23.01.2015 Views

Klik hier - Noom

Klik hier - Noom

Klik hier - Noom

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Oud en wijs genoeg!<br />

Methodiekbeschrijving


Inhoudsopgave<br />

Inleiding 3<br />

1. Achtergrond van het project 7<br />

2. Introductie van het project 11<br />

2.1. Doelstelling 11<br />

2.2. Doelgroepen 11<br />

2.3. Uitgangspunten van de methodiek 12<br />

3. Onderdelen van het project 15<br />

3.1. Werving 15<br />

3.2. Gespreksbijeenkomsten 18<br />

3.3. Het betrekken van familieleden 23<br />

3.4. Nazorg 26<br />

4. Voorwaarden voor succes 30<br />

4.1. Projectleider 30<br />

4.2. Begeleidsters 30<br />

4.3. Locatie 31<br />

5. Bouwstenen voor vervolg 32<br />

Bijlagen:<br />

1. Beschrijving van de pilotactiviteiten 36<br />

2. Informatie over de projectorganisatoren 39<br />

Colofon 40


Inleiding<br />

Waarom zou ik iets voor mezelf wensen<br />

Deze uitspraak van een deelneemster aan het project Oud en wijs genoeg! vat<br />

misschien wel het meest duidelijk de positie van grote groepen oudere migrantenvrouwen<br />

samen. Ze hebben altijd geleefd voor man en kinderen, en nu voor hun<br />

kleinkinderen. En waar blijf je dan zelf Hoe word je dan oud in Nederland, waar je de<br />

taal niet goed spreekt en niet weet waar je hulp kunt vinden Wat kan en mag je van<br />

je kinderen verwachten Hoe maak je eigen keuzes voor de toekomst<br />

Om deze specifieke groep van oudere migrantenvrouwen een steun in de rug te<br />

geven namen Dona Daria (Kenniscentrum Emancipatie in Rotterdam) en het NOOM<br />

(Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten, samenwerkingsverband van oudere<br />

Surinamers, Turken, Marokkanen, Caribische Nederlanders, Molukkers, Chinezen<br />

en Zuid-Europeanen) het initiatief tot het project Oud en wijs genoeg!. Turkse,<br />

Marokkaanse en Kaapverdiaanse 50+ vrouwen die niet of nauwelijks toegang hadden<br />

tot ontmoetings-, welzijns- en zorgvoorzieningen werden actief opgezocht en<br />

geactiveerd om mee te doen. In tien gespreksbijeenkomsten leerden ze nadenken<br />

over hun oude dag en te bedenken wat ze zélf zouden willen. Ze maakten kennis met<br />

diverse voorzieningen in de wijk, dichtbij huis. Bijzonder was dat ook de dochters van<br />

de vrouwen betrokken werden in het project. Zo kwam stapje voor stapje het gesprek<br />

op gang en werden over en weer verwachtingen naar de toekomst uitgesproken.<br />

Kennis overdragen<br />

Oud en wijs genoeg! werd een project vol uitdagingen: voor de deelnemende<br />

vrouwen, de begeleidsters en de projectorganisatoren. Dankzij de financiering van<br />

VSBfonds, SKAN Fonds en Sint Laurensfonds was er ruimte om te experimenteren.<br />

Dona Daria en het NOOM werken beiden aan empowerment. Dona Daria heeft grote<br />

expertise op het gebied van emancipatie van vrouwen en mannen, het NOOM is<br />

gespecialiseerd in de emancipatie van oudere migranten. Onze organisaties hebben<br />

elkaar in dit project weten te vinden. We hebben onze kennis en ervaring gebundeld<br />

en wederzijds versterkt. Graag willen wij onze kennis overdragen en delen met<br />

anderen.<br />

De inhoud van dit boekje<br />

In dit boekje geven we een samenvatting van de gevolgde methodiek. Het is geen<br />

gedetailleerde handleiding voor het invullen van bijeenkomsten. We hebben ervoor<br />

2 3


gekozen om de methodiek op hoofdlijnen te beschrijven en veel aandacht te besteden<br />

aan de uitgangspunten en inzichten waarop deze is gebaseerd. We geven projectleiders<br />

handvatten om Oud en wijs genoeg! in hun eigen wijk of stad te starten.<br />

Creativiteit en aansluiting op de specifieke doelgroep zijn daarbij essentieel. Men kan<br />

Oud en wijs genoeg! als totaalpakket uitvoeren, maar het is ook zinvol om elementen<br />

uit het project te combineren met eigen beproefde werkvormen en materialen.<br />

Deze methodiekbeschrijving biedt inzichten in stappen en valkuilen, aangevuld met<br />

praktische tips.<br />

Oud en wijs genoeg! is in eerste instantie ontwikkeld voor oudere migrantenvrouwen,<br />

alhoewel ook al met mannen ervaring is opgedaan. Slechts waar dat relevant is,<br />

zal melding gemaakt worden van bijzonderheden ten aanzien van de participatie van<br />

mannen.<br />

In hoofdstuk 1 wordt de achtergrond van het project geschetst. Hoofdstuk 2 geeft<br />

een introductie op het project. Hoofdstuk 3 beschrijft het project op de onderdelen<br />

werving, gespreksbijeenkomsten, het betrekken van de familie en de nazorg,<br />

voorzien van tips voor de praktijk. In hoofdstuk 4 bespreken we de voorwaarden die<br />

nodig zijn om Oud en wijs genoeg! succesvol te laten zijn en slothoofdstuk 5 bevat<br />

bouwstenen voor vervolgactiviteiten.<br />

In de bijlagen treft u een samenvatting van de activiteiten in de pilot en nadere informatie<br />

over onze organisaties.<br />

Mocht u meer informatie nodig hebben of interesse hebben voor een training, dan<br />

kunt u zich in verbinding stellen met de projectleider.<br />

4<br />

5


Hoofdstuk 1<br />

Achtergrond van het project<br />

Oud worden in een ander land dan waar je geboren bent. Dat is een hele opgave.<br />

Oudere migranten waren destijds pioniers toen ze voor het eerst naar Nederland<br />

kwamen. Nu zijn ze opnieuw pioniers bij het zoeken van hun weg naar een goede<br />

oude dag in een veilige en herkenbare omgeving. En dat in een tijd waarin de ouderenzorg<br />

aan grote druk en veranderingen onderhevig is.<br />

Een nieuw toekomstbeeld<br />

Nadat de migranten jarenlang hebben gedacht op oudere leeftijd terug te gaan naar<br />

het land van herkomst, dringt momenteel breed het besef door dat dit toekomstbeeld<br />

verlaten zal moeten worden. Het land van herkomst is niet meer wat het was,<br />

de financiële mogelijkheden voor remigratie worden ingeperkt, gezondheidsklachten<br />

maken remigratie niet voor de hand liggend en - zéér belangrijk! - de kinderen en<br />

kleinkinderen hebben <strong>hier</strong> hun leven opgebouwd.<br />

Tegelijk wordt zichtbaar dat de familiezorg in de allochtone gemeenschappen zwaar<br />

onder druk staat. De tweede en derde generatie vernederlandst in hoog tempo.<br />

Daardoor komt de zorg voor de ouderen in het gedrang. De wens om zelf voor de<br />

eigen ouders te zorgen wordt door iedereen gedeeld, maar de uitvoering ervan stelt<br />

de families voor grote dilemma’s. Daardoor krijgen ouderen in de migrantenfamilies<br />

(vaak onbedoeld) niet altijd de zorg die ze nodig hebben.<br />

Een positieve keerzijde van het besef dat terugkeer geen goede oplossing betekent<br />

voor de oude dag, is dat oudere migranten in beweging komen. De oprichting van<br />

het NOOM (Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten) en de opbouw en<br />

groei van de organisaties van oudere Surinamers, Turken, Marokkanen, Antillianen,<br />

Chinezen, Zuid-Europeanen en Molukkers zijn een uiting <strong>hier</strong>van. Er zijn tal van eigen<br />

initiatieven rond ontmoeting, dagverzorging, huisbezoek, voorlichting en belangenbehartiging<br />

op landelijk en lokaal niveau. De hoge betrokkenheid van vitale ouderen,<br />

maar ook van de jongere generaties bij deze activiteiten geven aan dat men zich zeer<br />

bewust is van het belang van collectieve aanpak en ‘zorgen voor elkaar’.<br />

6 7


Kracht en kwetsbaarheid<br />

Oudere migranten bevinden zich in een emancipatieproces. Deze beweging is zichtbaar<br />

bij mannen en vrouwen. Oudere migrantenvrouwen zitten zelfs in een dubbel<br />

emancipatieproces. Zij proberen zich te ontwikkelen als oudere en als vrouw. In het<br />

emancipatieproces van oudere migrantenvrouwen zien we een bijzondere combinatie<br />

van kwetsbaarheid aan de ene kant en kracht aan de andere kant. De migratiegeschiedenis<br />

van de vrouwen is vaak een andere dan die van de mannen. De vrouwen<br />

zijn doorgaans door omstandigheden - en minder uit vrije keuze - pionier in een<br />

ander land geworden. Ze hebben soms wel, maar vaak ook niet de vrijheid gevonden<br />

om een zelfstandig bestaan op te bouwen. Hun leven draaide veelal om man en<br />

kinderen. De vreemde omgeving bleef vaak vreemd, doordat er weinig kansen waren<br />

om daadwerkelijk te participeren. Voor een deel van de migrantenvrouwen heeft dat<br />

geleid tot sociaal isolement. Oudere migrantenvrouwen zijn meestal niet gewend iets<br />

voor zichzelf te wensen.<br />

Daar staat tegenover dat de vrouwen vaak meer met de voeten op de grond staan<br />

dan de mannen. Waar de laatsten lang mijmeren over een oude dag onder de olijf- of<br />

mangoboom, realiseren de vrouwen zich al langer dat zij <strong>hier</strong> willen blijven bij hun<br />

kinderen en kleinkinderen, in de buurt van goede voorzieningen. Onderling en met<br />

behulp van vrijwilligers en professionals zijn er voor migrantenvrouwen ontmoetingsplaatsen,<br />

waar ze informatie kunnen halen, ondersteuning kunnen vinden en nieuwe<br />

inzichten op kunnen doen.<br />

8<br />

9


Succesvol oud worden: hoe ondersteun je dat<br />

Bovenstaande schets van de situatie, kansen en moeilijkheden van oudere migrantenvrouwen<br />

heeft de afgelopen jaren extra scherpte gekregen. In een tijd van<br />

bezuinigingen en grootscheepse reorganisatie van de ouderenzorg is het moeilijk,<br />

maar des te meer noodzakelijk om van professionals te vragen deze kwetsbare groep<br />

in het oog te krijgen en te houden. Eigen initiatieven vanuit de gemeenschappen zijn<br />

nodig, maar staan voor grote uitdagingen nu de ondersteuning voor zelforganisaties<br />

en doelgroepenbeleid zijn afgeschaft. De afstand tussen de uitgangspunten van<br />

het Nederlandse zorgsysteem (denk aan: eigen verantwoordelijkheid, eigen regie,<br />

zelfmanagement) lijken verder weg te staan van de leefwereld van oudere migrantenvrouwen<br />

dan ooit.<br />

Succesvol oud worden in Nederland vraagt veel van alle ouderen, waar je wiegje ook<br />

heeft gestaan. Het project Oud en wijs genoeg! biedt een handreiking aan groepen<br />

voor wie dat ‘succesvol oud worden’ niet vanzelfsprekend is, als gevolg van sociaaleconomische,<br />

medische, psychische, sociale en culturele barrières.<br />

Hoofdstuk 2<br />

Introductie van het project<br />

Het project Oud en wijs genoeg! beweegt zich in het spanningsveld van kwetsbaarheid<br />

en kracht van oudere migrantenvrouwen 1 .<br />

We combineren:<br />

- het bereiken van een van de moeilijkst bereikbare doelgroepen, te weten oudere<br />

migrantenvrouwen in isolement<br />

- het op gang brengen van een intergenerationele dialoog over de toekomst<br />

- het letterlijk over de drempel helpen van de deelneemsters bij voorzieningen.<br />

2.1. Doelstelling<br />

Oud en wijs genoeg! heeft als doelstelling om deelneemsters (en deelnemers) te<br />

ondersteunen in hun voorbereiding op hun oude dag, dat wil zeggen:<br />

- hen activeren om na te denken over ‘later’;<br />

- hen stimuleren om te bedenken wat zij zélf en vóór zichzelf zouden willen in de<br />

toekomst;<br />

- hen stimuleren meerdere keuzemogelijkheden te bedenken;<br />

- hen ondersteunen om deze mogelijkheden daadwerkelijk te onderzoeken en<br />

toegang te vinden (handelingsperspectieven ontwikkelen);<br />

- het gesprek over de toekomst op gang helpen tussen de vrouwen en hun familie;<br />

- verbinding tot stand brengen tussen de oudere vrouwen onderling;<br />

- verbinding tot stand brengen tussen de vrouwen en de omgeving (welzijns- en zorgondersteuning),<br />

zowel met en voor de groep als geheel als met en voor vrouwen<br />

individueel.<br />

2.2. Doelgroepen<br />

Oud en wijs genoeg! is ontwikkeld voor oudere migrantenvrouwen van 50 jaar en<br />

ouder die in sociaal isolement leven. Dat wil zeggen vrouwen die mogelijk wel over<br />

voldoende familierelaties beschikken, maar daarbuiten een klein sociaal netwerk<br />

hebben, slecht Nederlands spreken, weinig zelfredzaam zijn en beperkt toegang<br />

hebben tot ontmoetings-, welzijns- en zorgvoorzieningen in de buurt.<br />

1 In deze methodiekbeschrijving richten we ons met name op oudere migrantenvrouwen. Alleen waar dat<br />

relevant is wordt ingegaan op bijzonderheden ten aanzien van mannen, c.q. gemengde groepen.<br />

10 11


De keuze voor de groep 50+ migrantenvrouwen is ingegeven door de overweging dat<br />

vrouwen op deze leeftijd nog ‘tijd’ hebben om zich voor te bereiden op hun oude dag.<br />

Dat maakt het project met name geschikt voor oudere vrouwen van Turkse, Marokkaanse<br />

en Kaapverdiaanse herkomst. Met hen is het programma ook uitgebreid<br />

uitgetest. Ook voor andere groepen waar vergelijkbare problematiek speelt, zoals<br />

Chinese, Filippijnse en verschillende vluchtelingengroepen, sluit deze methodiek<br />

goed aan.<br />

Voor mannen in de migrantengemeenschappen heeft Oud en wijs genoeg! eveneens<br />

veel te bieden. Ook zij verkeren vaak in een sociaal isolement, al ziet dat er<br />

soms anders uit dan bij vrouwen. Mannen gaan meestal meer op stap buitenshuis,<br />

maar komen dan nog niet vanzelf in aanraking met goede en passende informatie<br />

en voorzieningen in de buurt. Voor hen is het evenzeer belangrijk om zich te buigen<br />

over de vraag op welke wijze zij oud willen worden. De uitgangspunten van de methodiek<br />

kunnen ook in mannengroepen en gemengde groepen gevolgd worden, maar<br />

het kan zijn dat beter andere werkvormen gekozen kunnen worden. Dat vraagt om<br />

nadere uitwerking.<br />

Tot slot behoren ook familieleden tot de doelgroepen van Oud en wijs genoeg! In de<br />

praktijk zullen dat meestal de dochters zijn die zich willen laten betrekken bij het proces<br />

dat hun moeders doormaken. Maar het is goed denkbaar dat verdere uitwerking<br />

van de methodiek in programma’s voor mannen- en gemengde groepen ook zonen<br />

zal aanspreken.<br />

2.3. Uitgangspunten van de methodiek<br />

De methodiek van Oud en wijs genoeg! is gebaseerd op de pijlers kracht en verbinding.<br />

Meer concreet gaat het over de volgende elementen.<br />

Lotgenotencontact<br />

Praten over de oude dag raakt aan allerlei gevoeligheden. Er leven allerlei verwachtingen<br />

naar de kinderen toe, maar onduidelijk is of die daaraan tegemoet kunnen/<br />

willen komen. Er heerst vaak een sfeer van: Komt tijd, komt raad. Geloofsopvattingen<br />

kunnen een rol spelen: ‘God of Allah zorgt voor mij, ik mag daar geen vragen bij<br />

stellen’.<br />

Gesprekken tussen leeftijdgenoten onderling kunnen de gêne om over gevoelige<br />

onderwerpen als geld, afhankelijkheid en onzekerheid om over de toekomst te<br />

praten overwinnen. Ontdekken dat anderen met dezelfde vragen worstelen biedt<br />

herkenning. En erachter komen dat anderen vanuit eenzelfde achtergrond er anders<br />

mee omgaan en andere keuzes maken kan de horizon verbreden.<br />

Uitgaan van eigen kracht<br />

Voorop staat dat de deelneemsters zelf aan de slag gaan: zelf en vóór zichzelf bedenken<br />

hoe zij de toekomst voor zich zien en onderzoeken wat daarvoor nodig is. De begeleidsters<br />

hebben niet met een vingertje gezwaaid en verteld wat de deelneemsters<br />

allemaal niet goed doen. Zij stimuleren hen tot introspectie en exploreren. Ze zoeken<br />

juist aansluiting bij sterke en positieve kwaliteiten en ervaringen die de vrouwen met<br />

zich meedragen. Verbinding maken met de culturele belevingswereld en bagage van<br />

de deelneemsters is een voorwaarde voor succes.<br />

Gesprek tussen de generaties<br />

Besluiten worden - al zijn ze nog zo simpel - vrijwel altijd in familieverband genomen.<br />

De ervaring leert dat er vaak onuitgesproken verwachtingen leven bij ouderen naar<br />

hun kinderen toe. Omgekeerd hebben kinderen hun eigen ideeën over hun betrokkenheid<br />

bij de toekomst van hun ouders. Daarom is het belangrijk om familieleden te<br />

betrekken bij de ‘voorbereiding op de oude dag’, met name die familieleden van wie<br />

op korte of lange termijn mantelzorg verwacht wordt. Oud en wijs genoeg! helpt het<br />

gesprek tussen de generaties op gang te brengen in een veilige omgeving.<br />

Over de drempel<br />

Keuzes maken ten aanzien van de toekomst hangt voor een deel af van de kennis<br />

waarover je beschikt. Oudere migrantenvrouwen hebben vaak een zeer beperkte<br />

kennis van de voorzieningen in Nederland. Er is sprake van veel vooroordelen ten<br />

aanzien van de ouderenzorg. Deze vooroordelen gaan enerzijds terug op verouderde<br />

beelden die men heeft van voorzieningen in het land van herkomst. Anderzijds heeft<br />

men het idee dat in Nederland ouderen door hun familie liefdeloos worden achtergelaten<br />

in tehuizen.<br />

Daarom is daadwerkelijk kennismaken met voorzieningen heel belangrijk. Het gaat<br />

vaak om een letterlijk ‘over de drempel’ helpen. Het tot stand brengen van deze<br />

verbinding vormt eveneens een essentieel onderdeel van het project.<br />

12 13


Hoofdstuk 3<br />

Onderdelen van het project<br />

Oud en wijs genoeg! bestaat uit verschillende onderdelen:<br />

- Werving deelneemsters<br />

- Gespreksbijeenkomsten<br />

- Het betrekken van de familieleden<br />

- Nazorg<br />

Alle onderdelen vragen om grondige aandacht en zijn allemaal essentieel voor het<br />

welslagen van het traject.<br />

3.1. Werving deelneemsters<br />

De werving van 50+ migrantenvrouwen in isolement is een arbeidsintensieve taak.<br />

De methodiek is ontwikkeld voor vrouwen die geen of zeer beperkt gebruikmaken<br />

van activiteiten in de buurt. Vaak zal een volledig nieuwe groep moeten worden<br />

samengesteld. Een andere mogelijkheid is om een aantal nieuwe leden van een<br />

bestaande vrouwengroep te combineren met een aantal nieuw geworven vrouwen<br />

van buiten de groep.<br />

Het zal duidelijk zijn dat een advertentie in een huis-aan-huis-krant of een oproep via<br />

een affiche of flyer geen effectieve middelen zijn om de vrouwen te bereiken.<br />

Een goed startpunt vormen bestaande vrouwengroepen. De sleutelfiguren van deze<br />

groepen hebben vaak een uitgebreid netwerk. Selecteer in samenwerking met hen<br />

vrouwen die pas onlangs in beeld gekomen zijn. Ook de deelneemsters aan vrouwengroepen<br />

kunnen op zoek gaan naar vrouwen in hun omgeving, bijvoorbeeld<br />

hun schoonzus of buurvrouw. Daarnaast is het zinvol om andere verwijzers te vragen<br />

om behulpzaam te zijn. Daarbij kan gedacht worden aan sleutelfiguren die in andere<br />

sectoren werkzaam zijn en die bij mensen thuis komen, bijv. ouderenwerk, thuiszorg,<br />

huisartsenpraktijken.<br />

Wees er vooraf op bedacht dat vaak meerdere telefoontjes nodig zijn in het eerste<br />

contact. Een huisbezoek samen met een bekende kan helpen om in een persoonlijk<br />

gesprek de vrouwen te motiveren om stappen te zetten voor hun eigen toekomst.<br />

Een goede aanpak is ook om een belangstellende te koppelen aan een ‘maatje’, die<br />

haar thuis komt ophalen om haar letterlijk over de drempel te helpen.<br />

14 15


Tips:<br />

- Bereid de werving goed voor.<br />

- Houd bij de planning van de werving en het programma rekening met feestelijke dagen<br />

en bijvoorbeeld de vastenperiode. Calculeer ook in dat oudere migranten vaak<br />

langere periodes (bijvoorbeeld in de zomer) in het land van herkomst verblijven.<br />

- Leg goed uit aan de sleutelfiguren wat je met het project wil bereiken. En dat het <strong>hier</strong><br />

gaat om een gezamenlijke verantwoordelijkheid met betrekking tot deze groep.<br />

- Sta stil bij de motivatie van ouderen. Bespreek met de sleutelfiguren wat de deelneemsters<br />

te winnen hebben, zodat zij met een goed verhaal op pad gaan.<br />

- Als je namen doorkrijgt van potentiële deelneemsters, spreek hen dan vervolgens<br />

persoonlijk aan.<br />

- Waardeer de inzet en de enthousiasme van de vrijwilligers/sleutelfiguren die aan<br />

de werving doen.<br />

- Neem een ruime periode voor de werving. Geef de potentiële deelneemsters de<br />

tijd om zich vertrouwd te maken met het idee van het project en het belang dat zij<br />

erbij kunnen hebben.<br />

- Wees je ervan bewust: Een eerste ‘ja’ is nog geen definitief ‘ja’.<br />

- Houd er rekening mee dat de potentiële deelneemsters eerst in eigen kring gaan<br />

overleggen of ze wel of niet mee zullen doen. Dan komen er zeker weer nieuwe<br />

vragen (Wat is dat voor organisatie Waarom hebben ze jou uitgezocht Wie betaalt<br />

dat). Dus plan meteen een vervolggesprek in.<br />

- Het opbouwen van een vertrouwensband is essentieel in het proces van werving<br />

en continuïteit in de deelname. Geef als begeleidster de vrouwen je persoonlijke<br />

mobiele nummer. Contact opnemen wordt makkelijker als ze je rechtstreeks kunnen<br />

benaderen en niet langs een telefoniste of andere contactpersoon hoeven.<br />

- Laat je niet verleiden om ‘toch maar’ vrouwen toe te laten die al volop in bestaande<br />

groepen meedraaien. Wees streng voor jezelf en kies niet de makkelijke weg!<br />

- Zoek contact met een zo breed mogelijk netwerk van sleutelfiguren.<br />

16 17


3.2. Gespreksbijeenkomsten<br />

Het programma<br />

Oud en wijs genoeg! omvat tien gespreksbijeenkomsten. Het basisprogramma ziet<br />

er als volgt uit:<br />

1. Kennismakingsbijeenkomst<br />

2. Wie ben je<br />

3 t/m 4. Oud worden<br />

5 t/m 9. Kennismaking met voorzieningen<br />

10. Afsluiting en evaluatie. Start nazorg.<br />

Barrières<br />

In Oud en wijs genoeg! moeten verschillende barrières worden overwonnen om<br />

uiteindelijk in gesprek te komen over de toekomst. Dat gaat over:<br />

- Gevoel van veiligheid onderling<br />

- De opstap maken van vroeger naar later<br />

- Zelfbeeld versterken<br />

- Betekenis van ouderdom<br />

- Zoektocht: eigen vragen formuleren<br />

Veiligheid in de groep<br />

Praten over ingewikkelde en gevoelige onderwerpen in een groep die je nog niet<br />

kent is geen vanzelfsprekende stap. Binnen migrantengemeenschappen bestaat<br />

angst voor roddel.<br />

De gespreksbijeenkomsten staan of vallen met het vertrouwen dat de deelneemsters<br />

in elkaar leren stellen. De eerste taak van de begeleidster is om de voorwaarden te<br />

creëren voor een veilige sfeer. Dat begint met het benadrukken van de vertrouwelijkheid<br />

onderling. Het is goed om daar onderling afspraken over te maken.<br />

Tips:<br />

- De afspraken kun je opschrijven en bij iedere bijeenkomst aan de muur hangen.<br />

Of plaats ze op een groot vel papier dat iedereen voor zich krijgt als ‘placemat’.<br />

- Eventueel kan je de afspraken in eigen taal opschrijven.<br />

- Het is goed om deze in de eerste bijeenkomsten een aantal keren te herhalen.<br />

Van vroeger naar later<br />

Praten over later is niet gebruikelijk. Dan is het goed om een ‘aanloopje’ te nemen.<br />

Oud en wijs genoeg! begint met het praten over vroeger. Het is fijn om iets van het<br />

eigen levensverhaal aan de anderen te vertellen. Dat maakt veel los. Tegelijk vormt<br />

het persoonlijke verhaal het uitgangspunt om te kunnen bepalen hoe je verder wilt.<br />

Tips:<br />

- Foto’s zijn <strong>hier</strong>bij een goed middel. Misschien willen vrouwen zelf foto’s meebrengen<br />

van vroeger. Maar het kan zijn dat ze die foto’s niet tot hun beschikking<br />

hebben of schroom hebben om die in de groep te laten zien. Hiervoor kan ook<br />

gebruik gemaakt worden van een fotospel dat door de begeleidster zelf wordt<br />

samengesteld met beelden uit de periode dat de vrouwen kind waren en later toen<br />

ze opgroeiden en zelf een gezin begonnen.<br />

- Verder kan gedacht worden aan filmfragmenten. Over de komst van de eerste generatie<br />

Turkse en Marokkaanse migrantenvrouwen bijvoorbeeld zijn enkele mooie<br />

films gemaakt door IDTV Docs.<br />

- Ook kan gebruik gemaakt worden van de kaarten die behoren bij het project Mijn<br />

Leven In Kaart, ontwikkeld door Reliëf. Eind 2013 verschijnt een versie, speciaal<br />

toegesneden op oudere migranten. Het NOOM heeft <strong>hier</strong>aan meegewerkt.<br />

Ik ben niet meer de oude Fatima. Er is veel veranderd sinds ik jong was.<br />

Ik zit nu gevangen tussen vroeger en later. Ik word alleen maar angstig.<br />

Zelfbeeld versterken<br />

Met behulp van de foto’s van vroeger gaan de vrouwen op zoek naar de verwachtingen<br />

die ze hadden toen ze jong waren. Die zijn vaak makkelijker voor hen te formuleren<br />

dan de wensen die ze op dit moment nog voor de toekomst hebben. Het draagt<br />

bij aan de versterking van hun zelfbeeld om zichzelf terug te zien in de kracht van<br />

hun leven. Hun positie als vrouw, als oudere vrouw en als oudere migrantenvrouw<br />

wordt daarbij betrokken.<br />

Met diverse werkvormen wordt gewerkt aan de versterking van het zelfbeeld.<br />

Bijvoorbeeld het inkleuren van je eigen silhouet helpt om te reflecteren en positieve<br />

eigenschappen en competenties van jezelf te benoemen.<br />

Om te kunnen zeggen wat je verder wilt in het leven moet je jezelf wel de<br />

moeite waard vinden, er vertrouwen in hebben dat jouw wensen ertoe doen.<br />

Dat is iets wat veel oudere migrantenvrouwen nooit geleerd hebben.<br />

Saadia Daouairi, projectleidster<br />

In een van mijn groepen gaven de vrouwen zichzelf mooie lange haren en<br />

mooie kleren. Ze dachten met veel plezier terug aan de tijd dat ze nog jong<br />

waren.<br />

Begeleidster<br />

18 19


Oud worden: wensen, verwachtingen en verplichtingen<br />

Pas na een aantal bijeenkomsten komt het ouder worden aan de orde. Om te beginnen<br />

wordt in algemene termen gesproken: Wat is positief aan oud worden Wat is<br />

negatief Aan de hand daarvan kunnen de eigen zorgen, wensen en verwachtingen,<br />

vragen, twijfels en angsten over de toekomst concreet gemaakt worden.<br />

Tips:<br />

- Maak op een flipover twee vakken: ouderdom positief, ouderdom negatief. Geef de<br />

deelneemsters gekleurde memobriefjes en laat hen alles opschrijven wat bij hen<br />

bovenkomt.<br />

- Houd er rekening mee dat misschien niet iedereen kan lezen en schrijven. Vrouwen<br />

kunnen elkaar helpen om dingen op te schrijven. En je kunt natuurlijk ook zelf<br />

alles opschrijven dat door de deelneemsters wordt genoemd.<br />

- Natuurlijk mogen er problemen ter sprake komen. Maar geef er beperkt ruimte<br />

voor. Daarmee voorkom je dat deelneemsters snel de slachtofferrol aannemen en<br />

aangeven dat ze niets kunnen.<br />

- Geef positieve voorbeelden uit de eigen cultuur en noem de succesverhalen uit de<br />

praktijk.<br />

Ik móet wel oppassen op mijn kleinkinderen. Mijn kinderen moeten zoveel<br />

betalen, de hypotheek, het kinderdagverblijf….<br />

Voor het oppassen geven ze me een beetje zakgeld. Van mijn man krijg ik niets.<br />

Als ze dan de kinderen komen ophalen, verwachten ze ook dat ik gekookt<br />

heb. Ze beseffen niet hoe zwaar het voor me wordt.<br />

Mijn man wil terug naar Turkije. Ik wil ook wel, maar <strong>hier</strong> zijn mijn kinderen.<br />

Later zou ik wel in een verzorgingshuis willen wonen. Mijn man wil daar<br />

niets van weten. Hij denkt: zij zorgt wel voor mij.<br />

Ik denk dat mijn zoon zich voor mij schaamt. Ik begrijp het wel. Het was<br />

natuurlijk ook niet zo leuk dat hij als kind alles voor mij moest vertalen.<br />

En nu nog steeds.<br />

Zoektocht<br />

Op basis van deze bijeenkomst wordt de zoektocht van de groep verder ingevuld.<br />

De vragen en problemen van de deelneemsters zijn leidend. Zij mogen aangeven<br />

20<br />

21


aan welke informatie ze behoefte hebben. Aan de begeleidster de creatieve taak om<br />

de komende bijeenkomsten in te vullen door mensen van organisaties en voorzieningen<br />

in de buurt uit te nodigen om kennis te komen maken en de vragen van de<br />

deelneemsters te beantwoorden. Of, liever nog: door excursies te organiseren en de<br />

vrouwen mee te nemen en letterlijk over de drempel te helpen bij de voorzieningen<br />

in de buurt.<br />

Tips:<br />

- Dat alles betekent dat de ontmoetingen en bezoeken NIET voorafgaand aan de<br />

start van de bijeenkomsten kunnen worden ingepland.<br />

- Houd ruimte voor de actualiteit.<br />

- Wel is het belangrijk om vóór en tijdens de uitvoering van de gespreksbijeenkomsten<br />

al in kaart te brengen welke organisaties relevant kunnen zijn voor de<br />

deelneemsters.<br />

- Bereid de ontmoeting voor met de groep. Bespreek met de vrouwen welke concrete<br />

vragen ze hebben.<br />

- Bereid de ontmoeting ook voor met de professional van de organisatie die voorlichting<br />

komt geven of waar je op bezoek gaat. Vertel haar of hem over de opzet<br />

van het project en leg uit dat de vragen van de vrouwen uitgangspunt moeten<br />

vormen in de voorlichting en niet een algemeen voorlichtingsverhaal vanuit de<br />

organisatie.<br />

- Bespreek ook vooraf dat de hoeveelheid te geven informatie afgestemd moet worden<br />

op de opnamemogelijkheden van de deelneemsters. Beter minder informatie<br />

die beklijft dan meer informatie die niet meer wordt opgenomen.<br />

- Bewaak als begeleidster de gemaakte afspraken. Grijp eventueel in als de organisatie<br />

de vooraf besproken wensen ter plekke niet uitvoert.<br />

- Tijdens de pilot bleek regelmatig dat er ook buiten de groep belangstelling bestond<br />

voor de voorlichtingsactiviteiten en excursies. Het is een keuze of je de bijeenkomst<br />

een meer open karakter geeft en meer belangstellenden erbij uitnodigt.<br />

Dat heeft als voordeel dat het bereik groter wordt en er meer verschillende vragen<br />

aan de orde komen. Maar het kan ook nadelig uitwerken voor het proces van de<br />

kerngroep, omdat zij wellicht ‘ondersneeuwen’ in een groter geheel. Een goede<br />

voorbereiding en begeleiding kan dat voorkomen. Bovendien: vraag aan de groep<br />

zelf hoe zij <strong>hier</strong>over denken.<br />

Ik verlang iedere week om <strong>hier</strong> te komen. Ik ben niet de enige die niets weet.<br />

Deelneemster<br />

Het vraagt veel van je zelf om de vrouwen te volgen. Meestal werk je met<br />

een vaststaand programma. Maar in dit project volg je de vragen van de<br />

vrouwen. Van te voren weet je niet wat ze willen. Dat tekent zich langzaam<br />

af en dan moet je het gaan organiseren.<br />

Begeleidster<br />

In de pilotgroepen hebben we ontmoetingen georganiseerd met vertegenwoordigers<br />

van de Belastingdienst, Nederlands Migratie Instituut, GGZ,<br />

vakbond, allochtone zorgbureaus over zorg thuis. Er is informatie gegeven<br />

over indicatiestelling, hulpmiddelen, ziektekostenverzekering, juridisch<br />

loket, schuldhulpverlening en dementie.<br />

Saadia Daouairi, projectleider<br />

Dit is wat we vaak zien. De mensen komen naar een voorlichtingsbijeenkomst,<br />

omdat wij hen zeggen dat het belangrijk is. En dan komt iemand de<br />

voorlichting geven. Het is een heel verhaal, waarin de eigen organisatie en<br />

het algemene aanbod centraal staat. Maar niet de vragen van de mensen in<br />

de zaal. Daar is in de laatste vijf minuten nog even tijd voor. Er is op zo’n<br />

moment geen enkele aansluiting. We schenken koffie en iedereen gaat weer<br />

naar huis. En eigenlijk is er niets gebeurd.<br />

Bestuurder van het NOOM<br />

3.3. Het betrekken van familieleden<br />

Je voorbereiden op de toekomst heeft alles te maken met de mogelijkheid om je<br />

wensen in je naaste omgeving kenbaar te maken. Binnen Oud en wijs genoeg!<br />

vormt het betrekken van de familie een kernactiviteit.<br />

Dat is overigens gemakkelijker gezegd dan gedaan. De ervaring leert dat het aanvankelijk<br />

met name de vrouwen zelf zijn die de boot afhouden.<br />

Mijn kinderen hebben het al zo druk. Ik wil hen <strong>hier</strong> niet mee lastigvallen.<br />

Ik kan toch niet vragen of mijn dochter <strong>hier</strong>voor een vrije dag opneemt<br />

In het weekend naar een bijeenkomst gaan is ook moeilijk. Want ze komen<br />

allemaal bij mij.<br />

22 23


Er zijn verschillende manieren om het familiegesprek op weg te helpen.<br />

Gedacht kan worden aan een speciale, meer feestelijke bijeenkomst waarvoor alle<br />

deelneemsters een of twee familieleden mogen uitnodigen. Aan tafels van circa 8<br />

personen vinden gesprekken plaats.<br />

Een voorlichtingsbijeenkomst over een belangrijk onderwerp, zoals bijvoorbeeld AOW<br />

en pensioenen of de veranderingen in de ouderenzorg, is ook een goed middel om<br />

de familie te betrekken.<br />

Maar het kan ook anders, door per keer steeds aan twee deelneemsters te vragen of<br />

zij hun dochter mee willen brengen naar de volgende bijeenkomst. Als de vrouwen<br />

eenmaal merken dat andere dochters het leuk en zinvol vinden om aanwezig te zijn,<br />

durven ook zij hun kinderen te vragen om tijd voor hen vrij te maken. Op die manier<br />

wisselt de samenstelling van de groep steeds een klein beetje. Dat is niet storend<br />

voor de voortgang of bedreigend voor de vertrouwelijkheid. Het werkt juist stimulerend<br />

doordat er steeds nieuwe invalshoeken op tafel komen.<br />

De gesprekken rond het ouder worden brengen de wederzijdse verwachtingen op<br />

tafel. Het is een onderwerp waar vrijwel nooit openlijk over gesproken wordt en sterk<br />

omgeven is door traditionele geboden en verboden. Oud en wijs genoeg! maakt een<br />

begin met het doorbreken van de taboesfeer.<br />

Mijn kinderen houden er geen rekening mee dat ik een dagje ouder wordt.<br />

In onze groep waren er meer vrouwen die daarover klaagden. Dat maakte<br />

dat mijn dochter ook aan mij vroeg: Gaat het wel, moeder<br />

Deelneemster<br />

Ik vond het heel goed dat ik een keer bij zo’n bijeenkomst met mijn moeder<br />

aanwezig ben geweest. We hadden eigenlijk nog nooit over dit soort dingen<br />

met elkaar gesproken. Ik had ook geen idee dat ze zo bezorgd is over de<br />

toekomst. Het heeft me wel aan het denken gezet.<br />

Dochter<br />

We hebben veel aandacht besteed aan het versterken van de weerbaarheid<br />

van de vrouwen binnen de familie: Wat zeg je Hoe zeg je het Vrouwen<br />

hebben ook onderling allerlei tips uitgewisseld hoe je dat kan aanpakken.<br />

Begeleidster<br />

Weer een andere manier om familie te betrekken is te vinden in de organisatie van<br />

een brede voorlichtingsbijeenkomst over een belangrijk onderwerp, zoals AOW en<br />

financiële regelingen, of diabetes. Daar is vaak breed belangstelling voor.<br />

24<br />

25


Tips:<br />

- Geef de deelneemsters argumenten om hun kinderen te vragen om mee te doen.<br />

Leg uit dat de aanwezigheid van de kinderen noodzakelijk is om de informatie die<br />

gegeven wordt goed te begrijpen. Kinderen kunnen kritisch zijn. En later kunnen<br />

ze thuis met elkaar de informatie nog eens bespreken.<br />

- Kies voor een feestelijke bijeenkomst met zorg een locatie. Het kan een restaurant<br />

zijn (voor oudere migrantenvrouwen kan het de eerste keer zijn dat ze in een Nederlands<br />

restaurant komen! De vrouwen kunnen dan met trots hun kinderen uitnodigen).<br />

Maar er kan ook gekozen worden voor een welzijns- of zorglocatie, zodat de<br />

bijeenkomst meteen een kennismaking met deze organisatie kan inhouden.<br />

- Bereid een serieus en gestructureerd programma voor. De bijeenkomst is niet<br />

zomaar voor de gezelligheid!<br />

- Zorg voor goede gespreksleidsters aan alle tafels. Bespreek vooraf duidelijk met<br />

hen wat de bedoeling van de bijeenkomst is en wat van hen wordt verwacht.<br />

- Zorg voor nabespreking aan het einde van een gespreksronde en in ieder geval aan<br />

het einde van de bijeenkomst, zodat je als projectleider hoofdpunten kunt verhelderen<br />

en benadrukken.<br />

- Als je kiest voor een voorlichtingsbijeenkomst om de familie bij het project te betrekken,<br />

gebruik deze dan wel als opstap. Nodig de aanwezige familieleden aan het<br />

einde uit voor een vervolgbijeenkomst om in een groepsgesprek uit te wisselen<br />

over de zaken die in het project naar voren komen.<br />

- Waardeer de komst van de kinderen. Geef complimenten en stimuleer de betrokkenheid<br />

van de familie.<br />

3.4. Nazorg<br />

Tien gespreksbijeenkomsten zijn uiteraard veel te weinig als voorbereiding op de<br />

oude dag. In het traject worden de vrouwen nieuwsgierig gemaakt en ze ontdekken<br />

wat een groep voor hen kan betekenen. Daarom is goede nazorg van belang. Waar<br />

nodig gaat de begeleidster een deelneemster individueel begeleiden naar goede ondersteuning.<br />

Dat kan allerlei vormen aannemen. Wanneer iemand overbelast dreigt<br />

te raken door de mantelzorg voor bijvoorbeeld een dementerende echtgenoot, kan<br />

hulp geboden worden om een casemanager dementie te regelen of door te verwijzen<br />

naar een zorginstelling die dagopvang voor dementerenden biedt. Als er een<br />

vraag is naar aanleiding van financiële schulden kan begeleiding naar schuldhulpverlening<br />

passende nazorg zijn.<br />

Naast individuele nazorg kan ook collectieve nazorg geboden worden. De pilot liet<br />

zien dat juist collectieve nazorg in een grote behoefte voorzag. De vrouwen wilden<br />

vooral graag bij elkaar blijven komen, omdat ze veel herkenning en steun ervoeren bij<br />

elkaar. Begeleidsters kunnen behulpzaam zijn in het zoeken naar mogelijkheden om<br />

de groepsbijeenkomsten voort te zetten, bijvoorbeeld door de groep aan te haken bij<br />

een welzijns- of zorgorganisatie in de buurt. Maar ook andere vormen van collectieve<br />

nazorg kunnen op het pad komen, zoals een cursus of het zoeken van groepsgewijze<br />

vrijwilligerswerk in de buurt.<br />

Ik kan nu mijn zorg bij de begeleidster vertellen. Thuis zeggen ze altijd dat<br />

ik het niet hoef te weten. Ik zal het niet snel snappen. Zij zullen het voor mij<br />

regelen als het nodig is. Ik voelde me afhankelijk. Nu heb ik zelfvertrouwen<br />

om mijn zorgen en mijn wensen te vertellen.<br />

Deelneemster<br />

In mijn groep was er een vrouw die zorg had voor haar dementerende<br />

moeder én haar dementerende schoonmoeder. Zij was echt overbelast. Er<br />

waren bovendien meer vragen in de groep over dementie. Via het NOOM is<br />

er toen iemand van het project Dementelcoach gekomen. Familieleden van<br />

een dementerende krijgen een coach toegewezen. Er liep net een pilot waar<br />

hun aanpak werd uitgeprobeerd voor Turkse en Marokkaanse ouderen. Deze<br />

mevrouw heeft daarbinnen een plaats gekregen.<br />

Begeleidster<br />

De vrouwen in mijn groep wilden graag een computercursus volgen om zo<br />

makkelijker contact te kunnen houden met hun familie in Turkije en met<br />

hun kleinkinderen. Dat heb ik kunnen regelen. Ze leerden niet alleen chatten<br />

en skypen, maar ook om dingen op te zoeken op internet, een vraag te stellen<br />

bij het deelgemeenteloket en internetbankieren.<br />

Begeleidster<br />

Mij viel op dat de vrouwen er steeds over klaagden dat ze het zo druk hadden.<br />

Ze moesten regelmatig naar de dokter en het ziekenhuis voor zichzelf of<br />

met hun man mee, ze moesten veel oppassen op de kleinkinderen. Ik heb voor<br />

hen allemaal een agenda gekocht en hen geleerd hoe ze die konden gebruiken.<br />

De vrouwen waren er heel blij mee. Het werd veel rustiger in hun hoofd,<br />

zeiden ze.<br />

Begeleidster<br />

26 27


Tips:<br />

- Plan bij het maken van een projectplan ruim tijd in voor de nazorg. Dat is geen sluitpost<br />

als er nog wat uurtjes over zijn, maar een wezenlijk onderdeel van het traject.<br />

- Zoek met name ondersteuning dicht in de buurt.<br />

- Niet overal zijn organisaties toegerust of bereid om rekening te houden met culturele<br />

diversiteit en behoeften. In dat geval is het ook goed om juist ook verder weg<br />

naar mogelijkheden te kijken. Herkenbaarheid in de hulpverlening, het spreken van<br />

de eigen taal en het gevoel welkom te zijn met je specifieke bagage is minstens zo<br />

belangrijk als de bereikbaarheid in de directe omgeving.<br />

- Denk bij nazorg niet alleen aan een individuele, maar ook in een collectieve aanpak.<br />

- Denk ook niet alleen maar in ‘zorgtermen’, maar houd een brede blik bij het inventariseren<br />

van de vervolgwensen van de deelneemsters.<br />

- Als je zelf niet voldoende weet om een vrouw op weg te helpen, ga dan op zoek<br />

naar iemand die dat wel kan.<br />

28<br />

29


Hoofdstuk 4<br />

Voorwaarden voor succes<br />

Oud en wijs genoeg! is geen eenvoudige aanpak. Er komt heel wat bij kijken om<br />

een project als dit tot een succes te maken. In dit hoofdstuk beschrijven we enkele<br />

belangrijke voorwaarden.<br />

4.1. De projectleider<br />

Of je Oud en wijs genoeg! als apart project organiseert of onderdelen ervan integreert<br />

in reeds lopende eigen activiteiten, het is in ieder geval belangrijk dat een<br />

heldere aansturing wordt georganiseerd.<br />

Naast de gebruikelijke projectmatige coördinatietaken heeft de projectleider een<br />

belangrijke rol in de ondersteuning van de groepsbegeleidsters. Van hen wordt veel<br />

gevraagd. Ze worden uitgedaagd om buiten hun comfortzone te treden. Ze moeten<br />

veel investeren om de juiste vrouwen te bereiken. In de cursus moeten ze niet alleen<br />

maar werken vanuit een aanbod, maar inspelen op de wensen van de deelneemsters<br />

bij het leggen van contacten met organisaties en voorzieningen in de omgeving.<br />

En tot slot moeten ze ook nog creatief wegen zoeken om de familie te betrekken.<br />

De projectleider is <strong>hier</strong> een belangrijke steunpilaar, die bovendien de doelstellingen<br />

van het project scherp in de gaten moet houden, de begeleidsters ‘bij de les’ moet<br />

houden en mee moet denken bij onverwachte ontwikkelingen.<br />

Ook bij het maken van afspraken met organisaties over het geven van informatie is<br />

het soms nodig dat de projectleider inspringt. Soms is enig ‘gewicht’ nodig om de<br />

traditionele aanpak van voorlichting geven te doorbreken.<br />

4.2. De begeleidsters<br />

Voor de uitvoering van Oud en wijs genoeg! zijn begeleidsters nodig met ervaring in<br />

empowerment- en emancipatiewerk, en die daarnaast zeer uiteenlopende kwaliteiten<br />

in zich verenigen.<br />

Wat hebben groepsbegeleidsters nodig<br />

- Inlevingsvermogen in de leefwereld van de deelneemsters<br />

- De taal spreken van de deelneemsters, letterlijk en figuurlijk<br />

- Ervaring in werken met de doelgroepen<br />

- Kennis hebben van werkvormen die geschikt zijn voor de doelgroepen<br />

- Creativiteit bij de werving, in de omgang met de deelneemsters (om hen ‘over de<br />

drempel te helpen’) en bij het betrekken van familieleden<br />

- Inzicht in de barrières die oudere migrantenvrouwen ervaren<br />

- Doorzettingsvermogen<br />

- Flexibiliteit om mee te bewegen met de groep<br />

- Kennis hebben van zaken die belangrijk zijn voor oudere migranten<br />

- Netwerk bij de organisaties en voorzieningen in de omgeving van de vrouwen of<br />

het vermogen om in korte tijd relaties te leggen met relevante organisaties en<br />

voorzieningen.<br />

Kortom: Oud en wijs genoeg! zoekt duizendpoten!<br />

Daarbij is opleidingsniveau minder relevant dan ervaring, netwerk en werkhouding.<br />

Het zou mooi zijn als het werk door betaalde krachten gedaan kan worden, maar in<br />

deze tijden van bezuinigingen zal dat niet altijd mogelijk zijn. Ook vrijwilligsters kunnen<br />

dit werk doen, mits aan het profiel wordt voldaan en goede afspraken bestaan<br />

over de aansturing en terugkoppeling.<br />

4.3. Locatie<br />

Bij de organisatie van de gespreksbijeenkomsten is het van belang te zoeken naar<br />

een passende locatie. Dat kan een buurthuis of wijkcentrum zijn, maar ook een kerk<br />

of moskee, een vrouwencentrum of een zorginstelling. De locatie dient goed en veilig<br />

bereikbaar te zijn.<br />

Ook is een punt van aandacht dat het de vrouwen vrij moet staan om bij de ontmoetingen<br />

met organisaties een eigen keuze te maken. Dus wanneer gebruik gemaakt<br />

wordt van een ruimte bij een zorginstelling moet vooraf afgesproken worden dat<br />

(ook) andere zorginstellingen daar eventueel informatie mogen komen geven.<br />

30 31


Hoofdstuk 5<br />

Bouwstenen voor vervolg<br />

Oud en wijs genoeg! heeft een stevige methodiek opgeleverd waarmee organisaties<br />

oudere migrantenvrouwen kunnen ondersteunen om zich voor te bereiden op hun<br />

oude dag. Inzichten en werkvormen op het gebied van empowerment, emancipatie<br />

en intergenerationeel werken zijn met elkaar verbonden.<br />

Organisaties in welzijn en zorg, zelforganisaties van (oudere) migranten, religieuze<br />

organisaties kunnen aan het werk volgens de opzet van Oud en wijs genoeg! .<br />

Input vanuit expertmeeting<br />

Op 15 april 2013 heeft een expertmeeting plaatsgevonden. Een divers samengesteld<br />

gezelschap van experts en betrokkenen kwam samen om kennis te nemen van de<br />

doelstellingen, activiteiten en resultaten van het project. Vertegenwoordigers van<br />

welzijns- en zorgorganisaties, ouderenwerk, deelgemeentepolitiek, zelforganisaties<br />

en fondsen werden uitgenodigd om de initiatiefnemers te voorzien van ideeën om<br />

het project te verbeteren en verder uit te rollen.<br />

We geven <strong>hier</strong> een korte weerslag van de uiteenlopende conclusies en adviezen die<br />

de expertmeeting opleverde.<br />

Herkenning van de problematiek<br />

De geschetste problematiek van de oudere migrantenvrouwen werd breed herkend.<br />

Deze is in meer en minder schrijnende mate zichtbaar in vele migrantengemeenschappen.<br />

Dat maakt de aanpak voor vele groepen nuttig en aantrekkelijk.<br />

Van deze tijd<br />

Als zeer positief werd beoordeeld dat het project niet alleen problemen benoemt,<br />

maar ook eigen kracht stimuleert. In die zin past het uitstekend in de nieuwe visie op<br />

zelfredzaamheid en welzijn (Wmo).<br />

Keuzepakket<br />

Organisaties kunnen naar keuze het volledige programma van Oud en wijs genoeg!<br />

volgen, of een aantal onderdelen daarvan integreren in hun eigen aanpak en activiteiten.<br />

Zo kunnen de gebruikte werkvormen ook interessant zijn in 1-op-1-contacten<br />

in de zorg.<br />

Aandacht voor voortraject bij instellingen<br />

Welzijns- en zorginstellingen zouden meer moeten investeren om ‘moeilijk bereikbare’<br />

groepen te betrekken bij hun organisatie. Als bijvoorbeeld een zorginstelling ook<br />

zorg wil gaan bieden aan migrantenouderen, dan loont het zeer de moeite om ook<br />

andere, minder kwetsbare ouderen, een plaats te geven. Juist ook daar is behoefte<br />

aan kennismaking en informatie, mits gecombineerd met gastvrijheid, ruimte voor<br />

identiteit en gericht op empowerment. Het voortraject biedt zowel kansen in toeleiding<br />

naar zorg als in toeleiding naar welzijnsactiviteiten en vrijwilligerswerk. Oud en<br />

wijs genoeg! is een vitaal onderdeel in een dergelijke ketenaanpak.<br />

Basis voor actief ouder worden<br />

Werken aan zelfvertrouwen hoort een vast onderdeel te worden van de outreachende<br />

benadering van welzijns- en zorginstellingen. Daarmee leg je een basis voor actief<br />

ouder worden; ook bij een groep die dat niet vanzelfsprekend in het eigen wereldbeeld<br />

heeft. Voorlichtingsactiviteiten voor ouderen kunnen anders ingericht worden<br />

door een betere voorbereiding en het uitgaan van de vragen van de deelnemers.<br />

Informatievoorziening<br />

Het geven van informatie aan oudere migranten blijft van groot belang. Zij hebben<br />

zeker in vergelijking met van oorsprong Nederlandse ouderen minder toegang tot<br />

informatie via reguliere kanalen als foldermateriaal, de huis-aan-huiskrant en internet.<br />

Mondelinge informatievoorziening is nog steeds de beste manier (zo mogelijk in<br />

eigen taal). Zeker als dat gebeurt in aansluiting op de directe behoefte, eigen vormen<br />

van communicatie en rekening houdend met barrières die te maken hebben met<br />

leeftijd en culturele achtergronden.<br />

32 33


Deelneemsters als ambassadeurs<br />

Vrouwen die eerder hebben deelgenomen aan Oud en wijs genoeg! kunnen bij<br />

verdere uitrol ingezet worden als ambassadeurs. Niet alleen om andere vrouwen te<br />

motiveren om mee te gaan doen, maar ook om in de nieuwe groepen te vertellen<br />

wat bijvoorbeeld de betrokkenheid van familieleden hen heeft opgeleverd en wat ze<br />

geleerd hebben tijdens de ontmoetingen met organisaties en voorzieningen.<br />

Beleidmakers<br />

Vanuit de expertmeeting werd geadviseerd om op basis van de ervaringen een advies<br />

te schrijven voor beleidmakers. Zij hebben een rol in het faciliteren en ondersteunen<br />

van dit soort activiteiten in het kader van het ontwikkelen en versterken van eigen<br />

kracht.<br />

Zorgverzekeraars<br />

Andere bondgenoten in de verspreiding van de methodiek van Oud en wijs genoeg!<br />

zijn wellicht te vinden bij zorgverzekeraars. Een goede voorbereiding op de oude dag<br />

en het versterken van zelfredzaamheid kunnen noodsituaties en onnodige zorgkosten<br />

helpen voorkomen.<br />

En hoe zit het met de mannen<br />

Een belangrijk advies uit de expertmeeting betrof de mannen: Neem de mannen mee<br />

in het proces! Empowerment onder vrouwen is belangrijk, maar vervolgens moeten<br />

ze thuis verdere stappen nemen om iets te veranderen. Binnen de Kaapverdiaanse<br />

groepen hebben wel mannen meegedaan; in de andere groepen niet. Dat was een<br />

bewuste keuze. Al te vaak zijn het de mannen die bepalen hoe de toekomst eruit<br />

ziet. In Oud en wijs genoeg! waren de vrouwen eerst zelf aan zet om in een veilige<br />

omgeving voorzichtig hun eigen toekomstwensen te formuleren. Vanuit dat versterkte<br />

zelfbewustzijn kan dan een volgende stap gezet worden om ook de mannen te<br />

betrekken.<br />

Het betrekken van mannen kan verschillende invalshoeken hebben en vraagt in ieder<br />

geval om verdere uitwerking binnen het project. Om echtgenoten te betrekken bij<br />

het proces dat hun vrouwen binnen Oud en wijs genoeg! doormaken zal, in ieder geval<br />

in samenspraak met de deelneemsters, gezocht moeten worden naar een aanpak<br />

die bij hen past.<br />

Een andere mogelijkheid is om naast vrouwengroepen ook met gemengde groepen<br />

van start te gaan waar echtparen aan deel kunnen nemen. Ook aparte mannengroepen<br />

zijn een optie. Want ook zij staan voor de taak om na te denken over de toekomst.<br />

Tot slot verdient het aanbeveling om ook manieren te zoeken om de zonen bij<br />

het proces van hun moeders en vader een plaats te geven.<br />

Linksom of rechtsom: het betrekken van mannen vergt een nieuwe pilot, waarin<br />

zeker aangepaste communicatie- en werkvormen moeten worden uitgetest.<br />

34 35


Bijlage 1<br />

Beschrijving van de pilotactiviteiten<br />

Oud en wijs genoeg! in het kort:<br />

- 6 groepen in drie deelgemeenten in Rotterdam: Noord, Feijenoord en Delfshaven<br />

- Met groepen van Turkse, Marokkaanse en Kaapverdiaanse herkomst<br />

- Deelname door 104 migrantenvrouwen van 50 jaar en ouder<br />

- 10 oudere mannen (in de Kaapverdiaanse groepen)<br />

- Minimaal 100 familieleden (direct en indirect)<br />

- 60 bijeenkomsten<br />

- Uitgevoerd tussen september 2011 en juni 2013 in twee fasen met ieder drie groepen<br />

- Expertmeeting<br />

- Artikel in landelijk tijdschrift Zorg en Welzijn<br />

- Methodiekbeschrijving<br />

Pilot<br />

Fase 1: najaar 2011 – juli 2012<br />

Participanten Aantal Aantal bereikte Deelgemeente<br />

deelneemsters familieleden<br />

Oudere vrouwen met<br />

Deelgemeente<br />

Marokkaanse achtergrond 21 15 Feijenoord<br />

Oudere vrouwen en mannen 8 vrouwen, 11 Deelgemeente<br />

met Kaapverdiaanse achtergrond 4 mannen Feijenoord<br />

Oudere vrouwen met Turkse 13 10 Deelgemeente<br />

achtergrond<br />

Noord<br />

Totaal 46 36<br />

Pilot<br />

Fase 2: augustus 2012 – april 2013<br />

Participanten Aantal Aantal bereikte Deelgemeente<br />

deelneemsters familieleden<br />

Oudere vrouwen met 20 11 Deelgemeente<br />

Marokkaanse achtergrond<br />

Noord<br />

Oude Noorden<br />

Oudere vrouwen en mannen 15 vrouwen, 18 Deelgemeente<br />

met Kaapverdiaanse achtergrond 5 mannen Delfshaven<br />

Oudere vrouwen met 18 10 Deelgemeente<br />

Turkse achtergrond<br />

Feijenoord<br />

Totaal 58 39<br />

Reacties van deelneemsters<br />

Ik schaamde me altijd dat ik zo weinig wist. Mijn man en kinderen regelen<br />

alles. Maar in deze cursus heb ik zélf informatie gekregen en mee naar huis<br />

genomen.<br />

Mijn man zegt altijd: Dat begrijp jij toch niet. Met de voorlichting die we<br />

hebben gekregen heb ik geleerd hoe het in Nederland geregeld is met de<br />

AOW en de zorg. Ik heb meer zelfvertrouwen gekregen. Ik ben niet dom.<br />

Ik maakte me wel zorgen. Mijn kinderen hebben het druk. Voor heel veel<br />

dingen heb ik hen nodig, maar ik wilde ze niet teveel lastigvallen. Door de<br />

cursus hebben we wel over de toekomst gepraat.<br />

Ik dacht dat het heel gewoon was om alle dagen op de kleinkinderen te<br />

passen. Maar nu durf ik wel hardop te zeggen dat ik ook wel eens tijd voor<br />

mezelf wil hebben.<br />

Het was echt goed in de groep. Ik hoop dat de groep verder kan gaan, want<br />

ik keek er iedere week naar uit om de andere vrouwen weer te zien. Ik merk<br />

dat het goed is als ik actief ben.<br />

Reacties van dochters<br />

Ik zie dat mijn moeder actiever wordt en meer mogelijkheden ziet.<br />

Doordat mijn moeder nu naar deze groep gaat is ze minder afhankelijk van<br />

mij. Ze vraagt minder aandacht.<br />

Mijn moeder is gelukkig. En als zij gelukkig is, dan zijn wij het ook.<br />

Mijn moeder heeft een doel, ze is bezig. Ze heeft nu andere vrouwen om zich<br />

heen waar ze mee kan praten.<br />

Nu heeft mijn moeder eens wat anders te vertellen. Dat is heel goed voor<br />

haar en voor mij.<br />

Mijn moeder is mondiger geworden.<br />

36 37


Expertmeeting<br />

Aan de expertmeeting op 15 april 2013 is deelgenomen door 43 experts en betrokkenen.<br />

Zij waren afkomstig van zelforganisaties, deelgemeentebestuur, welzijnsorganisaties,<br />

zorgorganisaties en fondsen.<br />

Verspreiding van de resultaten<br />

In het kader van de verspreiding van de bevindingen en resultaten van Oud en wijs<br />

genoeg! hebben Dona Daria en NOOM de volgende activiteiten ontwikkeld:<br />

- Communicatie via de websites van Dona Daria en NOOM<br />

- Artikelen in de digitale nieuwsbrief van NOOM<br />

- Artikel in Zorg en Welzijn, juni 2013, Jaargang 19, nummer 6: ‘Oud en wijs genoeg!,<br />

Oudere migrantenvrouwen op zoek naar een eigen toekomst’<br />

- Trainingsaanbod voor professionals en vrijwilligers in de vorm van een inspiratiebijeenkomst:<br />

‘Hoe doe je dat: empowerment’ op 17 juni 2013 (deelname door 17<br />

professionals en vrijwilligers)<br />

Na afloop van het project blijft de projectleider beschikbaar voor advies. Organisaties<br />

die belangstelling hebben voor een training kunnen zich eveneens tot haar wenden.<br />

Bijlage 2<br />

Informatie over de projectorganisatoren<br />

Dona Daria<br />

Dona Daria, Kenniscentrum Emancipatie, is hèt aanspreekpunt voor professionals, (deel)<br />

gemeenten, zelforganisaties, vrijwilligers en geïnteresseerden die zich bezighouden met<br />

onderwerpen rond emancipatie. Van oudsher organiseert Dona Daria cursussen, themabijeenkomsten<br />

en workshops voor vrouwen, mannen en jongeren in een achterstandspositie.<br />

Sinds 2012 ligt de nadruk van het werk op de overdracht van expertise aan iedereen die werkt<br />

met groepen vrouwen, mannen en jongeren in een achterstandspositie. Daarnaast richt Dona<br />

Daria zich op het versterken van het netwerk van organisaties in Rotterdam en daarbuiten die<br />

zich met emancipatie bezighouden en zorgt het kenniscentrum ervoor dat emancipatie op de<br />

politieke agenda blijft.<br />

Bij Dona Daria wordt de volgende definitie van emancipatie gehanteerd: emancipatie is zorgen<br />

voor dezelfde kansen, evenveel keuzevrijheid en gelijke mogelijkheden voor ontplooiing voor<br />

mannen en vrouwen. Deze definitie legt de nadruk op gendergelijkheid. Andere kernbegrippen<br />

zijn sociale mobiliteit en zelfredzaamheid. In de visie van Dona Daria gaat zelfredzaamheid aan<br />

beide andere begrippen vooraf.<br />

Emancipatie vindt plaats op verschillende niveaus: het niveau van de individu, de nabije omgeving<br />

van dat individu (de gemeenschap) en de samenleving. Dona Daria ondersteunt emancipatie<br />

op alle drie niveaus.<br />

NOOM<br />

Het NOOM is een samenwerkingsverband van landelijke organisaties van ouderen van Surinaamse,<br />

Turkse, Marokkaanse, Chinese, Zuid-Europese, Molukse en Caribische herkomst. Het<br />

NOOM beschikt over een uitgebreid en fijnmazig netwerk door het hele land.<br />

Onze organisatie komt op voor de gezamenlijke belangen van de oudere migranten. De<br />

oudere migranten kunnen via het NOOM hun perspectief op actuele ontwikkelingen naar<br />

voren brengen en de wensen en behoeften van de achterban verwoorden. De lidorganisaties<br />

organiseren tal van activiteiten op het gebied van lotgenotencontact, voorlichting en informatieoverdracht.<br />

Het NOOM doet de gezamenlijke belangenbehartiging en de informatievoorziening<br />

naar buiten toe door middel van presentaties en deelname aan congressen, klankborden<br />

focusgroepbijeenkomsten. Veel aandacht gaat uit naar de deskundigheidsbevordering van<br />

de vrijwilligers en het ontwikkelen van nieuwe initiatieven ten behoeve van het welzijn van<br />

de ouderen. In de belangenbehartiging werkt het NOOM nauw samen met de andere grote<br />

Nederlandse ouderenorganisaties.<br />

Het NOOM is opgericht in 2007 en is in de afgelopen vijf jaar uitgegroeid tot herkenbaar<br />

aanspreekpunt inzake oudere migranten voor de oudere migranten zelf, maar ook voor de<br />

politiek, media, overheden en instellingen.<br />

38<br />

39


Colofon<br />

Deze methodiekbeschrijving is een uitgave van<br />

Dona Daria<br />

Kenniscentrum Emancipatie<br />

Gerard Scholtenstraat 129<br />

3035 SJ Rotterdam Projectleider:<br />

T: 010 4659296 Saadia Daouairi<br />

W: www.donadaria.nl E: info@donadaria.nl<br />

en<br />

NOOM<br />

Netwerk van Organisaties<br />

van Oudere Migranten<br />

Postadres:<br />

Postbus 2069<br />

3500 GB Utrecht Churchilllaan 11<br />

W: www.netwerknoom.nl 3527 GV Utrecht<br />

Bezoekadres:<br />

Piet van Dommelenhuis, 4e etage / NVOG<br />

Contactpersoon:<br />

Tekst en eindredactie:<br />

Met dank aan:<br />

Foto’s:<br />

Met dank aan:<br />

Yvonne Heygele<br />

E: heygele@netwerknoom.nl<br />

T: 06 133 54 327<br />

Yvonne Heygele<br />

Saadia Daouairi<br />

Gerda Nijssen<br />

Celina do Patrocinio<br />

Emel Yuce<br />

Khadija Hammami<br />

Samia Tamimy<br />

Angela Dambruck<br />

Robert de Hartogh<br />

Tom Pilzecker (pagina 33, 38)<br />

Zohra Forkhani<br />

Munise Dölek<br />

Silvia Lopez<br />

Vormgeving:<br />

Drukwerk:<br />

Pressure Line, Rotterdam<br />

Grafisch Kralingen<br />

© juni 2013<br />

Oud en wijs genoeg!<br />

is mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van VSBfonds, SKAN Fonds en Sint Laurensfonds<br />

40


Gerard Scholtenstraat 129<br />

3035 SJ Rotterdam<br />

T: 010 4659296<br />

W: www.donadaria.nl<br />

Postadres:<br />

Bezoekadres:<br />

Postbus 2069<br />

Piet van Dommelenhuis, 4e etage / NVOG<br />

3500 GB Utrecht Churchilllaan 11<br />

W: www.netwerknoom.nl 3527 GV Utrecht

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!