De uitwerking van het armoedebeleid - Gemeenteraad Almere

Rekenkamercommissie doelmatigheid
en doeltreffendheid armoedebeleid
December 2009
Wat is armoede
De uitwerking van
Is het armoedebeleid doelmatig
het armoedebeleid
Verbetert het toekomstperspectief van de doelgroep
(036) 539 99 95
raadsgriffie@almere.nl
www.almere.nl
Editie Hebt u vragen
Wilt u reageren Meer informatie

Inhoudsopgave
Voorwoord voorzitter Rekenkamercommissie 5
Deel I
Onderzoeksverslag Rekenkamer commissie 8
1. Onderzoeksverantwoording 8
2. Conclusies en aanbevelingen 10
3. Verslag hoor- en wederhoor 12
Bijlage
Bestuurlijke reactie college van burgemeester en wethouders 13
Deel II
Onderzoeksrapport CAB Groningen
“Armoede en armoedebeleid in Almere”
Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie 3

Voorwoord
Begin 2009 heeft de Rekenkamer Almere, na consultatie van de fracties in de raad en het college, de
keuze gemaakt tussen een onderzoek op het terrein van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)
en een onderzoek naar het armoedebeleid. De keuze viel op een diepgaand onderzoek naar de resultaten
van het armoedebeleid en een eerste verkenning op het onderwerp WMO. Uit het nu voorliggende
onderzoek komt naar voren dat het armoedevraagstuk beleidsmatig kan worden benaderd vanuit twee
definities. Armoede als inkomensprobleem en armoede als probleem van sociale uitsluiting (niet kunnen
deelnemen aan de maatschappij) als gevolg van een tekort aan financiële middelen. Het doel van dit
onderzoek was om in beeld te brengen of het armoedebeleid vanuit de tweede definitie een bijdrage levert
aan het toekomstperspectief van diegenen die zich in een armoedesituatie bevinden. Deze ambitie sluit
aan op de hoofddoelstelling van de nota Armoede beleid uit 2007; “Armoedebeleid moet bevorderen,
dat mensen hun positie verbeteren en aan het werk gaan”.
Gelet op de uitkomsten van dit onderzoek ziet de Rekenkamer een vervolgonderzoek naar dat deel van
de WMO dat zich richt op het creëren van toekomstperspectief door participatie in de samenleving voor
(gedeeltelijk) dezelfde doelgroep dan ook als een logisch vervolgonderzoek.
Hiermee ontstaat niet alleen een breder beeld over de problematiek waar de doelgroep mee worstelt,
maar ook meer scherpte op de samenhang in het gemeentelijk beleid. In combinatie met de verzamelde
ervaringen uit de voortijdig beëindigde quickscan reïntegratietrajecten kan zo de cirkel tussen meerdere
rekenkameronderzoeken rond worden gemaakt. Door het combineren van onderzoeken op met elkaar
samenhangende beleidsterreinen komt de doelstelling - verbetert het toekomstperspectief van inwoners
als gevolg van het gemeentelijk beleid - steeds beter in beeld.
Mardjan Seighali
Voorzitter Rekenkamer Almere
Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie 5

Deel I
Onderzoeksverslag
Rekenkamercommissie
Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie 7

I. Onderzoeksverantwoording
1. Onderwerpskeuze en vraagstelling
De Rekenkamer Almere stelt zich ten doel om
onderwerpen te kiezen die maatschappelijk en
politiek/bestuurlijk relevant worden gevonden.
Daarbij worden onderzoeken toegespitst op
de vraag of het beleid effectief is. Dragen de
betreffende inspanningen en uitgaven daadwerkelijk
bij aan de realisatie van het beoogde doel
Het onderwerp ‘gemeentelijk armoedebeleid’
is begin 2009 mede gekozen op aandragen van
raadsfracties en het college van burgemeester en
wethouders. Reden hiervoor is dat aan het begin
van deze collegeperiode in 2006 het armoedebeleid
binnen het begrotingsprogramma Sociaal
Krachtige Samenleving een belangrijke beleidsvoornemen
was. Dit heeft in 2007 geleid tot de
nota armoedebeleid die een visie op de armoedeproblematiek
formuleert en deze uitwerkt in
een aantal uitgangspunten die door de raad zijn
vastgesteld. Deze uitgangspunten zijn als volgt
verwoord:
• Het gemeentelijk armoedebeleid is aanvullend
op Rijksbeleid.
• Het creëren van samenhang tussen de
maatregelen in het kader van de WMO,
schuldhulp en armoedebeleid.
• Het wegnemen van (financiële) belemmeringen
om mee te doen aan de maatschappij.
• Werk gaat voor inkomen. Armoedebeleid moet
bevorderen dat mensen hun positie verbeteren
en aan het werk gaan. Succesvol armoedebeleid
leidt tot een verminderde noodzaak om gebruik
te maken van de maatregelen voor een kleinere
groep burgers.
• Naast algemene armoedemaatregelen voor de
totale groep moet met name het armoedebeleid
zich richten op doelgroepen die niet zelf iets
aan hun situatie kunnen doen: (schoolgaande)
kinderen, ouderen, chronisch zieken en gehandicapten.
Zowel raadsfracties als college hebben aangegeven
het relevant te vinden om te onderzoeken of en
in hoeverre deze uitgangspunten in de praktijk
uitwerken en tot welke maatschappelijke effecten
dit beleid heeft geleid.
De onderzoeksopzet is, zoals voorgeschreven in
de gemeentelijke Verordening op de Rekenkamer
Almere, ter kennis gebracht van de gemeenteraad
die daarop de leden van de rekenkamercommissie
(mevr. Mardjan Seighali - voorzitter, dhr.
Ed Naaktgeboren - plv. voorzitter, dhr. Klaas
Jongenjan, dhr. Johan van der Kroef en mevr.
Jannie Degenhardt) heeft benoemd.
2. Onderzoeksaanpak
De hoofdvraag uit de onderzoeksopzet luidde:
In hoeverre levert het armoedebeleid
een bijdrage aan het verbeteren van het
toekomstperspectief van de doelgroep(en)
van het beleid
Armoede is, in navolging van de nota Armoedebeleid,
benaderd vanuit de brede definitie
van armoede. Armoede is een complex
probleem, waarbij het toekomstperspectief het
onderscheidende kenmerk is. De gemeente
heeft een zorgplicht in relatie tot haar meest
kwetsbare inwoners om de leefsituatie en het
toekomstperspectief te verbeteren. Dit kan door
materiële dienstverlening (bijstand, schuldhulpverlening,
reïntegratie richting deelname aan
de arbeidsmarkt) en immateriële hulpverlening.
Sleutelwoord daarbij is participatie (“iedereen doet
mee”). De gemeente kan hierbij de verbinding
leggen, maatwerk leveren en ook de regie
voeren om tot een sluitende keten van materiële
ondersteuning, immateriële hulpverlening en
preventie te komen. Door armoederisico’s te
koppelen aan een sluitende keten van voorzieningen
komt het doel - verbetering van leefsituatie
en toekomstperspectief - binnen bereik. Daarbij
is in de eerste plaats afstemming met andere
gemeentelijke beleidsterreinen noodzakelijk. Denk
aan de WMO, huisvestingsbeleid, voortijdige
schooluitval, reïntegratie, inburgering, jeugdbeleid,
integrale wijkaanpak in probleembuurten en
volwasseneneducatie. Daarnaast zijn er tal van
maatschappelijke organisaties die zich met dezelfde
doelgroep bezighouden. Dit kunnen zowel professionele
als vrijwilligersorganisaties zijn. Denk
aan de zorg, scholen, het Leger des Heils, het
voedselloket, sportverenigingen, sociaal cultureel
werk, de thuiszorg, woningbouwcorporaties etc.
Tot slot is er sprake van een grote diversiteit
binnen de doelgroep. Bijstandgerechtigden liggen
voor de hand, maar denk ook aan AOW-ers,
8 Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie

niet-uitkeringsgerechtigden, Anw-ers, jeugdigen
(opvoed-, opgroei-, gezondheids-, school- en
sociale problemen als gevolg van slechte financiële
situatie of maatschappelijk isolement) gehandicapten,
chronisch zieken enz.
De doelstelling van het onderzoek door de
Rekenkamer Almere is het verkrijgen van (in)
zicht op de wijze waarop het armoedebeleid
van de gemeente Almere is georganiseerd en de
effectiviteit en doelmatigheid van het gevoerde
armoedebeleid.
3. Verloop van het onderzoek
Ter beantwoording van de door de Rekenkamer
Almere geformuleerde probleemstelling en
onderzoeksvragen is, gelet op de complexiteit
van het onderwerp en de omvang van het te
verrichten onderzoek, aan een drietal onderzoeksbureaus
gevraagd om een op de onderzoeksopzet
aansluitende offerte voor het uitvoeren van het
onderzoek uit te brengen. Het onderzoeksbureau
Centrum voor Arbeid en Beleid (CAB) uit
Groningen is vervolgens de opdracht verstrekt tot
uitvoering van het onderzoek. Deze opdrachtverstrekking
heeft in mei 2009 plaatsgevonden.
CAB heeft vervolgens in de maanden juni, juli
en augustus de voor het onderzoek benodigde
gegevens verzameld en interviews gehouden. Dit
heeft eind september 2009 geresulteerd in een
eerste conceptrapportage aan de rekenkamercommissie.
Naar aanleiding van het ontvangen
commentaar heeft CAB half oktober een
eindconcept aan de Rekenkamer voorgelegd. Deze
is daarna besproken, waarna eind oktober 2009
het definitieve eindconcept is ontvangen en door
de rekenkamer geaccepteerd als adequate invulling
van de gegeven onderzoeksopdracht. Deze versie
is de basis geweest voor het traject van ambtelijke
wederhoor en het formuleren van aanbevelingen
door de rekenkamercommissie. Het concept
van het eindverslag is vervolgens eind november
aan het college voorgelegd voor een bestuurlijke
reactie. Na ontvangst van deze reactie is het
rapport definitief gemaakt.
Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie 9

II. Conclusies en aanbevelingen
De Rekenkamer heeft weliswaar het onderzoek
uitbesteed aan een onderzoeksbureau, maar de
Rekenkamer hecht eraan ook zelf, ten behoeve
van de oordeelsvorming door de gemeenteraad,
aan te geven welke conclusies en aanbevelingen
zij trekt op basis van het verrichtte onderzoek.
Het onderzoeksbureau CAB is verantwoordelijk
voor het door haar opgeleverde eindrapport en de
daarin opgenomen conclusies. Op basis van de
opgeleverde rapportage formuleert de rekenkamer
de volgende conclusies.
1. Conclusies
Conclusie 1 (waardering van het gemeentelijk
armoedebeleid)
Uit het onderzoek komt naar voren dat er een
onderscheid kan worden gemaakt tussen een
brede definitie van armoede (armoede is sociale
uitsluiting; het gebrek aan financiële middelen
en toekomstperspectief belemmert actieve
deelname aan de maatschappij) en een smalle
definitie van armoede (armoede is een tekort aan
financiële middelen). Het onderzoek van CAB
maakt duidelijk dat het beleid van de gemeente
Almere voornamelijk gekenschetst kan worden
als een curatief beleid (de meeste maatregelen
en de meeste financiële middelen zijn gericht op
inkomensondersteuning). Ongeveer 15% van de
Almeerse huishoudens heeft een inkomen tot
120% van het sociaal minimum (= bijstandsnorm).
Dit komt overeen met het landelijk gemiddelde.
De gemeente Almere geeft in vergelijking met
andere gemeenten per inwoner meer uit aan
armoedemaatregelen, maar de uitvoeringskosten
liggen lager dan gemiddeld. De Rekenkamer
concludeert dat de gemeente een voornamelijk
op de smalle definitie van armoede geënt curatief
beleid voert, waarbij kan worden gesteld dat dit
doelmatig geschiedt. In vergelijking met andere
gemeenten zijn de uitvoeringskosten laag en
worden de budgetten niet overschreden.
beleidsuitwerking. De algemene richting van het
brede, integrale, armoedebeleid is onvoldoende
vertaald in op resultaatgerichte doelstellingen.
De beleidsuitwerking vindt plaats op instrumentc.q.
maatregelniveau. Hierdoor gaat het zicht op
doelbereiking verloren.
Conclusie 3 (ketenaanpak en samenwerking)
De gemeente kan de regie voeren over een
ketenaanpak met andere gemeentelijke- en
overheidsdiensten en maatschappelijke partners.
Uit het onderzoek komt naar voren dat, ondanks
dat de gemeente vindt dat zij de regie stevig in
handen heeft, het aan samenwerking ontbreekt.
Ook komt uit het onderzoek naar voren dat de
samenwerking met maatschappelijke partners
voornamelijk plaatsvindt op een uitvoerend
niveau en dat samenwerking op bestuursniveau
onvoldoende is.
Conclusie 4 (effectiviteit armoedebeleid)
CAB concludeert dat het armoedebeleid in
zijn huidige vorm geen bijdrage levert aan het
verbeteren van het toekomstperspectief van de
doelgroep(en) van het armoedebeleid. Dit wordt
veroorzaakt doordat het instrumentarium op dit
moment curatief is ingesteld. Het opheffen van
belemmeringen die ten grondslag liggen aan de
armoedesituatie worden met het armoedebeleid
niet aangepakt. Dit betekent overigens niet dat er
geen sprake is van resultaat van het armoedebeleid.
Het curatieve beleid verzacht de armoedesituatie
en zorgt er wel voor dat het toekomstperspectief
niet verslechtert. De Rekenkamer onderschrijft
deze uit het onderzoeksrapport voortvloeiende
conclusie met betrekking tot de wijze waarop het
armoedebeleid in de praktijk uitwerkt.
Conclusie 2 (beleidsuitwerking)
Uit het onderzoek komt naar voren dat het
armoedebeleid vanuit de brede definitie slechts
ten dele bijdraagt aan de daarin verwoorde
ambities. De Rekenkamer onderschrijft deze
conclusie van het CAB. Het is daarbij volgens de
Rekenkamer niet zozeer de beleidsuitvoering die
in eerste instantie tekortschiet, maar vooral de
10 Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie

2. Aanbevelingen
De bovenstaande conclusies leiden de Rekenkamer
tot het formuleren van een aantal aanbevelingen
gericht op het college en de gemeenteraad. Hierbij
gaat de rekenkamer er van uit dat de gemeente
ook in de toekomst blijft uitgaan van een brede
definitie van armoede en daarmee streeft naar het
aanvullen van het bestaande curatieve beleid met
maatregelen gericht op preventie en participatie.
De aanbevelingen worden daarom vanuit dat
perspectief geformuleerd.
Aanbeveling 1 (beleidsuitwerking)
Om van het ingezette armoedebeleid een succes
te maken is het naar het oordeel van de rekenkamercommissie
noodzakelijk om te komen tot een
betere uitwerking van het beleid. Het gaat erom
dat de algemene politieke richting een zodanige
vertaling krijgt dat de ambities van het bestuur
doorwerken in de uitvoering op het niveau van
individuele cliënten. Deze uitwerking vindt bij
voorkeur wel plaats aan de hand van meetbare
doelstellingen, maar daaraan hoeven naar de
mening van de Rekenkamer niet per definitie
indicatoren te worden gekoppeld 1 . Ook is het van
belang om te zorgen voor een koppeling tussen het
inkomensondersteunende beleid en het participatiebeleid.
Aanbeveling3 (regierol)
De Rekenkamer beveelt aan om met uitvoerende
instanties om tafel te gaan om ervoor te zorgen
dat de huidige vorm van samenwerking wordt
omgesmeed tot een sluitende (keten)aanpak.
Daarbij is het naar de mening van de Rekenkamer
van belang om eerst het verschil in perceptie.
tussen de wijze waarop de gemeente vindt dat zij
haar regierol invult en de wijze waarop het veld dit
ervaart, wordt besproken.
Aanbeveling 4 (besteedbaar inkomen)
In het rapport worden twee oorzaken aangeduid
van armoede. De eerste is armoede die voortkomt
uit een laag inkomen. De tweede is armoede als
een gevolg van tekort aan besteedbare middelen.
Deze laatste groep valt buiten alle registraties en
ook buiten het armoedebeleid. Of hieraan iets
gedaan moet worden is in hoge mate een politiek
vraagstuk. De Rekenkamer hecht er echter aan
om deze `signalering’ wel af te geven, omdat de
andere oorzaak op zichzelf de situatie niet minder
schrijnend maakt en eveneens kan leiden tot
sociale uitsluiting en het ontbreken van toekomstperspectief,
zoals omschreven in de brede definitie
van armoede.
Aanbeveling 2 (informatievoorziening aan de raad)
Om het succes van het armoedebeleid te kunnen
bespreken in de gemeenteraad is het van belang
dat de gemeenteraad naast informatie over de
uitvoering van de maatregelen ook informatie
ontvangt over het bereik van de doelstellingen van
het beleid. De Rekenkamer beveelt aan om deze
informatie op te nemen in de minimarapportage,
die nu vooral een beschrijving bevat van de situatie
van minimumhuishoudens in Almere, maar (nog)
geen inzicht biedt in de effecten van de beleidsmaatregelen
gericht op inkomensondersteuning
en activering. Daarnaast zouden inspanningen
(bijvoorbeeld als vermeld in par. 5.2 rapport
CAB) en financiën (bijvoorbeeld als vermeld par.
5.3 rapport CAB) opgenomen kunnen worden in
programmabegroting en jaarrekening.
1
Voor de problematiek van het formuleren van indicatoren en het nut daarvan in een politieke context
wordt verwezen naar het eerdere rekenkamerrapport `Leren navigeren’ uit 2007.
Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie 11

III. Verslag Hoor en wederhoor
Het concepteindrapport van CAB Groningen is
begin november 2009 voor een controle op de
in het rapport opgenomen feitelijke informatie
voorgelegd aan de ambtelijke organisatie (de
zogenaamde ambtelijke wederhoor). Half
november is hierop gereageerd. Deze reactie heeft,
in samenspraak met de ambtelijke organisatie,
geleid tot tekstuele aanpassingen in het rapport.
Vervolgens is het rapport van CAB Groningen,
aangevuld met het conceptonderzoeksverslag
van de Rekenkamer, voorgelegd aan het college
van burgemeester en wethouders. Het college is
verzocht een bestuurlijke reactie te geven op de
conclusies en aanbevelingen. Deze reactie is als
bijlage bij deze rapportage gevoegd.
Het doel van deze zogenaamde `bestuurlijke
wederhoor’ is om ten behoeve van de gemeenteraad
duidelijk te maken op welke onderdelen
van het rapport er verschillen van inzicht bestaan
over de waardering van de - door gesprekspartners
en ambtelijke organisatie gevalideerde
- onderzoeksinformatie. De reactie van het college
heeft de Rekenkamer geen aanleiding gegeven tot
wijzigingen in conclusies en/of aanbevelingen in
het rapport van de Rekenkamer. De bestuurlijke
reactie van het college biedt het geheel overziend
naar de mening van de Rekenkamer een prima
vertrekpunt om in de raad een politiek oordeel
over het uitgevoerde onderzoek en de daarin
opgenomen conclusies en aanbevelingen te
vormen.
12 Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie

Bijlage
Bestuurlijke reactie college van burgemeester
en wethouders
Onderzoeksverslag Rekenkamercommissie 13

Dienst Sociale Zaken
R. de Boer
Telefoon (036) 53 99 871
Fax (036) 53 99 932
rdboer@almere.nl
Stadhuisplein 1
Postbus 200
1300 AE Almere
www.almere.nl
Rekenkamercommissie Armoedebeleid
Reactie van het college op het rapport van de rekenkamercommissie
“Doelmatigheid en doeltreffendheid van het armoedebeleid”.
Geachte dames en heren,
Inleiding
Op de eerste plaats willen we onze waardering uitspreken over uw werk. Het
armoedebeleid is een complex en omvangrijk dossier. In uw onderzoek heeft u zich
geconcentreerd op de wijze waarop het armoedebeleid is georganiseerd en op de
effectiviteit en doelmatigheid ervan. Daarbij was de hoofdvraag: in hoeverre levert
het armoedebeleid een bijdrage aan het verbeteren van het toekomstperspectief van
de doelgroepen in het beleid
Het rapport mondt uit in enkele conclusies en een aantal aanbevelingen aan raad en
college op het terrein van het armoedebeleid. U biedt ons als college de mogelijkheid
op de aanbevelingen in te gaan en deze als bijlage op te nemen in het rapport zoals
dat aan de raad wordt voorgelegd. Graag maken wij daar bij deze gebruik van.
Onderstaand treft u onze reactie per conclusie en aanbeveling aan.
Datum
9 december 2009
Uw brief van/kenmerk
Ons kenmerk
Bijlage(n)
Conclusie 1: Waardering van het gemeentelijk armoedebeleid.
U concludeert dat de gemeente een voornamelijk op de smalle definitie van armoede
geënt curatief beleid voert, waarbij kan worden gesteld dat dit doelmatig geschiedt
en dat in vergelijking met andere gemeenten de uitvoeringskosten laag zijn en
budgetten niet worden overschreden.
Wij zijn blij met uw constatering dat ons armoedebeleid doelmatig wordt uitgevoerd,
tegen lage kosten en zonder budgetoverschrijdingen.
Uw constatering dat ons beleid voornamelijk van curatieve aard is, kunnen wij om
de volgende redenen niet onderschrijven.
Ons armoedebeleid richt zich op twee doelstellingen:
Het bevorderen van de participatie van minima in Almere;
Het bieden van inkomensondersteuning.
Wij onderscheiden het armoedebeleid van andere beleidsvelden, maar scheiden het
niet; integendeel. De doelstelling “Meer minima maatschappelijk actief” streven wij
onder andere na door het wegnemen van financiële belemmeringen die mee doen in

de weg staan. Te denken valt hierbij aan het Stadsfonds, de actviveringscentra en de
Kunstbus die het afgelopen jaar door verschillende Almeerse wijken toerde.
Daarnaast pogen wij de problemen voor minima te verminderen door
inkomensondersteuning te bieden aan de doelgroepen. Hierbij valt te denken aan
bijvoorbeeld het verstrekken van bijzondere bijstand en regelingen die gericht zijn op
huishoudens met een langdurig laag inkomen.
Conclusie 2: Beleidsuitwerking
Uw tweede conclusie betreft de onvoldoende vertaling van het armoedebeleid in
resultaatgerichte doelstellingen.
Datum
9 december 2009
Ons kenmerk
Pagina
2/4
Wij merken daarover op dat in de najaarsnota 2009 indicatoren opgenomen zijn die
resultaten in beeld proberen te brengen van het armoedebeleid. Zo zijn indicatoren
opgenomen die inzage geven in de mate dat mensen meedoen aan de samenleving;
een index belemmeringen door kosten om mee te doen en een index over financiële
problemen.
Conclusie 3: Ketenaanpak en samenwerking.
U concludeert in uw rapport dat het aan samenwerking ontbreekt tussen
gemeentelijke en andere overheidsdiensten en maatschappelijke organisaties.
Daarnaast merkt u op dat de samenwerking met maatschappelijke organisaties
voornamelijk plaatsvindt op uitvoerend niveau.
Deze stelling delen wij niet. Op tal van beleidsterreinen is er aandacht voor en
samenhang met het armoedebeleid: het reïntegratiebeleid (trajecten naar werk in
loondienst), activeren naar werk als zelfstandige (Zelfstandigenloket Flevoland),
“IkbouwbetaalbaarinAlmere” (IbbA), integrale netwerken bij de hulpverlening,
gebiedsgerichte activiteiten, de integrale teams, activeringscentra, de
vroegsignalering en het Bureau Vangnet & Advies (GGD). Ook participeren wij
sinds ruim een jaar in de werkgroep “Meedoen in Almere” waarin afstemming en
samenwerking tussen de organisaties in de stad op het gebied van armoedebeleid
centraal staan.
Wij realiseren ons met uw conclusie wel dat wij blijvend moeten uitdragen hoe wij
het armoedebeleid in Almere vormgeven.
Conclusie 4: Effectiviteit armoedebeleid.
Uw vierde conclusie luidt dat het armoedebeleid geen bijdrage levert aan het
verbeteren van het toekomstperspectief van de doelgroep (-en) van het
armoedebeleid.
Wij kunnen ons om de volgende redenen niet vinden in deze conclusie. Allereerst
wijzen wij u op de preventieve maatregelen die wij nemen om te voorkomen dat
mensen in financiele problemen komen. Het betreft regelingen zoals het
Woonlastenfonds en de actie om 65+ ers te wijzen op het bestaan van het fonds; het
huisbezoek aan mensen die mogelijk recht hebben op langdurigheidstoeslag; de
ondersteuning die wordt geboden bij het invullen van formulieren om gebruik te
maken van regelingen en het aanbieden van budgetcursussen aan scholen.
Daarnaast speelt het Stadsfonds een belangrijke rol bij het opheffen van financiele
belemmering die het meedoen aan de samenleving in de weg staan.

Het opheffen van andere belemmeringen maakt deel uit van andere beleidsgebieden
zoals de WMO, het huisvestingsbeleid, het onderwijsbeleid, het jeugdbeleid,
reïntegratie- en inburgeringsbeleid , jeugdbeleid en het gebiedsgericht werken. Op al
deze terreinen werken samen in het kader van het armoedebeleid.
Van groot belang is daarbij het voorkomen dat mensen werkloos raken en werklozen
snel aan werk te helpen. Wij zijn er van overtuigd dat dit een belangrijke voorwaarde
is om financiele problemen te voorkomen.
Datum
9 december 2009
Ons kenmerk
Pagina
3/4
Aanbevelingen 1: Komen tot een betere uitwerking van het beleid
Wij zijn van mening dat er reeds gezorgd wordt voor een koppeling tussen het
inkomensondersteunende beleid en het participatiebeleid. Zie hiervoor de
bovenstaande alinea over de samenwerking met andere beleidsterreinen.
Aanbeveling 2: Informatievoorziening aan de raad.
Uw aanbevelingen op dit punt nemen wij graag over. In het 1 e kwartaal 2010 wordt
de publicatie van het 2 e rapport “Minima in Almere”(cijfers november 2009)
verwacht. Wij zullen zo veel mogelijk de aanbevolen, aanvullende informatie in dat
rapport opnemen. Dit rapport zal aan de raad worden aangeboden, zodat de raad dit
kan bespreken. Bij de begroting en de jaarrekening zullen de indicatoren centraal
staan (zie daarvoor ook conclusie 2). Ook willen wij in deze context wijzen op de
WMO-monitor waarover de raad in het najaar is geconsulteerd.
Aanbeveling 3: Regierol
Gezien de reikwijdte van het beleidsterrein is blijvende aandacht voor het sluitend
maken van de aanpak noodzakelijk om oplossingen te vinden, ook als het niet veel
voorkomende situaties betreft. Een instrument dat daarbij kan helpen is de digitale
vragenlijst zoals die in het kader van de WMO wordt ontwikkeld.
Het armoedebeleid is een integraal onderdeel van het WMO-beleid zodat
voorkomen wordt dat de benadering zich beperkt tot smal armoedebeleid.
Voor de volledigheid verwijzen wij u voorts naar onze reactie op conclusie 3.
Aanbeveling 4: Besteedbaar inkomen.
Deze betreft het signaal dat de groep mensen die als gevolg van tekort aan financiele
middelen buiten alle registraties valt en ook buiten het armoedebeleid. U stelt
terecht dat het een politieke vraag betreft of deze groep in het armoedebeleid moet
worden opgenomen. Hierover gaan wij graag met de raad in gesprek.
Samenvattend hebben wij waardering voor het onderzoek. Mede daardoor kunnen
verbeteringen worden doorgevoerd.
Hoogachtend,
Het college van burgemeester en wethouders,
de secretaris,
de burgemeester

A.J Grootoonk
A. Jorritsma-Lebbink
Datum
9 december 2009
Ons kenmerk
Pagina
4/4

Deel II

Armoede en armoedebeleid
in Almere
In opdracht van rekenkamer Almere
November 2009
drs. Eelco Westerhof
Marije Nanninga MSc
Centrum voor Arbeid en Beleid
Martinikerkhof 30
9712 JH Groningen
050 - 3115113
cab@cabgroningen.nl
www.cabgroningen.nl

Inhoudsopgave
1. INLEIDING ............................................................................................... 3
1.1. LEESWIJZER .............................................................................................. 4
2. ACHTERGROND EN VRAAGSTELLING ........................................................ 5
2.1. ONDERZOEKSVRAAG .................................................................................... 5
2.2. TOETSINGSKADER ....................................................................................... 6
2.3. METHODOLOGIE ......................................................................................... 6
3. ARMOEDE EN ARMOEDE IN ALMERE ......................................................... 8
3.1. DEFINITIE VAN ARMOEDE EN ARMOEDEBELEID ....................................................... 8
3.2. ARMOEDE IN ALMERE ................................................................................. 10
3.3. OMVANG VAN ARMOEDE ............................................................................... 11
3.4. SAMENVATTING ........................................................................................ 14
4. VISIE EN BELEID .................................................................................... 16
4.1. SPEELVELD ............................................................................................. 16
4.2. VISIE ................................................................................................... 16
4.3. BELEID .................................................................................................. 18
4.4. INTEGRAAL BELEID EN SAMENWERKING ............................................................. 21
4.5. SAMENVATTING ........................................................................................ 24
5. AANBOD, GEBRUIK EN UITVOERING ....................................................... 25
5.1. VOORZIENINGEN ...................................................................................... 25
5.2. GEBRUIK EN NIET-GEBRUIK VOORZIENINGEN ...................................................... 33
5.3. FINANCIËN EN UITVOERINGSKOSTEN ................................................................ 38
5.4. SAMENVATTING ........................................................................................ 40
6. CONCLUSIE ............................................................................................. 42
6.1. ALGEHELE CONCLUSIE ................................................................................ 42
6.2. BEANTWOORDING VAN DE DEELVRAGEN ............................................................ 44
BIJLAGE 1. METHODOLOGISCHE VERANTWOORDING ....................................... 51
BIJLAGE 2 BESCHRIJVING CASUSSEN .............................................................. 54
BIJLAGE 3 BESCHRIJVING EXTERNE ORGANISATIES ........................................ 56
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 2

1. Inleiding
Armoede wordt binnen de Europese Unie gedefinieerd als een situatie waarin middelen
(materieel, cultureel en sociaal) voor mensen zo beperkt zijn, dat zij zijn uitgesloten
van deelname aan het minimaal aanvaardbare levenspatroon dat in de lidstaat gangbaar
is. Hierin komt zowel de financiële als de sociale dimensie aan de orde. Men
spreekt in dit verband van ‘stille armoede’ of ‘armoede’ respectievelijk ‘sociale uitsluiting’.
Sociale uitsluiting wordt omschreven als een vernauwing van de sociale leefwereld,
een eenzijdig relatienetwerk, het voortdurend hanteren van zogenaamde overlevingsstrategieën
en het ontbreken van toekomstperspectief. Aan het relatieve begrip armoede
is door het Centraal Bureau voor de Statistiek geen absolute uitwerking gegeven.
Wel bestaat een absolute armoedegrens die is gerelateerd aan de beleidsmatig
vastgestelde inkomensgrenzen (de bijstand).
Armoede kent vaak een groot aantal oorzaken en wordt getypeerd als een complex en
veelzijdig probleem met een multidimensionaal karakter. Factoren die een rol spelen 1
zijn werkloosheid, langdurige afhankelijkheid van een uitkering, sterke toename van
vaste lasten, ingewikkeldheid van regelingen en beperkte sociale vaardigheden van
mensen. De kans op armoede houdt verband met de persoon zelf, met de gezinssituatie,
de groep waartoe men behoort en de arbeidsmarkt.
Om armoede te bestrijden nemen het Rijk en gemeenten vaak beleidsmaatregelen die
zijn gericht op vier speerpunten:
1. bevordering van participatie (via bijvoorbeeld stimuleringsfondsen en stadspassen);
2. inkomensondersteuning (via bijvoorbeeld het toeslagenbeleid);
3. beperking van vaste lasten en bevordering van rondkomen (via bijvoorbeeld
het kwijtschelden van gemeentelijke belastingen);
4. aandacht voor de uitvoering (bijvoorbeeld het terugdringen van niet-gebruik
van voorzieningen).
Beleidsdoelen van het gemeentelijk armoedebeleid zijn vaak gekoppeld aan een of
meerdere van deze speerpunten.
De rekenkamer van de gemeente Almere geeft aan dat armoede een ingewikkeld,
breed en ook enigszins subjectief begrip is. Het is volgens haar breder dan `technisch
vaststellen’ of een persoon/huishouden in aanmerking komt voor financiële inkomensondersteuning
of op ondersteuning bij noodzakelijke schuldsanering is aangewezen.
De gemeente biedt en heeft volgens de rekenkamer meer mogelijkheden om de leefsituatie
van haar inwoners te verbeteren (waaronder de verbetering van de inkomenssituatie).
In Almere is het armoedebeleid gebaseerd op de Nota Armoedebeleid uit
2007. De Rekenkamer wil onderzoeken hoe dit beleid in de praktijk uitwerkt en tot
welke verbeteringen (aanbevelingen) in beleid, regels en samenwerking dat zou moeten
leiden. Hiervoor heeft zij de volgende centrale onderzoeksvraag opgesteld:
In hoeverre levert het armoedebeleid een bijdrage aan het verbeteren van het toekomstperspectief
van de doelgroep(en) van het beleid
In dit rapport zal aan de hand van een door het CAB uitgevoerd onderzoek antwoord
worden gegeven op deze vraag.
1 Armoedemonitor 2005, SCP, november 2005
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 3

1.1. Leeswijzer
Het rapport bestaat uit een aantal hoofdstukken waarin verschillende onderdelen van
armoede en armoedebeleid worden behandeld. Elk hoofdstuk zal worden afgesloten
met een samenvatting.
In hoofdstuk 2 van het rapport wordt de onderzoeksvraag weergegeven. Daarnaast
bevat dit hoofdstuk een beschrijving van het toetsingskader voor het onderzoek en
een beschrijving van de methode van onderzoek.
Hoofdstuk 3 geeft een beschrijving van armoede en armoedeproblematiek. Hierbij
wordt onderscheid gemaakt tussen het landelijke beeld en de situatie in Almere. Tevens
wordt een beeld gegeven van de omvang van armoede in de gemeente.
In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de wijze waarop het onderwerp armoede is ingebed
in de visie van de gemeente en het daarbij behorende beleid.
Hoofdstuk 5 richt zich op het aanbod, het gebruik en de uitvoering van het beleid.
Hierbij gaat het om de aangeboden voorzieningen, het gebruik hiervan en de daarmee
samenhangende kosten.
Tot slot volgt in hoofdstuk 6 de conclusie die op basis van het onderzoek getrokken
kan worden. Ook zullen hier de deelvragen van het onderzoek beantwoord worden.
Voor het onderzoek zijn interviews gehouden met inwoners van Almere die met armoede
te maken hebben. Door het hele rapport heen zijn ter illustratie delen van deze
interviews in kaders opgenomen. Om inzicht te geven in de persoonlijke omstandigheden
van de inwoners, wordt hieronder een korte beschrijving weergegeven. De gehele
portretten zijn opgenomen in de bijlage. Bij de betreffende kaders wordt aangegeven
om welke casus het gaat.
Casus 1
Mevrouw van 65 jaar die langdurig gebruik heeft gemaakt van een bijstandsuitkering en
momenteel een AOW-uitkering ontvangt.
Casus 2
Alleenstaande moeder van Surinaamse afkomst met drie thuiswonende kinderen. Er is
sprake van schuldenproblematiek. Mevrouw werkt momenteel niet. Via een traject bij
SagEnn ontvangt zij €1.000 netto per maand.
Casus 3
Alleenstaande moeder van 32 jaar met dochter van zes jaar. Zij werkt zo’n drie dagen
per week en ontvangt daarnaast een aanvullende uitkering.
Casus 4
Getrouwde vrouw van Armeense afkomst met twee oudere kinderen die niet meer thuis
wonen. Meneer is arbeidsongeschikt en werkt in een WSW-dienstverband.
Casus 5
Nederlands stel met twee jonge kinderen. Meneer werkt en verdient een inkomen boven
bijstandsniveau. Door schuldenproblematiek legt de belasting beslag op een deel van het
inkomen, waardoor zij relatief weinig financiële middelen overhouden. Zij kunnen echter
geen aanspraak maken op voorzieningen van de gemeente. Ze ontvangen voedselpakketten
van het Voedselloket Almere.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 4

2. Achtergrond en vraagstelling
In dit hoofdstuk wordt een uitwerking van de onderzoeksvraag van de Rekenkamer
Almere weergegeven. Vervolgens wordt het toetsingskader geschetst en volgt een
toelichting op de onderzoeksopzet.
2.1. Onderzoeksvraag
De Rekenkamer Almere heeft voor dit onderzoek de volgende hoofdonderzoeksvraag
geformuleerd:
In hoeverre levert het armoedebeleid een bijdrage aan het verbeteren van het toekomstperspectief
van de doelgroep(en) van beleid
Deze centrale onderzoeksvraag is door de Rekenkamer uitgesplitst naar een drietal
deelonderzoeken:
1. De omvang van de doelgroep van beleid (probleemgericht)
De vraag die bij dit deel van het onderzoek beantwoord dient te worden is: ‘Op welke
wijze draagt het armoedebeleid bij aan de ambities als verwoord in de Programmabegroting’.
2. Het aanbod van voorzieningen en ondersteuning door de gemeente en maatschappelijke
organisaties (aanbodgericht)
De vraag die bij dit deel van het onderzoek beantwoord dient te worden is: ‘Hoe geeft
de gemeente inhoud en uitvoering aan de regierol van het (bredere) armoedebeleid’
3. De toegankelijkheid van het aanbod voor de doelgroep (vraaggericht)
De vraag die bij dit deel van het onderzoek beantwoord dient te worden is: ‘Hoe toegankelijk
is het Almeerse armoedebeleid voor de doelgroep(en)’
Voor elk van de deelonderzoeken is een aantal specifieke subvragen opgesteld;
1. De omvang van de doelgroep van beleid (probleemgericht)
o
o
o
o
o
Wanneer is er sprake van een armoedesituatie
Wat houdt het gemeentelijke armoedebeleid in
Wat zijn de doelstellingen van het beleid
Welke middelen zijn er voor het armoedebeleid beschikbaar
Welke resultaten zijn bereikt en tegen welke kosten
2. Het aanbod van voorzieningen en ondersteuning door de gemeente en maatschappelijke
organisaties (aanbodgericht)
o Hoe voert de gemeente haar regierol uit naar de externe betrokken partijen
vanuit de ‘brede’ definitie van armoede
o Hoe wordt de integraliteit met de beleidsvelden van o.a. de WWB, Schuldhulpverlening,
WMO, huisvesting, onderwijs en vrije tijd zeker gesteld
o Hoe worden de passieve doelgroepen door de uitvoerende instanties bereikt
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 5

3. De toegankelijkheid van het aanbod voor de doelgroep (vraaggericht)
o Hoe vindt de doelgroep zijn weg naar de voorzieningen
o In hoeverre is er een relatie tussen armoede, schulden en schuldhulpverlening
o Sluiten de voorzieningen aan bij de vraag/behoefte
o Hoe ‘makkelijk’ is het de voorzieningen te verkrijgen
o Welke ondersteuning is er voor de doelgroep beschikbaar en in hoeverre wordt
daarvan gebruik gemaakt
o In welke mate worden ‘passieve’ doelgroepen bereikt
2.2. Toetsingskader
Armoedebeleid is lokaal sociaal beleid waaraan weinig landelijke wet- en regelgeving
ten grondslag ligt. Voor de toetsing van het beleid zijn vooraf dan ook weinig harde
criteria op te stellen. De toetsing op landelijke wet- en regelgeving beperkt zich daarom
tot:
o Wetgeving bijzondere bijstand
o Wetgeving langdurigheidstoeslag
o Wetgeving categoriaal beleid
o Wetgeving schuldhulpverlening
Om het beleid te kunnen beoordelen is daarom een beoordelingskader opgesteld. Dit
beoordelingskader is gebaseerd op de methode van realistic evaluation. Uitgangspunt
van deze methode is dat er, naast de harde criteria waaraan het beleid moet voldoen,
ook gekeken wordt of het gevoerde beleid voldoet aan impliciete en expliciete noties
over de gehanteerde beleidsdoelstellingen en de uitvoeringspraktijk.
Voor de beleidsbeoordeling houdt dit in dat er gekeken wordt naar de volgende aspecten:
o Benutting van de mogelijkheden die de gemeente heeft voor minimabeleid;
o Lijn in visie (bestuurlijk), beleid (management en beleidsmedewerkers) en uitvoering
(klantmananagers, coaches etc.);
o Consistentie beleid (eenduidigheid in de beschrijving beleid en eventuele uitvoering
daarvan (kwantitatief));
o Eenduidige toepassing en interpretatie van beleid (kwalitatief);
o Formulering en meetbaarheid van doelen;
o Doelrealisatie;
o Effectiviteit en efficiëntie.
De te beoordelen aspecten zijn niet allemaal van te voren bekend en zullen tijdens het
onderzoek vorm krijgen. In de komende hoofdstukken zullen alle aspecten voorbij
komen, waarna in de conclusie de beoordeling kan plaatsvinden.
Het onderzoek geeft verder specifieke aandacht aan de beleving van direct betrokkenen
en de wijze waarop externe samenwerkingspartijen het beleid van de gemeente
beoordelen.
Als in het beleid en de uitvoering daarvan afgeweken wordt van gestelde uitgangspunten,
visie of doelen, zal dit in de rapportage en de conclusies vermeld worden. Dit
geldt zowel voor de gemeente als de extern betrokken partijen.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 6

De onderzoeksperiode beperkt zich tot de jaren 2006 t/m 2008. Daar waar na deze
periode wijzigingen in het beleid hebben plaatsgevonden, wordt dit benoemd.
2.3. Methodologie
Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van verschillende onderzoeksmethoden. Het
gaat hierbij om:
o Document- en literatuurstudie waarbij zowel bronnen van de gemeente als andere
bronnen gebruikt zijn;
o Interviews met sleutelfiguren binnen de gemeente;
o Webenquête onder alle externe partijen die betrokken zijn bij armoede en armoedebeleid
in de gemeente Almere;
o Interviews met externe partijen. Op basis van de documentstudie zijn een aantal
externe partijen geselecteerd voor een interview;
o Casestudies.
In de bijlage is een lijst van gebruikte documenten en geïnterviewde personen opgenomen.
Tevens wordt hier nader toegelicht hoe de cases geselecteerd zijn.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 7

3. Armoede en armoede in Almere
In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de verschillende definities die voor
armoede worden gehanteerd in Nederland en het hierbij behorende beleid. Vervolgens
zal ingegaan worden op de situatie in Almere. Hierbij wordt zowel gekeken naar de definitie
als de omvang van armoede in Almere
3.1. Definitie van armoede en armoedebeleid
Armoede is een breed begrip. Veel mensen denken bij armoede aan derdewereldlanden
waar mensen sterven van de honger. Toch wordt er ook in Nederland over armoede
gesproken. De vraag hierbij is: wat is armoede en waar vindt het plaats
Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek
(CBS) brengen sinds 1997 jaarlijks de armoede-monitor uit. In deze monitor worden
twee armoedegrenzen gebruikt:
o De lage-inkomensgrens: huishoudens met een inkomen tot 125% van het sociaal
minimum 2 .
o De beleidsmatige grens: huishoudens met een inkomen tot 105% van het sociaal
minumum.
Het gaat hierbij om een vrij technische benadering van armoede, waarbij alleen gekeken
wordt naar de inkomsten van personen en huishoudens. In de publicatie gemeentelijk
armoedebeleid 3 wordt een bredere definitie gehanteerd:
‘Armoede is een complex verschijnsel met veelal samenhangende dimensies als inkomen,
maatschappelijke participatie, opleidingsniveau, gezondheid, zelfredzaamheid,
woon- en leefomgeving, waarin het toekomstperspectief een belangrijk onderscheidend
kenmerk is. Dit vooral in situaties waar nauwelijks uitzicht is op werk of
verandering van leefsituatie. Armoede in deze brede betekenis is sociale uitsluiting.
Armoede in smalle zin wordt beschouwd als een tekort aan financiële middelen.’
Bij deze definitie neemt men naast het inkomen dus meer indicatoren mee. De denktank
Armoedebestrijding 4 geeft aan dat armoede niet gerelateerd kan worden aan een
grens waarbij men bij een bepaald inkomen met een aantal euro’s meer niet arm
meer is. Zij geeft aan dat armoede gezien moet worden als een participatieprobleem.
Hierbij ligt de nadruk er op dat iedereen mee moet kunnen doen ongeacht de financiële
situatie. Op basis hiervan heeft de denktank een aantal vormen van armoede beschreven:
1. De harde kern. Enkele duizenden gezinnen leven al een langere periode, vaak
meerdere generaties, in armoede. Vaak doet zich hier een combinatie van factoren
voor: lage opleiding, slechte gezondheid (geestelijk en lichamelijk) en een
continue schuldenproblematiek.
2. Langdurige uitkeringsafhankelijkheid. Deze groep bevat vooral eenoudergezinnen
met een Wwb-uitkering en gezinnen die al langere tijd van een minimale WAOuitkering
moeten rondkomen. In beide groepen zijn allochtone gezinnen sterk ver-
2
Het sociaal minimum is het bestaansminimum zoals wettelijk vastgelegd.
3
SGBO /StimulanSZ (2005) Gemeentelijk armoedebeleid, Den Haag
4
Denktank armoedebestrijding (2004) Doen en meedoen, Utrecht
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 8

tegenwoordigd. Als deze situatie langer dan drie jaar duurt, wordt de binding met
de maatschappij in tal van opzichten problematisch. Er is sprake van een aantal
factoren dat elkaar versterkt, er ontstaat een negatieve spiraal: geen arbeidsparticipatie
en weinig geld om op een andere manier “mee te doen”.
3. Werkende armen. Meer dan de helft van de alleenstaande ouders heeft wel betaald
werk, maar dit is vaak niet van voldoende omvang of niveau om meer te
verdienen dan een uitkering. Tot deze groep behoren ook grote groepen agrarische
gezinnen en kleine middenstanders: zelfs als hun inkomen feitelijk onder de
armoedegrens ligt, doen zij vaak geen beroep op voorliggende voorzieningen
vanwege het taboe op armoede.
4. De nieuwe armen. Een groeiende groep gezinnen krijgt te maken met een plotseling
sterk veranderende financiële situatie, bijvoorbeeld door werkloosheid, faillissement
of echtscheiding. Deze gezinnen hebben vaak problemen om het uitgavenpatroon
aan te passen aan de nieuwe situatie. Daardoor kunnen schulden en
structurele armoede ontstaan.
5. Frictie armen. Frictiearmoede doet zich voor als er sprake is van tijdelijke armoede.
Veelal kunnen gezinnen hier wel mee omgaan, als het tenminste niet te lang
duurt en ze voldoende reserves hebben.
6. Psychologische armoede. Deze groep is volgens de landelijke normen niet arm,
maar voelt zich wel arm. Deze gezinnen vergelijken het eigen consumptiepatroon
met datgene wat in de media in toenemende mate als normale of zelfs onmisbare
consumptie wordt gezien, bijvoorbeeld merkkleding, hebbedingen en vakanties.
Het gevoel minder te besteden te hebben kan aanzetten tot riskant financieel gedrag
zoals te veel lenen, wat weer kan leiden tot feitelijke armoede.
In de benadering van de Denktank armoedebestrijding wordt armoede gezien als reden
om niet mee te doen of mee te kunnen doen. Hieraan liggen volgens de denktank
financiële belemmeringen ten grondslag, maar ook opleidingsniveau en het ontbreken
van goede voorbeelden in de nabije omgeving. Het is volgens de denktank belangrijk
dat er een gedragsverandering gerealiseerd wordt die voorkomt dat generatie op generatie
in armoede leeft. Armoedebeleid moet volgens de denktank dan ook uit meerdere
pijlers bestaan:
o
o
o
o
o
Een goede en laagdrempelige toegang tot middelen;
Een goede informatievoorziening en voorlichting vanuit het werkveld;
Meedoen mogelijk maken door afspraken over participatieondersteuning voor de
doelgroep;
Een goede signalering en daar waar nodig een effectieve hulpverlening om de oorzaken
van armoede aan te pakken;
Beleid dient op elkaar afgestemd te zijn en gemonitord te worden op effecten.
Hierbij komt het er op neer dat armoede veroorzaakt wordt door belemmeringen en
dat de oplossing voor armoede gelegen is in het wegnemen van deze belemmeringen,
als dit mogelijk is.
Uit het voorgaande blijkt dat er geen eenduidige definitie is voor armoede. Wel omvatten
alle benaderingen een centraal thema: armoede in Nederland heeft een financiële
grondslag die andere belemmeringen tot gevolg kan hebben.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 9

Armoedebeleid
Landelijk zien we dat gemeenten naast de landelijke regelingen in het kader van armoedebeleid,
als huurtoeslag en zorgtoeslag, een vrij standaard pallet aan armoedevoorzieningen
hanteren. Het gaat hier dan om:
o Bijzondere bijstand (wettelijk verplicht);
o Kwijtschelding van gemeentelijke belastingen;
o Collectieve ziektekostenverzekeringen;
o Categoriale regeling chronisch zieken en gehandicapten en ouderen;
o Participatiefondsen, bijvoorbeeld bijdrage in kosten voor sport of cultuur;
o Budgetcursussen;
o Schuldhulpverlening (wettelijk verplicht open te stellen voor de gehele bevolking).
Deze gemeentelijke voorzieningen zijn vrijwel allemaal inkomensondersteunend. Hierbij
is het belangrijk op te merken dat het inkomensbeleid landelijk geregeld wordt en
dat het gemeentelijke armoedebeleid slechts een heel beperkt gedeelte van het jaarinkomen
van de doelgroep bepaalt. Volgens onderzoek komt dit neer op zo’n 3 tot
5%.
Vanuit de verschillende studies en adviezen die verschenen zijn kan armoedebeleid ingedeeld
worden in drie categorieën die naast elkaar kunnen bestaan:
1. Curatief armoedebeleid: het beleid en de instrumenten zijn er op gericht om een
bestaande armoedesituatie te verzachten of herstellen. Dit beleid bestaat uit financiële
tegemoetkomingen voor de doelgroep.
2. Preventief armoedebeleid: het beleid en de instrumenten zijn er op gericht om een
situatie van armoede te voorkomen. Deze vorm van beleid bestaat uit voorlichting,
cursussen en een goede signaleringsfunctie onder risicogroepen.
3. Activerend armoedebeleid: het beleid en de instrumenten zijn er op gericht om
participatieproblemen en sociaal isolement te voorkomen of te herstellen. Deze
vorm van beleid bestaat uit verschillende vormen van participatiebevordering en
het wegnemen van belemmeringen hiervoor. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht
worden aan re-integratie, verslavingszorg of psychische begeleiding.
Armoede door schuldenproblematiek
Naast armoede die voortkomt uit een laag inkomen, bestaat er ook armoede die veroorzaakt
wordt door een tekort aan besteedbare middelen. Hierbij gaat het ondermeer
om huishoudens die een inkomen hebben dat ver boven de armoedegrens ligt, maar
die door schuldenproblematiek weinig overhouden om te besteden of om personen
met een tophypotheek, die weliswaar voldoende inkomen hebben, maar door hoge
lasten weinig bestedingsruimte overhouden. In alle definities van armoede vallen deze
groepen buiten boord, hoewel zij in het dagelijks bestaan even grote problemen kunnen
hebben.
3.2. Armoede in Almere
Definitie
De gemeente Almere benoemt in haar Nota Armoedebeleid uit 2007 het volgende:
‘Doel van het armoedebeleid is dat mensen kunnen meedoen aan de samenleving. Met
dat uitgangspunt wordt aangesloten op de veel bredere visie zoals die onder de WMO
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 10

is ontwikkeld. Onder de WMO staat meedoen aan de samenleving centraal. Of beter
gezegd, het wegnemen van belemmeringen die dat meedoen in de weg staan (het
compensatiebeginsel). Ook bij armoedebeleid gaat het om het treffen van maatregelen
die belemmeringen helpen wegnemen.’
‘Bij de uitwerking van het armoedebeleid gaat het vervolgens met name om maatregelen
die financiële belemmeringen opheffen. Het college kiest ervoor om maatregelen
voor het opheffen van sociale belemmeringen verder te ontwikkelen in het kader van
de WMO. Het zou onverstandig zijn om vanuit twee beleidsthema’s – armoedebeleid
en WMO – te gaan werken aan dezelfde voorzieningen.’
In deze omschrijving is het brede karakter van armoedebeleid zichtbaar, al wordt er
een duidelijke keuze gemaakt financiën onder armoedebeleid te scharen en zorg, activering
en participatie onder de WMO. Door deze keuze verlaat de gemeente in feite
haar uitgangspunt van de brede definitie omdat het participatieprobleem niet meer als
armoedebeleid gekenschetst wordt, maar alleen als een financieel vraagstuk. In het
armoedebeleid stelt de gemeente een harde inkomensgrens, die neerkomt op een inkomen
tot 120% van een bijstandsuitkering.
Uit de interviews binnen de gemeente Almere blijkt dat ook medewerkers armoede
breed definiëren. Zo noemen zij ook het niet kunnen participeren in de samenleving
als een aspect van armoede, waarbij dit als gevolg van beperkte financiële middelen
wordt gezien.
Vanuit de externe partijen die betrokken zijn bij armoede en armoedebeleid in Almere
komt naar voren dat zij armoede als een inkomensvraagstuk definiëren en hiermee de
smalle definitie hanteren. Uitzondering hierop is Humanitas. Zij gaat mee in de door
de gemeente gewenste brede definitie door te spreken over: “Het niet meer mee kunnen
doen in de maatschappij waar je leeft, sociale uitsluiting”.
Oorzaken
Vanuit alle verschillende partijen komen een aantal oorzaken voor armoede naar voren.
Het gaat hier om:
o Onverwachte ontwikkelingen als scheiding, werkloosheid of overlijden partner
o Schulden en tophypotheken
o Persoonlijke omstandigheden, zoals ziekte en sociale/fysieke beperkingen.
Opvallend is dat de genoemde oorzaken moeilijk door de gemeente te beïnvloeden of
te voorkomen zijn.
3.3. Omvang van armoede
Uit het onderzoek komt naar voren dat de verschillende partijen die betrokken zijn bij
armoede en armoedebeleid ervaren dat armoede een groot probleem is, dat zich
vooral concentreert in Almere Haven, de Stedenwijk en Almere Buiten. Daarnaast
denkt ment dat een groot deel van de doelgroep bestaat uit alleenstaande ouders en
dat er veel stille armoede is, vooral onder ouderen. Het idee hierachter is dat de
drempels om naar schuldhulpverlening te gaan voor hen hoog zijn. Tot slot wordt
aangegeven dat schulden een groot probleem vormen. Inwoners met schulden komen
niet altijd in aanmerking voor het minimabeleid, omdat er gekeken wordt naar inko-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 11

men en niet naar het besteedbaar inkomen (dat wat er na aftrek van de schuldaflossing
overblijft).
Tot de kwetsbare groep burgers behoren volgens het minimabeleid mensen met een
slechte arbeidsmarktpositie, mensen met problematische schulden, mensen met een
laag opleidingsniveau, mensen die dakloos zijn en mensen die gezondheidsproblemen
hebben. Vaak gaat het om een combinatie van bovenstaande factoren.
Om zicht te krijgen op de harde gegevens achter deze beelden is het van belang om
de omvang van de doelgroep te kunnen bepalen. Hierbij is het belangrijk de juiste definitie
te gebruiken. Binnen de gemeente Almere wordt, zoals eerder genoemd, een
brede definitie van armoede gehanteerd. Echter, om in aanmerking te komen voor de
voorzieningen hanteert men een inkomensgrens. Hierdoor bestaat de doelgroep van
het armoedebeleid van de gemeente Almere uit huishoudens met een inkomen tot
120% van de bijstandsnorm.
De gemeente Almere voert tweejaarlijks een onderzoek uit naar minima in Almere 5 .
Het laatste onderzoek komt uit 2009 en geeft een beeld van de stand van zaken in
2008. Uit dit onderzoek komt naar voren dat 11.600 huishoudens in Almere een inkomen
tot 120% van de het sociaal minimum hebben. Dit komt neer op 15% van alle
huishoudens in Almere, wat overeen komt met het landelijk gemiddelde 6 . Armoede is
daarmee aanwezig in Almere, maar het probleem is niet groter dan elders.
In de onderstaande tabel worden de huishoudens weergegeven bij verschillende inkomensgrenzen.
Deze inkomensgrenzen kunnen worden gerelateerd aan de grenzen
die de gemeente Almere gebruikt in haar armoedebeleid. Tevens bevat de tabel een
vergelijking met 2004.
Ta
Tabel 1. Omvang doelgroep voor armoedebeleid, cumulatief
Aantal huishoudens
2008
% van alle huishoudens
2008
Aantal huishoudens
2004
Tot 105% 7.030 9% 6.060
Tot 120% 11.600 15% 18.230*
Tot 140% 12.957 17%
* In 2004 werd een grens van 130% van de norm weergegeven.
Bron: Minima in Almere 2006 en 2009
Opvallend is dat de groep tot 105% van het sociaal minimum veel groter is dan het
bijstandsbestand van de gemeente. Er zijn 3700 huishoudens met een bijstandsuitkering.
Dit houdt in dat er een grote groep huishoudens is die een laag inkomen heeft,
maar geen bijstand of aanvullende bijstand ontvangt. Zij houdt dus op eigen wijze het
hoofd boven water, door zelf te voorzien in een klein inkomen of een andere uitkering
te ontvangen.
Verder zien we een lichte stijging van het aantal huishoudens met een minimum inkomen
(tot 105%). Deze stijging staat echter in geen verhouding tot de stijging van
het totaal aantal huishoudens in de gemeente Almere. De groep huishoudens met een
licht hoger inkomen dan het minimum is de afgelopen vier jaar afgenomen.
5
Gemeente Almere (2009) Minima in 2009, Almere
In de periode 2008-2010 wordt dit onderzoek volgens de gemeente jaarlijks uitgevoerd
6
SCP (2008) Armoedebericht 2008, Den Haag
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 12

Wanneer we de groep huishoudens die onder het armoedebeleid van de gemeente Almere
valt (tot 120%) nader bekijken, dan vallen een aantal zaken op:
Samenstelling huishoudens
Bijna de helft van de minimahuishoudens bestaat uit alleenstaanden en bijna een
kwart zijn alleenstaande ouders. In 41% van de minimahuishoudens zijn kinderen
aanwezig, waarvan tweederde onder de twaalf jaar is.
Wanneer we dit afzetten tegen de gehele bevolking van Almere, dan blijkt dat van alle
alleenstaande ouders in Almere 45% als minimahuishouden kan worden bestempeld.
Etniciteit
De overgrote meerderheid van de minimahuishoudens bestaat uit autochtonen. Kijken
we naar de relatieve vertegenwoordiging ten opzichte van alle huishoudens in Almere,
dan blijkt dat een derde van alle Antilliaanse, Marokkaanse, Afrikaanse en overige niet
westerse huishoudens in Almere als minimahuishouden kan worden bestempeld.
Duur van de minimasituatie
Bijna de helft van de minimahuishoudens leeft al drie jaar of langer in een minimumsituatie.
In deze groep zijn de huishoudens die leven van een inkomen op het niveau
van de bijstandsnorm oververtegenwoordigd.
Leeftijd
Ruim 40% van de minimahuishoudens kent een gezinshoofd dat jonger is dan 45 jaar.
Opvallend is dat 29% van de minimahuishoudens een gezinshoofd kent dat ouder is
dan 65 jaar, terwijl deze gezinnen maar 13% van de totale huishoudens in Almere
vertegenwoordigen.
Geografische spreiding van armoede
Vooral in de oudere wijken van Almere zijn de grootse aandelen minimahuishoudens,
met name in Almere Haven en Almere Stad. Vooral de Staatsliedenwijk, de Wierden,
de Hoven en Centrum Buiten kennen een hoog percentage minimahuishoudens
Op basis van de cijfers kan geconcludeerd worden dat de ervaringen van betrokkenen
bij armoede en armoedebeleid gestaafd kunnen worden met de realiteit. Verder valt
op dat een groot deel van de minimahuishoudens niet automatisch bij de gemeente
bekend is, omdat het aantal minimahuishoudens het aantal uitkeringsgerechtigden
ruim overtreft.
Zoals eerder aangegeven wordt de doelgroep voor armoede door de inkomensgrens
afgebakend. Hierdoor vallen bijvoorbeeld niet alle mensen met schulden en tophypotheken
onder de doelgroep, omdat hun inkomen over het algemeen te hoog is. Omdat
deze groep divers is en vaak niet in aanraking komt met verschillende instanties, is
het onmogelijk om aan te geven hoe groot deze groep is. De betrokkenen bij armoede
en armoedebeleid verwachten dat de omvang van deze groep aanzienlijk is. Dit kan
echter niet met cijfers onderbouwd worden.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 13

Een moeder die samen met haar vriend en twee kinderen in de schulden zit, vertelt
dat ze voor haar gevoel net buiten de boot valt voor veel regelingen: ‘Mijn vriend
verdient een inkomen boven de bijstandsnorm (€1.650), dit is teveel om in aanmerking
te komen voor voorzieningen als huurtoeslag, woonlastenfonds en bijzondere
bijstand. Er wordt echter beslag gelegd op een deel van het loon, waardoor
we iets meer dan €1.000 euro overhouden’. (Casus 5)
Risicogroepen
In veel onderzoeken en rapporten worden risicogroepen voor armoedeproblematiek
genoemd. Er wordt daarbij vooral gewezen op huishoudens met een uitkering, ouderen
met alleen een AOW-uitkering, personen met een WSW-dienstverband en de zogenaamde
ZZP’ers (zelfstandigen zonder personeel). Onder deze laatste groep vallen
ook agrariërs. Daarnaast worden alleenstaande ouders vaak gezien als risicogroep. In
de onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de omvang van de groepen.
Hierbij is het belangrijk om te merken dat het gaat om risicogroepen en dat niet
iedereen in deze groepen ook daadwerkelijk te maken heeft met armoede.
Tabel 2. Inwoneraantal en omvang van de risicogroepen in de gemeente Almere, 31 december 2008
Risicogroep Aantal 2008
Aantal inwoners 185.746
Aantal 65-plussers* 13 813
Arbeidsongeschikten 8 270
Personen met WW-uitkering 2150
Prognose doorstroom WW naar WWB 128
Bijstandsgerechtigden tot 65 jaar** 3.250
Bijstandsgerechtigden van 65 jaar en ouder 450
Aantal WSW-ers*** 496
Aantal bedrijven met 1 personeelslid (ZZP) 6409
* Er zijn geen cijfers beschikbaar van inwoners met alleen AOW
** inclusief IOAW en IOAZ
*** aantal inwoners met WSW-dienstbetrekking of plaats op de wachtlijst per 30 juni 2008
Bron: CBS, UWV, Ministerie van SZW, gemeente Almere
3.4. Samenvatting
Het blijkt dat er geen eenduidige, altijd toepasbare definitie van armoede is. Uitgangspunt
bij alle definities is dat armoede in Nederland een financiële grondslag heeft, die
andere belemmeringen tot gevolg kan hebben. Er kan onderscheid gemaakt worden
tussen een smalle en een brede definitie.
Smalle definitie: armoede is een tekort aan financiële middelen. Hieraan kunnen inkomensgrenzen
gekoppeld worden.
Brede definitie: armoede is sociale uitsluiting. Door een gebrek aan financiële middelen
en een toekomstperspectief wordt een actieve deelname aan de maatschappij belemmerd.
Bij de brede definitie van armoede wordt dus het gevolg van een tekort aan financiële
middelen gezien als armoede. Hierbij moet worden opgemerkt dat wanneer een per-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 14

soon voldoet aan de smalle definitie van armoede, zij niet per definitie ook onder de
brede definitie valt. Er is een groep minima die wel participeert.
Wanneer we kijken naar armoede in de gemeente Almere, dan zien we dat er in de
beleidsstukken wordt gesproken over de brede definitie van armoede. Deze definitie
wordt breed gedeeld. Het niet actief kunnen participeren in de samenleving wordt gezien
als gevolg van beperkte financiële middelen. Oorzaken voor armoede worden
vooral bij sociale omstandigheden van inwoners, zoals scheiding en baanverlies gelegd.
Deze omstandigheden zijn door de gemeente veelal niet te voorkomen.
De doelgroep voor armoedebeleid kan bepaald worden aan de hand van inkomensgrenzen.
Hieruit blijkt dat 15% van de huishoudens in de gemeente Almere als minimahuishouden
bestempeld kan worden. In deze groep zijn ouderen, alleenstaande ouders
en bijstandsgerechtigden oververtegenwoordigd.
Omdat de definities kijken naar inkomen en niet naar besteedbaar inkomen, vallen
huishoudens met schulden en huishoudens met tophypotheken buiten de doelgroep.
Deze huishoudens kunnen door hoge lasten echter wel een beperkte financiële bestedingsruimte
hebben. De feitelijke groep die te maken heeft met armoedeproblematiek
zal dus hoger liggen dan 15% van de huishoudens in Almere.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 15

4. Visie en beleid
Armoede en armoedebeleid zijn onderwerpen die breder speelveld omvatten dan alleen
de gemeente. In dit hoofdstuk wordt daarom zowel de visie van de gemeente als
van andere betrokken partijen weergegeven. Tevens wordt ingegaan op het beleid dat
de gemeente voert en de wijze waarop andere partijen hierin betrokken worden.
4.1. Speelveld
Speelveld
Naast de gemeente Almere is een groot aantal andere organisaties betrokken bij het
onderwerp armoede. Het gaat om de volgende organisaties:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Cliëntenberaad Almere
Fonds Bijzondere Noden
Leger des Heils / Maatschappelijke Dienstverlening;
Maatschappelijk Relevante Kerken (Voedsel Loket Almere (VLA) / Kleding Loket
Almere)
Jeugd Sport Fonds
Stichting Jeugd in Beweging
Kindervakantieland
Stichting Weekje weg / De Voorpost
De Kunstlinie / “Art on wheels”
Zorggroep Almere (AMW en Sociale Raadslieden)
De Schoor
Budget Bureau Almere (BBA)
Inloopcentrum “De Ruimte”
Vrijwilligers en Mantelzorg Centrale Almere
Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen
Katholieke Bond voor Ouderen
Federatie Nederlandse Vakverenigingen
Arme Kant Almere
Multi Etnische Vrouwengroep Partij van de Arbeid
Humanitas
4.2. Visie
Wethouder Sociaal Krachtige Samenleving
Bestuurlijk wordt aangegeven dat er sprake is van armoede als iemand niet in zijn of
haar basisbehoeften kan voorzien. Dit hoeft in Nederland volgens de wethouder niet
voor te komen, omdat er altijd wel ouders of organisaties bijspringen en er uitstekende
regelingen zijn. Mocht het voorkomen dat mensen toch niet in hun basisbehoeften
kunnen voorzien, dan is het aan de overheid om hier beleid op te maken. In eerste instantie
is armoedebeleid Rijksbeleid. De gemeente Almere voegt volgens de wethouder
extra maatregelen toe aan haar beleid voor mensen die niet mee kunnen doen.
Deze maatregelen zijn volgens haar voornamelijk gericht op mensen die niet kunnen
werken en zelf niets aan hun situatie kunnen doen, zoals kinderen, chronisch zieken/
gehandicapten en senioren.
Armoede wordt in dit kader gedefinieerd als een inkomensvraagstuk dat gevolgen voor
participatie heeft.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 16

Op bestuurlijk niveau vindt men het belangrijk dat het onderwerp armoede maatschappelijk
gedragen wordt. Niet alleen door de gemeente maar ook door organisaties
en bedrijven in de stad. Zo wil de wethouder het stadsfonds in de toekomst onderbrengen
bij een stichting, waarvan het bestuur de regie op het fonds heeft. Bij het
stadsfonds zouden dan zowel het bedrijfsleven als maatschappelijke partners betrokken
moeten zijn. Op deze wijze is het niet de gemeente die het stadsfonds draagt en
uitvoert, maar ontstaat er volgens de wethouder meer cohesie tussen het bedrijfsleven,
het maatschappelijk middenveld, de gemeente en inwoners van Almere.
De gemeente moet volgens de wethouder zorgen dat er goed gebruik wordt gemaakt
van het armoedebeleid. Hierbij wordt aangegeven dat werk de beste methode is om
financiële problemen op te lossen, omdat op deze wijze weer voorzien wordt in een eigen
inkomen. Daar waar dit niet mogelijk is, dient extra ondersteuning gegeven te
worden.
De wethouder is van mening dat integrale samenwerking belangrijk is, omdat een
vraag in het ene domein soms opgelost kan worden door een maatregel uit het andere
domein; daar waar de vraag zit, zit niet altijd de oplossing.
De gemeente heeft de regie op armoede en aanpalende terreinen volgens de wethouder
fors in handen. Organisaties vragen hier ook nadrukkelijk om. Binnen de gemeente
zijn er netwerken van organisaties en deze hebben samen ook afspraken gemaakt.
Het maakt volgens de wethouder niet uit bij welke organisatie cliënten aankloppen,
omdat iedereen hetzelfde netwerk heeft en dus door kan verwijzen. Zo zijn er dus
meerdere loketten. Nog niet alle organisaties weten voldoende van elkaar wat ze
doen. De sociale kaart zou daarom digitaal voor organisaties beschikbaar moeten zijn.
Op wijkniveau zijn organisaties beter op de hoogte van elkaars diensten.
De wethouder geeft aan dat burgers vooral moeten weten waar ze terecht kunnen. De
ideaalsituatie zou zijn dat er meerdere loketten zijn en dat organisaties verder kijken
dan het onderwerp waar ze zelf mee te maken hebben. Ze moeten kijken naar achterliggende
problemen en zo nodig doorverwijzen. Voorlichting over voorzieningen moet
zich daarom volgens de wethouder voornamelijk richten op organisaties en minder op
burgers. Wel moet de toeleiding naar dit soort hulp meer gecentraliseerd worden.
Er zijn verscheidene organisaties die dezelfde diensten aanbieden. Het is goed om een
palet van organisaties te hebben, omdat de ene cliënt beter bij de ene organisatie
past, en een ander betere bij een andere organisatie.
Uit gesprekken met betrokkenen bij armoede en armoedebeleid in de gemeente Almere
komt het beeld naar voren van een wetouder die betrokken is bij het onderwerp.
Aangegeven wordt dat met haar aantreden de brede definitie van armoede als participatieprobleem
verder is uitgewerkt en aandacht heeft gekregen. Kanttekening die geplaatst
wordt is dat het abstractieniveau hoog ligt en een directe band met de uitvoering
in het veld soms moeilijk terug te vinden is.
Gemeenteraad
In de gemeenteraad van Almere heeft het onderwerp armoede de afgelopen jaren
meerdere keren op de agenda gestaan. Ondermeer bij de nieuwe armoedenota van
2007 en bij de begrotingsbehandelingen. Uit de verschillende moties en vragen die
zijn ingediend 7 komt een aantal zaken naar voren:
7
Voor een overzicht verwijzen wij naar de bijlage.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 17

o De gemeenteraad heeft het idee dat armoede een groot probleem is in de gemeente
Almere;
o De gemeenteraad heeft zich in meerderheid ingezet voor een armoedebeleid
dat voldoet aan de brede definitie van armoede, waarbij de focus ligt op participatie;
o Het Voedselloket heeft speciale aandacht van de gemeenteraad, waarbij het
bestaan, de financiering en de noodzaak van het Voedselloket aan de orde
zijn;
o De raad heeft zich ingezet voor het tegengaan van niet-gebruik en de inzet
van invulhulp;
o Het functioneren en de werkprocessen van het Budgetbureau Almere zijn
meerdere keren onderwerp van gesprek geweest.
De meerderheid van de raad en de wethouder zijn tevreden over het armoedebeleid
en de beschikbare voorzieningen. Sommige fracties willen de inkomensgrens voor inkomensondersteunende
armoederegelingen hoger zetten dan 100% van het sociaal
minimum. Daarnaast is de wens van de gemeenteraad dat er ruimere regelingen komen
voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen zodra het woonlastenfonds
wegvalt.
De gemeenteraad vindt het belangrijk dat het Voedselloket gesubsidieerd wordt. De
subsidiering van het Voedselloket is niet de eerste keuze van het college. Aangegeven
wordt dat er in principe voldoende voorzieningen zijn en dat een Voedselloket niet nodig
zou moeten zijn, maar dat de praktijk echter weerbarstiger is en er nu eenmaal
mensen zijn die teveel uitgeven. De gemeente subsidieert daarom het voedselloket
onder voorwaarde dat de voedselhulp zo kort mogelijk duurt en dat cliënten geregistreerd
worden. Op deze manier kan de gemeente kijken of zij adequaat hulp in kan
zetten.
4.3. Beleid
Sociaal programma Almere: Sociale en krachtige samenleving (SKS)
Het sociaal programma Almere is een breed programma dat samenwerking met andere
programma’s en samenwerking van verschillende diensten veronderstelt. Het sociaal
programma omvat niet alleen voorzieningen in de inkomenssfeer, maar ook voorzieningen
op het terrein van sport, cultuur, educatie, onderwijs en wijkgericht werken.
Deze voorzieningen leveren allemaal een aandeel aan het motto ‘iedereen doet mee’.
De ambitie van een sociaal krachtig Almere is: Niemand aan de zijlijn. De aansluitende
doelstellingen zijn: iedereen doet mee, meer participatie van Almeerders met allochtone
roots, sneller passende hulp voor jongeren, bewonersinitiatieven in de buurt voor
jeugd, minder problemen voor minima, meer minima maatschappelijk actief en bestrijding
van de schuldenproblematiek. Het einddoel is een sociaal krachtige samenleving
waarin eigen verantwoordelijkheid en zorgen voor elkaar een belangrijke plaats
innemen.
Om deze abstracte doelen handen en voeten te geven zijn er verschillende nota’s opgesteld.
Vanuit deze nota’s worden de afzonderlijke thema’s uitgewerkt. Voor dit onderzoek
beperken we ons tot de armoedenota.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 18

Armoedenota
De armoedenota van 2007 geeft uitwerking aan de wens van het college om het armoedebeleid
breder te maken dan alleen inkomensondersteuning en meer aandacht te
geven aan participatie. Er bestond bij het college een behoefte om het al bestaande
armoedebeleid te voorzien van een bredere visie en een koppeling te leggen met andere
grote beleidsontwikkelingen op sociaal terrein zoals de WMO en de WWB.
Definitie armoede
Bestond het beleid voorheen voornamelijk uit regelingen gericht op inkomensondersteuning
en was het armoedebeleid vooral curatief van aard, in de hoofdlijnennota
armoedebeleid in Almere van 2007 wordt armoede breder benaderd. Zo stelt de nota:
“Armoede is eigenlijk een veel complexer probleem waarbij een groot aantal zaken
speelt zoals opleidingsniveau, maatschappelijke participatie, gezondheid, zelfredzaamheid,
toekomstperspectief etc”. Samengevat gaat het volgens de nota om sociale uitsluiting,
oftewel het onvermogen deel te nemen aan de samenleving. Deze brede definitie
staat centraal in het armoedebeleid. Dat betekent volgens de nota dat armoede
alleen effectief kan worden bestreden als financiële problemen opgelost worden en
oorzaken van sociaal isolement weggenomen worden.
Doel en uitgangspunten
Uitgangspunt van de armoedenota is dat mensen mee moeten kunnen doen aan de
samenleving: “Het gaat erom maatregelen te treffen die belemmeringen, die meedoen
in de weg staan, helpen wegnemen (compensatiebeginsel)”.
Dit uitgangspunt komt overeen met die van het WMO-beleid. In de nota wordt daarom
aangegeven dat in het kader van de WMO maatregelen voor het opheffen van sociale
belemmeringen ontwikkeld worden. Bij de uitwerking van armoedebeleid zal men zich
net name richten op maatregelen die financiële belemmeringen opheffen. Hierbij zal
vanuit het armoedebeleid een signaleringsfunctie worden georganiseerd richting de
WMO.
In feite komt het er door deze splitsing op neer dat vanuit de brede definitie van armoede
twee beleidsplannen worden opgesteld. Het gedeelte over sociaal isolement en
de bevordering van de maatschappelijke participatie komt bij de WMO. Voor het beschreven
armoedebeleid blijft dan de smalle definitie over, namelijk het aanpakken
van een financieel probleem. Wel is er één eindverantwoordelijke wethouder.
De uitgangspunten van het armoedebeleid sluiten aan bij de doelstellingen van het
programma ‘Sociaal Krachtige Samenleving’:
o
o
o
o
Het gemeentelijke armoedebeleid is aanvullend op Rijksbeleid;
Het creëren van samenhang tussen de maatregelen in het kader van de WMO,
schuldhulp en armoedebeleid;
Het wegnemen van (financiële) belemmeringen om mee te doen aan de maatschappij;
Werk gaat voor inkomen. Armoedebeleid moet bevorderen dat mensen hun positie
verbeteren en aan het werk gaan. Succesvol armoedebeleid leidt tot een
verminderde noodzaak om gebruik te maken van de maatregelen voor een
kleinere groep burgers.
Aan deze doelstellingen zijn een aantal speerpunten gekoppeld voor het armoedebeleid,
te weten:
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 19

o Bestandskoppeling; door KWIZ 8 , zodat het niet-gebruik en de niet-gebruikers in
kaart kunnen worden gebracht;
o Budgetcursussen op scholen; meegenomen in deelproject ‘Mijn G€ld’ in het kader
van het ‘Project Preventie Schulden Almere’;
o Invulhulp; op orde brengen van de thuisadministratie en het helpen invullen
van aanvraagformulieren in het kader van het ‘Project Preventie Schulden Almere’.
Humanitas, ’t Gilde/vrijwilligers-centrale Almere spelen hierbij een rol;
o Categoriale bijzondere bijstand; voor chronisch zieken en gehandicapten, de
aanvraag vergemakkelijken door een voorziening te ontwikkelen met vaste bedragen
die niet verantwoord hoeven te worden door de cliënt;
o Benchmark armoedebeleid; aangemeld bij StimulanSZ.
Opvallend is dat er weinig tot geen doelen worden gesteld in de armoedenota. De genoemde
doelen geven richting aan het beleid, bijvoorbeeld ”iedereen doet mee” of
“ons doel is om de schuldenproblematiek te verminderen”. Hoewel de strekking van
deze doelen duidelijk is wordt nergens aangegeven wat het uiteindelijke resultaat
dient te zijn van het gevoerde beleid: “Wanneer doet iemand mee” of “Wanneer is
men tevreden met de afname van de schuldenproblematiek”
Het gebrek aan doelstellingen blijkt ook uit de uitwerking van de uitgangspunten in
speerpunten. Deze speerpunten gaan niet in op resultaat maar op instrumenten.
Daarnaast gaat de nota wel uitgebreid in op de kosten die verbonden zijn aan de uitvoering
van het beleid, maar wordt nergens aangegeven hoeveel huishoudens daarmee
geholpen dienen te worden.
Doordat de doelen in het armoedebeleid ontbreken en het armoedebeleid losgekoppeld
wordt van de brede participatievisie, is het in de praktijk moeilijk te bepalen of
het beleid daadwerkelijk effectief is en bijdraagt aan het vergroten van de participatie.
In de beleidsnota wordt aandacht besteed aan een aantal doelgroepen. Hierbij gaat
het om:
o Ouders met schoolgaande kinderen
o Ouderen
o Chronisch zieken
Bij de bepaling van deze doelgroepen wordt aangegeven dat zij extra ondersteuning
verdienen. Uitgangspunt hierbij is dat kinderen niet de dupe mogen worden van problemen
van de ouders. Voor ouderen en chronisch zieken geldt dat het voor hen moeilijk
is uit de armoedeproblematiek te ontsnappen doordat werk geen optie is en armoede
soms veroorzaakt wordt door persoonskenmerken.
Als we de hiervoor beschreven uitgangspunten en speerpunten koppelen aan de in het
vorige hoofdstuk behandelde vormen van armoedebeleid, dan zien we dat het armoedebeleid
met name curatief van aard is. De gemeente kiest voor financiële ondersteuning
of ondersteuning bij het werven van financiën. Het activerende gedeelte van armoedebeleid
wordt alleen via dwarsverbanden aan het bestaande beleid gekoppeld,
terwijl de visie juist inzet op activerend beleid.
8
KWIZ is een onderzoeksbureau dat in opdracht van de gemeente de bestandskoppeling uitvoert
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 20

4.4. Integraal beleid en samenwerking
Integraal beleid
Zoals eerder aangegeven is het armoedebeleid ondergebracht onder het programma
Sociaal Krachtige Samenleving. In totaal zijn er in Almere vier Wethouders, die elk
een bepaald programma onder zich hebben (Leren & Werken, Sociaal Krachtige Samenleving,
Vrije tijd, Veiligheid, Beheer en leefomgeving, Evenwichtige en duurzame
ruimtelijke ontwikkeling en Dienstverlening). Programma’s vallen vervolgens onder
verschillende diensten, waarbij één dienst zich bezig houdt met meerdere programma’s.
Programma’s zijn dus horizontaal en verticaal verdeeld in de organisatie.
Zowel de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) als de Dienst Publiekszaken
houdt zich bezig met de uitvoering van het armoedebeleid. De beleidsmedewerker armoedebeleid
is ondergebracht bij de afdeling Sociale Zaken. Deze afdeling houdt zich
vooral bezig met inkomensondersteuning. Het participatiegedeelte wordt ingestoken
vanuit DMO.
De wijze waarop beleid en programma’s zijn ingedeeld binnen de gemeente Almere
vereist een uitstekende samenwerking tussen de verschillende diensten en afdelingen
van de gemeente. Uit het onderzoek blijkt dat de wil om meer integraal samen te
gaan werken er binnen alle lagen van de gemeente Almere is. In de praktijk blijkt dat
het vooral op bestuurlijk, managements- en beleidsniveau toegepast wordt. Op uitvoeringsniveau
werkt men weinig met elkaar samen. Men is onvoldoende op de hoogte
van elkaars voorzieningen, er is geen gezamenlijk loket en er is weinig sprake van
warme doorverwijzing. Er is geen directe koppeling tussen het armoedebeleid en het
re-integratiebeleid. Armoederegelingen worden bijvoorbeeld niet automatisch aangevraagd
voor mensen met een bijstandsuitkering (met uitzondering van kwijtschelding
en de eenmalige uitkering). Ook wordt het minimabeleid niet toegepast in de WMO.
De eigen bijdrage wordt bijvoorbeeld niet kwijtgescholden voor mensen die te maken
hebben met armoede. De klantmanagers re-integratie geven aan afgerekend te worden
op uitstroomcijfers, zijn kunnen een cliënt sinds kort wel op ‘maatschappelijk actief’
in hun systeem zetten.
Deze voorbeelden tonen aan dat de werkvorm waarvoor in Almere is gekozen nog
geen optimale uitwerking kent.
Een 32-jarige alleenstaande moeder die sinds 2005 in de bijstand zit, vertelt over
haar ervaring met klantmanagers: ‘Ik heb ongeveer een half jaar dezelfde contactpersoon
bij de gemeente voordat dit weer wijzigt. Afspraken zijn niet op regelmatige
basis’. Haar klantmanager beaamt dat het verloop van klantmanagers één van
de grootste klachten van klanten is. Mevrouw geeft tevens aan er niet altijd rouwig
om te zijn als ze een andere klantmanager krijgt toegewezen: ‘Er zit een groot verschil
tussen de contactpersonen wat betreft inlevingsvermogen’. Over haar huidige
klantmanager is zij overigens erg tevreden. (Casus 3)
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 21

Samenwerking
Vanuit de bestuurlijke visie en de armoedenota komt naar voren dat armoede een
probleem is waar de hele stad zich verantwoordelijk voor zou moeten voelen. De gemeente
wil bij de uitvoering van het armoedebeleid dan ook samenwerken met de hele
stad. Dit betekent dat er samengewerkt kan en moet worden met burgers en maatschappelijke
organisaties, en dat er een omgeving gecreëerd wordt waarin maatschappelijke
initiatieven meer kansen krijgen. Vanuit de gemeente wordt zowel op bestuurlijk
niveau als op uitvoerend niveau aangegeven dat de samenwerking met de
externe partijen goed verloopt.
Het beeld van de externe partijen die betrokken zijn bij armoede en armoedebeleid
over de samenwerking met de gemeente is meer divers. Vrijwel alle partijen hebben
contacten met de gemeente. Hierbij wordt vooral op uitvoerend niveau gesproken met
de beleidsmedewerker van afdeling Sociale Zaken van de dienst Publiekszaken. De
gemeente wordt door de externe partijen dan ook gezien als Sociale Zaken, de in de
visie en beleidsplan opgenomen koppeling met de WMO is bij de externe partijen van
onderschikt belang. Reden hiervoor is dat zij of op cliëntniveau overleggen en hiervoor
bij de dienst Publiekszaken moeten zijn ofwel dat de financiering voor de partijen via
Publiekszaken verloopt.
De Sociaal raadslieden geven aan dat de contacten met de medewerkers van bezwaar
en beroep van de gemeente goed zijn. De contacten met de uitvoering (klantmanagers)
zijn minder goed. Als Sociaal Raadslieden hebben ze weinig te maken met beleidsmedewerkers.
Met de sociale kant van het armoedebeleid van de gemeente, de
WMO-kant, hebben ze in de praktijk duidelijk minder te maken. Wel ontvangen de Sociaal
raadslieden sinds enige tijd vragen die verband houden met de huishoudelijke
hulp.
Het Voedselloket geeft aan dat de samenwerking met de gemeente op ambtelijk niveau
erg goed is. Daarnaast is bij de beoordeling van cliënten volgens het Voedselloket
altijd een medewerker van Publiekszaken aanwezig. Dit wordt als heel effectief en
belangrijk beschouwd.
Het Leger des Heils onderhoudt informeel contact met de ambtelijke organisatie. Er is
veel contact via de cliëntenraad.
De samenwerking tussen de gemeente en de externe partijen is op een aantal plekken
in Almere meer formeel georganiseerd. Hierbij gaat het om de onderstaande activiteiten.
Cliënten Beraad Almere
Het Cliënten Beraad Almere (CBA) bestaat uit uitkeringsgerechtigden en organisaties
uit Almere. Eén van de redenen dat het CBA is opgericht, is om mensen uit Almere
met een heel laag inkomen mee te laten denken over alles wat hen raakt. Het CBA organiseert
beraadsgroepen rond een bepaald thema. Ook klachten, wensen en verlangens
van mensen met een laag inkomen komen gedurende deze beraadsgroepen aan
bod. Het CBA kan geen hulp verlenen aan individuen, maar zij kan wel verwijzen naar
hulpverleningsinstellingen.
Organisaties die in het CBA vertegenwoordigd zijn, zijn onder andere het Leger des
Heils, de Sociaal Raadslieden, de Katholieke Bond Ouderen en ANBO Almere. In het
interview geeft men aan dat het zwaartepunt binnen het CBA ligt op armoede (minder
op re-integratie) en dan voornamelijk op het woonlastenfonds, de langdurigheidtoeslag,
alleenstaande ouders en communicatie met anderstaligen. Het CBA wordt volle-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 22

dig gesubsidieerd door de gemeente, maar is wel onafhankelijk.
Volgens de website van de gemeente Almere praat het CBA acht keer per jaar met de
Dienst Publiekszaken en één keer per jaar is daar de wethouder Sociale Zaken bij
aanwezig. Met de wethouder Sociaal Krachtige Samenleving is volgens het CBA weinig
contact. Het CBA voelt zich serieus genomen door de gemeente, maar geeft aan dat
adviezen aan de gemeente niet altijd ter harte worden genomen.
Werkgroep Meedoen
De werkgroep Meedoen is een structureel overleg tussen verschillende organisaties in
Almere. De werkgroep is breed opgezet. Vanuit de gemeente geeft men aan dat de
bedoeling van de werkgroep Meedoen is dat partners elkaar en elkaars aanbod beter
leren kennen en elkaar vervolgens weten te vinden. Over individuele casussen wordt
niet gesproken. Hier zijn andere bijeenkomsten voor, zoals de gebiedsgerichte integrale
teams en de rondetafelbijeenkomsten van de GGD (Vangnet en Advies). Er blijken
veel integrale teams actief te zijn in Almere. Vanuit de ambtelijke organisatie
geeft men aan dat dit de overzichtelijkheid van het beleidsterrein niet ten goede komt.
Het doel van de werkgroep Meedoen, zoals door de gemeente benoemt, lijkt vooralsnog
niet te worden behaald. De geïnterviewde organisaties geven aan dat de verschillende
organisaties in Almere elkaar onvoldoende kennen en niet goed van elkaar
weten wat ze te bieden hebben. Zij vinden dat er te weinig onderling wordt samengewerkt
en dat er te weinig concrete afspraken worden gemaakt. De organisaties gaan
vooral hun eigen gang en vormen geen eenheid. Eén van de partijen merkt op dat de
samenwerking te vrijblijvend en te vrijwillig is. De organisaties zijn weinig positief
over de werkgroep Meedoen. De organisaties lijken meer behoefte te hebben aan
overleg op niveau van casuïstiek. Op dit moment neemt niemand de regie op klantdossiers.
Organisaties nemen al aan verschillende overleggen deel en volgens het Leger
des Heils zijn ‘vrijwilligers niet geïnteresseerd in vergaderen’. De organisaties die
actief deelnemen zijn volgens het Leger des Heils organisaties met professionele
krachten.
De gemeente lijkt onvoldoende de regie te pakken in de netwerken. De gemeente zelf
ziet in dat zij haar partners nodig heeft en het probleem van armoede niet alleen kan
oplossen. Binnen de gemeente bestaat het beeld dat zij de regie goed in handen heeft.
Pilot Almere Haven
Twee jaar geleden is er in Almere Haven een pilot gestart waarin een team van professionals
van verschillende organisaties structureel overlegt over individuele casussen.
Alle professionals stellen dezelfde vragen aan de cliënt om er achter te komen
wat voor hulp de cliënt nodig heeft. De samenwerking tussen de verschillende professionals
in Almere Haven is volgens de gemeente goed.
WMO-vragenlijst en Meedoenindex
De gemeente ontwikkelt op dit moment een digitale WMO-vragenlijst, samen met haar
partners uit de pilot in Almere Haven. Het doel van de vragenlijst is de ondersteuningsvraag
van een cliënt op verschillende leefgebieden in beeld te brengen. Door de
vragenlijst krijgt men meer zicht op de totale situatie van de klant. Bij alle betrokken
organisaties vullen cliënten dezelfde vragenlijst in.
Om de participatie van verschillende groepen in de samenleving te meten, is er de zogenaamde
Meedoenindex. Deze vragenlijst meet aan de hand van 16 punten in hoeverre
mensen uit Almere meedoen in de samenleving. Uit de peiling van 2008 blijkt
dat mensen met een lager inkomen over het algemeen een lagere score hebben op de
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 23

meedoenindex en dus minder participeren in de samenleving. Verder vermeldt de peiling
dat mensen met een lager inkomen vaker financiële problemen hebben.
De meedoenindex lijkt hiermee vooralsnog voor de hand liggende conclusies te trekken.
Het instrument biedt mogelijk in de toekomst inzicht in de effectiviteit van het
armoedebeleid. Bijvoorbeeld wanneer de participatie van de doelgroep zichtbaar toeneemt.
4.5. Samenvatting
Binnen de gemeente Almere wordt armoede, zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau,
benaderd vanuit de brede definitie dat armoede een participatieprobleem is. De armoedenota
van 2007 geeft uitwerking aan de wens van het college om het armoedebeleid
breder te maken dan alleen inkomensondersteuning en meer aandacht te geven
aan participatie. Er bestond bestuurlijk en maatschappelijk een behoefte om het al bestaande
armoedebeleid te voorzien van een bredere visie en een koppeling te leggen
met andere grote beleidsontwikkelingen op sociaal terrein zoals de WMO en de WWB.
In de praktijk blijkt echter dat de brede visie in beleidsplannen weer uit elkaar getrokken
wordt. De participatiegedachte wordt ondergebracht in het WMO-beleid. Het armoedebeleid
richt zich op inkomensondersteuning. Het beschreven doel om dwarsverbanden
te leggen blijkt slechts summier in het armoedebeleid terug te vinden. Een
consequentie hiervan is dat het armoedebeleid vooral van curatieve aard is, terwijl de
visie veel meer gericht is op een activerend beleid.
Naast de ontkoppeling van participatie en inkomensondersteuning worden beide beleidsplannen
verdeeld over twee diensten. Deze ontkoppeling leidt er toe dat de verbinding
nog wel gezien wordt op bestuurlijk, management- en beleidsniveau, maar dat
men op uitvoerend niveau weinig met elkaar samenwerkt en onvoldoende op de hoogte
is van elkaars voorzieningen.
Wanneer we inzoomen op het armoedebeleid dan blijkt dit vrij statisch. Dit wordt veroorzaakt
doordat het beleid geen doelen bevat die behaald moeten worden. We zien
dat er wel richtingen aan worden gegeven, bijvoorbeeld “iedereen doet mee”, maar
dat een vertaling naar concrete resultaten ontbreekt. Dit blijkt ook uit de genoemde
speerpunten die feitelijk meer beschrijvingen van instrumenten zijn. Door het ontbreken
van doelen is het tijdens de looptijd van het beleid moeilijk te bepalen of het beleid
effectief is geweest.
Een van de pijlers uit het beleid is samenwerking. In dit kader zijn allerlei initiatieven
ondernomen, zoals het Cliëntenberaad Almere, het netwerk Meedoen en een pilot in
Almere haven.
Vanuit de gemeente wordt aangegeven dat de samenwerking met de externe partijen
goed verloopt. Het beeld over de samenwerking met de gemeente is onder de externe
partijen zelf meer divers. Het blijkt dat partijen wel contacten hebben met de gemeente,
maar vaak op uitvoerend niveau bij de dienst Publiekszaken. Men mist de contacten
met het bestuur. Samenwerking wordt meer beschouwd als het hebben van contacten
dan samenwerken in voorzieningen.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 24

5. Aanbod, gebruik en uitvoering
In dit hoofdstuk volgt een overzicht van de beschikbare voorzieningen in het kader
van armoedebeleid van zowel de gemeente als externe partijen. Ook wordt inzicht gegeven
in het gebruik van deze voorzieningen en de daarmee verbonden kosten.
5.1. Voorzieningen
Voorzieningen gemeente
Het Almeerse beleid bestaat voor een deel uit de uitvoering van landelijk beleid, de
bijzondere bijstand bijvoorbeeld. Almere heeft daarnaast ook eigen beleid ontwikkeld.
De gemeente benoemt de onderstaande voorzieningen als aanvulling op het landelijke
beleid:
o Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering
o Ruim kwijtscheldingsbeleid
o Woonlastenfonds
o Integrale schuldhulpverlening
o Stadsfonds
In de praktijk zien we dat de gemeente Almere een breed scala aan instrumenten
hanteert. In de onderstaande tabel is dit instrumentarium weergegeven. Hierbij is een
indeling gemaakt naar de drie vormen van armoedebeleid zoals deze in hoofdstuk drie
zijn geïntroduceerd (preventief, curatief en activerend). Op deze wijze wordt inzichtelijk
welk doel de voorzieningen hebben.
Tabel 3. Instrumenten armoedebeleid
Preventief
Budgetcursus/omgaan met geld
Tegengaan niet-gebruik toeslagen
Invulhulp
Samenwerkingsovereenkomst ‘Preventie huisuitzettingen Almere’
Passendheidstoets huurtoeslag
Uitkeringsgerechtigden WWB krijgen tegemoetkoming in eigen bijdrage
Curatief
Kwijtschelding lokale lasten (rioolrechten, afvalstoffen)
Tegengaan niet-gebruik toeslagen
Inkomensafhankelijke bijdrage WMO
Parkeervoorziening gratis bij kwijtschelding
Bijzondere bijstand
Aanvullende bijzondere bijstand
Integrale schuldhulpverlening (SMN, BBA en AKA)
Toeslagenverordening
Langdurigheidstoeslag
Collectieve ziektekostenverzekering en vrijlaten vrijwilligersvergoeding
Aanvullende uitkering in geval van gekorte AOW
Kwiz bestandskoppeling: niet-gebruik
Invulhulp
Woonlastenfonds
Eenmalige uitkering
Activering
Stadsfonds (vergoeding sportkleding en contributie, JIB, Voorpost, Kindervakantieland,
etc.)
Onderwijs
Belastingdienst
Sociale Zaken
Huisvesting/wonen
Huisvesting/wonen
Inburgering
Belastingdienst
Belastingdienst
Gezondheid, GGD
Gezondheid, GGD
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Sociale Zaken
Huisvesting/wonen
Sociale Zaken
Sport en recreatie, cultuur,
onderwijs
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 25

Uit de tabel komt een aantal zaken naar voren:
o De voorzieningen van de gemeente Almere zijn voornamelijk curatief van aard.
Dit houdt in dat ze gericht zijn op financiële ondersteuning of het helpen bij de
verwerving van financiële ondersteuning. Met name op het activerende vlak
zijn er vanuit het armoedebeleid weinig voorzieningen.
o De gemeente Almere heeft, met uitzondering van het woonlastenfonds, weinig
specifiek Almeerse instrumenten.
Hieronder volgt een individuele toelichting op de voorzieningen in het kader van het
armoedebeleid van de gemeente Almere.
Individuele bijzondere bijstand
Wanneer een bijzondere situatie noodzakelijke kosten vereist die niet uit inkomen en
vermogen kunnen worden betaald, kan men aanspraak maken op de individuele bijzondere
bijstand. De hoogte hiervan is afhankelijk van de draagkracht en de kosten.
Het vermogen wordt vrijgelaten tot €5.245 (alleenstaande), €10.490 (alleenstaande
ouder en paar) en €44.300 extra voor vermogen gebonden aan het eigen huis (2007).
Er gelden draagkrachtregels voor de individuele bijzondere bijstand, van de eerste
€100,00 boven de bijstandsnorm moet 5% zelf bijgedragen worden en daarboven
35%.
Een aanvraag voor bijzondere bijstand gaat op individuele basis. De gemeente geeft
er de voorkeur aan geen aanvragen te ontvangen onder de €75. Cliënten wordt in deze
gevallen gevraagd aanvragen op te sparen en in één keer in te dienen.
Aanvullende bijzondere bijstand
Er is sprake van een wijziging van de norm voor de WWB uitkeringsgerechtigde van
alleenstaande ouder naar alleenstaande wanneer het jongste kind 18 jaar wordt. Als
het kind thuis blijft wonen wordt aanvullende bijzondere bijstand verleend in de vorm
van garantietoeslag.
Een aanvraag voor aanvullende bijzondere bijstand gaat op individuele basis.
Kwijtschelding gemeentelijke belastingen
Mensen die niet in staat zijn de aanslag gemeentelijke heffingen te betalen, komen in
aanmerking voor kwijtschelding. Dit geldt voor mensen met een inkomen van 100%
(wettelijk mag er ook gekozen worden voor een nauwer bereik van 90%) van de bijstandsnorm
en geen vermogen.
In de Almeerse praktijk betekent dit een kwijtschelding van minimaal €461 9 per huishouden.
Kwijtschelding wordt automatisch gedaan bij huishoudens die bekend zijn bij de gemeente.
Overige huishoudens dienen schriftelijk of digitaal een aanvraag in te dienen.
Eenmalige uitkering
Huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum kregen in december
2006 en 2008 een extraatje van €50. Dit werd gefinancierd uit extra middelen in
het gemeentefonds.
De eenmalige uitkering werd automatisch uitgekeerd bij huishoudens die bekend waren
bij de gemeente. Overige huishoudens dienden een aanvraag in te dienen.
9
Bij deze berekening is uitgegaan van kwijtschelding van afvalstoffenheffing en waterschapsbelastingen. Hierbij
is uitgaan van een eenpersoonshuishouden in een huurwoning. De kwijtschelding kan hoger liggen voor een
andere gezinssituatie.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 26

Een vrouw die al jaren op bijstandsniveau leeft en sinds kort een gekorte AOW uitkering
ontvangt, welke tot bijstandsniveau wordt aangevuld, is erg positief over de
eenmalige uitkering: ‘Rond de kerst kreeg ik een eenmalige uitkering, die was erg
welkom in die tijd’. (Casus 1)
Woonlastenfonds
In Almere zijn weinig goedkope woningen en de huurtoeslag is volgens de gemeente
ontoereikend in veel gevallen. Daarom biedt de gemeente middels het woonlastenfonds
een extra bijdrage indien men langer dan drie jaar een minimuminkomen van
100% van de bijstandsnorm ontvangt. In één van die drie jaren mag het inkomen
120% van het minimuminkomen zijn geweest. De tegemoetkoming ligt, afhankelijk
van de huur, tussen de €10,- en €40,- per maand.
Een bijdrage uit het woonlastenfonds dient schriftelijk aangevraagd te worden. Wanneer
bijstandsgerechtigden gebruik kunnen maken van het woonlastenfonds worden
zij hier schriftelijke van op de hoogte gesteld.
Aanvullende collectieve ziektekostenverzekering
Het gaat hier om AV Almere van Agis Zorgverzekeringen. Dit is een collectieve aanvullende
ziektekostenverzekering voor Almeerders met een inkomen tot 120% van de
bijstandsnorm. Wanneer mensen hieraan deelnemen, draagt de gemeente € 2,91 10 bij
aan de premie. Dat is zo’n 2-3%, afhankelijk van welk van de drie verzekeringspakketten
is gekozen.
Deelname aan de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering dient schriftelijk te
worden aangevraagd.
Langdurigheidstoeslag Wwb
Mensen die 60 maanden een inkomen tot 100% van sociaal minimum ontvangen,
geen eigen vermogen hebben en tussen de 23 en 65 jaar oud zijn, komen in aanmerking
voor een langdurigheidstoeslag. Het gaat hier om een bedrag dat jaarlijks wordt
uitgekeerd. De hoogte van dit bedrag varieert van €341 voor alleenstaanden tot €436
voor alleenstaande ouders en €486 voor gehuwden (2008).
Langdurigheidstoeslag dient schriftelijk te worden aangevraagd. Wanneer bijstandsgerechtigden
gebruik kunnen maken van het langdurigheidstoeslag worden zij hier
schriftelijke van op de hoogte gesteld.
Vrijlaten vrijwilligersvergoeding
Bij bijstandsgerechtigden die vrijwilligerswerk uitvoeren wordt de bijdrage die zij hiervoor
ontvangen niet in mindering gebracht op de bijstandsuitkering. Het bedrag dat
vrijgelaten wordt is ons niet bekend.
Stadsfonds
Stadsfonds Almere is een fonds dat investeert in ‘meedoen’ projecten ter bevordering
van participatie en sociale cohesie. De doelstelling is primair het financieel ondersteunen
van de deelname van burgers met een laag inkomen aan maatschappelijke activiteiten
door het verstrekken van individuele bijdragen en vergoedingen aan organisaties
om deelname mogelijk te maken. Secundair komen activiteiten speciaal gericht op
burgers met een laag inkomen voor ondersteuning in aanmerking.
Voorbeelden van initiatieven die gefinancierd worden middels het stadsfonds zijn:
10
Gemeentelijke bijdrage 2009
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 27

o
o
o
o
o
o
o
Jeugd Sport Fonds; contributieondersteuning en sportuitrusting
Stichting Jeugd in beweging (SJIB); zwemles en sportzomerkampen (subsidie
gemeente)
Kindervakantieland; zomerkampen
Regeling bijdrage vrijwillige schoolkosten (dit is nog in ontwikkeling)
Fonds Bijzondere Noden
Voorpost; vakanties voor minima
Kunstbus; Bus met aanbod van workshops, cursussen en activiteiten met beeldende
vorming, muziek, dans en theater voor jong en oud in de wijken van Almere.
Het stadsfonds staat open voor huishoudens met een inkomen tot 120% van de bijstandsnorm,
maar richt zich met name op de groep huishoudens met een inkomen
van 100 tot 105% van de bijstandsnorm.
Deelname aan activiteiten van het stadsfonds kan alleen op voordracht van professionals.
Budgetcursussen
Budgetcursussen op scholen worden ingebed in het project ‘preventie schulden’. De
Sociaal.nl is in opdracht van de gemeente Almere uitvoerder van het project.
Invulhulpen (voorheen formulierenbrigade)
Het idee van de formulierenbrigade was om in alle verzorgingshuizen twee ouderen te
selecteren die gezicht en aanspreekpunt worden voor medebewoners met problemen
en vragen op het terrein van inkomen. Echter, na overleg met het Adviesorgaan senioren
is dit aangepast. De bedoeling is nu om integrale hulpverlening op te zetten. De
hulpverlener die de regie heeft over de betrokken burger, regelt tevens de invulling
van de noodzakelijke formulieren, zonodig via de opgezette brigade of via de reeds
bestaande invulhulp (BBA, DSZ, ‘Raad-en-daad-balie’ van het Leger des Heils, FNV,
ANBO). Het gaat erom integrale regie te verkrijgen. Ook de invulhulp zal ingebed worden
in het project ‘Thuisadministratie’ van Humanitas.
Samenwerkingsovereenkomst ‘Preventie huisuitzettingen Almere’
In deze overeenkomst staan gezamenlijke afspraken van gemeente, GGD Flevoland,
woningcorporaties en Nutsbedrijven (NUON en Vitens). Het doel is eenduidige, preventieve
en integrale aanpak bij huurschuld en overlast. Het gaat om het zo snel en zo
vroeg mogelijk signaleren, opsporen en toeleiden van mensen met een huurschuld
naar een hulpverleningstraject. Doelstelling is een daling van het aantal huisuitzettingen
in 2012 tot minder dan 30% van het aantal in 2006. Het wordt gefinancierd vanuit
Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz) en BBA (uitwerking van collegeprogramma
‘Sociaal Krachtige Samenleving’ 2006-2010). In de praktijk blijkt deze samenwerkingovereenkomst
nog niet volledig in werking.
Een klantmanager van het BBA geeft aan dat doorverwijzen naar het BBA niet veel
voorkomt. Ook vertelt hij dat het dagvaarden van klanten een manier is om de mensen
zelf bewust te maken van het feit dat ze hulp moeten gaan zoeken.
Een vrouw die net in de schuldhulpverlening zit vertelt: ‘De woningbouw heeft onlangs
een deurwaarder langs gestuurd. Alliantie wil het hele bedrag gewoon in één keer. Ik
maak me veel zorgen, want als ik straks op straat sta heb ik niemand en kan ik nergens
heen’. (Casus 2)
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 28

Integrale schuldhulpverlening (ISHV)
Almere wil de financiële schuldhulpverlening samen met psychosociale oorzaken aanpakken.
Het is de taak van het Budget Bureau Almere om de betrokken ketenpartners
optimaal te laten samenwerken. De rol van het BBA hierin is tweeledig. Het BBA diagnosticeert
financiële en psychosociale problemen van de klant en organiseert en monitort
het benodigde hulpaanbod. Ze werken hierbij samen met de financiële dienstverlening,
eerst Stadsbank Midden Nederland (SMN) en per januari 2009 Plangroep,
en Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW) van de Zorggroep Almere (ZGA). Het
werkproces, registratiesysteem en individuele hulp bij administratie worden nog geoptimaliseerd.
De financiële dienstverlening is Europees aanbesteed.
De schuldhulpverlening sluit aan bij de doelstelling ‘Iedereen doet mee’ uit het sociaal
programma van Almere: Iedere inwoner van Almere moet de mogelijkheid krijgen om
de regie op het eigen leven te behouden of terug te krijgen, ook de inwoner met budgetproblemen
(college carrousel juni 2007).
Schuldhulpverlening is versleuteld met WMO en WWB en gaat vaak gepaard met psychosociale
ondersteuning, re-integratie en medische verzorging. Integrale schuldhulpverlening
kan voor een deel gefinancierd worden uit het W-deel, omdat het in dit verband
gaat om een re-integratie-instrument.
Schuldhulpverlening staat open voor alle inwoners van de gemeente Almere. De aanvraag
dient individueel te geschieden.
Voorzieningen externe organisaties
Zoals uit het beleidplan al naar voren kwam, voert de gemeente Almere niet als enige
voorzieningen uit op het terrein van armoede. Ook verschillende maatschappelijk organisaties
hebben voorzieningen en activiteiten op dit terrein.
Onderstaande tabel geeft kort weer wat voor voorzieningen en activiteiten externe organisaties
bieden waar het gaat om armoede in Almere. We maken hierbij onderscheid
tussen preventieve, curatieve en activerende voorzieningen.
Preventief
Arme Kant van Almere
Budgetcursus
ROC
Budgetcursus
Humanitas
Thuisadministratie en invulhulp
’t Gilde (Vrijwilligers Centrale Almere) Invulhulp
Leger des Heils (Raad-en-daad-balie)
Invulhulp
Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) Invulhulp
Katholieke Bond voor Ouderen (KBO)
Invulhulp
FNV
Invulhup
Sociaal Raadslieden
Informatie en advies over sociale regelingen en
instanties en hulp bij het schrijven van brieven
en opstellen van beroeps- en bezwaarschriften.
FNV
Bevorderen gebruik van voorzieningen
ANBO
Bevorderen gebruik van voorzieningen
KBO
Bevorderen gebruik van voorzieningen
Multi Etnische Vrouwengroep PvdA (MEV)
Stimuleren armoedebeleid
Curatief
Budget Bureau Almere/Plangroep
Schuldhulpverlening
Humanitas
Thuisadministratie en invulhulp
’t Gilde (Vrijwilligers Centrale Almere) Invulhulp
Leger des Heils (Raad-en-daad-balie)
Invulhulp
Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) Invulhulp
Katholieke Bond voor Ouderen (KBO)
Invulhulp
FNV
Invulhup
Sociaal Raadslieden
Informatie en advies over sociale regelingen en
instanties en hulp bij het schrijven van brieven
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 29

Fonds Bijzondere Noden
Leger des Heils
Voedsel Loket Almere
Kleding Loket Almere
Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW)
Activering
Jeugd Sport Fonds (JSF)
Stichting Jeugd in Beweging (SJIB)
Kindervakantieland
Stichting Weekje weg / De Voorpost
De Kunstlinie/Art on wheels
Vrijwilligers en Mantelzorg Centrale Almere (Steunpunt
vrijwilligerswerk)
De Schoor (Welzijnswerk Almere)
Inloopcentrum de Ruimte (Doopsgezinde Kerk)
Leger des Heils
en opstellen van beroeps- en bezwaarschriften.
Eenmalige bijdrage voor kleding, huisraad, e.d.
Voedselpakketten, maaltijden, kleding
Voedselpakketten
Kleding
Vertrouwelijke hulp bij bijvoorbeeld relatieproblemen,
eenzaamheid en geldzorgen
Contributieondersteuning en sportuitrusting
Sportzomerkampen en zwemles voor kinderen
Zomerkamp voor kinderen
Zomervakantie voor gezin
Kunstbus in de wijk
Inschakeling van vrijwilligers
Activiteiten en cursussen in buurt-, jongerencentra,
etc.
Huiskamer
Huiskamer, activiteiten en huisbezoeken
Uit de tabel komen een aantal opvallende zaken naar voren:
o Er zijn verschillende instrumenten die zowel als preventief als curatief beschouwd
kunnen worden. Zo kan invulhulp minima ondersteunen bij het verwerven van inkomsten
als zij in een armoedepositie verkeren, maar kan het verwerven van deze
voorzieningen ook voorkomen dat huishoudens in een armoedepositie terecht
komen.
o Meerdere partijen bieden dezelfde voorzieningen of activiteiten aan. Deze overlap
zien we bij invulhulp, budgetcursussen en voedselverstrekking. Zowel het Leger
des Heils als het Voedselloket biedt voedselpakketten aan. Het verschil is dat het
bij het voedselloket gaat om het structureel aanbieden van pakketten met daaraan
gekoppeld verplichte hulpverlening. Bij het Leger des Heils gaat het om noodpakketten,
waar verder geen verplichtingen aan verbonden zijn. Het Leger des
Heils biedt ook gratis maaltijden aan. Hierbij gaat het voornamelijk om het sociale
aspect van het samen eten.
Invulhulp gebeurt ook door verschillende partijen, zoals Humanitas, ’t Gilde, het
Leger des Heils en de Sociaal Raadslieden. Het Leger des Heils biedt hulp bij meer
simpele dingen.
Eveneens zijn er meerdere partijen die budgetcursussen aanbieden. De doelgroep
is echter niet overal gelijk.
Vanuit de gemeente wordt beaamd dat verschillende organisaties soms dezelfde diensten
aanbieden. Dit wordt echter niet als een probleem ervaren. De reden die hiervoor
wordt gegeven, is dat sommige inwoners beter bij de ene organisatie passen en andere
bij andere organisaties.
Ook de externe partijen die betrokken zijn bij armoede en armoedebeleid geven aan
dat er overlap is. Zij geven echter aan dat de organisaties elkaar eerder aanvullen dan
in de weg zitten.
Uit het onderzoek blijkt dat de gemeente geen overlappende activiteiten financiert
vanuit het armoedebeleid. Doordat sommige partijen wel via een andere weg subsidie
ontvangen, is indirecte financiering van overlappende activiteiten wel mogelijk. Op basis
van dit onderzoek kunnen daar geen uitspraken over gedaan worden.
De mening van de externe partijen dat de organisaties elkaar aanvullen blijkt vooral
op toeval te berusten. Het blijkt dat de organisaties hun activiteiten onderling slechts
in beperkte mate op elkaar afstemmen.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 30

Een vrouw die vier jaar geleden is gescheiden en sindsdien in een kamer woonde met
haar dochtertje heeft veel te stellen (gehad) met de belastingdienst. De Sociaal
raadslieden helpen haar met de belastingpapieren: ‘Ik heb drie grote problemen gehad,
waarvan er al twee opgelost zijn. Ik ben erg tevreden over de hulp van de Sociaal
raadslieden’. (Casus 2)
Witte plekken in de voorzieningen
Wat betreft beschikbare voorzieningen mist men binnen de gemeente vooral de knipkaart,
oftewel minder labelling van budgetten. Op uitvoeringsniveau zou men graag
meer voorzieningen zien voor kinderen (sport, computers, schoolreisje, peuterspeelzaal,
etc.). Het jeugdsportfonds blijkt al enige tijd vol te zitten. Op beleidsniveau ziet
men graag meer middelen voor het BBA omdat het aantal cliënten en daarmee het cliëntvolgsysteem
de komende jaren zal groeien.
Over wat er zou kunnen verbeteren in het gemeentelijke beleid bestaat bij de verschillende
partijen geen eenduidig beeld. Aspecten die genoemd worden in dit kader
zijn:
o Meer aandacht voor preventie;
o Verhoging van de bijzondere bijstand;
o Een regeling voor chronisch zieken en gehandicapten;
o Hogere kortingen binnen de collectieve ziektekosten verzekering.
Een regeling voor chronisch zieken en gehandicapten wordt zowel door externe partijen
als de gemeenteraad als een gewenste aanvulling gezien. Deze regeling is meerdere
keren aan de orde geweest in de raad. In de onderzoeksperiode 2006-2008 is deze
regeling nog niet van de grond gekomen. Hiervoor zijn twee redenen aan te wijzen. In
de eerste plaats werd de financiering gezocht in het woonlastenfonds. Er heeft echter
geen ombuiging van dit fonds plaatsgevonden omdat het beleidsvoornemen, om in
samenwerking met de woningbouwcoöperatie een alternatieve regeling op te stellen,
niet gehaald is. In de tweede plaats wordt aangegeven dat het niet mogelijk was om
de groep chronisch zieken en gehandicapten eenvoudig aan te wijzen, waardoor een
categoriale uitkering moeilijk werd. Deze laatste reden is opmerkelijk aangezien veel
Nederlandse gemeenten wel een dergelijke regeling hebben.
Het schort volgens externe organisaties vooral aan de uitvoering van het armoedebeleid
van de gemeente Almere. Volgens hen worden klanten teveel ontmoedigd en gedemotiveerd
om gebruik te maken van voorzieningen. De gemeente zou streng zijn bij
de toekenning van voorzieningen. Het Leger des Heils is van mening dat de gemeente
voor sommige tragische gevallen niet genoeg heeft gedaan, zij geeft aan dat de gemeente
broodgeld zou moeten geven aan mensen die echt aan de grond zitten.
Uit het onderzoek komt naar voren dat een voorziening in het kader van het armoedebeleid
grotendeels op individuele basis, schriftelijk moet worden aangevraagd. Vanuit
de gemeente is nog geen functie waarbij inwoners bij toekenning van een voorziening
gelijk een overzicht krijgen van de overige regelingen waarop men recht heeft, dit is
wel in ontwikkeling. Ook valt op dat er geen warme overdracht is van cliënten van het
ene naar het andere loket. Hierbij geeft de gemeente aan dat het van belang is dat de
burger individuele verantwoordelijkheid neemt om de armoedeproblematiek aan te
pakken. Over de bejegening van klanten en ontmoediging van klanten kunnen wij
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 31

geen uitspraken doen omdat het hier individuele gevallen betreft en wij daar niet bij
aanwezig zijn geweest. Omdat deze mening over de bejegening wel breed gedragen
wordt door de externe partijen, geeft dit wel een indicatie.
Een vrouw met een AOW-uitkering vindt het aanvragen van regelingen voor bijzondere
bijstand veel werk. Ze doet vaak aanvragen, maar krijgt bijna nooit bijzondere bijstand
toegewezen. Ze heeft twee keer bijzondere bijstand gehad voor een bril. Aanvragen
voor een wasmachine, koelkast, tv en verhuizing werden niet toegekend. Op grond
waarvan de aanvragen zijn afgewezen, weet mevrouw niet. Ze is één keer in beroep
gegaan, maar dit heeft niks opgeleverd. (Casus 1)
Een andere vrouw heeft eenmaal bijzondere bijstand aangevraagd om te kunnen
zwemmen. Ze heeft een hernia gehad en de dokter had aangegeven dat zwemmen
goed zou zijn. Ze had via via gehoord dat ze bij de gemeente een vergoeding voor
sporten aan kon vragen. Naar eigen zeggen had ze voor de aanvraag veel papieren
nodig en moest ze veel instanties bezoeken. Dit vond ze lastig en een aanvraag heeft
ze daarom niet ingediend. (Casus 4)
Weer een andere vrouw heeft één keer bijzondere bijstand aangevraagd, namelijk toen
ze een woning toegewezen kreeg. Op dat moment had ze kosten voor een dubbele
huur, borg en de inrichting van haar huis. Ze had via via van de bijzondere bijstand
gehoord, maar ze kwam hier niet voor in aanmerking. Haar klantmanager heeft haar
toen geholpen een lening bij de kredietbank te krijgen van €2.000. De reden waarom
ze niet in aanmerking kwam voor bijzondere bijstand is haar niet bekend. (Casus 3)
Een andere alleenstaande moeder geeft aan wat de bejegening voor haar betekent:
‘Als je onpersoonlijk wordt benaderd en de mensen willen je niet oprecht helpen, is dat
niet erg motiverend’. (Casus 2)
Voedselloket
In principe vindt het Voedselloket, net als de wethouder, dat zij niet zou moeten bestaan,
maar zij krijgt steeds meer cliënten. Het Voedselloket denkt dat zij nooit helemaal
overbodig zal raken, omdat er altijd een groep zal bestaan die het financieel niet
redt. Volgens het Voedselloket is armoede voor 90% op te lossen door persoonlijke
omstandigheden aan te pakken, zoals het oplossen van schulden, verslavingen en het
op orde brengen van de financiën. Zij is ook van mening dat dit sneller kan dan nu
gebruikelijk is.
Het Voedselloket vindt dat de gemeente teveel gericht is op participatie en te weinig
op preventie.
Sociaal Raadslieden indiceren klanten niet voor voedselhulp van het Voedselloket Almere.
Klanten worden gewezen op het feit dat het Maatschappelijk Werk dat wel doet.
Voedselhulp zou volgens de Sociaal Raadslieden idealiter niet nodig moeten zijn. Het
achterliggende probleem ligt vaak ergens anders. Dit lossen ze liever op.
Budget Bureau Almere
Er is van verschillende kanten kritiek op het Budget Bureau Almere. Het voortraject
voor schuldhulpverlening blijkt erg lang te duren, zonder dat er sprake is van broodgeld
(BBA zegt zelf dat er soms wel broodgeld is) of een overbruggingskrediet. Ook
wordt er gezegd dat het BBA slecht bereikbaar is en dat er teveel wisselingen zijn in
contactpersonen.
BBA draagt cliëntdossiers pas over aan Plangroep, die de uitvoering van het financiële
gedeelte binnen de schuldhulpverlening doet, als deze compleet zijn. De verantwoor-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 32

delijkheid hiervoor ligt bij de cliënt en het BBA geeft aan dat het vaak lang duurt voor
cliënten hun financiële administratie op orde hebben. Zij kunnen hierbij eventueel de
hulp inroepen van Humanitas, er is echter geen sprake van doorverwijzing door het
BBA. Cliënten moeten zelf contact opnemen met Humanitas. Daarnaast wordt het op
gang komen van budgetbeheer vertraagd omdat het vaak lang duurt voor inkomensverstrekkers,
zoals werkgevers of het UWV, de ingestuurde machtigingen verwerken
en het inkomen overmaken op de budgetbeheerrekening.
Een alleenstaande moeder met drie kinderen en schulden omschrijft het proces van
schuldhulpverlening als volgt:
‘De gemeente verwees mij door naar het BBA waar ik mijn verhaal moest doen en
kopieën moest aanleveren van mijn papieren. Toen ik vervolgens dacht dat er iets zou
gebeuren, werd ik doorverwezen naar Plangroep. Hier moest ik opnieuw mijn verhaal
doen en kopieën maken, waarvoor ik eigenlijk geen geld had.’
Ondertussen loopt mevrouw al bijna twee maanden bij het BBA. Ze omschrijft het als
‘een onpersoonlijk proces, waar het gaat om papierenrompslomp en waar mensen hun
verhaal meerdere malen van voor tot achter moeten vertellen’. Ondertussen heeft
mevrouw een aanzegging tot woningontruiming gekregen. Ze maakt zich erg veel zorgen,
want als ze straks op straat komt te staan heeft ze niemand en kan ze nergens
heen. Het BBA heeft haar nog niet kunnen geruststellen dat haar probleem opgelost
zal worden.
Volgens BBA is mevrouw na drie afspraken met BBA, waarvan één verzet moest worden
omdat mevrouw niet kwam opdagen, na een maand doorverwezen naar
Plangroep. Het BBA is niet op de hoogte van de aanzegging tot woningontruiming.
(Casus 2)
Invulhulp Humanitas
Vanuit de gemeente geeft men aan dat invulhulp bij Humanitas momenteel alleen beschikbaar
is voor cliënten van het BBA. Het zou goed zijn als er meer professionals
worden ingezet bij Humanitas, als aanvulling op vrijwilligers. Op deze manier kunnen
meer mensen bediend worden en kunnen professionals in preventieve zin beter kijken
wat nodig is voor de cliënt.
5.2. Gebruik en niet-gebruik voorzieningen
In de nota armoedebeleid van de gemeente Almere staat dat gebruik en niet-gebruik
in beeld gebracht dienen te worden met als doel het gebruik te stimuleren.
Bevorderen gebruik
Om gebruik te bevorderen en niet-gebruik van voorzieningen tegen te gaan, onderneemt
de gemeente verschillende activiteiten. Deze kunnen onderverdeeld worden in
de onderstaande categorieën:
o Voorlichting
o Huisbezoeken
o Bestandskoppelingen
Voorlichting
Voorlichting is een middel voor het tegengaan van niet-gebruik. Voorlichting over bijzondere
bijstand vindt onder andere plaats in de vorm van een flyer, die vanaf 2009 in
ieder geval op het werkplein en bij de gemeente komt te liggen. Mensen met een bijstandsuitkering
ontvangen eens in de zoveel tijd een folder met informatie over voorzieningen
van de gemeente. Daarnaast worden alle mogelijkheden op de website van
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 33

de gemeente gepubliceerd. Op uitvoeringsniveau binnen de gemeente wordt aangegeven
dat de informatievoorziening richting cliënten voor verbetering vatbaar is.
Bestandskoppelingen
Er is een koppeling met een bestand met mensen die kwijtschelding van gemeentelijke
heffingen en belastingen ontvangen. Daarnaast heeft de gemeente in het verleden
een koppeling gemaakt met het bestand van de Sociale Verzekeringsbank (gekorte
AOW-ers) en hebben alle mensen die ten onrechte geen huurtoeslag hebben gekregen
een brief ontvangen met daarin informatie over voorzieningen van de gemeente. De
koppeling is gebruikt voor een bestandsanalyse op basis waarvan een uitspraak gedaan
wordt over het gebruik van regelingen. Deze bestandsanalyse levert ook een lijst
van huishoudens die zeker recht hebben op regelingen maar deze nog niet gebruiken.
Wat betreft vroege signalering bij huisuitzettingen heeft de gemeente een convenant
met de GGD en woningcorporaties.
Huisbezoeken
Op basis van de bestandsanalyse is een lijst ontstaan van personen die recht hebben
op bepaalde voorzieningen in het kader van het armoedebeleid, maar hier geen gebruik
van maken. Deze personen worden door Humanitas bezocht. Verder voert de
welzijnstichting huisbezoeken uit aan 70-plussers. Dit beleid is zeer recent en de effecten
hiervan zijn nog niet zichtbaar.
Bereik
De totale omvang van de doelgroep die aanspraak kan maken op armoedebeleid, is
binnen de gemeente Almere afhankelijk van de regeling en loopt uiteen van huishoudens
met een inkomen op het niveau van de bijstandsnorm, tot huishoudens met een
inkomen tot 120% van de bijstandsnorm. De gemeente Almere heeft met haar rapporten
“Minima in Almere” uit 2007 en 2009 zicht op de omvang van de doelgroep.
Wanneer we kijken naar het bereik van regelingen, is het van belang rekening te houden
met het feit dat een volledig bereik van regelingen niet realistisch is. Het is overigens
een illusie om een bereik van 100% te behalen. Een deel van de doelgroep zal
uit eigen overweging (onder andere schaamte en zelfredzaamheid) geen beroep doen
op de verschillende regelingen in het kader van het armoedebeleid.
Drie vrouwen van allochtone afkomst laten hun redenen voor niet-gebruik horen. Een
Surinaamse vrouw zegt hierover: ‘Hulp vragen wordt toch gezien als een teken van
zwakte, je zet je trots opzij’. (Casus 2)
Een Armeense vrouw geeft aan: ‘Ik wil mijn hand niet ophouden’. (Casus 4)
Een vrouw van Marokkaanse afkomst uit haar wens zelfvoorzienend te zijn: ‘ik wil het
zelf doen zodat ik niet meer onder voortdurende controle van de gemeente sta’. (Casus
3)
In de volgende tabellen staat het aantal toekenningen van de verschillende onderdelen
van het armoedebeleid weergegeven. Hierbij is ook de raming van toekenningen opgenomen.
Het aantal toekenningen van bijzondere bijstand is de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven,
rond de 6.650. Omdat de bijzondere bijstand niet op basis van een inkomensgrens
maar aan de hand van een draagkrachtberekening wordt toegekend, de aan-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 34

vraag meerdere keren per jaar of juist niet elk jaar kan gebeuren en het een individuele
toekenning betreft, is het onmogelijk een schatting te maken van het bereik.
Tabel 4. Toekenningen bijzondere bijstand.
Bijzondere bijstand Raming toekenningen Aantal toekenningen
2006 nb 6.705
2007 nb 6.597
2008 6.650 6.656
In 2008 maakten 6.149 personen gebruik van de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering.
Het aantal gebruikers is vrij stabiel en komt overeen met de prognoses.
De collectieve ziektekostenverzekering staat open voor alle huishoudens tot
120% van de bijstandsnorm. Omdat de toekenning van de collectieve aanvullende
zorgverzekering op individuele basis geschiedt, kan het bereik niet één op één aan het
aantal minimahuishoudens gekoppeld worden. Op basis van de rapportage “minima in
Almere 2008” maakt 43% van de huishoudens die er recht op heeft gebruik van deze
regeling. Dit lage bereik kan deels verklaard worden uit het feit dat collectieve aanvullende
zorgverzekeringen tegenwoordig op allerlei manieren kunnen worden afgesloten,
waarbij het aanbod van de gemeente Almere niet altijd het meest voordelig hoeft te
zijn.
Tabel 5. Toekenningen collectieve aanvullende ziektekostenverzekering
Collectieve ziektekosten Raming toekenningen Aantal toekenningen
2006 6.200 6.151
2007 6.200 6.243
2008 6.250 6.149
Een moeder van twee kinderen vertelt hoe haar schulden zijn ontstaan toen één van
haar dochters chronisch ziek bleek te zijn: ‘We waren niet aanvullend verzekerd en
konden dit in eerste instantie ook niet betalen. Hierdoor liepen de kosten alleen maar
verder op. Nu hebben we deze verzekering wel, omdat we in Almere wonen, krijgen we
een kleine korting op de verzekering’. (Casus 5)
Een andere vrouw die ook gebruik maakt van de zorgverzekering van AGIS vindt de
korting minimaal: ‘Het is nog altijd veel geld’. (Casus 3)
In 2008 maakten 7.682 huishoudens gebruik van de kwijtscheldingsregeling van de
gemeente Almere. Opvallend is dat het aantal toekenningen de afgelopen jaren is afgenomen.
Wanneer we kijken naar het bereik van de regeling, dan zien we dat deze
hoog ligt. Op basis van de rapportage “Minima in Almere” wordt gesteld dat 80% van
de huishoudens die in aanmerking komt voor kwijtschelding hier ook gebruik van
maakt. Als we de cijfers van de rapportage koppelen aan de gemeentelijke registraties
dan komen we zelfs uit op een veel hoger percentage.
Tabel 61. Toekenningen kwijtschelding
Kwijtschelding Raming toekenningen Aantal toekenningen
2006 9.500 8.523
2007 8.500 7.956
2008 8.000 7.682
In Almere ontvingen in 2008 1.891 huishoudens een langdurigheidtoeslag. Het aantal
huishoudens dat een langdurigheidstoeslag ontvangt is de afgelopen jaren toegenomen.
Omdat huishoudens pas in aanmerking komen wanneer zij vijf jaar of langer van
een minimuminkomen moeten rond komen, is het niet mogelijk om het bereik af te
zetten tegen het aantal minimahuishoudens. Op basis van gegevens van het ministerie
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kan gesteld worden dat 92% van de bij-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 35

standsgerechtigden die recht heeft op de langdurigheidstoeslag deze ook daadwerkelijk
ontvangt.
Tabel 7. Toekenningen langdurigheidstoeslag
Langdurigheidstoeslag Raming toekenningen Aantal toekenningen
2006 nb 1.571
2007 nb 1.867
2008 nb 1.891
In 2008 werden 1.284 aanvragen voor het woonlastenfonds ook daadwerkelijk toegekend.
Het aantal toekenningen in het kader van het woonlastenfonds is sinds 2006
sterk afgenomen. Omdat het recht op een bijdrage uit het woonlastenfonds afhankelijk
is van de duur van de minimapositie en de specifieke woonlasten van huishoudens,
is het niet mogelijk het bereik van de regeling te bepalen.
Tabel 8. Aanvragen en toekenningen woonlastenfonds
Woonlastenfonds Aanvragen Toekenningen % toegekend
2006 2.000 1.800 90%
2007 1.411 1.209 86%
2008 1.433 1.284 90%
Stadsfonds
Het stadsfonds staat open voor minimahuishoudens die hier voor aangemeld worden.
Hierbij moet opgemerkt worden dat er voor sommige activiteiten slechts een beperkt
aantal plaatsen is. In het kader van het Stadsfonds hebben 100 kinderen subsidie voor
sport ontvangen, hiermee is het maximum bereikt. Er zijn meer aanvragen geweest
die om deze reden zijn afgewezen of een plek op de wachtlijst hebben gekregen. Verder
hebben 200 kinderen zwemles gekregen en zijn er vier zomerkampen georganiseerd.
Eenmalige uitkering
De eenmalige uitkering wordt volgens de rapportage “Minima in Almere 2008” gebruikt
door ruim de helft van de doelgroep (56%). Dit is voornamelijk de groep die
een bijstandsuitkering ontvangt of een inkomen rond de bijstandsnorm heeft. Het gebruik
onder huishoudens met een inkomen tussen de 100% en 120% van de bijstandsnorm
ligt veel lager (32%). Een mogelijke reden hiervoor zou kunnen zijn dat
men onbekend is met de regeling wanneer men geen directe contacten heeft met de
gemeente.
Het bereik van de verschillende regelingen verschilt erg. Het bereik van de regeling
voor kwijtschelding is erg hoog, maar die van de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering
ligt veel lager. De doelgroep die aan de ondergrens van de bijstandsnorm
zit maakt vaker gebruik van de regelingen.
Uit de benchmark Armoedebeleid 11 blijkt dat het bereik van de verschillende voorzieningen
in de gemeente Almere over het algemeen hoog is.
11
SGBO (2009) Benchmark Armoedebeleid 2008, Den Haag
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 36

Gemeente en externe organisaties over niet-gebruik
Het Servicepunt Z geeft aan dat de gemeente niet de gehele doelgroep van het armoedebeleid
in beeld heeft. Tot op zekere hoogte wil men dit ook niet, omdat veel
mensen zelf dingen kunnen organiseren om hun problemen op te lossen. Uit de webenquête
blijkt dat de meeste organisaties denken dat hun doelgroep over het algemeen
bekend is bij de gemeente.
Negen van de tien organisaties verwijst altijd of regelmatig door naar de gemeente of
licht mensen in over voorzieningen van de gemeente. Dit bevordert het gebruik van
voorzieningen van de gemeente.
Onbekendheid met voorzieningen wordt door externe organisaties het vaakst genoemd
als reden waarom mensen geen gebruik maken van voorzieningen van de gemeente.
Ook de weg niet weten te vinden en de aanvraag te ingewikkeld vinden worden
genoemd. Verder wordt opgemerkt dat mensen door een gevoel van schaamte of
trots geen gebruik willen maken van voorzieningen.
Informatievoorziening is belangrijk voor het bevorderen van gebruik van voorzieningen.
Uit bovenstaande alinea blijkt dat onbekendheid met voorzieningen de belangrijkste
reden is waarom mensen geen gebruik maken van voorzieningen. Uit het onderzoek
blijkt de voorlichting naar de klant en ook naar externe organisaties beter te
kunnen. Klanten en organisaties zijn onvoldoende op de hoogte van de voorzieningen
van de gemeente Almere. Externe organisaties constateren dat klanten het voorlichtingsmateriaal
van de gemeente onvoldoende lezen en dat de website ingewikkeld is.
Het CBA geeft aan dat de Sociale Dienst niet de beschikking krijgt over adressen van
cliënten van het UWV, zodat deze groep niet actief op de hoogte gesteld kan worden
van de voorzieningen van de gemeente. Het Leger des Heils geeft aan dat de gemeente
een convenant heeft met de GGD en woningbouwcorporaties voor vroege signalering
bij huisuitzettingen. Particuliere huurders die problemen hebben de huur op te
brengen, bereikt de gemeente niet. Hetzelfde geldt voor mensen met koopwoningen.
Deze zijn volgens het CBA vaak niet op de hoogte van de voorziening woonkostentoeslag.
Het BBA maakt bewust niet veel reclame, omdat ze dan waarschijnlijk een te
grote toestroom van cliënten krijgt, waarvoor het budget momenteel ontoereikend is.
Een alleenstaande moeder met drie thuiswonende kinderen vindt de informatievoorziening
over regelingen en hulporganisaties niet goed: ‘Als je niet via via hoort wat
mogelijk is, dan duurt het erg lang voor je bij het juiste loket of de juiste instantie
bent’. (Casus 2)
Een vrouw die deel uit maakt aan het CBA geeft aan de regelingen van de gemeente
te kennen via een vrouw uit het CBA: ‘Deze vrouw is gemakkelijk te benaderen en ze
is zo vriendelijk voorlichting te geven’. Een informatiefolder van de gemeente is haar
niet bekend. (Casus 4)
Een oudere vrouw die een AOW-uitkering ontvangt geeft aan over regelingen te lezen
in de folders van de gemeente en op het contactbord bij de gemeente. (Casus 1)
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 37

5.3. Financiën en uitvoeringskosten
De kosten voor het minimabeleid zijn uit te splitsen in uitgaven aan voorzieningen,
subsidies en uitvoeringskosten. De gemeente Almere heeft in 2008 €6,5 miljoen besteed
aan haar armoedebeleid. Sinds 2006 zijn de uitgaven opgelopen, maar er wordt
nog altijd minder besteed dan begroot.
Tabel 9. Begroting en uitgaven armoedebeleid, in €
Totaal Begroting Uitgaven Verschil
2006 5.162.400 4.697.435 -464.956
2007 5.671.900 5.154.654 -517.246
2008 6.804.400 6.500.270 -304.130
Uit het onderzoek dat Almere heeft gedaan naar de schaalsprong 12 blijkt dat de gemeente
Almere in financieel opzicht een hoog bedrag per inwoner uitgeeft. Uit het onderzoek
blijkt dat de gemeente meer aan het beleid uitgeeft dan zij ten behoeve van
armoedebeleid via het gemeentefonds van het Rijk ontvangt en dus ook algemene
middelen inzet. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door kwijtschelding. Ook de benchmark
armoedebeleid 13 , waaraan de gemeente Almere deelneemt, schetst dit beeld.
De uitgaven aan het armoedebeleid per inwoner blijken in de gemeente Almere hoger
te liggen dan bij de andere deelnemende gemeenten.
Dat de gemeente Almere relatief gezien meer uitgeeft aan armoedebeleid dan andere
gemeenten hoeft niet te betekenen dat zij ook een effectiever beleid voert. Dit is afhankelijk
van het soort voorzieningen en de kosten die daarmee gepaard gaan.
Om meer inzicht te krijgen in de uitgaven, staan in de onderstaande tabellen de kosten
voor de verschillende onderdelen van het armoedebeleid weergegeven. Uit dit
overzicht blijkt dat de meeste kosten voor het armoedebeleid liggen in kwijtschelding
van gemeentelijke belastingen en de bijzondere bijstand. Ook hier valt op dat in 2008
de uitgaven bij de meeste onderdelen van het beleid achterblijven bij de begroting.
Uitzondering hierop is de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Ook valt op
dat de begroting van de onderdelen behoorlijke schommelingen laat zien.
Wanneer we de inzet van middelen spiegelen aan eerder genoemde varianten van armoedebeleid
dan blijkt dat het grootste gedeelte van de middelen aan curatieve maatregelen
besteed wordt. Voor preventie en activering is weinig aandacht.
In de categorie overig zijn een aantal onderdelen opgenomen die niet direct als regeling
of instrument gezien kunnen worden in het kader van het minimabeleid. Het gaat
hier bijvoorbeeld om een activeringscentrum dat vanuit de WWB gefinancierd wordt,
deelname aan een benchmark en een bestandsanalyse. Verder is in 2008 een post
voor budgetcursussen begroot die niet benut is. Dit is opvallend aangezien hiermee
een van de weinige instrumenten die de gemeente heeft op het terrein van preventief
armoedebeleid niet is ingezet. In 2009 is er in samenwerking met het onderwijs wel
uitvoering gegeven aan de budgetcursussen voor kinderen. Ook het maatschappelijk
middenveld biedt cursussen aan, echter niet vanuit gemeentelijk beleid.
12
Cebeon (2009) Ontwikkeling van de financiële positie van Almere zonder schaalsprong in de periode 2010-
2030, Amsterdam
13
SGBO (2009) Benchmark Armoedebeleid 2008, Den Haag
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 38

Tabel 10. Begroting en uitgaven aan minimaregelingen, in €.
Bijzondere bijstand Begroting Uitgaven Verschil
2006 1.433.000 1.254.597 -178.403
2007 1.214.200 1.345.511 131.311
2008 1.590.500 1.426.278 -164.222
Collectieve ziektekosten
2006 323.400 376.798 53.398
2007 364.600 399.824 35.224
2008 364.600 336.556 -28.044
Kwijtschelding
2006 2.151.000 2.007.073 -143.927
2007 2.252.000 2.195.085 -56.915
2008 2.195.000 2.251.598 56.598
Informatie voor cliënten
2006 79.500 34.907 -44.593
2007 68.600 74.976 6.376
2008 55.000 31.919 -23.581
Langdurigheidstoeslag
2006 400.000 403.846 3.846
2007 1.000.000 588.278 -411.722
2008 600.000 570.460 -29.540
Woonlastenfonds
2006 266.500 205.331 -61.169
2007 266.500 384.184 117.684
2008 590.000 566.353 -23.647
Eenmalige uitkering
2006 411.000 315.476 -95.524
2007 0 0 0
2008 426.000 426.000 0
Subsidies derden/stadsfonds
2006 98.000 99.407 1.407
2007 52.000 100.074 48.074
2008 373.800 258.544 -115.256
Overig
2006 0 0 0
2007 454.000 66.722 -387.278
2008 609.500 632.562 23.062
De uitgaven die de gemeente Almere doet in het kader van subsidies en het Stadsfonds
kunnen nader onderverdeeld worden. Hieruit blijkt dat een groot deel van de
subsidies naar het Voedselloket Almere gaat. In de onderstaande tabel staat de onderverdeling
weergegeven.
Tabel 11. Uitgaven aan subsidies aan derden en Stadsfonds, in €
2006 2007 2008
Voedselloket Almere 50.000 75.000 75.000
Arme kant van Almere 15.991 9.378 3.176
Cliëntenberaad Almere 12.926 14.712 14.557
Comité vrouwen in de bijstand 15.500 -4.016 20
Fonds Bijzondere Noden 5.000 5.000 25.000*
Stadsfonds nvt nvt 145.791
Thuisadministratie Humanitas nvt nvt 20. 000
Totaal 99.407 100.074 258.544
* In 2008 maakt het fonds bijzondere noden deel uit van het Stadsfonds
Er is hierbij ook nog een onderverdeling te maken naar uitgaven die in het kader van
het Stadsfonds gedaan worden. Hieruit blijkt dat een deel van de verwachte uitgaven
vanuit het stadsfonds niet gedaan is. Het gaat hierbij om het schoolfonds, de peuterspeelzalen
en het jeugd cultuurfonds. Vanuit de gemeente wordt aangegeven dat deze
activiteiten niet ondernomen zijn in 2008 of niet meer noodzakelijk waren. Het budget
voor de Kunstbus is in 2008 niet volledig besteed omdat alleen een pilot is uitgevoerd.
In 2009 zal deze verder doorontwikkeld worden. Er zijn geen spontane aanvragen gehonoreerd.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 39

Belangrijk te vermelden is dat de niet gebruikte budgetten uit het Stadsfonds meegenomen
worden naar het volgende jaar en dus niet terugvloeien naar de gemeente.
Tabel 12. Begroting en uitgaven stadsfonds, in €
Begroting
Uitgaven
Voorpost 3.500 3.291
Kindervakantieland 7.500 7.500
Schoolfonds 20.000 0
Peuterspeelzalen 15.000 0
Jeugdsportfonds 35.000 35.000
Stichting Jeugd in beweging 60.000 60.000
Kunstbus 30.000 15.000
Jeugd cultuurfonds 20.000 0
Spontaan 9.000 0
Fonds bijzondere noden nb 25.000
Totaal 200.000 145.791
Uitvoeringskosten
Naast de uitgaven in het kader van het armoedebeleid heeft de gemeente Almere in
2008 in totaal €18.570.952 uitgegeven aan uitvoeringskosten voor dit beleid. Het bedraagt
hier alleen de directe kosten voor een aantal onderdelen. De kosten voor kwijtschelding
zijn bijvoorbeeld niet meegenomen.
Het gaat bij de uitvoeringskosten niet om een geoormerkt bedrag vanuit het gemeentefonds.
Een korte rekensom laat zien dat de uitvoeringskosten ten opzichte van de
uitgaven ongeveer 28% bedragen. Wanneer we deze uitvoeringskosten vergelijken
met een aantal andere Nederlandse gemeenten 14 dan blijkt dat de gemeente Almere
aan de lage kant zit met haar uitvoeringskosten.
Tabel 13. Uitvoeringskosten minimabeleid Almere
Minimaregelingen Begroting Uitgaven Verschil
2006 251.400 212.269 -39.131
2007 283.900 245.963 -37.937
2008 285.900 309.243 23.343
Bijzondere bijstand
2006 1.487.600 1.292.777 -194.823
2007 1.411.300 1.241.032 -170.268
2008 1.401.200 1.453.703 52.503
Woonlastenfonds
2006 33.500 44.457 10.957
2007 33.500 19.346 -14.154
2008 35.000 35.000 0
Eenmalige uitkering
2006 nb nb nb
2007 nvt nvt nvt
2008 60.000 60.000 0
Totaal
2006 1.772.500 1.549.503 -222.997
2007 1.728.700 1.506.341 -222.359
2008 1.782.100 1.857.952 75.852
5.4. Samenvatting
De gemeente Almere heeft een uitgebreid pallet aan voorzieningen in het kader van
het armoedebeleid. Deze voorzieningen zijn grotendeels curatief van aard. Met name
op het vlak van activering zijn er weinig voorzieningen vanuit het armoedebeleid. Verder
valt op dat er, naast het woonlastenfonds, weinig voorzieningen zijn die als typisch
Almeers kunnen worden aangeduid.
14
Ter vergelijking: Amersfoort:30%, Kerkrade:31%, Veendam: 53%, Stadskanaal: 40% en Diemen: 38%.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 40

Naast het instrumentarium van de gemeente bieden ook externe organisaties voorzieningen
op het terrein van armoede en armoedebestrijding aan. Deze voorzieningen
zijn minder gericht op financiële ondersteuning, maar op ondersteuning bij het verwerven
van financiële middelen en ondersteuning bij acute problemen. Binnen de
voorzieningen die er zijn vanuit de externe partijen blijkt overlap te zitten. Deze overlap
wordt echter als positief ervaren, omdat mensen op deze wijze bij meerdere organisaties
terecht kunnen met een probleem. Externe organisaties zijn van mening dat
zij elkaar aanvullen wat betreft de voorzieningen. Uit dit onderzoek blijkt dit meer op
toeval te berusten, dan dat het hier gaat om een bewuste keuze.
In het armoedebeleid van de gemeente Almere wordt met name een goede regeling
voor chronisch zieken en gehandicapten gemist. Verder is er geen eenduidigheid over
eventuele ‘witte plekken” in het armoedebeleid. Vanuit de gemeente wordt aangegeven
dat men graag iets minder labelling van budgetten zou zien. Ook wordt aangegeven
dat het goed zou zijn als er meer voorzieningen voor kinderen zouden zijn. De
huidige capaciteit van de voorzieningen blijkt niet voldoende te zijn.
Veel externe organisaties zien niet zozeer “witte plekken” in het armoedebeleid, maar
hebben zorgen over de uitvoering van het beleid. Hierbij gaat het met name om het in
hun ogen moeilijk verkrijgen van voorzieningen en ontmoedigende of demotiverende
bejegening van klanten. Uit dit onderzoek blijkt dat het aanvragen eenvoudiger zou
kunnen. Over de bejegening kan geen uitspraak gedaan worden.
Het bereik van de verschillende regelingen verschilt erg. Het bereik van de regeling
voor kwijtschelding is erg hoog, maar die van de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering
ligt veel lager. De doelgroep die aan de ondergrens van de bijstandsnorm
zit maakt vaker gebruik van de regelingen. Uit de benchmark armoedebeleid, waaraan
de gemeente Almere deelneemt, komt naar voren dat het gebruik van de voorzieningen
hoog ligt.
Hoewel de gemeente Almere fors heeft ingezet op het vergroten van het gebruik van
de regelingen, zoals informatievoorziening, bestandskoppeling en huisbezoeken, blijkt
dat externe organisaties de onbekendheid van regelingen nog steeds als belangrijkste
reden voor niet-gebruik zien.
De gemeente Almere heeft in 2008 €6,5 miljoen besteed aan haar armoedebeleid.
Sinds 2006 zijn de uitgaven opgelopen, maar er wordt nog altijd minder besteed dan
begroot. De uitgaven per inwoner in het kader van het armoedebeleid liggen in Almere
relatief hoog in vergelijking met andere gemeenten, de uitvoeringskosten liggen
juist relatief laag. De meeste kosten liggen in de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen
en de bijzondere bijstand. Het valt op dat de uitgaven van de meeste voorzieningen
achterblijven bij de begroting.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 41

6. Conclusie
In dit hoofdstuk wordt aan de hand van een algehele conclusie antwoord gegeven op
de centrale onderzoekvraag van de rekenkamer Almere:
In hoeverre levert het armoedebeleid een bijdrage aan het verbeteren van het toekomstperspectief
van de doelgroep(en) van beleid
1. De omvang van de doelgroep van beleid (probleemgericht)
De vraag die bij dit deelonderzoek beantwoord dient te worden is: ‘Op welke wijze
draagt het armoedebeleid bij aan de ambities als verwoord in de Programmabegroting’.
2. Het aanbod van voorzieningen en ondersteuning door de gemeente en maatschappelijke
organisaties (aanbodgericht)
De vraag die bij dit deelonderzoek beantwoord dient te worden is: ‘Hoe geeft de
gemeente inhoud en uitvoering aan de regierol van het (bredere) armoedebeleid’
3. De toegankelijkheid van het aanbod voor de doelgroep (vraaggericht)
De vraag die bij dit deelonderzoek beantwoord dient te worden is: ‘Hoe toegankelijk
is het Almeerse armoedebeleid voor de doelgroep(en)’
Het toetsingskader dat in het tweede hoofdstuk van dit rapport wordt beschreven,
is het uitgangspunt voor de beoordeling van het beleid.
Voor elk van de deelonderzoeken zijn een aantal specifieke subvragen opgesteld.
Deze subvragen zullen in de tweede paragraaf van dit hoofdstuk beantwoord worden.
6.1. Algehele conclusie
Brede visie op armoede
De gemeente Almere hanteert een brede definitie van armoede. Het niet actief kunnen
participeren in de samenleving wordt gezien als gevolg van beperkte financiële middelen.
Sociale omstandigheden van inwoners, zoals scheiding en baanverlies worden gezien
als oorzaak van armoede.
Om deze problematiek aan te pakken dan wel op te lossen heeft de gemeente een
brede visie ontwikkeld die er vanuit gaat dat armoede een participatieprobleem is. Deze
visie benoemt dat er maatregelen getroffen moeten worden om belemmeringen die
het meedoen in de weg staan weg te nemen. Hierbij is een integrale benadering nodig
waarbij het probleem vanuit meerdere invalshoeken, zoals WMO, WWB en schuldhulpverlening,
wordt aangepakt. Verder kan dit volgens de visie alleen in samenwerking
met externe partijen in de gemeente.
De praktijk verengt
In de praktijk laat de gemeente de brede visie in beleidsplannen uiteenvallen door
participatie onder te brengen bij de WMO en het armoedebeleid strikt te richten op inkomensondersteuning.
Het leggen van dwarsverbanden verdwijnt op deze manier. Een
consequentie hiervan is dat het armoedebeleid vooral van curatieve aard is, terwijl de
visie veel meer gericht is op een activerend beleid. De voorzieningen in het kader van
het armoedebeleid zijn dan ook in grote meerderheid gericht op inkomensondersteuning
van de doelgroep. Doordat de instrumenten in de uitvoering worden toegepast,
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 42

wijkt ook de uitvoering af van de visie. Het instrumentarium van de gemeente Almere
voldoet in de huidige vorm aan de landelijke wet- en regelgeving. Deze regelgeving is
ook voornamelijk ingevuld als curatief.
De centrale vraag van het eerste deelonderzoek wordt hiermee beantwoord. Het armoedebeleid
draagt slechts ten dele bij aan de ambities die verwoord zijn.
Beeld over samenwerking en regie verschilt
Binnen de gemeente bestaat het beeld dat er goed samengewerkt wordt met externe
partijen en dat zij de regierol sterk in handen heeft. Vanuit de externe partners bestaat
hierover een wat wisselender beeld. Zij zien de samenwerking vooral op informele
basis. De externe partijen missen een regierol van de gemeente waarin sturing
en het stellen van concrete doelen centraal staat.
De centrale vraag van het tweede deelonderzoek wordt hiermee beantwoord. De regierol
wordt door de gemeente als sterk ervaren, terwijl de externe partijen deze niet
zo ervaren. De regierol wordt volgens hen teveel op informele basis ingevuld.
Het bereik is wisselend
De doelgroep maakt wisselend gebruik van de voorzieningen die haar geboden worden.
Met name de zogenaamde passieve doelgroep, die geen uitkering ontvangt, blijkt
minder gebruik te maken van de voorzieningen. Redenen hiervoor liggen in onbekendheid
en een te moeilijke aanvraagprocedure. Hiermee is de onderzoeksvraag van
het derde deelonderzoek beantwoord.
Er is resultaat, maar effectiviteit is niet te bepalen
Jaarlijks worden er 19.000 toekenningen gedaan voor voorzieningen in het kader van
het armoedebeleid. Dit houdt in dat gemeente veel huishoudens voorziet van ondersteuning.
Het gebruik van de voorzieningen ligt daarmee volgens de benchmark hoog.
Het budget laat toe dat het gebruik van de voorzieningen stijgt. Er zijn immers overschotten
op het begrote budget.
Door het ontbreken van concrete doelen is niet aan te geven of dit ook is wat de gemeente
wil. Met andere woorden: het beleid sorteert effect, maar of dit het effect is
dat de gemeente wil bereiken is niet te bepalen. Daarbij wijkt het beleid vooralsnog af
van de visie.
Einddoel niet verloren
Hoewel de brede visie op armoede breed gedeeld wordt, blijkt er bij vertaling naar beleid
en uitvoering een te grote afstand tot de integrale gedachte te ontstaan. Het is
goed mogelijk om de integrale visie ook in de praktijk zichtbaar te krijgen. Dit vergt
echter:
o
o
o
o
o
een zichtbare koppeling tussen de verschillende beleidsvelden;
een gemeenschappelijke organisatie;
een goede samenwerking tussen de verschillende diensten;
concrete doelen binnen de brede visie en op de deelterreinen;
overtuiging van de betrokken medewerkers en partijen van het belang van
samenwerking en het leren van elkaar.
Als we terug kijken naar de centrale onderzoeksvraag dan kan gesteld worden dat het
armoedebeleid in zijn huidige vorm geen bijdrage levert aan het verbeteren van de
het toekomstperspectief van de doelgroep(en) van het beleid. Dit komt doordat het
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 43

eleid curatief van aard is en zich richt op het verzachten van de omstandigheden van
de doelgroep. Om het toekomstperspectief te verbeteren moeten belemmeringen die
ten grondslag liggen aan armoede worden weggenomen. Deze stap is in het beleid
nog onvoldoende belegd. Zolang er geen duidelijke, zichtbare koppeling bestaat met
andere beleidsterreinen, die zich wel richten op het opheffen van deze belemmeringen,
zal dit ook in de toekomst niet gebeuren.
Het beleid zorgt er overigens door het curatieve karakter wel voor dat als burgers er
gebruik van maken, het toekomstperspectief niet verslechterd.
6.2. Beantwoording van de deelvragen
De omvang van de doelgroep van beleid (probleemgericht)
Wanneer is er sprake van een armoedesituatie
Het blijkt dat er geen eenduidige, altijd toepasbare definitie van armoede is. Uitgangspunt
bij alle definities is dat armoede in Nederland een financiële grondslag heeft, die
andere belemmeringen tot gevolg kan hebben. Op basis van deze grondslag kan er
onderscheid gemaakt worden tussen een smalle en een brede definitie.
Smalle definitie: armoede is een tekort aan financiële middelen. Hieraan kunnen inkomensgrenzen
gekoppeld worden.
Brede definitie: armoede is sociale uitsluiting. Door een gebrek aan financiële middelen
en een toekomst perspectief wordt een actieve deelname aan de maatschappij belemmerd.
Wanneer we kijken naar armoede in de gemeente Almere dan zien we dat er in beleidsstukken
wordt gesproken over armoede in de brede definitie. Deze definitie wordt
binnen de organisatie breed gedeeld, waarbij het niet actief kunnen participeren in de
samenleving wordt gezien als gevolg van beperkte financiële middelen. Oorzaken voor
armoede worden vooral bij sociale omstandigheden van inwoners, zoals scheiding en
baanverlies gelegd. Deze omstandigheden zijn door de gemeente veelal niet te voorkomen.
Wat houdt het gemeentelijk armoedebeleid in
Binnen de gemeente Almere wordt armoede benaderd vanuit de brede definitie dat
armoede een participatieprobleem is. De armoedenota van 2007 geeft uitwerking aan
de wens van het college om het armoedebeleid breder te maken dan alleen inkomensondersteuning
en meer aandacht te geven aan participatie. Er bestond bestuurlijk en
maatschappelijk een behoefte om het al bestaande armoedebeleid te voorzien van een
bredere visie en een koppeling te leggen met andere grote beleidsontwikkelingen op
sociaal terrein zoals de WMO en de WWB.
In de praktijk blijkt echter dat de brede visie in de beleidsplannen weer uit elkaar getrokken
wordt. De participatiegedachte wordt ondergebracht in het WMO-beleid. Het
armoedebeleid richt zich op inkomensondersteuning. Het beschreven doel om dwarsverbanden
te leggen blijkt slechts summier in het armoedebeleid terug te vinden. Een
consequentie hiervan is dat het armoedebeleid vooral van curatieve aard is, terwijl de
visie veel meer gericht is op een activerend beleid.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 44

Het armoedebeleid bestaat uit een groot aantal instrumenten dat personen en huishoudens
die van een minimuminkomen inkomen moeten rondkomen financieel ondersteunt.
Hierbij gaat het om een financiële bijdrage bij een langdurig minimuminkomen,
een bijdrage bij grote uitgaven, kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en
korting op een aanvullende collectieve ziektekostenverzekering. Het instrumentarium
van de gemeente Almere bevat alle verplichtingen die voortvloeien uit de landelijke
wet- en regelgeving, die ook curatief van aard zijn.
Naast de financiële ondersteuning van huishoudens, zijn er vanuit het Stadsfonds
middelen beschikbaar om participatie van kinderen te bevorderen, zoals een vergoeding
voor sport of vakantie. Een klein deel is beschikbaar voor de culturele participatie
van de gehele doelgroep van het armoedebeleid. Het instrumentarium lijkt veel op dat
van andere gemeenten. Met uitzondering van het woonlastenfonds is er weinig wat
echt eigen is voor Almere.
Wat zijn de doelstellingen van het beleid
Het hoofddoel van het armoedebeleid valt terug te leiden tot de omschrijving van armoede:
maatregelen treffen die belemmeringen, die meedoen in de weg staan, helpen
wegnemen. Dit hoofddoel is nader onderverdeeld in een aantal subdoelen die onder te
verdelen zijn in categorieën:
Zorg: De gemeente Almere wil dat iedereen meedoet, ongeacht zijn of haar beperking,
onder andere door een passend aanbod van maatschappelijke ondersteuning te
bieden.
Financieel: De gemeente Almere wil dat problemen die samenhangen met het aangewezen
zijn op een minimuminkomen verminderen.
Participatie: De gemeente Almere wil dat mensen die aangewezen zijn op een minimuminkomen
proactiever zijn en sneller maatschappelijk kunnen participeren.
Schuldhulpverlening: De gemeente Almere wil de schuldenproblematiek verminderen.
Wanneer we inzoomen op het armoedebeleid dan blijkt dit vrij statisch. Dit wordt veroorzaakt
doordat het beleid geen concrete doelen bevat die behaald moeten worden.
We zien dat er wel richting aan wordt gegeven, bijvoorbeeld iedereen doet mee, maar
dat een vertaling naar concrete resultaten ontbreekt. Dit blijkt ook uit de speerpunten
van het beleid, die feitelijk meer beschrijvingen van instrumenten zijn. Door het ontbreken
van concrete doelen is het tijdens de looptijd van het beleid moeilijk te bepalen
of doelen behaald worden. Met andere woorden; effectiviteit van het beleid is moeilijk,
zo niet onmogelijk te bepalen.
Welke middelen zijn er voor het armoedebeleid beschikbaar
De gemeente Almere heeft er voor gekozen de brede definitie van armoede in de beleidsplannen
los te laten. Het feitelijke armoedebeleid richt zich daarbij op maatregelen
die financiële belemmeringen opheffen. Voor dit beleid was in 2008 €6.804.400
beschikbaar. Deze middelen worden ingezet voor met name curatieve voorzieningen,
die inwoners van de gemeente Almere met een inkomen onder een bepaalde norm
ondersteunen. Hierbij gaat het om financiële ondersteuning of ondersteuning om financiële
middelen te verwerven.
In het beschikbare budget zijn ook subsidies aan externe partijen die betrokken zijn
bij armoede en armoedebeleid meegenomen en het budget voor het Stadsfonds dat
zich richt op ‘meedoenprojecten’ ter bevordering van participatie en sociale cohesie.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 45

Welke resultaten zijn bereikt en tegen welke kosten
Aan het armoedebeleid is in 2008 €6.500.270 besteed. Hiermee zijn op inkomensondersteunend
gebied 19.381 aanvragen toegekend. Het betreft hier toekenningen op
persoonsniveau, waarbij van bepaalde personen meerdere aanvragen zijn toegekend.
Het bereik van de verschillende regelingen verschilt erg. Het bereik van de regeling
voor kwijtschelding is erg hoog, maar die van de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering
ligt veel lager. De doelgroep die aan de ondergrens van de bijstandsnorm
zit maakt vaker gebruik van de regelingen.
Verder hebben in het kader van het Stadsfonds 100 kinderen subsidie voor sport ontvangen,
hebben 200 kinderen zwemles gekregen en zijn er vier zomerkampen georganiseerd.
Zoals eerder aangegeven ontbreekt in het beleid een vertaling naar concrete resultaten.
Dit maakt het moeilijk, zo niet onmogelijk om de effectiviteit van het beleid te
bepalen. Uit de benchmark waaraan de gemeente deelneemt, blijkt het bereik onder
de doelgroep hoog te liggen.
In de onderstaande tabel zijn de uitgaven en het aantal toegekende aanvragen weergegeven.
Tabel14: uitgaven en toekenningen minimabeleid 2006-2008.
Bijzondere bijstand Uitgaven, in € Aantal toekenningen
2006 1.254.597 6.705
2007 1.345.511 6.597
2008 1.426.278 6.656
Collectieve ziektekosten
2006 376.798 6.151
2007 399.824 6.243
2008 336.556 6.149
Kwijtschelding
2006 2.007.073 4.496
2007 2.195.085 3.576
2008 2.251.598 3.401
Langdurigheidstoeslag
2006 403.846 1.571
2007 588.278 1.867
2008 570.460 1.891
Woonlastenfonds
2006 205.331 1.800
2007 384.184 1.209
2008 566.353 1.284
Het aanbod van voorzieningen en ondersteuning door de gemeente en maatschappelijke
organisaties (aanbodgericht)
Hoe voert de gemeente haar regierol uit naar de externe betrokken partijen
vanuit de ‘brede’ definitie van armoede
Een van de pijlers uit het beleid is samenwerking. In het kader van deze samenwerking
zijn er allerlei initiatieven ondernomen, zoals het cliëntenberaad Almere, het netwerk
Meedoen en een pilot in Almere haven.
Vanuit de gemeente wordt aangegeven dat de samenwerking met de externe partijen
goed verloopt. Het beeld over de samenwerking met de gemeente is onder de externe
partijen zelf meer divers. Het blijkt dat partijen wel contacten hebben met de gemeente,
maar vaak op uitvoerend niveau bij de dienst Publiekszaken. Men mist de contacten
met het bestuur en contact met de dienst Maatschappelijke Ontwikkeling is er
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 46

nauwelijks. Samenwerking wordt meer beschouwd als het hebben van contacten dan
samenwerken in voorzieningen.
Daar waar binnen de gemeente het beeld bestaat dat zij de regierol naar de externe
partijen sterk in handen heeft, bestaat bij de externe partijen het tegenovergestelde
beeld. Zij missen een regierol. Het contact is vaak te informeel en het ontbreekt volgens
de externe partijen aan concrete acties.
Hoe wordt de integraliteit met de beleidsvelden van o.a. de WWB, schuldhulpverlening,
WMO, huisvesting, onderwijs en vrije tijd zeker gesteld
De gemeente heeft haar armoedebeleid ondergebracht onder het programma Sociaal
Krachtige Samenleving. Dit programma bestaat naast het armoedebeleid uit maatschappelijke
participatie, ondersteuning en zorg (inclusief uitvoering Wmo). Dit programma
is ondergebracht bij één wethouder, maar bij meerdere diensten/afdelingen.
Op deze manier wil de gemeente de beleidsterreinen met elkaar in verbinding brengen.
De WWB en schuldhulpverlening vallen onder een andere wethouder.
Door de uitvoering van het armoedebeleid bij de dienst Publiekszaken te beleggen
wordt een koppeling tussen aan de ene kant armoedebeleid en aan de andere kant
WWB en schuldhulpverlening gelegd.
De integrale benadering van het werkveld wordt op dit moment vooral gedragen op
bestuurlijk, management- en beleidsniveau. De afdelingen komen onderling bij elkaar
op thema’s en schuiven desgewenst aan bij het overleg met de wethouder. Op uitvoerend
niveau binnen de gemeente wordt nog geen integrale benadering ervaren. Ook
heeft men nauwelijks tot geen contact met medewerkers van andere diensten.
Vanuit de DMO is men bezig om een netwerkorganisatie op te zetten. Dit is de werkgroep
Meedoen. De organisaties die hierin deelnemen ontmoeten elkaar regelmatig.
De bedoeling van de werkgroep is dat partners elkaar beter leren kennen, zodat men
weet welke organisatie nodig is voor welk probleem en zodat cliënten warm overgedragen
kunnen worden. Daarnaast wordt in de werkgroep bepaald wie de regie heeft
over een bepaalde cliënt.
De toegankelijkheid van het aanbod voor de doelgroep (vraaggericht)
Hoe vindt de doelgroep zijn weg naar de voorzieningen
De gemeente Almere probeert op verschillende manieren het gebruik van de voorzieningen
in het kader van het armoedebeleid te stimuleren:
Voorlichting
Voorlichting is een middel voor het tegengaan van niet-gebruik. Voorlichting over bijzondere
bijstand vindt onder andere plaats in de vorm van een flyer, een folder voor
mensen met een bijstandsuitkering en informatie via de website. Op uitvoeringsniveau
binnen de gemeente wordt aangegeven dat de informatievoorziening richting cliënten
voor verbetering vatbaar is.
Bestandskoppelingen
Er is een koppeling met een bestand met mensen die kwijtschelding van gemeentelijke
heffingen en belastingen ontvangen. Daarnaast heeft de gemeente in het verleden
een koppeling gemaakt met het bestand van de Sociale Verzekeringsbank (gekorte
AOW-ers) en hebben alle mensen die ten onrechte geen huurtoeslag kregen een brief
ontvangen met daarin informatie over voorzieningen van de gemeente.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 47

De koppeling is gebruikt voor een bestandsanalyse op basis waarvan een uitspraak
gedaan wordt over het gebruik van regelingen. Deze bestandsanalyse levert ook een
lijst van huishoudens op die zeker recht hebben op regelingen maar deze nog niet gebruiken.
Huisbezoeken
Op basis van de bestandsanalyse is een lijst ontstaan van personen die recht hebben
op bepaalde voorzieningen in het kader van het armoedebeleid, maar hier geen gebruik
van maken. Deze personen worden door Humanitas bezocht. Verder voert de
welzijnstichting huisbezoeken uit aan 75-plussers. Dit beleid is zeer recent en de effecten
hiervan zijn nog niet zichtbaar.
WMO vragenlijst
De gemeente ontwikkelt op dit moment een digitale WMO-vragenlijst. Het doel van de
vragenlijst is de ondersteuningsvraag van een cliënt op verschillende leefgebieden in
beeld te brengen. Door de vragenlijst krijgt men meer zicht op de totale situatie van
de klant. Bij alle betrokken organisaties vullen cliënten dezelfde vragenlijst in. De bedoeling
is om bij een aanvraag in het kader van een voorziening gelijk zicht te krijgen
op eventuele andere voorzieningen waar men recht op heeft.
Naast de acties van de gemeente vindt een deel van de doelgroep de weg naar de
voorzieningen via doorwijzing van hulpverleners of maatschappelijke organisaties. Er
is geen sprake van warme doorverwijzing. Dit houdt in dat inwoners van de gemeente
alle aanvragen zelf moeten doen. Hierbij worden klanten volgens de externe partijen
teveel ontmoedigd en gedemotiveerd om gebruik te maken van voorzieningen. Verder
vinden zij dat de gemeente streng is bij de toekenning van voorzieningen.
Vanuit de verschillende externe organisaties komt naar voren dat de voorlichting naar
de klant en ook naar externe organisaties beter zou kunnen. Klanten en organisaties
zijn onvoldoende op de hoogte van de voorzieningen van de gemeente Almere. Externe
organisaties constateren dat het voorlichtingsmateriaal van de gemeente door
klanten onvoldoende gelezen wordt en dat de website ingewikkeld is.
In hoeverre is er een relatie tussen armoede, schulden en schuldhulpverlening
Er kan een relatie zijn tussen armoede, schulden en schuldhulpverlening. Deze geldt
echter maar voor een beperkt gedeelte van de doelgroep. Uit het jaarverslag van de
vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren (NVVK), blijkt dat ruim 80%
van de huishoudens in een schuldregeling een uitkering ontvangt. Voor de gemeente
Almere zijn deze cijfers in dit onderzoek niet bekend geworden.
Lang niet alle personen die volgens de smalle definitie in armoede leven hebben
schulden. Aan de andere kant zijn er ook huishoudens die qua inkomen niet onder de
armoedegrens vallen maar die wel te maken hebben met schulden.
Bij een schuldhulpverleningstraject wordt van de cliënt verwacht dat zij alle regelingen
in het kader van het armoedebeleid waarvoor zij in aanmerking komt ook daadwerkelijk
gebruiken. Dit is een strenge instroomeis.
Belangrijk in dit kader is dat het krijgen van schulden een belangrijke risico-indicator
is voor het ontstaan van armoedeproblemen in de brede definitie. Hierbij gaat het er
om dat mensen met schulden vaak als eerste de zogenaamde “extraatjes” schrappen
en zich richten op de basisbehoeften, zoals wonen en eten. De door de gemeente gewenste
sociale participatie komt hiermee op het tweede plan.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 48

Sluiten de voorzieningen aan bij de vraag/behoefte
Over het algemeen sluiten de voorzieningen vanuit het armoedebeleid aan bij de
vraag en behoefte die er in het veld is. Wel zijn er aandachtspunten. Van meerdere
kanten wordt aangegeven dat er een voorziening moet komen voor chronisch zieken
en gehandicapten. Vanuit de gemeente blijkt dat de raad graag ruimere regelingen wil
voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen zodra het woonlastenfonds wegvalt.
Daarnaast zien veel partijen graag ruimere mogelijkheden voor voorzieningen op het
terrein van participatie. Deze zijn er nu wel, maar ze zijn vooral gericht op kinderen.
Daarbij komt dat van meerdere kanten wordt aangegeven dat het sportfonds al langere
tijd geen ruimte biedt voor nieuwe aanvragen
Veel partijen geven aan dat het bestaande beleid veel meer gepromoot moet worden
om zo het bereik te vergroten. Volgens de externe partijen kan het bereik omhoog. De
gemeente is hier mee bezig door ondermeer huisbezoeken en bestandskoppelingen.
De effecten hiervan zijn echter nog niet bekend.
Hoe ‘makkelijk’ is het de voorzieningen te verkrijgen
Alle voorzieningen moeten door personen zelf bij de gemeente aangevraagd worden.
Het is nu nog zo dat alle voorzieningen afzonderlijk moeten worden aangevraagd. Een
automatische toekenning gebeurt alleen bij kwijtschelding van belastingen voor huishoudens
die hier het voorgaande jaar ook gebruik van maakten.
De gemeente is bezig om via de WMO-vragenlijst meer structuur aan te brengen in de
aanvraag. De bedoeling is om bij een aanvraag in het kader van een voorziening gelijk
zicht te krijgen op eventuele andere voorzieningen waar men recht op heeft.
Volgens sommige partijen worden klanten teveel ontmoedigd en gedemotiveerd om
gebruik te maken van voorzieningen. Verder vinden zij dat de gemeente streng is bij
de toekenning van voorzieningen.
Welke ondersteuning is er voor de doelgroep beschikbaar en in hoeverre wordt
daarvan gebruik gemaakt
De gemeente Almere hanteert voor haar voorzieningen in het kader van het armoedebeleid
drie grenzen. Voor de meeste regelingen gaat men uit van een inkomensgrens
van 100% van de bijstandsnorm. Voor de collectieve ziektekostenverzekering en de
eenmalige uitkering geldt een inkomensgrens van 120% van de bijstandsnorm en voor
bijzondere bijstand geldt een draagkrachtmeting. Zoals eerder aangegeven zijn in
2008 19.381 aanvragen voor voorzieningen toegekend.
Tabel 15. Inkomensgrenen toekenningen voorzieneningen
Bijzondere bijstand
Inkomensgrens, % van de Aantal toekenningen
bijstandsnorm
2006 Draagkrachtmeting 6.705
2007 Draagkrachtmeting 6.597
2008 Draagkrachtmeting 6.656
Collectieve ziektekosten
2006 120% 6.151
2007 120% 6.243
2008 120% 6.149
Kwijtschelding
2006 100% 4.496
2007 100% 3.576
2008 100% 3.401
Langdurigheidstoeslag
2006 100% 1.571
2007 100% 1.867
2008 100% 1.891
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 49

Woonlastenfonds
Inkomensgrens, % van de
Toekenningen
bijstandsnorm
2006 100% 1.800
2007 100% 1.209
2008 100% 1.284
Het bereik van de verschillende regelingen verschilt erg. Het bereik van de regeling
voor kwijtschelding is erg hoog, maar die van de collectieve aanvullende ziektekostenverzekering
ligt veel lager. Uit de benchmark, waaraan de gemeente deelneemt, blijkt
het bereik onder de doelgroep relatief hoog te liggen.
In welke mate worden ‘passieve’ doelgroepen bereikt
Het bereik van de verschillende voorzieningen in het kader van het armoedebeleid ligt
hoger dan het aantal huishoudens dat bij de gemeente door een uitkeringsrelatie of
andere vorm van hulpverlening bekend is. Er mag derhalve vanuit gegaan worden dat
een deel van de zogenaamde “passieve” doelgroep bereikt wordt, echter niet de gehele
groep.
Uit het onderzoek blijkt dat het gebruik van de voorzieningen hoger ligt bij de doelgroep
die een bijstandsuitkering ontvangt. Binnen de doelgroep met een inkomen tussen
de 100% en 120% van de bijstandsnorm liggen dus nog mogelijkheden om het
bereik omhoog te krijgen.
Het is overigens een illusie om een bereik van 100% te behalen. Een deel van de
doelgroep zal uit eigen overweging (onder andere schaamte en zelfredzaamheid) geen
beroep doen op de verschillende regelingen in het kader van het armoedebeleid.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 50

Bijlage 1. Methodologische verantwoording
Documentstudie
Om een helder en compleet beeld te kunnen schetsen van de wijze waarop het armoedebeleid
is ingevuld, is een documentstudie uitgevoerd. Voor deze documentstudie
is ondermeer gebruik gemaakt van de volgende documenten en bronnen.
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Armoedebericht 2008 (SCP en CBS)
Armoedemonitor 2005 (SCP)
Burgerjaarverslagen gemeente Almere
Cebeon (2009) Ontwikkeling van de financiële positie van Almere zonder schaalsprong
in de periode 2010-2030, Amsterdam
Convenant ‘kinderen doen mee, 2008 (gemeente Almere)
Denktank armoedebestrijding (2004) Doen en Meedoen, Utrecht
Divosa (2004-2009) Divosa Monitor 2005, 2006, 2007 en 2008, CAB, Groningen
Gemeente Almere (2007) Nota armoedebeleid 2007, Almere
Gemeente Almere (2007) Vaststelling verordening Woonlastenfonds (WLF)
2007, Almere
Gemeente Almere (2007) Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning,
Almere
Gemeente Almere (2008) Beleidsnota WMO 2008-2010: U doet mee!, Almere
Gemeente Almere (2008) Nadere uitwerking Stadsfonds, Almere
Gemeente Almere (2008) Raadsvoorstel: eenmalige uitkering 2008, Almere
Gemeente Almere (2008) Verordening Langdurigheidstoeslag WWB, Almere
Gemeente Almere (2009) Minima in 2009, Almere
Gemeente Tilburg (2006) De cirkel doorbreken. Bevindingen van de Taskforce
Armoede.
NVVK (2009) Jaarverslag 2008, Den Haag
SCP en CBS (2006) Armoedebericht 2006, Voorburg/Heerlen.
SGBO (2009) Benchmark Armoedebeleid 2008, Den Haag
Stimulansz en SGBO (2007) Gemeentelijk Armoedebeleid, Den Haag.
Overige bronnen:
o Werkplan 2006-2010 gemeente Almere
o Programmabegrotingen gemeente Almere
o Raadsinformatiesysteem gemeente Almere
o Kernkaart Wet Werk en Bijstand, ministerie SZW
o CBS
o CWI
Interviews
Omdat de uitvoering van het armoedebeleid in de gemeente breder is dan alleen het
uitvoeren van regelingen, is de documentstudie uitgebreid met enkele interviews. Deze
interviews geven zicht op de uitvoeringspraktijk en de achterliggende motivaties
voor het armoedebeleid. Voor het onderzoek zijn de volgende personen/organisaties
geïnterviewd:
o
o
o
o
Mevr. Haanstra Wethouder Programma Sociaal Krachtige Samenleving;
Dhr. van Oosten, hoofd Dienst Publiekszaken;
Mevr. Leenman, hoofd van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling;
Dhr. de Boer en mevr. Westerink, beleidsmedewerkers Dienst Publiekszaken;
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 51

o
o
o
o
o
o
o
o
Dhr. Fikse en mevr. Dopmeijer, beleidsmedewerkers Dienst Maatschappelijke
Ontwikkeling (beleidsafdeling Sociaal Krachtige Samenleving);
Klantmanagers van de Dienst Publiekszaken;
Medewerkers Servicepunt Z, gemeente Almere;
Mevr. Kok, Budgetbureau Almere;
Cliëntenberaad Almere;
Voedselloket Almere;
Leger des Heils Almere;
Sociaal Raadslieden Almere.
Webenquête
Om zicht te krijgen op de mening en ervaringen van de externe partijen is er een webenquête
uitgezet onder de onderstaande partijen:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Cliëntenberaad Almere
Fonds Bijzondere Noden
Leger des Heils / Maatschappelijke Dienstverlening;
Maatschappelijk Relevante Kerken (Voedsel Loket Almere (VLA) / Kleding Loket
Almere)
Jeugd Sport Fonds
Stichting Jeugd in Beweging
Kindervakantieland
Stichting weekje weg /De Voorpost
De Kunstlinie / “Art on wheels”
Zorggroep Almere (AMW en Sociale Raadslieden)
De Schoor
Budget Bureau Almere
Inloopcentrum “De Ruimte”
Vrijwilligers en Mantelzorg Centrale Almere
Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen
Katholieke Bond voor Ouderen
Federatie Nederlandse Vakverenigingen
Arme Kant Almere
Multi Etnische Vrouwengroep Partij van de Arbeid
Humanitas
In de enquête is ondermeer ingegaan op de volgende punten:
o
o
o
o
o
o
Perceptie armoedeproblematiek in Almere
Perceptie armoedebeleid gemeente Almere
Eigen rol in het armoedebeleid
Samenwerking met de gemeente Almere
Samenwerking andere partijen
Succes- en faalfactoren
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 52

Cases
Om de Rekenkamer en de gemeenteraad inzicht te geven in de dagelijkse praktijk van
het armoedebeleid zijn een aantal casestudies uitgevoerd. Deze casestudies bestaan
uit een beschrijving van verschillende personen uit de gemeente Almere die vanuit de
persoonlijke situatie met het armoedebeleid te maken hebben.
Bij de selecties van de cases is rekening gehouden met:
o
o
o
Niet alleen cliënten van de gemeente betrekken bij het onderzoek, maar ook
personen die juist niet bij de gemeente in beeld zijn. Dit is belangrijk om te achterhalen
wat achterliggende oorzaken van niet-gebruik van voorzieningen zijn.
Personen die niet bij de gemeente in beeld zijn, zijn geselecteerd via maatschappelijke
instanties als het Voedselloket, het CBA en de Sociaal raadslieden.
Er dient een grote diversiteit aan cases te zijn, zoals bijstandsgerechtigden,
AOW-ers, Nuggers, Anw-ers, jongeren, gehandicapten en chronisch zieken.
Er is zo veel mogelijk rekening gehouden met de zes vormen van armoede die
zijn opgesteld door de Denktank Armoedebestrijding. Voorwaarde hierbij was
dat de verschillende vormen voldoende vertegenwoordigd waren binnen de gemeente.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 53

Bijlage 2 Beschrijving Casussen
Casus 1
Het gaat hier om een alleenstaande vrouw van 65 jaar die langdurig gebruik heeft
gemaakt van een bijstandsuitkering. Mevrouw is 23 jaar geleden gescheiden en woont
sindsdien in Almere. Ze heeft twee werkende kinderen.
Sinds mevrouw 65 is, ontvangt ze €712,06 AOW, waarvan €34 wordt vrijgelaten.
Daarnaast krijgt ze aanvulling tot bijstandsniveau van de Sociale Dienst. Ze ontvangt
een pensioen van €1,46. Vanaf 2004 krijgt ze een langdurigheidstoeslag. Mevrouw is
chronisch ziek en gebruikt medicijnen. Van de belastingdienst ontvangt zij naar eigen
zeggen €320 voor chronisch zieken. Verder maakt zij via de gemeente Almere gebruik
van de collectieve zorgverzekering van AGIS.
Mevrouw maakt geen gebruik van de dienstverlening van andere organisaties in Almere.
Ze neemt deel in het Cliëntenberaad Almere.
Casus 2
Hier gaat het om een alleenstaande moeder van Surinaamse afkomst met drie thuiswonende
kinderen van 14 tot 23 jaar. Negen jaar geleden is mevrouw na een scheiding
via schuldhulpverlening in een traject Wettelijke Schuldsanering Natuurlijke Personen
(WSNP) terechtgekomen. Na vier jaar was zij schuldenvrij.
Begin 2009 is mevrouw opnieuw in financiële problemen geraakt door plotselinge ziekte
van haar dochter, die lange tijd geen ziektekostenverzekering had betaald. In
maart 2009 is mevrouw ontslagen door eigen schuld, wat tot gevolgd heeft dat zij
geen uitkering ontvangt. Ze heeft zich ingeschreven bij het WERKbedrijf en via een
traject bij SagEnn ontvangt ze €1.000 netto per maand. Daarnaast ontvangt ze €100
alimentatie van haar ex-man en doet ze af en toe invalwerk. Het geld dat zij daarmee
verdient wordt van de €1.000 afgetrokken. Waarschijnlijk kan ze binnenkort aan de
slag als peuterleidster. In Suriname was ze werkzaam als leerkracht, maar om dit beroep
ook in Nederland te kunnen uitoefenen moet zij zich eerst laten omscholen. Haar
oudste dochter ontvangt een uitkering, maar draagt niet bij in de huishoudkosten. Ze
is zwanger en op zoek naar eigen woonruimte. Doordat de vaste lasten van mevrouw
€1.400 bedragen, is zij dieper in de schulden geraakt. Mevrouw is door BBA doorverwezen
naar Maatschappelijk Werk en Planbureau. Ze is nog niet ingestroomd in een
traject. Mevrouw geeft aan onlangs een aanzegging tot woningontruiming te hebben
gekregen.
Mevrouw maakt geen gebruik van de hulp van andere organisaties in Almere. Wel
krijgt ze hulp van iemand van de kerk voor het invullen van belastingpapieren.
Casus 3
Het gaat hier om een alleenstaande, Marokkaanse moeder van 32 jaar met een kind
van zes jaar. In 2001 is ze met haar man in Nederland komen wonen. Vier jaar geleden
is ze gescheiden en is ze met haar dochter op een kamer geen wonen, waarvoor
ze €400 per maand betaalde. Nu, vier jaar later, is ze verhuisd naar een sociale huurwoning.
Ze ontvangt sinds begin 2005 een bijstandsuitkering. Via een traject van
SagEnn heeft ze een opleiding voor verzorging gevolgd. Momenteel heeft ze een contract
van 15 uur bij de thuiszorg en werkt ze gemiddeld 24-27 uur per week. Daarnaast
ontvangt ze een aanvullende uitkering. In Almere loopt momenteel een experiment
voor alleenstaande moeders. Dit houdt in dat werkende moeders €4 per gewerkt
uur zelf mogen houden. In het geval van mevrouw houdt dit in dat ze €60 zelf mag
houden boven op haar uitkering op bijstandsniveau.
Mevrouw heeft een persoonlijke lening gekregen bij de gemeentelijke kredietbank van
€2.000 voor de inrichting van haar huis. Uit het participatiebudget ontvangt mevrouw
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 54

overblijfgeld. Ze maakt gebruik van de aanvullende collectieve zorgverzekering van
AGIS. Sinds haar verhuizing ontvangt ze huurtoeslag. Ze ontvangt geen alimentatie
van haar ex-man, omdat deze kampt met schuldenproblematiek. Wel betaalt hij de
zwemlessen voor zijn dochter. Voor het invullen van belastingpapieren krijgt mevrouw
hulp van de sociaal raadslieden. Op het moment volgt mevrouw een computercursus
op kosten van de gemeente. Binnenkort komt daar nog een taalcursus bij, zodat ze
een hoger niveau kan halen binnen de opleiding verzorging.
Casus 4
Het gaat hier om een getrouwde vrouw van Armeense afkomst. Zij en haar man wonen
15 jaar in Nederland, waarvan 8 jaar in Almere. Mevrouw heeft twee werkende/studerende
zoons die in Amsterdam en Spanje woonachtig zijn.
De echtgenoot van mevrouw is arbeidsongeschikt en werkt in een WSWdienstverband.
UWV betaalt de familie net iets meer dan de helft van het gezinsinkomen.
Het gezinsinkomen is – op jaarbasis en gemeten in fiscaal loon - €2.000 hoger
dan een bijstandsuitkering. Mevrouw is pianolerares, maar doet dit vooral op vrijwillige
basis. De taalbarrière belet haar les te geven op een school. Daarnaast doet ze
kleine dingen voor anderen, zoals een kennis helpen in een moestuin, in ruil waarvoor
ze groenten en fruit krijgt. Ze is lid van een vrouwenclub en neemt deel aan het Cliëntenberaad
Almere.
Mevrouw en haar echtgenoot maken van weinig regelingen gebruik. Ze ontvangen
huur- en zorgtoeslag en hebben een aanvullende zorgverzekering. Hun zoons helpen
met het invullen van formulieren.
Casus 5
Het gaat hier om een Nederlands stel met twee kleine kinderen en een derde op
komst. Onder andere door ziekte van hun jongste dochtertje, schulden die zij meenam
uit een eerdere relatie en de aanschaf van een lening voor een auto, hebben ze te
maken gekregen met schulden. Ze waren niet aanvullend verzekerd en konden de
medische kosten die de ziekte met zich meebracht niet opbrengen. Ze ontvangen naar
eigen zeggen geen persoonsgebonden budget, mantelzorgvergoeding of bijzondere
bijstand, omdat de ziekte van hun dochtertje niet is geregistreerd.
Mevrouw geeft aan dat ze door BBA zijn doorverwezen naar Maatschappelijk Werk,
omdat zij en haar vriend door relatieproblemen nog niet klaar waren voor schuldhulpverlening.
De maatschappelijk werker geeft aan dat het tevens ontbrak aan inzet en
motivatie. Momenteel heeft het stel een budgetcoach die het weekgeld beheert. Binnenkort
zal dit overgenomen worden door de maatschappelijk werker.
De vriend van deze mevrouw werkt en verdient een inkomen boven bijstandsniveau
(€1.650). Ze komen daarom niet in aanmerking voor allerlei voorzieningen en hebben
verder ook geen contact met de gemeente. De belastingdienst legt echter beslag op
een deel van het loon, waardoor ze net iets meer dan €1.000 per maand overhouden.
Ze hebben een aanvullende collectieve ziektekostenverzekering.
Het stel ontvangt voedselpakketten van het Voedselloket Almere. Op dit moment is de
situatie vrij goed. Dit komt vooral door de bijzondere bijstand van €8.500 die ze ontvangen
hebben. Als het goed is zijn ze over twee jaar schuldenvrij. Met de relatie gaat
het inmiddels ook een stuk beter.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 55

Bijlage 3 Beschrijving externe organisaties
Voedselloket Almere
Het Voedselloket richt zich op voedsel, kleding en een hersteltraject om mensen een
trede hoger op de piramide van Maslow 15 te krijgen. Tijdelijk wordt hen een klein probleem
uit handen genomen, zodat zij zich zelf kunnen richten op andere zaken. Het
Voedselloket voorziet zo’n 700 gezinnen per jaar van een voedselpakket.
Het loket is opgericht vanuit de kerk en het Rode Kruis. Van de vrijwilligers van de
voedselbank komt de helft uit kerkelijke organisaties.
Het Voedselloket Almere is niet aangesloten bij het landelijke netwerk van voedselbanken.
Hiervoor zijn twee redenen:
o Het Voedselloket levert een pakket volgens de schijf van 5 en koopt daarom spullen
bij. De landelijke organisatie staat dit niet toe.
o Het Voedselloket stelt een traject verplicht, omdat een voedselpakket zonder traject
volgens haar niet leidt tot de oplossing van het probleem. Landelijk wordt een
traject niet verplicht gesteld.
Het voedselloket gaat uit van het besteedbaar inkomen van mensen. Er bestaan criteria
voor aanmelding, maar deze worden niet heel strikt nageleefd, het zijn meer richtlijnen.
Het voedselloket kijkt vooral naar het perspectief van de cliënt.
Het weigeren van klanten komt regelmatig voor. De eerste maand krijgt men sowieso
een pakket. Als men in die maand zelf geen initiatieven heeft genomen, wordt het
pakket stopgezet. Daarnaast wijst het voedselloket mensen af die geen traject willen
volgen en niet meer de moed hebben om iets aan hun situatie te doen. Het leveren
van een voedselpakket alleen draagt niet bij aan de oplossing van het onderliggende
probleem. Ook mensen die in de schuldsanering zitten en, op besluit van de rechter,
teveel geld moeten afdragen aan schuldeisers zodat zij onvoldoende besteedbaar inkomen
overhouden worden afgewezen. Dit komt omdat de rechter vaak al bij voorbaat
rekening houdt met gebruikmaking van een voedselpakket. Mensen moeten zich
volgens het voedselloket zelfstandig kunnen handhaven.
Als iemand voldoet aan de richtlijnen, krijgt hij of zij acuut, gedurende één maand,
een voedselpakket. Ook worden deze personen doorverwezen naar de hulpverlening.
Meestal is dit het Maatschappelijk Werk, maar in geval van schulden bijvoorbeeld BBA.
De hulpverlenende instantie inventariseert vervolgens het probleem en bepaalt wat
voor traject er ingezet gaat worden. Gedurende de loop van het traject krijgt de cliënt
een voedselpakket. Eén keer in de twee maanden neemt het voedselloket contact op
met de hulpverlener om de voortgang te bespreken. Deze aanpak resulteert over het
algemeen in een snelle uitstroom.
Gemiddeld maken cliënten 3,5 maand gebruik van een voedselpakket. Maximaal kunnen
mensen een jaar lang een beroep doen op het voedselloket. Is het probleem dan
nog niet opgelost, dan is er vaak iets misgegaan in de hulpverlening.
15
De piramide van Maslow bestaat uit een behoeftehiërarchie van zes treden: organische of lichamelijke behoeften
(zoals voedsel en drinken), veiligheid en zekerheid, sociaal contact, waardering en erkenning en zelfontplooiing.
Om een trede hoger te komen op de piramide moeten onderliggende behoeften bevredigd zijn.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 56

Ongeveer 12% van de cliënten van het voedselloket valt in herhaling en moet opnieuw
een beroep doen op het voedselloket. In principe mag men niet langer dan een jaar
gebruik maken van een voedselpakket. Voor bepaalde mensen is men wel soepel, zoals
recidivisten die terugkomen bij het voedselloket met een nieuw probleem of mensen
waar hulpverleners geen vat op krijgen maar waar wel kinderen bij betrokken zijn.
Wel worden deze mensen strenger gemonitord. Het voedselloket volgt ex-klanten
steekproefsgewijs.
Budget Bureau Almere
Het Budget Bureau Almere is een laagdrempelige organisatie voor elke burger die problemen
heeft met schulden en achterstanden, zonder inkomensgrens. Het BBA is een
team binnen het onderdeel Sociale Zaken van de dienst Publiekszaken van de gemeente
Almere. Het doel is mensen te helpen om uit de schulden te komen en ze toe
te rusten om financieel zelfredzaam te worden en te blijven.
Van de cliënten van het BBA heeft een kwart een bijstandsuitkering. Driekwart
stroomt in zonder bijstandsuitkering, maar een deel van deze groep heeft bijvoorbeeld
wel een WW of WAO uitkering. Er zitten ook mensen tussen met een koopwoning.
Na aanmelding bij het BBA hebben cliënten binnen twee weken een afspraak met een
klantmanager. In het eerste gesprek vindt een analyse plaats (wat is de hulpvraag,
waarom komt men juist nu met deze vraag, etc.) en volgt een inschatting of advies
voldoende is, of dat klanten een intake nodig hebben (en willen). Als een intake nodig
is, volgt er na twee weken weer een gesprek. In principe wordt er binnen zes weken
na de eerste afspraak een Plan van Aanpak opgesteld. In dit plan is aandacht voor de
financiële kant van het probleem en de psychosociale kant. Het BBA draagt vervolgens
warm over aan Plangroep en het Maatschappelijk werk.
Plangroep is een belangrijke partner van het BBA, omdat zij de uitvoering van het financiële
gedeelte binnen de schuldhulpverlening doet. Het BBA verwijst cliënten pas
door naar de Plangroep als er overzicht is over hun financiële situatie en hun dossier
compleet is. Cliënten moeten zelf zorgen dat hun financiële administratie op orde is.
Zij kunnen hierbij eventueel de hulp inroepen van Humanitas. Er is geen sprake van
doorverwijzing door het BBA, cliënten moeten zelf contact opnemen met Humanitas.
Het BBA geeft aan dat het vaak lang duurt voor cliënten hun financiële administratie
op orde hebben, dit leidt tot vertraging van het proces. Daarnaast wordt het op gang
komen van budgetbeheer vertraagd omdat het vaak lang duurt voor inkomensverstrekkers,
zoals werkgevers of het UWV, de ingestuurde machtigingen verwerken en
het inkomen overmaken op de budgetbeheerrekening. Dit is een landelijk probleem.
Zodra het dossier compleet is, draagt het BBA deze over aan Plangroep. Plangroep
vult vervolgens de details van het te volgen traject in. Plangroep roept cliënten binnen
10 dagen na ontvangst van het BBA-dossier op voor een gesprek. Als mensen na twee
oproepen nog steeds niet zijn verschenen, gaat het traject in principe niet door, maar
altijd in overleg met het BBA.
Al met al duurt het dus minimaal twee maanden voor cliënten bij Plangroep in een traject
zitten (spoedgevallen liggen overigens binnen 24-48 uur bij Plangroep). Het maken
van schulden gaat in deze periode gewoon door. Sommige mensen krijgen in deze
periode broodgeld. Uit de interviews blijkt dat men vindt dat het voortraject voor
schuldhulpverlening te lang duurt, zonder dat er sprake is van broodgeld of een over-
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 57

uggingskrediet. Andere kritiekpunten zijn dat het BBA slecht bereikbaar is en dat er
teveel wisselingen zijn in contactpersonen.
Het BBA volgt cliënten het eerste jaar zo goed mogelijk en benadert pro-actief haar
trajectpartners en klanten. Daarna worden cliënten nog wel gevolgd, maar minder intensief
omdat daarvoor niet genoeg capaciteit/geld is. Het BBA heeft sinds september
2008 geen wachtlijst meer. Mensen die uitvallen, kunnen dus snel weer instromen. Uit
stukken van de gemeente blijkt dat de wachtlijst van BBA in juni 2008 nog 121 personen
telde.
Het BBA heeft elk jaar zo’n 2.400 aanmeldingen. De verwachting is dat dit als gevolg
van de economische crisis zal toenemen. Een schuldregeltraject bij Plangroep duurt
gemiddeld 3 tot 5 jaar. Omdat het BBA nog niet zo lang geleden begonnen is met het
volgen van cliënten, zal het cliëntvolgsysteem de komende jaren groeien. Het BBA en
ook de beleidsmedewerker schuldhulpverlening zouden graag zien dat hier meer financiële
middelen voor vrijkomen vanuit de gemeente.
Het percentage heraanmelders wordt steeds groter. Veel mensen zien in eerste instantie
af van schuldhulpverlening of vallen gedurende het traject uit. Ze moeten namelijk
met de billen bloot en staan jarenlang onder toezicht (ze moeten zich netjes
gedragen, mogen geen misstap zetten en moeten aan veel regeltjes voldoen). Ze
moeten dus een gestructureerd leven gaan leiden en dit lukt vaak niet. Veel mensen
willen liever hun autonomie behouden.
Sociaal Raadslieden
Sociaal Raadslieden geven informatie en advies over sociale regelingen en instanties.
Daarnaast helpen ze mensen met het schrijven van brieven en stellen ze beroeps- en
bezwaarschriften op. De functie van sociaal raadsman of –vrouw is een juridisch/financiële
functie. Tot de doelgroep behoren alle inwoners van de gemeente Almere
met een inkomen tot € 300 boven de bijstandsnorm.
De Almeerse Sociaal Raadslieden zijn onderdeel van de Zorggroep Almere en worden
volledig gesubsidieerd door de gemeente. Het Cliënten Beraad Almere huurt de Sociaal
Raadslieden in voor de secretariële ondersteuning.
Het belangrijkste probleem waarmee mensen bij de Sociaal Raadslieden komen is dat
ze niet uitkomen met hun geld. De Sociaal Raadslieden kijken dan waar het probleem
ligt. Vervolgens kunnen zij voor deze mensen het probleem oplossen of adviseren om
een voorziening aan te vragen. Zo zorgen de Sociaal Raadslieden regelmatig dat onterechte
aanslagen inkomstenbelasting verdwijnen of dat onjuist gelegde beslagen op
inkomen of uitkering worden aangepast.
Voornaamste onderwerpen waar de sociaal raadslieden mee te maken krijgen zijn sociale
zekerheid ( veel bijstandszaken), kwesties met belastingen, wonen (huurtoeslag
en woonruimteverdeling) en tegenwoordig veel kinderopvang. Bij de bijstandszaken
tekenen de Sociaal Raadslieden ook wel eens (hoger) beroep aan tegen de gemeente.
De gemeente heeft geleerd dit goed te vinden.
Leger des Heils
Het Leger des Heils richt zich op de onderkant van de samenleving en zit op het snijvlak
van de WMO en armoedebestrijding. Het is kerkelijk werk, dat wordt gedaan door
ongeveer 119 kerkelijke vrijwilligers.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 58

Het Leger des Heils kent een vrijwillige en een professionele tak. De vrijwillige tak verzorgt
onder andere de volgende activiteiten:
o Huiskamer;
o Elke dag soep;
o Activiteiten als sjoelclub, koersbal, etc;
o Twee keer per week een maaltijd speciaal voor mensen in een armoedesituatie
(vooral mensen met schuldhulp);
o Ongeveer 1.200 voedselpakketten per jaar;
o Raad en daadbalie voor administratieve hulp;
o Team dienstbaarheid dat op bezoek gaat bij mensen die alleen zijn;
o Kledingwinkel.
Het Leger des Heils wordt gefinancierd door sponsors, de kerkelijke gemeenschap en
de gemeente (subsidie van €12.000 in het kader van de WMO). De gemeentelijke subsidie
bedraagt ongeveer 10% van de totale kosten.
Armoede en Armoedebeleid in Almere
CAB 59

Gemeente Almere
Postbus 200
1300 AE Almere