Uitzendwerk, arbeidsmarkt-conjunctuur en stromen op de ... - AIAS
Uitzendwerk, arbeidsmarkt-conjunctuur en stromen op de ... - AIAS
Uitzendwerk, arbeidsmarkt-conjunctuur en stromen op de ... - AIAS
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
261<br />
<strong>Uitz<strong>en</strong>dwerk</strong>, <strong>arbeidsmarkt</strong><strong>conjunctuur</strong> <strong>en</strong> strom<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong><br />
M. <strong>de</strong> Graaf-Zijl*<br />
Abstract<br />
<strong>Uitz<strong>en</strong>dwerk</strong> is geaccepteerd als volwaardig on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>arbeidsmarkt</strong>.<br />
Toch verdi<strong>en</strong>t uitz<strong>en</strong>dwerk in het economisch <strong>en</strong> statistisch <strong>arbeidsmarkt</strong>on<strong>de</strong>rzoek<br />
afzon<strong>de</strong>rlijke aandacht. De <strong>conjunctuur</strong> van uitz<strong>en</strong>dwerk is an<strong>de</strong>rs dan <strong>de</strong> <strong>conjunctuur</strong><br />
van an<strong>de</strong>rsoortige arbeid. En <strong>de</strong> dynamiek van uitz<strong>en</strong>dwerk blijkt - an<strong>de</strong>rs dan an<strong>de</strong>re<br />
sector<strong>en</strong> - min<strong>de</strong>r goed gekarakteriseerd te word<strong>en</strong> door geaccepteer<strong>de</strong> mat<strong>en</strong> van<br />
baandynamiek. Werknemersdynamiek doet veel meer recht aan het dynamische<br />
karakter van <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dbranche.<br />
1 Inleiding<br />
Lang had uitz<strong>en</strong>dwerk e<strong>en</strong> slechte naam. In <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig van <strong>de</strong> vorige eeuw is e<strong>en</strong><br />
proces van acceptatie van uitz<strong>en</strong>dwerk - als mogelijke <strong>op</strong>lossing van het probleem van<br />
rigiditeit<strong>en</strong> <strong>op</strong> <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong> – <strong>op</strong> gang gekom<strong>en</strong> (Heyma <strong>en</strong> De Graaf-Zijl, 2009).<br />
Inmid<strong>de</strong>ls heeft uitz<strong>en</strong>dwerk e<strong>en</strong> vaste positie <strong>op</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>arbeidsmarkt</strong><br />
verworv<strong>en</strong>, meer dan in veel an<strong>de</strong>re land<strong>en</strong>. Toch blijft uitz<strong>en</strong>dwerk e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>be<strong>en</strong>tje,<br />
gewoon omdat het an<strong>de</strong>rs is. In dit artikel ga ik in <strong>op</strong> twee aspect<strong>en</strong> van uitz<strong>en</strong>dwerk die<br />
het e<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>re status gev<strong>en</strong>. Eerst bekijk ik <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>lo<strong>op</strong> van uitz<strong>en</strong>dwerk met <strong>de</strong><br />
<strong>conjunctuur</strong>. Daarna ga ik in <strong>op</strong> <strong>de</strong> baan- <strong>en</strong> werknemersdynamiek die gepaard gaat met<br />
uitz<strong>en</strong>dwerk. Niet geheel toevallig twee on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> waar Frank d<strong>en</strong> Butter ooit<br />
on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong>ed, sam<strong>en</strong> met mijzelf <strong>en</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Frank gaat nu met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Dit<br />
artikel kan als e<strong>en</strong> voortzetting word<strong>en</strong> beschouwd van ons werk van weleer, <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />
on<strong>de</strong>rwerp waarmee ik <strong>de</strong> afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> bezig b<strong>en</strong> geweest: uitz<strong>en</strong>dwerk.<br />
2 <strong>Uitz<strong>en</strong>dwerk</strong> <strong>en</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong><strong>conjunctuur</strong><br />
Conjunctuur is e<strong>en</strong> ongrijpbaar verschijnsel. Econom<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> zich er al ruim e<strong>en</strong> eeuw<br />
mee bezig. Het <strong>op</strong>stell<strong>en</strong> van voorspelling<strong>en</strong> behoort tot <strong>de</strong> meest besprok<strong>en</strong>, maar ook<br />
tot <strong>de</strong> meest hachelijke bezighed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> econoom, zo schreef Frank d<strong>en</strong> Butter al<br />
e<strong>en</strong>s (D<strong>en</strong> Butter e.a., 2000). Ook arbeidseconom<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> zich bezig met <strong>de</strong><br />
<strong>conjunctuur</strong>. Werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> werkloosheid zijn immers <strong>conjunctuur</strong>gevoelig <strong>en</strong><br />
daarom <strong>de</strong> moeite van het voorspell<strong>en</strong> waard. Dat is ingewikkel<strong>de</strong>r dan m<strong>en</strong> <strong>op</strong> het<br />
eerste gezicht zou d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. De manier waar<strong>op</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> werkloosheid<br />
sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met economische groei is niet recht-toe-recht-aan. D<strong>en</strong>k alle<strong>en</strong> al aan <strong>de</strong><br />
huidige discussie over <strong>de</strong> vraag waarom <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse werkloosheid in <strong>de</strong> huidige crisis<br />
relatief beperkt is geblev<strong>en</strong>. 1 In zijn tijd als chef d’equipe van het Applied Labour<br />
Economics Research Team (ALERT) aan <strong>de</strong> VU heeft Frank <strong>de</strong> Butter zich sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
gevarieerd gezelschap aan collega’s gebog<strong>en</strong> over <strong>de</strong> vraag hoe e<strong>en</strong><br />
<strong>conjunctuur</strong>indicator voor <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong> sam<strong>en</strong>gesteld kan word<strong>en</strong> (D<strong>en</strong> Butter e.a,<br />
1996a, 1996b, 2000; Van Montfoort e.a., 2003).<br />
1 Het antwoord <strong>op</strong> <strong>de</strong>ze kwestie wordt mom<strong>en</strong>teel gezocht in <strong>de</strong> krappe <strong>arbeidsmarkt</strong><br />
voorafgaand aan <strong>de</strong> crisis, in combinatie met e<strong>en</strong> vrij ruime liquiditeitspositie van bedrijv<strong>en</strong> (zie<br />
bijvoorbeeld De Beer, 2012).<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën
262<br />
Frank d<strong>en</strong> Butter heeft met mijzelf <strong>en</strong> Aico van Vuur<strong>en</strong>, to<strong>en</strong> nog stud<strong>en</strong>t-assist<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die<br />
door D<strong>en</strong> Butter ingewijd werd<strong>en</strong> in <strong>de</strong> kunst van het economisch on<strong>de</strong>rzoek,<br />
aangetoond dat het zinvol kan zijn om eerst <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid van sector<strong>en</strong> te<br />
voorspell<strong>en</strong> <strong>en</strong> die daarna te aggreger<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> totale werkgeleg<strong>en</strong>heid (D<strong>en</strong> Butter e.a.,<br />
2000). Red<strong>en</strong> is dat sommige sector<strong>en</strong> sneller mee<strong>de</strong>in<strong>en</strong> met <strong>de</strong> <strong>conjunctuur</strong> dan<br />
an<strong>de</strong>re. Ook besteedd<strong>en</strong> we in ons artikel expliciet aandacht aan <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong><br />
uitz<strong>en</strong>dsector. Dit is <strong>de</strong> sector die het snelst van alle sector<strong>en</strong> reageert <strong>op</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong><br />
in <strong>de</strong> economische groei (zie ook D<strong>en</strong> Butter e.a., 1996). 2 Jar<strong>en</strong> later heb ik me gericht<br />
<strong>op</strong> het uitdiep<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze relatie (De Graaf-Zijl <strong>en</strong> Berkhout, 2007). De theorie erachter<br />
kan ik het best dui<strong>de</strong>lijk mak<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> hand van figuur 1. Uitz<strong>en</strong>darbeid ontle<strong>en</strong>t zijn<br />
bestaansrecht aan productieschommeling<strong>en</strong>, het ‘piekmotief’. Als <strong>de</strong> <strong>conjunctuur</strong><br />
aantrekt, krijg<strong>en</strong> werkgevers meer behoefte aan personeel. Ze zijn nog onzeker of <strong>de</strong><br />
productieto<strong>en</strong>ame blijv<strong>en</strong>d is, dus gev<strong>en</strong> in eerste instantie <strong>de</strong> voorkeur aan flexibele<br />
arbeidskracht<strong>en</strong>. Omdat <strong>de</strong>ze to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar arbeid voor <strong>de</strong> meeste<br />
on<strong>de</strong>rneming<strong>en</strong> gelijktijdig gebeurt, viss<strong>en</strong> ze in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> vijver met arbeidskracht<strong>en</strong>. Op<br />
e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t komt <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m van die vijver in zicht. Op dat mom<strong>en</strong>t neemt <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingsmacht van werknemers toe. Ze zijn schaars <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dus eis<strong>en</strong><br />
stell<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> vast contract. In <strong>de</strong> conjuncturele upswing neemt <strong>op</strong> tijdstip A <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingsmacht van werknemers zover toe dat werkgevers gaan toegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong><br />
eis<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> vast contract. Vanaf dat mom<strong>en</strong>t zet <strong>de</strong> daling van het aantal<br />
uitz<strong>en</strong>dkracht<strong>en</strong> in. Dit mom<strong>en</strong>t ligt voor <strong>de</strong> t<strong>op</strong> in <strong>de</strong> productie; pas <strong>op</strong> tijdstip B<br />
veran<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> groei van <strong>de</strong> productie in e<strong>en</strong> afname. Vanaf dat mom<strong>en</strong>t neemt het aantal<br />
uitz<strong>en</strong>dkracht<strong>en</strong> niet meer af vanwege <strong>de</strong> omzetting in vast contract<strong>en</strong>, maar vanwege<br />
<strong>de</strong> terugl<strong>op</strong><strong>en</strong><strong>de</strong> productie. Op e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t zijn alle uitz<strong>en</strong>dkracht<strong>en</strong> ontslag<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> heeft <strong>de</strong> werkgever nog teveel werknemers in di<strong>en</strong>st. Vaste kracht<strong>en</strong> zijn moeilijk te<br />
ontslaan. Pas als <strong>de</strong> nood echt hoog is, komt het tot e<strong>en</strong> reorganisatie, waarbij het<br />
aantal vaste kracht<strong>en</strong> wordt teruggebracht tot e<strong>en</strong> structureel niveau. Vanaf dat mom<strong>en</strong>t<br />
(tijdstip C) zull<strong>en</strong> weer uitz<strong>en</strong>dkracht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet. Pas in e<strong>en</strong> later stadium zal <strong>de</strong><br />
productie ook weer gaan groei<strong>en</strong> (tijdstip D). D<strong>en</strong> Butter e.a. (1996) war<strong>en</strong> <strong>de</strong> eerst<strong>en</strong><br />
die het verband tuss<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>dwerk <strong>en</strong> <strong>de</strong> (<strong>arbeidsmarkt</strong>)<strong>conjunctuur</strong> on<strong>de</strong>rzocht<strong>en</strong>. Ze<br />
vond<strong>en</strong> navolging in bijvoorbeeld Zijl e.a. (2003), De Groot <strong>en</strong> Franses (2005); D<strong>en</strong><br />
Reijer (2005), De Graaf-Zijl <strong>en</strong> Berkhout (2007) <strong>en</strong> Canoy e.a. (2009).<br />
2 D<strong>en</strong> Butter e.a (1996a <strong>en</strong> b) conclu<strong>de</strong>r<strong>en</strong> dat uitz<strong>en</strong>darbeid in bepaal<strong>de</strong> jar<strong>en</strong> <strong>en</strong>ige additionele<br />
verklaring van <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid heeft gebod<strong>en</strong>, maar in an<strong>de</strong>re<br />
period<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r. D<strong>en</strong> Butter e.a. (2000) conclu<strong>de</strong>r<strong>en</strong> dat uitz<strong>en</strong>dwerk weliswaar voorlo<strong>op</strong>t <strong>op</strong><br />
<strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e werkgeleg<strong>en</strong>heid, maar dat er ge<strong>en</strong> extra voorspell<strong>en</strong><strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong>ze<br />
indicator uitgaat bov<strong>en</strong><strong>op</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die al in <strong>de</strong> VU-conjuctuurindicator zat<strong>en</strong>: het<br />
aantal faillissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, het aantal ontslagaanvrag<strong>en</strong>, het aantal vacatures <strong>en</strong> <strong>de</strong> stand van <strong>de</strong><br />
CPB- <strong>en</strong> DNB-<strong>conjunctuur</strong>indicator<strong>en</strong>.<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën
263<br />
Figuur 1. Productie, vast personeel <strong>en</strong> flexibel personeel in e<strong>en</strong> willekeurig bedrijf dat is<br />
blootgesteld aan conjuncturele schommeling<strong>en</strong> in <strong>de</strong> vraag naar zijn product.<br />
Bron: De Graaf-Zijl <strong>en</strong> Berkhout (2007)<br />
3 <strong>Uitz<strong>en</strong>dwerk</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> baan- <strong>en</strong> werknemersdynamiek<br />
D<strong>en</strong> Butters an<strong>de</strong>re <strong>arbeidsmarkt</strong>hobby, <strong>en</strong> wellicht zijn grootste bijdrage aan <strong>de</strong><br />
arbeidseconomie in Ne<strong>de</strong>rland, betreft <strong>de</strong> strom<strong>en</strong>b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong>. In<br />
teg<strong>en</strong>stelling tot <strong>de</strong> traditionele analyse van stand<strong>en</strong> (werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> werkloosheid)<br />
richt <strong>de</strong> strom<strong>en</strong>b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong> zich primair <strong>op</strong> <strong>de</strong> dynamiek van <strong>de</strong><br />
<strong>arbeidsmarkt</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> strom<strong>en</strong> ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> werknemers waarmee <strong>de</strong>ze gepaard gaan<br />
(Blanchard <strong>en</strong> Diamond, 1992). Frank d<strong>en</strong> Butter was sam<strong>en</strong> met an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> uit het<br />
ALERT-team (waaron<strong>de</strong>r Pieter Gautier, Laur<strong>en</strong>s Broersma <strong>en</strong> Udo Kock) e<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse voorl<strong>op</strong>ers die b<strong>en</strong>adrukt<strong>en</strong> dat baancreatie <strong>en</strong> baanvernietiging <strong>de</strong><br />
groothed<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zijn om naar te kijk<strong>en</strong>. Hun on<strong>de</strong>rzoek heeft er me<strong>de</strong> toe<br />
geleid dat het CBS in <strong>de</strong> nieuwe Arbeidsrek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>cijfers alle in- <strong>en</strong> uitstroom in <strong>de</strong><br />
werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> <strong>de</strong> gecreëer<strong>de</strong> <strong>en</strong> vernietig<strong>de</strong> ban<strong>en</strong> telt (CBS, 2011). Zoals het CBS<br />
het zelf verwoord:<br />
”Het maakt e<strong>en</strong> groot verschil of <strong>de</strong> stijging van het gemid<strong>de</strong>ld aantal ban<strong>en</strong> het gevolg<br />
is van e<strong>en</strong> geringe instroom van person<strong>en</strong> die voorhe<strong>en</strong> niet werkzaam war<strong>en</strong> óf dat <strong>de</strong><br />
stijging het saldo is van omvangrijke strom<strong>en</strong> in <strong>en</strong> uit <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid. Hoe<br />
dynamischer <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong> is, <strong>de</strong>s te sneller bedrijv<strong>en</strong> zich aan gewijzig<strong>de</strong><br />
omstandighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong> (zoals het snel uitbreid<strong>en</strong> van <strong>de</strong> productiecapaciteit<br />
indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong> product<strong>en</strong> van het bedrijf to<strong>en</strong>eemt, of aanpassing van het<br />
personeelsbestand weg<strong>en</strong>s veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>op</strong>leidingsbehoeft<strong>en</strong>). De keerzij<strong>de</strong> van e<strong>en</strong> hoge<br />
dynamiek is ev<strong>en</strong>wel dat bedrijv<strong>en</strong> veel kost<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om personeel te werv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in te werk<strong>en</strong>. Bij vertrek gaan (bedrijfsspecifieke) k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring van werknemers<br />
(<strong>de</strong>els) verlor<strong>en</strong>.”<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën
264<br />
Dat ook daarbij <strong>op</strong> het sectorniveau aanvull<strong>en</strong><strong>de</strong> informatie blijkt te hal<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>rzocht<strong>en</strong><br />
D<strong>en</strong> Butter <strong>en</strong> ik in e<strong>en</strong> artikel dat uitkwam in het Maandschrift Economie (D<strong>en</strong> Butter <strong>en</strong><br />
Zijl, 1998). De <strong>en</strong>e bedrijfstak is dynamischer dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re. E<strong>en</strong> grote dynamiek in e<strong>en</strong><br />
bedrijfstak betek<strong>en</strong>t dat er aan <strong>de</strong> <strong>en</strong>e kant veel ban<strong>en</strong> vernietigd word<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> bedrijv<strong>en</strong>, terwijl er aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant veel ban<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecreëerd in an<strong>de</strong>re<br />
bedrijv<strong>en</strong> in diezelf<strong>de</strong> bedrijfstak. Uit onze analyse bleek dat in zo’n bedrijfstak<br />
werknemers sneller g<strong>en</strong>eigd zijn naar e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re baan uit te zi<strong>en</strong>. Dit spoort met <strong>de</strong><br />
verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> zoektheorie, waarin het zoekgedrag van werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> afhangt van<br />
het verschil tuss<strong>en</strong> het verwachte inkom<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> mogelijke nieuwe baan <strong>en</strong> het<br />
verwachte inkom<strong>en</strong> in <strong>de</strong> huidige baan. De grotere kans <strong>op</strong> ontslag verkleint <strong>de</strong><br />
verwachte waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> huidige baan, terwijl e<strong>en</strong> grotere kans <strong>op</strong> e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re baan <strong>de</strong><br />
waar<strong>de</strong> van het alternatief vergroot.<br />
De uitz<strong>en</strong>dsector is typisch e<strong>en</strong> sector met e<strong>en</strong> hoge dynamiek <strong>en</strong> veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die <strong>op</strong><br />
zoek zijn naar e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re (vaste) baan. Bij het met<strong>en</strong> van <strong>de</strong> dynamiek maakt het CBS<br />
on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> baancreatie <strong>en</strong> baanvernietiging (= baandynamiek) versus instroom<br />
<strong>en</strong> uitstroom van werkzame person<strong>en</strong> (= dynamiek van werkzame person<strong>en</strong>, ook wel<br />
arbeidsverlo<strong>op</strong> g<strong>en</strong>oemd). Dit on<strong>de</strong>rscheid blijkt van grote invloed voor <strong>de</strong> gemet<strong>en</strong><br />
dynamiek van <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dsector. Figur<strong>en</strong> 2 <strong>en</strong> 3 pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> respectievelijk <strong>de</strong><br />
baandynamiek <strong>en</strong> <strong>de</strong> dynamiek van werkzame person<strong>en</strong>. De cijfers zijn gebaseerd <strong>op</strong><br />
het jaar 2008, maar voor <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re jar<strong>en</strong> is het beeld min of meer hetzelf<strong>de</strong> 3 : <strong>de</strong><br />
uitz<strong>en</strong>dsector blijkt heel dynamisch in term<strong>en</strong> van person<strong>en</strong>, maar veel min<strong>de</strong>r<br />
dynamisch in term<strong>en</strong> van ban<strong>en</strong>. Dit wordt veroorzaakt door <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie van<br />
baandynamiek <strong>en</strong> werknemersdynamiek. Baandynamiek is geconceptualiseerd volg<strong>en</strong>s<br />
<strong>de</strong> principes van Davis <strong>en</strong> Haltiwanger (1992), zoals D<strong>en</strong> Butter c.s. ook <strong>de</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Baancreatie wordt daarbij bepaald als <strong>de</strong> som van werkgeleg<strong>en</strong>heidsgroei in bedrijv<strong>en</strong><br />
waar <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, terwijl baanvernietiging gelijk is aan <strong>de</strong> som<br />
van werkgeleg<strong>en</strong>heidsdaling van inkrimp<strong>en</strong><strong>de</strong> bedrijv<strong>en</strong>. De focus <strong>op</strong> het bedrijfsniveau<br />
is <strong>de</strong> kern van baandynamiek. Uiteraard is het e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rschatting, omdat het best kan<br />
zijn dat er in e<strong>en</strong> bedrijf ban<strong>en</strong> zijn vernietigd, terwijl het saldo van instroom <strong>en</strong> –<br />
uitstroom van werknemers positief is. Alle<strong>en</strong> staan er in dat geval meer geschap<strong>en</strong><br />
ban<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over. Juist voor <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dsector zal dit belangrijk zijn. Daar ontstaan<br />
immers voortdur<strong>en</strong>d ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> gaan an<strong>de</strong>re ban<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong>. 4 De <strong>op</strong>erationalisatie van<br />
baandynamiek doet dus ge<strong>en</strong> recht aan <strong>de</strong> aard van uitz<strong>en</strong>dwerk. Werknemersdynamiek<br />
laat wel dui<strong>de</strong>lijk het dynamische karakter van <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dbranche zi<strong>en</strong>.<br />
3 De <strong>en</strong>ige uitzon<strong>de</strong>ring in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2001-2008 is dat in 2006 <strong>de</strong> baancreatie in <strong>de</strong><br />
uitz<strong>en</strong>dbranche dusdanig hoog was (12 proc<strong>en</strong>t) dat <strong>de</strong> uitz<strong>en</strong>dbranche in dat jaar ook in<br />
term<strong>en</strong> van baandynamiek het meest dynamisch was van alle sector<strong>en</strong>.<br />
4 Omdat uitz<strong>en</strong>dbureaus sectoroverstijg<strong>en</strong>d <strong>op</strong>erer<strong>en</strong>, is het mogelijk dat er ban<strong>en</strong> in <strong>de</strong> industrie<br />
verlor<strong>en</strong> gaan, terwijl er ban<strong>en</strong> in <strong>de</strong> zakelijke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing bijkom<strong>en</strong>, die toch echt door<br />
an<strong>de</strong>r personeel uitgevoerd zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In an<strong>de</strong>re sector<strong>en</strong> zal dit ook wel geld<strong>en</strong>,<br />
maar in min<strong>de</strong>re mate.<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën
265<br />
Figuur 2. Baandynamiek: baancreatie <strong>en</strong> baanvernietiging als perc<strong>en</strong>tage van het totaal<br />
aantal ban<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bedrijfstak in 2008<br />
Zorg <strong>en</strong> overige di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
Overheid<br />
Uitz<strong>en</strong>dbureaus e.d.<br />
Financiële <strong>en</strong> zakelijke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
(excl uitz<strong>en</strong>dbureaus)<br />
Vervoer, <strong>op</strong>slag <strong>en</strong> communicatie<br />
Han<strong>de</strong>l, horeca <strong>en</strong> reparatie<br />
Baancreatie<br />
Baanvernietiging<br />
Bouwnijverheid<br />
Energie- <strong>en</strong> waterleidingbedrijv<strong>en</strong><br />
Industrie<br />
Landbouw, bosbouw <strong>en</strong> visserij<br />
Bron: CBS Statline, eig<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14%<br />
Figuur 3. Werknemersdynamiek: in- <strong>en</strong> uitstroom van werkzame person<strong>en</strong> als<br />
perc<strong>en</strong>tage van totaal aantal werkzame person<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bedrijfstak in 2008<br />
Zorg <strong>en</strong> overige di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
Overheid<br />
Uitz<strong>en</strong>dbureaus e.d.<br />
Financiële <strong>en</strong> zakelijke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing…<br />
Vervoer, <strong>op</strong>slag <strong>en</strong> communicatie<br />
Han<strong>de</strong>l, horeca <strong>en</strong> reparatie<br />
instroom<br />
uitstroom<br />
Bouwnijverheid<br />
Energie- <strong>en</strong> waterleidingbedrijv<strong>en</strong><br />
Industrie<br />
Landbouw, bosbouw <strong>en</strong> visserij<br />
Bron: CBS Statline, eig<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën
266<br />
4 Besluit<br />
<strong>Uitz<strong>en</strong>dwerk</strong> is lang beschouwd als inferieure vorm van arbeid, die zoveel mogelijk<br />
uitgebann<strong>en</strong> zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In veel an<strong>de</strong>re land<strong>en</strong> is dit nog steeds het geval,<br />
maar in Ne<strong>de</strong>rland is uitz<strong>en</strong>dwerk nu al <strong>en</strong>ige tijd geaccepteerd als volwaardig on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>arbeidsmarkt</strong>. Toch zal <strong>de</strong>ze vorm van arbeid altijd e<strong>en</strong> aparte<br />
status houd<strong>en</strong>, die maakt dat uitz<strong>en</strong>dwerk in het economisch <strong>en</strong> statistisch<br />
<strong>arbeidsmarkt</strong>on<strong>de</strong>rzoek afzon<strong>de</strong>rlijke aandacht verdi<strong>en</strong>t. D<strong>en</strong>k alle<strong>en</strong> al aan het feit dat<br />
uitz<strong>en</strong>dwerk in <strong>de</strong> statistiek<strong>en</strong> altijd is inge<strong>de</strong>eld bij <strong>de</strong> zakelijke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, terwijl<br />
dat ge<strong>en</strong> recht doet aan e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> die door uitz<strong>en</strong>dkracht<strong>en</strong><br />
in an<strong>de</strong>re sector<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd. In dit artikel heb ik bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat <strong>de</strong><br />
<strong>conjunctuur</strong> van uitz<strong>en</strong>dwerk an<strong>de</strong>rs is dan <strong>de</strong> <strong>conjunctuur</strong> van an<strong>de</strong>rsoortige arbeid.<br />
Ook blijkt <strong>de</strong> dynamiek van uitz<strong>en</strong>dwerk - an<strong>de</strong>rs dan an<strong>de</strong>re sector<strong>en</strong> - min<strong>de</strong>r goed<br />
gekarakteriseerd te word<strong>en</strong> door geaccepteer<strong>de</strong> mat<strong>en</strong> van baandynamiek.<br />
Werknemersdynamiek doet veel meer recht aan het dynamische karakter van <strong>de</strong><br />
uitz<strong>en</strong>dbranche. Kortom: bij het analyser<strong>en</strong> van process<strong>en</strong> <strong>op</strong> <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong> loont het<br />
vaak <strong>de</strong> moeite om te kijk<strong>en</strong> of <strong>de</strong>ze process<strong>en</strong> ook geld<strong>en</strong> voor uitz<strong>en</strong>dwerk of dat <strong>de</strong>ze<br />
sector zijn eig<strong>en</strong> dynamiek heeft.<br />
Marloes <strong>de</strong> Graaf-Zijl<br />
* Werkzaam bij het Amsterdams Instituut voor Arbeidsstudies.<br />
Literatuur<br />
Beer, P.T. <strong>de</strong> (2012), De arbeidstijdverkorting die niet doorging <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re less<strong>en</strong> uit <strong>de</strong><br />
jar<strong>en</strong> tachtig, TPEdigitaal, 6(3/4).<br />
Blanchard, O.J. <strong>en</strong> P. Diamond (1992), The flow appraoch to the labor market, American<br />
Economic Review, 82, 354-359.<br />
Butter, F.A.G. d<strong>en</strong>, J. Koeman <strong>en</strong> J.C. van Ours (1996a), Uitz<strong>en</strong>darbeid als indicator voor<br />
<strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong>, Economische Statistische Bericht<strong>en</strong>, 81, 117-119.<br />
Butter, F.A.G. d<strong>en</strong>, J. Koeman <strong>en</strong> J.C. van Ours (1996b), Uitz<strong>en</strong>dbureau als<br />
<strong>conjunctuur</strong>indicator voor <strong>de</strong> <strong>arbeidsmarkt</strong>, ALERT Research Memorandum 1996-2,<br />
Amsterdam: Vrije Universiteit, Applied Labour Economics Research Team.<br />
Butter, F.A.G. d<strong>en</strong>, A.P. van Vuur<strong>en</strong> <strong>en</strong> M. Zijl (2000), Geaggregeer<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
ge<strong>de</strong>saggregeer<strong>de</strong> voorspelling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid, Tijdschrift voor Economie<br />
<strong>en</strong> Managem<strong>en</strong>t, 45, 23-41.<br />
Butter, F.A.G. d<strong>en</strong> <strong>en</strong> M. Zijl (1998), Baanzoekgedrag van werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>arbeidsmarkt</strong>dynamiek, Maandschrift Economie, 62, 281-292.<br />
Canoy, M., P. Donker van Heel <strong>en</strong> E. Hazebroek (2009), Temporary Ag<strong>en</strong>cy Work as a<br />
leading economic indicator, Rotterdam, Ecorys.<br />
CBS (2011), Arbeidsmarktdynamiek, Metho<strong>de</strong>beschrijving <strong>en</strong> uitkomst<strong>en</strong> 2001–2008,<br />
D<strong>en</strong> Haag/Heerl<strong>en</strong>: C<strong>en</strong>traal Bureau voor <strong>de</strong> Statistiek.<br />
Davis, S. <strong>en</strong> J.C. Haltiwanger (1992), Gross job creation, gross job <strong>de</strong>struction and<br />
employm<strong>en</strong>t reallocation, Quarterly Journal of Economics, 107, 819-863.<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën
267<br />
Graaf-Zijl, M. <strong>de</strong> <strong>en</strong> E. Berkhout (2007). Temporary ag<strong>en</strong>cy work and the business cycle.<br />
International Journal of Manpower, 28(7), 539-556.<br />
Groot, E.A. <strong>de</strong> <strong>en</strong> P.H.B.F. Franses (2005), Real Time Estimates of GDP Growth,<br />
Econometric Institute Report 2005-01. Rotterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam.<br />
Reijer, A.H.J. d<strong>en</strong> (2005), De uitz<strong>en</strong>d<strong>conjunctuur</strong>, Economisch Statistische Bericht<strong>en</strong>,<br />
4470, 401.<br />
Zijl, M., E.E Berkhout, J.A. Korteweg, C.C.A.M. Sol <strong>en</strong> M. Aerts (2003), <strong>Uitz<strong>en</strong>dwerk</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>conjunctuur</strong>; Motiev<strong>en</strong> van werkgevers <strong>en</strong> <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>lo<strong>op</strong> met<br />
<strong>conjunctuur</strong>, SEO-rapport 704, Amsterdam, SEO Economisch on<strong>de</strong>rzoek.<br />
TvOF, jaargang 44, 2012, nummer 4, Wim Drees Stichting voor Op<strong>en</strong>bare Financiën