gezondheidsbrochure - VVKSO - ICT-coördinatoren
gezondheidsbrochure - VVKSO - ICT-coördinatoren
gezondheidsbrochure - VVKSO - ICT-coördinatoren
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
VLAAMS SECRETARIAAT VAN HET KATHOLIEK ONDERWIJS<br />
Pedagogisch Bureau – Dienst Vakoverschrijdende Thema’s<br />
Werkgroep ‘Gezondheid op school’<br />
EEN GEZONDHEIDSBELEID OP EEN KATHOLIEKE<br />
SCHOOL<br />
Een harmonisch samenspel van gezondheidsbevorderende<br />
inspanningen op diverse niveaus
INHOUDSTAFEL<br />
1 GEZONDHEID IN EEN KATHOLIEKE SCHOOL................................................................. 3<br />
1.1 Aandacht voor gezondheid als onderdeel van de opdrachtsverklaring................................ 3<br />
1.1.1 Openheid naar het eigen ik ............................................................................................ 4<br />
1.1.2 De gerichtheid naar de anderen..................................................................................... 4<br />
1.1.3 Verbondenheid met de natuur........................................................................................ 5<br />
1.1.4 Gerichtheid op transcendente waarden ......................................................................... 5<br />
1.2 Algemene doelstellingen bij gezondheidsbevordering ......................................................... 5<br />
1.3 Gezondheid, opvoedingsopdracht versus overheidsverplichting ......................................... 6<br />
1.4 De vrije Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB), het eerste schoolnabije aanspreekpunt6<br />
1.4.1 Van pro - actief naar reactief optreden........................................................................... 7<br />
1.4.2 Van acties gericht op individuen naar acties gericht op de omgeving. .......................... 8<br />
1.4.3 Van adviserende interventies tot emancipatorische interventies ................................... 9<br />
2 VAN GEZONDHEIDSEDUCATIE NAAR GEZONDHEIDSBEVORDERING ....................... 9<br />
2.1 Eindtermen, ontwikkelingsdoelen een decretale verplichting............................................... 9<br />
2.2 Implementeren een kwestie van interpreteren ................................................................. 11<br />
2.3 Een intentieverklaring, van de ministers van Onderwijs, Landbouw, Sport en Cultuur en<br />
Welzijn................................................................................................................................. 11<br />
2.4 Ondersteuning vanuit het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG)................... 12<br />
3 EEN GEZONDHEIDSBELEID OP SCHOOL UITWERKEN ............................................... 12<br />
3.1 Inleidende vaststellingen en bedenkingen.......................................................................... 12<br />
3.2 Een stappenplan voor de realisatie van een gezondheidsbeleid ....................................... 14<br />
3.3 Informeren en motiveren: zoeken naar een draagvlak en betrokkenheid uitlokken........... 14<br />
3.3.1 Verken de bereidheid tot vernieuwing .......................................................................... 14<br />
3.3.2 Geef duidelijke informatie van bij het begin en op alle niveaus ................................... 14<br />
3.3.3 Zorg voor duidelijke verantwoordelijkheden ................................................................. 15<br />
3.3.4 Begin bij het inschakelen van bestaande overlegstructuren ........................................ 15<br />
3.3.5 Spreek externe partners aan........................................................................................ 15<br />
3.3.6 Betrek en motiveer actoren en partners via concrete activiteiten ................................ 15<br />
3.4 Bevragen, meten of inventariseren: vertrekken van het eigen schoolniveau..................... 16<br />
3.4.1 Bevragen en meten ...................................................................................................... 16<br />
3.4.2 Inventariseren............................................................................................................... 16<br />
3.5 Noden vastleggen en prioriteiten bepalen .......................................................................... 17<br />
3.5.1 Omschrijf de behoeften van de school ......................................................................... 17<br />
3.5.2 Leg prioriteiten voor actie vast...................................................................................... 19<br />
3.6 Een actieplan opstellen....................................................................................................... 19<br />
3.7 Evalueren en/of bijsturen ................................................................................................... 19<br />
3.8 Een samenhangend gezondheidsbeleid............................................................................. 20<br />
3.8.1 Inspanningen leveren voor de gezondheid van vier doelgroepen.............................. 20<br />
3.8.2 Een gezondheidsbeleid ontwikkelen bestaande uit drie luiken .................................... 21<br />
4 ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING............................................................................. 23<br />
4.1 Ontwikkelde ondersteuning en begeleiding van het VSKO................................................ 23<br />
4.1.1 Algemeen voor alle onderwijsniveaus .......................................................................... 23<br />
4.1.2 Voor het basisonderwijs ............................................................................................... 23<br />
4.1.3 Voor het secundair onderwijs ....................................................................................... 24<br />
4.2 Ondersteunende organisaties............................................................................................. 24<br />
4.3 Recente lectuur................................................................................................................... 25<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 2
Inleiding<br />
Thuis, te midden van vrienden in de buurt en op school krijgen kinderen hopelijk de kans om gezond<br />
gedrag te leren en een groot deel van hun jeugd op een gezonde wijze te beleven.<br />
In het opvoedingsproject van een katholieke school staat uitdrukkelijk vermeld dat zij jongeren<br />
theoretisch, technisch en praktisch wil vormen en opvoeden tot jongvolwassenen die volwaardig<br />
kunnen deelnemen aan de samenleving. Binnen deze omschrijving is een belangrijke plaats<br />
voorzien voor een brede waaier van gezondheidsaspecten.<br />
Tussen gezondheid van leerlingen, hun welzijn, het zich welbevinden en hun studieresultaten<br />
bestaat een duidelijk oorzakelijk verband. Samen met gezonde leraren die met plezier lesgeven en<br />
binnen een team samen werken leidt dit mee tot een ‘gezonde school’.<br />
We willen in deze tekst achtereenvolgens stilstaan bij:<br />
- Gezondheid op een katholieke school is inherent verbonden met de opdrachtverklaring en<br />
het opvoedingsconcept;<br />
- De omschrijving van het begrip gezondheid in het algemeen en de evolutie bij de invulling<br />
en realisatie ervan door de overheid;<br />
- De realisatie van een gezondheidsbeleid op een school, gebruik makend van de bestaande<br />
middelen die de voorbije jaren bij de realisatie van vakoverschrijdende thema’s hun<br />
degelijkheid hebben bewezen;<br />
- Een overzicht van beschikbare informatiekanalen, didactische ondersteuning en<br />
schooleigen en schoolexterne begeleidingsmogelijkheden.<br />
1 GEZONDHEID IN EEN KATHOLIEKE SCHOOL<br />
1.1 Aandacht voor gezondheid als onderdeel van de opdrachtsverklaring<br />
Een katholieke school stelt zich ten doel kinderen en jongeren te vormen en op te voeden om ze<br />
hun plaats in de hedendaagse maatschappij temidden van vele anderen te laten innemen.<br />
Aandacht voor gezondheidsbevordering zit als een vanzelfsprekend fundament in de bijbelse<br />
opdracht om het ontvangen leven te koesteren, te verzorgen, ervan te genieten en waar mogelijk te<br />
verbeteren en te delen. Dit sluit aan bij de gedachten van het ‘rentmeesterschap’ en de ‘ontwikkeling<br />
van de ontvangen talenten’ waarbij waarden en normen aangebracht en beleefd worden die ons zijn<br />
voorgeleefd door Jezus Christus, herkenbaar voor iedereen in het Nieuwe Testament.<br />
Een school als een lerende gemeenschap vormt een afspiegeling van de maatschappij, een minimaatschappij<br />
als het ware. Basisvorming en opleiding door theoretische, technische en praktische<br />
leervakken kunnen niet los gezien worden van een brede opvoeding en dus ook de zorg voor het<br />
fysisch, psychisch en sociaal welzijn niet alleen van leerlingen maar ook van leraren en andere<br />
personeelsleden. Opvoeding en vorming veronderstellen telkens weer het bijbrengen van kennis en<br />
inzicht, het inoefenen van vaardigheden en het verwerven van attitudes, anders gezegd<br />
voortdurende aandacht voor de ontwikkeling van hoofd, hart en handen.<br />
Wie zich goed in zijn vel voelt en in een gezonde omgeving mag werken en studeren krijgt meer<br />
kansen om zich evenwichtiger te ontplooien.<br />
Een evenwichtige ontplooiing betekent dat we leerlingen en personeel hierbij leren:<br />
- in relatie te treden met het eigen ik;<br />
- als individu te leven door, samen met en voor anderen zowel in de klassegemeenschap als in<br />
de mini - maatschappij die een school is;<br />
- de schoolomgeving, zowel de mens als de natuur, te betrekken bij welzijn en welbevinden;<br />
- in dit proces transcendente waarden aan te leren en samen te beleven;<br />
en daarbij oog te hebben voor veranderingen en evolutie in de tijd en in de ruimte doorheen alle<br />
inspanningen.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 3
In het ‘Opvoedingsconcept van het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen 1 ’ lezen we:<br />
Opvoedend onderwijs in het katholiek basisonderwijs is geïnspireerd door het geloof in Gods<br />
liefdevolle nabijheid en in de verbondenheid met Jezus Christus. Het team streeft er naar een<br />
optimale vorming van de totale persoon als vrij en uniek wezen om gaandeweg verantwoordelijkheid<br />
te dragen voor zichzelf. Deze vorming krijgt gestalte in een reële context van het samenleven in een<br />
wereld en vanuit het christelijk mens- en wereldbeeld. Ze is met andere woorden gericht op<br />
solidariteit met anderen, op gerechtigheid en op kritisch-creatieve zorg voor de wereld als geheel.<br />
1.1.1 Openheid naar het eigen ik<br />
De zorg om een gezond emotioneel, fysiek en geestelijk leven, de verantwoordelijkheid voor de<br />
ontwikkeling tot volwassenheid als oriëntatie op een zinvolle toekomst, het laten groeien van eigen<br />
wilskracht en het trainen van een zindelijke en eerlijke lichaam- en denkstijl, het zijn kenmerken van<br />
een positief zelfbeeld. Zelfkennis over eigen mogelijkheden en niet-mogelijkheden zijn er de<br />
noodzakelijke begeleidingsinstrumenten van.<br />
Waarden als aandacht voor de eigen - aardigheid van het ik, aanvaarding van de eigen fysiek,<br />
dankbaarheid en respect voor het ontvangen leven, genieten van eigen zijn, zich welbevinden op deze<br />
wereld tussen anderen groeien hierdoor langzaam en individueel. Hieruit groeit een zelfwaardegevoel<br />
en een zelfvertrouwen, de noodzakelijke basis voor een evenwichtige groei, een harmonieuze<br />
ontwikkeling.<br />
Signalen van het lichaam kunnen dan ervaren worden als tekens van fysisch of geestelijk evenwicht of<br />
on-evenwicht.<br />
Vanuit een grondhouding van matigheid op gebied van voeding, soberheid wat betreft<br />
genotsmiddelen, voorzichtigheid in geneesmiddelenverbruik, aandacht voor evenwicht tussen in- en<br />
ontspanning, voor een correcte houding, veilig omgaan met mens en de materie kan het eigen - ik<br />
genieten.<br />
1.1.2 De gerichtheid naar de anderen<br />
Deze gerichtheid doorloopt een proces van een leven "door" de andere (het zeer jonge kind) over een<br />
leven "met" de andere (de jeugdige) naar een leven "voor" de andere (de ontwikkeling naar<br />
volwassenheid).<br />
Aandacht, begrip, zorg en verantwoordelijkheid voor het welbevinden en de gezondheid van anderen,<br />
voor de zwakkeren in de samenlevingen voor hen die hulp nodig hebben, in respect voor hun<br />
eigenheid en zelfwaarde, kenmerken het diepgelovig principe van solidariteit en medemenselijkheid.<br />
Deze solidariteit komt ook tot uiting in een maatschappij die bestaansvoorwaarden dient te creëren<br />
waar iedereen de mogelijkheid krijgt menswaardig op te groeien: voeding, kleding, huisvesting,<br />
gezondheidszorg, onderwijs, werk en sociale bijstand, en de hulp en ondersteuning die hiertoe nodig<br />
zijn.<br />
In dialoog zal een ontmoeting met de andere plaatsgrijpen, die zich kenmerkt door aanvaarding,<br />
respect, begrip, overleg, luisterbereidheid en consensus. Inzicht in het gevolg van eigen handelen kan<br />
de bron van menselijke conflicten en agressie droogleggen. Ook non-verbale signalen van de andere<br />
kunnen informatie verstrekken over zijn lichamelijke en geestelijke gezondheid, aan leraren en<br />
jongeren de voortdurende zorg hiervoor alert te zijn. Zo groeien waarden als dankbaarheid, goedheid<br />
en wederzijds respect, ook voor de zwakkeren en de gekwetsten. Veiligheid en geborgenheid zijn twee<br />
belangrijke ervaringen die een gezond schoolleven dienen te kenmerken.<br />
1<br />
Opvoedingsconcept voor het Katholiek Basisonderwijs in Vlaanderen, VVKBaO 2000<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 4
1.1.3 Verbondenheid met de natuur<br />
Deze verbondenheid begint met de ervaring van de natuur, de gewaarwording ervan met al zijn<br />
zintuigen, de belevenis.<br />
Zo natuurlijk mogelijk omgaan met de natuur betekent de natuur gebruiken voor verbetering van de<br />
menselijke gezondheid, maar niet misbruiken.<br />
De verbondenheid met de natuur krijgt meer zin in de menselijke arbeid, die kan begrepen worden als<br />
een bevrijdend medescheppen, een bron van levensmogelijkheden.<br />
Arbeid moeten we begrijpen in al zijn facetten: het ver- en bewerken van de schepping tegen<br />
vergoeding, benevole arbeid, arbeidsherverdeling, beperkte arbeid, deeltijds werken ...<br />
Hierdoor ontstaat een huis vol geborgenheid voor allen, ook diegenen die anders, beperkt of helemaal<br />
niet kunnen bijdragen tot de ontwikkeling ervan.<br />
1.1.4 Gerichtheid op transcendente waarden<br />
Het leven en de lichamelijke gezondheid van onszelf en de anderen is een kostbaar goed dat ons door<br />
God toevertrouwd is. Terzelfder tijd ervaren christenen God als meelevend en meelijdend met wie in<br />
pijn door het leven moet. Ze weten zich geroepen om op een gepaste wijze zorg te dragen voor en<br />
rekening te houden met de noden van de anderen.<br />
Ook al roept de christelijke moraal ons op tot eerbied voor het lichamelijke leven, toch maakt ze van de<br />
lichamelijkheid geen absolute waarde. Ze verzet zich tegen een nieuw - heidense opvatting die er op<br />
uit is om de cultus van het lichaam te bevorderen, daaraan alles op te offeren en de fysieke perfectie<br />
of de sportieve prestaties te verafgoden. Door de selectie tussen sterken en zwakken, die uit een<br />
dergelijke houding volgt, kan een ontaarding van de menselijke verhoudingen ontstaan. Aandachtig<br />
voor esthetische, ethische en religieuze waarden die ons overstijgen zoeken mensen de waarheid in<br />
de waarden van innerlijke schoonheid en goedheid.<br />
Hier beleven wij de verbondenheid met de levende God binnen een gemeenschap als het gezin, de<br />
buurt, de school, volk, kerk en wereld.<br />
1.2 Algemene doelstellingen bij gezondheidsbevordering<br />
Gezondheidsbevordering beoogt het bijbrengen van een grondhouding gericht op een gezonde<br />
levensstijl door kennisoverdracht, bewustwording, attitudevorming, het aanleren van vaardigheden<br />
bij te brengen die:<br />
nodig zijn om bij jongeren een waarden-vol, positief zelfbeeld op te bouwen naar lichaam en<br />
geest en respectvol te leren omgaan met de anderen.<br />
• De leerlingen zijn zich bewust van hun gevoelens ten aanzien van zichzelf (eigen lichaam,<br />
zelfwaarde gevoel) en ten aanzien van anderen. Zij kunnen dit ter sprake brengen, en groeien<br />
in het duiden, in het controleren en in het richting geven ervan.<br />
• De leerlingen krijgen inzicht in gezondheidsbevorderende en gezondheidsremmende factoren<br />
in andere samenlevingsvormen en bevolkingsgroepen;<br />
noodzakelijk zijn om jongeren verantwoorde keuzes te leren maken ter bevordering van het<br />
emotioneel fysiek, psychisch en sociaal welzijn van zichzelf en de anderen (gezin, vrienden,<br />
school, omgeving).<br />
• De leerlingen ervaren signalen in verband met hun emotioneel, fysisch en geestelijk welzijn en<br />
dat van anderen; kunnen dit ter sprake brengen, tot op zekere hoogte duiden en er op een<br />
adequate manier mee omgaan.<br />
• De leerlingen leren inzien dat een gezond leven een dynamische opdracht is voor iedereen en<br />
dat een maatschappij als taak heeft de gezondheid en het welzijn van zijn burgers als<br />
voornaamste prioriteit voorop te stellen.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 5
• De leerlingen zetten zich mee in om op school samen met alle anderen een<br />
gezondheidsstimulerend milieu en schoolklimaat te realiseren;<br />
leiden tot een gefundeerde overtuiging waaruit zich stapsgewijze een adequaat gedrag kan<br />
ontwikkelen dat leidt tot een zich lichamelijk en geestelijk welbevinden en tot welzijn van<br />
anderen in hun leefwereld.<br />
• De leerlingen leren hun keuze in leven, inzicht en overtuiging toepassen in hun dagelijks<br />
gedrag en hun relaties met anderen.<br />
• De leerlingen leren het ontwikkelde gedrag bestendigen over langere periodes en leggen er<br />
mogelijk ook getuigenis over af.<br />
Het basisonderwijs vat dit zeer algemeen maar zeer kernachtig samen in zijn ‘Opdracht’:<br />
- werken aan een degelijk en samenhangend onderwijsinhoudelijk aanbod;<br />
- kinderen in contact brengen met alle cultuurcomponenten, in het bijzonder met de<br />
wereld van het samenleven met anderen, de wereld van het goede en die van de<br />
uiteindelijke zingeving;<br />
- werken aan een stimulerend opvoedingsklimaat en een doeltreffende didactische<br />
aanpak;<br />
- werken aan de ontplooiing van ieder kind, vanuit een brede zorg en dit in overleg en<br />
samenwerking;<br />
- werken aan de school als gemeenschap en als organisatie vanuit een overlegcultuur<br />
en een voortdurende planning en vanuit het eigen opvoedingsproject;<br />
- groeien in deskundigheid en spiritualiteit.<br />
1.3 Gezondheid, opvoedingsopdracht versus overheidsverplichting<br />
De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO - Ottawa 1986)2 formuleerde volgende definitie van<br />
gezondheid:<br />
“Gezondheid is een toestand van een zo optimaal mogelijk fysiek, psychisch en sociaal<br />
welbevinden, waarbij iedereen de kans moet hebben om als mens capaciteiten te ontwikkelen en te<br />
gebruiken met een maximaal aantal vrijheidsgraden en keuzemogelijkheden.”<br />
Het is duidelijk dat vanuit een christelijk perspectief het ‘… capaciteiten ontwikkelen en te gebruiken<br />
met maximale aantal vrijheidsgraden…” aan beperkingen onderhevig is. De zwakke en de kansarme<br />
heeft dit groot aantal vrijheidsgraden en keuzemogelijkheden niet. Wie er wel kan over beschikken<br />
heeft vanuit respect en medemenselijkheid de christelijke taak om aandacht te schenken aan<br />
kansarmen en fysisch beperkte medemensen. Solidair met alle medemensen zijn<br />
verantwoordelijkheid opnemen is dan ook het logische gevolg ervan. Ook ‘… met een maximaal<br />
aantal keuzemogelijkheden, …’ zal op een katholieke school getoetst worden aan de bijbelse ethiek.<br />
1.4 De vrije Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB), het eerste schoolnabije<br />
aanspreekpunt<br />
Acties in verband met preventieve gezondheid situeren zich voor de CLB’s op drie dimensies 3 . In<br />
deze recente visietekst worden drie dimensies onmiddellijk geduid. Ook lezen we tussen de regels<br />
wanneer het CLB zijn expertise inbrengt, op vraag van wie en welke rol het hierbij vervult: als expert;<br />
als actieve coach, lid van een schoolteam. Doorheen talrijke voorbeelden krijgt de lezer een zicht op<br />
het brede scala van mogelijke interventies. Tot slot worden grenzen getrokken voor het optreden<br />
van de CLB – medewerker waarbij de link wordt gelegd met schoolexterne expertise, dikwijls bij<br />
individuele ondersteuning en hulpverlening.<br />
2<br />
World Health Organisation, ‘Ottawa Charter for Health Promotion’, International conference on Health Promotion, 17-21<br />
november 1986, Ottawa, Canada.<br />
3<br />
Koepel van de Vrije Centra voor Leerlingenbegeleiding, visietekst Preventieve gezondheidszorg (PGZ),<br />
PGZ: de uitdaging voor álle CLB-medewerkers, Stuurgroep gezondheidsbevordering, Leuven 2004<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 6
1.4.1 Van pro-actief naar reactief optreden<br />
Bij een pro-actief optreden beschouwen we gezondheid als een positief na te streven goed. We<br />
richten ons hierbij op een brede doelgroep. We willen het ontstaan van een probleem voorkomen en<br />
de verdere ontwikkeling van een probleem beperken. Hierbij focussen we op bepaalde groepen. Om<br />
te verhinderen dat het probleem ernstiger wordt, treden we reactief op, bij een kleine groep of bij<br />
een individu.<br />
Het continuüm van pro-actief naar reactief toont dat er minstens vier ingangspoorten zijn. Die zijn<br />
conceptueel van elkaar te onderscheiden, maar in de praktijk merkt men dat acties een<br />
meervoudige invloed hebben (werken via verschillende ingangspoorten). Een beleidsmaatregel die<br />
oorspronkelijk wordt ingevoerd om een probleem in te perken, kan bij een volgende cohorte<br />
leerlingen het probleem voorkomen.<br />
Bij een zuiver pro-actief optreden vertrekken we van gezondheid als een positief na te streven goed.<br />
Dergelijke acties richten zich op een brede doelgroep, bijvoorbeeld de hele schoolbevolking.<br />
Voorbeelden daarvan zijn het aanbieden van een gezond en evenwichtig ontbijt, het invullen<br />
van een zinvolle vrijetijdsbesteding, het inroosteren van lessen Leefsleutels, het creëren of<br />
versterken van een positieve attitude ten opzichte van de fietshelm.<br />
Iets verder op het continuüm liggen interventies die het ontstaan van een probleem willen<br />
voorkomen. Dat kunnen we als we het probleem vroegtijdig opsporen en/of door het individu er<br />
specifiek tegen te wapenen. Deze acties zijn niet meer op iedereen gericht, maar wel op bepaalde<br />
groepen.<br />
Voorbeelden zijn leeftijdsgebonden onderzoek van gezichtsvermogen en gehoor, opvolging<br />
van de pubertaire ontwikkeling, vaccinaties, kennisverstrekking omtrent anticonceptie of<br />
omtrent het voorkomen van voetzoolwratten. Leerlingen van een bepaalde leeftijd worden<br />
doorgaans sterk aangesproken door de getuigenissen van een ex-verslaafde of een AIDSpatiënt.<br />
Soms zijn we er te laat bij om een probleem helemaal te voorkomen en dan willen we de verdere<br />
ontwikkeling ervan beperken. We focussen ons dan op een kleine groep jongeren bij wie een<br />
probleem zich manifesteert.<br />
Voorbeelden zijn het coachen van scholen bij de aanpak van een luizenprobleem en zich<br />
richten naar leerlingen die niet ontbijten in de hoop dat ze hiermee zullen vermageren.<br />
Richtlijnen i.v.m. zware boekentassen verminderen rugklachten en vermijden dat<br />
rugproblemen zich ontwikkelen in een volgende cohorte leerlingen.<br />
Als we een reeds bestaand probleem willen verhelpen en verhinderen dat het nog ernstiger wordt,<br />
zullen we veeleer reactief optreden. Reactief optreden doen we vaker via een smallere ingangspoort<br />
dan bij pro-actief optreden.<br />
Voorbeelden zijn begeleiding of hulpverlening bij experimenterende druggebruikers, het<br />
coachen van individuele leerlingen bij faalangst, de organisatie van een rookstopcursus,<br />
begeleiding van leerlingen met eetproblemen.<br />
Gezondheidsproblemen zoals epilepsie, anorexia, verslaving, lichamelijke of mentale handicaps<br />
vergen een meer gespecialiseerde, intensieve en individuele aanpak. Dat kan niet meer door school<br />
en CLB alleen. Met het oog op het welbevinden van de leerling op school zal het CLB zorgen voor<br />
de brugfunctie met de gespecialiseerde diensten.<br />
Pro-actief optreden<br />
Reactief optreden<br />
Aanbod evenwichtig ontbijt<br />
Begeleiding eetproblemen<br />
Figuur 1: De dimensie van pro - actief naar reactief optreden<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 7
1.4.2 Van acties gericht op individuen naar acties gericht op de omgeving.<br />
Interventies kunnen als doel hebben individuen te veranderen, maar kunnen ook als doel hebben de<br />
omgeving waarin mensen verblijven, te veranderen.<br />
Naast acties die gericht zijn op leerlingen omvat een effectief gezondheidsbeleid interventies die<br />
gericht zijn op de omgeving van de leerling. De klas, de school- en de thuisomgeving beïnvloeden<br />
de gezondheid van leerlingen. Soms sturen omgevingskenmerken het gedrag van jongeren,<br />
bijvoorbeeld wanneer de beschikbare sportaccommodatie jongeren uitnodigt de middagpauze op<br />
een actieve manier door te brengen. Maar een omgeving is méér dan een stel kenmerken die<br />
gezond of ongezond gedrag in de hand werken. Een gemeenschappelijke visie op gezondheid en<br />
een uitgewerkt gezondheidsbeleid zijn eveneens belangrijke omgevingskenmerken.<br />
Voorbeeld van actie gericht op individuen: Tijdens een medisch consult kan de arts een<br />
leerling motiveren de tanden extra goed te verzorgen. Die tussenkomst kan ook<br />
ondersteund worden door een klassikale actie voor een betere tandhygiëne.<br />
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de meest efficiënte tussenkomsten diegene zijn die zo<br />
dicht mogelijk bij de reële context van de leerlingen liggen. In de schoolsituatie betekent dit dat<br />
leerlingen het grootste deel van de tijd door brengen in hun klas met hun titularis of vakleerkracht.<br />
Dit heeft ook als gevolg dat we als CLB-medewerker van een school vaak aangesproken worden<br />
door diegenen die het dichtst bij de leerling staan. We brengen hier dan ook het<br />
subsidiariteitsprincipe in herinnering dat stelt dat opvang en begeleiding van leerlingen in de eerste<br />
plaats thuis en in de klas/op school dient te gebeuren. Door advies en coaching van leerkrachten<br />
kan men in specifieke situaties méér effect behalen dan via sporadische contacten met de<br />
doelgroep zelf. Deze ondersteuning van leerkrachten kan veel verschillende vormen aannemen; van<br />
het verstrekken van info en advies over inzicht geven in leerlingengedrag via onderzoek tot het<br />
aanreiken van materialen.<br />
Voorbeeld: De ‘Wedstrijd rookvrije klassen’ die gepromoot wordt door het LOGO. Met dit<br />
initiatief wil men de school een aanzet geven om te werken rond tabakspreventie en wil men<br />
een concept aanreiken om met de volledige schoolgemeenschap te werken aan een<br />
rookbeleid. De wedstrijd zelf richt zich tot de eerste graad van het secundair onderwijs.<br />
Vanuit het LOGO en hun samenwerkingsverband met het VIG zijn materialen ontwikkeld die<br />
de leerkracht kunnen helpen om het thema “tabak” in de verschillende vakken aan bod te<br />
laten komen (o.a. Prikkelmap …).<br />
Voorbeeld van acties gericht op de omgeving: De aanwezigheid van snoep- en<br />
frisdrankautomaten op school maakt het gemakkelijk om een riskant eetpatroon te<br />
ontwikkelen. Elkaar trakteren met snoep op verjaardagen is een gebruik op veel scholen.<br />
Daarom ijveren we voor gezonde tussendoortjes op school. Een gezondheidsbevorderende<br />
schoolomgeving creëert meer kansen om gezond gedrag te stellen en nodigt uit tot het<br />
maken van een gezonde keuze.<br />
We treden schoolpersoneel en ouders tegemoet in hun vragen en bekommernissen over de<br />
eerste seksuele ervaringen van jongeren.<br />
Een verantwoord medicatie- of rookbeleid beïnvloedt het gedrag van de leerlingen en<br />
creëert een gedeelde norm die stelt dat gezondheid een waardevol gegeven is.<br />
De gezondheid van de leerlingen is een belangrijk aandachtspunt op de klassenraad, net als<br />
de schoolse vorderingen.<br />
Sommige ingrepen hebben tegelijk op het individu en op de omgeving een impact. Profylactische<br />
maatregelen m.b.t. besmettelijke aandoeningen helpen en beschermen niet alleen de betrokken<br />
persoon, maar ook zijn directe omgeving en de volledige schoolpopulatie.<br />
Interventies gericht op individuen en omgevingsinterventies mogen niet los van elkaar staan. Het<br />
individueel motiveren van leerlingen heeft meer kans op slagen als verschillende kanalen dezelfde<br />
boodschap brengen in een omgeving die mensen uitnodigt tot het maken van gezonde keuzes.<br />
Afstemming en overleg zijn daarom onontbeerlijk.<br />
Voorbeeld: Het medisch consult levert niet alleen voor de individuele leerling nuttige<br />
informatie op, ook de overheid en de school hebben er baat bij. De registraties met<br />
aandacht voor de privacy van de leerling vormen een basis voor een gezond schoolbeleid.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 8
Op het individu gerichte interventies<br />
Omgevingsgerichte interventies<br />
Voedingstips voor leerlingen<br />
Aanbod op school van gezonde tussendoortjes<br />
Figuur 2: De dimensie van op het individu gerichte acties naar omgevingsgerichte acties<br />
1.4.3 Van adviserende interventies tot emancipatorische interventies<br />
Een interventie kan individueel of beleidsmatig zijn. Soms geven we advies als expert. Bij<br />
emancipatorische interventies treden we op als coach.<br />
De interventie kan zowel het individu als het beleid ondersteunen. In een adviserende interventie<br />
neemt de CLB - medewerker de rol van expert op zich.<br />
Voorbeelden van uitgebracht advies: Hij adviseert de leerling individueel bij de<br />
samenstelling van een evenwichtig lunchpakket. Hij geeft de school advies bij de<br />
samenstelling van een EHBO - koffer, bij het veiliger maken van de speelplaats, bij de<br />
samenstelling van evenwichtige schoolmaaltijden. Hij kan de leerkrachten ondersteunen<br />
door informatie en materialen te verstrekken bij het uitwerken van lessen over hygiëne. Hij<br />
adviseert ouders over een goede studieomgeving.<br />
Bij een emancipatorische interventie spreken we de leerling aan om zich gezond te gedragen. Hier<br />
komt de rol van coach op de voorgrond, die van expert verschuift meer naar de achtergrond. Het<br />
komt erop aan een evenwicht te vinden tussen adviseren en het respecteren van de eigen keuzes<br />
en verantwoordelijkheid van de leerling.<br />
Voorbeelden van emancipatorische acties zijn deze waarbij leerlingen mee bepalen hoe hun<br />
schoolomgeving vorm krijgt. Leerlingen mogen meedenken en meebepalen hoe de refter en<br />
de speelplaats eruit zien zodat ze de middagpauze op een aangename wijze doorbrengen.<br />
Ouders werken mee aan een veilig verkeersplan voor de school.<br />
Doordat leerlingen het medisch consult gaan ervaren als een gelegenheid om actief vragen<br />
te stellen, zorgen en bekommernissen te uiten, verhogen we hun betrokkenheid en<br />
stimuleren we het opnemen van hun verantwoordelijkheid. Door het consult nauwer te laten<br />
aansluiten bij het schoolse gebeuren en de link te leggen met de vakoverschrijdende<br />
eindtermen wordt het medisch consult een interactief moment.<br />
Adviserende acties<br />
CLB geeft school advies over schoolmaaltijd<br />
Emancipatorische acties<br />
Leerlingenraad krijgt inspraak in samenstelling<br />
schoolmaaltijd<br />
Figuur 3: De dimensie van adviserende naar emancipatorische acties<br />
2 VAN GEZONDHEIDSEDUCATIE NAAR GEZONDHEIDSBEVORDERING<br />
2.1 Eindtermen, ontwikkelingsdoelen een decretale verplichting<br />
Vanaf 1997 voor het basisonderwijs (BaO) 4 en voor de eerste graad secundair onderwijs (SO) en<br />
vanaf 2002 voor de tweede en derde graad SO, legde het Vlaams Parlement leergebiedgebonden<br />
4<br />
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap – Departement Onderwijs, Decreet tot bepaling van de ontwikkelingsdoelen en de<br />
eindtermen van het gewoon basisonderwijs ,27 mei 1997<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 9
eindtermen in WO van het BaO en vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie voor het<br />
SO 5 op.<br />
In een ondersteunende publicatie 6 van de Vlaamse Overheid voor de eerste graad staat te lezen dat<br />
omgevingsfactoren gezondheid zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden:<br />
“Gezondheid heeft betrekking op lichamelijke, geestelijke en sociale aspecten die elkaar wederzijds<br />
beïnvloeden. Ze wordt beïnvloed door omgevingsfactoren en de persoonlijke leefstijl van een<br />
individu. Beide kunnen gezondheidsbevorderend zijn of een risico inhouden voor de gezondheid.”<br />
Het katholiek onderwijs verwerkte in het basisonderwijs deze eindtermen die betrekking hebben op<br />
een breed gamma van educaties 7 , waaronder gezondheid in de leerplandoelstellingen van<br />
Wereldoriëntatie. Voor de eerste graad van het secundair onderwijs werd een brochure<br />
‘Gezondheidseducatie’ 8 uitgewerkt.”<br />
Na de publicatie van de vakoverschrijdende eindtermen voor tweede en derde graad in het SO werd<br />
in ‘Over de grenzen’ 9 een gezondheidsbeleid op school omschreven als:<br />
“Het einddoel is dat jongeren over gezondheid keuzes kunnen maken, besluiten nemen en daar<br />
naar handelen”. De gezondheidsbevorderende school werkt niet alleen aan de vakoverschrijdende<br />
eindtermen voor gezondheidseducatie maar heeft ook het schoolbeleid, het schoolklimaat, de<br />
schoolorganisatie en de schoolomgeving als doel van verandering. Gezondheidsbevordering op<br />
school betekent werken op drie niveaus: de klas, het schoolbeleid en de lokale gemeenschap.”<br />
Van meet af aan was het duidelijk dat bij de samensmelting van het Medisch Schooltoezicht (MST)<br />
en de Psycho – Medisch - Sociale diensten tot Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB) deze<br />
schoolondersteunende actoren een belangrijke plaats bleven innemen in het gezondheidsbeleid op<br />
de school.<br />
In artikel 5 van het CLB - decreet 10 wordt welbevinden bestempeld als basisvoorwaarde voor het<br />
leren.<br />
“De centra hebben als opdracht bij te dragen tot het welbevinden van leerlingen nu en in de<br />
toekomst. Hierdoor wordt bij leerlingen de basis gelegd van alle leren zodat zij door hun<br />
schoolloopbaan heen competenties kunnen verwerven en versterken die de grondslag vormen voor<br />
een actuele en voortdurende ontwikkeling en maatschappelijke participatie.”<br />
In de visietekst van de Vrije Centra voor Leerlingenbegeleiding 11 , staat woordelijk:<br />
“Gezondheid is een toestand van welbevinden met drie componenten, een fysieke, een psychische<br />
en een sociale. We kiezen voor een holistische benadering van gezondheid waarin het lichamelijk,<br />
geestelijk en sociaal welbevinden even belangrijk zijn en zeer nauw met elkaar samenhangen. Ze<br />
komen niet altijd in even sterke mate op de voorgrond. Ze kunnen elkaar compenseren of<br />
beïnvloeden. Iemand die goed geïntegreerd is in een sociaal netwerk, heeft meer kansen om een<br />
mentale opdoffer of een fysiek ongemak te boven te komen.”<br />
5<br />
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap -Departement Onderwijs, Decreet tot bekrachtiging van de eindtermen en<br />
ontwikkelingsdoelen van de eerste graad van het gewoon secundair onderwijs. 24 juli 1996 (Besluit verschenen in het<br />
Belgisch Staatsblad van 14 augustus 1996)<br />
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap -Departement Onderwijs, Decretale teksten en uitgangspunten. Secundair<br />
onderwijs: eindtermen en de ontwikkelingsdoelen van de eerste graad van het secundair onderwijs, september 1996.<br />
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap - Departement Onderwijs, Decreet tot bekrachtiging van de eindtermen van de<br />
tweede en derde graad van het gewoon secundair onderwijs, 9 januari 2002.<br />
6<br />
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap – Departement Onderwijs, Doelen voor heel de school, de vakoverschrijdende<br />
eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor de eerste graad van het gewoon secundair onderwijs, Dienst voor<br />
Onderwijsontwikkeling, Brussel 1997, 105 blz.<br />
7<br />
VVKBaO, Wereldoriëntatie leerplan, Brussel, 1998, 160 blz.;<br />
8<br />
Wyckmans P., Gezondheidseducatie, handleiding voor het werken met vakoverschrijdende thema’s, VSKO, Brussel 1997,<br />
56 blz.<br />
9<br />
De Coninck C., Maes B., Sleurs W., Van Woensel C., Over de grenzen, vakoverschrijdende eindtermen in de tweede en<br />
derde graad van het secundair onderwijs, Brussel 2002, 232 blz.<br />
10<br />
Het decreet van 1 december 1998 betreffende de centra voor leerlingenbegeleiding<br />
11 11 ‘Preventieve gezondheidszorg (PGZ): de uitdaging voor alle CLB-medewerkers’, Koepel van de Vrije Centra voor<br />
Leerlingenbegeleiding, visietekst, Leuven 2003<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 10
2.2 Implementeren een kwestie van interpreteren<br />
Toch merkte de commissie Gezondheidsbevordering van de Vlaamse Onderwijsraad snel op dat<br />
gezondheidseducatie alleen niet volstond. In haar advies 12 verwees de Vlor reeds naar de fysische<br />
schoolomstandigheden, de leerlingenpopulatie, het bestaande schoolbeleid en de heersende<br />
schoolcultuur en de mogelijkheden binnen het beleidsvoerend vermogen van de school. Ook<br />
omschreef ze nog eens duidelijk het onderscheid in aanpak en actiemogelijkheden tussen<br />
gezondheidseducatie en -bevordering:<br />
“Gezondheidseducatie beoogt, vanuit een brede visie op gezondheid, ongezonde leefgewoonten<br />
te veranderen en gezonde leefgewoonten te ondersteunen en te stimuleren. Gezondheidseducatie<br />
voorziet in leermogelijkheden om specifieke gedragingen die gezondheid schaden te veranderen.<br />
Gezondheidseducatie richt zich hoofdzakelijk op leefstijl en gedragsverandering. De concrete<br />
eindtermen die leerlingengedragingen beschrijven situeren zich voor het grootste gedeelte in deze<br />
sfeer.”<br />
“Gezondheidsbevordering schetst een breder perspectief. Het VLOR-document spreekt van ‘Men<br />
vertrekt vanuit een holistische benadering van gezondheid waarin alle facetten en determinanten<br />
van gezondheid aan bod komen. Cruciaal hierin is, naast de gezondheidseducatie het<br />
bewerkstelligen van structurele veranderingen waardoor het meer voor de hand ligt dat mensen<br />
gezondere keuzes maken. Gezondheid is een collectieve verantwoordelijkheid waaraan iedereen<br />
participeert. Een gezondheidsbevorderende school integreert daarom individu- en omgevingsstrategieën<br />
en werkt ook aan de schoolcultuur, de schoolinfrastructuur en omgeving, de<br />
voorbeeldrol van het schoolteam, de relaties binnen de school en met de ouders en de bredere<br />
schoolomgeving.”<br />
2.3 Een intentieverklaring, van de ministers van Onderwijs, Landbouw, Sport en<br />
Cultuur en Welzijn<br />
Op 27 januari 2006 kondigde minister F. Vandenbroucke in een persmededeling aan dat vanaf<br />
1 september 2007 alle basis- en secundaire scholen een gezondheidsbeleid dienen uit te stippelen.<br />
Op basis van een analyse van hun eigen situatie, zullen ze streefdoelen formuleren en acties<br />
ondernemen. Hiervoor werd een intentieverklaring opgesteld door de Vlaamse ministers Leterme<br />
(landbouw), Vandenbroucke (onderwijs), Vervotte (Volksgezondheid) en Anciaux (sport).<br />
Dit gezondheidsbeleid komt er best in stappen:<br />
- eerst moeten de scholen hun eigen situatie in kaart kunnen brengen.<br />
- daarna bepalen ze zelf hun streefdoelen.<br />
- tot slot zetten ze acties op om deze doelen te bereiken.<br />
Scholen staan hierbij niet alleen. Ze worden ondersteund door de CLB’s, de pedagogische<br />
begeleidingsdiensten van hun net en het Lokaal Gezondheidsoverleg (LOGO). De aanpak wordt<br />
omschreven in een strategisch actieplan ‘Op uw gezondheid’ uitgewerkt door de Vlaamse<br />
gezondheidscoördinator die binnen de Vlor wordt gehuisvest. Hij stelt een stappenplan op met<br />
algemene, operationele en concrete doelen. Hierbij kan hij rekenen op inhoudelijke ondersteuning<br />
van het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, de cel voedinginformatie van het Vlaams<br />
Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM), en het Steunpunt Sport, Beweging en<br />
Gezondheid. Ook kan deze coördinator rekenen op aansturing vanuit de Vlor-commissie<br />
gezondheidsbevordering. Deze commissie omvat de vertegenwoordigers van de onderwijskoepels<br />
en gezondheidsexperts uit diverse organisaties als het Rode Kruis, het VIG, de VAD (Vereniging<br />
voor Alcohol-, Drugs- en andere verslavingen) en de diverse betrokken departementen.<br />
De intentieverklaring sluit aan bij de gezondheidsprioriteiten 2004-2009 van de Vlaamse Regering:<br />
- het verminderen van het aantal rokers met 10% en aandacht voor ander schadelijk<br />
middelengebruik<br />
12<br />
AR/RHE/ADV/014 ‘Advies over de implementatie van gezondheidsbevordering in het basis- en secundair onderwijs’,<br />
Vlaamse Onderwijsraad, Brussel 2002<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 11
- het terugdringen van de consumptie van vet- en suikerrijke dranken en een actieve<br />
bevordering van meer lichamelijke beweging<br />
- het verhogen van de vaccinatiegraad<br />
- een efficiënte voorlichting betreffende preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen<br />
- het terugdringen van het aantal ongevallen in de privé-sfeer en in het verkeer met 20%<br />
- de preventie van depressie en suïcide.<br />
Het spreekt vanzelf dat een school niet alleen de verantwoordelijkheid kan dragen voor een<br />
gezondheidsbeleid waarin overheid, ouders, maatschappelijk middenveld en ondersteunende<br />
organisaties elk op hun domein een belangrijke rol te spelen hebben. Ook al deze prioriteiten<br />
gelijktijdig of op korte tijd aan bod laten komen is binnen een geïntegreerde werking niet mogelijk.<br />
Daarom deze oproep aan scholen om een gezondheidsbeleid op te zetten waarin aandacht wordt<br />
geschonken aan integratie en synthese. In een eerste fase beperkt de minister zijn oproep tot het<br />
uitwerken van concrete acties inzake voeding en beweging als middelen om over- en ondergewicht<br />
aan te pakken.<br />
2.4 Ondersteuning vanuit het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG)<br />
Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie 13 vertaalt het Engelse ‘health promotion’ als<br />
gezondheidspromotie en gebruikt dit als synoniem voor gezondheidsbevordering met als<br />
omschrijving: “Het proces waardoor mensen of groepen van mensen in staat gesteld worden<br />
controle verwerven over de determinanten van hun gezondheid en zo hun gezondheid te<br />
verbeteren.”<br />
Het bevorderen van gezondheid gaat verder dan het bestrijden van ongezond zijn.<br />
Gezondheidsbevordering betekent het realiseren van een meerwaarde. Dit veronderstelt een<br />
analyse en een verandering van de schoolcontext door actie te voeren voor verschillende<br />
doelgroepen. (individuele leerling, klas-, school- en omgevingsniveau)<br />
Gezondheidsbevordering beoogt het bewerkstelligen van structurele veranderingen waardoor het<br />
meer voor de hand ligt dat jongeren gezonde keuzes maken. Dit gaat dan over schoolactiviteiten,<br />
naschoolse activiteiten, veilige speelplaatsen, hygiëne en sanitaire voorzieningen, afspraken in het<br />
schoolreglement, het aanbod van schoolmaaltijden en tussendoortjes.<br />
Gezondheidsbevordering beoogt zowel het optimaliseren van het welbevinden en welzijn van de<br />
leerlingen als het stellen van gezond gedrag.<br />
Het vermijden van uitsluiting en discriminatie en het bevorderen van de sociale cohesie tussen de<br />
leerlingen onderling en de leerlingen, ouders, de leraren en andere teamleden, geeft aan<br />
gezondheidsbevordering een sociale dimensie.<br />
Terzelfder tijd fungeert het VIG als koepel voor het Lokaal Gezondheidsoverleg (LOGO’S) waarin<br />
alle gezondheidsactoren, dus ook scholen en CLB’s elkaar regionaal ontmoeten en samenwerken.<br />
LOGO’S organiseren nu al voor diverse doelgroepen, waaronder leerlingen basis- en secundair<br />
onderwijs, gezondheidsacties die per LOGO verschillen. (o.a. rookpreventie, gezonde voeding, eet<br />
meer fruit of Tutti Frutti, een frisdranken- of automatenbeleid, …)<br />
3 EEN GEZONDHEIDSBELEID OP SCHOOL UITWERKEN<br />
3.1 Inleidende vaststellingen en bedenkingen<br />
Thuis, te midden van vrienden in de buurt en op school krijgen kinderen hopelijk de kans om gezond<br />
gedrag te leren en een groot deel van hun jeugd op een gezonde wijze te beleven 14 .<br />
13<br />
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, ‘Gezondheidspromotie, definitie’, http://www.vig.be<br />
14<br />
MOENS Olaf, Werken aan een gezondheidsbeleid op school, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, BRUSSEL<br />
2006 16 p.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 12
Tussen de gezondheid van leerlingen, hun welbevinden en hun studieresultaten bestaat een<br />
duidelijke correlatie, aangetoond in recent Deens wetenschappelijk onderzoek.<br />
Gezondheid komt op verschillende niveaus voor: in lessen allerhande zoals wereldoriëntatie,<br />
godsdienst, biologie, lichamelijke opvoeding, Nederlands, …<br />
Scholen brengen gezondheidsthema’s aan op themadagen en projectweken, houden er rekening<br />
mee bij schoolmaaltijden en drankenaanbod en noteren groepsafspraken in het schoolreglement.<br />
Voldoende aandacht voor beweging komt aan bod tijdens naschoolse sportbeoefening. Op<br />
schoolniveau wordt aandacht besteed aan thema’s als sociale vaardigheden, seksualiteit, roken,<br />
alcohol en drugs. Ook op klasniveau komen lichaamshygiëne, verkeersveiligheid en gezonde<br />
voeding veelvuldig aan bod.<br />
Projecten en didactische pakketten worden door externen aan scholen aangeboden. Het beoogde<br />
effect kan vergroot worden wanneer het draagvlak binnen de school verstevigd wordt, er<br />
aangesloten wordt bij de behoeften van de school, overlegstructuren worden opgericht en nadien<br />
ook aandacht wordt besteed aan evaluatie en bijsturing.<br />
De laatste jaren groeit het inzicht dat wie een effectief gezond gedrag op school wil promoten bij<br />
jongeren niet alleen aan gezondheidseducatie aandacht dient te besteden vanuit lessen en<br />
activiteiten. De ontwikkeling van een beleid, structurele maatregelen en afspraken die aansluiten bij<br />
of verandering brengen in de schoolomgeving zijn even noodzakelijk.<br />
Een gezondheidsbeleid op school houdt rekening met de huidige ontwikkelingen in onderwijsland.<br />
Aandacht voor vakoverschrijdende thema’s, een werkzame participatiecultuur, een behoeftegestuurd<br />
schoolbeleid, zorg voor het welzijn van de leerlingen en ondersteuning vanuit het<br />
maatschappelijk veld en de overheid maken er onlosmakelijk deel van uit.<br />
Groot probleem hierbij blijft de breedte van het thema gezondheid. Heel veel elementen werden<br />
wettelijk geregeld, afzonderlijk georganiseerd, uitgewerkt, eventueel omkaderd en worden<br />
gecontroleerd. Hierbij denken we aan HACCP-normen, zorgbeleid, schoolovereenkomst met het<br />
CLB, veiligheid en preventie, inentingen, … Hiervoor zijn aanpak en methodiek zeer verscheiden.<br />
Een school vertrekt best van een globaal kader (methodiek, instrumentarium en begeleiding) dat<br />
ruimte laat voor al deze invalshoeken. Binnen dit kader kan elke school zijn eigen accenten leggen<br />
betreffende visie, werking op maat vanuit behoeften en prioriteiten, …<br />
Deze elementen komen aan bod binnen ‘Het beleidsvoerend vermogen van een school’ 15<br />
vormen er een concreet thematisch ingevulde casus van.<br />
en<br />
15<br />
VSKO – APB, Het beleidsvoerend vermogen van een school, studiedag voor begeleiders, juni 2006.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 13
3.2 Een stappenplan voor de realisatie van een gezondheidsbeleid<br />
Schematisch kunnen de realisatiestappen 16 voor een gezondheidsbeleid in een implementatiecirkel<br />
voorgesteld worden. Waar je als schoolgemeenschap instapt is niet belangrijk. Wie gestructureerd<br />
wil werken komt op termijn alle vermelde stappen tegen en ontdekt dat implementeren een cyclisch<br />
gebeuren is dat zichzelf voortdurend herhaalt.<br />
Informeren,<br />
motiveren<br />
Verticaal integreren /<br />
leerlijnen opstellen<br />
Visie ontwikkelen<br />
Evalueren en<br />
bijsturen<br />
Bevragen, meten,<br />
inventariseren<br />
Uitvoeren<br />
Als thema in lessen, actie,<br />
thema, project of<br />
schoolstructuur uitwerken.<br />
Sterke-zwakte<br />
analyseren<br />
Prioriteiten kiezen<br />
Actieplan opstellen<br />
Doelstellingen bepalen<br />
3.3 Informeren en motiveren: zoeken naar een draagvlak en betrokkenheid uitlokken<br />
3.3.1 Verken de bereidheid tot vernieuwing<br />
Weet iedereen wat een samenhangend gezondheidsbeleid en gezondheidsbevordering inhouden<br />
Is men hier al deels mee vertrouwd, eventueel in uitgebouwde onderdelen ervan als zorgbeleid, cel<br />
leerlingenbegeleiding met aandacht voor welzijn en welbevinden, veiligheid op school, drugsbeleid,<br />
HACCP-normen, preventieve maatregelen als inentingen, … Is er bij de collega’s een gevoel van<br />
‘ownership’<br />
Belangrijk ook is de bereidheid van directie, <strong>coördinatoren</strong> en de meerderheid van het lerarenteam<br />
om te komen tot een samenhangend gezondheidsbeleid. Dit vereist niet alleen een morele steun<br />
van de schoolleiding maar ook eventueel het voorzien van faciliteiten zoals bijvoorbeeld lokalen,<br />
klasvrije leraren en betrokken externen bij piekmomenten.<br />
3.3.2 Geef duidelijke informatie van bij het begin en op alle niveaus<br />
Een permanente aandacht voor communicatie met actoren en partners blijft noodzakelijk.<br />
Via bestaande communicatie-, overleg en participatiestructuren zal de school moeten aangesproken<br />
en geactiveerd worden. Denk hierbij zeker aan de leerlingen en leraren op het klasniveau, directie,<br />
<strong>coördinatoren</strong>, administratief en onderhoudspersoneel op schoolniveau, ouders, schoolnabije<br />
ondersteuners (CLB en pedagogische begeleiding) in de schoolomgeving, eventueel aangevuld met<br />
externe partners voor didactische ondersteuning of gespecialiseerde vorming.<br />
16<br />
P. Wyckmans, E. Colson, Nascholingsproject 83063 ‘Ten voeten uit’ implementatie van vakoverschrijdende thema’s in het<br />
SO, VSKO - Pedagogisch Bureau 1997 - 2007<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 14
Informatie kan verschillende vormen aannemen:<br />
- info- en overlegmomenten op personeelsvergaderingen, leerlingenraden, participatieraad,<br />
pedagogische studiedag, workshops, opendeurdagen, infoavonden voor ouders;<br />
- documenten in gedrukte of in digitale vorm op de schoolwebsite: nieuwsbrief, schoolkrant,<br />
voorstellingsbrochure, infopakketten, een blauwdruk van het gezondheidsplan, beschrijving<br />
van klasactiviteiten.<br />
- het gezamenlijk ondertekenen van een intentieverklaring waarbij elke partner zijn engagement<br />
onderschrijft kan als werkvorm dienen voor een formeel startpunt van de actie, herkenbaar<br />
voor alle betrokkenen.<br />
3.3.3 Zorg voor duidelijke verantwoordelijkheden<br />
Een gezondheidsbeleid in een school krijgt best een ‘gelaat’. In grotere secundaire scholen kan dit<br />
de verantwoordelijkheid worden van één of twee personen, in kleinere scholen is het niet altijd<br />
mogelijk en zal de voorzitter van de ondersteunende stuurgroep deze taak best op zich nemen.<br />
Belangrijk is dat deze verantwoordelijke een officieel mandaat van de directie krijgt, dat duidelijk ook<br />
naar het lerarenteam werd gepreciseerd.<br />
Uitgebreide informatie en communicatie tussen alle geledingen van bij de aanvang zorgen ervoor<br />
dat het concept van gezondheidsbevordering en de gebruikte methodieken bekend worden en in<br />
een positief daglicht komen te staan. De kunst is om het gezondheidsbeleid te laten behoren tot de<br />
verantwoordelijkheid van iedereen. De stuurgroep zal dus voortdurend dienen te verduidelijken wie<br />
waar en met welke actie zijn steentje bijdraagt. Hiervoor is een heldere implementatiemethodiek<br />
nodig.<br />
3.3.4 Begin bij het inschakelen van bestaande overlegstructuren<br />
Goed werkende vakwerkgroepen kunnen nakijken welke aanknopingspunten binnen hun leergebied<br />
of –vak aan bod komen. In het secundair kan zo mee de gestructureerde schoolinspanning van het<br />
vakoverschrijdend thema ingevuld worden.<br />
Een nieuwe overlegstructuur oprichten is wellicht niet nodig. Bestaand overleg kan eventueel<br />
‘bijgesteld’ worden als CLB, preventieadviseur, directie, enkele projectbetrokken leraren, ouders<br />
maar duidelijk als actieve gesprekspartners aan bod kunnen komen.<br />
Het bespreken van de diverse implementatiestappen, het verzamelen van prioriteiten, het<br />
vastleggen van planning, acties en activiteiten gespreid over een gans jaar, het opvolgen van de<br />
resultaten en het zo nodig bijsturen vormen de logische taakinvulling van deze stuurgroep.<br />
Communicatie met en actieve inbreng van schoolraad, oudercomité, personeelsvergadering,<br />
leerlingenraad en andere zorgen ervoor dat gezondheid op school de zaak is van iedereen van<br />
basis tot secundair.<br />
3.3.5 Spreek externe partners aan<br />
Wie een gezondheidsbeleid wil ontwikkelen en hiervoor concrete activiteiten op verschillende<br />
niveaus wenst uit te werken kan hiervoor externe partners aanspreken die vanuit hun functie of<br />
expertise voor ondersteuning kunnen zorgen. De meest bekende organisaties treft u in hoofdstuk<br />
4.2 aan.<br />
3.3.6 Betrek en motiveer actoren en partners via concrete activiteiten<br />
Elke doelgroep, of het nu leerlingen, leraren, schoolpersoneel in het algemeen, ouders of lokale<br />
schoolbetrokkenen zijn, dien je aan te spreken en te motiveren op een specifieke wijze.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 15
Leerlingen<br />
- een leerlingenparlement met een gezondheidsonderwerp als thema, …<br />
- vast agendapunt op de leerlingenraad, …<br />
- opname van concrete verantwoordelijkheid (vb. signaalfunctie hygiëne, sanitair), …<br />
- redactie van de schoolkrantartikels, …<br />
- beheer van een gezond ‘snoepkraam’ als ‘minionderneming’, ….<br />
Leraren en ander personeel<br />
- regelmatige feedback rond gezondheid op personeelsvergadering<br />
- aandacht voor gezondheid op informele contacten, uitstappen, …<br />
- nascholing, studienamiddagen<br />
- positieve gezondheidsacties voor personeel<br />
- nieuwsbrief<br />
- uitwisseling met andere scholen<br />
Ouders<br />
- vast agendapunt voor oudervereniging, ouderraad<br />
- contactmomenten, bijvoorbeeld infoavond<br />
- nieuwsbrief<br />
- activiteiten rond gezondheidsthematiek(en) op opendeurdagen<br />
- ouders vanuit hun professionele of persoonlijke expertise als adviseur voor een<br />
gezondheidsbeleid(onderdeel)<br />
Lokale schoolomgeving<br />
- deelname aan het netwerk van het lokale LOGO<br />
- activiteiten samen met buurtbewoners, bijvoorbeeld gezonde toog<br />
- zoektocht naar sponsors<br />
- toneelvoorstelling rond gezondheidsthema voor de buurt<br />
- uitnodiging van lokale media bij schoolactiviteiten<br />
3.4 Bevragen, meten of inventariseren: vertrekken van het eigen schoolniveau<br />
3.4.1 Bevragen en meten<br />
Wat leeft er bij leerlingen en bij leraren kan zichtbaar worden gemaakt door een bevraging op<br />
schoolniveau. Het is zeker niet altijd nodig. Vaak zijn Vlaamse cijfergegevens voldoende. Het<br />
Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB) zal op vraag graag zijn expertise inbrengen.<br />
3.4.2 Inventariseren<br />
Een inventarisatie van alle bestaande gezondheidsinspanningen op school is een werk van velen<br />
dat binnen een beperkte werkgroep of door enkele sleutelfiguren dient gecentraliseerd en bewaakt.<br />
Dit geeft de kans om een breed overleg tussen alle betrokken geledingen op te zetten: CLB, team,<br />
leerlingen, ouders, …<br />
Deze inventarisatie zal aandacht schenken aan de leerplannen van diverse leervakken, klassen-,<br />
schoolactiviteiten en projecten, de fysieke schoolomgeving, de school en de onderwijsorganisatie,<br />
het schoolklimaat, gehanteerde waarden en normen, de werking van de schoolnabije diensten en de<br />
lokale schoolomgeving.<br />
Het bijgevoegde blanco document op de volgende pagina kan scholen helpen deze discussie<br />
gericht te voeren. Het laat ook nadien duidelijk lacunes zien. Voor elk gezondheidsitem kan zo een<br />
synthese van de bestaande toestand opgemaakt: voeding, beweging, pesten, verkeer, veiligheid,<br />
gedragsondersteuning, …<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 16
3.5 Noden vastleggen en prioriteiten bepalen<br />
3.5.1 Omschrijf de behoeften van de school<br />
De verzamelde informatie maakt noden en behoeften zichtbaar.<br />
Via informatie en bespreking in diverse groepen worden deze behoeften kenbaar gemaakt, verfijnd<br />
en worden mogelijke initiatieven bewust geformuleerd.<br />
Hiervoor bestaat een interessant schema (VIG) dat op een duidelijke wijze de bestaande<br />
inspanningen verbindt met doelgroep en realisatieluik. Het toont niveaus en luiken van het<br />
gezondheidsbeleid waarop nog kan gewerkt worden.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 17
GEZONDHEIDSASPECT: …………………………………………………<br />
Doelgroepen<br />
Individuele leerling<br />
(preventief-curatief)<br />
Klasgroep<br />
(gezondheidseducatie)<br />
School<br />
(schoolgezondheidsbeleid)<br />
Schoolomgeving<br />
(Logo’s, gemeente,<br />
netwerking)<br />
EDUCATIEF LUIK<br />
(organisatie curriculum,<br />
leerlingenbegeleiding, …)<br />
STRUCTUREEL-<br />
ORGANISATORISCH<br />
LUIK<br />
(schoolactiviteiten, leef-,<br />
leer- en werkomgeving,<br />
schoolklimaat, …)<br />
REGELGEVEND LUIK<br />
(school- en arbeidsreglement,<br />
afspraken, houding,<br />
…)
3.5.2 Leg prioriteiten voor actie vast<br />
Bespreek welke noden belangrijk zijn. Door gebruik te maken van bestaande methodieken kan de<br />
selectie beter worden gestructureerd en het overleg vergemakkelijkt. Betrek alle partners bij het<br />
vastleggen, mogelijk jaarlijks. Zo stijgt de betrokkenheid en het draagvlak. Hieruit vloeien activiteiten<br />
en mogelijk nieuwe methodieken voort.<br />
3.6 Een actieplan opstellen<br />
Bij het opstellen van een actieplan schenkt men best aandacht aan:<br />
- De structuur: organisatie van de school, wijze van werken rond gezondheid, realisaties tot<br />
hiertoe, nood aan welke organisatievormen, opname en uitwerking in het schoolwerkplan en het<br />
schoolreglement, …<br />
- De aanpak: hoe komt gezondheid leergebiedgebonden of vakoverschrijdend aan bod in het<br />
lessenpakket, wat willen we eigenlijk<br />
- De betrokkenheid van de medewerkers: oppervlakkig, grondig, ook van externen en welke dan<br />
- De betrokkenheid van de leerlingen: komt iedereen voldoende aan bod<br />
- De haalbaarheid: investering van mensen, middelen, materiaal en tijd<br />
- De drie realisatieluiken: evenwichtig en in onderlinge relatie<br />
- De doelstellingen: wat willen we bereiken Wat moeten leerlingen na afloop kennen, kunnen<br />
en/of willen<br />
- De werking van het schoolteam: communicatie, sfeer, welbevinden, …<br />
- De evaluatie: soort, hoe, vraagstelling Welke aspecten/gegevens<br />
- De continuïteit: hoe verder Mogelijkheden na het project.<br />
3.7 Evalueren en/of bijsturen<br />
Om verder te kunnen<br />
- Denk vooraf na over evaluatie op verschillende momenten;<br />
- Leg al vanaf het begin, de opvolging van het proces, de tussentijdse toetsingsmomenten, …<br />
vast;<br />
- Verzamel op regelmatige momenten informatie over de activiteiten en de resultaten van de<br />
uitgevoerde programma’s;<br />
- Kijk naar de werking en het beleid rond gezondheid vanuit:<br />
• het proces (wat gebeurt er, hoe en waarom),<br />
• het bereiken van de doelstellingen van de werking en van het beleid (bereiken we wat<br />
we wilden bereiken)<br />
- Meet eventueel succes door:<br />
• Enkel te doen wat nodig is in functie van de doelstellingen (proces, uitkomst of effect)<br />
• Het eenvoudig te houden en regelmatig feedback aan betrokkenen te geven;<br />
• Gebruik te maken van de analyse van de beginsituatie en zo je evaluatie te richten;<br />
• De resultaten uit te wisselen zodat overlegstructuren suggesties voor bijsturing en actie<br />
kunnen geven.<br />
• De werk- of stuurgroep ook beslissingsbevoegdheid te geven.<br />
Het denken in het onderwijslandschap is voortdurend in beweging. Wie de kwaliteit van<br />
gezondheidsinspanningen wil evalueren zal dus extra letten op:<br />
- uitbouw van een breed draagvlak op school<br />
- participatie van alle geledingen<br />
- prioriteiten (vanuit analyse eindtermen, metingen, enquêtes, …)<br />
- medewerking van leerlingen en ouders aan planning en uitvoering<br />
- concrete acties rond voeding en beweging structureel inbedden<br />
- aandacht voor schoolexterne samenwerking en netwerking<br />
- een holistische kijk op gezondheid<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 19
3.8 Een samenhangend gezondheidsbeleid<br />
Een samenhangend gezondheidsbeleid omvat inspanningen voor vier doelgroepen: de individuele<br />
leerling, de klas, de ganse school en zijn omgeving.<br />
Een samenhangend gezondheidsbeleid schenkt altijd aandacht aan drie luiken die samen de<br />
integratie van een gezondheidsbeleid op een school mogelijk maken: het educatieve, het<br />
strategisch-organisatorische en het regelgevend luik.<br />
3.8.1 Inspanningen leveren voor de gezondheid van vier doelgroepen<br />
3.8.1.1 Individuele leerlingen<br />
Wanneer een leerling extra zorg nodig heeft bovenop de inspanningen voor de ganse groep wordt<br />
gedacht aan dyslexie, obesitas, slechthorendheid, suikerziekte, langdurige afwezigheid wegens<br />
ziekte, specifieke leerachterstand, individuele gedragsbegeleiding, …<br />
Soms is hiervoor het enquêteren of onderzoeken van een ganse klas- of jaargroep noodzakelijk. De<br />
grens met de doelgroep ‘klas’ is dus niet altijd duidelijk te herkennen.<br />
Meestal is de zorg- of graadcoördinator of een CLB-medewerker hierbij intens betrokken en worden<br />
de geleverde inspanningen en/of gemaakte afspraken geëvalueerd of bijgestuurd in een cel<br />
leerlingenbegeleiding of tijdens GOK- of zorgoverleg.<br />
3.8.1.2 Klasgroepen<br />
De inspanningen om eindtermen en ontwikkelingsdoelen zowel leergebied- en vakgebonden als<br />
leergebied- en vakoverschrijdend te realiseren worden hier verbonden met een aantal leervakken en<br />
leraren. Niet iedereen verricht dus hetzelfde werk. De voorbeeldfunctie van de leraar, aandacht voor<br />
pestgedrag in de klas, klassikale studiemethode-vorming, bekommernis voor het welzijn en<br />
welbevinden van iedereen maar vooral de zwakkere zijn enkele voorbeelden van<br />
verantwoordelijkheden voor iedere leraar als lid van het schoolteam. Dikwijls gaat het hier om<br />
preventief bedoelde acties.<br />
3.8.1.3 De school als pedagogische leefgemeenschap<br />
Gezondheidsinspanningen voor de hele schoolgemeenschap omvatten projecten als anti-pesten,<br />
geweldvrije school, peter en meterschap zowel bij leerlingen als leraren, een rookbeleid (zowel<br />
preventief als curatief, mogelijk ook voor het personeel) een automatenbeleid, een geïntegreerd<br />
drugbeleid, … Denk in de eerste plaats aan de mensen die deze pedagogische leefgemeenschap<br />
vormen: alle leerlingen, het pedagogisch personeel, de directieleden, het middenkader:<br />
graad<strong>coördinatoren</strong>, verantwoordelijke voor preventie en veiligheid, zorgcoördinator, technische<br />
adviseurs e.a., maar ook aan het administratief en ondersteunend personeel en de<br />
verantwoordelijken voor het onderhoud. Gezondheidsinspanningen hebben ook te maken met<br />
materiaal (leerplannen, educaties, didactische middelen, materiële inrichting en uitrusting, …) en<br />
middelen nodig voor de realisatie van deze inspanningen (aankoop van materialen, vorming van<br />
doelgroepen, betrekken van externe experten of ondersteuning, …).<br />
3.8.1.4 De schoolomgeving<br />
Een gezondheidsbeleid wordt ook gekoppeld aan de schoolbuurt, het verkeer in de onmiddellijke<br />
omgeving, het overleg met het LOGO, de gemeente, …<br />
Netwerking met andere scholen aangestuurd door de pedagogische begeleiding, Europese<br />
projectwerking, toetreding tot andere netwerken vormen een verdere verdieping en verbreding van<br />
gezondheid op school.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 20
3.8.2 Een gezondheidsbeleid ontwikkelen bestaande uit drie luiken<br />
Inspanningen verdeeld over deze drie luiken (een educatief, een strategisch-organisatorisch en een<br />
regelgevend luik) vullen het implementatieproces op een cyclische manier in, gelijktijdig en<br />
eventueel doorheen de verschillende graden. Een gestructureerd beleid toont pas zijn kracht en<br />
efficiëntie wanneer acties herhaald worden en op verschillende niveaus elkaar kunnen versterken.<br />
Wanneer deze drie luiken gelegd worden op de vier doelgroepen ontstaan er overlappingen, worden<br />
relaties gelegd tussen niveaus en komen soms verschillende doelgroepen tegelijk aan bod. Een<br />
gezondheidsbeleid op een school wordt zo verdiept en verbreed. Bij gebruik van het bijgevoegd<br />
document (blz. 18) voor één gezondheidsitem zal dit snel duidelijk worden.<br />
3.8.2.1 Het educatieve luik<br />
In de klas staat het overbrengen van kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes centraal. Binnen<br />
verschillende lessen, in vakoverschrijdende of vakoverstijgende inspanningen en via projectwerk<br />
wordt hier aandacht besteed aan gezondheidsthema’s waarbij specifiek educatief materiaal van<br />
externen kan gebruikt worden.<br />
Op schoolniveau wordt de horizontale en de verticale samenhang bewaakt via jaarprogramma’s en<br />
curricula. Belangrijk is hier dat boodschappen uit verschillende vakken en leergebieden elkaar niet<br />
ontkrachten of tegenspreken.<br />
Bewustmaking<br />
Leerlingen schrijven mee aan de schoolkrant of geven ze uit;<br />
Leerlingen en leraren verzorgen mededelingen op de internetsite van de school;<br />
Contacten leggen met lokale media, pers, lokaal radio- of tv-station, …<br />
Initiatieven ter verbetering van het schoolklimaat<br />
Tussen- of naschoolse sportieve activiteiten waaraan leerlingen meewerken;<br />
Gezondheidsthema’s bespreken op de leerlingenraad.<br />
Schoolactiviteiten<br />
Met de zorg voor leraren en leerlingen in het achterhoofd aandacht schenken aan: voedingaanbod,<br />
Winkeltje met gezonde tussendoortjes, drankaanbod, rookstopcursus, …<br />
Uitwerken en opvolgen van een leerlijn<br />
Komen tot een coherent en flexibel curriculum over jaren en graden heen.<br />
3.8.2.2 Het strategisch-organisatorische luik met aandacht voor de infrastructuur<br />
De organisatie en de bewaking van het implementatieproces en het stappenplan (zie 3.2 blz 14)<br />
vind hier plaats en er wordt aandacht besteed aan meer algemeen-pedagogische aandachtspunten<br />
als de (aanwezige) teamgeest op school, het gehanteerde waardepatroon en de participatiecultuur.<br />
De school kan zich misschien beter minder baseren op het ongezonde gedrag van leerlingen als wel<br />
trachten de determinanten in kaart te brengen die dat ongezond gedrag veroorzaken: sociale<br />
achtergrond, peer groep, schoolomgeving om dan via duidelijke prioriteiten hieraan te werken.<br />
Onderzoek toont ook aan dat schokeffecten en vermanende en negatieve gezondheidsboodschappen<br />
geen blijvende invloed uitoefenen. Enkele elementen die op dit niveau aan bod<br />
kunnen komen:<br />
Initiatieven ter verbetering van het schoolklimaat<br />
Aandacht voor een kindvriendelijke speelplaats.<br />
Lange termijninspanningen<br />
Vrijroosteren van collega’s voor gezondheidsoverleg;<br />
Middenkader creëren voor gezondheidsinspanningen: zorgcoördinator, gezondheidscoördinator,<br />
leerlingenbegeleider, anti-pestverantwoordelijke;<br />
Vaste CLB-contactpersoon met vaste aanspreekuren in een eigen lokaal.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 21
Nascholing<br />
Zowel voor inhoudelijke bijscholing als voorstelling van methodieken in verband met<br />
gezondheidsbevordering.<br />
Overzichten en bevraging<br />
Inventarisatie van geleverde inspanningen, in welke klas, op welk niveau;<br />
Bevraging van leraren, leerlingen, ouders bij wijze van niet-formele evaluatie;<br />
Het coördineren van klas- en schoolactiviteiten, de inrichting, faciliteiten en het aanbod op school en<br />
het maken van afspraken zijn elementen van de inspanning op schoolniveau.<br />
Structureel overleg<br />
Cel Leerlingenbegeleiding;<br />
Horizontaal en verticaal overleg.<br />
Zorg voor een gezonde leef-, leer- en werkomgeving<br />
Aandacht voor een gezonde infrastructuur (hygiëne, voedselbereiding, sanitair, zwembad, …);<br />
Inspanningen in verband met een gezonde logistiek. (maaltijden, …)<br />
De school staat niet op zich, zij is een onderdeel van de maatschappij en vormt op zich een<br />
minimaatschappij. Grote hoeveelheden kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes komen mee van<br />
thuis, vanuit vrije tijdsbeleving en door kennismaking via de media.<br />
Netwerking<br />
Een netwerking rond gezondheidsbeleid kan je opzetten met schoolnabije diensten als<br />
pedagogische begeleiding, nascholing en CLB.<br />
Overleg en samenwerking met externen<br />
Informatie doorgeven of structureel overleg voeren met Logo’s, met de politie, met de Centra voor<br />
Algemeen Welzijnswerk (CAW),… en samenwerken met lokale sportclubs (brede school), …<br />
Participatie<br />
Sluit dicht bij de leerlingen aan door ook ouders en anderen in het overleg en de planning te<br />
betrekken. (Werkgroep gezondheid)<br />
3.8.2.3 Het regelgevend luik<br />
De wettelijke regelgeving voor scholen, vervat in HACCP-normen, wetgeving in verband met<br />
preventie en veiligheid vaak ondersteund door interne of externe preventieverantwoordelijken en<br />
ondersteund door technische adviseurs(-<strong>coördinatoren</strong>) wordt hier niet hernomen. Zij behoort al tot<br />
de dagelijkse schoolverantwoordelijkheden. We vermelden enkele schoolspecifieke invalshoeken:<br />
Een positieve aanpak van gezondheidsthema’s<br />
Een positieve taal in het schoolreglement en dito benadering van gezondheidsthema’s op school<br />
halen dikwijls meer uit dan het belerende vingertje of een negatieve omschrijving.<br />
Consequente houding tegenover overtredingen en sancties<br />
De gevolgde procedures dienen door iedereen voldoende gekend te zijn.<br />
Interne afspraken en regelgeving<br />
Gezondheidsthema’s in school-, labo-, werkplaats- en arbeidsreglementen opnemen met aandacht<br />
voor de maatregel en de procedures van opvolging, eventuele sancties. (roken, alcoholgeneesmiddelen<br />
en druggebruik, snoepen en eten op school en in klaslokalen, …)<br />
De visie van de school en centrale principes worden best opgenomen in het opvoedingsproject.<br />
Het spreekt vanzelf dat zij in het schoolwerkplan kunnen geconcretiseerd worden en in het<br />
samenwerki1ngscontract met het CLB beschreven met aandacht voor opgenomen engagementen.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 22
4 ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING<br />
4.1 Ontwikkelde ondersteuning en begeleiding van het VSKO<br />
Wie wil werken aan ‘Gezondheid op School’ binnen een geïntegreerd kader kan vragen stellen per<br />
e-mail aan de verantwoordelijke medewerkers of pdf-documenten opladen vanuit de bestaande site<br />
ond.vsko.be<br />
Per onderwijsniveau basis-, buitengewoon en secundair onderwijs kan u op de websites van<br />
VVKBaO, VVKBuO en <strong>VVKSO</strong> dezelfde documenten via directe linken opladen.<br />
4.1.1 Algemeen voor alle onderwijsniveaus<br />
Gezondheidseducatie wordt opgevolgd door de dienst ‘Vakoverschrijdende thema’s’ die overleg<br />
hierover met BaO, BuO, SO en CLB en de bisdommen voert in de permanente overlegcommissies<br />
‘Bewegingsopvoeding’, ‘Relationele en Seksuele Vorming’ en de ad hoc werkgroep ‘Gezondheid op<br />
school’.<br />
Vragen stellen<br />
Coördinatie gezondheidsbeleid: vot@vsko.be of paul.wyckmans@vsko.be<br />
Digitale inventarisatie eindtermen SO gezondheid: lisbet.colson@vsko.be<br />
Implementatie gezondheidsbeleid op school, zelfevaluatiedocument: lisbet.colson@vsko.be<br />
Werkgroep relationele vorming: monique.devisscher@vsko.be<br />
Werkgroep bewegingsopvoeding: monique.devisscher@vsko.be<br />
Veiligheid en preventie: jaak.palmans@vsko.be<br />
Bestaand materiaal opladen<br />
Visietekst: Gezondheid in het katholiek onderwijs<br />
Een gezondheidsbeleid op een katholieke school, brochure 25 p.<br />
Een samenhangend gezondheidsbeleid, schematisch overzicht<br />
4.1.2 Voor het basisonderwijs<br />
Gewoon basisonderwijs<br />
Vragen stellen<br />
Kleuteronderwijs ann.knapen@vsko.be<br />
Bewegingsopvoeding lieve.vanlancker@vsko.be<br />
Wereldoriëntatie jef.pazmany@vsko.be<br />
Veiligheid en preventie hugo.ruymbeke@vsko.be en de overleggroepen veiligheid en preventie van<br />
de verschillende bisdommen.<br />
Bestaand materiaal opladen<br />
Gezondheidsplan voor kleuters – analyse ontwikkelingsplan.<br />
VVKBaO analyse LO leerplandoelen bewegingsopvoeding.<br />
VVKBaO analyse WO leerplandoelen wereldoriëntatie<br />
Buitengewoon basisonderwijs<br />
Vragen stellen<br />
Schoolbeleid en gezondheid lieve.vansoom@vsko.be<br />
Veiligheid en preventie, I-Risk een dynamisch risicobeheersingsprogramma VSKO, webapplicatie<br />
VVKBuO lieve.vansoom@vsko.be<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 23
Bestaand materiaal opladen<br />
Gezondheid in het BuBaO, leergebied LO en wereldoriëntatie type 2 en 8<br />
4.1.3 Voor het secundair onderwijs<br />
Gewoon secundair onderwijs<br />
Vragen stellen<br />
Schoolbeleid en gezondheid dirk.vandersteen@vsko.be<br />
Bestaand materiaal opladen<br />
Een leerlijn gezondheid in het secundair onderwijs aansluitend bij het opvoedingsproject van een<br />
school<br />
Alfabetische trefwoordenlijst in relatie tot gezondheid op school in de Mededelingen <strong>VVKSO</strong><br />
Gezondheidseducatie als vakoverschrijdend thema, eerste graad van het secundair onderwijs,<br />
<strong>VVKSO</strong>-VSKO-PB, Brussel 1997, 56 blz.<br />
Gezondheid in het leerplan LO 1 ste graad SO.<br />
Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen gezondheidseducatie in de 1 ste graad.<br />
Inventariseren van vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie met aparte applicaties voor<br />
elke graad van het secundair en per graad een eenvoudig samenvattingsbestand (webapplicatie in<br />
Excel, vooraf bevragen bij lisbet.colson@vsko.be )<br />
Realiseren van vakoverschrijdende eindtermen gezondheid op verschillende niveaus in de eerste<br />
graad SO.<br />
Gezondheid in het leerplan Lichamelijke Opvoeding 2 de graad SO.<br />
Gezondheid in het leerplan chemie 2 de graad SO.<br />
Vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie in de 2 de graad.<br />
Gezondheid in het leerplan Lichamelijke Opvoeding 3 de graad SO.<br />
Vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie in de 3 de graad SO<br />
Het vak lichamelijke opvoeding in ‘De vrije ruimte’, 3 de graad ASO<br />
Buitengewoon secundair onderwijs<br />
Vragen stellen<br />
Schoolbeleid en gezondheid lieve.vansoom@vsko.be<br />
Bestaand materiaal opladen<br />
Ontwikkelingsdoelen gezondheidseducatie in het BuSO – OV 3<br />
4.2 Ondersteunende organisaties<br />
www.cm.be<br />
Christelijke Mutualiteiten voor informatiefolders en didactisch materiaal in regionaal gespreide centra<br />
voor gezondheidsvoorlichting en –promotie.<br />
www.consument.vlam.be<br />
Vlaamse Agro-Marketing voor alle informatie in verband met groenten en fruit van Vlaamse<br />
bedrijven en hun informatietijdschrift Nutrinews.<br />
www.gezondopschool.be voor de implementatie van een ‘gezondheidsbeleid op school’. Hier kan<br />
u de dvd ‘een gezondheidsbeleid op school’ met 6 schoolvoorbeelden bekijken.<br />
www.kbs-frb.be<br />
Koning Boudewijnstichting voor het project ‘gezond eten op school’.<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 24
www.ond.vlaanderen.be/dvo voor alle leergebiedgebonden eindtermen gezondheid in het<br />
basisonderwijs en alle vakoverschrijdende eindtermen gezondheid secundair onderwijs.<br />
www.rodekruisvlaanderen.be<br />
Ondersteunende materialen en opleidingen zie Opleidingen en Website Jeugd Rode Kruis<br />
www.sensoa.be<br />
Vlaams service- en expertisecentrum voor seksuele gezondheid en hiv.<br />
www.svs.be<br />
Stichting Vlaamse schoolsport o.a. project ‘fitte school’<br />
www.vad.be Vereniging voor Alcohol- en andere drugproblemen voor didactisch materiaal,<br />
methodieken en schoolondersteuning in verband met acties rond genotsmiddelen.<br />
www.vig.be<br />
Vlaams Instituut voor gezondheidspromotie voor modellen, didactische middelen en projectmatige<br />
begeleiding of schoolondersteuning in verband met gezondheid.<br />
www.vlor.be<br />
Vlaamse Onderwijsraad, voor het project ‘Gezondheid op school’ en contacten met de Vlaamse<br />
gezondheidscoördinator Greet Caris (greet.caris@vlor.be )<br />
www.vsv.be<br />
Vlaamse Stichting Verkeerskunde voor didactisch materiaal en schoolondersteuning inzake verkeer<br />
en mobiliteit<br />
http://www.vclb-koepel.be/nw/index.htm<br />
Vrije Centra voor Leerlingenbegeleiding voor ondersteunende vragen, methodieken, begeleiding<br />
4.3 Recente lectuur<br />
BOEDTS M., Het opstarten van een gezondheidsbeleid op school met het DIGG in een sturende rol,<br />
in Caleidoscoop, CLB jg 19 nr2 maart-april 2007, p. 30-33<br />
BOEDTS M., SWEERTVAEGHER S., Gezonde eetgewoonten en medicatiegebruik op school, in<br />
Caleidoscoop, CLB jg 19 nr 2 maart-april 2007, p. 34-36<br />
MOENS O., Werken aan een gezondheidsbeleid op school, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie,<br />
Brussel 2006, 16 blz<br />
MOENS O., Werken aan een gezondheidsbeleid op school, in Caleidoscoop, CLB, jg 18 nr 6<br />
december 2006, p. 8-11<br />
VANHOUTTE St., DELPLANCKE D., REEKMANS S., (G)een vuiltje aan de lucht, Werken aan een<br />
gezond binnenmilieu in de school, in Zorgbreedte, jg 3 nr 13, 2006-2007, p. 7-15<br />
V<strong>ICT</strong>OIR A., VAN DEN BERGH O., VAN DEN BROUCKE St., Een gezondheidsbeleid op school, in<br />
Impuls, jg 37 nr 2, december 2006, p. 75-84<br />
V<strong>ICT</strong>OIR A., Scho(o)l. Gezondheid, in Caleidoscoop, CLB, jg 18 nr 6, december 2006, p. 75-84<br />
WYCKMANS P., Een gezondheidsbeleid op elke school, Forum jg. 38 nr. 1, januari 2007 p. 18-22<br />
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s, Een gezondheidsbeleid op school blz. 25