Pedagogische civil society voor beginners - Thuis Op Straat

Pedagogische civil society
voor beginners
Hoe professionals en vrijwilligers goed kunnen
samenwerken rond jeugd en gezin
Marian van der Klein
Diane Bulsink
Renske van der Gaag

Pedagogische civil society voor beginners
Hoe professionals en vrijwilligers goed kunnen samenwerken rond
jeugd en gezin
Marian van der Klein
Diane Bulsink
Renske van der Gaag
2012

Inhoud
1 Pedagogische civil society for beginners4
Over deze handreiking: professionals aan zet 4
2 Wat is dat een pedagogische civil society7
Versterking van de pedagogische civil society via professionals 9
3 Professionals, werkgebieden en soorten vrijwilligers10
De rol van Centra voor Jeugd en Gezin 10
4 Do’s en don’ts in elk werkgebied13
5 Tips voor een goede interne samenwerking15
6 Tips voor samenwerking in de keten17
7 Professional in jeugdzorg 19
Tips 20
8 Welzijnswerker of vrijwilligerscoördinator 22
Tips 23
9 Professional bij de gemeente25
Tips 26
10 In het onderwijs of de kinderopvang28
Tips 29
11 Samen werken: ga zo door!31
Literatuur32
Bijlage Onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut34
3

VVerwey
Jonker
Instituut
1 Pedagogische civil society for beginners
In 2011 deed het Verwey-Jonker Instituut onderzoek
naar de samenwerking tussen professionals en vrijwilligers
rond jeugd en gezin. Wat gaat er goed en
op welke punten kan die samenwerking verbeterd
worden
ZonMw financierde dit onderzoek binnen het
programma Vrijwillige inzet voor en door jeugd en
gezin. Het programma stimuleerde meerdere onderzoeken
en meer dan enkel onderzoek: ook vele
praktijkprojecten werden gefinancierd. 1 ZonMw had
bovendien oog voor toegankelijke communicatie
over de zogeheten pedagogische civil society (De
Winter, 2011), op getuige de website van het programma
2 en in het gratis verspreide tijdschrift
Vrijwillige INZET verschenen enthousiaste verhalen
over praktijk en onderzoek.
Door het programma werd duidelijk dat vrijwilligers
een grote rol spelen in jeugdzorg en jeugdwelzijn.
Overal zijn zij in touw om ouders en kinderen
te ondersteunen, hun leven op de rails te
houden of aangenamer te maken. Zij brengen
bezoeken aan gevangenissen, begeleiden bij spelen
op straat, passen op, verzorgen voetbaltraining
1 Ook DSP, BMC, de Erasmus Universiteit en de Universiteit
Utrecht voerden onderzoeken uit binnen dit programma. In
totaal finanicerde ZonMw meer dan 90 projecten, waaronder 57
praktijkprojecten.
2 Zie verder: http://www.zonmw.nl/nl/programmas/programmadetail/vrijwillige-inzet-voor-en-door-jeugd-en-gezin/algemeen/
begeleiden jonge ouders, helpen kinderen bij hun
huiswerk, begeleiden vakantieweken en coachen
kinderen uit multi-probleemgezinnen.. Zij zien zichzelf
misschien niet altijd als vrijwilliger en zijn ook
niet altijd aangesloten bij een organisatie, maar ze
zijn onmisbaar voor wat wij het sociaal kapitaal van
de maatschappij zijn gaan noemen (Putnam, 2000).
Sociaal kapitaal ontstaat in verenigingen en clubs, in
de familie, bij opa’s en oma’s, kerk- en moskeegangers
en buren (Van der Klein, 2012; zie ook Davelaar
e.a., 2012).
Het Verwey-Jonker Instituut maakte vier publicaties
naar aanleiding van het onderzoek (zie bijlage
1). Deze handreiking Pedagogische civil society
voor beginners is het slotstuk. De handreiking is
bedoeld voor iedereen die een grotere burgerbetrokkenheid
bij opvoeden en opvoeden toejuicht,
maar vooral voor professionals die dat willen
bewerkstelligen.
Over deze handreiking: professionals aan zet
Deze handreiking is voor alle professionals die meer
of beter met vrijwilligers, buurtbewoners en ouders
willen samenwerken. Ze wordt verspreid onder
beroepskrachten die betrokken zijn bij Centra voor
Jeugd en Gezin. Maar deze handreiking is bedoeld
voor een bredere groep, namelijk voor iedereen die
4

de versterking van de pedagogische civil
society hoog in het vaandel heeft, waar hij
of zij ook werkt. Met de beoogde transitie
van de jeugdzorg naar de gemeenten komen
steeds meer beroepskrachten in aanraking
met vrijwillige inzet rond jeugd en gezin. 3
Het georganiseerde en ongeorganiseerde
vrijwilligerswerk is voor de professionals
vaak een nieuwe wereld die parallel aan
hun professionele activiteiten blijkt te
bestaan. Samenwerking met leken en vrijwilligers
is voor sommigen een grote stap.
Anderen beginnen voorzichtig contact te
leggen. Het verschilt per individu, per organisatie
en per werkgebied hoever de samenwerking
tussen professionals en ‘gewone
burgers’ is gevorderd.
We onderscheiden in deze handreiking vier
werkgebieden waar professionals vrijwillige
inzet meer of beter zouden kunnen
benutten: jeugdzorg, welzijn, onderwijs (en
kinderopvang) en overheid (hoofdstuk 3).
Daarna volgt een aantal tips voor elk van
deze werkgebieden (hoofdstuk 4). In hoofdstuk
5 concentreren we ons op tips voor
interne samenwerking tussen beroepkrachten
en vrijwilligers; in hoofdstuk 6 zetten we de do’s
en don’ts voor ketensamenwerking in de pedagogische
civil society op een rij. In hoofdstuk 7 geven we
specifieke tips voor professionals in de jeugdzorg; in
hoofdstuk 8 staat de versterking van de pedagogische
civil society door welzijnswerkers en vrijwilligerscoördinatoren
centraal.
3 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/jeugdzorg/
nieuw-stelsel-zorg-voor-de-jeugd
Cover van Vrijwillige INZET, oktober 2011
In hoofdstuk 9 en 10 geven we suggesties waar
gemeenteambtenaren en professionals in het onderwijs
mee aan de slag kunnen. In hoofdstuk 11 doen
we een oproep om door te gaan met samenwerking,
hoe ingewikkeld dat soms ook is in de praktijk. De
wil tot samenwerking tussen professionals en vrijwilligers
moet van twee kanten komen. Het gaat het
best als er een duidelijk gemeenschappelijk doel is.
Hoewel we er in deze handreiking van uitgaan dat
5

professionals als eerste aan zet zijn om de samenwerking
te zoeken met alle initiatieven en organisaties
waar actieve burgers bij betrokken zijn
(Boutellier 2011), sluiten we initiatief van vrijwilligers
en vrijwilligersorganisaties niet uit. Een vrijwilligersorganisatie
als Humanitas bijvoorbeeld heeft
veel ervaring met goede samenwerking tussen professionals
en vrijwilligers. In deze handreiking
zetten we de wijze lessen die we in de praktijk
tegenkwamen voor u op papier. Op verschillende
manieren hebben we deze lessen verzameld: via
interviews, een internetenquête, expertbijeenkomsten
en literatuur. Ook deden we onderzoek op tien
plaatsen waar goed wordt samengewerkt (Van der
Gaag e.a. 2012) . Uit de goede praktijken van bijvoorbeeld
Thuis op Straat, Humanitas, de
Kindertelefoon en Moeders informeren Moeders
bleek eens te meer dat professionals en vrijwilligers
elkaar nodig hebben, maar dat een goede samenwerking
niet zonder slag of stoot tot stand komt.
Wij danken iedereen die aan de deelonderzoeken
heeft meegewerkt en ons de mogelijkheid
heeft gegeven de conclusies te presenteren. Samen
heeft u deze handreiking Pedagogische civil society
voor beginners mogelijk gemaakt, vaak zonder te
weten wat u nu eigenlijk onder een pedagogische
civil society moest verstaan. Daarom beginnen we
in het volgende hoofdstuk (hoofdstuk 2) met een
korte uitleg van wat dat is: een pedagogische civil
society.
6

VVerwey
Jonker
Instituut
2 Wat is dat een pedagogische civil society
Volgens het Nederlands Jeugdinstituut
Volgens de site van het Nederlands Jeugdinstituut
(NJi) wordt onder de ‘pedagogische civil society’
verstaan: ‘gemeenschappelijke activiteiten van burgers
rondom het grootbrengen van kinderen’. In een
‘goed functionerende pedagogische civil society’,
zo stelt het NJi, ‘bestaat er bij burgers de bereidheid
om in de eigen sociale netwerken en in het
publieke domein de verantwoordelijkheid rond het
opgroeien en opvoeden van kinderen te delen.
Ouders, jongeren en buurtbewoners, maar ook
familieleden, leraren, sportcoaches, kortom: burgers,
zijn op zo’n manier onderling betrokken dat
het bevorderend is voor het opvoeden en opgroeien
van kinderen en jeugdigen.’ 4
Daarmee formuleert het gezaghebbende instituut
voor professionals rond jeugd en gezin een
brede definitie. Het gaat om formele én informele
netwerken, om het privé- én het publieke domein
en om opvóéden en opgróéien. Voor het NJi is de
pedagogische civil society er ‘voor en door iedereen
die direct of indirect betrokken is bij opvoeden,
opgroeien en gezondheid van de jeugd':
4 www.nji.nl
●●
gezin, familie en vriendenkring;
●●
andere betrokkenen zoals buren, leerkrachten
of andere ouders;
●●
vrijwilligers, professionals en diverse
organisaties.
Horen de professionals erbij
Terwijl het NJi een rol ziet weggelegd voor professionals
en hun organisaties in de pedagogische civil
society, zoals leraren en sportcoaches, neemt de
bedenker van het concept, hoogleraar en pedagoog
Micha de Winter, nadrukkelijk afstand van de professionele
invulling. Met collega-hoogleraar en vrijwilliger-expert
Lucas Meijs omschreef hij in 2011 de
pedagogische civil society zo: ‘Dat deel van de
samenleving waar burgers (kinderen, jongeren,
ouders en andere volwassenen) in vrijwillige verbanden
verantwoordelijkheid nemen voor een pedagogisch
klimaat waarin het goed opvoeden en
opgroeien is, in samenwerking of juist als tegenkracht
tot overheden (gemeenten, de jeugdsector,
het welzijnswerk), bedrijven en andere civil society
organisaties (bijvoorbeeld sportverenigingen)’
(Vrijwillige INZET, oktober 2011)
De vrijwillige verbanden tussen individuele burgers
vormen volgens hen de kern van de pedagogische
civil society. Vanuit die verbanden kunnen er
7

8
Interventiepiramide met voorbeelden van actoren/instituties per interventielaag, gericht op gezin, jeugd of ouder/opvoeder
(Van der Klein, e.a., 2011). In de kadertjes de tien cases die het Verwey-Jonker Instituut nader bestudeerde.

elaties gelegd worden met overheden en organisaties,
maar dat is niet per se noodzakelijk.
Integendeel, volgens De Winter hebben vooral professionals
in het welzijnswerk, de jeugdsector en de
overheid het vrijwillige initiatief bij burgers vaak
(onbedoeld) lamgelegd. Burgers zijn zich volgens
hem de afgelopen jaren onthand gaan voelen zonder
deskundige leiding van pedagogen. En dat vindt hij
volslagen onterecht. Het concept van de pedagogische
civil society zet de burgers zelf (ouders, jongeren,
buurtbewoners en familieleden) weer in hun
pedagogische kracht (De Winter 2011).
Individuele of georganiseerde
betrokkenheid
De Winter concentreert zich in zijn pleidooi voor
een pedagogische civil society op versterking van
‘informele verbanden van individuen’ die zich letterlijk
en figuurlijk dicht in de buurt van jeugd en
gezin bevinden. Uit het onderzoek van het Verwey-
Jonker Instituut voor het programma Vrijwillige
Inzet voor en door jeugd en gezin blijkt dat er ook
heel veel georganiseerde vrijwilligers actief zijn
rond opgroeien en opvoeden. Individuele burgers én
georganiseerde vrijwilligers vormen ons inziens
samen het potentieel in de pedagogische civil
society.
De georganiseerde vrijwilligers zijn actief bij
allerlei soorten organisaties: vrijwilligersorganisaties,
verenigingen, scholen, welzijnsinstellingen en
ook in de reguliere jeugdzorg. In de keten rond
jeugd en gezin die wordt geïllustreerd in de zogeheten
interventiepiramide, bevinden vrijwilligers
zich in alle lagen (Steketee e.a., 2010; Van der Klein
e.a., 2011 (zie p.8).
Of het nu gaat om de onderste laag - de zorg voor
een positief opvoed- en opgroeiklimaat -, preventieve
interventies of het niveau van probleemaanpak
en klinische en juridische interventies, in alle lagen
is er sprake van individuele en georganiseerde
betrokkenheid van burgers. Hun vrijwillige inzet is
gericht op de opvoeding, maar ook op de omgeving
en het klimaat waarin jongeren opgroeien.
Versterking van de pedagogische civil society
via professionals
De pleitbezorgers van de pedagogische civil society
richten zich over het algemeen op versterking van
informele, vrijwillig tot stand gekomen verbanden
in de buurt van jeugd en gezinnen (zie bijvoorbeeld
www.allemaalopvoeders.nl; www.vrijwillige-inzet.
nl; WRR, 2003 en 2005; RMO, 2009). Dat neemt
natuurlijk niet weg dat er professionals zijn die
binnen hun werk juist die verbanden willen versterken.
Het klinkt misschien paradoxaal, maar de
pedagogische civil society zou juist via professionals
een enorme stimulans kunnen krijgen.
Bijvoorbeeld doordat de professionals meer gewone
burgers in hun werkgebied toelaten. De professionals
zouden ook de relatie met het georganiseerde
vrijwilligerswerk meer kunnen uitbouwen (Van der
Klein, 2012).
9

VVerwey
Jonker
Instituut
3 Professionals, werkgebieden en soorten vrijwilligers
Vier werkgebieden
In deze handreiking onderscheiden we vier werkgebieden
waar professionals meer of beter met
buurtbewoners, ouders en vrijwilligersorganisaties
kunnen samenwerken: jeugdzorg, welzijn, onderwijs
(en kinderopvang) en overheid, gemeenteambtenaren,
wethouders, meesters en juffen,
schooldirecteuren, buurtcoaches, jongerenwerkers,
maatschappelijk werkers, vrijwilligerscoördinatoren,
verpleegkundigen en artsen van consultatiebureaus,
medewerkers van Bureau Jeugdzorg,
managers van Centra van Jeugd en Gezin, behandelaars
en begeleiders, kleuterleidsters en crèchemedewerkers…
allemaal kunnen zij in hun eigen
werkgebied vrijwilligers(organisaties) uitnodigen,
verwelkomen en mobiliseren.
Allemaal kunnen zij de betrokkenheid van vrijwilligers,
buurtbewoners, ouders en jongeren stimuleren.
Zij kunnen dat doen binnen hun eigen
organisatie, maar zij zouden de versterking van de
pedagogische civil society ook gezamenlijk kunnen
aanpakken. Een mooi aanknopingspunt daarvoor
ligt bij de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG’s). Het
is namelijk de bedoeling dat deze centra als netwerkorganisaties
gaan zorgen voor laagdrempelige
en samenwerkende ondersteuning, hulpverlening
en zorg aan ouders en kinderen. Zij zouden via de
professionals dus heel goed de pedagogische civil
society in hun werkgebied kunnen versterken (zie
ook Kesselring e.a., 2010).
De rol van Centra voor Jeugd en Gezin
De opzet van deze Centra is een van de speerpunten
geweest van het ministerie voor Jeugd en
Gezin onder leiding van Andre Rouvoet
(ChristenUnie) in het kabinet Balkenende IV (2007-
2010). In 2008 werden de eerste CJG’s gerealiseerd.
Sinds 2011 is er een redelijk dekkend netwerk
van CJG’s in het land. Idealiter zijn de CJG’s
een ontmoetingsplek voor ouders, kinderen, jongeren,
professionals en vrijwilligers. De CJG’s zijn
ook spil in het lokale jeugdbeleid; ze richten zich
op alle kinderen en jongeren tot 23 jaar en hun
ouders.
Zij kunnen de sociale netwerken en verbondenheid
van jeugd, ouders en andere partijen rond
kind en gezin faciliteren en stimuleren. Andere
voorzieningen en organisaties, zoals brede scholen,
kinderopvang, welzijnsinstellingen, woningbouwcorporaties
en zelforganisaties kunnen hier uiteraard
ook een rol in spelen, maar de CJG’s zijn dé
netwerkorganisaties die alle reguliere en spontane
initiatieven rond opvoeden en opgroeien zou
moeten verbinden. In deze centra bundelen nu al
10

veel professionals en professionele organisaties hun
taken: consultatiebureaus, schoolmaatschappelijk
werk, leerplichtambtenaren, GGD, peuterspeelzalen,
jeugdartsen en jeugdwerk bijvoorbeeld.
Volgens het NJi kunnen de CJG’s ‘behoeften
onderzoeken, kansen verkennen, activiteiten initiëren,
bestaande activiteiten ondersteunen en
bovenal naar alle samenwerkingspartners, ouders
en jeugd uitdragen dat de sociale opvoed- en
opgroeiomgeving van ouders en jeugd ertoe doet.
Zo kunnen vanuit verschillende kanten initiatieven
ontstaan die elkaar versterken.’ (NJi, 2011) ‘De
centra vormen met [hun] veelvoudige rol een
belangrijk kristallisatiepunt voor de eerste stappen
richting het versterken van de pedagogische netwerken
voor en door gezinnen.’ (NJi, 2012)
Het is niet voor niets dat het NJi spreekt over ‘de
eerste stappen’ van de CJG’s. Volgens de deskundigen
die wij spraken, spelen CJG’s op dit moment
nog geen grote rol in de pedagogische civil society
(Van der Klein, e.a. 2011). ‘Er zijn zoveel verschillen
tussen de CJG’s. Veel hangt af van de visie op wat
het CJG zou moeten doen en de manier waarop het
CJG is ingericht’, aldus een van de geïnterviewde
experts. CJG’s trekken in de praktijk weinig bezoekers
en hun imago staat laagdrempeligheid in de
weg (NRC Handelsblad, 28 september 2012;
Algemene Rekenkamer, 2012). De beoogde laagdrempeligheid
wordt niet in elk CJG vertaald naar
directe burgerbetrokkenheid en de meeste CJG’s
zijn zo druk met de onderlinge verbinding van professionals
en professionele organisaties dat ze nauwelijks
toekomen aan contacten met de vrijwilligerswereld
(Bulsink e.a., 2012).
De gemeenten geven het lokale Centrum voor Jeugd
en gezin zijn opdracht. De lokale overheid heeft op
basis van de Wet maatschappelijke ondersteuning
(Wmo) en de Wet publieke gezondheid de plicht om
een CJG in te richten voor iedereen met vragen en
problemen over opvoeden en opgroeien. In de
gemeentelijke opdrachten aan de CJG’s moet de
verbinding met pedagogische civil society ons
inziens dus nadrukkelijker genoemd worden. We
komen hier in hoofdstuk 9 op terug. Professionals bij
de CJG’s moeten wat betreft het Verwey-Jonker
Instituut meer de opdracht krijgen om die verbinding
met vrijwilligers, ouders, buurtbewoners en
jongeren te leggen. De uitvoerende professionals
dienen er op hun beurt rekening mee te houden dat
er veel soorten actieve burgers zijn, en ook heel
veel soorten georganiseerde vrijwilligers.
Soorten vrijwilligers: georganiseerd en
ongeorganiseerd
Een goede match tussen een vrijwilliger en zijn
werkgebied is cruciaal voor functioneren en welbevinden
van de vrijwilliger, net zoals dat voor
beroepskrachten geldt. Incidenteel actieve burgers
vragen om een heel andere benadering dan mensen
die week in week uit bij dezelfde vrijwilligersorganisatie,
sportvereniging of welzijnsinstelling actief
zijn.
Wie als professional vanuit een professionele
setting de pedagogische civil society wil versterken,
moet zich realiseren welk type burger, vrijwilliger,
buurtbewoner hij of zij wil aanspreken, en waarom.
Wil hij mensen aantrekken met een pedagogische
belangstelling of niet Heeft hij genoeg aan mensen
die af en toe iets willen doen of behoefte aan regelmaat
Zoekt hij vrijwilligers die precies willen weten
11

wat ze moeten doen of juist mensen die inhoudelijke
vrijheid in hun werkzaamheden waarderen
De volgende typologie van actieve burgers kan
helpen om als professional te bepalen (bij wat
voor type organisatie u) wat voor burgers wilt
mobiliseren:
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
●●
Individuele burgers die geen verbondenheid
tonen met de pedagogische civil society.
Individuele burgers die op eigen initiatief
incidenteel informele sociale steun aan jeugd,
ouders of gezin geven.
Individuele burgers die op uitnodiging van een
organisatie incidenteel (informele) sociale
steun geven aan jeugd, ouders of gezin.
Individuele burgers (ouders, buurtbewoners,
jongeren) die op eigen initiatief regelmatig
actief zijn op dit terrein.
Individuele burgers die op uitnodiging van een
organisatie regelmatig actief zijn op dit
terrein.
Georganiseerde vrijwilligers van een vrijwilligersorganisatie,
met een vrije rol bij de
ondersteuning van jeugd, ouders en gezin.
Georganiseerde vrijwilligers van een beroepsorganisatie,
met een vrije rol bij de ondersteuning
van jeugd, ouders en gezin.
Georganiseerde vrijwilligers met een vaste
taakomschrijving bij een vrijwilligersorganisatie.
Georganiseerde vrijwilligers met een vaste
taakomschrijving bij een professionele
instelling.
Het Verwey-Jonker Instituut heeft een enquête
gehouden onder de belangrijkste spelers op het
gebied van jeugd en gezin: vrijwilligersorganisaties,
projecten en professionele instellingen. Van
de professionele instellingen die aangeven wel
eens of regelmatig met vrijwilligers werken, blijkt
ongeveer eenvijfde zowel georganiseerde vrijwilligers
als individuele burgers te mobiliseren. De
meeste organisaties in de jeugdzorg (consultatiebureaus
en Bureaus Jeugdzorg) werken binnenshuis
met georganiseerde vrijwilligers met een vaste
taakomschrijving.
Een nieuw project begint met keuzes: waarom
zoekt u contact met betrokken burger Voor welke
werkzaamheden zoekt u hen Wat motiveert deze
burgers Wilt u samenwerken met een bestaand
initiatief of wilt u zelf iets opzetten Professionals
lijken meestal een voorkeur te hebben voor vrijwilligers
die zij zelf kunnen aansturen. Bij CJG’s komt
samenwerking met individuele ouders en buurtbewoners
langzaam op gang. Maar heel weinig professionals
in onderwijs en jeugdzorg echter, zoeken
de verbinding met vrijwilligersorganisaties, terwijl
juist de vrijwilligers bij die vrijwilligersorganisaties
het meeste werk in de pedagogische
civil society doen. Denk aan scouting, de
Kindertelefoon en kindervakantiekampen (jeugd);
Humanitas, de Voorleesexpres, Home-Start en
Moeders Informeren Moeders (opvoed- en opgroeiondersteuning)
en aan al die verenigingen en initiatieven
die zich inzetten voor de vrijetijdsbesteding
van kinderen en hun ouders (sport-, dans- en
knutselclubs bijvoorbeeld). Professionele organisaties
als Centra voor Jeugd en gezin zouden veel
meer gebruik kunnen maken van wat er al is aan
infrastructuur in de pedagogische civil society.
12

VVerwey
Jonker
Instituut
4 Do’s en don’ts in elk werkgebied
Waar u ook vrijwilligers organiseert, in welk werkgebied
u ook actief bent, bij de samenwerking
tussen professionals en vrijwilligers zijn er een
aantal eenvoudige do’s en do’nts waar u zich aan
moet houden. De do’s en don’ts gelden voor samenwerking
tussen professionals en vrijwilligers van
dezelfde organisatie, maar ook tussen professionals
en vrijwilligers(organisaties) die op verschillende
plaatsen in de keten van jeugdzorg en jeugdwelzijn
actief zijn. Bij beide soorten samenwerking geldt
dat er – liefst van te voren- wat oriëntatiewerk
plaatsvindt: zicht op de informele partners in het
werkgebied is noodzakelijk en het is handig als u
nadenkt over de ideale match die u voor ogen hebt.
Tip 1
Zorg voor zicht op de informele partners
in uw werkgebied
Wie als professional de burgerbetrokkenheid in zijn
werkgebied wil vergroten, doet er goed aan te
weten welke organisaties in zijn regio of gemeente
daar al aan bijdragen. Zoek uit welke groepen, initiatieven
en organisaties op uw werkgebied actief zijn
op vrijwillige basis. Verdiep u in de werkzaamheden
van die organisaties. Misschien dienen deze verenigingen,
religieuze verbanden of vrijwilligersorganisaties
hetzelfde doel als u, maar dan onbetaald.
Wellicht werken zij met precies dezelfde groep vrijwilligers,
buurtbewoners, ouders of jongeren die u
wilt mobiliseren. Misschien kunt u samen optrekken
omdat u elkaar zo prachtig aanvult Wellicht vormt
een informele organisatie de perfecte brug naar de
mensen die u zoekt, bijvoorbeeld de bewoners van
een bepaalde wijk, de kinderen van migrantenouders
of de ouders van kinderen met ADHD.
Tip 2
Denk van tevoren na over match en
selectie
Een ideale match tussen professionals en vrijwilligers-
(organisaties) levert een win-winsituatie op. Kies
dus partners uit de pedagogische civil society die
iets te winnen hebben in de samenwerking met u.
Een open uitnodiging werkt dan vaak beter dan een
dwingende vraag, een wanhopige oproep of betweterig
advies. Als professional is het verstandig om
aan te sluiten bij de kernkwaliteiten en kernactiviteiten
van potentiële informele partners: individuen
en organisaties. Van (de vrijwilligers bij) een sportvereniging
kan men niet verwachten dat zij een rol
willen spelen bij een debat over de opvoedstijl van
ouders. Op scholen is daar bij de actieve ouders
13

meer kans op. In een sportvereniging draait het om
sport, hoe ruim die vereniging de maatschappelijke
opdracht van sport ook opvat. Aansluiten bij de
bezigheden en leefwereld van buurtbewoners,
ouders, kinderen en/of vrijwilligers is vaak productiever
dan instrumenteel zoeken naar de ideale vrijwilliger
die aan al uw wensen voldoet.
Beeldbank
Tip 3
Onderschat vrijwilligers niet; zet
alleen deskundigheidsbevordering in
als dat echt nodig is
Onderschat vrijwilligers niet. Uit ons onderzoek is
gebleken dat veel vrijwilligers rond jeugd en gezin
vrijwilligerswerk doen naast een beroep in welzijn,
opvang of zorg. De medewerkers van de CJG’s die
wij spraken, gaven vaak aan zelf ook vrijwilligerswerk
te doen. Een goede afbakening van taken
tussen vrijwilligers en professionals is in een pedagogische
civil society vaak belangrijker dan precies
vastgestelde beroeps- en vrijwilligersidentiteit.
Meer burgerbetrokkenheid rond opvoeden en
opgroeien vraagt niet per se om meer gediplomeerde
menskracht. Ook ongediplomeerd kan men
van waarde en betekenis zijn in de pedagogische
civil society.
Ga om met vrijwilligers als gelijkwaardige partners.
Overweeg hoe u het best ten dienste kan staan van
de vrijwilligers. Wees niet te snel met deskundigheidsbevordering.
Deskundigheidsbevordering en
strenge selectie lijken vooral van belang wanneer er
vanuit een bepaald pedagogisch gedachtegoed moet
worden gewerkt. De ‘neuzen staan dan dezelfde
kant op’, maar deskundigheidsbevordering wordt
ook vaak ingezet om gemotiveerde vrijwilligers wat
extra’s te bieden of te laten leren. Deskundigheidsbevordering
van buurtbewoners, ouders, jongeren
of vrijwilligers is niet altijd nodig. In sommige
gevallen werkt dat zelfs averechts: het is te dwingend,
het proces , duurt te lang of verstoort de
onbevangen relatie van de vrijwilliger met degene
die hij of zij ondersteunt. Ook kan te veel deskundigheidsbevordering
ervoor zorgen dat de verwachtingen
van vrijwilligers te hoog worden en dat ze als
paraprofessional een vergoeding gaan verwachten.
14

VVerwey
Jonker
Instituut
5 Tips voor een goede interne samenwerking
Tip 1
Waardeer vrijwilligers in woord en
daad
Alle professionals kunnen incidenteel en structureel
actieve burgers en regelmatige vrijwilligers-
(organisaties) complimenteren. Vrijwilligers vinden
het ontzettend leuk om te merken dat ze gewaardeerd
worden. Complimenten en positieve feedback
op het vrijwilligerswerk zijn onmisbaar in de pedagogische
civil society. Wees scheutig met dit soort
opmerkingen, maar ook met kleine attenties: een
verjaarskaart of een kerstpakket bijvoorbeeld. Ook
vrijwilligers kunnen een druk leven hebben waarin
tijd voor vrijwilligerswerk zorgvuldig gepland wordt.
Wie op de hoogte is van de beweegredenen van een
vrijwilliger, kan daar op aansluiten.
Tip 2
Geef vrijwilligers ouders, buurtbewoners
en actieve jongeren vertrouwen
en communiceer open met elkaar
Vertrouwen tussen professional en vrijwilliger is een
succesfactor in de samenwerking. Het gaat om
elkaar kennen, weten wat je van elkaar kunt verwachten
en wat je aan elkaar hebt. Laagdrempelig
contact blijkt in veel gevallen een belangrijke voorwaarde
voor vertrouwen, openheid en veiligheid
tussen professionals en vrijwilligers.
Veel vrijwilligers vinden het prettig om te
merken dat wat zij aankaarten, gehoord wordt en
wordt opgepakt. Als professional openstaan voor
suggesties of kritiek en daar werk van maken levert
veel goodwill op. ‘Hoe kan ik rekening houden met
jullie wensen’ en ‘Hoe kunnen we samen het werkproces
of het resultaat verbeteren’ zijn vragen die
je als professional geregeld moet stellen. Een duidelijk
aanspreekpunt (of moment) geeft duidelijkheid
in de samenwerking en zorgt ervoor dat iedereen
weet wie hij of zij kan benaderen bij vragen of
problemen.
15

Tip 3
Bied vrijwilligers een veilige
werkomgeving
Op plekken waar vrijwilligers geconfronteerd kunnen
worden met veel problemen of heftige situaties
wordt, vaak ook met het oog op de veiligheid van de
vrijwilliger, gewerkt met duidelijke regels. Dit geldt
bijvoorbeeld voor de Kindertelefoon, Humanitas
BOR en Exodus (Van der Gaag & Van der Klein 2012).
De regels beschermen de vrijwilliger; ze zorgen
ervoor dat de vrijwilligers beter grenzen kunnen
stellen, geen grenzen overschrijden en vanuit een
gedeelde (pedagogische) visie werken. Vrijwilligers
die met regels werken, hebben binnen die regels
vaak wel veel vrijheid om hun werkzaamheden vorm
te geven.
Tip 5
Zorg voor gezelligheid, binding en
groepsgevoel
Tot slot, maar daarom niet minder belangrijk: gezelligheid
en groepsgevoel blijken belangrijke motiverende
factoren voor een goede samenwerking en
voor duurzame binding van vrijwilligers. Bij sommige
goedlopende praktijken komt de binding voort
uit gedeelde opvattingen: een gedeeld geloof, lid
zijn van dezelfde sportvereniging, een buurtgevoel
of een gedeelde betrokkenheid bij de doelgroep.
Groepsgevoel en binding zijn niet alleen bij vrijwilligers
onderling van belang. Ze betekenen ook: als
vrijwilliger het gevoel krijgen bij de organisatie
horen en daar gezien worden.
Tip 4
Toon je als professional betrokken en
deskundig
Betrokkenheid van professionals bij hun werk is voor
vrijwilligers essentieel. Vrijwilligers eisen meestal
evenveel hart voor de zaak van professionals als van
zichzelf. Professionals die enkel werken voor hun
inkomen, worden door vrijwilligers minder gewaardeerd.
Laat als professional uw deskundigheid zien
zonder u daarop voor te laten staan. Geef raad als
daar om gevraagd wordt.
16

VVerwey
Jonker
Instituut
6 Tips voor samenwerking in de keten
Ook het contact tussen professionele organisaties en
vrijwilligersorganisaties is gebaat bij waardering,
vertrouwen, veiligheid, open communicatie, afbakening
van taken, gezelligheid en betrokkenheid van
iedereen bij hetzelfde probleem. Ketensamenwerking
wint bij een goede samenwerking van professionals
en vrijwilligers.
Tip 1
Bepaal een gezamenlijk doel en
voorkom concurrentie
Een gezamenlijk doel heeft een positief effect op de
samenwerking tussen professionals en vrijwilligers.
Dat gaat hand in hand met het voorkomen van
onderlinge concurrentie. Het gaat om elkaar ondersteunen
en elkaar versterken. De professional die
vrijwilligers, buurtbewoners en ouders als concurrent
ziet komt niet veel verder in de versterking van
de pedagogische civil society. Beroepskrachten en
vrijwilligers kunnen en doen in de praktijk vaak
andere dingen. Voor de doelgroep is dat meestal
heel duidelijk: zij ervaren vrijwilligers meer als
gelijken.
Neem als professionals en coördinatoren van
vrijwilligersinitiatieven voldoende tijd om elkaars
sterke kanten te verkennen en de werkzaamheden
goed af te bakenen. Afspraken over rolverdeling en
verwachtingen zijn noodzakelijk bij samenwerking.
Beide organisaties moeten weten wat zij aan elkaar
en aan de samenwerking hebben. Vier gezamenlijke
successen gezamenlijk.
Tip 2
Betoon culturele sensitiviteit in de
samenwerking met andere
organisaties
Culturele sensitiviteit is niet alleen in de samenwerking
met zelforganisaties van migranten belangrijk;
ook in de samenwerking met andere organisaties
speelt cultureel bewustzijn een grote rol. De cultuur
op de werkvloer is in elke organisatie anders. Wie
wil samenwerken kan daar beter respect voor
hebben. Professionals die de pedagogische civil
society willen versterken dienen zich te verdiepen
in de werkcultuur bij initiatieven van vrijwilligers,
buurtbewoners en ouders. Alleen als ze daarop aansluiten,
heeft samenwerken zin.
17

Tip 3
Houd korte lijnen en duidelijke
contactpersonen
Als professionals en vrijwilligersorganisaties samenwerken,
is het belangrijk dat er korte lijnen zijn en
een zeer beperkt aantal duidelijke contactpersonen.
De contactpersonen zijn intern en extern het
gezicht van de samenwerking: zij moeten zich aan
twee kanten laten zien en inhoudelijke betrokkenheid
met het werk uitstralen. De ervaringen in het
sportzorgtraject dat wij bestudeerden waren wat
dat betreft niet erg positief: een van de partijen liet
zichzelf nooit zien in de praktijk van het samenwerkingstraject
(Van der Gaag, 2012). De contactpersonen
zorgen voor draagvlak binnen de organisaties
die samenwerken. Zij hebben vaak wel steun nodig
vanuit het management om te zorgen dat er breder
draagvlak ontstaat.
Tip 4
Maak duidelijke afspraken over de
omgang met vrijwilligers
Duidelijke afspraken zijn essentieel bij samenwerking
tussen formele en informele organisaties en
initiatieven in de keten. Vrijwilligers krijgen vaak te
maken met professionals of vrijwilligers van een
andere organisatie in de keten. In veel gevallen
werken de vrijwilligers niet direct samen met de
professionals van deze organisatie, maar is de houding
van deze professionals wel bepalend voor hun
beleving van het vrijwilligerswerk. Bij het ouderbezoek
van Exodus krijgen vrijwilligers bij de ene
Penitentiaire Inrichting (PI) een warm onthaal, terwijl
zij bij de andere PI niet eens binnen mogen
komen. Dat maakt het vrijwilligerswerk bij de ene
gevangenis plezierig en bij de andere minder leuk.
Bij gastlessen op scholen, zoals van Sport op School
en de Kindertelefoon, kan de houding van scholen
en individuele docenten de beleving bepalen (Van
der Gaag &Van der Klein, 2012). Zeker als de samenwerking
wat vastere vormen aanneemt, is het goed
om afspraken te maken over de omgang met vrijwilligers
van een andere organisatie.
Tip 5
Maak terugkoppeling naar vrijwilligers
en buurtbewoners
Professionals moeten goed (blijven) terugkoppelen
naar vrijwilligers, zeker als deze opereren op de
grens tussen het informele en formele hulpverleningscircuit.
Als professionals in de keten besluiten
om een cliënt anders of elders te gaan behandelen,
dan is het handig als de vrijwilligerscoördinator de
relevante vrijwilligers op de hoogte stelt. Soms
spelen de vrijwilligers of buurtbewoners een rol in
de doorverwijzing naar professionele hulpverlening.
Ook zij willen horen hoe het verder is gelopen.
Vrijwilligers en buurtbewoners hebben een functie
in voorzorg en nazorg. Goede communicatie en
terugkoppeling is bij samenwerking tussen verschillende
organisaties in de keten dus essentieel, ook
om vrijwilligers betrokken te houden. De professionals
dienen voor deze terugkoppeling te zorgen.
18

VVerwey
Jonker
Instituut
7 Professional in jeugdzorg
Bent u een professional op een consultatiebureau,
bij Bureau Jeugdzorg, in een Centrum voor Jeugd en
Gezin, in de pleegzorg, bij een Algemeen Meldpunt
Kindermishandeling (AMK), bij de jeugdbescherming,
in een jeugdinrichting of bij jeugdreclassering
Dan kunt ook u burgerbetrokkenheid stimuleren
en zo de pedagogische civil society versterken.
Dat kan door georganiseerde en ongeorganiseerde
vrijwilligers bij uw werk te betrekken.
Bij Bureaus Jeugdzorg zijn nu al veel vrijwilligers
actief: bij de Kindertelefoon of als maatje van een
jongere die behandeld wordt. Bij AMK’s komen meer
dan eens meldingen binnen via vrijwilligers, buren
en familieleden die kindermishandeling vermoeden.
En bij Humanitas doet bijvoorbeeld bezoekgroep de
Hartelborgt maandelijks spelletjes met jongeren in
een jeugdgevangenis. Interkerkelijke vrijwilligersorganisatie
Exodus zorgt voor contact tussen kinderen
en gedetineerde ouders.
Er zijn vele manieren om vanuit (de sector)
jeugdzorg een betere connectie met de civil society
te maken. Hieronder zetten we vier tips voor
beroepskrachten in de jeugdzorg op een rij.
Tip 1
Maak meer contact met
vrijwilligersorganisaties
Als u meer met vrijwilligers wilt werken, hoeft u
niet altijd zelf het wiel uit te vinden. Het georganiseerde
vrijwilligerswerk kan u namelijk helpen.
Zoek contact met dat georganiseerde vrijwilligerswerk.
Op uw werkgebied vervullen vrijwilligersorganisaties
een functie. Daarbij kunt u denken aan
organisaties als Humanitas en Exodus, die we hierboven
al noemden, maar ook aan zelforganisaties
van migranten en aan patiënten- en familieverenigingen.
Bij u in de buurt zijn er meer mogelijkheden
dan u verwacht. Misschien kunt u een alliantie aangaan,
kunnen zij u helpen met het bereiken van uw
doelgroep of met het vinden van de juiste vrijwilligers.
Of misschien kunt u leren van hun ervaring
met de combinatie van professionele aansturing en
uitvoering van werk door onbetaalde krachten.
19

Tip 2
Maak werk van preventie: maak contact
met gewone ouders en kinderenver
outreachend
Als u niet wilt wachten tot de probleemgevallen zich
aandienen, maar actiever wilt zijn in preventie en
een positief opvoed- en opgroeiklimaat – de twee
onderste lagen in de interventiepiramide (zie hoofdstuk
2) - probeer dan zelf of via intermediairs contact
te leggen met ‘gewone ouders en kinderen’ , op
plaatsen waar zij vaak komen. U kunt ook contact
leggen met professionals of vrijwilligers die actief
zijn op deze plaatsen. Vooral in de onderste laag
van de piramide zijn veel mogelijkheden om samen
te zorgen voor een positief opvoed- en opgroeiklimaat.
In behandelkamers, maar ook op scholen, in
buurthuizen, sportverenigingen en religieuze verbanden
kunt u meedoen om ouderbetrokkenheid
stimuleren.
Tip 3
Stimuleer eigen kracht en
netwerkbetrokkenheid
Als professional in de jeugdzorg heeft u geregeld
contact met ouders en bent u gewend om ouders bij
de behandeling te betrekken. Sommigen van u stimuleren
daarbij uitdrukkelijk de eigen kracht van
ouders en cliënten. Eigen kracht is een van de elementen
die een positieve rol speelt in de pedagogische
civil society. Uw cliënten hebben naast eigen
kracht vaak ook een netwerk om zich heen dat uit
meer dan ouders alleen bestaat: buren, familie-
20

leden, leraren, ouders van vrienden en vriendinnen
en soms ook een maatje dat (of een mentor die) de
cliënt op vrijwillige basis wekelijks ziet en aanmoedigt.
Betrek die vrijwilligers bij de behandeling of
benadering van de jongere of het gezin in kwestie.
In de tegenwoordig vaak gehanteerde samenhangende
of integrale zorg is de wrap around care
benadering populair (Hermanns 5 ) Wrap around gaat
uit van vraaggestuurde en thuisnabije hulpverlening
met behulp van het gezin zelf en de sleutelfiguren
er om heen. Buren, vrienden en opa’s en oma’s
worden in wrap around (De Waard, 2011) meestal al
als waardevolle informele partners in zorg
beschouwd. Maar maatjes, mentoren en vrijwillige
coaches worden minder vaak als sleutelfiguren
gezien. Ook zij horen bij het informele netwerk van
het gezin of de cliënt. Door ook hen te betrekken bij
de wrap around care, draagt u bij aan de pedagogische
civil society.
Tip 4
Beleidsoriëntatie door de koepelorganisaties
van de CJG’s
Niet alleen individuele professionals, ook de sector
jeugdzorg als geheel kan de pedagogische civil
society versterken, zeker nu de transitie van jeugdzorg
naar de gemeenten voor de deur staat. Het ligt
voor de hand dat de koepels die betrokken zijn bij
de CJG’s hierin het voortouw nemen. Denk aan
Actiz, GGD-Nederland, de MO-groep Jeugdzorg
Nederland en de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten (VNG). Tot op heden gebeurt dat veel te
weinig.
De gezamenlijke website van deze organisaties
over de CJG’s concentreren zich - sinds invoeringcjg.
nl - op het perspectief van gemeenten en professionals.
Verwijzingen naar vrijwillige inzet, vrijwilligerswerk,
vrijwilligersorganisaties en de pedagogische
civil society zijn op de landelijke site over het
CJG nauwelijks te vinden. Dat is een teken aan de
wand. De koepelorganisaties hebben het (te) druk
met hun professionals en noemen hooguit het belang
van eigen kracht en ouderbetrokkenheid.
Individuele CJG’s en de koepelorganisaties
moeten meer werk gaan maken van beleid dat de
pedagogische civil society versterkt. De transitie
van de jeugdzorg naar de gemeenten biedt wat dat
betreft een kans, omdat de hulpverlening dichterbij
huis komt. Misschien kan een blik op de sportzorgtrajecten
(een samenwerking van KNVB en Bureau
Jeugdzorg), de werkzaamheden van Vice Versa en
Ouders in actie van voormalig Stichting de Meeuw
inspirerend werken (Van der Gaag e.a., 2012; Buijsse
e.a. 2011). Dit zijn drie voorbeelden van georganiseerde
en vrijere inzet van vrijwilligers bij de
aanpak van problemen rond jeugd en gezin.
5 http://www.onderzoek.hu.nl
21

VVerwey
Jonker
Instituut
8 Welzijnswerker of vrijwilligerscoördinator
Bent u een professional bij een welzijnsinstelling Of
bent u beroepskracht bij een vrijwilligerscentrale
Iedereen die zich inzet voor een beter leefklimaat
voor buurten of groepen mensen, kan de pedagogische
civil society helpen versterken. Zo kunt u in uw
werk met buurtbewoners en vrijwilligers speciaal
aandacht besteden aan kinderwelzijn, de positie
van ouders en het nut van een positief opvoed- en
opgroeiklimaat.
In de regel weten welzijnswerkers en vrijwilligerscoördinatoren
die in welzijn werken, de verbinding
met de civil society goed te maken. Zij gaan meestal
uit van de eigen kracht van hun doelgroep, staan
open voor de rol van vrijwilligers bij de uitvoering
van het werk. Ze werven vaak actief vrijwilligers of
activeren buurtbewoners en proberen die actieve
burgers mee te nemen in het werken met de eigen
kracht van de doelgroep. Nu al zorgen via Thuis op
Straat (TOS) veel buurtbewoners in meerdere grote
steden voor een veilig speelklimaat. En passant
voeren zij gesprekken over opvoeding met buurtgenoten.
Nu al zorgen leden van migrantengemeenschappen
via welzijnsorganisaties voor een betere
connectie tussen minderheden en de reguliere
jeugdzorg. Stichting Vice Versa organiseert die
relatie bijvoorbeeld in de Bijlmer; en Ouders in
actie (van voorheen Stichting De Meeuw) doet dat in
Rotterdam. Niet alleen professionele welzijnsorganisaties
zijn actief bij het mobiliseren van burgerbetrokkenheid
rond opvoeden en opgroeien. Ook vrijwilligersorganisaties
(Humanitas) en sportverenigingen
ontplooien initiatieven op dit gebied. Zij
geven een flinke stimulans aan begrippen als leefbaarheid
en welzijn. Vaak gebeurt dat met één
beroepskracht die heel veel vrijwilligers aanstuurt.
Zo kwam uit een initiatief van Studentensportvereniging
Orca de Stichting Move voort. Met een
beperkt aantal coördinatoren maken ze contact
tussen studenten en scholen. Via Stichting Move
geven studenten nu in enkele gemeenten samen
met schoolkinderen vorm aan leefbaarheids-initiatieven
in achterstandswijken (Van der Gaag, 2012).
Er zijn heel wat manieren om vanuit (de sector) welzijn
bij te dragen aan de pedagogische civil society,
of u nu werkt bij een professionele instelling, een
vrijwilligersorganisatie, of een vereniging. Hieronder
staan vijf handige tips voor professionalsin welzijn.
22

Tip 1
Ga na of uw vrijwilligers in hun werk
te maken hebben met pedagogische
dilemma’s
Misschien is het niet altijd even dringend, maar wie
als vrijwilliger met kinderen en ouders activiteiten
onderneemt, kan soms met pedagogische dilemma’s
geconfronteerd worden. Uw vrijwilligers willen misschien
weten hoe ze kinderen beter kunnen motiveren
voor spelactiviteiten. Ze kunnen twijfelen
over hoe ze op bepaald gedrag van jongeren moeten
reageren. Of ze vragen zich af of ze ouders in de
wijk een keer ergens op aan mogen spreken.
Misschien hebben ze bij een bepaald gezin zelfs een
vermoeden van mishandeling. Vraag als professional
aan uw actieve vrijwilligers, studenten en buurtbewoners
op een ongedwongen manier waar zij zoal
tegenaan lopen in hun contact met kinderen en/of
ouders. Daarmee stimuleert u een gesprek over de
pedagogische aanpak en de rol van de actieve
burger daarin.
Tip 2
Check regelmatig of uw vrijwilligers
behoefte hebben aan pedagogische
ondersteuning
Als professional moet u regelmatig checken of vrijwilligers
en actieve buurtbewoners behoefte hebben
aan pedagogische ondersteuning. Dit doet u bijvoorbeeld
door een groepsgesprek te beleggen over
mogelijke pedagogische dilemma’s. Een andere
manier is om de mensen hier een-op-een naar te
vragen. Blijkt er behoefte te zijn aan pedagogische
ondersteuning in het informele welzijnswerk, dan is
het aan u als beroepskracht om dat te organiseren.
Het beste kunt u een workshop voor geïnteresseerden
opzetten. Het is misschien verstandig om
een leerkracht, een jeugdwerker uit uw eigen organisatie
of een professional van het Centrum voor
Jeugd en Gezin uit te nodigen. Maak het niet te
lang. Uit ons onderzoek bleek dat vrijwilligers-
(organisaties) deskundige input rond opvoeden en
opgroeien meestal zeer waarderen, maar een eenmalige
bijscholing is doorgaans voldoende.
Tip 3
Bevorder ketensamenwerking: maak
behoefte aan pedagogische ondersteuning
kenbaar
Stel dat u merkt dat er behoefte is aan pedagogische
ondersteuning bij uw vrijwilligers, laat dat dan
weten aan de netwerkorganisatie van professionals
in de buurt. Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG)
ligt natuurlijk voor de hand. Samen kunt u bedenken
welk aanbod geschikt is voor uw vrijwilligers.
Wellicht komt u op het idee om een leerkracht van
een school uit de buurt een avond voorlichting te
laten geven. Zo krijgt de keten rond jeugd en gezin
vorm. De gedachte is dat de verschillende organisaties
die een positief opgroei en opvoedklimaat
bevorderen, op een praktische manier met elkaar in
contact komen.
23

Tip 4
Bewaak de grenzen van vrijwilligers
in multiprobleemgezinnen
Multiprobleemgezinnen kampen met meer en vaak
ernstige problemen. Daarom zijn er vaak professionals
bij die gezinnen betrokken: beroepskrachten
van jeugdzorg, maatschappelijk werk, onderwijs en
sociale huisvesting. Uw vrijwilligers zijn mogelijk
ook bij zo’n gezin betrokken: als buren, ouders van
vriendjes en vriendinnetjes, of als vrijwilligers die
activiteiten ondernemen met de kinderen. Formele
en informele zorg lopen dan door elkaar in één
gezin, zonder dat ze elkaar daadwerkelijk ontmoeten.
Dat is voor alle partijen niet altijd even
makkelijk. De vrijwilliger kan er een andere visie op
nahouden dan de professionals, en dat kan botsen.
Soms leidt dat tot vragen en spanningen bij uw vrijwilliger.
Het is dan belangrijk dat u de grenzen van
uw vrijwilliger bewaakt. Leg uit waar de vrijwilliger
wel en vooral geen verantwoordelijkheid voor heeft.
Voorkom frustratie en conflicten bij uw mensen. Als
professioneel welzijnswerker of vrijwilligerscoördinator
moet u uw vrijwilligers goed instrueren en
goed ondersteunen. Soms kan het verstandig zijn
een vrijwilliger terug te trekken uit het desbetreffende
gezin, of het een ander over te laten nemen.
Hoe onbevredigend dat soms ook is voor de persoon
in kwestie.
Tip 5
Bezuinig niet op aandacht en tijd
voor de coördinatie en coaching van
vrijwilligers
Sommige financiers zetten nog wel eens vraagtekens
bij het nut van vrijwilligerscoördinatoren. Zij
willen dat ‘gewone burgers’ zelf het initiatief
nemen, hebben en houden. Laat u door hen niet van
de wijs brengen: houd te allen tijde voldoende aandacht
en tijd voor de coördinatie en coaching van
‘gewone burgers’en vrijwilligers. Ook als dat geld
kost.
Als professional faciliteert u mensen die actief
willen worden in het opvoed- en opgroeiklimaat. U
geeft hen tijd en plaats van handeling, matcht ze
aan het juiste werk, en u bent bereikbaar als de
vrijwilliger even niet meer weet hoe het verder
moet. Coördinatie en coaching zijn nodig voor het
voortbestaan van vrijwilligerswerk én voor de
sector welzijn. Zonder vrijwilligerswerk, spontaan
of georganiseerd, is welzijn per slot van rekening
nergens.
24

VVerwey
Jonker
Instituut
9 Professional bij de gemeente
Bent u als ambtenaar of wethouder verantwoordelijk
voor de vorming of voor de uitvoering van lokaal
beleid Dan kunt ook u in uw functie de pedagogische
civil society versterken. In uw werk komt u
informele initiatieven tegen van burgers. Geef speciale
aandacht aan vrijwilligersorganisaties die werk
doen rond jeugd en gezin en aan informele activiteiten
die met opgroeien en opvoeden te maken
hebben. Als regievoerder, samenwerkingspartner,
gastheer, financier en opdrachtgever kunt u zulke
vrijwillige inzet bevorderen en de samenwerking
tussen professionals en vrijwilligers rond jeugd en
gezin beter op gang te brengen
Ook door mee te doen aan de opzet van ‘positief
jeugdbeleid’ kunt u een bijdrage leveren. Veel
gemeenten proberen ‘het gewone opvoeden van
gewone kinderen’ (Oenen e.a., 2010) met positief
jeugdbeleid in de schrijnwerpers te zetten. Positief
jeugdbeleid gaat over het bieden van kansen aan de
jeugd, talentontwikkeling en burgerschapsvorming.
Er bestaat inmiddels een kennisnetwerk ‘Voorlopers
positief jeugdbeleid’. 6 Na 2008 werd de zogeheten
Bende van Bart voor veel wethouders een inspirerend
netwerk om te werken aan een lokaal, positief
pedagogisch klimaat.
6 www.nji.nl
Er zijn tal van manieren om als gemeente de pedagogische
civil society te stimuleren. Niet alleen door
jeugdbeleid, maar ook met sportbeleid, participatiebeleid,
en huisvestingsbeleid kunt u direct en
indirect de betrokkenheid van burgers bij elkaar en
bij elkaars kinderen versterken. Hieronder vindt u
vier tips voor professionals bij de lokale overheid.
Tip 1
Geef het lokale Centrum voor Jeugd
en Gezin expliciet de opdracht om de
pedagogische civil society te versterken
De lokale overheid is de opdrachtgever van het CJG.
Zorg als professional bij de gemeente voor duidelijkheid
over de gewenste relatie van het CJG met de
pedagogische civil society. Wilt u dat het CJG de
relatie met het bestaande vrijwilligerswerk uitbouwt
Of wilt u eerder dat het CJG ouders laat
meedenken over een laagdrempelig aanbod van
opvoedondersteuning. Of wilt u dit allebei En wilt u
dat het CJG bepaalde groepen bereikt of bepaalde
wijken Wees er duidelijk over. Spreek ook samen
(met het CJG) af wat u binnen een bepaalde termijn
aan resultaat wilt zien. Gemeenten geven tot op
heden nog weinig sturing aan de beoogde resultaten
van de CJG’s: vaak hebben ze niet omschreven
25

welke maatschappelijke doelen de CJG’s nu precies
moeten nastreven (Algemene Rekenkamer, 2012).
Over sturenop lokale dynamiek hebben Pels &
Boutellier een verhelderend essay geschreven.
Volgens hen gaat het vooral om het creëren van een
‘vruchtbare bodem’ voor het ontstaan van samenwerkingsverbanden
(Pels & Boutellier, 2012). Als
gemeente moet u als een voetbalcoach de tactiek
bepalen én de spelers (lees: gezinnen, informele
netwerken én organisaties) laten spelen. Raadpleeg
voor inspirerende voorbeelden van de connectie
tussen het CJG en individuele burgers eens het project
Allemaal opvoeders (allemaal opvoeders.nl).
opgroeien tegemoet wil treden. De uitvoering van
het spel dient u aan de spelers over te laten (Pels &
Boutellier, 2012).
Tip 2
Stimuleer lokale dynamiek via welzijnsinstellingen,
zelforganisaties en
vrijwilligersorganisaties
Als professional bij de gemeente heeft u regelmatig
contact met welzijnsinstellingen, zelforganisaties en
vrijwilligersorganisaties. Soms is er zelfs een subsidierelatie.
Vraag deze contacten eens om rond
jeugd en gezin sleutelfiguren te benaderen, vrijwilligers
te werven en buurtbewoners te activeren.
Ook kunt u ze vragen om samen aan hetzelfde lokale
probleem te werken. Organiseer een themabijeenkomst
waar veldpartijen elkaar ontmoeten.
Overweeg van tevoren welke rol bij welke organisatie
past. En bedenk ook: vragen staat vrij, en weigeren
ook. Het is niet gezegd dat de organisaties uw
verzoek (direct) zullen inwilligen. Om weer in voetbaltermen
te spreken: u bepaalt de ideale opstelling
waarmee de gemeente/gemeenschap als geheel
lokale problemen en kansen rond opvoeden en
Thuis Op Straat
26

Tip 3
Zorg voor samenwerking binnen het
gemeentelijk apparaat: Wmo prestatieveld
2 en 4
Als professional binnen de gemeente kunt u ervoor
zorgen dat de afdelingen jeugdbeleid en vrijwilligersbeleid
meer met elkaar samenwerken. Breng
Wmo prestatieveld 2 (jeugd) en Wmo prestatieveld
4 (vrijwillige inzet) met elkaar in verband. Dat zal
de vrijwillige inzet rond jeugd en gezin ten goede
komen. Intern overleg zal ook het rendement van
het lokale jeugd- en Wmo-beleid vergroten. In het
overleg koerst u op ontmoeting tussen de verantwoordelijke
ambtenaren, een gemeenschappelijke
visie en gezamenlijk of complementair beleid op de
lokale problemen rond jeugd en gezin. . Met gezamenlijk
beleid kan de gemeente zorgen dat relevante
spelers elkaar ontmoeten. Organiseer een
bijeenkomst waarin deze ‘VIP-spelers’ en relevante
ambtenaren met elkaar kunnen brainstormen over
raakvlakken en gezamenlijke activiteiten. Een ontmoeting
tussen het CJG en de vrijwilligerscentrale
bijvoorbeeld ligt voor de hand: de kans op een
vruchtbare wisselwerking is groot. Beide organisaties
bevorderen deskundigheid, maar ze kunnen van
elkaar leren: de CJG’s in de omgang met vrijwilligers,
de vrijwilligerscentrales op het pedagogisch
vlak.
Tip 4
Creëer als organisator van de fysieke
woonomgeving ontmoetingsplaatsen
voor ouders en kinderen of probeer ze
in stand te houden
Als professional bij de gemeente kunt u betrokken
zijn bij wijkinrichting. Ook door de inrichting van de
fysieke woonomgeving kunt u gewone mensen uitnodigen
om deel te nemen aan elkaars leven.
Pleinen, gezamenlijke veldjes, speeltoestellen… het
zijn allemaal voorzieningen waar ouders en kinderen
andere ouders en kinderen kunnen treffen.
Probeer te zorgen voor genoeg van dit soort publieke
ruimte als u de pedagogische civil society wilt
versterken.
De meeste grotere gemeenten kennen een leefbaarheidsbudget.
De gemeente gebruikt dat budget om
initiatieven van bewoners te ondersteunen voor het
beter, leuker, leefbaarder en veiliger maken van hun
straat, buurt of wijk. Iedereen met een goed idee
om zijn of haar buurt te verbeteren, kan een aanvraag
doen. Er mag ook een deel van het leefbaarheidsbudget
worden ingezet om de pedagogische
civil society te versterken.
27

VVerwey
Jonker
Instituut
10 In het onderwijs of de kinderopvang
Werkt u in het onderwijs of in de kinderopvang Dan
kunt ook u de pedagogische civil society versterken.
Bijvoorbeeld door de ouders en kinderen die u toch
al regelmatig ziet, regelmatig tijd en ruimte te
bieden om met elkaar over opvoeding en opgroeien
te praten. Bij de crèches zijn dit soort bijeenkomsten
de laatste jaren al populair. Jong ouderschap
zorgt voor danig wat onzekerheid. Een meeting met
een expert en andere ouders is daarop een antwoord,
zo is gebleken. Veel jonge ouders gaan er
naartoe. Basisscholen en buitenschoolse opvanglocaties
organiseren dit soort informatie- en zelfhulpbijeenkomsten
veel minder. Naarmate kinderen
ouder worden lijkt het spreken over opvoeding
minder vanzelfsprekend. Het gebeurt meer in huiskamers
of men spoedt zich eerder naar de spreekkamer
van jeugdzorg. Als professional in onderwijs
of kinderopvang kunt u zich oriënteren op de mogelijkheden
tússen huiskamer en jeugdzorg.
Er zijn diverse manieren om vanuit het onderwijs en
de kinderopvang de pedagogische civil society te
stimuleren. Dat kan als directeur, leerkracht, leidster,
door op uw locaties ouderbetrokkenheid en
ouderparticipatie te vergroten. Maar het kan ook
door themabijeenkomsten voor ouders te organiseren
of door een alliantie met georganiseerd vrijwilligerswerk
aan te gaan. Hieronder leest u vier
tips voor professionals in onderwijs en kinderopvang.
Tip 1
Maak reclame voor ouderbetrokkenheid,
ook buiten school
Veel scholen maken zich sterk voor ouderbetrokkenheid
en zijn teleurgesteld als ouders bijvoorbeeld
niet naar tienminutengesprekken komen. Als professional
kunt u reclame maken voor ouderenbetrokkenheid.
Vertel bijvoorbeeld dat ouderbetrokkenheid
de leerprestaties van kinderen verbetert, of
laat een aansprekend filmpje zien (zie onder meer
op www.verwey-jonker.nl de film O uder b etrok kenheid
in het voortgezet onderwijs in Almere ). Een andere
manier is om ook bij positief nieuws contact te
zoeken met ouders, en niet alleen bij negatieve
berichten.
Heeft u moeite om bepaalde groepen ouders
betrokken te krijgen Benader dan organisaties die
al wel contact hebben met deze groepen, op andere
plaatsen. Vraag of sleutelfiguren in die organisaties
eens voorlichting kunnen geven over ouderbetrok-
28

kenheid. Zij kunnen het belang ervan op een andere
manier dan u uitleggen. In jeugdzorg wordt deze
strategie ook wel eens gebruikt om ouders en kinderen
in migrantengemeenschappen te bereiken.
Zelforganisaties van migranten vervullen dan een
belangrijke brugfunctie tussen hun gemeenschap en
jeugdzorgvoorzieningen (Distelbrink e.a. 2012).
van het schoolseizoen een bedankkaart mee te
geven. Het zijn de kleine attenties die het hem
doen. Als professional in onderwijs en kinderopvang
kunt u wat dat betreft leren van vrijwilligersorganisaties:
die hebben veel manieren ontwikkeld om
waardering uit te spreken (Oudenampsen, 2011).
Tip 2
Beloon betrokken en participerende
ouders
Sommige scholen vragen vrijwilligerswerk van
ouders als tegenprestatie voor het onderwijs dat
hun kinderen op die school krijgen:
een vorm van verplichte ouderparticipatie.
Andere scholen verplichten
ouderbetrokkenheid: zij vragen ouders
om een contract te tekenen dat
ervoor moet zorgen dat de ouders
betrokken blijven bij het wel en wee
van hun kinderen op school.
Verplicht vrijwilligerwerk en verplichte
ouderbetrokkenheid roepen
veel weerstand op.
Verstandiger lijkt het om als professionals
niet te verplichten, maar
om uit te nodigen en te belonen.
Beloon betrokken en participerende
ouders door ze bijvoorbeeld voorrang
te geven (als begeleider) bij
leuke schoolreisjes. Of door de contactouders
op een informatieavond
in het zonnetje te zetten. Het is ook
leuk om deze ouders aan het eind
Beeldbank
29

Tip 3
Organiseer themabijeenkomsten voor
ouders in het voortgezet en
basisonderwijs
Veel ouders zitten ermee… internetgedrag van hun
kind, seksuele ontwikkeling, pesten en discriminatie.
Dit zijn heikele kwesties. Als professional
kunt u een themabijeenkomst aanbieden, in de kinderopvang
of op school. Ook in het basis- en voortgezet
onderwijs kunnen deze themabijeenkomsten
veel mensen trekken. Zo biedt u een platform aan
ouders die met elkaar over opvoeding willen praten.
De opkomst bij dit soort bijeenkomsten is afhankelijk
van de toon en de boodschap die u als professional
kiest. Maak duidelijk dat de bijeenkomst van
direct belang is voor de individuele relatie tussen de
ouder en zijn eigen kind. Maak er geen algemeen
verhaal van in de uitnodiging. Ouders moeten zich
direct aangesproken voelen en zin hebben om naar
de bijeenkomst toe te komen. Misschien is er wel
een actieve ouder in uw school die goed is in het
schrijven van wervende teksten
Tip 4
Maak contact met de georganiseerde
vrijwilligerswereld: sportverenigingen,
amateurkunst en
vrijwilligersorganisaties
Er zijn sportverenigingen, (amateur)kunstenaars en
muziekverenigingen die scholen opzoeken, maar het
kan natuurlijk ook andersom. U kunt een project als
de VoorleesExpress ook bij u op school of op de
crèche uitnodigen. 7 Vaak is er bij thematisch onderwijs
alle aanleiding om contact te zoeken met de
georganiseerde vrijwilligerswereld. Wie als professional
georganiseerde vrijwilligers uitnodigt in het
onderwijs, maakt de band tussen school en de
wereld daarbuiten hechter. U creëert als het ware
een bredere school. Bovendien kunnen kinderen,
jongeren en ouders zo kennismaken met delen van
de (pedagogische) civil society waar ze meer van
willen weten. Als professional in kinderopvang of
onderwijs bent u op die manier een belangrijke in
between.
7 http://www.voorleesexpress.nl
30

VVerwey
Jonker
Instituut
11 Samen werken: ga zo door!
Samenwerking tussen professionals, vrijwilligers,
buurtbewoners, ouders en jongeren gaat niet altijd
even gemakkelijk. In onze literatuurstudie uit 2011
Professionals en vrijwilligers(organisaties) rond
jeugd en gezin. Literatuur over samenwerken in de
pedagogische civil society kwamen we behalve een
bloeiende praktijk ook vele problemen tegen.
Samenwerking loopt vaak spaak als de taken niet
goed zijn afgebakend of als een van de partijen
minder belang heeft bij de samenwerking dan de
anderen. Ook als er verschillende visies zijn op het
bereiken van de doelgroep of als er veel te weinig
tijd wordt genomen om de vrijwilligers te coördineren,
loopt het vaak mis (Van der Klein e.a., 2011).
Verder spelen er wel eens belemmerende factoren
op in de relatie tussen professionals en vrijwilligers:
vrijwilligers worden soms over- en soms onderschat,
het contact loopt niet altijd even soepel, de werkculturen
verschillen - wat soms zelfs leidt tot spraakverwarring
(Van der Klein e.a., 2011).
Gelukkig gaat het heel vaak wél goed tussen professionals
en vrijwilligers. In onze verdiepende studie
Tien cases uit de pedagogische civil society: professionals
en vrijwilligers werken samen hebben we
tien goede voorbeelden uitgebreid beschreven (Van
der Gaag e.a., 2012). Áls het goed gaat dan vullen
professionals en vrijwilligers elkaar mooi aan.
Wel is het zo dat de professional wordt vaak ervaren
als een officiële bezoeker en de vrijwilliger als een
behulpzame vriend. Vrijwilligers zorgen in jeugdzorg
en jeugdwelzijn onder andere voor een betere
verbinding tussen vraag en aanbod. Dat is vooral zo
als het gaat om de vragen van migrantengroepen, en
het aanbod aan deze groepen. Bovendien kunnen
professionals en instellingen door te luisteren naar
informele krachten (en klachten) de kwaliteit van
hun hulpverlening en ondersteuning verbeteren.
Niet alleen voor kwetsbare gezinnen heeft de
samenwerking tussen professionals en vrijwilligers
een meerwaarde. Ook in het vormgeven van een
algemener positief opvoed- en opgroeiklimaat is die
samenwerking onmisbaar. In deze handreiking
hebben we u op basis van onderzoek zo’n dertig tips
voor professionals aangereikt: algemene tips en per
werkgebied. Wij gaan er natuurlijk van uit dat u
deze tips in uw werk kunt gebruiken. Maar het
belangrijkste advies hebben we nog niet gegeven:
blijf als professional de samenwerking met buurtbewoners,
ouders, jongeren en vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties
zoeken. En ga vooral door met
samenwerken, ook als het even niet zo lekker loopt.
Bij bouwen aan het sociaal kapitaal van de toekomst
hebben professionals en vrijwilligers elkaar hard
nodig.
31

VVerwey
Jonker
Instituut
Literatuur
Algemene Rekenkamer (2012). Centra voor Jeugd en Gezin in gemeenten. Een samenwerkingsproject met
gemeentelijke rekenkamers . Den Haag: Algemene Rekenkamer.
Boutellier, J.C.J. (2011). De improvisatiemaatschappij: Over de sociale ordening van een onbegrensde wereld.
Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Bulsink, D. & Klein, M. van der (2012). Samen werken. Een enquête onder professionals en vrijwilligers rond
jeugd en gezin. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Davelaar, M., Veen, R. van & Toorn, J. van den (2010). Buitengewoon alledaags. De rol van levensbeschouwelijke
organisaties bij het bestrijden van sociale uitsluiting in Tilburg. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Distelbrink, M. Pels, T, Jansma, A. & Gaag, R.S. van der (2012). Ouderschap versterken. Literatuurstudie over
opvoeding in migrantengezinnen en de relatie met preventieve voorzieningen. Utrecht: Verwey-Jonker
Instituut.
Dijk, M. van, & Gemmeke, M. (2010). De kracht van de pedagogische civil society: Versterking van een positieve
sociale opvoedomgeving. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
Gaag, R.S. van der, & Klein, M. van der, (2012). Tien casestudies uit de pedagogische civil society: professionals
en vrijwilligers werken samen. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Gruijter, M. de , Gaag, R.S. van der. Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs in Almere (film).
Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Kesselring, M., Gemmeke, M., & Geschiere, M. (2010). CJG kan opvoedkundige kracht van de omgeving versterken:
De pedagogische civil society en het CJG. Jeugd en Co Kennis, 4(3), 19-28.
Klein, M. van der (2012). ‘Genoeg geflirt met de burger, nu werken aan de relatie met
vrijwilligersorganisaties!’In: Heleen Jumelet & Jolien Wenink (smst. en red.), Zorg voor onszelf Eigen kracht
van jeugdigen, opvoeders en omgeving. Grenzen en mogelijkheden voor beleid en praktijk. Amsterdam: SWP.
32

Klein, M. van der, Mak, J. & Gaag, R.S. van der (2011). Professionals en vrijwilligers(organisaties) rond jeugd
en gezin. Literatuur over samenwerken in de pedagogische civil society. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Klein, M. van der, & Oudenampsen, D. (2010). Lokale coördinatie: de onmisbare schakel: Adviezen aan vrijwilligersorganisaties
in zorg en welzijn. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Oenen, van, S. & Y. van Westering (2010). Een solide basis voor positief jeugdbeleid Visiedocument 1.0.
Utrecht: NJi.
Oudenampsen, D. & Klein, M. van der (2011). Leren van elkaar in sport, welzijn en zorg. Kennisuitwisseling
over werving en behoud van (nieuwe groepen) vrijwilligers. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Pels, T. & Boutellier, J.C.J (2012). ‘Pedagogisch beleid met ruimte voor zelfsturing’ in: Heleen Jumelet &
Jolien Wenink (smst. en red.), Zorg voor onszelf Eigen kracht van jeugdigen, opvoeders en omgeving.
Grenzen en mogelijkheden voor beleid en praktijk. Amsterdam: SWP.
Putnam. R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and
Schuster.
Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) & Raad voor de Volksgezondheid & Zorg (RVS) (2009).
Investeren rondom kinderen. Den Haag: RMO/RVZVrijwillige INZET (2011 en 2012). Magazine van het ZonMwprogramma
Vrijwillige inzet voor en door jeugd en gezin.
Steketee, M., Mak, J., & Boutellier, H. (2010). Richting geven aan jeugdbeleid: De rol van de gemeente in een
complex veld. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2003). Waarden, normen en de last van het gedrag. Den
Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2005). Vertrouwen in de buurt. Amsterdam: Amsterdam
University Press.
Winter, M. de. (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding: Vanachter de voordeur naar democratie en
verbinding. Amsterdam: SWP.
Websites
Allemaal Opvoeders, www.allemaalopvoeders.nl
Nederlands Jeugdinstituut: www.nji.nl
Thuis op Straat, www.thuisopstraat.nl
VoorleesExpress: www.voorleesexpress.nl
ZonMw-programma: www.vrijwillige-inzet.nl
33

VVerwey
Jonker
Instituut
Bijlage Onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut
Het onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut dat ZonMw financiert binnen het Programma Vrijwillige inzet
voor en door jeugd en gezin heeft geleid tot vier publicaties:
Literatuurstudie
Klein, M. van der, Mak, D.J., & Gaag, R.S. van der (2011). Professionals en vrijwilligers(organisaties) rond
jeugd en gezin. Literatuur over samenwerken in de pedagogische civil society. Utrecht: Verwey-Jonker
Instituut. Met medewerking van M. Steketee.
Analyse respons digitale vragenlijst
Bulsink, D., & Klein, M. van der (2012) Samen werken. Een enquête onder professionals en vrijwilligers rond
jeugd en gezin. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Casestudieonderzoek
Gaag, R.S. van der, & Klein, M. van der (2012). Tien cases uit de pedagogische civil society: professionals en
vrijwilligers werken samen. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Met medewerking van D. Bulsink, F. Hermens
en W. Kroes.
Handreiking
Klein, M. van der, & Bulsink, D., Gaag, R. S. van der (2012), Pedagogische civil society voor beginners. Hoe
professionals en vrijwilligers goed kunnen samenwerken rond jeugd en gezin. Utrecht: Verwey-Jonker
Instituut.
34

Colofon
Opdrachtgever/financier
Omslag
Foto omslag
Foto’s binnenwerk
Uitgave
Dr. M. van der Klein
Drs. D. Bulsink
Drs. R.S. van der Gaag
Ontwerppartners, Breda
Beeldbank
Beeldbank, Thuis op Straat, ZonMw
Verwey-Jonker Instituut
Kromme Nieuwegracht 6
3512 HG Utrecht
T (030) 230 07 99
E secr@verwey-jonker.nl
I www.verwey-jonker.nl
De publicatie kan gedownload en/of besteld worden via onze website: www verwey-jonker.nl
ISBN 978-90-5830-535-0
© Verwey-Jonker Instituut, Utrecht 2012.
Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het Verwey-Jonker Instituut.
Gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld.
The copyright of this publication rests with the Verwey-Jonker Institute.
Partial reproduction of the text is allowed, on condition that the source is mentioned.
35

Deze handreiking is voor alle professionals die actief zijn rond jeugd en
gezin: managers van Centra van Jeugd en Gezin, schooldirecteuren, juffen
en meesters, beleidsmakers, buurtcoaches, maatschappelijk werkers,
verpleegkundigen en crèchemedewerkers, behandelaars en begeleiders.
In deze handreiking geeft het Verwey-Jonker Instituut tips voor een betere
samenwerking met vrijwilligers, buurtbewoners, ouders en jongeren.
Of u nu in jeugdzorg, welzijn, onderwijs werkt of bij de gemeente,
iedereen kan via z’n werk gewone mensen meer betrekken bij opvoeden
en opgroeien. Zo versterkt u de pedagogische civil society en draagt
u bij aan een positief opvoed- en opgroeiklimaat. Het georganiseerde
vrijwilligerswerk rond jeugd en gezin is voor veel beroepskrachten een
nieuwe wereld. Zoek die nieuwe wereld op en zorg samen voor het sociaal
kapitaal van de toekomst.