Klankbeelden groep 3 & 4 Lees- en verteltekst - Gemeentemuseum ...

Klankbeelden groep 3 & 4
Lees- en verteltekst

Voor de leerkracht
Museumlesbeschrijving
Wanneer kinderen kijken
naar een beeld in het
museum en je vraagt wat
zij zien, is de kans groot dat
ze in koor uitroepen: “een
standbeeld!” Dat kennen zij
uit eigen ervaring: beelden
in de functie van standbeeld
in de stad. Prima, maar er is
natuurlijk nog meer. In het
museum wordt dat duidelijk.
Deze les zal hun invulling
van het begrip ‘beeld’
aanzienlijk verbreden.
De leerlingen maken een
dwaaltocht door het
museum langs allerlei
vormen van driedimensionale
kunst: reliëfs, installatiekunstwerken
en beelden
- groot, klein, oud of juist
heel recent. Steeds staan
we stil bij de materialen die
er zijn gebruikt. “Hé, die is
van hout!”Maar hoe bewerk
je dat Of ‘brons’, hoe
wordt dat gemaakt Marmer, gips, kunststof, kosteloze
materialen, koper of keramiek. Alle materialen hebben
bepaalde eigenschappen. Daarom is er een ‘blokkendoos’
samengesteld met voorbeelden die de kinderen kunnen
aanraken. De bedoeling is dat zij zelf een klein ruimtelijk werk
maken door de ‘blokken’ naar eigen idee te combineren.
Zo ontstaat er een ruimtelijke compositie: hout op plexiglas
en dat weer bovenop bubbeltjesplastic, metaal of zilverfolie.
Hoe zouden deze materialen klinken Een sortering van
eenvoudige muziekinstrumenten en klinkend materiaal komt
nu in het spel. Bij alle lagen - alle materialen - van het eigen
ruimtelijke werk kiezen de leerlingen een klank die er
gevoelsmatig goed bij past. Zo brengen zij de beelden die ze
maakten tot klinken. Klankbeelden worden het! Het basisprincipe
van deze museumles, die net zoveel hoort bij beeldend
onderwijs als muziekonderwijs, is het tastbaar maken van
materialen die kinderen herkennen in driedimensionale kunst.
Door zelf muziek te maken gaan zij hier vervolgens anders
naar kijken.

Lesdoelen
•
De leerlingen bekijken
ruimtelijke kunstwerken en
Kerndoelen
1 NEDERLANDS >
Mondeling taalonderwijs
Praktische tips
• Deze lees- en
verteltekst is bedoeld om
• Deze lees- en
verteltekst is ook te
vertellen over wat zij zien
De leerlingen leren
naar eigen inzicht ter
downloaden vanaf
en zich hierbij voorstellen.
• De leerlingen worden
zich bewust van de grote
informatie te verwerven uit
gesproken taal. Ze leren
tevens die informatie,
voorbereiding van de
museumles te gebruiken.
De inhoud ervan is een
onze site:
www.gemeentemuseum.nl.
Ook handig in het geval u
diversiteit aan ruimtelijke
mondeling of schriftelijk,
aanvulling op de inhoud
in de klas beschikt over een
kunstwerken en verruimen
gestructureerd weer te
van de museumles en valt
digitaal schoolbord/
zo hun perspectief op wat
geven.
hiermee bewust slechts
smartboard.
een beeld is.
• De leerlingen leren de
zeggingskracht kennen van
12 NEDERLANDS >
Taalbeschouwing, waaronder
strategieën
gedeeltelijk samen. U kunt
deze tekst bijvoorbeeld
voorlezen, navertellen,
verschillende materialen
De leerlingen verwerven
bespreken of als inspiratie
waarmee je een ruimtelijk
een adequate
gebruiken voor een
werk kunt maken - door
woordenschat en
andersoortige les.
deze te bekijken, aan te
strategieën voor het
Ook treft u tot besluit
raken en er beeldend mee
begrijpen van voor hen
suggesties aan voor een
te werken.
• De leerlingen doen
spelletjes waarbij kijken
naar driedimensionale
onbekende woorden.
Onder ‘woordenschat’
vallen ook begrippen die
het leerlingen mogelijk
of meerdere les(sen) na het
museumbezoek.
• Het is voor de leerlingen
fijn om bij hun naam te
(kunst)werken in relatie tot
maken over taal te denken
worden aangesproken in
de omgeving op een
en te spreken.
het museum. Een
associatieve manier wordt
54 KUNSTZINNIGE
naambordje op hun
gecombineerd met het zelf
maken van geluid en
muziek.
ORÏENTATIE
De leerlingen leren beelden,
taal, muziek, spel en
kleding werkt goed.
• Het is prettig als u de
kinderen alvast zou willen
beweging te gebruiken, om
uitleggen dat
er gevoelens en ervaringen
kunstvoorwerpen in een
mee uit te drukken en om
museum niet aangeraakt
er mee te communiceren.
55 KUNSTZINNIGE
ORÏENTATIE
mogen worden.
• Het is mogelijk dat er
tijdens de les andere
De leerlingen leren op
schilderijen worden
eigen werk en dat van
bekeken en besproken
anderen te reflecteren.
dan afgebeeld staan in
56 KUNSTZINNIGE
ORÏENTATIE
De leerlingen verwerven
deze lees- en verteltekst.
• Het is toegestaan
tijdens de museumles foto’s
enige kennis over en
van uw leerlingen te maken
krijgen waardering voor
– zónder flits/statief.
aspecten van cultureel
erfgoed.
Afbeelding voorkant:
Joseph Mendes da Costa,
Vincent van Gogh, ca. 1915, brons

Voor de leerlingen
Allemaal beelden in de stad
Waar denk jij aan als iemand het over een ‘beeld’ heeft
Misschien zie je een standbeeld in gedachten in de stad.
Precies voor het paleis Noordeinde in Den Haag staat er
een. Het stelt Willem van Oranje voor, zittend op een flink
paard. Nog zo’n paard met weer een andere belangrijke
man, dit keer koning Willem II, staat voor het Buitenhof.
Koningen vonden het vroeger een goed idee om zich zo
te laten afbeelden. Logisch, want bovenop een groot
paard zie je er machtig en stoer uit. Met een voetstuk
eronder - een groot blok - torent het beeld boven
iedereen uit. Standbeelden stellen belangrijke mensen
voor. Vaak zijn ze gemaakt van brons. Dat is een materiaal
dat je maakt door koper en tin heel heet te maken, te
smelten en dan te mengen. Eenmaal afgekoeld, is brons
keihard. Na een poosje in de buitenlucht slaat het dan
een beetje groenig uit. Daar kun je brons goed aan
herkennen. Standbeelden stellen natuurlijk niet alleen
koningen en koninginnen voor. Er bestaan ook beelden
van beroemde schrijvers, toneelspelers, zangers,
geleerden en ga zo maar door. Tegenwoordig zie je in de
stad ook wel eens mensen die spelen dat ze een beeld
zijn. Ze schminken en verkleden zich en gaan dan midden
in een winkelstraat doodstil in een houding staan. Heb jij
dat wel eens gezien
Om
je te
herinneren
Heb jij wel eens een echt
beeld gezien Waar
was dat En wat
zag je
Om
te
verzinnen
Voor wie zou jij een
standbeeld neerzetten
in de stad
Waarom

Allemaal beelden in het museum
Niet alleen in de stad zie je beelden. Ook in musea vind
je ze. Het Gemeentemuseum heeft er een heleboel.
Beelden die gemaakt zijn als kunstwerken - om naar te
kijken. ‘Beeldhouwkunst’ wordt dat genoemd. Dat woord
komt van ‘houwen’ (hakken) van steen. Veel beelden zijn
namelijk van steen gemaakt. Vandaar: beeld-houw-kunst.
In onze tijd hebben we het vaker over ‘ruimtelijke kunst’.
Dat klinkt ook moeilijk, maar het is toch een beter woord.
Want niet alle beelden zijn ‘gehouwen uit steen’.
Er worden van alle mogelijke materialen beelden
gemaakt. Waarom ‘ruimtelijke kunst’ Beelden hebben
veel met ruimte te maken. Denk maar mee. Ze nemen
zelf ruimte in – je kunt er omheen lopen. En er is altijd
ook een ruimte omheen. Dat kan een zaal in een museum
zijn, een kamer bij iemand thuis of een park. Hetzelfde
beeld zal er op al die verschillende plaatsen steeds anders
uitzien. Het beeld en de ruimte werken altijd samen.
Daarom ‘ruimtelijke kunst’. Soms kun je herkennen wat
beelden voorstellen, soms niet. Je hoeft niet altijd direct
te kunnen zien wat iets voorstelt. Het is leuk om naar de
vormen op zich te kijken en zelf te verzinnen waaraan het
beeld je doet denken.
Jean Arp, Torso, 1957, brons
George Minne, De kleine relikwiedrager, 1897, marmer

Waar maak je beelden van
Om een beeld te maken heb je materiaal nodig.
Bijvoorbeeld klei, brons, of hout. Vaak zijn dat materialen
die uit de natuur komen en die je bewerkt door te
hakken, te kerven, te schaven, te schuren of te vormen
met je handen. Ook kun je metalen heel heet maken,
laten smelten en mengen tot een ‘papje’. Door dat
‘papje’ te gieten in een mal (een vorm) kun je een beeld
van brons maken. In onze tijd zijn er ook kunstenaars
die werken met moderne materialen zoals staal, rubber,
beton, purschuim, of juist met afgedankte spullen zoals
huishoudelijke dingen en lappen.
Jean Tinguely, De Golem, 1990, staal, kettingen,
metaaldraad, elektrische motor, schedel van een nijlpaard
Om
je te
herinneren
Heb je zelf wel eens een beeld
gemaakt Waarmee
papier-maché
hout
klei
karton
iets heel anders:
..................
Nam June Paik, Henry James op Eastern Island,
1993, televisie, laser disk speler, laser disks
Om
te weten
Waar komt klei eigenlijk
vandaan
Wat is hout
Waar kun je steen vinden
Hoe kom je aan
brons
Om
jezelf te
testen
Wat is geen steensoort
1. marmer
2. speksteen
3. plastic
4. graniet
5. aardewerk
Welke materialen kun je niet vinden in de natuur en
worden door mensen gemaakt
1. diamant
2. glas
3. plastic
4. steenkool
5. kiezels

Naar het museum
Aan beelden in de stad lopen mensen vaak zomaar
voorbij. Druk als ze zijn vergeten ze om stil te staan en te
kijken. Dat is nou zo fijn van een museum. Daar neem je
de tijd om te kijken, na te denken en te fantaseren.
Binnenkort kom je met je klas naar het museum. Dan gaan
we met elkaar kletsen over alles wat we zien. Maar er
staat ook nog wat anders op het program. Iets wat je vast
nog niet vaak hebt gedaan. Een spel met een taal zonder
woorden. Ra ra ra… We kiezen de taal van muziek! Stel je
voor dat beelden geluid zouden maken. Hoe zouden ze
klinken Een beeld van brons vast anders dan een beeld
van hout. Jammer genoeg mag je er niet even tegen
tikken of aan voelen. Kunstwerken aanraken kan niet in
het museum. Dat is nou eenmaal zo. Dat komt omdat ze
anders slijten. En we willen ze juist voor eeuwig bewaren.
Maar we hebben een heleboel materialen die jullie wel
kunnen vasthouden en gebruiken. Blokjes hout, gekke
plakjes kunststof, handige elastieken enzovoort. Beter
nog, hier ga je zelf een beeldje mee stapelen. Hoe zou
jouw beeld klinken Kies muziekinstrumentjes en probeer
het uit. Klankbeelden worden het!
Voor de leerkracht
Boeken en cd’s voor kinderen over of met muziek
• C. Clement, F. Bruillon, Kijk om je heen! Muziekinstrumenten (boek),
Centrale Uitgeverij Deltas, 2004, ISBN 9044707396.
• Hans Hagen, De dans van de drummers (boek), uitg. Querido, 2004, ISBN: 9000034590.
• Sergej Prokofiev, Peter en de Wolf (CD), verteld door Paul de Leeuw, uitg. Gottmer, 2005, ISBN: 9025738648.
• Toon Tellegen (illustraties), Marit Törnqvist (illustraties), Klaas ten Holt (muziek), Pikkuhenki (boek en CD),
Uitg. Querido, 2005, ISBN 9045102145.
• Tsjaikovsky, M. Huiberts Het zwanenmeer (CD), verteld door Carice van Houten, uitg. Gootmer, 2005,
ISBN: 902574009X.
• Tsjaikovsky, De Notenkraker (CD), verteld door Jenny Arean, uitg. Gottmer, 2004, ISBN: 9025738982.
• Saint Saens, Ivo de Wijs, Het carnaval der dieren (CD), uitg. Gottmer, 2005, ISBN: 902574057X.
• Edward van den Vendel, Edwin Schimsheimer, Superguppie zingt (Boek en Cd), uitg. Querido, 2005,
ISBN: 9045102285.

Voor de leerkracht
Lessuggesties voor ná de museumles
• Beelden om je heen
Als je oplet, merk je dat er in de buurt van jouw huis en school beelden buiten staan. Misschien zelfs op het schoolplein
of in de hal van de school. Laat de kinderen hiervan een tekening maken. Iedereen kiest een andere kant. Laat de
kinderen de tekeningen als ze af zijn zo op een rij leggen dat het lijkt alsof je ‘met de klok mee’ langs het beeld loopt.
• Muziek met weinig
In beelden zit muziek, tenminste als je je die erbij voorstelt. En ieder materiaal heeft een andere klank. Dat hebben de
kinderen ontdekt tijdens de museumles. In je eigen lichaam zit zelfs letterlijk muziek. Maak met de leerlingen een
bijzondere muziekcompositie ‘met weinig’. Eerst inventariseren en uitproberen hoe je zonder muziekinstrumenten toch
geluid kunt maken: klappen, stampen, knippen met de vingers, kloppen op je borst, grappige geluiden maken met je
mond, fluiten, tikken enzovoort. Houd als leerkracht het ritme vast door zelf mee te doen (wijs de kinderen hierop!) en
laat om de beurt een leerling invallen.
• Beeldenbewegingspel
In het gymlokaal of op het schoolplein rennen de kinderen vrij door de ruimte. Wanneer de ‘beeldhouwer’
(de leerkracht) in de handen klapt, blijven alle kinderen doodstil staan in een houding. Doe dit een aantal keren.
Ook leuk is een spel waarbij de leerlingen elkaar in tweetallen in een bijzondere houding neerzetten als beeld.
De ene leerling speelt de beeldhouwer, de andere het beeld.
• Herinneringsbeeldjes
Bespreek de museumles na. Welke beelden herinneren de kinderen zich nog na terugkomt op school Welke vonden
ze mooi of grappig Vanuit hun geheugen boetseren ze een beeldje dat hierop lijkt. Werkelijke gelijkenis is niet zo
belangrijk. Het gaat erom dat de kinderen zich zo goed mogelijk proberen te herinneren wat ze hebben gezien en dit
omzetten in een eigen werkstuk. Vergeet niet de kinderen de klei (rivierklei of chamotte) bij aanvang goed te laten
kneden. Daarna is de klei soepel en eventuele luchtbelletjes zijn eruit gedrukt. Wanneer er op een later tijdstip nog
wordt doorgewerkt aan de beeldjes, is het zaak deze met vochtige (niet te natte!) doeken af te dekken en hier een
plastic zak overheen te trekken (en deze goed te binden). Het is ideaal als de beeldjes afgebakken zouden kunnen
worden in een keramiekoven. Anders zullen de werkstukken hoe dan ook zeer breekbaar zijn.
januari 2009
© Gemeentemuseum Den Haag
afdeling Educatie
Tekst: Jet van Overeem
Vormgeving: Anneke van der Stelt, Rotterdam en Afdeling Foto&Vorm Gemeentemuseum Den Haag
Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site:
www.gemeentemuseum.nl