ONDERZOEKSVERSLAG JEUGDRAADPANEL - Stichting Lezen

ONDERZOEKSVERSLAG JEUGDRAADPANEL
LEZEN
“Wie kunnen er beter hun mening geven dan jongeren zelf”
1

INHOUDSOPGAVE
• Inleiding 3
• Kenmerken van de onderzochte groep jongeren 3
• Lezen in je vrije tijd 4
• Kopen of lenen van boeken 4
• Lezen voor school 8
• Stimuleren van lezen 9
• Conclusies en aanbevelingen 12
• Bijlage – enquête 14
2 2

INLEIDING
Vrij algemeen wordt aangenomen dat jongeren
steeds minder lezen, zeker in hun vrije tijd. Op verschillende
manieren wordt getracht die trend te
keren: in het onderwijs, door bibliotheken en via
verschillende publiekscampagnes. Maar is het wel
zo dat jongeren zo weinig lezen
Stichting Lezen is de landelijke organisatie voor
leesbevordering en literatuureducatie. Zij levert
een bijdrage aan het verbeteren van het leesklimaat
en de leescultuur, als onderdeel van het algemene
lees- en literatuurbeleid van het Ministerie
van OCenW. Stichting Lezen stimuleert vernieuwende
initiatieven en stemt bestaande activiteiten
op elkaar af. Belangrijkste doelgroep zijn kinderen
en jongeren van 0 – 18 jaar. In de opvatting van
Stichting Lezen kan leesbevordering alleen slagen
als er voor alle kinderen en jongeren in Nederland
structureel en van jongs af aan voldoende aandacht
is. Daarom is het concept ‘doorgaande
leeslijn’ ontwikkeld, afgeleid van de doorgaande
leerlijn. Er moet voor alle kinderen gedurende hun
onderwijscarrière, hoe die er ook uitziet, ononderbroken
aandacht zijn voor lezen.
Stichting Lezen is steeds op zoek naar zwakke
plekken in het bestaande aanbod vanuit de ambitie
dit aanbod te complementeren, te verbeteren
en steeds aan te passen aan nieuwe inzichten en
(multimediale) mogelijkheden. Bekende projecten
zijn De Nationale Voorleeswedstrijd, De Nationale
Voorleesdagen, Bazar en De Jonge Jury.
De Nationale Jeugdraad, de landelijke koepel van
jongerenorganisaties, vindt dat jongeren tussen
de 12 en 30 moeten kunnen meedoen, meedenken
en meebeslissen over beleid. Veel beleid
voor jongeren wordt gemaakt zonder jongeren
daar zelf bij te betrekken. Daarom probeert de
“Het begin is altijd moeilijk,
maar je moet gewoon doorlezen.
Dan is het echt de moeite waard!”
(jongen, 17, vmbo)
Nationale Jeugdraad hen op verschillende manieren
een stem te geven. De Nationale Jeugdraad
heeft de mogelijkheid om jongeren te peilen via het
Jeugdraadpanel. Het Jeugdraadpanel is het vaste
onderzoekspanel van de Nationale Jeugdraad.
Jongeren geven daarin hun mening over een onderwerp
waar zij zelf mee te maken hebben en waar
de politiek of andere organisaties hun mening over
willen peilen. Het Jeugdraadpanel is een instrument
dat is ontwikkeld door Professor Micha de
Winter van de Universiteit Utrecht.
Stichting Lezen is als landelijke organisatie voor
leesbevordering en literatuureducatie een belangrijke
partner om te peilen hoe jongeren denken over
de manier waarop lezen gestimuleerd zou moeten
worden. Daarom heeft de Nationale Jeugdraad in
opdracht van Stichting Lezen een onderzoek uitgevoerd
onder de jongeren van het Jeugdraadpanel.
Om te weten wat jongeren aanmoedigt om (meer)
te lezen, hebben we het leesgedrag en de leesmotivatie
van jongeren onderzocht. Wie lezen en wie
niet Welke genres zijn populair en hoe kiezen jongeren
boeken Welke wisselwerking is er tussen de
verplichte leeskost op school en het leesgedrag
thuis Vinden jongeren lezen saai of juist belangrijk
En waarom Hoe kunnen we jongeren in de
leeftijd van 12 – 18 jaar optimaal bereiken en ze
tot lezen motiveren
KENMERKEN VAN DE ONDERZOCHTE GROEP JONGEREN
Leerlingen van tien scholen deden mee aan dit
onderzoek. Deze scholen zijn verspreid over
Nederland. Het gaat om de volgende scholen:
SG Lelystad, Purmerendse SG afd. Da Vinci,
Dr Nassau College (Assen), Vader Rijn College
(Utrecht), Edith Stein College (Den Haag), KS
Etten-Leur, Reynaert College (Hulst), ROC Midden
Nederland (Utrecht), CC Schaersvoorde (Aalten)
en Stellingwerf College (Oosterwolde).
Aan het onderzoek deden 483 jongeren mee.
De gemiddelde leeftijd van de leerlingen is 16
3 3

jaar (figuur 1). De onderzochte groep bestaat
uit 248 meisjes (51%) en 234 jongens (49%).
Het opleidingsniveau van de jongeren varieert en
is representatief voor de jongeren in de onderzochte
leeftijdsgroep van 12 tot 20 jaar. Zo volgt
60% van de onderzochte jongeren het vmbo, 5%
het mbo, 22% de havo, 11% het vwo. Van de respondenten
heeft 2% niets ingevuld.
Tweederde van de jongeren (66%) heeft ouders
die beiden in Nederland zijn geboren (figuur 2).
Onder de respondenten heeft 34% van de jongeren
één of twee ouders die in het buitenland zijn
geboren. Ruim een kwart van alle ondervraagde
jongeren (26%) heeft één of twee ouders uit een
niet-westers land (landen uit de werelddelen Azië,
Afrika en Latijns-Amerika) 1 .
Verdeling naar leeftijd
FIGUUR
01
Etniciteit onderzochte
jongeren
FIGUUR
02
13 jaar en jonger 2%
14 en 15 jaar 43%
16 en 17 jaar 48%
18 jaar en ouder 7%
Nederlands 319 66%
Marokkaans 33 7%
Turks 22 5%
Surinaams 19 4%
Overig westers 37 8%
Overig niet-westers 50 10%
LEZEN IN JE VRIJE TIJD
De eerste vragen gingen over lezen in de vrije
tijd. Bij het invullen hoefden de jongeren alleen
te denken aan het lezen van verhalen uit boeken.
Bijna de helft (46%) van de jongeren leest graag
in de vrije tijd. Met name de meisjes lezen graag
(63%). Bijna de helft (48%) leest niet graag in de
vrije tijd. Het zijn met name de jongens (65%) die
niet graag in hun vrije tijd lezen.
Bijna tweederde van de jongeren (66%) vindt
lezen belangrijk. Bijna een kwart (24%) vindt lezen
niet belangrijk. Een kleine groep jongeren (10%)
heeft hier geen mening over. Meisjes (77%) vinden
lezen belangrijker dan jongens (54%).
Jongeren die lezen belangrijk vinden, doen dit om
hun woordenschat te vergroten. Verder lezen ze
voor hun algemene ontwikkeling en voor de ontspanning.
Jongeren die lezen juist niet belangrijk
vinden, geven de voorkeur aan televisie kijken en
computeren. Deze jongeren zien het lezen van
verhalen als tijdsverspilling.
1 Het CBS rekent personen tot de allochtonen als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Tot de categorie ‘niet-westers’ behoren
allochtonen uit Turkije, Afrika, Latijns-Amerika (inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba) en Azië, met uitzondering van Indonesië en Japan.
Op grond van hun sociaal-economische en -culturele positie worden allochtonen uit de laatste twee landen tot de westerse allochtonen gerekend.
Het gaat vooral om mensen die in voormalig Nederlands-Indië zijn geboren en werknemers van Japanse bedrijven met hun gezin.(bron:
http://www.cbs.nl) Een westerse allochtone jongere kan bijvoorbeeld een ouder hebben die in België is geboren. Een jongere met vier
Marokkaanse grootouders kan autochtoon zijn, als de ouders van die jongere in Nederland geboren zijn.
4 4

De helft van de jongeren hoeft zichzelf niet te
herkennen in de hoofdpersoon van het boek dat
gelezen wordt. Ruim drie op de tien jongeren
(32%) willen zichzelf juist wel herkennen in de
hoofdpersoon terwijl 18% hier geen antwoord op
weet te geven.
Avontuurlijke verhalen zijn favoriet bij een grote
groep jongeren (52%) (tabel 1). Op de tweede
plaats volgen verhalen over de liefde (47%). Het
zijn vooral meisjes (77% meisjes tegenover 16%
jongens) die hier graag over lezen. Op de derde
plaats staan misdaadverhalen (44%). Deze verhalen
zijn namelijk bij jongens (54% jongens
tegenover 34% meisjes) favoriet. Verhalen over
vriendschap staan op de vierde plaats (35%).
Bij meisjes (59% tegenover 12% jongens) is
dit thema het meest geliefd. Verhalen over
de eigen cultuur zijn vooral populair bij jongeren
met ouders die in een niet-westers land zijn
geboren (35% niet-westerse jongeren tegenover
10% Nederlandse en westerse jongeren).
“Sommige verhalen spelen
zich af in een wereld waar je
nog niks van wist.”
(meisje, 16, vwo)
Als ik lees, lees ik graag over 2 :
TABEL
01
Percentage
Avontuur 52%
Liefde 47%
Misdaad 44%
“Ik ben dyslectisch en om ervoor
te zorgen dat het niet erger wordt,
moet ik actief blijven lezen.”
(meisje, havo, 17)
Vriendschap 35%
Mysterie 30%
Geschiedenis 24%
Seksualiteit 24%
Andere culturen 20%
Achtervolging 18%
“Ik vind het saai om
verhalen te lezen maar de krant
bijvoorbeeld lees ik wel.”
(jongen, 16, vmbo)
School 16%
Mijn eigen cultuur 16%
Science fiction 16%
Reizen 16%
Familie 14%
Bekende mensen 8%
“Lezen is goed voor je
algemene ontwikkeling.”
(jongen, 14, vmbo)
Dieren 5%
Anders 1%
2 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven.
“Ik vind lezen alleen
lekker als ik moe ben, na
school of als het lekker weer is
in de tuin, lekker in de zon.”
(jongen, 15 vmbo)
5 5

Bij het kiezen van een boek kijkt eenderde van
de jongeren (32%) als eerste naar de flaptekst
(figuur 3). Ruim een kwart (27%) let juist eerst
op de omslag van het boek. Een kwart van alle
jongeren kijkt in eerste instantie naar de titel. Een
kleine groep (11%) kijkt als eerste naar recensies
of naar hoe dik een boek is.
Opvallend is dat veel jongeren van 15 jaar en jonger
(37%) vaker eerst de omslag beoordelen voordat
ze een keuze maken. Van de jongeren die bij voorkeur
naar de titel kijken, zijn het veelal jongeren
met niet-westerse ouders die daar naar kijken
(39%). Bij het bekijken van een boek zijn er geen
verschillen gevonden tussen meisjes en jongens,
de jongeren die wel en jongeren die niet graag in
hun vrije tijd lezen of de diverse opleidingen.
’s Avonds in bed wordt door de jongeren het
meest gelezen (54%). Lezen in de vakantie (41%)
staat op de tweede plaats. Op de derde plaats
volgt lezen in het weekend (24%). Na schooltijd
lezen (18%) staat op de vierde plaats en op de
vijfde plaats staat lezen tijdens de bus- of treinreis
(17%). Meisjes (58%) lezen gemiddeld vaker
“Lezen vergroot je woordenschat.”
(meisje, 15, vmbo)
dan jongens (25%) in hun vakantie. Ook havo- en
vwo-leerlingen (62%) lezen vaker dan vmbo’ers en
mbo’ers (31%) in hun vakantie.
Een kleine meerderheid (52%) vindt dat je een
boek altijd moet uitlezen. Vier op de tien jongeren
(40%) vinden dat niet nodig. Een kleine groep
(8%) heeft er geen mening over.
Bijna eenderde van de jongeren (29%) leest één
tot twee boeken per maand in hun vrije tijd (figuur
4). Een kleine groep jongeren (16%) leest minder
dan één boek per maand, 14% leest twee totdrie
boeken en 9% leest drie tot vier boeken per
maand. Van alle jongeren leest 12% meer dan
vier boeken per maand. Twee op de tien jongeren
lezen helemaal geen boeken in hun vrije tijd.
Als je een boek kiest, waar let
je dan als eerste op
FIGUUR
03
Hoeveel boeken lees je ongeveer
per maand in je vrije tijd
FIGUUR
04
Flaptekst 32%
Omslag 27%
Titel 25%
Naam van de schrijver 5%
Anders 11%
Geen boek 20%
Minder dan half boek 6%
Half tot 1 boek 10%
1 tot 2 boeken 29%
2 tot 3 boeken 14%
3 tot 4 boeken 9%
4 tot 5 boeken 6%
Meer dan 5 boeken 6%
6 6

KOPEN OF LENEN VAN BOEKEN
Meer dan de helft van de jongeren (54%) vindt
het fijn om zelf boeken te hebben. Drie op de tien
jongeren vinden dat niet en 16% weet hier geen
antwoord op te geven. Met name jongeren die
graag in hun vrije tijd lezen (77%) en havo- en vwoleerlingen
(63%) hechten aan eigen boekenbezit.
Het afgelopen jaar is een meerderheid van de
jongeren (68%) in een boekhandel geweest. Drie
op de tien jongeren zijn er niet geweest en 2%
weet het niet.
Van de jongeren die in de boekhandel zijn
geweest, heeft ruim eenderde (52%) daar een
boek gekocht. Bijna de helft (48%) heeft daar
geen boek gekocht. Jongeren die in de boekhandel
een boek kochten, lezen graag in hun vrije tijd
(55%). Het zijn opmerkelijk vaak mbo’ers (68%)
en vwo’ers (72%) die een boek kochten.
Een kleine groep (8%) heeft (ook) ergens anders
dan in een boekwinkel een boek gekocht (tabel 2).
Andere plekken dan de boekwinkel waar jongeren
boeken kopen, zijn het internet (20%), de
supermarkt (9%), op school (9%) en de cdzaak
(8%). Onder de categorie ‘anders’ werden
onder andere de boekenmarkt en het warenhuis
genoemd.
Heb je afgelopen jaar ergens anders dan in een boekwinkel een boek
gekocht Zo ja, waar 3
TABEL
02
Percentage
Via internet 20%
In een supermarkt 9%
Via school 9%
In een cd-zaak 8%
Anders 11%
Ruim een derde van de jongeren (35%) vindt dat
een boek, vergeleken met bijvoorbeeld een cd of
dvd, duur is. Een bijna even grote groep (34%)
vindt de prijs vergelijkbaar. Slechts 9% vindt een
boek goedkoop, vergeleken met bijvoorbeeld een
cd of dvd. Meer dan twee op de tien jongeren
(22%) weten hier geen antwoord op te geven.
Voornamelijk jongeren (43%) die graag lezen in
hun vrije tijd vinden de prijs van een boek ongeveer
gelijk. Er zijn geen verschillen gevonden naar
opleidingsniveau.
Een grote meerderheid (80%) van de jongeren
is het afgelopen jaar in een bibliotheek geweest.
Bijna twee op de tien jongeren (19%) zijn er echter
niet geweest. Enkele jongeren (1%) weten niet of
ze afgelopen jaar in een bibliotheek zijn geweest.
Naar verhouding veel havo- en vwo-leerlingen
(92%) bezochten het afgelopen jaar een bibliotheek.
Ook jongeren die graag lezen in hun vrije
tijd (90%) zijn daar het afgelopen jaar geweest.
Verder bezochten veel van de jongeren bij wie
thuis boeken worden gelezen (85%) het afgelopen
jaar een bibliotheek. Er zijn geen verschillen
gevonden tussen jongeren die wel en jongeren die
niet graag in de vrije tijd lezen.
Een grote meerderheid (85%) is lid van de bibliotheek.
Een kleine groep (13%) is geen lid van de
bibliotheek en 2% vulde de categorie ‘Weet ik niet’
in. Er zijn geen verschillen gevonden tussen jongeren
die wel en jongeren die niet graag in hun vrije
tijd lezen.
3 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven.
7 7

Op de stelling ‘De bibliotheekpas is vaak gratis
voor jongeren onder de 18 jaar’ antwoordt meer
dan zes op de tien jongeren (64%) dat dit klopt.
Bijna twee op de tien jongeren (18%) zegt dat dit
niet klopt. En eenzelfde percentage (18%) weet
het antwoord niet.
Vind je het leuk om een boek
cadeau te krijgen, bijvoorbeeld
voor je verjaardag
FIGUUR
05
Over de vraag of jongeren het leuk vinden om
een boek cadeau te krijgen, bijvoorbeeld voor hun
verjaardag, zijn de meningen verdeeld. Meer dan
vier op de tien jongeren (42%) vinden het leuk
(figuur 5). Vooral meisjes vinden het leuk (56%).
Daarnaast vinden mbo’ers (64%) en vwo’ers
(63%) het leuk om een boek cadeau te krijgen.
Jongeren die graag in hun vrije tijd lezen (71%),
vinden dit ook leuk. Bijna de helft van alle jongeren
(48%) vindt het juist niet leuk om een boek
cadeau te krijgen. Een klein percentage (10%)
weet hier geen antwoord op te geven.
Ja 42%
Nee 48%
Weet niet 10%
LEZEN VOOR SCHOOL
De jongeren kregen een paar vragen voorgelegd
over lezen voor school. Meer dan vier op de tien
jongeren (42%) lezen één tot twee boeken per
maand voor school (figuur 6). Een op de tien jongeren
(12%) leest twee tot drie boeken per maand.
Een kleine groep (4%) leest drie tot vier boeken
per maand; 7% leest meer dan vier boeken. 17%
van de jongeren leest minder dan één boek per
maand. Bijna twee op de tien jongeren (18%) geeft
aan helemaal geen boeken voor school te lezen.
Hoeveel boeken lees je ongeveer
per maand voor school
FIGUUR
06
De jongeren werd gevraagd of het verplicht lezen
voor school invloed heeft op de mate waarin ze
thuis lezen. Ruim een kwart van de jongeren
(27%) zegt daardoor thuis minder te lezen. Uit
hun reacties blijkt dat deze jongeren lezen sowieso
saai vinden en er is irritatie door het verplichte
karakter van het lezen voor school. Een kleiner
deel van de jongeren (10%) weet niet of ze meer
of minder lezen doordat ze op school verplicht
moeten lezen.
Geen boek 18%
Minder dan half boek 6%
Half tot 1 boek 11%
1 tot 2 boeken 42%
2 tot 3 boeken 12%
3 tot 4 boeken 4%
4 tot 5 boeken 3%
Meer dan 5 boeken 4%
“Bij een boek voor school
heb ik een heel ander gevoel dan
gewoon een boek voor mezelf. Het zijn
twee totaal verschillende dingen.”
(meisje, 18, mbo)
8 8

“Het boek dat ik voor mezelf zou
lezen, lees ik nu voor school.”
(meisje, 18, vwo)
“Ik lees gewoon elke avond een
paar bladzijden voordat ik ga slapen.”
(meisje, 14, vmbo)
Ruim eenderde van de jongeren (35%) leest evenveel
voor school als thuis, ook al moet er voor
school verplicht gelezen worden. Deze jongeren
gaven aan dat ze lezen niet als verplichting zien.
Er zijn jongeren die regelmatig lezen, ook wanneer
het niet voor school moet. En er zijn jongeren die
lezen voor school beschouwen als huiswerk dat
nu eenmaal gedaan moet worden.
Bijna drie op de tien jongeren (28%) lezen juist
meer door het verplicht lezen voor school. Het lezen
van boeken van de verplichte literatuurlijst brengt
jongeren die meer gaan lezen op ideeën voor een
volgend boek. Het gaat dan bijvoorbeeld om een
auteur waar ze kennis mee hebben gemaakt via
de literatuurlijst. Daarnaast merken sommige van
deze jongeren ook dat lezen ontspannend werkt,
waardoor ze nog meer boeken willen lezen.
Ruim vier op de tien jongeren (44%) zijn het eens
met de stelling ‘Voor school lees ik andere boeken
dan ik thuis lees.’ Bijna eenderde (32%) is het
hier niet mee eens. Bijna een kwart (24%) heeft
er geen mening over.
Er zijn geen verschillen gevonden tussen jongeren
die wel en jongeren die niet graag in de vrije
tijd lezen.
Meer dan de helft (56%) is het niet eens met de
stelling ‘Voorgelezen worden in de klas is leuk.’
Bijna twee op de tien jongeren (18%) is het er
juist wel mee eens. Ruim een kwart (26%) heeft
er geen mening over. Met name meisjes zijn het
niet eens met deze stelling (67%). Er zijn geen
verschillen gevonden in leeftijd en opleiding.
“Als ik een tijdje niet meer
gelezen heb en dan voor school
weer eens een boek moet lezen, krijg ik
zin om nog een boek te lezen.”
(meisje, 16, havo)
“Als ik boeken lees, kom
ik juist op het idee of ik ga een
ander boek van de schrijver lezen
of over hetzelfde onderwerp.”
(meisje, 17, vwo)
STIMULEREN VAN LEZEN
Tot slot werd de jongeren gevraagd naar hun
mening over lezen in het algemeen. Aan de jongeren
werd gevraagd of ze bekend waren met
diverse boekenacties. Op de eerste plaats staat
de Kinderboekenweek (88%) (tabel 3). Op de
tweede plaats staat de Kinderjury (69%). De
derde plaats is voor de Boekenweek (67%).
De Nationale Voorleeswedstrijd (61%) staat op
de vierde plaats. De Jonge Jury is veel minder
bekend onder jongeren en staat op de vijfde
plaats (35%). Het minst bekend is de Maand van
het Spannende Boek (16%).
Jongeren met ouders die geboren zijn in een nietwesters
land zijn veel minder bekend met acties
die lezen onder de aandacht moeten brengen. De
Kinderboekenweek is bij niet-westerse jongeren
in 77% en bij Nederlandse en westerse jongeren
in 94% van de gevallen bekend. Driekwart van
de Nederlandse en westerse jongeren kent de
Kinderjury, terwijl 57% van de niet-westerse jongeren
die kent. Van de Boekenweek heeft de helft
van de niet-westerse jongeren gehoord tegen
opzichte van 73% van de Nederlandse en westerse
jongeren die deze leesactie wel kent.
“Onder druk lezen is stom.”
(jongen, 15, vwo)
9 9

Heb je gehoord van: 4
TABEL
03
Percentage
Kinderboekenweek 88%
Kinderjury 69%
Boekenweek 67%
Nationale voorleeswedstrijd 61%
Jonge jury 35%
Maand van het spannende boek 16%
Niets komt me bekend voor 5%
Over de vraag of het belangrijk is dat er een
boekenweek komt voor jongeren tussen de 12
en 21 jaar, zijn de meningen verdeeld. Bijna vier
op de tien jongeren (36%) vinden van wel, maar
een bijna even zo grote groep jongeren (38%)
vindt dit niet belangrijk (figuur 7). Ruim een kwart
van alle jongere (26%) heeft er geen mening
over. Jongeren die graag in hun vrije tijd lezen
(55%), vinden het wel belangrijk dat er een boekenweek
komt. Daarnaast vinden opvallend veel
mbo’ers (56%) en vwo’ers (55%) het belangrijk.
Opmerkelijk veel achttienjarige jongeren (65%)
geven aan dat het belangrijk is dat er een boekenweek
komt.
Stelling: Het is belangrijk
dat er een boekenweek
komt voor jongeren tussen
de 12 en 21 jaar.
FIGUUR
07
Bij een ruime meerderheid van de jongeren
(83%) worden thuis boeken gelezen. Een kleine
groep (12%) van de jongeren geeft aan dat dit
bij hen thuis niet gebeurt. En 5% weet hier geen
antwoord op te geven. Van ruim vier op de tien
jongeren (45%) lezen hun vrienden boeken. Ruim
twee op de tien jongeren (21%) hebben geen
vrienden die boeken lezen. Ruim eenderde (34%)
weet niet of hun vrienden boeken lezen.
Eens 36%
Geen mening 38%
Oneens 26%
4 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven.
10 10

Jongeren worden in de eerste plaats door vrienden
of vriendinnen (37%) (tabel 4) enthousiast gemaakt
om te lezen; bij meisjes gebeurt dit vaker (46%)
dan bij jongens (27%). Vrienden spelen bij jongeren
van zestien jaar en ouder (45%) vaker een rol dan
bij jongeren onder de zestien (28%). Op de tweede
plaats staan ouders (27%), docenten staan op
de derde plaats (24%) en bekende Nederlandse
schrijvers staan op de vierde plaats (21%).
Er zijn geen verschillen gevonden in opleiding.
TABEL
Wie maakt jou enthousiast om te lezen 5 04
Percentage
Vrienden of vriendinnen 37%
Ouders 27%
Docenten 24%
Bekende Nederlandse schrijver 21%
Andere jongeren 12%
Bibliothecaris of mediathecaris 6%
Een boekverfilming maakt ruim eenderde van de
jongeren enthousiast om te lezen (34%) (tabel 5).
Meisjes motiveert dit vaker (41%) om te lezen dan
jongens (28%). Op de tweede plaats wordt de boekenbon
(24%) genoemd. De boekenbon zorgt er bij
meisjes ook meer (32%) dan bij jongens (16%) voor
dat ze gaan lezen. En op de derde plaats staat de
gratis bibliotheekpas (18%). Andere redenen om te
lezen volgens jongeren zijn boekrecensies. Er zijn
geen verschillen gevonden in leeftijd en opleiding.
TABEL
Wat maakt jou enthousiast om te lezen 6 05
Percentage
Boekverfilming 34%
Boekenbon 24%
Gratis biebpas 18%
Websites 16%
Een boekbespreking van andere leerlingen 14%
Schrijversfestival 3%
Anders 2%
5+6 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven.
111

Gouden tips om jongeren enthousiast te maken voor lezen
“Een spannend stukje voordragen; dan wil ik het boek zelf lezen.” (meisje, 16, vmbo)
“Begin met wat makkelijkere boeken van schrijvers die je leuk lijken of kies een verhaal dat je
aanspreekt.” (meisje, 15, vmbo)
“Boekbespreking op MTV.” (jongen, 18, vwo)
“Dunnere boeken maken.“ (jongen, vmbo)
“De schrijvers zelf in de klas een stukje uit eigen boek voor laten lezen.” (meisje, 15, vmbo)
“Dingen in boeken zetten waarin jongeren zich kunnen herkennen.” (meisje, 14, vmbo)
“Boeken door jongeren zelf laten schrijven.” (meisje, 15, vmbo)
“Door goedkope boekjes uit te brengen die over dingen gaan die jongeren belangrijk vinden.”
(meisje, 16, havo)
“Bekende schrijvers op een boekenfestival zodat jongeren vragen aan ze kunnen stellen.”
(jongen, 17, mbo)
“Een keer per jaar een populair boek uitgeven en gratis uitdelen aan jongeren.” (meisje, 17 vwo)
“Interessante stukjes uit boeken in een krant of tijdschrift zetten, waardoor jongeren nieuwsgierig
raken en het boek willen kopen.” (meisje, 19, mbo)
“Kijk eerst de verfilmde boeken. Als je die leuk vindt, dan vind je het boek ook vaak leuk.”
(jongen, 15, vmbo)
“Meer plaatjes in een boek.” (jongen, 18, havo)
“Recensies door jongeren.” (meisje, 18, havo)
“Een boek kan je helpen; zoals een boek over loverboys; daarin wordt verteld over de gevaren
ervan.” (meisje, 15, vmbo)
“Als je met een probleem zit, moet je er een boek over lezen. Het geeft je tips hoe je ermee om
moet gaan, waardoor je je misschien beter gaat voelen.” (meisje, 12, havo)
“Als je van films houdt, kun je ook goed van lezen houden; het is ook spannend!” (jongen, 15, vwo)
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Lezen in je vrije tijd
Het is niet slecht gesteld met het leesgedrag van
jongeren, want bijna de helft leest graag in de
vrije tijd. Bijna zeven op de tien jongeren vinden
lezen juist belangrijk. Jongeren die lezen belangrijk
vinden, geven aan dat ze dit doen voor de
ontspanning, voor het vergroten van hun woordenschat
en voor hun algemene ontwikkeling.
Jongeren die lezen juist niet belangrijk vinden,
benoemen enkel het ontspanningsaspect van
een boek. Zij geven aan dat ze zich liever op een
andere manier ontspannen.
Verhalen met een avontuur staan hoog aange-
schreven bij jongeren. Daarnaast lezen meisjes liever
verhalen over relaties (liefde en vriendschap) terwijl
jongens de voorkeur geven aan misdaadverhalen.
Bij het kiezen van een boek kijken jongeren meestal
eerst naar de tekst op de achterkant. Iets minder
jongeren letten eerst op de omslag van het
boek of naar de titel. Er zijn geen verschillen tussen
jongens en meisjes te zien. Wel is er verschil
tussen jongeren van 15 jaar en jonger en 16 jaar
en ouder. De jongere groep let vaak meer op de
omslag van het boek. Opvallend veel jongeren met
niet-westerse ouders laten zich meer leiden door
de titel van het boek.
12 12

Kopen of lenen van boeken
Meer dan de helft van de jongeren vindt het fijn
om zelf boeken te hebben. Veel jongeren vinden
het cadeau krijgen van een boek ook leuk. Het zijn
vooral mbo’ers en vwo’ers die het leuk vinden om
een boek te krijgen. De boekenbon, die jongeren
ook motiveert om te gaan lezen, zou veel meer
ingezet kunnen worden bij stimulerende acties of
als beloning.
Zeven op de tien jongeren heeft het afgelopen
jaar een boekhandel bezocht. De helft kocht daar
een boek. Het zou goed zijn als boekhandels bekijken
hoe zij meer aan de behoeften van jongeren
tegemoet kunnen komen. Uit de verschillende
uitspraken van de jongeren blijkt bijvoorbeeld dat
interessante stukjes tekst hen nieuwsgierig kunnen
maken naar het boek. Andere suggesties
waren om boekrecensies van leeftijdgenoten of
boeken geschreven door andere jongeren beschikbaar
te stellen.
Naast de boekhandel kopen jongeren hun boeken
ook via internet. Boekverkoop via internet is blijkbaar
een efficiënt instrument om jongeren met
literatuur in aanraking te laten komen.
Acht op de tien jongeren zijn het afgelopen jaar
in een bibliotheek geweest. Het zijn vaak havo- en
vwo-leerlingen. Ook jongeren bij wie thuis boeken
worden gelezen zijn daar het afgelopen jaar
geweest. Een grote meerderheid is lid van de
bibliotheek.
Veel jongeren vinden de prijs van boeken redelijk
of te hoog; bijna niemand vindt boeken goedkoop.
Dit verklaart misschien ook de populariteit van de
bibliotheek.
Lezen voor school
Verplicht lezen voor school is voor de meeste
jongeren geen probleem. Meer dan een kwart van
de jongeren leest er zelfs meer door. In tegenstelling
tot wat vaak wordt beweerd, blijken de
ondervraagde jongeren geen hinder te ondervinden
van het verplicht lezen voor school. De
jongeren die het wel een probleem vinden, lezen
toch al niet graag.
Over de stelling ‘Voor school lees ik andere boeken
dan ik thuis lees’ zijn de meningen verdeeld.
Ruim vier op de tien jongeren zijn het eens met de
stelling, maar bijna eenderde is het hier niet mee
eens. Bijna een kwart heeft er geen mening over.
De meeste jongeren lezen één of meerdere boeken
per maand voor school. Een kleine groep leest minder
dan één boek per maand. Bijna twee op de tien
jongeren lezen helemaal geen boeken voor school.
Meer dan de helft van de jongeren vindt het niet
leuk om voorgelezen te worden in de klas. Voor
de jongeren die voorlezen wel waarderen, kunnen
in kleine groepen voorleesactiviteiten worden georganiseerd.
Stimuleren van lezen
Over de vraag of er een boekenweek moet komen
voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar zijn de
meningen verdeeld. Bijna vier op de tien vinden
van wel en vier op de tien vinden van niet. Mbo’ers
en vwo’ers vinden het belangrijk dat er een boekenweek
komt voor jongeren tussen de 12 en
21 jaar. Ook de achttienjarige jongeren willen dit
graag. Deze groepen jongeren hebben behoefte
aan een boekenweek die duidelijk op hen is gericht.
Het woord Kinderboekenweek wordt wellicht
teveel geassocieerd met bassischoolleerlingen in
plaats van met middelbare scholieren terwijl de
Boekenweek meer voor volwassenen lijkt te zijn.
Belangrijke leesstimulerende acties zoals de
Boekenweek en de Kinderjury zijn bij een overgrote
meerderheid van de jongeren bekend. Bij jongeren
met niet-westerse ouders is dit minder het geval.
De promotie zou meer gericht moeten zijn op deze
doelgroep. Deze jongeren geven de voorkeur aan
boeken over de eigen cultuur en bij het kiezen van
een boek letten zij vaker als eerste op de titel. Uit
verschillende opmerkingen naar het belang van
lezen, benadrukten vooral deze jongeren dat lezen
de woordenschat vergroot.
Dé stimulerende factor om jongeren aan het lezen
te zetten, zijn leeftijdgenoten. Het zijn vooral vrienden
(37%) en andere jongeren (12%) waardoor
jongeren ook gaan lezen. Bij leesbevorderingsacties
zou meer rekening gehouden moeten worden
met het gegeven dat leeftijdsgenoten een grote
rol spelen bij het stimuleren van lezen door jongeren.
Het meer willen lezen omdat vrienden dat
doen, speelt bij jongeren van zestien jaar en ouder
vaker een rol dan bij jongeren die jonger dan zestien
zijn.
Bij een grote meerderheid van de jongeren worden
thuis boeken gelezen. Ouders zijn volgens
jongeren ook een motiverende factor.
Behalve ouders kunnen docenten nog steeds bijdragen
aan de leesmotivatie van hun leerlingen.
Het zou goed zijn als docenten kennis hebben van
de smaakvoorkeuren van hun leerlingen en daar in
de lessen rekening mee houden.
Tenslotte maakt een boekverfilming jongeren
enthousiast om te lezen. Vooral voor meisjes
werkt een boekverfilming stimulerend.
13 13

BIJLAGE 1 - ENQUÊTE
Deze vragenlijst gaat over wat jij vindt van lezen. Jouw mening is belangrijk bij het beantwoorden van de vragen.
We verloten 10 boekenbonnen en 10 bioscoopbonnen onder de deelnemers van dit onderzoek.
1. Je bent een meisje / jongen
2. Jouw leeftijd is ...
3. Je volgt vmbo / mbo / havo / vwo / anders, nl…
4. Jouw vader is geboren in
Nederland
Marokko
Turkije
Nederlandse Antillen
Suriname
Indonesië (inclusief Zuid-Molukken)
Weet ik niet
Anders, mijn vader komt uit ...
5. Jouw moeder is geboren in
Nederland
Marokko
Turkije
Nederlandse Antillen
Suriname
Indonesië (inclusief Zuid-Molukken)
Weet ik niet
Anders, mijn moeder komt uit ...
Lezen in je vrije tijd
Deze vragen gaan over lezen in je vrije tijd. Bij het
invullen hoef je alleen te denken aan het lezen van verhalen
(uit boeken).
6. Lees je graag in je vrije tijd
Ja Nee Weet ik niet
7. Vind je lezen belangrijk
Ja Nee Weet ik niet
8. En waarom …
9. Wil je jezelf herkennen in de hoofdpersoon van het
boek dat je leest
Ja Nee Weet ik niet
10. Als ik lees, lees ik graag over …
(meer antwoorden zijn mogelijk)
Avontuur
Mysterie
Misdaad
Achtervolging
Liefde
Familie
Geschiedenis
Vriendschap
Seksualiteit
Bekende mensen
School
Andere culturen
Mijn eigen cultuur
Dieren
Reizen
Science fiction
Anders, namelijk ….
11. Als je een boek kiest, waar let je dan als
eerste op
Titel
Omslag (dat is de voorkant van het boek)
Naam van de schrijver
Flaptekst (tekst op achterkant van het boek)
Anders, namelijk …
12. Wanneer lees je (meer antwoorden zijn
mogelijk)
Na schooltijd
’s Avonds in bed
In de vakantie
Tijdens de bus- of treinreis
In het weekend
Anders, namelijk ….
13. Hoeveel boeken lees je ongeveer per maand in je
vrije tijd …
Kopen of lenen van boeken
Hier stellen we vragen over of je wel eens lees-boeken
koopt of leent. Onder leesboeken verstaan we boeken
met een verhaal.
14. Vind je het fijn om zelf boeken te hebben
Ja Nee Weet ik niet
15. Ben je afgelopen jaar in een boekhandel
geweest
Ja Nee Weet ik niet
16. Heb je daar afgelopen jaar een boek gekocht
Ja Nee
17. Heb je afgelopen jaar ergens anders dan in een
boekwinkel een boek gekocht
Ja Nee
14 14

18. Zo ja, waar (meer antwoorden zijn mogelijk)
In een supermarkt
In een cd-zaak
Via internet
Via school
Nee, ik heb geen boek gekocht
Anders, namelijk ….
19. Wat vind je van de prijs van een boek, vergeleken
met bijvoorbeeld een cd of dvd
Duur
Ongeveer hetzelfde
Goedkoop
20. Ben je afgelopen jaar in een bibliotheek geweest
Ja Nee Weet ik niet
21. Ben je zelf lid van de bibliotheek
Ja Nee Weet ik niet
22. De bibliotheekpas is vaak gratis voor jongeren
onder de 18 jaar.
Ja, dat klopt
Nee, dat klopt niet
Weet ik niet
23. Vind je het leuk om een boek cadeau te krijgen,
bijvoorbeeld voor je verjaardag
Ja Nee Weet ik niet
Lezen voor school
De volgende vragen gaan over lezen voor school. Het
gaat hier weer over leesboeken en dus geen studieboeken.
24. Hoeveel boeken lees je ongeveer per maand voor
school …
25. Door verplicht lezen voor school, lees ik zelf
thuis...
Meer
Minder
Evenveel
26. Leg uit waarom …
27. Stelling: Voor school lees ik andere boeken dan ik
thuis lees.
Eens
Geen mening
Oneens
28. Stelling: Voorgelezen worden in de klas is leuk.
Eens
Geen mening
Oneens
Nog wat algemene vragen over lezen
Deze vragen gaan over lezen in het algemeen.
29. Heb je gehoord van: (meer antwoorden mogelijk)
Boekenweek
Kinderboekenweek
Nationale voorleeswedstrijd
Jonge jury
Kinderjury
Maand van het spannende boek
Niets komt me bekend voor
30. Stelling: Het is belangrijk dat er een boekenweek
komt voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar.
Eens
Geen mening
Oneens
31. Worden er bij jou thuis boeken gelezen
Ja Nee
32. Lezen jouw vrienden boeken
Ja Nee
33. Vind je dat je een boek altijd moet uitlezen
Ja Nee
34. Wie maakt jou enthousiast om te lezen (meer
antwoorden zijn mogelijk)
Vrienden of vriendinnen
Andere jongeren
Ouders
Docenten
Medewerker van de bibliotheek of mediatheek
(bibliothecaris of mediathecaris)
Bekende Nederlandse schrijver
35. Wat maakt jou enthousiast om te lezen (meer
antwoorden zijn mogelijk)
Een boekbespreking van andere leerlingen
Gratis biebpas
Boekenbon
Boekverfilming
Schrijversfestival
Websites
Anders, namelijk …
36. Wat is jouw gouden tip om jongeren enthousiast
te maken voor lezen …
Als je wilt meeloten voor een boekenbon of een
cadeaubon, vul dan je naam en adresgegevens in.
Naam: …
Adres en huisnummer: …
Postcode en woonplaats: …
E-mail adres: …
15 15

Nationale Jeugdraad
Maliebaan 127
3581 CK Utrecht
tel. 030-2303575
fax. 030-2303585
info@jeugdraad.nl
www.jeugdraad.nl
Stichting Lezen
Oxford House
Nieuwezijds Voorburgwal 328 G
1012 RW Amsterdam
tel (00 31) 020. 623 05 66
fax(00 31) 020. 624 00 39
info@lezen.nl
www.lezen.nl
Het Jeugdraadpanel wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).
16
Colofon
© Nationale Jeugdraad, september 2006
Met dank aan alle jongeren van het Jeugdraadpanel
en de docenten die hebben meegeholpen.
Tekst: Sheila Rebel
Foto’s: Frans Hollander (ROC Midden Nederland)
Vormgeving: Ontwerpbureau Suggestie & illusie