De Mechelse burgemeester Bart Somers is een ... - Dimension

STAD IN BEELD
De Mechelse burgemeester Bart
Somers is een spraakwaterval:
erudiet, begiftigd met een
duidelijk afgelijnde visie en
vooral gedreven. “Stenen
verleggen is een ding. Maar iets
verleggen in de harten en geesten
van de mensen, dat is de
ultieme doelstelling als je aan
politiek doet. Uiteraard wil ik
als burgemeester sporen nalaten.
Maar mijn voldoening haal ik
vooral uit het feit dat, volgens de
Vlaamse stadsmonitor, 15.000
Mechelaars die vroeger absoluut
niet fier waren op hun stad, dat
vandaag wel zijn.”
Bart Somers, burgemeester van Mechelen
“De droom maakt veel mogelijk”
DIMENSION
18
© Studio Dann

STAD IN BEELD
In 2000 werd Bart Somers de allereerste liberale burgemeester
van Mechelen. “De stad ging toen gebukt onder een negatieve,
provincialistische kijk”, blikt hij terug. “Het grootste dorp van
Vlaanderen, dat was de gangbare visie op Mechelen.”
“Daar zijn wij met het stadsbestuur tegenin gegaan. Mechelen
is een kwetsbare stad halfweg tussen Brussel en Antwerpen, die
je niet kunt loskoppelen van een ruimer grootstedelijk geheel.
Daardoor trekt zij van nature vooral kansarme, allochtone en
oudere mensen aan. Maar zonder die groepen te verwaarlozen,
moet je ook jonge gezinnen en tweeverdieners in de stad krijgen.
Pas dan creëer je het financiële en sociale draagvlak om die
andere groepen een volwaardige plaats te geven in de maatschappij.
Om die middengroepen naar hier te krijgen, moet je
de stad op hun maat herdenken en herkneden.”
“Daarom hebben we in het beleid volop geïnvesteerd in de
publieke ruimte. Openbare ruimte, planning en stedenbouw
grijpen heel sterk in het leven van een stad in. De mensen
maken de stad, maar de stad maakt ook de mensen. Een vuile
stad met veel leegstand en een verloederde openbare ruimte
nodigt niet uit tot engagement en persoonlijke inspanningen.
Als daarentegen de stad investeert in een kwaliteitsvolle
openbare ruimte, bouwen de inwoners al snel voort op wat
hen wordt aangereikt. De vraag is dan: welk soort openbare
ruimte creëer je Kijk je uitsluitend met nostalgie terug naar
het verleden en probeer je te homogeniseren Of laat je nieuwe
architectuur de confrontatie aangaan met het bestaande
patrimonium, op zoek naar een subtiel evenwicht”
Een belangrijke vraag in een stad met een indrukwekkend
onroerend erfgoed, dat u met veel kennis en
liefde beschrijft in het boek waarin u vorig jaar uw
visie op de toekomst van Mechelen uiteenzette.
Bart Somers: “De liefde voor geschiedenis zit mij in het
bloed. Mijn grootvader schreef de eerste Nederlandstalige
stadsgids voor Brussel. Mijn vader schreef de eerste stadsgids
voor Mechelen. Zelf heb ik getwijfeld tussen studies rechten
en geschiedenis. Mijn vrouw is historica en in haar vrije tijd
stadsgids.”
“De stad koestert veel respect voor ons erfgoed en beschikt
over een uitgebreide dienst Monumentenzorg. Dat maakt het
mij als burgemeester niet altijd gemakkelijk, want geregeld
zijn er discussies op het scherp van de snee, bijvoorbeeld
over de meerwaarde van een 17e eeuwse balk in een woning
“Hoewel we al 700 jaar een van de meest
verstedelijkte gebieden van Europa zijn en wij
in de middeleeuwen met onze steden daarvoor
de norm hebben gelegd, is stedelijkheid niet
de norm in de Wetstraat”
voor het stedenbouwkundig geheel. Maar zonder een alerte
dienst Monumentenzorg dreigen er zaken verloren te gaan
waar je achteraf spijt van hebt.”
“Tegelijkertijd moet je openstaan voor nieuwe architectuur.
Kijk naar het onlangs geopende Mensenrechtenmuseum van
bOb Van Reeth, naar de Lamotsite in het hart van de stad of
naar de hypermoderne skywalk op ons bekendste monument,
de Sint-Romboutstoren. Die laatste is bijna symbolisch: zonder
je geschiedenis te vergeten, kijk je toch vooral vooruit.”
In uw boek schetst u een aantal ambitieuze projecten
voor de toekomst. Een nieuwe podiumzaal en een
nieuw gerechtshof als architectonische landmarks. De
transformatie van de Vesten, zeg maar de mini-autoweg
rond de stadskern, tot een Wiener Ringstrasse vol
fietsers en wandelaars. Wonen aan het water. Nieuwe
woongebieden … Hoe realistisch is dat allemaal
Bart Somers: “Als burgemeester moet je durven dromen en
de mensen een perspectief bieden, zeker in tijden van angst en
negativisme. We zitten in een financiële crisis, maar die gaat
voorbij en Mechelen zal er nog veel langer zijn. Gezien onze
ligging tussen Brussel en Antwerpen zijn er twee mogelijkheden.
Of je wordt een banale buitenwijk met hoogstens wat
historische gebouwen, of je probeert de stad op te tillen. Voor
dat laatste heb je nood aan ideeën en perspectieven.”
“Hoe realistisch die zijn Ik zie het grootste deel werkelijkheid
worden. Vul de historische referentiepunten op of vlakbij
de Vesten aan met nieuwe landmarks, maak van die huidige
bijna-autostrade een doorwaadbare plaats en creëer aan de
andere zijde nieuwe, hedendaagse woongebieden waar we
denser en hoger bouwen, altijd met behoud van de leefbaarheid
en de kwaliteit. Want de stad barst uit haar voegen en
heeft behoefte aan nieuwe woongelegenheden. Maak ten slotte
ook de omslag naar de klimaatneutrale stad.”
Hoger bouwen: als u dat schrijft en zegt, huiveren
heel wat architecten. De historische skyline dreigt
opgeofferd te worden aan de commerce, vrezen zij.
Bart Somers: “Wij mogen inderdaad de fouten uit het verleden
niet herhalen en opnieuw Amelinckx-blokken bouwen zoals in
de jaren 1970. Maar we moeten wel beseffen dat Vlaanderen
voor een bevolkingstoename staat die het nooit heeft gekend,
tenzij misschien tijdens de industriële revolutie. Tegen 2030,
overmorgen dus, zijn we met een miljoen inwoners meer. Op
de as Brussel-Antwerpen komt er tegen dan de bevolking van
Antwerpen bij. Als we blijven bouwen zoals vandaag, ontstaat
er een grote, suburbane brij zonder natuur en open ruimte,
staan we constant in de file, swingt de kostprijs voor rioleringen,
databekabeling en dergelijke meer de pan uit, kortom, staan
we voor problemen die we onmogelijk de baas kunnen. »
DIMENSION
19

STAD IN BEELD
De jachthaven van Mechelen is in volle ontwikkeling. Aan het keerdok creëren drie torens, verbonden door een lage horizontale balk in baksteen, een
nieuwe skyline. De eerste staat er al. De werken aan het centrale ‘Miró’ gebouw, een ontwerp van ArchitectuurburO, starten dit voorjaar. De toren zal
commerciële ruimtes en 21 naar eigen wens te organiseren luxeappartementen omvatten. Een binnentuin slaat de brug met de appartementen en (zorg)
woningen die achter de torens worden gerealiseerd.
© ArchitectuurburO
De oplossing voor dat alles is de stad. Daar organiseer je veel
gemakkelijker een klimaatneutrale samenleving. Daar kun je
veel efficiënter het openbaar vervoer en andere alternatieven
voor de auto introduceren.”
“De uitdaging is dat je vooral de jonge gezinnen naar de stad
moet lokken. In Mechelen lukt dat redelijk. Wij hebben een
grote instroom van twintigers, van wie een deel de stad weer
verlaat rond hun 35e. Wij krijgen dan ook eerder af te rekenen
met de gevolgen van vergroening dan van vergrijzing. Je moet
bouwen op maat van die mensen. Verkavelen zoals weleer
kan niet langer, zelfs niet als je de percelen verkleint. Dus
moet je verdicht bouwen, met behoud van de zaken die deze
mensen willen: grote buitenterrassen, een groene omgeving,
veilig bereikbare speelruimte voor de kinderen. Je moet voorzien
in parken en stadstuintjes, in een gevarieerd cultuuraanbod,
in een autoluwe binnenstad en dito wijken waar de
fiets de toon zet. Om voldoende woonaanbod te creëren, moet
je hoger bouwen, pakweg tot maximaal vijf bouwlagen. Zo
krijg je een stad op mensenmaat waar je toch meer mensen
op dezelfde oppervlakte kunt huisvesten.”
“Uiteraard zit je altijd met een spanningsveld, maar je moet
de dynamiek van de stedelijkheid voldoende ruimte gunnen.
Als de zichtlijnen van vandaag per definitie die van morgen
moeten zijn, maak je elke dynamiek vleugellam. Bij wijze
van boutade zeg ik altijd dat alle monumenten waarop wij
vandaag zo trots zijn, in hun tijd buiten de lijntjes kleurden
wat maat, cadans, ritmiek, hoogtelijnen en zichtlijnen betreft.
Alleen met de nodige durf kom je tot het Mensenrechtenmuseum,
een toren vlakbij de beschermde Dossinkazerne. De
stad is een levend weefsel, en ik zou graag zien dat zaken die
onder mijn burgemeesterschap zijn gerealiseerd, morgen tot
ons erfgoed behoren. Maar daar zit uiteraard een element
van trial and error in. Soms bega je wel eens een vergissing.
In Mechelen is er bijvoorbeeld veel controverse over de
Lamotbrug. Vormelijk is die volgens mij geslaagd, maar de
tegenstanders vinden dat ze te zwaar weegt op de bestaande
»
“Zonder een alerte dienst Monumentenzorg
dreigen er zaken verloren te gaan waar je
achteraf spijt van hebt. Maar tegelijkertijd
moet je openstaan voor nieuwe architectuur”
Op de site van de voormalige Dossinkazerne werd onlangs het nieuwe
Holocaust- en Mensenrechtenmuseum van bOb Van Reeth (awg
architecten) geopend.
Projectontwikkelaar Vlaamse Poort realiseerde ’t Spijker, een project
met 40 appartementen. Het ontwerp is van dmvA architecten.
DIMENSION
© Stijn Bollaert
© Frederik Vercruysse
21

STAD IN BEELD
zichtlijnen. Voorstanders argumenteren dan weer dat de brug
nieuwe zichtlijnen creëert. Ik zie wel dat de discussie evolueert,
meer zakelijk en objectief wordt. Tijd brengt raad, zeker”
Architecten vragen ook om een ruimer platform
dat buurtbewoners toelaat zelf initiatieven te nemen,
bijvoorbeeld om binnengebieden te ontsluiten.
Bart Somers: “Ik sta open voor alle verfrissende ideeën. Tot
nu toe hebben we ons geconcentreerd op een heraanleg van
de publieke ruimte in verloederde straten en op de aanpak
van enkele sleutelgebouwen, die voor privé-investeerders niet
rendabel te renoveren waren. Zo creëerden wij omstandigheden
die private initiatieven bevorderen. Voorstellen om
binnengebieden te ontpitten en om bijvoorbeeld extra ruimte
te creëren voor fietsenstallingen, zijn zeker welkom.”
“We bekijken ook wat wij kunnen doen via de stedelijke normen.
Zo willen wij bijvoorbeeld het verplichte aantal autostaanplaatsen
moduleren, in plaats van per definitie overal anderhalve
staanplaats op te leggen. Voor de binnenstad gaan we
na of we geen geclusterde parkeerplaatsen kunnen inplanten
aan de rand of langs een toegangsweg voor auto’s, maar altijd
binnen wandelbereik van nieuwe te ontwikkelen projecten.
Zo vermijd je dat de hele stad vol auto’s staat, wat niet te
rijmen valt met een autoluwe binnenstad. De mensen die een
woning kopen in zo’n project kunnen die plaatsen dan als
privéparking gebruiken. Momenteel toetsen we het idee af bij
enkele projectontwikkelaars, want het gaat natuurlijk om een
verregaande ingreep.”
DIMENSION
© Eurostation / Euro Immo Star
“Alleen een combinatie van meerdere sporen
kan wonen betaalbaar houden”
Het treinstation van Mechelen wordt in drie fasen omgevormd tot een multimodaal
station. De eerste fase voorziet tegen 2016 in een ondergrondse parking,
een nieuwe spoorlijn en een ontsluitingsweg. Het eigenlijke station, een ontwerp
van de Italiaanse architect Salvatore Bono, komt er tegen 2020. Dankzij de
twee voorzijdes moet het gebouw een brug vormen tussen de stad en de nieuw te
ontwikkelen wijken. Ten slotte worden tegen 2021 de pleinen heraangelegd. Voor
de integratie in de omgeving zorgt de Franse landschapsarchitect Alain Marguerit.
© Eurostation / Euro Immo Star
© Eurostation / Euro Immo Star
22

STAD IN BEELD
Mechelen wil ook een klimaatneutrale stad worden.
Bart Somers: “Die ambitie vind ik erg belangrijk. In deze
bestuursperiode gaan we dat vertalen in een concrete roadmap.
Tot nu toe bleef dat streven, zoals in andere steden, beperkt
tot verbeteringen in deeldomeinen.
De stedelijke diensten gebruiken in de binnenstad alleen nog
elektrische wagens. We leggen strengere isolatienormen op
voor woningen. We hebben overal ledverlichting geplaatst.
Hier en daar beschikken we over een paradepaardje, zoals
het administratief gebouw van Grontmij aan het station. Maar
we moeten overgaan tot een meer fundamentele aanpak. Bij
de Europese Commissie is, onder impuls van Siemens, een
dossier ingediend om in een aantal steden klimaatneutrale
projecten te realiseren: refitting van bestaande woningen,
geothermie, het gebruik van de in datacenters of andere bedrijfsactiviteiten
opgewekte warmte voor andere doeleinden. Naast
Berlijn en Krakau is Mechelen daarin de derde partner.
Doorslaggevend voor die keuze was onze centrale positie,
vlakbij Zaventem en de Commissie.” “Daarnaast bestuderen
we samen met Belgacom de mogelijkheid om het verkeer van
auto’s die in de binnenstad een parkeerplaats zoeken, sterk te
reduceren. We denken aan een app die de bovengrondse vrije
plaatsen aangeeft op je smartphone. Met Telenet willen we dan
weer nagaan of we op grote schaal een netwerk van oplaadpalen
voor elektrische auto’s en fietsen kunnen uitrollen
in de stad.”
Een ander hot item is betaalbaar wonen.
Hoe wil u een huis of appartement in Mechelen
financieel haalbaar houden voor jonge gezinnen
Bart Somers: “Alleen een combinatie van meerdere sporen
kan daartoe bijdragen. Jonge koppels die naar Mechelen
komen, worden verliefd op de Grote Markt en willen in het
groot begijnhof wonen. Dat blijkt onbetaalbaar, zodat ze uitwijken
naar de wijken vol oude arbeiderswoningen aan de
rand van de stad. Als stad zetten wij via een heraanleg van
het openbaar domein de bakens uit voor private renovatieinitiatieven.”
“Daarnaast moeten we voorzien in voldoende sociale huisvesting.
Voor de renovatie van 1.500 sociale huurwoningen
beschikken we over een budget van 180 miljoen euro, gespreid
over 10 jaar. Nieuwe sociale woningen zijn de voorbije jaren
niet gerealiseerd omdat we al met een tamelijk hoog aanbod
zaten. Bovendien zou een uitbreiding de wachtlijsten alleen
maar langer maken omdat we een aanzuigeffect zouden creëren
op mensen uit Brussel en Antwerpen, met alle nefaste gevolgen
van dien. Nu plannen we kleinschalige projecten met sociale
koop- en huurwoningen, in buurten waar er nog niet veel
zijn. Die ingrepen trachten we meteen te gebruiken als hef-
“Als we blijven bouwen zoals vandaag,
ontstaat er een grote, suburbane brij zonder
natuur en open ruimte, staan we constant
in de file, en swingt de kostprijs voor
rioleringen, databekabeling en dergelijke
meer de pan uit. De oplossing voor dat alles
is de stad”
boom om verkrotting en leegstand tegen te gaan.”
“Intussen verkennen we ook nieuwe sporen. Via aankoop,
renovatie en verkoop van woningen kunnen we een rollend
fonds organiseren. We overwegen een systeem van erfpacht,
waarbij de grond eigendom blijft van de stad.
We bekijken de mogelijkheid om in bepaalde zones huizen
met geïntegreerde studentenkamers te bouwen, zodat jonge
gezinnen extra financiële inkomsten krijgen waarmee ze hun
lening kunnen terugbetalen.
We gaan onze premies herbekijken vanuit een ecologisch standpunt.
Veel slagkracht hebben we daar niet, zodat je keuzes
moet maken en de schaarse middelen moet concentreren op
specifieke groepen, ook om een mattheus-effect te vermijden.”
“Bij dat alles mag je bepaalde andere groepen niet uit het oog
verliezen. Daar moet je soms ambitieus durven zijn. Projectontwikkelaars
kijken naar de bestaande bevolkingsgroepen
en stemmen hun aanbod daarop af. In het verleden heb ik hen
soms moeten dwingen om grotere woonunits te realiseren,
omdat wij als stad op een ander dan het bestaande publiek
mikten. Achteraf bleek dat net die grotere appartementen
het vlotst verkocht werden. Wie naar de onderkant van het
segment wil met nieuwe projecten, remmen wij af, tenzij er
strikte kwaliteitsgaranties worden geboden. Als arbeidersstad
beschikken we al over een voldoende ruim arsenaal aan
kleinere woningen.”
Mechelen kwam onlangs negatief in het nieuws met de
GAS-boetes. Een uitschuiver
Bart Somers: “Los van dat incident, dat in de media op de
spits is gedreven, moeten we er inderdaad over nadenken
waarvoor we die boetes efficiënt en meer objectief kunnen
gebruiken. Jongeren suggereren mij soms dat de boetes voor
wildplassen moeten worden geschrapt. Maar wat doe je dan
als iemand op de Grote Markt in de bloembakken staat te
plassen Er geldt bijvoorbeeld een verbod om in de parken
in de bomen te klimmen. Belachelijk, vinden velen. Maar als
er morgen een ongeluk gebeurt, moet ik mij als burgemeester
verantwoorden. De rechter zal niet lachen als blijkt dat ik van
dat klimmen niet eens een strafbaar feit heb gemaakt.”
“Het laatste dat ik wil is dat Mechelen wordt gepercipieerd
»
DIMENSION
23

STAD IN BEELD
Op de Grote Markt kocht de stad enkele vervallen panden, waarvan
een deel door dmvA architecten wordt hertekend tot een restaurant
met vergaderzalen en een skybar met uitzicht op de Sint-Romboutstoren.
© Frederik Vercruysse
als een repressieve stad. Voor een veilige stad daarentegen
teken ik wel. Wat dat betreft, zitten we goed. Als je tien jaar
geleden het thema veiligheid aansneed, reageerden mensen
al snel dat ze de straat niet meer op durfden. Vandaag
vragen ze zich af of de politie niet te veel optreedt. Ons camerasysteem
fungeert als na te volgen voorbeeld. Het is dan ook erg
efficiënt: leveranciers geven hun nummerplaat in en kunnen
probleemloos hun bestellingen afleveren. Veel makkelijker
dan paaltjes, waarvoor je een sleutel moet gaan afhalen.”
U verwijt de Vlaamse overheid een overmatige
bemoeizucht.
Bart Somers: “Het duurt inderdaad veel te lang voor je een
groot project op de rails krijgt. Debet daaraan zijn de spelregels
inzake ruimtelijke ordening. In 2000 ben ik gekozen
met een programma waarin drie nieuwe woongebieden zaten.
Het heeft bloed, zweet en tranen gekost om die projecten te
verdedigen bij de buurtbewoners. Want uiteindelijk sneuvelt
er altijd open ruimte en soms zelfs een stukje natuur.
In 2006 was er van die projecten niets in huis gekomen en kon
ik opnieuw de boer op om ze te verdedigen. In 2012 stonden
er in amper een van die drie gebieden woningen.”
“We moeten dringend uitmaken wat we willen, want tussen dit
en 15 jaar tekenen wij definitief het Vlaanderen van morgen.
Spreiden wij de bevolkingsgroei uit over het platteland of zetten
we in op stedelijkheid Vlaanderen moet dringend het decretaal
stelsel aanpassen en steden de ruimte bieden om twee tot vijf
prioritaire gebieden voor toekomstige huisvesting af te
bakenen, waar dan versnelde procedures worden toegelaten.
We zijn al 700 jaar een van de meest verstedelijkte gebieden
van Europa en hebben in de middeleeuwen met onze steden
daarvoor de norm gelegd. En toch is stedelijkheid niet de norm
in de Wetstraat. Dat heeft met een heleboel factoren te maken,
waaronder onze te kleine fusies. Gemeenten in de schaduw
van de stad hebben stuk voor stuk hun eigen cultureel
centrum of zwembad, en de autowegen zijn niet bedoeld om
mensen naar de stad te brengen, maar wel naar het platteland.
De burgemeesters van de 13 Vlaamse centrumsteden
vertegenwoordigen 1,6 van de 6 miljoen kiezers, maar vormen
een verwaarloosbare minderheid als het om mandaten gaat.”
Intussen moet u opboksen tegen het Uplace shoppingcenter
van uw goede vriend Bart Verhaeghe.
Bart Somers: “Ik heb veel bewondering voor de creatieve
ondernemerszin van Bart Verhaeghe, die ik ken uit onze gezamenlijke
studententijd. Uiteraard zie ik Uplace liever niet
komen, maar klagen helpt niet. Als zijn project er niet komt,
duiken er wel vergelijkbare plannen op elders in de buurt van
Brussel, Leuven of Antwerpen. Ik kijk daarom liever hoe ik de
kwaliteiten van het platteland in Mechelen kan introduceren
om de mensen naar hier te halen. Wat mij wel stoort, is dat
de Vlaamse overheid daar miljoenen euro’s gaat investeren
in ontsluiting en busvervoer, terwijl ze de bussen in Mechelen
en andere steden decimeert. Versterk liever de steden, is dan
mijn boodschap.”
‘Mechelen. Bouwstenen voor een betere stad’
Bart Somers - Houtekiet - ISBN 978 90 8924 226 6.
Redactie: Staf Bellens
DIMENSION
24