HBO-opleidingen in secundaire scholen en
centra voor volwassenenonderwijs, respectievelijk hogescholen. Indien een opleiding
zowel in een centrum voor volwassenenonderwijs als in een hogeschool aangeboden
wordt (cfr. nieuwe opleidingen van niveau 5) dan zijn inspectie en VLHORA
gezamelijk verantwoordelijk voor het samenstellen van de evaluatiecommissie. In
een evaluatiecommissie voor een HBO-opleiding moet minimaal volgende expertise
aanwezig zijn: pedagogische expertise, expertise uit het afnemend beroepenveld en
expertise rond kwaliteitszorg. Ook een cursist maakt deel uit van de
evaluatiecommissie.
RAPPORTERING
Na een evaluatieronde van een HBO-opleiding maakt de evaluatiecommissie een
gezamenlijk eindrapport dat publiek wordt gemaakt. Ook dit is een essentieel punt
waarin afgeweken wordt van de werkgroep. De wergroep pleitte voor het opleveren
van een apart rapport per instelling. Dit hing samen met de keuze voor het
doorlichten van de opleiding op het moment van de instelling. Dit maakte het immers
onmogelijk om alle zelfde opleidingen in één periode door te lichten.
Twee jaar na het in werking treden van het decreet HBO en vervolgens minstens om
de vier jaar zal een rapport opgesteld worden voor opleidingen in het HBO, analoog
aan de Onderwijsspiegel van de inspectie, waarin een aantal algemene bevindingen
en trends worden weergegeven over het HBO. Het rapport zal opgemaakt worden
door de inspectie en de VLHORA. Het rapport wordt bezorgd aan de Vlaamse
Regering.
ACCREDITATIE
Momenteel wordt de mogelijkheid tot accreditatie bekeken. Accreditatie is een
formele en onafhankelijke uitspraak die aangeeft dat het programma al dan niet aan
een aantal standaarden voldoet. Accreditatie zou volgen op het proces van externe
kwaliteitszorg door de evaluatiecommissies. Het voordeel van accreditatie in het
HBO zou zijn dat een instantie een keurmerk geeft aan een opleiding op basis van
het werk van de evaluatiecommissie, maar hier onafhankelijk van oordeelt. De
accreditatie kan de overgang en doorstroming faciliteren van haar afgestudeerde
naar andere opleidingen, zowel in binnen- als in buitenland. De precieze modaliteiten
voor accreditatie moeten nog uitgewerkt worden. Er zal in elk geval voor gezorgd
worden dat de stap tussen visitatie en accreditatie een beperkte extra inspanning
vergt van onderwijsinstellingen. Ook zal gekeken worden of met accreditatie gewerkt
wordt voor zowel HBO 4 als HBO 5 opleidingen.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
36

5.2.4 Samenwerking en kwaliteitszorg
Bij nagenoeg elk samenwerkingsverband zal er steeds een ‘hoofdinstelling’ zijn, die
het einddiploma uitreikt. Enkel in geval van een gezamenlijke diplomering kunnen er
meerdere hoofdinstellingen zijn. Een hoofdinstelling is steeds eindverantwoordelijke
voor de opleiding en dus ook voor het verantwoorden van de kwaliteit van de
opleiding. Bij een organisatorische samenwerking tussen verschillende instellingen,
dient steeds een samenwerkingsovereenkomst tussen de participerende instellingen
te zijn. In deze overeenkomst moet aangegeven worden op welke manier
gezamenlijk de kwaliteitszorg van de opleiding bewaakt zal worden.
Indien dit overeengekomen wordt in de samenwerkingsovereenkomst kunnen de
eigen kwaliteitszorgsystemen van bv. Syntra-Vlaanderen en VDAB aangewend
worden om binnen de HBO-opleiding de kwaliteitszorg van het gedeelte van het
uitgetekende leertraject dat door VDAB, respectievelijk Syntra wordt verzorgd, aan te
tonen.
6 Organisatie van het hoger beroepsonderwijs
6.1 Onderwijsbevoegdheid
Momenteel worden postsecundaire opleidingen onder het bachelorniveau in het
secundair onderwijs en in het volwassenenonderwijs georganiseerd. Het gaat hier
over de 7 e specialisatiejaren TSO en KSO, de 4 e graad BSO en de HBO-opleidingen
van het volwassenenonderwijs. Deze opleidingen blijven bestaan en zullen in het
HBO worden opgenomen als ze aan een aantal basisvoorwaarden voldoen (zie
boven). Daarnaast zullen ook hogescholen onderwijsbevoegdheid krijgen om nieuwe
opleidingen in het HBO in te richten.
Voor de bestaande opleidingen uit het secundair en het volwassenenonderwijs (7 de
jaren TSO/KSO, 4 e graad BSO en HOSP) geldt dat als zij worden geprogrammeerd
als HBO-opleidingen, ze in principe verder worden ingericht in de instellingen met het
huidige aanbod, tenzij als voor opleidingen in instellingen van het secundair
onderwijs blijkt dat deze opleidingen tot een kwalificatie van niveau 5. Een
uitzondering hierop vormt de opleiding van de 4 e graad Verpleegkunde. Indien deze
opleiding leidt tot een kwalificatie van niveau 5 wordt deze opleiding toch nog
aangeboden in het secundair onderwijs.
Indien een instelling een bestaande opleiding wil inrichten die ze voorheen nog niet
inrichtte, dan kan dit enkel indien die opleiding al in het betreffende onderwijsniveau
wordt ingericht (vb. De opleiding Gids-reisleider kan enkel door CVO’s ingericht
worden. Hogescholen of instellingen van het secundair onderwijs mogen deze
opleiding niet inrichten). Opleidingen uit het volwassenenonderwijs die nu van een
lineaire structuur omvormen naar een definitief modulaire structuur, blijven
beschouwd worden als bestaande opleidingen.
Voor nieuwe HBO-opleidingen hanteren we de algemene regel dat HBO 4 -
opleidingen georganiseerd zullen kunnen worden door instellingen van het secundair
onderwijs en centra voor volwassenenonderwijs. HBO 4 -opleidingen hebben immers
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
37

hun verankering in het secundair onderwijs. HBO 5 -opleidingen zullen enkel ingericht
kunnen worden door centra voor volwassenenonderwijs en hogescholen omdat deze
opleidingen behoren tot de Short Cycle. Hogescholen kunnen enkel opleidingen
inrichten die een aansluiting hebben in een bacheloropleiding van ten minste één
hogeschool. Er dient dan ook steeds een verkort traject in de bacheloropleiding
worden uitgetekend.
Syntra en VDAB zullen in opleidingen HBO onderdelen van een opleiding kunnen
verzorgen. Syntra en VDAB kunnen voor deze onderdelen competentiebewijzen
uitreiken die erkend worden in de HBO-opleiding (zie verder 6.4.
Studiebekrachtiging). Deze equivalentie wordt vastgelegd in de
samenwerkingsovereenkomst tussen de betrokken instellingen.
6.2 Studiegebieden
Een opleiding behoort steeds tot een bepaald studiegebied. In het nieuwe decreet op
het volwassenenonderwijs worden voor het HBO de studiegebieden van het hoger
onderwijs uit het decreet van 4 april 2003 overgenomen. 28 Voor alle opleidingen HBO
in het volwassenenonderwijs zullen deze studiegebieden blijven gelden. Opleidingen
HBO in secundaire scholen zullen de studiegebieden van het secundair onderwijs
overnemen. HBO-opleidingen in hogescholen worden ingepast in de studiegebieden
die gelden in het hoger onderwijs.
6.3 Toelatingsvoorwaarden
Gemeenschappelijke toelatingsvoorwaarden voor heel het HBO zijn een belangrijk
harmoniserend element. We gaan daarbij uit van de toelatingsvoorwaarden voor
HBO zoals ze uitgewerkt zijn in het decreet volwassenenonderwijs. Daarnaast stellen
we dat HBO-opleidingen inhoudelijk qua niveau volgen op het secundair onderwijs:
ze veronderstellen een bereikt niveau van algemene vorming dat gevalideerd wordt
door het diploma secundair onderwijs. Dit is dan ook meteen de reden waarom de 7e
jaren BSO geen deel zullen uitmaken van het HBO. Deze opleidingen dienen om een
diploma secundair onderwijs te verwerven.
De toelatingsvoorwaarden uit het decreet volwassenenonderwijs toepassen op heel
het HBO, opent de mogelijkheid dat leerlingen met enkel een getuigschrift van de 3 e
graad BSO instromen in het HBO. Dat leerlingen meteen na het 6 e jaar BSO deze
stap zouden zetten (in concreto naar een 7 e jaar TSO), vinden we echter niet
wenselijk. Het volgen van een 7e BSO zal de opstap naar het HBO 4
vergemakkelijken. Uiteraard is het dus aangewezen dat leerlingen BSO eerst hun
diploma secundair onderwijs behalen in het 7e jaar BSO, vooraleer ze doorstromen
naar het HBO. Dat zullen we ook blijven onderstrepen, omdat het niveau van het
HBO die voorbereiding veronderstelt. In HBO vertrekken mét een diploma secundair
onderwijs moet de regel zijn. Daarnaast moet er echter ook ruimte zijn voor de
uitzondering.
28 Decreet van 16 juni 2007 betreffende het volwasenenonderwijs (B.S. 27-04-2007)
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
38

HBO moet immers ook een belangrijke tweedekansfunctie kunnen vervullen voor
mensen zonder diploma secundair onderwijs. We zullen daarom de
toelatingsvoorwaarden voor het HBO zoals ze uitgewerkt zijn in het decreet
volwassenenonderwijs, vooropstellen voor alle HBO-opleidingen. Dat betekent
inderdaad dat HBO ook rechtstreeks toegankelijk zal zijn voor cursisten met een
getuigschrift van het tweede jaar van de derde graad BSO.
Het is dus zeker niet de bedoeling van het HBO om het diploma secundair onderwijs
te devalueren. Daarom zullen die lerenden met enkel een getuigschrift BSO van bij
de start uitdrukkelijk gewezen worden op de mogelijkheden waarover zij beschikken
om alsnog een diploma secundair onderwijs te behalen in combinatie met het HBO
en om hen hiertoe ook te stimuleren. Indien een leerling zonder diploma secundair
onderwijs start in het HBO, zal voor deze leerling steeds een leertraject uitgewerkt
worden om alsnog het diploma secundair onderwijs te behalen. Hij is evenwel niet
verplicht dit te behalen: het komt bovenop zijn HBO-traject en zal dus een sterke
motivatie veronderstellen.
Rechtstreekse toegang in het HBO wordt verleend aan cursisten die beschikken over
tenminste één van de volgende studiebewijzen:
• een getuigschrift van het tweede jaar van de derde graad BSO;
• een diploma van het secundair onderwijs;
• een certificaat van een opleiding van het secundair onderwijs voor sociale
promotie van minimum 900 lestijden;
• een certificaat van een opleiding van het secundair volwassenenonderwijs van
minimum 900 lestijden;
• een diploma van het hoger beroepsonderwijs;
• een diploma van het hoger onderwijs voor sociale promotie
• een diploma van bachelor of master;
• een diploma van het hoger onderwijs van het korte type met volledig leerplan
Cursisten die niet in het bezit zijn van het diploma secundair onderwijs of het
getuigschrift van de derde graad BSO krijgen eveneens toegang tot het HBO als zij
slagen in een proef die wordt georganiseerd door de inrichters van de HBO-opleiding
die de cursist wil volgen.
De proef zal enerzijds peilen naar de motivatie van de kandidaat-cursisten,
anderzijds nagaan of zij over voldoende algemene vorming beschikken om een
opleiding HBO met succes te kunnen volgen en afronden.
Omdat werkenden en werkzoekenden belangrijke doelgroepen zijn voor het HBO, zal
maximaal rekening worden gehouden met verworven competenties bij het bepalen
van verkorte trajecten. We willen de laagdrempeligheid van deze procedures
garanderen door ervoor te zorgen dat ze voor iedereen betaalbaar zijn.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
39

6.4 Studiebekrachtiging
Cursisten moeten zekerheid hebben over waar ze met hun opleiding terecht kunnen.
Enerzijds is het dus van belang dat het diploma of certificaat wordt erkend op de
arbeidsmarkt. Anderzijds moet het diploma korte trajecten mogelijk maken in
vervolgopleidingen in het hoger onderwijs.
6.4.1 Certificering van het HBO
In het nieuwe decreet op het volwassenenonderwijs wordt de term van gegradueerde
gebruikt voor de graad die overeenkomt met een succesvolle afronding van een
HBO-opleiding die meer dan 900 lestijden heeft. Het diploma van gegradueerde zal
in de toekomst algemeen worden gehanteerd als de diplomabenaming voor HBO 5 -
opleidingen. HBO 4 -opleidingen worden bekrachtigd met een certificaat HBO. Het
diploma van gegradueerde en het certificaat HBO hebben een civiel effect op de
arbeidsmarkt omdat ze afgestemd zijn op arbeidsmarktbehoeften. Beide
studiebewijzen geven ook toegang tot vervolgopleidingen van het hoger onderwijs.
Wanneer de cursist met succes een samenhangend geheel van competenties heeft
verworven in een HBO-opleiding van het volwassenenonderwijs of in een modulaire
opleiding van het secundair onderwijs (met name Verpleegkunde), zal hij/zij hiervoor
een deelcertificaat ontvangen. De cumulatie van de deelcertificaten van één
opleiding leidt eveneens tot een diploma of certificaat van die opleiding. Het bewijs
van deelcertificaten zal in eerste instantie voorbehouden worden aan deze
opleidingsverstrekkers. Hogescholen zullen per opleidingsonderdeel een creditbewijs
uitreiken. Instellingen voor secundair onderwijs zullen voorlopig een attest van
verworven competenties kunnen uitreiken bij afgeronde gehelen, minstens één per
30 studiepunten.
Gezamenlijke diplomering of certificering vanuit verschillende onderwijsinstellingen
zal mogelijk gemaakt worden in het HBO. Hiervoor zullen juridische mogelijkheden
gecreëerd worden. In het hoger onderwijs is het nu reeds mogelijk dat hogescholen
gezamenlijk diplomeren. We hebben de intentie dit systeem zodanig uit te breiden
dat op termijn hogescholen en CVO’s gezamenlijk diploma’s kunnen uitreiken. Ook
CVO’s en secundaire scholen zullen gezamenlijk een certificaat kunnen uitreiken.
6.4.2 Behalen van een diploma secundair onderwijs
Vandaag leiden een aantal beroepsopleidingen in het secundair
volwassenenonderwijs in combinatie met een opleiding aanvullende algemene
vorming tot een diploma secundair onderwijs. Het is de bedoeling om ook in het HBO
de mogelijkheid te creëren om een diploma secundair onderwijs te verwerven. Dit
betekent dat deze opleidingen gecombineerd met een opleiding aanvullende
algemene vorming van het secundair volwassenenonderwijs leiden tot een diploma
secundair onderwijs. Deze opleiding aanvullende algemene vorming zal op een
flexibele wijze georganiseerd worden zodat cursisten hier terecht kunnen voor een
individueel traject. Indien een kandidaat cursist zonder diploma secundair onderwijs
zich aanbiedt voor een HBO-opleiding in een instelling voor secundair onderwijs,
moet de aanvullende vorming toch gevolgd worden in een CVO. Het gaat hier
immers om een tweedekansfunctie in het verwerven van het diploma secundair
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
40

onderwijs. Leerlingen in het secundair onderwijs moeten blijven aangemoedigd
worden om allereerst in tijdens de studies in het secundair onderwijs het diploma te
behalen.
Opleidingen van de 4 e graad BSO zullen blijvend het diploma secundair onderwijs
kunnen uitreiken tot op het moment dat ze een programmatieaanvraag bij de
Commissie HBO indienen binnen de twee jaar nadat de beroepskwalificatie erkend
werd door de Vlaamse Regering. Vanaf dan dient ook in deze opleidingen het
diploma secundair onderwijs verworven te worden met een aangepast traject in de
opleiding Aanvullende algemene vorming van het volwassenenonderwijs. De
laagdrempeligheid van dit traject is in deze opleidingen van groot belang aangezien
in deze opleiding het merendeel van de cursisten nog geen diploma secundair
onderwijs heeft bij de aanvang van de opleiding. De CVO waarmee een
samenwerkingsovereenkomst in dit verband wordt afgesloten zal bijvoorbeeld best
ter plekke de modules komen geven, eerder dan dat cursisten gedwongen worden
zicht te verplaatsen. Deze modaliteiten moeten onderling afgesproken worden.
Het behalen van het diploma secundair onderwijs kan dus nooit de eindfinaliteit van
een opleiding HBO zijn. Niemand zal verplicht worden om het diploma secundair
onderwijs te verwerven tijdens de opleiding HBO. Cursisten die deze stap zetten,
doen dit op basis van een individueel traject. Het luik aanvullende algemene vorming
wordt m.a.w. niet geïntegreerd in de HBO-opleiding. De opleiding aanvullende
algemene vorming voorziet in een goede leertrajectbegeleiding indien een cursist
zich uit het HBO aanbiedt voor het behalen van het diploma secundair onderwijs en
zorgt voor een aangepast traject voor de cursist.
6.4.3 Aansluiting met professionele bachelors
We zullen decretaal vastleggen dat een graduaatdiploma of een certificaat van het
HBO steeds toegang geeft tot het hoger onderwijs.
De mate waarin het graduaatsdiploma leidt tot een verkort traject in een
vervolgopleiding in het hoger onderwijs zal afhangen van de mate waarin de
kwalificatie waartoe de HBO 5 -opleiding leidt, inhoudelijk aansluit bij de kwalificatie
die met een professionele bacheloropleiding wordt nagestreefd. De hogescholen
nemen de nodige maatregelen om de doorstroming vanuit het HBO 5 naar de
professionele bachelors te faciliteren. Hiertoe ontwerpen zij
aangepaste studietrajecten in functie van de vooropleiding HBO 5 of voorzien zij in
specifieke voorbereidingsprogramma's. Voor elke opleiding die de hogeschool zelf in
het kader van het HBO 5 aanbiedt wordt ten minste de doorstroom naar één
professionele bacheloropleiding gefaciliteerd. Indien een HBO 5 -opleiding
georganiseerd wordt in een centrum voor volwassenenonderwijs en inhoudelijk
aansluit bij een bacheloropleiding, is het de taak van de instelling die een nieuwe
opleiding wil inrichten om daarover met minstens één bacheloropleiding overleg te
organiseren. Men kan hierbij de methodiek gebruiken die werd ontwikkeld binnen het
EVK-HOSP project van de VLOR waar CVO’s en hogescholen samenwerken om
verkorte trajecten uit te tekenen. Een dergelijk verkort traject in de bacheloropleiding
moet minimum 60 studiepunten bedragen. Een verkort traject vanuit een HBO 4 -
opleiding is niet mogelijk naar een bacheloropleiding. Wel kunnen vrijstellingen
verleend worden op individuele basis.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
41

6.5 Personeel
De inrichtende instelling van het HBO behoort telkens tot één onderwijsniveau
(secundair onderwijs, volwassenenonderwijs of hoger onderwijs). De wettelijke,
decretale en reglementaire bepalingen die gelden voor het personeel van het
onderwijsniveau van de instelling waaraan de personeelsleden verbonden zijn, zullen
binnen het HBO behouden blijven. Als er wordt samengewerkt met VDAB of Syntra
zullen ook onverkort de personeelsreglementen van deze organisaties gelden. Indien
er toch wijzigingen noodzakelijk blijken, zullen deze uiteraard overlegd worden met
de vertegenwoordigers van de inrichtende machten en de vakorganisaties in de
daarvoor bevoegde onderhandelingscomités.
6.5.1 Bestaande opleidingen
Aangezien deze opleidingen worden ingericht in bestaande instellingen in
respectievelijk het secundair onderwijs en het volwassenenonderwijs zal de aldaar
geldende reglementering voor personeel ook van toepassing zijn op het personeel
van het HBO.
6.5.2 Nieuwe opleidingen
De personeelsstatuten blijven ook voor nieuwe opleidingen ongewijzigd.
6.5.3 Uitwisseling
Indien men ervoor kiest leerkrachten of docenten uit te wisselen tussen
onderwijsniveaus, wordt voor leerkrachten uit het secundair onderwijs gedacht aan
het werken met het systeem van de Tijdelijke Andere Opdracht (TAO). Een vast
benoemd personeelslid uit het secundair onderwijs wordt dan tijdelijk belast met een
opdracht of met opdrachten in een ander onderwijsniveau waarvoor het niet vast
benoemd is maar waarvoor men wel anciënniteit opbouwt. Hetzelfde stelsel van TAO
is ook van toepassing op vastbenoemde personeelsleden van het
volwassenenonderwijs.
Voor het inzetten van docenten hoger onderwijs in opleidingen die ingericht worden
door andere onderwijsniveaus geldt dat een overeenkomst tussen de betrokken
hogeschool en de inrichtende instelling wordt gesloten om de opdracht te duiden. Het
betrokken personeel blijft dus ook hier juridisch en administratief behoren tot de
eigen instelling.
6.5.4 Inschakelen van externen
Indien men gebruik wil maken van gastlectoren van buiten het onderwijsveld, zoals
lectoren uit het bedrijfsleven of publieke opleidingsverstrekkers, zullen we het
systeem van DBSO en het volwassenenonderwijs van voordrachthouders
overnemen. Deze voordrachthouders worden betaald via een techniek van omzetting
van lesuren naar geld. Om dit principe mee te nemen in het HBO is een decretale
basis vereist.
In het hoger onderwijs is het inschakelen van externen reeds decretaal voorzien.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
42

6.6 Financiering
HBO-opleidingen zullen gefinancierd worden volgens de regels van het
onderwijsniveau van de instelling die de opleiding inricht. De opleidingen van de 4 e
graad BSO en de 7 e jaren TSO en KSO werden opgenomen in het nieuwe
financieringsdecreet. HBO 5 -opleidingen in hogescholen zullen op dezelfde wijze
gefinancierd worden als de bacheloropleidingen.
6.7 Inschrijvingsgelden
Net zoals het inrichten van HBO-opleidingen zal gefinancierd worden volgens de
regels van het onderwijsniveau van de instelling die de opleiding inricht, zullen ook
de inschrijvingsgelden geregeld worden op basis van het onderwijsniveau waarin het
HBO is georganiseerd.
Voor HBO-opleidingen die in instellingen voor het secundair onderwijs worden
ingericht (7 e jaren TSO en 4 e graad BSO), wordt dus geen inschrijvingsgeld
gevraagd. Voor HBO-opleidingen in het volwassenenonderwijs schrijft men in per
module en wordt 1 euro per lestijd gevraagd met een plafond van 400 euro op
jaarbasis. In het hoger onderwijs geldt voor het academiejaar 2006-2007 een
forfaitair bedrag van 55 euro met daarnaast 7.5 euro per credit. Voor een voltijds jaar
studeren wordt in het hoger onderwijs 533 euro gevraagd.
6.8 Studiefinanciering in het hoger beroepsonderwijs
Het systeem van schooltoelagen zal gelden in het secundair onderwijs voor cursisten
die hierop recht hebben. In het recent goedgekeurde decreet van 8 juni 2007
betreffende de studiefinanciering van de Vlaamse Gemeenschap worden alle
voorwaarden om in aanmerking te komen voor een financiële tussenkomst, namelijk
de nationaliteitsvoorwaarde en financiële voorwaarden, gelijk gesteld voor het
basisonderwijs, het secundair onderwijs en het hoger onderwijs. 29 Dat betekent dat
de inkomensgrens om recht te hebben op financiering voor alle niveaus gelijk is.
Voor de 7 e jaren TSO en de 4 e graad BSO betekent dit dat de inkomensgrens werd
opgetrokken en dat in de toekomst dus meer studenten recht zullen hebben op een
schooltoelage. De hoogte van de uitgereikte premie verschilt per onderwijsniveau en
per studiegebied:
- Voor de 4 e graad zal de minimumschooltoelage voor externe en interne
leerlingen 584 euro bedragen. Voor de 4 e graad geldt geen maximumleeftijd
30 31
waarop men recht heeft op de schooltoelage.
29 Dit geld voor het basisonderwijs, het secundair onderwijs en het hoger onderwijs, niet voor het
volwassenenonderwijs.
30 Simulaties wijzen uit dat dan 932 leerlingen van de 1.240 aanvragers van de 4e graad in
aanmerking zullen komen voor een schooltoelage. Er mee rekening houdend dat er dankzij de
gunstigere financiële voorwaarden ook meer leerlingen een aanvraag zullen indienen, gaan we er van
uit dat 25% van de leerlingen in de vierde graad in aanmerking zullen bekomen. We ramen het aantal
voor volgend schooljaar bijgevolg op 1.104
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
43

- Voor leerlingen van het 7 e jaar TSO zal de minimumschooltoelage 84 euro
bedragen voor externe leerlingen met een volledige schooltoelage van 372
euro voor externe leerlingen. Voor de 7 e graad ligt de leeftijdsgrens op 22 jaar.
32 . Deze leeftijdsgrens zal verlaten worden zodat ook oudere cursisten in
aanmerking kunnen komen voor een schooltoelage, analoog aan de 4 e graad.
In het hoger onderwijs geldt naast het systeem van studiefinanciering, een systeem
van verminderd inschrijvingsgeld, op basis van inkomenscategorieën. Een
vermindering van inschrijvingsgeld op basis van inkomenscategorieën zal ook gelden
voor HBO-opleidingen in het hoger onderwijs.
In het volwassenenonderwijs is vrijstelling of reductie van het inschrijvingsgeld
momenteel het enige sociale correctiemechanisme: daar worden bepaalde ruimere
sociale categorieën geheel of gedeeltelijk vrijgesteld van inschrijvingsgeld. 33
We erkennen de noodzaak om op termijn studiefinanciering volwaardig in te bouwen
in het hoger beroepsonderwijs. In de context van de meerjarenbegroting van de
huidige Vlaamse Regering is dit niet mogelijk. Het HBO kan echter pas ten volle zijn
maatschappelijke opdracht opnemen wanneer ook cursisten in het HBO zowel in
hogescholen als in centra voor volwassenenonderwijs een studiefinanciering kunnen
krijgen. Dit moet als één van de prioritaire punten opgenomen worden wanneer zich
nieuwe budgettaire mogelijkheden aftekenen: intussen wordt de invoering van
studiefinanciering in het HBO inhoudelijk en operationeel voorbereid.
6.8.1 Rechtspositieregeling van de cursisten
De rechtspositie van de cursist in het HBO zal bepaald worden door de instelling
waaraan deze cursist verbonden is. Een eigen decreet over de rechtspositieregeling
van studenten in het hoger onderwijs werd in 2004 ingevoerd. In dit decreet wordt
ondermeer een raad voor examenbetwisting opgericht. In het decreet op het
volwassenenonderwijs worden beroepsmogelijkheden voor de cursisten voorzien in
het evaluatiereglement. In het secundair onderwijs hebben leerlingen inspraak in de
leerlingenraad en de klassenraad en kan de leerling een examenbetwisting inroepen,
een georganiseerd bestuurlijk beroep aanteken of naar de Raad van State gaan.
31 Er is eveneens een sectoraal akkoord voor de opleiding verpleegkunde. Dit betekent dat personen
die tewerkgesteld zijn in de zorgsector doch als niet-verpleegkundige, na selectie, een opleiding
verpleegkunde kunnen starten met dienstvrijstelling maar met behoud van loon (dit geldt voor
verpleegopleidingen in het secundair onderwijs én in het hoger onderwijs). Verpleegkunde wordt
bovendien erkend als een knelpuntberoep. Dit heeft tot gevolg dat werklozen onder bepaalde
voorwaarden een opleiding kunnen volgen met behoud van uitkering.
32 Ook hier wordt het aantal leerlingen 7 e TSO die in aanmerking komt voor een schooltoelage geschat
op 25%
33 Voor een overzicht verwijzen we naar artikel 109 in het nieuwe decreet betreffende het
volwassenenonderwijs van 16 juni 2007.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
44

7 Juridisch kader
Wettelijke bepalingen i.v.m. het HBO zullen waar nodig opgenomen worden in de
regelgeving van het volwassenenonderwijs, het hoger onderwijs en het secundair
onderwijs. Daarnaast zal het HBO in een apart decreet worden geregeld om
overkoepelende aspecten zoals programmatie en kwaliteitszorg vast te leggen, zodat
éénzelfde beleid ten opzichte van alle opleidingen die hieronder vallen kan gevoerd
worden. Tenslotte moet gekeken worden hoe het HBO past in de federale wetgeving.
Bij het uitwerken van de regelgeving dient men rekening te houden met 3 cruciale
omgevingsfactoren:
• de federale regelgeving inzake minimale voorwaarden voor de uitreiking van
diploma’s;
• het geheel van bestaande Europese afspraken;
• het gelijkheidsbeginsel.
7.1.1 De federale regelgeving inzake minimale voorwaarden voor de uitreiking
van diploma’s
Omwille van deze federale bevoegdheid, bepaald in artikel 127, §1, eerste lid, 2° van
de Grondwet, is het onmogelijk in de volle uitoefening van de onderwijsbevoegdheid
een nieuw onderwijsniveau te creëren en/of voor reeds bestaande onderwijsniveaus
nieuwe voorwaarden vast te stellen.
De federale bevoegdheid dient volgens de grondwetgever zelf beperkt
geïnterpreteerd te worden omdat met ‘minimale voorwaarden voor het uitreiken van
diploma’s’ bedoeld wordt:
“De voorwaarden die werkelijk bepalend zijn voor de waarde en dus de
gelijkwaardigheid van diploma’s: dit zijn enkel de grote indelingen van het onderwijs
in niveaus, leidend tot de uitreiking van diploma’s en eindgetuigschriften, alsook de
minimale globale duur die aan elk van deze niveaus moet worden besteed.”
Doordat de federale overheid geen apart onderwijsniveau voorziet tussen het
secundair onderwijs en het hoger onderwijs, is het zonder een aanpassing van die
wet niet mogelijk een volwaardig onderwijsniveau te maken van het hoger
beroepsonderwijs. Dus moet het worden ingebed in het secundair onderwijs en/of het
hoger onderwijs.
Op inhoudelijke gronden is het niet wenselijk om HBO-opleidingen uitsluitend in het
secundair onderwijs te positioneren. Het gaat hier immers om opleidingen
postsecundair beroepsonderwijs, waarin ook opleidingen uit de Europese ‘short
cycle’, worden opgenomen. Short Cycle opleidingen worden door de Europese
Hoger Onderwijsruimte mee opgenomen in de Bolognacyclus. Het is evenmin
wenselijk om het HBO uitsluitend in het hoger onderwijs in te bedden. Men kan
immers niet stellen dat opleidingen die leiden tot een kwalificatie van niveau 4
beantwoorden aan de vereisten waaraan de short cycle in Europa moet tegemoet
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
45

komen. We kiezen er daarom voor om het HBO leidend tot een kwalificatie van
niveau 4 en niveau 5 respectievelijk binnen het secundair en het hoger onderwijs de
positioneren.
In het secundair onderwijs stelt zich uiteraard het probleem niet van de globale
minimale duur, aangezien de duur door een HBO 4 -opleiding alleen maar verlengt in
een postsecundair traject dat momenteel ook al bekend is in de vierde graden. Maar
wat betreft de minimale globale duur in het hoger onderwijs is er een probleem. De
federale wet van 7 juli 1970 bepaalt immers dat een opleiding van het korte type aan
een hogeschool uit één cyclus van ten minste 2 jaar bestaat, en het lange type uit
twee cycli van 2 jaar. De wijzigingen die het Bamadecreet hierin aanbracht zijn door
het Arbitragehof aanvaard, maar zijn hier verder niet relevant omdat die wijzigingen
de professionele en academische bachelor betreffen die we hier niet gaan regelen.
Het arrest van het Arbitragehof stelt de uitdrukking van de minimale globale duur in
jaren in vraag: “De minimale globale duur wordt omschreven als de resultante van
het aantal studiejaren, het aantal weken per jaar en het aantal uren per week. De
duur kan worden uitgedrukt in een totaal aantal uren of kredietpunten en eventueel in
een aantal minimumjaren.” We kunnen daarin een aanmoediging lezen om de
minimale globale duur niet langer louter in studiejaren uit te drukken. Toch zal het
voor HBO 5 - opleidingen van 90 studiepunten een uitdaging zijn om deze opleidingen
in te passen binnen de huidige federale wetgeving.
7.1.2 Europese afspraken
In de mate dat er over een onderwijsaangelegenheid bindende afspraken zijn binnen
de Europese Unie, of binnen andere internationale verdragen, moeten we daarmee
al rekening houden.
Van die afspraken kan zowel een verplichting tot regelgevend optreden uitgaan als
een verbod om een initiatief te nemen dat daarmee strijdig is.
De afspraken die deel uitmaken van het brede Bolognaproces (met inbegrip van de
uitbouw van de Short Cycle) en het Kopenhagenproces (met inbegrip van het
European Qualification Framework) zijn niet dwingend recht. Het betreft noch
verordeningen noch richtlijnen. Ze kunnen dus niet als directe bron van rechten of
plichten worden beschouwd.
In de mate dat de bevoegde overheden in ons land (de gemeenschappen) hierin
engagementen hebben aangegaan, is het vanuit de gedachte van een coöperatief
federalisme noodzakelijk dat de federale overheid dit proces niet bemoeilijkt en
zonodig belemmeringen binnen haar bevoegdheidssfeer wegneemt. Het spreekt voor
zich dat het beleid dat men als gemeenschap zou kiezen in uitvoering van die
Europese engagementen moet overeenstemmen met die engagementen, zoniet is
het juridisch moeilijk te argumenteren dat Europese engagementen een doorbreken
van de federale regels noodzaakt. De nauwe aansluiting van het HBO met het
Europese en Vlaamse kwalificatieraamwerk en de positionering van HBO 5 -
opleidingen in de Short Cycle van de Europese Hoger Onderwijsruimte zijn een
vertaling van deze argumenten.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
46

7.1.3 Het gelijkheidsbeginsel
Elke onderwijsregeling moet voldoen aan het gelijkheidsbeginsel. Bij het positioneren
van het HBO in zowel het secundair onderwijs als in het hoger onderwijs, moet
terdege worden verantwoord op welke vlakken er een gemeenschappelijkheid is (=
gelijkheid), en op welke vlakken er verschillen blijven. In dat laatste geval moeten die
verantwoord worden. Die oefening moet gebeuren op het vlak van
onderwijsinhouden, kwaliteitscontrole, financiering, personeelsstatuut.
Het vertrekpunt van elke juridische verantwoording mag de noodzaak zijn om te
voorzien in dat specifiek aanbod. Dat aanbod kan, gezien de ontwikkelingen en
engagementen in het Bolognaproces, geen professionele bachelor zijn. Anderzijds is
het niet realistisch dat aanbod volledig in te bedden in het (post)secundair onderwijs,
dus is het verantwoordbaar het HBO deels in het secundair onderwijs en deels in het
hoger onderwijs in te bedden.
Het Europese Kwalificatieraamwerk kan, met invulling van wat momenteel al bestaat,
deze hele verantwoording goed onderbouwen: het ontbreken in ons onderwijsaanbod
van opleidingen op niveau 5, het feit dat opleidingen in hogescholen en in 7 e jaren
TSO of 4 de graden BSO op een gelijkaardig publiek mikken en EQF-niveau 4
hebben. Het is evident dat dit bij voorkeur niet zomaar geponeerd wordt maar zal
worden onderbouwd met onderzoek.
8 Communicatie
Om het HBO als veld van opleidingen met gemeenschappelijke basiskenmerken
bekend te maken bij toekomstige cursisten, in de onderwijswereld, op de
arbeidsmarkt en bij het brede publiek, zullen onderstaande acties op het vlak van
communicatie ondernomen worden.
Vanuit het departement onderwijs wordt vooral naar de onderwijswereld
gecommuniceerd, via de bestaande kanalen:
- Voor de goedkeuring van het decreet HBO zal het hoger beroepsonderwijs al
opgenomen worden in de brochure ‘Onderwijs in Vlaanderen’ onder de rubriek
‘Actualiteit’. Deze brochure verschijnt begin schooljaar 2008-2009.
- In aanloop naar de Sid-ins van 2009 wordt HBO al opgenomen in de brochure
‘Wat na het secundair onderwijs’ Informatie over HBO zal ook aanwezig zijn in
de stand van het departement onderwijs op deze Sid-In.
- Wanneer het decreet HBO wordt goedgekeurd, wordt dit gecommuniceerd via
Schooldirect, Lerarendirect, Klasse voor Leraren (10 sterren), Klasse.be en Maks!
- Bij de inwerkingtreding van HBO, wordt dit via onderstaande kanalen
gecommuniceerd:
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
47

a. Schooldirect, Lerarendirect (HBO als aspect binnen alle nieuwe
maatregelen voor het nieuwe schooljaar), Klasse voor Leraren
(nieuwspagina), Maks! (nieuwspagina), Klasse.be
b. Website Onderwijsaanbod (niveau HBO toevoegen)
c. Webpagina niveau HBO op website Onderwijs Vlaanderen (naar analogie
met pagina Basisonderwijs, Secundair Onderwijs …)
d. Persconferentie minister bij begin van schooljaar waarin nieuwe zaken
worden toegelicht
- Na implementatie, in het schooljaar 2009-2010, kan HBO in de kijker worden
gezet via bvb. een reportage in Klasse voor Leraren over goede samenwerking
tussen SO en HO, een filmpje of webreportage op Klasse.be, enz.
Voor de communicatie naar de beroepswereld zullen we een beroep doen op het
netwerk van de sectorconsulenten en de communicatiekanalen van de
interprofessionele en sectorale sociale partners
9 Beleidsmonitoring en -evaluatie
Bij de invoering van een belangrijke onderwijsvernieuwing zoals het hoger
beroepsonderwijs, is het belangrijk nauwgezet de implementatie, de resultaten en de
effecten van het nieuwe beleid op te volgen.
Een goed uitgebouwd monitoringsysteem voor hoger beroepsonderwijs is daarbij een
eerste voorwaarde. Dit moet van bij de invoering van het HBO via indicatoren
periodiek beschrijvende informatie opleveren over de implementatie en de resultaten
van het gevoerde beleid.
Onder meer voor volgende variabelen moeten indicatoren ontwikkeld worden om in
dit systeem op te nemen:
- Noden
o Op de arbeidsmarkt: nood aan ‘middengeschoolden’
o Vanuit onderwijs: jongeren die in de hogescholen in het eerste jaar
uitvallen
- Doelgroep: aantal/profiel cursisten HBO
- Input/middelen
o Jaarlijks budget dat instellingen spenderen aan HBO
o Inschrijvingsgeld betaald door cursisten
- Processen
o Aantal/aard HBO-opleidingen
o Aantal opleidingen in dag-/avondonderwijs
o Aantal verkorte trajecten
o Aantal/aard werkplekplaatsen
o EVC-beleid in het HBO
o Aantal/aard samenwerkingsverbanden
- Output
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
48

o Aantal afgeleverde certificaten/diploma’s
o Tewerkstelling uitstroom HBO
o Doorstroom naar de professionele bachelor
- Effecten
o Invulling kwalificatienoden op de arbeidsmarkt
o Deelname aan HO/LLL
Een aantal van deze indicatoren worden al verzameld door vb. VDAB, departement
onderwijs, e.a. Het is echter belangrijk dat deze gegevens op een plaats worden
samengebracht en ook op gezette tijden als geheel worden gerapporteerd. Zo zou
het hoger beroepsonderwijs bijvoorbeeld een terugkerend hoofdstuk kunnen worden
in het Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs.
De informatie uit het monitoringsysteem kan vervolgens dienen als input voor
beleidsevaluatie, waarbij op zoek kan gegaan worden naar verbanden, verklaringen
en verbeterpunten. Nadat de inspectie en de VLHORA hun eerste rapport over
bevindingen en trends in het HBO hebben gepubliceerd, zal een eerste
beleidsevaluerend onderzoek worden uitgevoerd naar enkele centrale vragen m.b.t.
effectiviteit, doelbereiking en adequaatheid van het hoger beroepsonderwijs.
HOGER BEROEPSONDERWIJS – APRIL 2008
49