Klik hier - Noom
Klik hier - Noom
Klik hier - Noom
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Oud en wijs genoeg!<br />
Methodiekbeschrijving
Inhoudsopgave<br />
Inleiding 3<br />
1. Achtergrond van het project 7<br />
2. Introductie van het project 11<br />
2.1. Doelstelling 11<br />
2.2. Doelgroepen 11<br />
2.3. Uitgangspunten van de methodiek 12<br />
3. Onderdelen van het project 15<br />
3.1. Werving 15<br />
3.2. Gespreksbijeenkomsten 18<br />
3.3. Het betrekken van familieleden 23<br />
3.4. Nazorg 26<br />
4. Voorwaarden voor succes 30<br />
4.1. Projectleider 30<br />
4.2. Begeleidsters 30<br />
4.3. Locatie 31<br />
5. Bouwstenen voor vervolg 32<br />
Bijlagen:<br />
1. Beschrijving van de pilotactiviteiten 36<br />
2. Informatie over de projectorganisatoren 39<br />
Colofon 40
Inleiding<br />
Waarom zou ik iets voor mezelf wensen<br />
Deze uitspraak van een deelneemster aan het project Oud en wijs genoeg! vat<br />
misschien wel het meest duidelijk de positie van grote groepen oudere migrantenvrouwen<br />
samen. Ze hebben altijd geleefd voor man en kinderen, en nu voor hun<br />
kleinkinderen. En waar blijf je dan zelf Hoe word je dan oud in Nederland, waar je de<br />
taal niet goed spreekt en niet weet waar je hulp kunt vinden Wat kan en mag je van<br />
je kinderen verwachten Hoe maak je eigen keuzes voor de toekomst<br />
Om deze specifieke groep van oudere migrantenvrouwen een steun in de rug te<br />
geven namen Dona Daria (Kenniscentrum Emancipatie in Rotterdam) en het NOOM<br />
(Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten, samenwerkingsverband van oudere<br />
Surinamers, Turken, Marokkanen, Caribische Nederlanders, Molukkers, Chinezen<br />
en Zuid-Europeanen) het initiatief tot het project Oud en wijs genoeg!. Turkse,<br />
Marokkaanse en Kaapverdiaanse 50+ vrouwen die niet of nauwelijks toegang hadden<br />
tot ontmoetings-, welzijns- en zorgvoorzieningen werden actief opgezocht en<br />
geactiveerd om mee te doen. In tien gespreksbijeenkomsten leerden ze nadenken<br />
over hun oude dag en te bedenken wat ze zélf zouden willen. Ze maakten kennis met<br />
diverse voorzieningen in de wijk, dichtbij huis. Bijzonder was dat ook de dochters van<br />
de vrouwen betrokken werden in het project. Zo kwam stapje voor stapje het gesprek<br />
op gang en werden over en weer verwachtingen naar de toekomst uitgesproken.<br />
Kennis overdragen<br />
Oud en wijs genoeg! werd een project vol uitdagingen: voor de deelnemende<br />
vrouwen, de begeleidsters en de projectorganisatoren. Dankzij de financiering van<br />
VSBfonds, SKAN Fonds en Sint Laurensfonds was er ruimte om te experimenteren.<br />
Dona Daria en het NOOM werken beiden aan empowerment. Dona Daria heeft grote<br />
expertise op het gebied van emancipatie van vrouwen en mannen, het NOOM is<br />
gespecialiseerd in de emancipatie van oudere migranten. Onze organisaties hebben<br />
elkaar in dit project weten te vinden. We hebben onze kennis en ervaring gebundeld<br />
en wederzijds versterkt. Graag willen wij onze kennis overdragen en delen met<br />
anderen.<br />
De inhoud van dit boekje<br />
In dit boekje geven we een samenvatting van de gevolgde methodiek. Het is geen<br />
gedetailleerde handleiding voor het invullen van bijeenkomsten. We hebben ervoor<br />
2 3
gekozen om de methodiek op hoofdlijnen te beschrijven en veel aandacht te besteden<br />
aan de uitgangspunten en inzichten waarop deze is gebaseerd. We geven projectleiders<br />
handvatten om Oud en wijs genoeg! in hun eigen wijk of stad te starten.<br />
Creativiteit en aansluiting op de specifieke doelgroep zijn daarbij essentieel. Men kan<br />
Oud en wijs genoeg! als totaalpakket uitvoeren, maar het is ook zinvol om elementen<br />
uit het project te combineren met eigen beproefde werkvormen en materialen.<br />
Deze methodiekbeschrijving biedt inzichten in stappen en valkuilen, aangevuld met<br />
praktische tips.<br />
Oud en wijs genoeg! is in eerste instantie ontwikkeld voor oudere migrantenvrouwen,<br />
alhoewel ook al met mannen ervaring is opgedaan. Slechts waar dat relevant is,<br />
zal melding gemaakt worden van bijzonderheden ten aanzien van de participatie van<br />
mannen.<br />
In hoofdstuk 1 wordt de achtergrond van het project geschetst. Hoofdstuk 2 geeft<br />
een introductie op het project. Hoofdstuk 3 beschrijft het project op de onderdelen<br />
werving, gespreksbijeenkomsten, het betrekken van de familie en de nazorg,<br />
voorzien van tips voor de praktijk. In hoofdstuk 4 bespreken we de voorwaarden die<br />
nodig zijn om Oud en wijs genoeg! succesvol te laten zijn en slothoofdstuk 5 bevat<br />
bouwstenen voor vervolgactiviteiten.<br />
In de bijlagen treft u een samenvatting van de activiteiten in de pilot en nadere informatie<br />
over onze organisaties.<br />
Mocht u meer informatie nodig hebben of interesse hebben voor een training, dan<br />
kunt u zich in verbinding stellen met de projectleider.<br />
4<br />
5
Hoofdstuk 1<br />
Achtergrond van het project<br />
Oud worden in een ander land dan waar je geboren bent. Dat is een hele opgave.<br />
Oudere migranten waren destijds pioniers toen ze voor het eerst naar Nederland<br />
kwamen. Nu zijn ze opnieuw pioniers bij het zoeken van hun weg naar een goede<br />
oude dag in een veilige en herkenbare omgeving. En dat in een tijd waarin de ouderenzorg<br />
aan grote druk en veranderingen onderhevig is.<br />
Een nieuw toekomstbeeld<br />
Nadat de migranten jarenlang hebben gedacht op oudere leeftijd terug te gaan naar<br />
het land van herkomst, dringt momenteel breed het besef door dat dit toekomstbeeld<br />
verlaten zal moeten worden. Het land van herkomst is niet meer wat het was,<br />
de financiële mogelijkheden voor remigratie worden ingeperkt, gezondheidsklachten<br />
maken remigratie niet voor de hand liggend en - zéér belangrijk! - de kinderen en<br />
kleinkinderen hebben <strong>hier</strong> hun leven opgebouwd.<br />
Tegelijk wordt zichtbaar dat de familiezorg in de allochtone gemeenschappen zwaar<br />
onder druk staat. De tweede en derde generatie vernederlandst in hoog tempo.<br />
Daardoor komt de zorg voor de ouderen in het gedrang. De wens om zelf voor de<br />
eigen ouders te zorgen wordt door iedereen gedeeld, maar de uitvoering ervan stelt<br />
de families voor grote dilemma’s. Daardoor krijgen ouderen in de migrantenfamilies<br />
(vaak onbedoeld) niet altijd de zorg die ze nodig hebben.<br />
Een positieve keerzijde van het besef dat terugkeer geen goede oplossing betekent<br />
voor de oude dag, is dat oudere migranten in beweging komen. De oprichting van<br />
het NOOM (Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten) en de opbouw en<br />
groei van de organisaties van oudere Surinamers, Turken, Marokkanen, Antillianen,<br />
Chinezen, Zuid-Europeanen en Molukkers zijn een uiting <strong>hier</strong>van. Er zijn tal van eigen<br />
initiatieven rond ontmoeting, dagverzorging, huisbezoek, voorlichting en belangenbehartiging<br />
op landelijk en lokaal niveau. De hoge betrokkenheid van vitale ouderen,<br />
maar ook van de jongere generaties bij deze activiteiten geven aan dat men zich zeer<br />
bewust is van het belang van collectieve aanpak en ‘zorgen voor elkaar’.<br />
6 7
Kracht en kwetsbaarheid<br />
Oudere migranten bevinden zich in een emancipatieproces. Deze beweging is zichtbaar<br />
bij mannen en vrouwen. Oudere migrantenvrouwen zitten zelfs in een dubbel<br />
emancipatieproces. Zij proberen zich te ontwikkelen als oudere en als vrouw. In het<br />
emancipatieproces van oudere migrantenvrouwen zien we een bijzondere combinatie<br />
van kwetsbaarheid aan de ene kant en kracht aan de andere kant. De migratiegeschiedenis<br />
van de vrouwen is vaak een andere dan die van de mannen. De vrouwen<br />
zijn doorgaans door omstandigheden - en minder uit vrije keuze - pionier in een<br />
ander land geworden. Ze hebben soms wel, maar vaak ook niet de vrijheid gevonden<br />
om een zelfstandig bestaan op te bouwen. Hun leven draaide veelal om man en<br />
kinderen. De vreemde omgeving bleef vaak vreemd, doordat er weinig kansen waren<br />
om daadwerkelijk te participeren. Voor een deel van de migrantenvrouwen heeft dat<br />
geleid tot sociaal isolement. Oudere migrantenvrouwen zijn meestal niet gewend iets<br />
voor zichzelf te wensen.<br />
Daar staat tegenover dat de vrouwen vaak meer met de voeten op de grond staan<br />
dan de mannen. Waar de laatsten lang mijmeren over een oude dag onder de olijf- of<br />
mangoboom, realiseren de vrouwen zich al langer dat zij <strong>hier</strong> willen blijven bij hun<br />
kinderen en kleinkinderen, in de buurt van goede voorzieningen. Onderling en met<br />
behulp van vrijwilligers en professionals zijn er voor migrantenvrouwen ontmoetingsplaatsen,<br />
waar ze informatie kunnen halen, ondersteuning kunnen vinden en nieuwe<br />
inzichten op kunnen doen.<br />
8<br />
9
Succesvol oud worden: hoe ondersteun je dat<br />
Bovenstaande schets van de situatie, kansen en moeilijkheden van oudere migrantenvrouwen<br />
heeft de afgelopen jaren extra scherpte gekregen. In een tijd van<br />
bezuinigingen en grootscheepse reorganisatie van de ouderenzorg is het moeilijk,<br />
maar des te meer noodzakelijk om van professionals te vragen deze kwetsbare groep<br />
in het oog te krijgen en te houden. Eigen initiatieven vanuit de gemeenschappen zijn<br />
nodig, maar staan voor grote uitdagingen nu de ondersteuning voor zelforganisaties<br />
en doelgroepenbeleid zijn afgeschaft. De afstand tussen de uitgangspunten van<br />
het Nederlandse zorgsysteem (denk aan: eigen verantwoordelijkheid, eigen regie,<br />
zelfmanagement) lijken verder weg te staan van de leefwereld van oudere migrantenvrouwen<br />
dan ooit.<br />
Succesvol oud worden in Nederland vraagt veel van alle ouderen, waar je wiegje ook<br />
heeft gestaan. Het project Oud en wijs genoeg! biedt een handreiking aan groepen<br />
voor wie dat ‘succesvol oud worden’ niet vanzelfsprekend is, als gevolg van sociaaleconomische,<br />
medische, psychische, sociale en culturele barrières.<br />
Hoofdstuk 2<br />
Introductie van het project<br />
Het project Oud en wijs genoeg! beweegt zich in het spanningsveld van kwetsbaarheid<br />
en kracht van oudere migrantenvrouwen 1 .<br />
We combineren:<br />
- het bereiken van een van de moeilijkst bereikbare doelgroepen, te weten oudere<br />
migrantenvrouwen in isolement<br />
- het op gang brengen van een intergenerationele dialoog over de toekomst<br />
- het letterlijk over de drempel helpen van de deelneemsters bij voorzieningen.<br />
2.1. Doelstelling<br />
Oud en wijs genoeg! heeft als doelstelling om deelneemsters (en deelnemers) te<br />
ondersteunen in hun voorbereiding op hun oude dag, dat wil zeggen:<br />
- hen activeren om na te denken over ‘later’;<br />
- hen stimuleren om te bedenken wat zij zélf en vóór zichzelf zouden willen in de<br />
toekomst;<br />
- hen stimuleren meerdere keuzemogelijkheden te bedenken;<br />
- hen ondersteunen om deze mogelijkheden daadwerkelijk te onderzoeken en<br />
toegang te vinden (handelingsperspectieven ontwikkelen);<br />
- het gesprek over de toekomst op gang helpen tussen de vrouwen en hun familie;<br />
- verbinding tot stand brengen tussen de oudere vrouwen onderling;<br />
- verbinding tot stand brengen tussen de vrouwen en de omgeving (welzijns- en zorgondersteuning),<br />
zowel met en voor de groep als geheel als met en voor vrouwen<br />
individueel.<br />
2.2. Doelgroepen<br />
Oud en wijs genoeg! is ontwikkeld voor oudere migrantenvrouwen van 50 jaar en<br />
ouder die in sociaal isolement leven. Dat wil zeggen vrouwen die mogelijk wel over<br />
voldoende familierelaties beschikken, maar daarbuiten een klein sociaal netwerk<br />
hebben, slecht Nederlands spreken, weinig zelfredzaam zijn en beperkt toegang<br />
hebben tot ontmoetings-, welzijns- en zorgvoorzieningen in de buurt.<br />
1 In deze methodiekbeschrijving richten we ons met name op oudere migrantenvrouwen. Alleen waar dat<br />
relevant is wordt ingegaan op bijzonderheden ten aanzien van mannen, c.q. gemengde groepen.<br />
10 11
De keuze voor de groep 50+ migrantenvrouwen is ingegeven door de overweging dat<br />
vrouwen op deze leeftijd nog ‘tijd’ hebben om zich voor te bereiden op hun oude dag.<br />
Dat maakt het project met name geschikt voor oudere vrouwen van Turkse, Marokkaanse<br />
en Kaapverdiaanse herkomst. Met hen is het programma ook uitgebreid<br />
uitgetest. Ook voor andere groepen waar vergelijkbare problematiek speelt, zoals<br />
Chinese, Filippijnse en verschillende vluchtelingengroepen, sluit deze methodiek<br />
goed aan.<br />
Voor mannen in de migrantengemeenschappen heeft Oud en wijs genoeg! eveneens<br />
veel te bieden. Ook zij verkeren vaak in een sociaal isolement, al ziet dat er<br />
soms anders uit dan bij vrouwen. Mannen gaan meestal meer op stap buitenshuis,<br />
maar komen dan nog niet vanzelf in aanraking met goede en passende informatie<br />
en voorzieningen in de buurt. Voor hen is het evenzeer belangrijk om zich te buigen<br />
over de vraag op welke wijze zij oud willen worden. De uitgangspunten van de methodiek<br />
kunnen ook in mannengroepen en gemengde groepen gevolgd worden, maar<br />
het kan zijn dat beter andere werkvormen gekozen kunnen worden. Dat vraagt om<br />
nadere uitwerking.<br />
Tot slot behoren ook familieleden tot de doelgroepen van Oud en wijs genoeg! In de<br />
praktijk zullen dat meestal de dochters zijn die zich willen laten betrekken bij het proces<br />
dat hun moeders doormaken. Maar het is goed denkbaar dat verdere uitwerking<br />
van de methodiek in programma’s voor mannen- en gemengde groepen ook zonen<br />
zal aanspreken.<br />
2.3. Uitgangspunten van de methodiek<br />
De methodiek van Oud en wijs genoeg! is gebaseerd op de pijlers kracht en verbinding.<br />
Meer concreet gaat het over de volgende elementen.<br />
Lotgenotencontact<br />
Praten over de oude dag raakt aan allerlei gevoeligheden. Er leven allerlei verwachtingen<br />
naar de kinderen toe, maar onduidelijk is of die daaraan tegemoet kunnen/<br />
willen komen. Er heerst vaak een sfeer van: Komt tijd, komt raad. Geloofsopvattingen<br />
kunnen een rol spelen: ‘God of Allah zorgt voor mij, ik mag daar geen vragen bij<br />
stellen’.<br />
Gesprekken tussen leeftijdgenoten onderling kunnen de gêne om over gevoelige<br />
onderwerpen als geld, afhankelijkheid en onzekerheid om over de toekomst te<br />
praten overwinnen. Ontdekken dat anderen met dezelfde vragen worstelen biedt<br />
herkenning. En erachter komen dat anderen vanuit eenzelfde achtergrond er anders<br />
mee omgaan en andere keuzes maken kan de horizon verbreden.<br />
Uitgaan van eigen kracht<br />
Voorop staat dat de deelneemsters zelf aan de slag gaan: zelf en vóór zichzelf bedenken<br />
hoe zij de toekomst voor zich zien en onderzoeken wat daarvoor nodig is. De begeleidsters<br />
hebben niet met een vingertje gezwaaid en verteld wat de deelneemsters<br />
allemaal niet goed doen. Zij stimuleren hen tot introspectie en exploreren. Ze zoeken<br />
juist aansluiting bij sterke en positieve kwaliteiten en ervaringen die de vrouwen met<br />
zich meedragen. Verbinding maken met de culturele belevingswereld en bagage van<br />
de deelneemsters is een voorwaarde voor succes.<br />
Gesprek tussen de generaties<br />
Besluiten worden - al zijn ze nog zo simpel - vrijwel altijd in familieverband genomen.<br />
De ervaring leert dat er vaak onuitgesproken verwachtingen leven bij ouderen naar<br />
hun kinderen toe. Omgekeerd hebben kinderen hun eigen ideeën over hun betrokkenheid<br />
bij de toekomst van hun ouders. Daarom is het belangrijk om familieleden te<br />
betrekken bij de ‘voorbereiding op de oude dag’, met name die familieleden van wie<br />
op korte of lange termijn mantelzorg verwacht wordt. Oud en wijs genoeg! helpt het<br />
gesprek tussen de generaties op gang te brengen in een veilige omgeving.<br />
Over de drempel<br />
Keuzes maken ten aanzien van de toekomst hangt voor een deel af van de kennis<br />
waarover je beschikt. Oudere migrantenvrouwen hebben vaak een zeer beperkte<br />
kennis van de voorzieningen in Nederland. Er is sprake van veel vooroordelen ten<br />
aanzien van de ouderenzorg. Deze vooroordelen gaan enerzijds terug op verouderde<br />
beelden die men heeft van voorzieningen in het land van herkomst. Anderzijds heeft<br />
men het idee dat in Nederland ouderen door hun familie liefdeloos worden achtergelaten<br />
in tehuizen.<br />
Daarom is daadwerkelijk kennismaken met voorzieningen heel belangrijk. Het gaat<br />
vaak om een letterlijk ‘over de drempel’ helpen. Het tot stand brengen van deze<br />
verbinding vormt eveneens een essentieel onderdeel van het project.<br />
12 13
Hoofdstuk 3<br />
Onderdelen van het project<br />
Oud en wijs genoeg! bestaat uit verschillende onderdelen:<br />
- Werving deelneemsters<br />
- Gespreksbijeenkomsten<br />
- Het betrekken van de familieleden<br />
- Nazorg<br />
Alle onderdelen vragen om grondige aandacht en zijn allemaal essentieel voor het<br />
welslagen van het traject.<br />
3.1. Werving deelneemsters<br />
De werving van 50+ migrantenvrouwen in isolement is een arbeidsintensieve taak.<br />
De methodiek is ontwikkeld voor vrouwen die geen of zeer beperkt gebruikmaken<br />
van activiteiten in de buurt. Vaak zal een volledig nieuwe groep moeten worden<br />
samengesteld. Een andere mogelijkheid is om een aantal nieuwe leden van een<br />
bestaande vrouwengroep te combineren met een aantal nieuw geworven vrouwen<br />
van buiten de groep.<br />
Het zal duidelijk zijn dat een advertentie in een huis-aan-huis-krant of een oproep via<br />
een affiche of flyer geen effectieve middelen zijn om de vrouwen te bereiken.<br />
Een goed startpunt vormen bestaande vrouwengroepen. De sleutelfiguren van deze<br />
groepen hebben vaak een uitgebreid netwerk. Selecteer in samenwerking met hen<br />
vrouwen die pas onlangs in beeld gekomen zijn. Ook de deelneemsters aan vrouwengroepen<br />
kunnen op zoek gaan naar vrouwen in hun omgeving, bijvoorbeeld<br />
hun schoonzus of buurvrouw. Daarnaast is het zinvol om andere verwijzers te vragen<br />
om behulpzaam te zijn. Daarbij kan gedacht worden aan sleutelfiguren die in andere<br />
sectoren werkzaam zijn en die bij mensen thuis komen, bijv. ouderenwerk, thuiszorg,<br />
huisartsenpraktijken.<br />
Wees er vooraf op bedacht dat vaak meerdere telefoontjes nodig zijn in het eerste<br />
contact. Een huisbezoek samen met een bekende kan helpen om in een persoonlijk<br />
gesprek de vrouwen te motiveren om stappen te zetten voor hun eigen toekomst.<br />
Een goede aanpak is ook om een belangstellende te koppelen aan een ‘maatje’, die<br />
haar thuis komt ophalen om haar letterlijk over de drempel te helpen.<br />
14 15
Tips:<br />
- Bereid de werving goed voor.<br />
- Houd bij de planning van de werving en het programma rekening met feestelijke dagen<br />
en bijvoorbeeld de vastenperiode. Calculeer ook in dat oudere migranten vaak<br />
langere periodes (bijvoorbeeld in de zomer) in het land van herkomst verblijven.<br />
- Leg goed uit aan de sleutelfiguren wat je met het project wil bereiken. En dat het <strong>hier</strong><br />
gaat om een gezamenlijke verantwoordelijkheid met betrekking tot deze groep.<br />
- Sta stil bij de motivatie van ouderen. Bespreek met de sleutelfiguren wat de deelneemsters<br />
te winnen hebben, zodat zij met een goed verhaal op pad gaan.<br />
- Als je namen doorkrijgt van potentiële deelneemsters, spreek hen dan vervolgens<br />
persoonlijk aan.<br />
- Waardeer de inzet en de enthousiasme van de vrijwilligers/sleutelfiguren die aan<br />
de werving doen.<br />
- Neem een ruime periode voor de werving. Geef de potentiële deelneemsters de<br />
tijd om zich vertrouwd te maken met het idee van het project en het belang dat zij<br />
erbij kunnen hebben.<br />
- Wees je ervan bewust: Een eerste ‘ja’ is nog geen definitief ‘ja’.<br />
- Houd er rekening mee dat de potentiële deelneemsters eerst in eigen kring gaan<br />
overleggen of ze wel of niet mee zullen doen. Dan komen er zeker weer nieuwe<br />
vragen (Wat is dat voor organisatie Waarom hebben ze jou uitgezocht Wie betaalt<br />
dat). Dus plan meteen een vervolggesprek in.<br />
- Het opbouwen van een vertrouwensband is essentieel in het proces van werving<br />
en continuïteit in de deelname. Geef als begeleidster de vrouwen je persoonlijke<br />
mobiele nummer. Contact opnemen wordt makkelijker als ze je rechtstreeks kunnen<br />
benaderen en niet langs een telefoniste of andere contactpersoon hoeven.<br />
- Laat je niet verleiden om ‘toch maar’ vrouwen toe te laten die al volop in bestaande<br />
groepen meedraaien. Wees streng voor jezelf en kies niet de makkelijke weg!<br />
- Zoek contact met een zo breed mogelijk netwerk van sleutelfiguren.<br />
16 17
3.2. Gespreksbijeenkomsten<br />
Het programma<br />
Oud en wijs genoeg! omvat tien gespreksbijeenkomsten. Het basisprogramma ziet<br />
er als volgt uit:<br />
1. Kennismakingsbijeenkomst<br />
2. Wie ben je<br />
3 t/m 4. Oud worden<br />
5 t/m 9. Kennismaking met voorzieningen<br />
10. Afsluiting en evaluatie. Start nazorg.<br />
Barrières<br />
In Oud en wijs genoeg! moeten verschillende barrières worden overwonnen om<br />
uiteindelijk in gesprek te komen over de toekomst. Dat gaat over:<br />
- Gevoel van veiligheid onderling<br />
- De opstap maken van vroeger naar later<br />
- Zelfbeeld versterken<br />
- Betekenis van ouderdom<br />
- Zoektocht: eigen vragen formuleren<br />
Veiligheid in de groep<br />
Praten over ingewikkelde en gevoelige onderwerpen in een groep die je nog niet<br />
kent is geen vanzelfsprekende stap. Binnen migrantengemeenschappen bestaat<br />
angst voor roddel.<br />
De gespreksbijeenkomsten staan of vallen met het vertrouwen dat de deelneemsters<br />
in elkaar leren stellen. De eerste taak van de begeleidster is om de voorwaarden te<br />
creëren voor een veilige sfeer. Dat begint met het benadrukken van de vertrouwelijkheid<br />
onderling. Het is goed om daar onderling afspraken over te maken.<br />
Tips:<br />
- De afspraken kun je opschrijven en bij iedere bijeenkomst aan de muur hangen.<br />
Of plaats ze op een groot vel papier dat iedereen voor zich krijgt als ‘placemat’.<br />
- Eventueel kan je de afspraken in eigen taal opschrijven.<br />
- Het is goed om deze in de eerste bijeenkomsten een aantal keren te herhalen.<br />
Van vroeger naar later<br />
Praten over later is niet gebruikelijk. Dan is het goed om een ‘aanloopje’ te nemen.<br />
Oud en wijs genoeg! begint met het praten over vroeger. Het is fijn om iets van het<br />
eigen levensverhaal aan de anderen te vertellen. Dat maakt veel los. Tegelijk vormt<br />
het persoonlijke verhaal het uitgangspunt om te kunnen bepalen hoe je verder wilt.<br />
Tips:<br />
- Foto’s zijn <strong>hier</strong>bij een goed middel. Misschien willen vrouwen zelf foto’s meebrengen<br />
van vroeger. Maar het kan zijn dat ze die foto’s niet tot hun beschikking<br />
hebben of schroom hebben om die in de groep te laten zien. Hiervoor kan ook<br />
gebruik gemaakt worden van een fotospel dat door de begeleidster zelf wordt<br />
samengesteld met beelden uit de periode dat de vrouwen kind waren en later toen<br />
ze opgroeiden en zelf een gezin begonnen.<br />
- Verder kan gedacht worden aan filmfragmenten. Over de komst van de eerste generatie<br />
Turkse en Marokkaanse migrantenvrouwen bijvoorbeeld zijn enkele mooie<br />
films gemaakt door IDTV Docs.<br />
- Ook kan gebruik gemaakt worden van de kaarten die behoren bij het project Mijn<br />
Leven In Kaart, ontwikkeld door Reliëf. Eind 2013 verschijnt een versie, speciaal<br />
toegesneden op oudere migranten. Het NOOM heeft <strong>hier</strong>aan meegewerkt.<br />
Ik ben niet meer de oude Fatima. Er is veel veranderd sinds ik jong was.<br />
Ik zit nu gevangen tussen vroeger en later. Ik word alleen maar angstig.<br />
Zelfbeeld versterken<br />
Met behulp van de foto’s van vroeger gaan de vrouwen op zoek naar de verwachtingen<br />
die ze hadden toen ze jong waren. Die zijn vaak makkelijker voor hen te formuleren<br />
dan de wensen die ze op dit moment nog voor de toekomst hebben. Het draagt<br />
bij aan de versterking van hun zelfbeeld om zichzelf terug te zien in de kracht van<br />
hun leven. Hun positie als vrouw, als oudere vrouw en als oudere migrantenvrouw<br />
wordt daarbij betrokken.<br />
Met diverse werkvormen wordt gewerkt aan de versterking van het zelfbeeld.<br />
Bijvoorbeeld het inkleuren van je eigen silhouet helpt om te reflecteren en positieve<br />
eigenschappen en competenties van jezelf te benoemen.<br />
Om te kunnen zeggen wat je verder wilt in het leven moet je jezelf wel de<br />
moeite waard vinden, er vertrouwen in hebben dat jouw wensen ertoe doen.<br />
Dat is iets wat veel oudere migrantenvrouwen nooit geleerd hebben.<br />
Saadia Daouairi, projectleidster<br />
In een van mijn groepen gaven de vrouwen zichzelf mooie lange haren en<br />
mooie kleren. Ze dachten met veel plezier terug aan de tijd dat ze nog jong<br />
waren.<br />
Begeleidster<br />
18 19
Oud worden: wensen, verwachtingen en verplichtingen<br />
Pas na een aantal bijeenkomsten komt het ouder worden aan de orde. Om te beginnen<br />
wordt in algemene termen gesproken: Wat is positief aan oud worden Wat is<br />
negatief Aan de hand daarvan kunnen de eigen zorgen, wensen en verwachtingen,<br />
vragen, twijfels en angsten over de toekomst concreet gemaakt worden.<br />
Tips:<br />
- Maak op een flipover twee vakken: ouderdom positief, ouderdom negatief. Geef de<br />
deelneemsters gekleurde memobriefjes en laat hen alles opschrijven wat bij hen<br />
bovenkomt.<br />
- Houd er rekening mee dat misschien niet iedereen kan lezen en schrijven. Vrouwen<br />
kunnen elkaar helpen om dingen op te schrijven. En je kunt natuurlijk ook zelf<br />
alles opschrijven dat door de deelneemsters wordt genoemd.<br />
- Natuurlijk mogen er problemen ter sprake komen. Maar geef er beperkt ruimte<br />
voor. Daarmee voorkom je dat deelneemsters snel de slachtofferrol aannemen en<br />
aangeven dat ze niets kunnen.<br />
- Geef positieve voorbeelden uit de eigen cultuur en noem de succesverhalen uit de<br />
praktijk.<br />
Ik móet wel oppassen op mijn kleinkinderen. Mijn kinderen moeten zoveel<br />
betalen, de hypotheek, het kinderdagverblijf….<br />
Voor het oppassen geven ze me een beetje zakgeld. Van mijn man krijg ik niets.<br />
Als ze dan de kinderen komen ophalen, verwachten ze ook dat ik gekookt<br />
heb. Ze beseffen niet hoe zwaar het voor me wordt.<br />
Mijn man wil terug naar Turkije. Ik wil ook wel, maar <strong>hier</strong> zijn mijn kinderen.<br />
Later zou ik wel in een verzorgingshuis willen wonen. Mijn man wil daar<br />
niets van weten. Hij denkt: zij zorgt wel voor mij.<br />
Ik denk dat mijn zoon zich voor mij schaamt. Ik begrijp het wel. Het was<br />
natuurlijk ook niet zo leuk dat hij als kind alles voor mij moest vertalen.<br />
En nu nog steeds.<br />
Zoektocht<br />
Op basis van deze bijeenkomst wordt de zoektocht van de groep verder ingevuld.<br />
De vragen en problemen van de deelneemsters zijn leidend. Zij mogen aangeven<br />
20<br />
21
aan welke informatie ze behoefte hebben. Aan de begeleidster de creatieve taak om<br />
de komende bijeenkomsten in te vullen door mensen van organisaties en voorzieningen<br />
in de buurt uit te nodigen om kennis te komen maken en de vragen van de<br />
deelneemsters te beantwoorden. Of, liever nog: door excursies te organiseren en de<br />
vrouwen mee te nemen en letterlijk over de drempel te helpen bij de voorzieningen<br />
in de buurt.<br />
Tips:<br />
- Dat alles betekent dat de ontmoetingen en bezoeken NIET voorafgaand aan de<br />
start van de bijeenkomsten kunnen worden ingepland.<br />
- Houd ruimte voor de actualiteit.<br />
- Wel is het belangrijk om vóór en tijdens de uitvoering van de gespreksbijeenkomsten<br />
al in kaart te brengen welke organisaties relevant kunnen zijn voor de<br />
deelneemsters.<br />
- Bereid de ontmoeting voor met de groep. Bespreek met de vrouwen welke concrete<br />
vragen ze hebben.<br />
- Bereid de ontmoeting ook voor met de professional van de organisatie die voorlichting<br />
komt geven of waar je op bezoek gaat. Vertel haar of hem over de opzet<br />
van het project en leg uit dat de vragen van de vrouwen uitgangspunt moeten<br />
vormen in de voorlichting en niet een algemeen voorlichtingsverhaal vanuit de<br />
organisatie.<br />
- Bespreek ook vooraf dat de hoeveelheid te geven informatie afgestemd moet worden<br />
op de opnamemogelijkheden van de deelneemsters. Beter minder informatie<br />
die beklijft dan meer informatie die niet meer wordt opgenomen.<br />
- Bewaak als begeleidster de gemaakte afspraken. Grijp eventueel in als de organisatie<br />
de vooraf besproken wensen ter plekke niet uitvoert.<br />
- Tijdens de pilot bleek regelmatig dat er ook buiten de groep belangstelling bestond<br />
voor de voorlichtingsactiviteiten en excursies. Het is een keuze of je de bijeenkomst<br />
een meer open karakter geeft en meer belangstellenden erbij uitnodigt.<br />
Dat heeft als voordeel dat het bereik groter wordt en er meer verschillende vragen<br />
aan de orde komen. Maar het kan ook nadelig uitwerken voor het proces van de<br />
kerngroep, omdat zij wellicht ‘ondersneeuwen’ in een groter geheel. Een goede<br />
voorbereiding en begeleiding kan dat voorkomen. Bovendien: vraag aan de groep<br />
zelf hoe zij <strong>hier</strong>over denken.<br />
Ik verlang iedere week om <strong>hier</strong> te komen. Ik ben niet de enige die niets weet.<br />
Deelneemster<br />
Het vraagt veel van je zelf om de vrouwen te volgen. Meestal werk je met<br />
een vaststaand programma. Maar in dit project volg je de vragen van de<br />
vrouwen. Van te voren weet je niet wat ze willen. Dat tekent zich langzaam<br />
af en dan moet je het gaan organiseren.<br />
Begeleidster<br />
In de pilotgroepen hebben we ontmoetingen georganiseerd met vertegenwoordigers<br />
van de Belastingdienst, Nederlands Migratie Instituut, GGZ,<br />
vakbond, allochtone zorgbureaus over zorg thuis. Er is informatie gegeven<br />
over indicatiestelling, hulpmiddelen, ziektekostenverzekering, juridisch<br />
loket, schuldhulpverlening en dementie.<br />
Saadia Daouairi, projectleider<br />
Dit is wat we vaak zien. De mensen komen naar een voorlichtingsbijeenkomst,<br />
omdat wij hen zeggen dat het belangrijk is. En dan komt iemand de<br />
voorlichting geven. Het is een heel verhaal, waarin de eigen organisatie en<br />
het algemene aanbod centraal staat. Maar niet de vragen van de mensen in<br />
de zaal. Daar is in de laatste vijf minuten nog even tijd voor. Er is op zo’n<br />
moment geen enkele aansluiting. We schenken koffie en iedereen gaat weer<br />
naar huis. En eigenlijk is er niets gebeurd.<br />
Bestuurder van het NOOM<br />
3.3. Het betrekken van familieleden<br />
Je voorbereiden op de toekomst heeft alles te maken met de mogelijkheid om je<br />
wensen in je naaste omgeving kenbaar te maken. Binnen Oud en wijs genoeg!<br />
vormt het betrekken van de familie een kernactiviteit.<br />
Dat is overigens gemakkelijker gezegd dan gedaan. De ervaring leert dat het aanvankelijk<br />
met name de vrouwen zelf zijn die de boot afhouden.<br />
Mijn kinderen hebben het al zo druk. Ik wil hen <strong>hier</strong> niet mee lastigvallen.<br />
Ik kan toch niet vragen of mijn dochter <strong>hier</strong>voor een vrije dag opneemt<br />
In het weekend naar een bijeenkomst gaan is ook moeilijk. Want ze komen<br />
allemaal bij mij.<br />
22 23
Er zijn verschillende manieren om het familiegesprek op weg te helpen.<br />
Gedacht kan worden aan een speciale, meer feestelijke bijeenkomst waarvoor alle<br />
deelneemsters een of twee familieleden mogen uitnodigen. Aan tafels van circa 8<br />
personen vinden gesprekken plaats.<br />
Een voorlichtingsbijeenkomst over een belangrijk onderwerp, zoals bijvoorbeeld AOW<br />
en pensioenen of de veranderingen in de ouderenzorg, is ook een goed middel om<br />
de familie te betrekken.<br />
Maar het kan ook anders, door per keer steeds aan twee deelneemsters te vragen of<br />
zij hun dochter mee willen brengen naar de volgende bijeenkomst. Als de vrouwen<br />
eenmaal merken dat andere dochters het leuk en zinvol vinden om aanwezig te zijn,<br />
durven ook zij hun kinderen te vragen om tijd voor hen vrij te maken. Op die manier<br />
wisselt de samenstelling van de groep steeds een klein beetje. Dat is niet storend<br />
voor de voortgang of bedreigend voor de vertrouwelijkheid. Het werkt juist stimulerend<br />
doordat er steeds nieuwe invalshoeken op tafel komen.<br />
De gesprekken rond het ouder worden brengen de wederzijdse verwachtingen op<br />
tafel. Het is een onderwerp waar vrijwel nooit openlijk over gesproken wordt en sterk<br />
omgeven is door traditionele geboden en verboden. Oud en wijs genoeg! maakt een<br />
begin met het doorbreken van de taboesfeer.<br />
Mijn kinderen houden er geen rekening mee dat ik een dagje ouder wordt.<br />
In onze groep waren er meer vrouwen die daarover klaagden. Dat maakte<br />
dat mijn dochter ook aan mij vroeg: Gaat het wel, moeder<br />
Deelneemster<br />
Ik vond het heel goed dat ik een keer bij zo’n bijeenkomst met mijn moeder<br />
aanwezig ben geweest. We hadden eigenlijk nog nooit over dit soort dingen<br />
met elkaar gesproken. Ik had ook geen idee dat ze zo bezorgd is over de<br />
toekomst. Het heeft me wel aan het denken gezet.<br />
Dochter<br />
We hebben veel aandacht besteed aan het versterken van de weerbaarheid<br />
van de vrouwen binnen de familie: Wat zeg je Hoe zeg je het Vrouwen<br />
hebben ook onderling allerlei tips uitgewisseld hoe je dat kan aanpakken.<br />
Begeleidster<br />
Weer een andere manier om familie te betrekken is te vinden in de organisatie van<br />
een brede voorlichtingsbijeenkomst over een belangrijk onderwerp, zoals AOW en<br />
financiële regelingen, of diabetes. Daar is vaak breed belangstelling voor.<br />
24<br />
25
Tips:<br />
- Geef de deelneemsters argumenten om hun kinderen te vragen om mee te doen.<br />
Leg uit dat de aanwezigheid van de kinderen noodzakelijk is om de informatie die<br />
gegeven wordt goed te begrijpen. Kinderen kunnen kritisch zijn. En later kunnen<br />
ze thuis met elkaar de informatie nog eens bespreken.<br />
- Kies voor een feestelijke bijeenkomst met zorg een locatie. Het kan een restaurant<br />
zijn (voor oudere migrantenvrouwen kan het de eerste keer zijn dat ze in een Nederlands<br />
restaurant komen! De vrouwen kunnen dan met trots hun kinderen uitnodigen).<br />
Maar er kan ook gekozen worden voor een welzijns- of zorglocatie, zodat de<br />
bijeenkomst meteen een kennismaking met deze organisatie kan inhouden.<br />
- Bereid een serieus en gestructureerd programma voor. De bijeenkomst is niet<br />
zomaar voor de gezelligheid!<br />
- Zorg voor goede gespreksleidsters aan alle tafels. Bespreek vooraf duidelijk met<br />
hen wat de bedoeling van de bijeenkomst is en wat van hen wordt verwacht.<br />
- Zorg voor nabespreking aan het einde van een gespreksronde en in ieder geval aan<br />
het einde van de bijeenkomst, zodat je als projectleider hoofdpunten kunt verhelderen<br />
en benadrukken.<br />
- Als je kiest voor een voorlichtingsbijeenkomst om de familie bij het project te betrekken,<br />
gebruik deze dan wel als opstap. Nodig de aanwezige familieleden aan het<br />
einde uit voor een vervolgbijeenkomst om in een groepsgesprek uit te wisselen<br />
over de zaken die in het project naar voren komen.<br />
- Waardeer de komst van de kinderen. Geef complimenten en stimuleer de betrokkenheid<br />
van de familie.<br />
3.4. Nazorg<br />
Tien gespreksbijeenkomsten zijn uiteraard veel te weinig als voorbereiding op de<br />
oude dag. In het traject worden de vrouwen nieuwsgierig gemaakt en ze ontdekken<br />
wat een groep voor hen kan betekenen. Daarom is goede nazorg van belang. Waar<br />
nodig gaat de begeleidster een deelneemster individueel begeleiden naar goede ondersteuning.<br />
Dat kan allerlei vormen aannemen. Wanneer iemand overbelast dreigt<br />
te raken door de mantelzorg voor bijvoorbeeld een dementerende echtgenoot, kan<br />
hulp geboden worden om een casemanager dementie te regelen of door te verwijzen<br />
naar een zorginstelling die dagopvang voor dementerenden biedt. Als er een<br />
vraag is naar aanleiding van financiële schulden kan begeleiding naar schuldhulpverlening<br />
passende nazorg zijn.<br />
Naast individuele nazorg kan ook collectieve nazorg geboden worden. De pilot liet<br />
zien dat juist collectieve nazorg in een grote behoefte voorzag. De vrouwen wilden<br />
vooral graag bij elkaar blijven komen, omdat ze veel herkenning en steun ervoeren bij<br />
elkaar. Begeleidsters kunnen behulpzaam zijn in het zoeken naar mogelijkheden om<br />
de groepsbijeenkomsten voort te zetten, bijvoorbeeld door de groep aan te haken bij<br />
een welzijns- of zorgorganisatie in de buurt. Maar ook andere vormen van collectieve<br />
nazorg kunnen op het pad komen, zoals een cursus of het zoeken van groepsgewijze<br />
vrijwilligerswerk in de buurt.<br />
Ik kan nu mijn zorg bij de begeleidster vertellen. Thuis zeggen ze altijd dat<br />
ik het niet hoef te weten. Ik zal het niet snel snappen. Zij zullen het voor mij<br />
regelen als het nodig is. Ik voelde me afhankelijk. Nu heb ik zelfvertrouwen<br />
om mijn zorgen en mijn wensen te vertellen.<br />
Deelneemster<br />
In mijn groep was er een vrouw die zorg had voor haar dementerende<br />
moeder én haar dementerende schoonmoeder. Zij was echt overbelast. Er<br />
waren bovendien meer vragen in de groep over dementie. Via het NOOM is<br />
er toen iemand van het project Dementelcoach gekomen. Familieleden van<br />
een dementerende krijgen een coach toegewezen. Er liep net een pilot waar<br />
hun aanpak werd uitgeprobeerd voor Turkse en Marokkaanse ouderen. Deze<br />
mevrouw heeft daarbinnen een plaats gekregen.<br />
Begeleidster<br />
De vrouwen in mijn groep wilden graag een computercursus volgen om zo<br />
makkelijker contact te kunnen houden met hun familie in Turkije en met<br />
hun kleinkinderen. Dat heb ik kunnen regelen. Ze leerden niet alleen chatten<br />
en skypen, maar ook om dingen op te zoeken op internet, een vraag te stellen<br />
bij het deelgemeenteloket en internetbankieren.<br />
Begeleidster<br />
Mij viel op dat de vrouwen er steeds over klaagden dat ze het zo druk hadden.<br />
Ze moesten regelmatig naar de dokter en het ziekenhuis voor zichzelf of<br />
met hun man mee, ze moesten veel oppassen op de kleinkinderen. Ik heb voor<br />
hen allemaal een agenda gekocht en hen geleerd hoe ze die konden gebruiken.<br />
De vrouwen waren er heel blij mee. Het werd veel rustiger in hun hoofd,<br />
zeiden ze.<br />
Begeleidster<br />
26 27
Tips:<br />
- Plan bij het maken van een projectplan ruim tijd in voor de nazorg. Dat is geen sluitpost<br />
als er nog wat uurtjes over zijn, maar een wezenlijk onderdeel van het traject.<br />
- Zoek met name ondersteuning dicht in de buurt.<br />
- Niet overal zijn organisaties toegerust of bereid om rekening te houden met culturele<br />
diversiteit en behoeften. In dat geval is het ook goed om juist ook verder weg<br />
naar mogelijkheden te kijken. Herkenbaarheid in de hulpverlening, het spreken van<br />
de eigen taal en het gevoel welkom te zijn met je specifieke bagage is minstens zo<br />
belangrijk als de bereikbaarheid in de directe omgeving.<br />
- Denk bij nazorg niet alleen aan een individuele, maar ook in een collectieve aanpak.<br />
- Denk ook niet alleen maar in ‘zorgtermen’, maar houd een brede blik bij het inventariseren<br />
van de vervolgwensen van de deelneemsters.<br />
- Als je zelf niet voldoende weet om een vrouw op weg te helpen, ga dan op zoek<br />
naar iemand die dat wel kan.<br />
28<br />
29
Hoofdstuk 4<br />
Voorwaarden voor succes<br />
Oud en wijs genoeg! is geen eenvoudige aanpak. Er komt heel wat bij kijken om<br />
een project als dit tot een succes te maken. In dit hoofdstuk beschrijven we enkele<br />
belangrijke voorwaarden.<br />
4.1. De projectleider<br />
Of je Oud en wijs genoeg! als apart project organiseert of onderdelen ervan integreert<br />
in reeds lopende eigen activiteiten, het is in ieder geval belangrijk dat een<br />
heldere aansturing wordt georganiseerd.<br />
Naast de gebruikelijke projectmatige coördinatietaken heeft de projectleider een<br />
belangrijke rol in de ondersteuning van de groepsbegeleidsters. Van hen wordt veel<br />
gevraagd. Ze worden uitgedaagd om buiten hun comfortzone te treden. Ze moeten<br />
veel investeren om de juiste vrouwen te bereiken. In de cursus moeten ze niet alleen<br />
maar werken vanuit een aanbod, maar inspelen op de wensen van de deelneemsters<br />
bij het leggen van contacten met organisaties en voorzieningen in de omgeving.<br />
En tot slot moeten ze ook nog creatief wegen zoeken om de familie te betrekken.<br />
De projectleider is <strong>hier</strong> een belangrijke steunpilaar, die bovendien de doelstellingen<br />
van het project scherp in de gaten moet houden, de begeleidsters ‘bij de les’ moet<br />
houden en mee moet denken bij onverwachte ontwikkelingen.<br />
Ook bij het maken van afspraken met organisaties over het geven van informatie is<br />
het soms nodig dat de projectleider inspringt. Soms is enig ‘gewicht’ nodig om de<br />
traditionele aanpak van voorlichting geven te doorbreken.<br />
4.2. De begeleidsters<br />
Voor de uitvoering van Oud en wijs genoeg! zijn begeleidsters nodig met ervaring in<br />
empowerment- en emancipatiewerk, en die daarnaast zeer uiteenlopende kwaliteiten<br />
in zich verenigen.<br />
Wat hebben groepsbegeleidsters nodig<br />
- Inlevingsvermogen in de leefwereld van de deelneemsters<br />
- De taal spreken van de deelneemsters, letterlijk en figuurlijk<br />
- Ervaring in werken met de doelgroepen<br />
- Kennis hebben van werkvormen die geschikt zijn voor de doelgroepen<br />
- Creativiteit bij de werving, in de omgang met de deelneemsters (om hen ‘over de<br />
drempel te helpen’) en bij het betrekken van familieleden<br />
- Inzicht in de barrières die oudere migrantenvrouwen ervaren<br />
- Doorzettingsvermogen<br />
- Flexibiliteit om mee te bewegen met de groep<br />
- Kennis hebben van zaken die belangrijk zijn voor oudere migranten<br />
- Netwerk bij de organisaties en voorzieningen in de omgeving van de vrouwen of<br />
het vermogen om in korte tijd relaties te leggen met relevante organisaties en<br />
voorzieningen.<br />
Kortom: Oud en wijs genoeg! zoekt duizendpoten!<br />
Daarbij is opleidingsniveau minder relevant dan ervaring, netwerk en werkhouding.<br />
Het zou mooi zijn als het werk door betaalde krachten gedaan kan worden, maar in<br />
deze tijden van bezuinigingen zal dat niet altijd mogelijk zijn. Ook vrijwilligsters kunnen<br />
dit werk doen, mits aan het profiel wordt voldaan en goede afspraken bestaan<br />
over de aansturing en terugkoppeling.<br />
4.3. Locatie<br />
Bij de organisatie van de gespreksbijeenkomsten is het van belang te zoeken naar<br />
een passende locatie. Dat kan een buurthuis of wijkcentrum zijn, maar ook een kerk<br />
of moskee, een vrouwencentrum of een zorginstelling. De locatie dient goed en veilig<br />
bereikbaar te zijn.<br />
Ook is een punt van aandacht dat het de vrouwen vrij moet staan om bij de ontmoetingen<br />
met organisaties een eigen keuze te maken. Dus wanneer gebruik gemaakt<br />
wordt van een ruimte bij een zorginstelling moet vooraf afgesproken worden dat<br />
(ook) andere zorginstellingen daar eventueel informatie mogen komen geven.<br />
30 31
Hoofdstuk 5<br />
Bouwstenen voor vervolg<br />
Oud en wijs genoeg! heeft een stevige methodiek opgeleverd waarmee organisaties<br />
oudere migrantenvrouwen kunnen ondersteunen om zich voor te bereiden op hun<br />
oude dag. Inzichten en werkvormen op het gebied van empowerment, emancipatie<br />
en intergenerationeel werken zijn met elkaar verbonden.<br />
Organisaties in welzijn en zorg, zelforganisaties van (oudere) migranten, religieuze<br />
organisaties kunnen aan het werk volgens de opzet van Oud en wijs genoeg! .<br />
Input vanuit expertmeeting<br />
Op 15 april 2013 heeft een expertmeeting plaatsgevonden. Een divers samengesteld<br />
gezelschap van experts en betrokkenen kwam samen om kennis te nemen van de<br />
doelstellingen, activiteiten en resultaten van het project. Vertegenwoordigers van<br />
welzijns- en zorgorganisaties, ouderenwerk, deelgemeentepolitiek, zelforganisaties<br />
en fondsen werden uitgenodigd om de initiatiefnemers te voorzien van ideeën om<br />
het project te verbeteren en verder uit te rollen.<br />
We geven <strong>hier</strong> een korte weerslag van de uiteenlopende conclusies en adviezen die<br />
de expertmeeting opleverde.<br />
Herkenning van de problematiek<br />
De geschetste problematiek van de oudere migrantenvrouwen werd breed herkend.<br />
Deze is in meer en minder schrijnende mate zichtbaar in vele migrantengemeenschappen.<br />
Dat maakt de aanpak voor vele groepen nuttig en aantrekkelijk.<br />
Van deze tijd<br />
Als zeer positief werd beoordeeld dat het project niet alleen problemen benoemt,<br />
maar ook eigen kracht stimuleert. In die zin past het uitstekend in de nieuwe visie op<br />
zelfredzaamheid en welzijn (Wmo).<br />
Keuzepakket<br />
Organisaties kunnen naar keuze het volledige programma van Oud en wijs genoeg!<br />
volgen, of een aantal onderdelen daarvan integreren in hun eigen aanpak en activiteiten.<br />
Zo kunnen de gebruikte werkvormen ook interessant zijn in 1-op-1-contacten<br />
in de zorg.<br />
Aandacht voor voortraject bij instellingen<br />
Welzijns- en zorginstellingen zouden meer moeten investeren om ‘moeilijk bereikbare’<br />
groepen te betrekken bij hun organisatie. Als bijvoorbeeld een zorginstelling ook<br />
zorg wil gaan bieden aan migrantenouderen, dan loont het zeer de moeite om ook<br />
andere, minder kwetsbare ouderen, een plaats te geven. Juist ook daar is behoefte<br />
aan kennismaking en informatie, mits gecombineerd met gastvrijheid, ruimte voor<br />
identiteit en gericht op empowerment. Het voortraject biedt zowel kansen in toeleiding<br />
naar zorg als in toeleiding naar welzijnsactiviteiten en vrijwilligerswerk. Oud en<br />
wijs genoeg! is een vitaal onderdeel in een dergelijke ketenaanpak.<br />
Basis voor actief ouder worden<br />
Werken aan zelfvertrouwen hoort een vast onderdeel te worden van de outreachende<br />
benadering van welzijns- en zorginstellingen. Daarmee leg je een basis voor actief<br />
ouder worden; ook bij een groep die dat niet vanzelfsprekend in het eigen wereldbeeld<br />
heeft. Voorlichtingsactiviteiten voor ouderen kunnen anders ingericht worden<br />
door een betere voorbereiding en het uitgaan van de vragen van de deelnemers.<br />
Informatievoorziening<br />
Het geven van informatie aan oudere migranten blijft van groot belang. Zij hebben<br />
zeker in vergelijking met van oorsprong Nederlandse ouderen minder toegang tot<br />
informatie via reguliere kanalen als foldermateriaal, de huis-aan-huiskrant en internet.<br />
Mondelinge informatievoorziening is nog steeds de beste manier (zo mogelijk in<br />
eigen taal). Zeker als dat gebeurt in aansluiting op de directe behoefte, eigen vormen<br />
van communicatie en rekening houdend met barrières die te maken hebben met<br />
leeftijd en culturele achtergronden.<br />
32 33
Deelneemsters als ambassadeurs<br />
Vrouwen die eerder hebben deelgenomen aan Oud en wijs genoeg! kunnen bij<br />
verdere uitrol ingezet worden als ambassadeurs. Niet alleen om andere vrouwen te<br />
motiveren om mee te gaan doen, maar ook om in de nieuwe groepen te vertellen<br />
wat bijvoorbeeld de betrokkenheid van familieleden hen heeft opgeleverd en wat ze<br />
geleerd hebben tijdens de ontmoetingen met organisaties en voorzieningen.<br />
Beleidmakers<br />
Vanuit de expertmeeting werd geadviseerd om op basis van de ervaringen een advies<br />
te schrijven voor beleidmakers. Zij hebben een rol in het faciliteren en ondersteunen<br />
van dit soort activiteiten in het kader van het ontwikkelen en versterken van eigen<br />
kracht.<br />
Zorgverzekeraars<br />
Andere bondgenoten in de verspreiding van de methodiek van Oud en wijs genoeg!<br />
zijn wellicht te vinden bij zorgverzekeraars. Een goede voorbereiding op de oude dag<br />
en het versterken van zelfredzaamheid kunnen noodsituaties en onnodige zorgkosten<br />
helpen voorkomen.<br />
En hoe zit het met de mannen<br />
Een belangrijk advies uit de expertmeeting betrof de mannen: Neem de mannen mee<br />
in het proces! Empowerment onder vrouwen is belangrijk, maar vervolgens moeten<br />
ze thuis verdere stappen nemen om iets te veranderen. Binnen de Kaapverdiaanse<br />
groepen hebben wel mannen meegedaan; in de andere groepen niet. Dat was een<br />
bewuste keuze. Al te vaak zijn het de mannen die bepalen hoe de toekomst eruit<br />
ziet. In Oud en wijs genoeg! waren de vrouwen eerst zelf aan zet om in een veilige<br />
omgeving voorzichtig hun eigen toekomstwensen te formuleren. Vanuit dat versterkte<br />
zelfbewustzijn kan dan een volgende stap gezet worden om ook de mannen te<br />
betrekken.<br />
Het betrekken van mannen kan verschillende invalshoeken hebben en vraagt in ieder<br />
geval om verdere uitwerking binnen het project. Om echtgenoten te betrekken bij<br />
het proces dat hun vrouwen binnen Oud en wijs genoeg! doormaken zal, in ieder geval<br />
in samenspraak met de deelneemsters, gezocht moeten worden naar een aanpak<br />
die bij hen past.<br />
Een andere mogelijkheid is om naast vrouwengroepen ook met gemengde groepen<br />
van start te gaan waar echtparen aan deel kunnen nemen. Ook aparte mannengroepen<br />
zijn een optie. Want ook zij staan voor de taak om na te denken over de toekomst.<br />
Tot slot verdient het aanbeveling om ook manieren te zoeken om de zonen bij<br />
het proces van hun moeders en vader een plaats te geven.<br />
Linksom of rechtsom: het betrekken van mannen vergt een nieuwe pilot, waarin<br />
zeker aangepaste communicatie- en werkvormen moeten worden uitgetest.<br />
34 35
Bijlage 1<br />
Beschrijving van de pilotactiviteiten<br />
Oud en wijs genoeg! in het kort:<br />
- 6 groepen in drie deelgemeenten in Rotterdam: Noord, Feijenoord en Delfshaven<br />
- Met groepen van Turkse, Marokkaanse en Kaapverdiaanse herkomst<br />
- Deelname door 104 migrantenvrouwen van 50 jaar en ouder<br />
- 10 oudere mannen (in de Kaapverdiaanse groepen)<br />
- Minimaal 100 familieleden (direct en indirect)<br />
- 60 bijeenkomsten<br />
- Uitgevoerd tussen september 2011 en juni 2013 in twee fasen met ieder drie groepen<br />
- Expertmeeting<br />
- Artikel in landelijk tijdschrift Zorg en Welzijn<br />
- Methodiekbeschrijving<br />
Pilot<br />
Fase 1: najaar 2011 – juli 2012<br />
Participanten Aantal Aantal bereikte Deelgemeente<br />
deelneemsters familieleden<br />
Oudere vrouwen met<br />
Deelgemeente<br />
Marokkaanse achtergrond 21 15 Feijenoord<br />
Oudere vrouwen en mannen 8 vrouwen, 11 Deelgemeente<br />
met Kaapverdiaanse achtergrond 4 mannen Feijenoord<br />
Oudere vrouwen met Turkse 13 10 Deelgemeente<br />
achtergrond<br />
Noord<br />
Totaal 46 36<br />
Pilot<br />
Fase 2: augustus 2012 – april 2013<br />
Participanten Aantal Aantal bereikte Deelgemeente<br />
deelneemsters familieleden<br />
Oudere vrouwen met 20 11 Deelgemeente<br />
Marokkaanse achtergrond<br />
Noord<br />
Oude Noorden<br />
Oudere vrouwen en mannen 15 vrouwen, 18 Deelgemeente<br />
met Kaapverdiaanse achtergrond 5 mannen Delfshaven<br />
Oudere vrouwen met 18 10 Deelgemeente<br />
Turkse achtergrond<br />
Feijenoord<br />
Totaal 58 39<br />
Reacties van deelneemsters<br />
Ik schaamde me altijd dat ik zo weinig wist. Mijn man en kinderen regelen<br />
alles. Maar in deze cursus heb ik zélf informatie gekregen en mee naar huis<br />
genomen.<br />
Mijn man zegt altijd: Dat begrijp jij toch niet. Met de voorlichting die we<br />
hebben gekregen heb ik geleerd hoe het in Nederland geregeld is met de<br />
AOW en de zorg. Ik heb meer zelfvertrouwen gekregen. Ik ben niet dom.<br />
Ik maakte me wel zorgen. Mijn kinderen hebben het druk. Voor heel veel<br />
dingen heb ik hen nodig, maar ik wilde ze niet teveel lastigvallen. Door de<br />
cursus hebben we wel over de toekomst gepraat.<br />
Ik dacht dat het heel gewoon was om alle dagen op de kleinkinderen te<br />
passen. Maar nu durf ik wel hardop te zeggen dat ik ook wel eens tijd voor<br />
mezelf wil hebben.<br />
Het was echt goed in de groep. Ik hoop dat de groep verder kan gaan, want<br />
ik keek er iedere week naar uit om de andere vrouwen weer te zien. Ik merk<br />
dat het goed is als ik actief ben.<br />
Reacties van dochters<br />
Ik zie dat mijn moeder actiever wordt en meer mogelijkheden ziet.<br />
Doordat mijn moeder nu naar deze groep gaat is ze minder afhankelijk van<br />
mij. Ze vraagt minder aandacht.<br />
Mijn moeder is gelukkig. En als zij gelukkig is, dan zijn wij het ook.<br />
Mijn moeder heeft een doel, ze is bezig. Ze heeft nu andere vrouwen om zich<br />
heen waar ze mee kan praten.<br />
Nu heeft mijn moeder eens wat anders te vertellen. Dat is heel goed voor<br />
haar en voor mij.<br />
Mijn moeder is mondiger geworden.<br />
36 37
Expertmeeting<br />
Aan de expertmeeting op 15 april 2013 is deelgenomen door 43 experts en betrokkenen.<br />
Zij waren afkomstig van zelforganisaties, deelgemeentebestuur, welzijnsorganisaties,<br />
zorgorganisaties en fondsen.<br />
Verspreiding van de resultaten<br />
In het kader van de verspreiding van de bevindingen en resultaten van Oud en wijs<br />
genoeg! hebben Dona Daria en NOOM de volgende activiteiten ontwikkeld:<br />
- Communicatie via de websites van Dona Daria en NOOM<br />
- Artikelen in de digitale nieuwsbrief van NOOM<br />
- Artikel in Zorg en Welzijn, juni 2013, Jaargang 19, nummer 6: ‘Oud en wijs genoeg!,<br />
Oudere migrantenvrouwen op zoek naar een eigen toekomst’<br />
- Trainingsaanbod voor professionals en vrijwilligers in de vorm van een inspiratiebijeenkomst:<br />
‘Hoe doe je dat: empowerment’ op 17 juni 2013 (deelname door 17<br />
professionals en vrijwilligers)<br />
Na afloop van het project blijft de projectleider beschikbaar voor advies. Organisaties<br />
die belangstelling hebben voor een training kunnen zich eveneens tot haar wenden.<br />
Bijlage 2<br />
Informatie over de projectorganisatoren<br />
Dona Daria<br />
Dona Daria, Kenniscentrum Emancipatie, is hèt aanspreekpunt voor professionals, (deel)<br />
gemeenten, zelforganisaties, vrijwilligers en geïnteresseerden die zich bezighouden met<br />
onderwerpen rond emancipatie. Van oudsher organiseert Dona Daria cursussen, themabijeenkomsten<br />
en workshops voor vrouwen, mannen en jongeren in een achterstandspositie.<br />
Sinds 2012 ligt de nadruk van het werk op de overdracht van expertise aan iedereen die werkt<br />
met groepen vrouwen, mannen en jongeren in een achterstandspositie. Daarnaast richt Dona<br />
Daria zich op het versterken van het netwerk van organisaties in Rotterdam en daarbuiten die<br />
zich met emancipatie bezighouden en zorgt het kenniscentrum ervoor dat emancipatie op de<br />
politieke agenda blijft.<br />
Bij Dona Daria wordt de volgende definitie van emancipatie gehanteerd: emancipatie is zorgen<br />
voor dezelfde kansen, evenveel keuzevrijheid en gelijke mogelijkheden voor ontplooiing voor<br />
mannen en vrouwen. Deze definitie legt de nadruk op gendergelijkheid. Andere kernbegrippen<br />
zijn sociale mobiliteit en zelfredzaamheid. In de visie van Dona Daria gaat zelfredzaamheid aan<br />
beide andere begrippen vooraf.<br />
Emancipatie vindt plaats op verschillende niveaus: het niveau van de individu, de nabije omgeving<br />
van dat individu (de gemeenschap) en de samenleving. Dona Daria ondersteunt emancipatie<br />
op alle drie niveaus.<br />
NOOM<br />
Het NOOM is een samenwerkingsverband van landelijke organisaties van ouderen van Surinaamse,<br />
Turkse, Marokkaanse, Chinese, Zuid-Europese, Molukse en Caribische herkomst. Het<br />
NOOM beschikt over een uitgebreid en fijnmazig netwerk door het hele land.<br />
Onze organisatie komt op voor de gezamenlijke belangen van de oudere migranten. De<br />
oudere migranten kunnen via het NOOM hun perspectief op actuele ontwikkelingen naar<br />
voren brengen en de wensen en behoeften van de achterban verwoorden. De lidorganisaties<br />
organiseren tal van activiteiten op het gebied van lotgenotencontact, voorlichting en informatieoverdracht.<br />
Het NOOM doet de gezamenlijke belangenbehartiging en de informatievoorziening<br />
naar buiten toe door middel van presentaties en deelname aan congressen, klankborden<br />
focusgroepbijeenkomsten. Veel aandacht gaat uit naar de deskundigheidsbevordering van<br />
de vrijwilligers en het ontwikkelen van nieuwe initiatieven ten behoeve van het welzijn van<br />
de ouderen. In de belangenbehartiging werkt het NOOM nauw samen met de andere grote<br />
Nederlandse ouderenorganisaties.<br />
Het NOOM is opgericht in 2007 en is in de afgelopen vijf jaar uitgegroeid tot herkenbaar<br />
aanspreekpunt inzake oudere migranten voor de oudere migranten zelf, maar ook voor de<br />
politiek, media, overheden en instellingen.<br />
38<br />
39
Colofon<br />
Deze methodiekbeschrijving is een uitgave van<br />
Dona Daria<br />
Kenniscentrum Emancipatie<br />
Gerard Scholtenstraat 129<br />
3035 SJ Rotterdam Projectleider:<br />
T: 010 4659296 Saadia Daouairi<br />
W: www.donadaria.nl E: info@donadaria.nl<br />
en<br />
NOOM<br />
Netwerk van Organisaties<br />
van Oudere Migranten<br />
Postadres:<br />
Postbus 2069<br />
3500 GB Utrecht Churchilllaan 11<br />
W: www.netwerknoom.nl 3527 GV Utrecht<br />
Bezoekadres:<br />
Piet van Dommelenhuis, 4e etage / NVOG<br />
Contactpersoon:<br />
Tekst en eindredactie:<br />
Met dank aan:<br />
Foto’s:<br />
Met dank aan:<br />
Yvonne Heygele<br />
E: heygele@netwerknoom.nl<br />
T: 06 133 54 327<br />
Yvonne Heygele<br />
Saadia Daouairi<br />
Gerda Nijssen<br />
Celina do Patrocinio<br />
Emel Yuce<br />
Khadija Hammami<br />
Samia Tamimy<br />
Angela Dambruck<br />
Robert de Hartogh<br />
Tom Pilzecker (pagina 33, 38)<br />
Zohra Forkhani<br />
Munise Dölek<br />
Silvia Lopez<br />
Vormgeving:<br />
Drukwerk:<br />
Pressure Line, Rotterdam<br />
Grafisch Kralingen<br />
© juni 2013<br />
Oud en wijs genoeg!<br />
is mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van VSBfonds, SKAN Fonds en Sint Laurensfonds<br />
40
Gerard Scholtenstraat 129<br />
3035 SJ Rotterdam<br />
T: 010 4659296<br />
W: www.donadaria.nl<br />
Postadres:<br />
Bezoekadres:<br />
Postbus 2069<br />
Piet van Dommelenhuis, 4e etage / NVOG<br />
3500 GB Utrecht Churchilllaan 11<br />
W: www.netwerknoom.nl 3527 GV Utrecht