Dudink-A.-2010.-Geboortemaand-telt.-De-Psycholoog-45-1-40-45

40 de psycholoog / januari 2010
Geboortemaand
Het is al langer bekend dat de geboortemaanden
van topsporters als ijshockeyspelers
en voetballers een scheve verdeling
vertonen. Deze scheefheid is het
ge volg van het selectiemoment dat elk
jaar in dezelfde periode valt. Ad Dudink
ontdekte echter eenzelfde scheve verdeling
onder topbestuurders: onze politieke
leiders en ook de burgemeesters van
grote steden, zijn veel vaker geboren in
de zomermaanden dan in de rest van
het jaar. Welke verklaring kunnen we
hiervoor geven?

de psycholoog / januari 2010 41
geboortemaand telt
tekst: Ad Dudink
peildatum in belgië Landen om ons heen verschillen
in de wijze waarop jaargroepen in het primaire onderwijs
worden ingedeeld (Crawford et al., 2007). In België is de
peildatum sinds vele jaren 1 januari. In ons buurland zijn dus
niet de zomerkinderen maar de herfstkinderen de jongste
leerlingen van de klas (Verachtert et al., in druk). Deze
jaarindeling in België zorgt ervoor dat de begaafde leerlingen
die een klas overslaan bijna uitsluitend in de beginmaanden
van het jaar geboren zijn. De zittenblijvers zijn vooral geboren
in de laatste maanden. Leerlingen die naar het Vlaams
buitengewoon onderwijs verwezen worden omdat ze een
lichte mentale handicap hebben, zijn bovenmatig geboren
in november en december. De cijfers van doorverwijzing van
kinderen met ernstige leerstoornissen laten zien hoe sterk
de invloed is van de leeftijdspositie. Bij de elfjarigen zijn er
ongeveer zeventig procent meer jongens en meisjes jarig
in november en december dan in januari en februari. Dat
de invloed van de peildatum in het vervolgonderwijs niet
verdwijnt, blijkt bijvoorbeeld uit de verdeling van geboortemaanden
van Vlaamse studenten die zich aanmelden voor
een universitaire studie. In de periode 2003-2004 meldden
zich 15% meer januaristudenten aan dan decemberstudenten.
Veel informatie over deze scheve verdeling is te vinden
op de site van de Vlaamse belangenbehartigers van hoogbetelt
eboortemaand speelt een belangrijke rol
bij de beoordeling van schoolprestaties,
bij de selectie van jeugdige topsporters
en bij de kansen op politiek leiderschap.
De samenhang tussen geboortemaand
en succes op school, in sport en op bestuurlijk
niveau kan worden toegeschreven aan de relatieve
leeftijdspositie. Op school en in de sport worden kinderen op
basis van een willekeurige peildatum ingedeeld in jaargroepen
en deze indeling heeft langdurige gevolgen. De geboortemaand
schept ongelijke kansen op succes. Groepsindelingen
op jonge leeftijd drukken een stempel op de ontwikkeling
van prestaties. Soms zijn de gevolgen positief, vaak zijn ze
negatief. Hoewel deze gevolgen in tal van onderzoekspublicaties
zijn aangetoond, ontbreken nog steeds de maatregelen
om dit te voorkomen. Hieronder volgt een overzicht van
recente bevindingen en een pleidooi voor meer aandacht en
aanvullend onderzoek. De negatieve psychosociale effecten
van een peildatum voor groepsindeling, mogen niet voortduren.
Invloed op schoolprestaties Het is alweer
enige tijd geleden dat Klaas Doornbos (1971) overtuigend
aantoonde dat geboortemaand van grote invloed is op schoolprestaties.
Jongere leerlingen in een klas presteren gemiddeld
minder goed dan de oudere leerlingen. Ze blijven vaker
zitten en worden vaker doorverwezen naar vormen van
speciaal onderwijs. Leermoeilijkheden en gedragsproblemen
laten een duidelijke samenhang zien met de leeftijdspositie
van de leerlingen in de schoolklas. Doornbos (1997) concludeert
in zijn afscheidscollege somber dat zijn voortdurende
stemverheffing tegen de negatieve gevolgen van geboortemaand
geen gehoor heeft gekregen in de onderwijspolitiek.
Ruim tien jaar later ontbreken de maatregelen nog steeds
(Dudink, 2009). Hier een kort overzicht van oorzaken en
gevolgen.
In groep 3 van de basisschool is een verschil van twaalf
maanden groot. Deze leeftijdsverschillen komen tot uiting
in schoolprestaties. Oudere leerlingen hebben meestal een
voorsprong in ontwikkeling. Voor jonge leerlingen die
moeite hebben met de leerstof is in het verleden zelfs een
verklarend begrip bedacht: schoolrijpheid. Deze verklaring
suggereert dat het lesprogramma in groep 3 van tevoren
vaststaat. Als kinderen minder goed presteren, is het makkelijker
om dit toe te schrijven aan tekortkomingen van de
leerling dan aan de manier van lesgeven. Aangepast onderwijs
behoort rekening te houden met leeftijdsverschillen en
dit geldt voor elke groep. Op vierjarige leeftijd vraagt geen
enkele ouder zich af ‘is mijn kind wel schoolrijp of kan ik het
beter nog een jaartje thuis laten?’
De peildatum voor de doorstroming naar groep 3 is in
Nederland heel lang 1 oktober geweest. Het aantal weken
dat een kind in groep 1 en groep 2 doorbrengt, wordt sterk
bepaald door de leeftijdsdrempel voor groep 3. De septemberleerling
zit meestal minder lang in de onderbouw dan de oktoberleerling.
De huidige voorkeur van de inspectie is om de
peildatum van 1 oktober te verschuiven naar 1 januari. Veel
ouders en leerkrachten wensen echter de vroegere peildatum
in stand te houden. Op de meeste scholen laat men de ‘herfstkinderen’
dus liever ‘doorkleuteren’, met als negatief gevolg
dat de leeftijdsverschillen in groep 3 groter zijn geworden.

42 de psycholoog / januari 2010
geboortemaand telt
gaafde leerlingen (www.edumedia).
De Vlaamse minister van Onderwijs moet deze berichtgeving
toch kennen? Deze zucht van vele ouders in België is
herkenbaar. Natuurlijk is de keuze van een andere peildatum
geen afdoende beleidswijziging. Dit verschuift de problemen
en biedt geen oplossing. Er zijn maatregelen nodig waarbij
de beoordeling van schoolprestaties is afgestemd op de precieze
leeftijd van de leerling. Schoolcijfers die gebaseerd zijn
op de prestaties van klasgenoten, geven een vertekend beeld.
peildatum in nederland Mijn stelling is dat de
Nederlandse situatie vergelijkbaar is met Vlaanderen. De
‘zittenblijvers’ zijn vooral geboren in de zomermaanden.
Begaafde leerlingen die een klas overslaan, treft men bijna
uitsluitend in de laatste maanden van het jaar. Een illustratie
van deze bewering biedt Tabel 1. De cijfers zijn ontleend aan
de leeftijden van leerlingen die meededen aan de Citoeindtoets
in 2009. Op grond van de geboortemaanden van
jongens en meisjes die een jaar vertraagd of een jaar versneld
zijn, kan men vaststellen dat deze verdeling berust op de
gangbare peildatum van 1 oktober.
Tabel 1 laat zien dat bijna de helft van de versnelde leerlingen
geboren is in oktober. Dit beeld toont een sterke gelijkenis
met de doorstroming van hoogbegaafde kinderen in
België. Daar is de helft van de versnelde leerlingen in januari
jarig; wanneer je in die maand geboren bent, ben je immers
de oudste. Vergelijken we de jongens en meisjes met elkaar
dan valt op dat de invloed van geboortemaand op versnellen
of vertragen hetzelfde patroon heeft. Wel blijkt dat meisjes
beter presteren. Ze blijven minder vaak zitten en worden
meer versneld.
Tabel 1 toont ook dat basisscholen in Nederland meer kinderen
vertragen dan versnellen. Oud-onderwijsinspecteur
Wim van de Grift heeft dit verschijnsel onderzocht in het
kader van verlenging van de kleuterperiode (2005). In zijn
conclusie wijst hij op de normaalverdeling van intelligentie.
Zittenblijvers in België
zijn vooral geboren
in de laatste maanden
van het jaar
De vraag die zich dan voordoet, luidt: waarom is het aantal
leerlingen dat een verlenging krijgt ruim drie keer zo groot
als het aantal leerlingen dat een verkorting van de kleuterperiode
krijgt?
andere schoolvorm Een manier om de leeftijdspositie
te doorbreken, lijkt het vormen van een combinatieklas.
In deze organisatievorm met meerdere groepen in één lokaal
ben je als leerling niet voortdurend de jongste, maar wissel
je elk schooljaar van positie. Het montessorionderwijs heeft
doelbewust voor deze verticale groepering gekozen. Toch
blijkt uit onderzoeksgegevens (Huisman, Moonen & Pas,
1995) dat deze organisatievorm de geboortemaandproblemen
niet oplost. Montessorileerkrachten blijven de leerlingen
indelen in afzonderlijke jaargroepen. De beoordelingen
van prestaties worden gebaseerd op de specifieke jaargroep
van de leerling. Dit impliceert dat het relatieve leeftijdseffect
op montessorischolen aanwezig blijft. Uit het onderzoek
kwam als belangrijke verklaring naar voren dat augustus- en
septemberleerlingen gemiddeld lager scoren op prestatiemotivatie.
En evenals in het reguliere onderwijs, onderschatten
montessorileerkrachten het intelligentieniveau van de jonge
leerlingen terwijl het niveau van de oudere leerlingen vaker
wordt overschat.
De intelligentietest is een beoordelingsmaat waarbij
wel gecorrigeerd wordt voor de leeftijd op het moment van
afname. Schooltoetsen corrigeren niet voor de precieze leeftijd
van de leerling. Eerlijker zou het zijn om verschillende
leeftijdposities in een groep op verschillende momenten in
Tabel 1. Eindtoets Cito 2009: verdeling geboortemaanden van vertraagde en versnelde leerlingen
1 jaar vertraging 1 jaar versneld
jongen meisje jongen meisje
september 2541 1978 oktober 1286 1880
augustus 2088 1653 november 518 707
juli 1727 1330 december 289 430
december 602 488
november 462 343
oktober 363 306

de psycholoog / januari 2010 43
geboortemaand telt
een schooljaar te toetsen: eerst de oudere leerlingen, later de
jongere leerlingen.
De sterke samenhang tussen geboortemaand en schoolprestatie
mag niet leiden tot de conclusie dat herfstkinderen
altijd bevoordeeld worden en dat zomerkinderen altijd de
dupe zijn. Schoolsucces wordt bepaald door vele determinanten.
Toch blijkt dat ook bij correcties voor sekse, intelligentie,
en sociaal milieu het effect van geboortemaand significant
aanwezig blijft.
Tabel 2. Verdeling PSV-jeugdspelers 2008-2009
Geboortekwartaal
percentage spelers
januari - maart 45%
april - juni 31%
juli - september 13%
oktober - december 11%
Jeugdselectie in topsport Roger Barnsley was
als toeschouwer totaal verrast toen zijn vrouw hem wees op
de folder met de geboortedata van de jonge ijshockeyspelers.
Ze liet hem zien dat bijna iedere speler was geboren in het
eerste kwartaal. ‘In al mijn jaren als psychologisch onderzoeker
ben ik niet zo’n groot effect tegengekomen’, bekende de
psycholoog onlangs aan een journalist (Gladwell, 2008). Ik
herken deze ervaring. Tijdens mijn onderzoek naar de determinanten
van tennistalent werd ik eveneens verrast door de
samenhang met geboortemaand (Dudink, 1994). Barnsley
ontdekte algauw dat de scheve verdeling uit de jeugdperiode
daarna blijft voortbestaan. Dus ook senioren in belangrijke
topsporten laten eenzelfde verdeling zien in geboortemaanden.
Dit scheve patroon geldt vooral voor de professionele
sporten in een land. De gangbare aanduiding voor dit effect
is de afkorting rae, Relative Age Effect.
In veel landen zijn een individuele sport als tennis en een
teamsport als voetbal populair. Al op zeer jeugdige leeftijd is
er bij topclubs sprake van selectie. De gekozen sporttalenten
besteden niet alleen meer tijd aan hun sport, maar ze krijgen
eveneens betere coaches en betere medespelers. Zelfs ons
onderwijssysteem helpt de uitverkorenen in de vorm van
aparte voorzieningen.
Evenals in het onderwijs is de peildatum verantwoordelijk
voor de indeling van de jeugdsporters. De gevolgen van
vroegtijdige selectie laten zich illustreren met de geboortekwartalen
van Nederlandse topvoetballers. In het verleden
was de peildatum 1 augustus. Augustus, september en oktober
zijn dan de geboortemaanden met de meeste profvoetballers
(Dudink, 1994). Eind vorige eeuw heeft de knvb besloten
om de peildatum te verschuiven naar 1 januari. Het gevolg
laat zich gemakkelijk in kaart brengen. Wie in het begin van
het jaar geboren is, wordt eerder benoemd als voetbaltalent.
Anders dan in de tijd van Marco van Basten zijn er tegenwoordig
slechts enkele jeugdspelers aan het eind van het jaar
jarig. In een land als Brazilië geldt de peildatum van 1 januari
al heel lang en de geboortemaanden van de meeste Braziliaanse
topvoetballers laten zich raden. De meeste Europese
landen hebben tegenwoordig eenzelfde jeugdindeling met
dezelfde selectiegevolgen (Helsen, Van Winckel & Williams,
2005).
Tabel 2 laat zien dat een bekende Nederlandse topclub
uit de eredivisie vooral jeugdspelers kiest die een oudere
leeftijdspositie hebben. Psv is een bekende, toonaangevende
club en beschikt zeker over voldoende financiële middelen
voor een perfecte jeugdopleiding. De conclusie moet zijn dat
de scouts van psv door de nieuwe peildatum een andere selectiebril
hebben opgezet. Tabel 2 toont een recent overzicht
van ongeveer 150 jeugdvoetballers in A1 tot F. De uitleg voor
de verdeling is bekend.
Op de site van de club wordt trots gemeld: De psv Jeugdopleiding,
die een viersterrenstatus heeft (hoogst mogelijke aantal dat
de knvb toekent), bestaat uit elf jeugdteams. In de herfstmaanden
leest een trouwe bezoeker voortdurend aan de linkerkant van
de jeugdberichten: Er zijn geen jarigen op deze dag.
De scheve verdeling van de voetbaljeugd aan de top
beperkt zich niet tot de clubs met beroepsvoetballers. Holsheimer
(2005) vergeleek de jeugdindeling bij Ajax en az met
de grote amateurclubs in Amsterdam en Alkmaar en vond
hetzelfde selectiepatroon. De huidige keuze die de topclubs
maken, demonstreert het grote gewicht van een willekeurige
peildatum. Correctie voor leeftijd is nodig om bij topsporten
meer gelijke kansen te scheppen. Als een club als Ajax jeugdvoetballers
uitnodigt voor selectie, laat ze dan bijvoorbeeld
spelen in kleuren die verwijzen naar hun leeftijdspositie.
Geboren politieke leiders Obama is in augustus
geboren, Bill Clinton eveneens. Is het toeval dat hun beider
ministers van Financiën ook in augustus jarig zijn? Deze persoonlijke
vraag kwam niet uit de lucht vallen. Mijn zoektocht
naar de geboortemaanden van topbestuurders in de politiek
werd gestimuleerd door de resultaten van drie Canadese
onderzoekers (Du, Gao & Levi, 2008). In de periode van kredietcrisis
publiceerden zij een opmerkelijk researchrapport.
Twee belangrijke bevindingen waren dat summer born ceo’s
door hun leeftijdspositie ondervertegenwoordigd zijn in de
Amerikaanse S&P-bedrijven; en dat summer born ceo’s beter
presteerden dan hun collega’s op de financiële markt. In de
verklaring wordt benadrukt dat de oudere leeftijdspositie

44 de psycholoog / januari 2010
geboortemaand telt
in het vervolgonderwijs een grotere kans biedt op leiderschapservaringen.
Voor de jongere leerlingen geldt dat ze
meer in hun mars moeten hebben om aan de top te komen.
Ze moeten door hun ongunstige leeftijdspositie begaafder
zijn om moeilijkheden te overwinnen en een hogere positie
te bereiken. De Canadese onderzoekers wijzen in dit verband
op de successen van vrouwelijke leidinggevenden: ook zij
zijn ondervertegenwoordigd op topniveau, maar als ze de
positie van topbestuurder bereiken, doen ze het vaak beter
dan hun mannelijke collega’s.
Om na te gaan of leeftijdspositie in de schooltijd een langdurig
effect heeft, hebben we in ons onderzoek gekozen voor
de geboortemaandverdeling van politieke leiders. Daartoe
zijn gegevens verzameld van politieke topbestuurders in Nederland,
in de Verenigde Staten en in verschillende Europese
landen. We beperken ons hier tot de Nederlandse situatie. De
kernvraag is geweest of onze politieke leiders vaker geboren
zijn in de zomermaanden, juli, augustus en september.
Tabel 3 geeft een overzicht van de geboortekwartalen van
onze premiers en ministers van Onderwijs en ministers van
Financiën sinds 1946. De verdeling laat zien dat er sprake is
van een significante invloed van geboorteseizoen.
Een soortgelijke verdeling treft men aan bij onze kamerleden.
De geboortemaanden van de burgemeesters van grote
steden tonen eveneens dezelfde effecten. De vier voorgangers
van de huidige Amsterdamse burgemeester zijn: Patijn,
Van Thijn, Polak en Samkalden. Drie van hen zijn in augustus
jarig, Polak in september.
Het intelligentieniveau van
de jonge leerlingen wordt
vaak onderschat
versnelde oktoberleerling is in feite vergelijkbaar met de
begaafde septemberleerling. Beiden krijgen de kans om te
klimmen en succeservaringen te beleven.
Een geheel andere verklaring voor de kwartaalverdeling
van topbestuurders hangt samen met ons onderwijssysteem
waarbij intelligente leerlingen kunnen stapelen. Na de mavo
volgt havo, atheneum en universiteit. De septemberleerling
die de havo vervolgt met het atheneum, neemt een andere
positie in. Hij is voortaan niet meer de jongste maar eerder
de oudste van de groep. Dit onderwijstraject biedt niet alleen
succesbelevingen maar deze stapelloopbaan verhoogt volgens
onderzoekers eveneens de kans op leiderschap (Dhuey
& Lipscomp, 2008). De samenhang tussen geboortemaand
en onvoldoende presteren in het vwo, is duidelijk aanwezig.
Er zijn dan veelal twee gevolgen: zittenblijven of verwijzing
naar een lagere opleiding. Bij deze keuze speelt de sociaaleconomische
achtergrond van de ouders ongetwijfeld een belangrijke
rol. ‘Laat mijn zoon nog maar een jaartje overdoen’,
zeggen hoogopgeleide ouders eerder dan ouders die minder
geschoold zijn. Of zittenblijven in het voortgezet onderwijs
gunstige effecten heeft op een latere universitaire loopbaan,
is gemakkelijk na te gaan.
verklaringen Er zijn zeker twee verklaringen voor de
impact van het geboortekwartaal bij topbestuurders. Wie op
de basisschool een jonge leeftijdspositie inneemt en de top
wil bereiken, moet intelligent en ambitieus zijn. De begaafde
septemberleerling wordt wellicht meer uitgedaagd dan de
begaafde oktoberleerling. Tabel 3 laat zien dat er slechts twee
ministers zijn geboren in het laatste kwartaal van het jaar.
Eén van hen is eigenlijk de jongste geweest omdat hij al op
jeugdige leeftijd een klas heeft overgeslagen. De begaafde
Tabel 3. Geboortekwartalen Nederlandse ministers (1946-2009)
okt-dec jan-mrt apr-juni juli-sept
Premier Minister 0 2 4 6
Minister van Financiën 0 1 6 8
Minister van Onderwijs 2 1 5 6
Totaal 2 4 15 20
Oplossingen Talent naar de top, is de recente slogan
om meer vrouwen in een toppositie te krijgen. Eenzelfde
geluid is soms hoorbaar om allochtonen meer kansen te
geven op een succesvolle loopbaan. Er zijn geen politieke
maatregelen voor de ongelijke kansen die het gevolg zijn
van geboortemaand. Toch is het niet zo moeilijk om een
aantal maatregelen te noemen die effectief zijn. Zichtbaarheid
van de gevolgen van leeftijdspositie is een noodzakelijke
voorwaarde om de scheve verdelingen weg te werken.
Het moet niet moeilijk zijn te becijferen
of de geboortemaanden van leerlingen in
de verschillende brugklassen een rol van
betekenis spelen. Een eenvoudige manier
om de aandacht te richten op de gevolgen
van geboortemaand, is een lijst waarbij de
namen van klasgenoten niet in alfabetische
volgorde staan maar in chronologische volgorde.
Rapportcijfers op een dergelijke lijst

de psycholoog / januari 2010 45
geboortemaand telt
laten de leerkracht direct zien of er een samenhang is met de
precieze leeftijd van de leerling. Zeker in het vervolgonderwijs
is deze precieze leeftijd niet af te leiden uit de uiterlijke
lichamelijke kenmerken. Toetsuitslagen in de volgorde van
geboortemaand, verhogen de kans dat de effecten van leeftijd
zichtbaar worden.
Voortijdig schoolverlaten, gedragsmoeilijkheden, gepest
worden, hyperactief zijn, depressieve klachten en vele andere
psychische problemen worden in onderzoeksliteratuur in
verband gebracht met de peildatum voor de groepsindeling
(Thompson, Barnsley & Dyck, 1999). Dat deze toevallige
datum duizenden kinderen kwetsbaar maakt, bleek uit
een vergelijking tussen kinderen in Schotland en Engeland
(Goodman, Gledhill & Ford, 2003). Schotse kinderen geboren
in december, januari en februari behoren tot de risicogroep.
Ze zijn de jongste leerlingen van de klas omdat de Schotse
peildatum 1 maart is. In Engeland en Wales gelden andere
peildata, maar ook daar treft men bij de jongste kinderen
in een klas relatief meer psychische aandoeningen. En in
Nederland? Mijn vooroordeel is dat de effecten van geboortemaand
in de gangbare hulpverlening te weinig aandacht
krijgen. Leermoeilijkheden en gedragsmoeilijkheden tonen
nog steeds een samenhang met geboortemaand. De Nederlandse
piek bij kinderen geboren in de zomermaanden, kan
niet worden verklaard door het klimaat. In ons buurland ligt
de piek immers bij kinderen uit de herfstmaanden!
Aanvullend onderzoek is nodig om na te gaan welke
maatregelen het meest effectief zijn om de huidige ongelijkheid
door leeftijdspositie ongedaan te maken.
Het doorbreken van het klassikale beoordelingssysteem
is een noodzakelijke voorwaarde en kan op verschillende
manieren bereikt worden (Dudink, 2009). Als er in Nederland
straks een loket komt voor de hele jeugdzorg is het niet
moeilijk om voor elke groep van probleemkinderen de leeftijdspositie
vast te leggen. Veel schoolpsychologen, klinisch
psychologen en A&O-psychologen beseffen helaas niet hoe
groot de impact is van een variabele die eenvoudig meetbaar
is: de geboortedatum. Ik hoop echt dat psychologen het voortouw
nemen om ervoor te zorgen dat de geboortemaand over
tien jaar niet meer telt.
Dr. A.C.M. Dudink is als gastdocent verbonden aan de Afdeling
Psychologie van de Universiteit van Amsterdam. E-mail:
a.c.m.dudink@uva.nl.
Summary
Birth date matters
A.C.M. Dudink
This article shows that the time of the year of a person’s birth is
an important factor in three domains of development: School
success, Sport talent and Political leadership. Research findings
are presented of acceleration and retention in Dutch primary
schools. A new cut-off date in soccer resulted in different birth
cohorts during selection in all professional teams. Most Dutch
prime ministers, ministers of education and ministers of finance
are summer-born. Explanations are given for the disproportionately
high number of political leaders born in this age cohort.
Relative age effects during school years do not fade away.
Literatuur
Crawford, C., Dearden, L. & Meghir, C. (2007). When You Are Born Matters. The
Impact of Date of Birth on Child Cognitive Outcomes in England. London: The
Institute of Fiscal Studies.
Dhuey, E. & Lipscomb, S. (2008). What makes a leader? Relative age and high
school leadership. Economics of Educational Review, 27, 173-183.
Doornbos, K. (1971). Geboortemaand en schoolsucces. Groningen: Wolters-
Noordhoff.
Doornbos, K. (1997). Weg van onderwijs. Afscheidscollege. Groningen:
Wolters-Noordhoff.
Du, Q., Gao, H. & Levi, M.D. (2008). Born Leaders. The Relative-Age Effect and
Managerial Success. Vancouver: Sauder School of Bussiness.
Dudink, A. (1994). Birth date and sporting success. Nature, 368, 592.
Dudink, A. (2009). Herfstkinderen, geboortemaand telt langdurig. Amsterdam:
Onderzoeksrapport, Universiteit van Amsterdam.
Gladwell, M. (2008). Outliers, the story of success. London: Penguin Books.
Goodman, R., Gledhill, J., Ford, T. (2003). Child psychiatric disorder and
relative age within school year: cross sectional survey of large population
sample. British Medical Journal, 327, 472.
Grift, W. van de (2005). Verlenging en verkorting van de kleuterperiode in
het basisonderwijs. Basisschoolmanagement, 18, (5), 1-10.
Helsen, W.H., Winckel, J. van & Williams, A.M. (2005). The relative age effect
in youth soccer across Europe. Journal of Sports Sciences, 23, 629-636.
Holsheimer, J. (2005). Geboortemaand en selectie bij jeugdvoetbal. Sportpsychologie
Bulletin, 16, (1), 7-9.
Huisman, D., Moonen, S. & Pas, M. (1995). De invloed van geboortemaand op
schoolprestaties. Amsterdam: Werkstuk, Universiteit van Amsterdam.
Martin, A.J. (2009). Age appropriateness and motivation, engagement, and
performance in high school. Effects of age within cohort, grade retention,
and delayed school entry. Journal of Educational Psychology, 101, 101-114.
Verachtert, P., Fraine, B. de & Onghena, O. (in druk). Season of birth and
school success in the early years of primary education. Oxford Review of
Education.
Thompson, A., Barnsley, R. & Dyck, R. (1999). A new factor in youth suicide.
The relative age effect. Canadian Journal of Psychiatry, 44, 82-84.