Examenprogramma NOvAA Beroepsopleiding voor het - NBA

Examenprogramma NOvAA Beroepsopleiding voor het
Theoretisch examen Accountant Administratieconsulent
Vanaf september 2011/2012
1

Inhoudsopgave
1. NOvAA Beroepsopleiding 3
2. Doelstelling van de opleiding 3
3. Inhoud en niveau van de AA-opleiding 3
4. Lesvorm waarbij de praktijk centraal staat 3
5. Instroom in de NOvAA Beroepsopleiding 4
6. Het opleidingsprogramma 5
7. Vrijstellingsverzoeken 6
8. Beschrijving per vak 7
9. Regelgeving 35
10. Overgangsregeling 43
2

1. NOvAA Beroepsopleiding
De NOvAA biedt met de NOvAA Beroepsopleiding een
kwalitatief hoogwaardige AA-opleiding op post-hboniveau
aan. De NOvAA Beroepsopleiding kun je
volgen bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
(HAN), Saxion Hogescholen, AVANS+, Fontys
Hogescholen, Doc.Opleidingen (Aruba) en het
Suriname College of Accountancy (Suriname,
Paramaribo).
Het is ook mogelijk om je in te schrijven voor losse
examens. Voorwaarde is dan wel dat je kunt
aantonen dat je in het verleden voor het
betreffende examenvak bij een door de CEA
aangewezen opleiding onderwijs hebt gevolgd. Het
inschrijfformulier voor de examens tref je aan op
de website van de NOvAA (www.novaa.nl). De NOvAA
Beroepsopleiding is door de Commissie Eindtermen
Accountantsopleiding (CEA) aangewezen als
opleiding die gerechtigd is om de opleiding tot
Accountant-Administratieconsulent te verzorgen.
2. Doelstelling van de opleiding
De AA-Accountant, de officiële titel is Accountant-
Administratieconsulent, is een breed geschoolde
adviseur die ondernemers bijstaat op diverse
terreinen van de bedrijfsvoering. Je kunt daarbij
denken aan administratieve dienstverlening,
verslaglegging, accountantscontrole en financiële,
bedrijfseconomische, fiscale en branchespecifieke
advisering. De AA-Accountant werkt voornamelijk in
het midden- en kleinbedrijf. De AA-opleiding van de
NOvAA Beroepsopleiding richt zich dan ook met
name daar op.
De AA-Accountant is een accountant met volledige
certificeringsbevoegdheid. Het kennisniveau stijgt
daarom op onderdelen uit boven dat wat nodig is om
als accountant binnen het midden- en kleinbedrijf
te kunnen functioneren.
3. Inhoud en niveau van de AA-opleiding
In Nederland moeten de accountantsopleidingen (RA
en AA) voldoen aan de eindtermen die zijn
vastgesteld door de Commissie Eindtermen
Accountantsopleiding (CEA). Deze eindtermen
omvatten:
de onderwerpen
de niveau-aanduidingen
de studiebelasting (European Credit Points =
ECTS)
Het rapport met eindtermen vind je op de website
van de CEA (www.ceaweb.nl).
Het examenprogramma van de NOvAA
Beroepsopleiding is gebaseerd op de eindtermen van
de CEA.
4. Lesvorm waarbij de praktijk centraal staat
De kennisgebieden waar het AA-onderwijs zich met
name op richt, zijn financiële administratie,
fiscaliteit, controle en advisering. De leerinhoud is
in z’n algemeenheid te typeren als cognitieve kennis
en cognitieve vaardigheden: het kennen van
feitelijke informatie en procedures en het kunnen
toepassen en uitvoeren van regels. De
(beroeps)praktijk vormt het uitgangspunt van het
onderwijs. Je leert tijdens de NOvAA
Beroepsopleiding de wet- en regelgeving toe te
passen binnen de omgeving van het midden- en
kleinbedrijf. De onderwijsinhoud en de
onderwijsprocessen worden gekoppeld aan de
beroepscontext in de vorm van opgaven,
werkstukken, casuïstiek, etc.
Voor het AA-onderwijs wordt als basis een
docentgestuurde benadering gekozen. Met de
docentgestuurde manier van werken willen we een
heldere, gestructureerde leersituatie voor jou
creëren. Er wordt gewerkt met een beschrijving van
wat er per vak beoogd wordt: een helder
geformuleerde doelstelling per deelvak, een heldere
opbouw van de leerstof, een heldere structuur in de
les en directe feedback naar studenten voor een
effectief leerproces. De docentgestuurde manier
van werken is een krachtig benadering voor het
aanleren van basiskennis en vaardigheden. Concreet
betekent dit dat in de lessen de docent streeft
naar effectief leren van de studenten. De docent:
is duidelijk in wat hij aan het eind van de les
bereikt wilt hebben;
geeft expliciet aan wat in de les van jou
verwacht wordt (werken aan opdrachten, stellen
van vragen, enz);
3

stimuleert je tot een actieve rol in de lessen en
in het leerproces;
geeft je de gelegenheid tot het oefenen (met
vraagstukken) onder begeleiding;
geeft je tijdens het zelfwerken in de les
gevraagd en ongevraagd feedback;
zorgt voor een vriendelijke sfeer en geeft je
veel positieve feedback;
spoort je aan tot voldoende mate van
studiediscipline.
Naar inzicht en ervaring van de AA-docent zal de
mate van docentgestuurdheid van het onderwijs
variëren: wanneer je veel voorkennis mist of minder
zelfstandig bent, is docentgecentreerd onderwijs de
aangewezen methode. Het studentgecentreerd leren
is van toepassing als je significante verwante
kennis bezit en een groter beroep op je
zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid
mogelijk is.
Als onderwijsvorm voor het AA-onderwijs is gekozen
voor contactonderwijs. Uitgangspunten voor het
contactonderwijs:
De AA-opleiding leidt op voor landelijke
examens. Deze examens worden in de regel
twee keer per jaar afgenomen op vaste
examendata.
De AA-student wordt doelgericht opgeleid voor
een bepaald examenmoment. Dat betekent dat
de einddata van de opleidingen afgestemd zijn
op de (landelijk externe) examendata.
Met deze onderwijsvorm richt de NOvAA
Beroepsopleiding zich primair op de student die
behoefte heeft aan regelmatig contact met
docenten en regelmatig lesbijeenkomsten wil volgen
om op deze manier een regelmatig studieritme
aangereikt te krijgen. Ook is dit onderwijstype
beter geschikt voor studenten die weinig
studiediscipline hebben en de lesbijeenkomsten
nodig hebben (of gebruiken) als stok achter de deur
om tijd te besteden aan de studie.
een indruk te krijgen van de omvang en de diepgang
van de schriftelijke examens, worden er door de
NOvAA per vak twee oefenexamens met
bijbehorende antwoorden aan jou ter beschikking
gesteld.
5. Instroom in de NOvAA Beroepsopleiding
De NOvAA Beroepsopleiding is een post-hboopleiding.
Dat wil zeggen dat instroom in de NOvAA
Beroepsopleiding
mogelijk is wanneer je een
bacheloropleiding in het hoger onderwijs in een
financieel-economische richting hebt afgerond.
Hierop geldt echter de volgende uitzondering:
wanneer je voor een bacheloropleiding in een
financieel-economische richting op het niveau van
hoger onderwijs minimaal 180 ECTS hebt behaald,
mag je maximaal 3 landelijke examenvakken bij de
NOvAA Beroepsopleiding volgen en voor deze vakken
de tentamens maken. Deze uitzondering heeft geen
betrekking op de vakken Audit & Assurance III,
Bestuurlijke Informatieverzorging III en Externe
Verslaggeving III. Deze vakken worden altijd na
afronding van de bacheloropleiding gevolgd en
getentamineerd.
Met je afgeronde hbo-bacheloropleiding en de
NOvAA Beroepsopleiding moet je aan de gehele set
van eindtermen van de CEA voldoen. Dat betekent in
veel gevallen dat je na de hbo-bacheloropleiding
eerst een schakelprogramma moet volgen voordat je
kunt starten met de NOvAA Beroepsopleiding. De
omvang van het schakelprogramma is afhankelijk
van je vooropleiding.
De meeste deelnemers aan de NOvAA
Beroepsopleiding hebben een opleiding Financieel-
Economisch Management of een SPD- of HEAO-BEopleiding
gevolgd, maar ook deelnemers met een
andere financieel-economische opleiding op hbo- of
wo-niveau zijn van harte welkom.
De examinering bestaat voornamelijk uit
schriftelijke examens. Uitzondering daarop vormt
het vak Audit & Assurance. Een klein deel van dit
vak rond je af met de beschrijving van cases. Om
4

6. Het opleidingprogramma
a) In de bacheloropleiding zijn de eerste beginselen
van de kernvakken, de kernvak gerelateerde
bedrijfseconomische accountantsvakken en de
overige ondersteunende vakken grotendeels
afgerond. Voor deze vakken geldt een minimale
studieomvang:
Eerste beginselen van de kernvakken:
Minimum aantal ECTS:
Audit & Assurance I 8
Bestuurlijke Informatieverzorging 8
Externe Verslaggeving I 8
Kernvak gerelateerde vakken:
Minimum aantal ECTS:
Boekhouden 16
Management Accounting 13
Financieel Management/Financiering 13
Management en Organisatie 4
Corporate Governance 3
Extra credits in één of meer vakgebieden 6
Overige ondersteunende vakken:
Minimum aantal ECTS:
Recht (Sociaalrecht en Privaatrecht) 10
Belastingrecht 0
Algemene Economie 4
Wiskunde en Statistiek 6
Extra credits in 1 of meer vakgebieden 9
Deficiënties bij bovenstaande vakken moeten in
overleg met de onderwijscoördinator van de
accountantsopleiding van de betreffende
onderwijsinstelling in een schakelprogramma
worden weggewerkt.
Studenten van de opleiding Financieel-Economisch
Management, de SPD- of de BE-opleiding moeten in
een schakelprogramma, afhankelijk van het gevolgde
curriculum, meestal nog het examen Corporate
Governance en het examen Audit & Assurance I
maken en met een voldoende afronden. HEAO-BE’ers
moeten daarnaast over het algemeen in het
schakelprogramma het vak Recht (privaatrecht en
sociaal recht) afronden.
De deficiëntie voor het deelvak Audit & Assurance I
kan via het examencircuit van de NOvAA
Beroepsopleiding of via een schoolexamen worden
weggewerkt.
5

) Het examenprogramma van de NOvAA Beroepsopleiding omvat de volgende vakken:
Kernvakken:
Aantal ECTS:
Audit & Assurance II 10
Audit & Assurance III A 8
Audit & Assurance III B 4
Totaal 22
Bestuurlijke Informatieverzorging II 14
Bestuurlijke Informatieverzorging III 8
Totaal 22
Externe Verslaggeving II 12
Externe Verslaggeving III 10
Totaal 22
Kernvak gerelateerde vakken:
Minimum aantal ECTS:
Management Accounting
(als onderdeel van STM) 3
Financieel Management/Financiering
(als onderdeel van STM) 3
Management en Organisatie
(als onderdeel van STM) 4
Overige ondersteunende vakken:
Belastingrecht (als onderdeel van FA1,2) 14
Minimum aantal ECTS:
Profielvakken
Aantal ECTS:
Fiscale Advisering I + II 14
Strategisch management 0
7. Vrijstellingsverzoeken
Je kunt bij de NOvAA een vrijstelling aanvragen. Dat
doe je als:
het curriculum van de vooropleiding waarover je
vrijstelling aanvraagt bij de onderwijsinstelling
waar je toegelaten wilt worden tot de NOvAA
Beroepsopleiding, onbekend is;
je vrijstelling wilt verkrijgen voor één of meer
vakken van de NOvAA Beroepsopleiding;
je na het behalen van alle vakken het
theoretische getuigschrift van de NOvAA
Beroepsopleiding wilt aanvragen.
Het formulier waarmee je vrijstellingen kunt
aanvragen, tref je aan op de website van de NOvAA
(www.novaa.nl).
6

8. Beschrijving per vak
In dit hoofdstuk wordt per (deel)vak aangegeven:
wat met het vak beoogd wordt;
welke onderwerpen op welk niveau worden
behandeld;
de doelstelling per deelvak;
de ingangseis per deelvak;
de literatuur;
de toetsing.
Per (deel)vak wordt per onderwerp het niveau
aangegeven waarop de kennis verworven (en
toegepast) dient te worden. Hieronder de
beschrijving van de niveaus die door de CEA
onderscheiden worden:
Niveau Omschrijving
1 Begrip hebben van
Inzicht hebben in
Hoofd- en bijzaken kunnen onderscheiden
Kennis van regels, principes, generalisaties, theorieën, structuren
Consequenties kunnen trekken die niet expliciet gegeven zijn
2 Kunnen toepassen van kennis in nieuwe situaties
Het verduidelijken, in vraag stellen, in samenstellende elementen ontleden van de
inhoud. De reden kunnen geven waarom iets op een bepaalde manier gedaan is of
gebruikt is; kunnen redeneren, kunnen analyseren
3 Diepgaand inzicht hebben in
Denken dat creatief van aard is. De inhoud grotendeels zelf samenstellen
Kritisch kunnen denken
Toelichting:
Niveau 1 heeft betrekking op het reproduceren
van kennis en het kunnen trekken van
conclusies.
Niveau 2 heeft betrekking op het kunnen
toepassen van kennis in eenvoudige
praktijksituaties.
Niveau 3 heeft betrekking op het kunnen
toepassen van de verworven kennis in complexe
situaties. Op dit niveau is sprake van een
integrale aanpak.
8A. Audit & Assurance
Het vak Audit & Assurance is opgedeeld in drie
deelvakken en praktijkopdrachten:
Audit & Assurance I
Audit & Assurance II
Audit & Assurance III A + III B
Met het vak Audit & Assurance wordt beoogd dat:
je kennis hebt van de grondslagen van de
beroepsuitoefening onder meer bestaande uit
economische motieven, relevante wet- en
regelgeving en institutionele kaders, alsmede
diepgaand inzicht hebt in de ethische aspecten
van de beroepsuitoefening;
je kennis hebt van de functie van het
accountantsberoep in ‘corporate governance’ en
de verslaggevingsketen in het bijzonder;
je ethische aspecten in een specifieke opdracht
kunt onderkennen en (ethische) dilemma’s
gemotiveerd weet op te lossen;
je gemotiveerd de aanvaardbaarheid,
rationaliteit en uitvoerbaarheid van een
specifieke opdracht uiteen kunt zetten met een
oriëntatie op de doelstelling van de opdracht;
je een grondige en onderbouwde analyse kunt
geven van de controlerisico's in een specifieke
situatie;
In die risicoanalyse dien je ook aandacht te
schenken aan de risico's op het terrein van de
interne beheersing (inclusief administratieve
organisatie en interne controle) en op het
terrein van de externe verslaggeving voor zover
van belang voor de financial audit. De bedoelde
situaties kunnen zowel opdrachten tot controle
van de jaarrekening als bijzondere opdrachten
betreffen.
7

je gemotiveerd een oplossingsrichting kunt
aangeven voor specifieke vraagstukken, in het
bijzonder de identificatie van de controleinformatie
die nodig is als deugdelijke
grondslag voor de uitvoering van de
desbetreffende opdracht;
je op basis van de beschikbare controleinformatie
een oordeel kunt vormen en kunt
beargumenteren ten aanzien van een specifiek
controlevraagstuk met inachtneming van de
relevante wet- en regelgeving, evenals de
formulering van het oordeel kunnen geven;
je in staat bent de hoofdlijnen van een
accountantsverslag en overige rapportage ten
behoeve van de directie en organen belast met
governance te beschrijven;
je in staat bent je een objectief oordeel te
vormen over de getrouwheid van een
verantwoording op basis van de beschikbare
controle-informatie evenals de formulering van
dit oordeel.
Het vak Audit & Assurance I maakt geen deel
uit van de NOvAA Beroepsopleiding, maar wordt
wel door de NOvAA Beroepsopleiding
aangeboden. De NOvAA geeft voor het behalen
van dit vak certificaten af.
De deelvakken Audit & Assurance I, Audit &
Assurance II en Audit & Assurance III zijn zo
opgebouwd dat het volgtijdelijk volgen van deze
deelvakken aanbevolen wordt. Hetzelfde geldt
voor de deelvakken Externe Verslaggeving II en
Externe Verslaggeving III. Ook voor de vakken
Bestuurlijke Informatieverzorging II en
Bestuurlijke Informatieverzorging III wordt het
volgtijdelijk volgen van deze vakken aanbevolen.
8

Het programma Audit & Assurance
Onderwerp
Toepassing van het institutioneel kader
dat geldt voor de uitoefening van de
controlefunctie. Dit betreft in het
bijzonder:
WTA, WRA, WAA, WTRA;
BTA;
Verordening
accountantsorganisaties ;
VGC;
COS;
Nadere voorschriften
onafhankelijkheid;
Nadere voorschriften
accountantskantoren terzake van
assurance-opdrachten, aan
assurance verwante opdrachten;
Tuchtrechtspraak.
Markt voor financial audit (o.a. kennis
van de marktpartijen evenals van
vraag- en aanbodfactoren zoals
concurrentie en aansprakelijkheid) en
rol van financial audit binnen corporate
governance (codes).
Historische ontwikkeling van financial
auditing
Kennis van algemene theorieën die het
fenomeen auditing trachten te
verklaren (als vertrouwens-, agency-,
insurance- en information theory).
Proces van oordeelsvorming en de
fundamentele beginselen van
beroepsethiek voor accountants.
Positie van de accountant binnen het
systeem van governance in de
desbetreffende huishouding, in het
bijzonder de relatie met de raad van
commissarissen of/en het
auditcommittee dan wel andere
toezichthouders (waaronder AFM, BFT,
DNB).
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
3
Eindniveau
A&A-I
1
1
1
1
1
1
2 1 2
1 1
1 1
Eindniveau
A&A-II
3 1 2 3
2 2
2
1
2
2
2
2
1
Eindniveau
A&A-III A
2
1
2
3
3
3
Eindniveau
A&A-III B
3
3
9

Onderwerp
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
Eindniveau
A&A-I
Eindniveau
A&A-II
Eindniveau
A&A-III A
Eindniveau
A&A-III B
Kwaliteitsbewaking op het niveau van
3 1 3
beroep, kantoororganisatie en
individuele opdrachten.
Proces van opdrachtaanvaarding
3 1 3
respectievelijk voortzetten van een
opdracht, alsmede kennis van de
daarmee verbonden wet- en
regelgeving. Daarbij komen onder meer
algemene aspecten aan de orde zoals
objectiviteit en onafhankelijkheid,
vaststelling uitvoerbaarheid,
rationaliteit en risicomanagement
waaronder begrepen:
Inzicht in organisatorische aspecten
zoals teamsamenstelling, planning,
procesbewaking, dossiervorming.
10

Onderwerp
Specifieke richtlijnen m.b.t. de
uitvoering van controle-opdrachten &
overige assurance-opdrachten,
waaronder Audit Related Services.
Voorbeelden van specifieke richtlijnen
zijn specifieke onafhankelijkheidsregels
en regels op het gebied van Wwft.
Invloed van internationale
accountantsorganisaties (zoals IFAC,
FEE) op (de uitvoering van) assurance
services en wet- en regelgeving
gericht op accountants in Nederland en
Europa.
Invloed van andere (internationale)
organisaties (zoals PCOAB, EU, SEC) op
het functioneren van accountants.
Belangrijkste aspecten van het
accountantsberoep en
beroepsopvattingen in de EU en de
Verenigde Staten, specifiek met
betrekking tot de financial audit.
Proces van financial auditing: fasering
controleproces (planning, uitvoering,
evaluatie, afronding en rapportage).
Opstellen in hoofdlijnen van een
controleplan voor een verantwoording
als geheel en controleplan voor
specifieke onderdelen van een
verantwoording.
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
Eindniveau
A&A-I
Eindniveau
A&A-II
Eindniveau
A&A-III A
3 1 2 3 3
1 1
1 1
1 1
3 2 3 3
3 1 2 3
Eindniveau
A&A-III B
11

Onderwerp
Verschillende aspecten die het
controlerisico bepalen (inherente
risico, interne controlerisico en
detectierisico) waaronder:
begrijpen van de doelstellingen,
strategie en activiteiten van de
onderneming, de interne en externe
omgeving, ondernemingsrisico’s en
procesrisico’s, kritische
succesfactoren en prestatieindicatoren
en moderne interne
beheersingsconcepten in het kader
van de Audit & Assurance;
kennis van het materialiteitsbegrip
en methoden om deze te bepalen;
kennis van uitvoering
controleplan/werkprogramma op
het niveau van een post, proces,
doelstelling, risico,
controlemiddel/techniek;
alsmede de door de accountant toe
te passen geautomatiseerde
hulpmiddelen bij de uitvoering van
financial audits (zoals CAATS).
Eisen waaraan een systeem van interne
beheersing moet voldoen in het kader
van de risicoanalyse en de evaluatie
van interne beheersing.
Onderkennen van fraudesignalen en het
adequaat opvolging daaraan geven
Invloed van geautomatiseerde
systemen (van de gecontroleerde) op
planning, uitvoering, evaluatie
en rapportering van financial audits.
Eisen van wet- en regelgeving
waaraan een financiële
verantwoording moet voldoen.
IFRS.
BW II titel 9/Richtlijnen voor de
Jaarverslaggeving als onderdeel van
het toetsingskader bij de financial
audit.
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
Eindniveau
A&A-I
Eindniveau
A&A-II
3 1 2 3
3 1 2 3
Eindniveau
A&A-III A
3 2 2 3 3
3 3 3
3
1 3
2
Eindniveau
A&A-III B
12

Onderwerp
Financial audit methoden, middelen en
technieken, aard, omvang
(deelwaarnemingen waaronder
steekproeven) en tijdstip van te
vergaren bewijsmateriaal, zowel op het
niveau van een post als op het niveau
van een proces.
Gebruik maken van de werkzaamheden
van:
andere accountants (waaronder het
optreden als groepsaccountant);
andere deskundigheden.
Afronding van de controle inclusief het
proces van oordeelsvorming en
inclusief de evaluatie van de
bevindingen en besluitvorming ten
aanzien van de af te geven verklaring.
Aandacht dient te worden geschonken
aan de verantwoordelijkheid van de
accountant voor het jaarverslag.
Bijzondere onderwerpen die in de
afronding aan de orde kunnen komen:
gebeurtenissen na balansdatum, niet
uit de balans blijkende verplichtingen,
problematiek met betrekking tot
verslaggeving en controle in geval van
transacties tussen verbonden partijen,
going concern problematiek.
Rapportering van bevindingen:
verklaringen, managementletters en
overige rapporteringsvormen
(waaronder rapportering via
elektronische weg) , inclusief kennis en
inzicht in de reikwijdte van de
verantwoordelijkheid van de accountant
terzake.
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
Eindniveau
A&A-I
Eindniveau
A&A-II
Eindniveau
A&A-III A
3 2 3 3 3
3
2 3
3 1 2 3
3 1 3
2
Eindniveau
A&A-III B
3
13

Overige Assurance Services
Onderwerp
Behoefte aan assurance services in
algemene zin (betrouwbaarheid en
relevantie van informatie, corporate
governance, stakeholder identification,
duurzaamheid, enz.).
Assurance framework (IFAC) en
verschillende objecten van assurance
services (data, processen/systemen en
gedrag).
Assurance proces in algemene zin
(planning, uitvoering, evaluatie en
rapportage) alsmede begrip van
specifieke elementen (mate van
zekerheid, standaarden en criteria).
Aantal assurance services zoals
beoordeling van financiële informatie,
assurance m.b.t. niet financiële
informatie, compliance onderzoeken,
onderzoeken ten behoeve van de
overheid (rechtmatigheidsaspect),
andere bijzondere onderzoeken gericht
op het verschaffen van zekerheid.
(waaronder bijzondere
controleopdrachten volgens NV COS
800)
Opstellen hoofdlijnen plan van
uitvoering dergelijke assurance
services en uitvoeringsplan op
onderdelen.
Beoordeling van de uitkomsten van het
onderzoek en de invloed hiervan op het
af te geven oordeel.
Rapportering uitkomsten andere
assurance services: invloed van de
aard van de opdracht op de
rapporteringsvorm, soorten
rapportering enz.
Communicatie van de
accountant/assurance provider met
stakeholders.
Internationale ontwikkelingen op het
gebied van assurance services.
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
3 3
Eindniveau
A&A-I
Eindniveau
A&A-II
3 1 3
3 3
Eindniveau
A&A-III A
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
1 1
Eindniveau
A&A-III B
14

Overige Services
Onderwerp
Eindniveau
zoals bepaald
door
de CEA
Eindniveau
A&A-I
Eindniveau
A&A-II
Eindniveau
A&A-III A
Eindniveau
A&A-III B
Samenstelopdrachten en specifiek
3 3
overeengekomen werkzaamheden (in het
bijzonder de verschillen ten opzichte
van controle- en
beoordelingsopdrachten):
Samenstelopdrachten
doelstelling en algemene
uitgangspunten;
vaststellen van de
opdrachtvoorwaarden;
planning, dossiervorming, uit te
voeren werkzaamheden;
rapportering.
Opdrachten tot het verrichten van 3 1 3
overeengekomen specifieke
werkzaamheden met betrekking tot
financiële informatie:
doelstellingen algemene
uitgangspunten;
vaststellen van de
opdrachtvoorwaarden;
planning, dossiervorming, uit te
voeren werkzaamheden;
rapportering
Opdrachten tot het verrichten van 2 2
overeengekomen specifieke
werkzaamheden met betrekking tot niet
financiële informatie
Transactiegerelateerde adviesdiensten 2 2
15

Toepassing wet- en regelgeving
Bij het vak Audit & Assurance is het van groot
belang dat je op een goede wijze met de wet- en
regelgeving kunt omgaan. In de Handleiding
Regelgeving Accountancy (HRA) is de meeste
regelgeving opgenomen die betrekking heeft op het
functioneren van accountants. In onderstaande
tabel wordt
aangegeven op welk niveau bij welk deelvak je met
welke wet- en regelgeving moet kunnen omgaan.
Gerelateerd aan de wet- en regelgeving wordt van
jou ook verwacht dat je met ethische vraagstukken
kunt omgaan en dat je vraagstukken vanuit een
professioneel kritische instelling kunt benaderen.
16

Handleiding
Regelgeving
Accountancy (HRA)
Ter introductie
Algemene Inleiding
Handleiding Regelgeving
Accountancy
Wetgeving
Wet op de Accountants-
Administratieconsulent
Wet Tuchtrechtspraak
Accountants
Wet Toezicht
Accountantsorganisaties
Besluit Toezicht
Accountantsorganisaties
Koninklijk besluit
inwerkingtreding Wet
Toezicht
Accountantsorganisaties
en Besluit Toezicht
Accountantsorganisaties
Verordeningen
Verordening
gedragscode
Verordening op de
Periodieke Preventieve
Toetsing
Verordening
Accountantsorganisatie
Niveau
A&A-I
1
1
Niveau
A&A-II
2 2
2 2
2 2
Niveau
A&A-III
A
1 2 3 3
2
1 1
Niveau
A&A-III
B
Nadere voorschriften
Nadere voorschriften
onafhankelijkheid
Nadere voorschriften
inzake
accountantskantoren
ter zake door of
namens deze kantoren
uitgevoerde assuranceopdrachten,
anders dan
wettelijke controles in
de zin van de Wet
Toezicht
Accountantsorganisaties
Nadere voorschriften
accountantskantoren
ter zake van
assurance-opdrachten
Nadere voorschriften
controle- en overige
standaarden
2 3
2
2 2
2 3 3
17

8A.1. Doelstelling Audit & Assurance I:
Je maakt kennis met de beginselen van het
samenstellen van jaarrekeningen en met de
beginselen van de accountantscontrole. Je leert
welke wet- en regelgeving van toepassing is bij de
accountantscontrole.
Ingangseis Audit & Assurance I:
Je bent bezig met een bedrijfseconomische hbobacheloropleiding.
Compendium van de accountantscontrole, deel 3A
Grondslagen van Auditing & Assurance (Theorie +
Toepassingen), B. Majoor en J. van Kollenburg,
Noordhoff Uitgevers B.V.
Auditing, Assurance & Risk, W. Robert Knechel,
Steven E. Salterio & Brian Ballou, Thomson South
Western
Literatuur Audit & Assurance I:
Grondslagen van Auditing & Assurance (Theorie +
Toepassingen), B. Majoor en J. van Kollenburg,
Noordhoff Uitgevers B.V.
Aanbevolen:
Accountant
Auditing Essentials, Brenda Westra
NV COS 4410, Opdracht tot het samenstellen van
financiële informatie
NOvAA-Leidraad 14: opdrachten in de mkb-praktijk
Succesvol studeren
Audit Alert (downloaden via de website van het
NIVRA)
VGC
Toetsvorm:
Een schriftelijk tentamen. Kennisgerichte toetsing.
8A.2. Doelstelling Audit & Assurance II:
Je leert bij Audit & Assurance II de wet- en
regelgeving toe te passen bij eenvoudige cases.
Toetsvorm:
Een schriftelijk tentamen. Bij het tentamen wordt
met name getoetst of je in staat bent de wet- en
regelgeving in eenvoudige praktijksituaties toe te
passen. Tijdens het examen mag je alle relevante
wet- en regelgeving meenemen.
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c.
Ingangseis:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt Audit & Assurance I behaald.
Literatuur:
Handleiding Regelgeving Accountancy (HRA) deel IA,
NIVRA Amsterdam:
WTA/BTA
Verordening Accountantsorganisaties
Nadere Voorschriften accountantskantoren AA
Wet AA
VGC
NV COS
Nadere Voorschriften onafhankelijkheid van de
openbaar AA-Accountant
Wtra
Wwft
8A.3. Doelstelling Audit & Assurance III A:
Je kunt de wet- en regelgeving toepassen op
complexe cases, je kunt tevens de verschillende
typologieën onderscheiden.
Ingangseis:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt Audit & Assurance II behaald.
Literatuur:
Handleiding Regelreging Accountancy (HRA) deel IA,
NIVRA Amsterdam:
WTA/BTA
Verordening Accountantsorganisaties
Nadere Voorschriften accountantskantoren AA
Wet AA
VGC
18

NV COS
Nadere Voorschriften onafhankelijkheid van de
openbaar AA-Accountant
Tijdens het examen mag je alle relevante wet- en
regelgeving meenemen.
Wwft
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
Wtra
Compendium van de accountantscontrole, deel 3A
Leerboek Accountantscontrole, delen 4 en 5:
algemene controle (1,2) en deel 6: typologie
accountantscontrole, Frielink & Van Kollenburg,
Educatieve Partners Nederland
Grondslagen van Auditing & Assurance (Theorie +
Toepassingen), B. Majoor en J. van Kollenburg,
Noordhoff Uitgevers B.V.
Auditing, Assurance & Risk, W. Robert Knechel,
Steven E. Salterio & Brian Ballou, Thomson South
Western
Aanbevolen:
Accountant
Auditing Essentials, Brenda Westra
8A.3. Doelstelling Audit & Assurance III B:
Bij Audit & Assurance III B worden de bijzondere
onderzoeken behandeld. Je kunt aantonen dat je
weet hoe je een bijzonder onderzoek moet
verrichten.
Ingangseis:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt Audit & Assurance II behaald.
Literatuur:
Leerboek Accountantscontrole, deel 7A + B,
Bijzondere Onderzoeken, Frielink & Van
Kollenburg, Educatieve Partners Nederland
Compendium van de accountantscontrole, deel
3A
Auditing Essentials, Brenda Westra
Aanbevolen:
Accountant
Succesvol studeren
Audit Alert (downloaden via de website van het
NIVRA)
Toetsvorm:
Een schriftelijk tentamen. Bij het tentamen wordt
met name getoetst of je in staat bent de wet- en
regelgeving in complexe praktijksituaties toe te
passen. Gegevens worden ongeordend
gepresenteerd en hebben raakvlakken met andere
vakgebieden (op niveau 1 en/of niveau 2), zoals
Externe Verslaggeving en Bestuurlijke
Informatieverzorging, waardoor integrale
afwegingen gemaakt moeten worden. De onderdelen
van het examen die betrekking hebben op andere
vakgebieden dan het vakgebied Audit & Assurance,
worden voorafgaand aan het examen benoemd.
Voorafgaand aan het examen worden daartoe
aanwijzingen gegeven en/of materiaal beschikbaar
gesteld.
Toetsvorm:
Het schrijven van een essay waarin praktijkcases
worden beschreven of het maken van een landelijk
examen. De betreffende praktijkcases gaan over
bijzonder onderzoek. Bij het schrijven van
praktijkcases laat je zien hoe je een bijzonder
onderzoek moet verrichten (van de
opdrachtbevestiging tot en met de rapportage aan
de klant).
8B. Bestuurlijke Informatieverzorging
Het vak Bestuurlijke Informatieverzorging is
opgedeeld in drie deelvakken:
Bestuurlijke Informatieverzorging I
Bestuurlijke Informatieverzorging II
Bestuurlijke Informatieverzorging III
Met het vak Bestuurlijke Informatieverzorging
wordt beoogd dat:
19

je in staat bent om te doorgronden welke
invloed de factor mens heeft op het
functioneren van organisaties;
je in staat bent de informatieverzorgende
processen te clusteren naar taken, taken naar
functies en functies naar organisatorische
eenheden;
je in staat bent de interne beheersing in
verband te brengen met functionele processen
en andersoortige processen, zoals
geografische, productgeoriënteerde processen;
je in staat bent het risico te minimaliseren dat
er beslissingen worden genomen die de
realisatie van de organisatiedoelstellingen
negatief beïnvloeden;
je in staat bent risicomanagement binnen
organisaties toe te passen zodat er een
redelijke mate van zekerheid wordt verkregen
ten aanzien van het behalen van de
organisatiedoeleinden;
je kennis hebt van een breed scala aan ITtoepassingen
en je doorgrondt welke effecten
de IT heeft op de informatieverzorging en de
bedrijfsvoering;
je weet wat er onder relevante kennis wordt
verstaan en je begrijpt welke invloed relevante
informatie heeft op het besluitvormingsproces;
je weet op welke wijze je kunt nagaan of de
beschikbare informatie betrouwbaar is en je
doorgrondt wat het belang is van betrouwbare
informatie;
je in staat bent een beheersingssysteem te
ontwerpen dat bijdraagt aan het bewaken van
de activa;
je in staat bent regels uit de wet- en
regelgeving toe te passen die expliciet
betrekking hebben op de interne beheersing van
organisaties.
Het vak Bestuurlijke Informatieverzorging I maakt
geen deel uit van de AA opleiding. De vakken
Bestuurlijke Informatieverzorging I, Bestuurlijke
Informatieverzorging II en Bestuurlijke
Informatieverzorging III worden bij voorkeur
volgtijdelijk behaald. In onderstaande tabel zijn de
onderwerpen met bijbehorend niveau aangegeven.
De onderwerpen zijn gestructureerd naar tien
thema’s.
20

Onderwerp
1. Mensen
De wederzijdse beïnvloeding tussen internal control en
management control
De effecten van prestatieprikkels op de controleomgeving 1
De effecten van maatregelen van interne beheersing op het
gedrag van mensen in organisaties en de daaruit
voortvloeiende informatiebehoeften en behoefte invloed op de
verantwoordingsinformatie uit te oefenen
Het belang van de controleomgeving en ethisch gedrag van
mensen voor de internal control en frauderisico
Een beheersingssysteem beoordelen dat zowel elementen van
internal control als elementen van management control in een
goede onderlinge balans omvat
Eindniveau
zoals
bepaald
door de CEA
1
2
Eindniveau
BIV 2
2 2 2
3 3
Eindniveau
BIV 3
21

Onderwerp
2. Structuren
De wederzijdse beïnvloeding tussen organisatiekunde,
systemen van interne beheersing en de daarbij passende
bestuurlijke informatieverzorging
De verschillen tussen controletechnische functiescheiding en
arbeidsverdeling
De zwakke en sterke punten van bepaalde
organisatiestructuren en de betekenis daarvan voor de
beheersingssystemen van organisaties
De relatie tussen organisatiestructuren, informatiebehoeften
en informatiestromen
De basiskenmerken van een informatiesysteem beschrijven
dat aansluit bij de organisatiestructuur van verschillende
typen organisaties
Een bestuurlijk informatieverzorgingssysteem ontwerpen dat
aansluit bij de organisatiestructuur van verschillende typen
organisaties
3. Processen
De kenmerken van XBRL en van BPR en de relatie tussen BPR
en ERP
De gevolgen van BPR voor de interne beheersing en de
bijbehorende bestuurlijke informatie
De wijze waarop processen worden ontworpen 1
De relaties tussen verschillende processen in organisaties
beschrijven aan de hand van criteria op het terrein van de
interne beheersing en informatiestromen
De betekenis van informatieverzorging en daarbij in te zetten
IT voor het in stand houden dan wel verbeteren van de
efficiëntie en effectiviteit van de bedrijfsvoering
De afweging maken tussen een procesoriëntatie en een
traditionele functionele structuur op basis van criteria op het
terrein van de interne beheersing
Een bestuurlijke informatieverzorging ontwerpen (inclusief de
relevante beheersingsmaatregelen) die aansluit bij de
processen in organisaties
4. Efficiëntie en effectiviteit van de bedrijfsvoering
Eindniveau
zoals
bepaald
door de CEA
1
2 2
1
2 2
2 2
3 3
1
1
2 2
1 1
Eindniveau
BIV 2
3 3
3 3
COSO-ERM model 1 1
De betekenis van de begrippen efficiëntie en effectiviteit van
de bedrijfsvoering
De maatregelen van interne beheersing die bijdragen aan het
in stand houden dan wel verbeteren van de efficiëntie en
effectiviteit van de bedrijfsvoering
1 1
1 1
Eindniveau
BIV 3
22

Onderwerp
De betekenis van informatieverzorging en daarbij in te zetten
IT voor het in stand houden dan wel verbeteren van de
efficiëntie en effectiviteit van de bedrijfsvoering
De wijze waarop interne beheersingsmaatregelen kunnen
worden ingezet bij het implementeren van de strategieën van
organisaties
De factoren die bijdragen aan een verbeterde efficiëntie en
effectiviteit van de gegevensverwerkende en rapportage
processen
Het belang van een goede documentatie van
beheersingsmaatregelen gericht op de efficiëntie en
effectiviteit van de bedrijfsvoering
De beheersingsmaatregelen die bijdragen aan de efficiëntie
en effectiviteit van het administratief (accounting) proces
Een beheersingssysteem ontwerpen dat bijdraagt aan de
efficiëntie en effectiviteit van de informatieverzorging
5. Risicomanagement
Het belang van een systematische aanpak van
risicomanagement
Eindniveau
zoals
bepaald
door de CEA
1 1
1 1
1 1
1 1
3 3
3 3
1 1
COSO-ERM model 1 1
De modellen van ERM en de verschillende risicoclassificaties
die gebruikt worden
De relatie tussen ERM, interne beheersing, corporate
governance en de rol van informatieverzorging daarin
Verschillende typen risico’s benoemen op het gebied van
strategie, de bedrijfsprocessen, rapportageprocessen en de
mate waarin wordt voldaan aan wet en regelgeving
Risico’s op het terrein van de informatieverzorging in kaart
brengen voor verschillende typen organisaties
Informatierisico’s nader uitwerken naar interne
betrouwbaarheidsmaatregelen
Beoordelen of bedrijfsrisico’s systematisch zijn geanalyseerd
en of er systemen zijn om bedrijfsrisico’s systematisch te
analyseren
1 1
Eindniveau
BIV 2
3 1 3
3 2 3
3 3
3 3
3 2 3
Eindniveau
BIV 3
23

Onderwerp
6. Informatie- en communicatietechnologie
Eindniveau
zoals
bepaald
door de CEA
De betekenis en het belang van informatiebeveiliging 1 1
De verschillende verschijningsvormen en functionaliteiten van
IT, waaronder ERP en web-based technologieën (zoals XBRL)
1 1
De betekenis van IT voor de beheersing van organisaties 1 1
De veranderingen in beheersingsmaatregelen die ontstaan
tengevolge van de toepassing van IT
De mogelijkheden die IT biedt om betrouwbare, relevante
informatie op te leveren
Eindniveau
BIV 2
2 1 2
2 1 2
De principes van verandermanagement bij IT-projecten 1 1
De betekenis en het belang van informatiebeleid,
informatieplanning en informatiestrategie
De betekenis en het belang van het beheer van
informatiesystemen (waaronder IT governance)
De gevolgen inschatten van de inzet van IT voor de besturing
en beheersing van verschillende typen organisaties
Bepalen welke applicatiecontroles, algemene
computercontroles en gebruikerscontroles noodzakelijk zijn in
verschillende IT-omgevingen
Een diagnose maken van de kansen en bedreigingen die
ontstaan door IT-inzet
Beoordelen wanneer er aanleiding is tot verder onderzoek
naar de oorzaken en gevolgen van IT-gerelateerde incidenten
Beoordelen of een systeemtest en de inschakeling van IT-
deskundigen noodzakelijk is voor specifieke problemen
Kunnen beoordelen of de juiste tabellen (dan wel bestanden
en/of applicaties) zijn opgenomen
Oplossingsrichtingen aangeven voor IT-gerelateerde
informatie- problemen
1 1
1 1
1 1
3 3
2 2
1 1
1 1
3 3
3 3
Testprocedures van geautomatiseerde systemen beoordelen 1 1
7. Relevantie van informatie
De betekenis van het begrip relevantie van informatie 1 1
De maatregelen van interne beheersing die bijdragen aan het
verstrekken van relevante informatie
3 3
De risico’s die de relevantie van informatie bedreigen 3 3
Informatieanalyse 2 2
Vaststellen op hoofdlijnen welke bestuurlijke informatie nodig
is voor besluitvorming, delegatie, verantwoording en het doen
functioneren van verschillende typen organisaties
3 3
Eindniveau
BIV 3
24

Onderwerp
8. Betrouwbaarheid van informatie
Eindniveau
zoals
bepaald
door de CEA
De betekenis en het belang van het betrouwbaarheidsconcept 1 1
De beheersingsmaatregelen die leiden tot betrouwbare
financiële en niet financiële informatie (interne
betrouwbaarheidsmaatregelen)
De betekenis van datamodellering voor de betrouwbaarheid
van informatie
Het belang van een goede documentatie van
beheersingsmaatregelen gericht op de betrouwbaarheid van
informatie (interne betrouwbaarheidsmaatregelen)
De werking van gebruikerscontroles, toepassingscontroles en
algemene computercontroles
Een beheersingssysteem ontwerpen dat bijdraagt aan de
betrouwbaarheid van informatie
De interne betrouwbaarheidsmaatregelen die in een
praktijksituatie worden aangetroffen documenteren
Een normatieve beschrijving maken van in een bepaalde
praktijksituatie noodzakelijke interne
betrouwbaarheidsmaatregelen
Vaststellen welke gegevens moeten worden vastgelegd om de
gewenste informatie, met de gewenste betrouwbaarheid te
kunnen verzorgen
De procedures beoordelen die ten grondslag liggen aan
prognoses
Bepalen hoe geaggregeerde grootheden uit een grootboek of
dagboek zijn opgebouwd
Adviseren over welke gebruikerscontroles,
toepassingscontroles en algemene computercontroles in een
bepaalde situatie toepasbaar zijn
3 3
1 1
1 1
3 3
3 3
2 2
3 3
3 3
Eindniveau
BIV 2
3 3
3 3
3 3
Eindniveau
BIV 3
25

Onderwerp
9. Bewaking van de activa van organisaties
De betekenis en het belang van bewaking van de activa van
een organisatie
De maatregelen van informatiecontrole die ertoe leiden dat
geen activa ongeoorloofd de organisatie verlaten
Een beheersingssysteem ontwerpen incl. de bijbehorende
bestuurlijke informatie dat bijdraagt aan de bewaking van de
activa van verschillende typen organisaties
10. Naleving van wet- en regelgeving
Eindniveau
zoals
bepaald
door de CEA
1 1
2 2
3 3
Eindniveau
BIV 2
De betekenis van het begrip compliance 1 1 1
De maatregelen van interne beheersing die bijdragen aan het
naleven van relevante wet- en regelgeving
De wet- en regelgeving met betrekking tot interne beheersing
op het gebied van betrouwbaarheid van informatie
Vaststellen welke informatie nodig is om te kunnen bepalen of
relevante wet- en regelgeving wordt nageleefd
2 2 2
3 3
3 3
Eindniveau
BIV 3
8B.1. Doelstelling Bestuurlijke Informatieverzorging
II:
Je leert de processen in bedrijfstypen te
beschrijven. Je kunt risicoanalyses opstellen en
hieraan conclusies verbinden. Je kunt de risico’s
plaatsen in het COSO-model en je leert om de
risico’s te ondervangen door maatregelen van
interne beheersing.
Ingangseis Bestuurlijke Informatieverzorging II:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt het deelvak Bestuurlijke
Informatievoorziening I behaald.
Toetsvorm:
Schrifteljk tentamen. Je wordt in staat geacht de
beginselen van de Bestuurlijke Informatieverzorging
toe te passen in eenvoudige praktijksituaties.
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
8B.2. Doelstelling Bestuurlijke
Informatievoorziening III:
Je leert een organisatie te adviseren over een
adequate inrichting van de administratieve
organisatie om zo te komen tot een deugdelijke
basis voor de interne en externe verslaglegging.
Literatuur:
Accounting Information Systems, Romney en
Steinbart, Prentice Hall International.
De kern van de administratieve organisatie, M.
Paur, A.G.J. van Boxel, J.L.J. Korstjens, C.B.
Leeftink, L. Paape (eindredactie).
Aanbevolen:
Succesvol studeren voor BIV/AO, delen 1 en 2, Van
der Ven en Westra, Pentagan
Ingangseis Bestuurlijke Informatieverzorging III:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt bij voorkeur het deelvak Bestuurlijke
Informatieverzorging II behaald.
Literatuur:
Hoofdlijnen Bestuurlijke Informatieverzorging,
Vaassen, Meuwissen en Beek.
Bestuurlijke Informatieverzorging deel 2A + 2B
Toepassingen, Starreveld, Van Leeuwen en Van
Nimwegen
Inleiding EDP-auditing, Van Praat Suerink, Ten
Hagen Stam, hoofdstukken 7 t/m 11)
26

Accounting Information Systems, Romney en
Steinbart, Prentice Hall International.
De kern van de administratieve organisatie, M.
Paur, A.G.J. van Boxel, J.L.J. Korstjens, C.B.
Leeftink, L. Paape (eindredactie).
Aanbevolen:
Succesvol studeren voor BIV/AO, delen 1 en 2, Van
der Ven en Westra, Pentagan
Toetsvorm:
Schriftelijk tentamen. Je wordt in staat geacht de
beginselen van de Bestuurlijke Informatieverzorging
toe te passen in complexe praktijksituaties.
Gegevens worden ongeordend gepresenteerd en
hebben raakvlakken met andere vakgebieden (op
niveau 1 en/of niveau 2), zoals Audit & Assurance
en Externe Verslaggeving, waardoor integrale
afwegingen gemaakt moeten worden. De onderdelen
van het examen die betrekking hebben op andere
vakgebieden dan het vakgebied Bestuurlijke
Informatieverzorging worden voorafgaand aan het
examen benoemd. Voorafgaand aan het examen
worden daartoe aanwijzingen gegeven en/of
materiaal beschikbaar gesteld.
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
8C. Externe Verslaggeving
Het vak Externe Verslaggeving is opgedeeld in drie
deelvakken:
Externe Verslaggeving I
Externe Verslaggeving II
Externe Verslaggeving III
Met het vak Externe Verslaggeving wordt beoogd
dat:
je gebeurtenissen en transacties voor de
volgende posten in de balans en winst- en
verliesrekening op een juiste wijze kunt
verwerken: immateriële vaste activa, materiële
vaste activa, financiële vaste activa,
voorraden, vorderingen, effecten, liquide
middelen, eigen vermogen, voorzieningen,
schulden, omzet, bedrijfsresultaat, bijzondere
baten en lasten;
je op basis van de aard van het
jaarrekeningprobleem de volgende zaken kunt
toepassen: het op de balans opnemen van activa
en passiva (‘recognition and derecognition’),
waardering en resultaatbepaling, consolidatie,
inrichting van balans-, en winst- en
verliesrekening, overzicht totaalresultaat en
kasstroomoverzicht, informatieverschaffing in
de toelichting (‘disclosure’);
je de volgende gebeurtenissen en transacties in
de jaarrekening kunt verwerken: inflatie,
koersveranderingen, investeringen en
desinvesteringen, fusies en overnames, aangaan
van een joint venture, reorganisaties, afsluiten
van contracten, betalen van belastingen,
aangaan van een pensioenregeling, aantrekken
van leningen, emissie van aandelen, inkoop van
eigen aandelen, handel in derivaten, leasing,
factoring, verkrijgen van overheidssubsidie,
insolventie;
je de overeenkomsten en de verschillen kent
tussen de volgende rapporterende juridische
eenheden: naamloze vennootschap, besloten
vennootschap, coöperatie, onderlinge
waarborgmaatschappij, stichting, vereniging,
commanditaire vennootschap, vennootschap
onder firma, maatschap, eenmanszaak; dan wel
beursgenoteerd versus niet-beursgenoteerd;
je de overeenkomsten en verschillen kent
tussen de volgende rapporterende economische
eenheden: productiebedrijven, bouwbedrijven,
handelsbedrijven, uitgeverijen, dienstverlenende
instellingen,
banken,
verzekeringsmaatschappijen,
beleggingsinstellingen, agrarische bedrijven,
fondsenwervende instellingen, ziekenhuizen,
woningcorporaties, gemeentelijke en provinciale
overheid, rijksoverheid;
je de overeenkomsten en verschillen kent als
gevolg van het land van vestiging van de
rapporterende eenheid: je kunt
verslaggevingseisen en –praktijken in diverse
landen en verslaggevingproblemen van
multinationals onderscheiden. En je weet welke
ontwikkelingen er spelen met betrekking tot
internationale harmonisatie van
verslagleggingregels;
je onderscheid kunt maken tussen de
verschillende objecten van verslaggeving:
jaarrekening en jaarverslag, tussentijdse
berichten, milieuverslagen en dergelijke (zie
tabel a).
27

In het kader van de controle van de jaarrekening
dient de accountant vanuit al deze invalshoeken
kennis en inzicht te hebben op twee niveaus:
De Nederlandse wet- en regelgeving
De International Financial Reporting Standards
van de IASB
Het vak Externe Verslaggeving I maakt geen deel
uit van de NOvAA Beroepsopleiding. Voor EV II en
EV III zijn in de onderstaande tabel de onderwerpen
aangegeven met het niveau waarop deze behandeld
worden.
28

Programma Externe Verslaggeving:
Onderwerp
Eindniveau zoals
bepaald door de CEA
Eindniveau EV 2 Eindniveau EV 3
De grondslagen van de
externe verslaggeving
De grondslagen van de
Nederlandse wet- en
regelgeving met betrekking
tot verslaggeving en van
IFRS
Het institutioneel kader van
de verslaggeving in
Nederland en van IFRS
De professionele
oordeelsvorming van de
accountant bij de toepassing
van verslaggevingsnormen
De algemene beginselen voor
waardering en
resultaatbepaling toepassen,
waaronder het concept van
‘fair value accounting’
Het jaarrekeningenbeleid van
ondernemingsleidingen in
hoofdlijnen en de
economische consequenties
van jaarrekeningenbeleid
In hoofdlijnen de regels voor
duurzaamheidsverslaggeving
Gebeurtenissen en
transacties op de juiste
wijze verwerken in de
balans,, de winst- en
verliesrekening en het
kasstroomoverzicht en deze
op adequate wijze toelichten,
met inachtneming van de
Nederlandse wet- en
regelgeving en IFRS
Kennis van IFRS-SME, de
mogelijke toepassing hiervan
en de verschillen met full
IFRS
De formele/juridische eisen
die van toepassing zijn bij de
opstelling en openbaarmaking
van financiële informatie
voor de naamloze
vennootschap en de besloten
vennootschap
Enkele kenmerkende aspecten
van de invloed van de
juridische aard van andere
rapporterende eenheden
(vennootschap onder firma,
commanditaire vennootschap,
eenmanszaak, coöperaties en
stichtingen) op de
jaarrekening
Enkele kenmerkende aspecten
van de invloed van de
economische aard van de
3 3 3
3 3 3
1 1 1
3 3
3 2 3
2 2
1 1
3 2 3
2 2
1 1
1 1
1 1
29

apporterende eenheid op de
jaarrekening voor financiële
instellingen, not-for-profit
instellingen en bijzondere
organisaties
Enkele kenmerkende aspecten
van de invloed van het land
van vestiging van de
rapporterende eenheid op de
jaarrekening
De hoofdlijnen van inhoud,
rol en functie van het
jaarverslag en de
tussentijdse berichtgeving
Enkele kenmerkende aspecten
van milieuverslagen
De hoofdlijnen van de
grondslagen en algemene
concepten van de financiële
analyse
Enkele eenvoudige
basistechnieken van
financiële toepassingen
De wijze waarop
professionele gebruikers in
het maatschappelijk verkeer
tot oordeelsvorming over de
jaarrekening komen
1 1
1
1
1
2
1
30

8C.1. Doelstelling Externe Verslaggeving II:
Je kunt de balansposten opstellen en de
waarderingsstandaarden toepassen.
Ingangseis Externe Verslaggeving II:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt het deelvak Externe Verslaggeving I
behaald.
Literatuur:
Jaarverslaggeving van Epe en Koetzier
Bijbehorend opgavenboek van Epe en Koetzier
Handboek externe verslaggeving. Het handboek
moet qua constructie en uitwerking aansluiten
bij het niveau van het Deloitte Handboek
Externe Verslaggeving
IFRS voor SME’s, Kluwer
Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving voor grote
en middelgrote rechtspersonen, Kluwer
(gebonden editie).
Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving voor
kleine rechtspersonen, Kluwer.
Tentamen:
Schriftelijk tentamen. Je wordt in staat geacht
IFRS en de Verslaggevingsregels (voor het mkb) toe
te kunnen passen in complexe praktijksituaties.
Gegevens worden ongeordend gepresenteerd en
hebben raakvlakken met andere vakgebieden, zoals
Audit & Assurance en Bestuurlijke
Informatieverzorging, waardoor integrale
afwegingen gemaakt moeten worden. Tijdens het
examen mag je het Handboek Externe Verslaggeving
en de Verslaggevingsregels meenemen.
Toetsvorm:
Schriftelijk tentamen. Je mag het Handboek Externe
Verslaggeving meenemen.
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
Aanbevolen:
IFRS leerboek door Jan Backhuijs, Arjan Brouwer,
Jeannette de Feijter
8C.2. Doelstelling Externe Verslaggeving III:
Je kunt op basis van Nederlandse wetgeving en de
IFRS de verschillen op posten uit de balans en de
resultatenrekening herkennen en toepassen. Verder
kun je de regels voor de jaarverslaggeving
toepassen.
Ingangseis:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding
en je hebt bij voorkeur Externe Verslaggeving II
behaald.
Literatuur:
Jaarverslaggeving van Epe en Koetzier
Bijbehorend opgavenboek van Epe en Koetzier
Verslaggeving van organisaties zonder
winstoogmerk, een normatief raamwerk,
Herremans en Mentink, eindred. Prof.
Hoogendoorn
Handboek externe verslaggeving. Het handboek
moet qua constructie en uitwerking aansluiten
bij het niveau van het KPMG Handboek Externe
Verslaggeving (IFRS op hoofdlijnen, RJ, BW 2
titel 9)
IFRS voor SME’s, Kluwer
31

8D.1. Fiscale Advisering
Het vak Fiscale Advisering is onderverdeeld in twee
zittingen.
Met het vak Fiscale Advisering wordt beoogd dat:
je in staat bent de belastingaangiften van
ondernemers en van onderneming in het
midden- en kleinbedrijf te verzorgen;
je in staat bent fiscale adviezen te
verstrekken.
Het vak Fiscale Advisering bouwt voort op het vak
Belastingrecht uit de bacheloropleiding.
Onderwerpen
Specifieke MKB-bepalingen in
de Inkomstenbelasting en
Vennootschapsbelasting,
waaronder:
- Fiscale faciliteiten;
- De positie van de
DGA;
- Fiscale zaken bij
overdracht;
- Overname
familiebedrijf.
Specifieke MKB-faciliteiten
in de Omzetbelasting en
Loonbelasting
Specifieke MKB-bepalingen in
de Wet op belastingen van
rechtsverkeer
Algemene Beginselen van het
Successierecht
Algemene beginselen van de
Wet op de dividendbelasting
Eindniveau zoals bepaald Eindniveau Fiscale Advisering
door de CEA
3 3
3 3
1 3
1 1
2 2
8D.2. Doelstelling bij Fiscale Advisering
Bij Fiscale Advisering ligt de nadruk op het
adviseren met betrekking tot fiscale vraagstukken.
getoetst of je in staat bent fiscale adviezen te
verstrekken in complexe praktijksituaties. De
Pocket Belastingwetten mag je meenemen naar het
tentamen.
Ingangseis Fiscale Advisering:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding.
Bonspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
Literatuur:
Belastingrecht, met de wet in de hand 2011,
Theorieboek, Boom Uitgevers, J.B.M. Nijhuis
Wegwijs in de belastingheffing van ondernemingen,
H.P.A.M. Arendonk, Koninklijke Vermande / SDU
Pocket Belastingwetten 2011, C.P.A. Geppaart
Toetsvorm:
Een schriftelijk tentamen, bestaande uit twee
deelzittingen. Bij het tentamen wordt met name
8E. Strategisch Management
Met het vak Strategisch Management wordt beoogd
dat:
je de aspecten die behoren bij een proces van
fusie en overname te begrijpen en toe te
passen;
je de belangrijkste regels en wetten met
betrekking tot de rechtsvormen en de start en
32

faillissement van mkb-ondernemingen kunt
toepassen;
je geleerd hebt om abstract te denken,
waarmee de positie van de onderneming in het
mkb wordt bepaald;
je in staat bent een typering van het mkb in
kwantitatieve en kwalitatieve zin te geven;
je de levenscyclus van een onderneming in het
mkb doorgrondt;
je alle aspecten van het management in het mkb
beheerst;
je de maatschappelijke aspecten van het
ondernemerschap in het mkb beheerst;
je de commerciële randvoorwaarden voor het
functioneren van het mkb beheerst ;
je de marketinginstrumenten van de
onderneming in het mkb kunt toepassen;
je de (volledige) inhoud van een
ondernemingsplan van een onderneming in het
mkb kent en kunt toepassen.
Onderwerp
Ondernemen in het mkb:
ondernemerschap in het mkb: koopman, vakman, manager, leider en
strateeg;
typering van het mkb: kwalitatief; kwantitatief; sterke en zwakke punten
in mkb-ondernemingen;
management in het mkb: strategievorming in de praktijk; informatie als
productiefactor; veranderingsfactoren; verkrijging van informatie;
planning; (persoonlijke) faalfactoren; risicomanagement; turn-aroundmanagement;
verandermanagement en kennismanagement;
levenscyclus van bedrijven en formules in het mkb: start; groei; opvolging
en opvolgingsproblematiek, familieondernemingen; due-diligence
onderzoek; management buy-in en buy-out; waarderingen van bedrijven;
juridische (samenwerkings)vormen: keuzemogelijkheden; joint ventures;
fusies; publiekprivate samenwerking; bij de B.V. m.n.: concernstructuur;
doeloverschrijding; tegenstrijdig belang; BW2 –207c; anti
misbruikwetgeving (zoals WKA, WBA, WBF); EESV; invloed van art. 88 BW1,
titel 6;
personeel: human resource management;
bijzondere onderwerpen mede i.h.k.v. STM; innovaties; export in het mkb
3 3
Niveau
Marketingaspecten voor het mkb:
commerciële randvoorwaarden voor het functioneren van ondernemingen in
het mkb: omgevingsfactoren; de DESTEP-methode (een methode om nietbeïnvloedbare
omgevingsfactoren goed in beeld te krijgen);
consumentenmarkt versus industriële markt; het strategieontwikkelingsmodel
voor kleine bedrijven: een praktische toepassing van kritieke
succesfactoren, kritieke bedrijfsprocessen, SWOT-analyse, BBS, etc.;
marketinginstrumenten in het mkb;
samenhang tussen kritieke succesfactoren, kritieke bedrijfsprocessen en
kritieke prestatie-indicatoren, waaronder duurzame concurrentie
voordelen/PMC’s en onderscheidend vermogen als onderneming (interne
omgeving/distinctive competence).
3 3
33

Investeren en financieren in het mkb:
investerings(begeleidings)aspecten: selectie, evaluatie en begroting in het
mkb; overschrijdingsproblematiek; risico’s tijdens de bouw;
bouwbegeleiding; duurzaam investeren;
financieringsopzet: looptijden van leningen en kredieten;
bestaande financiële verplichtingen: inbreng bestaande schulden;
herfinancieren; Informal Venture Capital(isten);
betalingscapaciteitsmarge: correcties exploitatierekening (naar een
normatieve resultatenrekening); privé onttrekkingen; vennootschapsbelasting;
fiscale verliescompensatie; vervangingsinvesteringen;
betalings-capaciteitsmarge; berekenen van de leencapaciteit;
bedrijven in problemen: signalen van discontinuïteit turn-around;
begeleiding; surseance en faillissement; doorstart na faillissement;
beëindiging van een onderneming.
3 3
Doelstelling Strategisch Management:
Je dient kennis te hebben van de macroeconomische
betekenis van het mkb, de typering
van de ondernemingen daarin en de problematiek die
annex is aan de bedrijfsvoering in het mkb. Je moet
in staat zijn alle zaken te onderkennen die verband
houden met de bedrijfsvoering van een
onderneming, de cliënt daarover te kunnen
informeren en waar nodig bij te staan.
Veken, Uitgeverij Business Contact
Amsterdam/Antwerpen
Waardering van ondernemingen, drs. W.T.M.
Veerman, prof. dr. mr. P.M. van der Zanden RA
Handboek Fusies en Overnames (SRA)
Syllabus met artikelen
Ingangseis Strategisch Management:
Je bent toelaatbaar tot de NOvAA Beroepsopleiding.
Literatuur:
Strategisch Management in het Middenkleinbedrijf,
H.J. Dekker, H.M.P. Huls, D.P
Scherjon, Stenfert Kroese Groningen
Bedrijf te koop, handboek voor koop, verkoop en
buy-out van bedrijven, Arthur Goedkoop en Ad
Toetsvorm:
Gedurende de lesperiode moet een businesscase
over fusies en overnames worden uitgewerkt. Het
vak wordt afgesloten met een schriftelijk
schoolexamen. Beide onderdelen samen vormen het
eindcijfer.
Bonuspuntenregeling: zie hoofdstuk 9c
34

9A. EXAMENREGLEMENT NOvAA BEROEPSOPLEIDING
Hoofdstuk 1. Begripsbepaling.
Artikel 1
In dit reglement wordt verstaan onder:
de NOvAA: de Nederlandse Orde van
Accountants-Administratieconsulenten;
het bestuur: het Bestuur van de NOvAA;
de wet: de Wet op de Accountants-
Administratieconsulenten;
De Examencommissie: de Examencommissie
voorde NOvAA Beroepsopleiding;
het examen: het examen van de NOvAA
Beroepsopleiding;
examenonderdeel: een onderdeel van het
examenvan de NOvAA Beroepsopleiding;
het tentamen: de toets van een examen of
eenexamenonderdeel;
eindtermen: de eindtermen bedoeld in artikel
56,eerste lid, onderdeel a van de wet;
de kandidaat: degene die zich heeft
aangemeldvoor het tentamen.
de toelatingstoets: de toets waarbij de
theoretische kennis van het kernvakgebied Audit
en Assurance, zoals bedoeld in de eindtermen,
wordt getoetst.
Hoofdstuk 2. De NOvAA Beroepsopleiding
Artikel 2
Onder de naam NOvAA Beroepsopleiding biedt de
NOvAA een opleiding aan, niet zijnde de
praktijkstage bedoeld in artikel 54 van de wet,
welke is gericht op het verkrijgen van het
getuigschrift van de opleiding tot Accountant-
Administratieconsulent, bedoeld in artikel 53 van
de wet.
Het bestuur kan de NOvAA Beroepsopleiding doen
aanbieden door andere onderwijsinstellingen.
Artikel 3
1. Tot de NOvAA Beroepsopleiding wordt
toegelaten degene die ten minste de beginselen
van de kernvakgebieden, de aan de
kernvakgebieden gerelateerde vakgebieden en
de overige ondersteunende vakgebieden, zoals
genoemd in de eindtermen, heeft afgerond.
2. De afronding van de in het eerste lid bedoelde
vakgebieden wordt aangetoond door middel van
getuigschriften of andere schriftelijke
bewijsstukken.
3. Degene die de in het eerste lid bedoelde
vakgebieden heeft afgerond met uitzondering
van het kernvakgebied Audit en Assurance,
wordt door het bestuur in de gelegenheid
gesteld een toelatingstoets af te leggen, welke
bij een voldoende resultaat toegang biedt tot de
NOvAA Beroepsopleiding.
4. Het bestuur stelt nadere regels voor de
toepassing van het derde lid.
Artikel 4
Het examengeld voor de NOvAA Beroepsopleiding
wordt op voorstel van de Examencommissie
vastgesteld door het bestuur.
Hoofdstuk 3. De Examencommissie
Artikel 5
1. Er is een Examencommissie.
2. De Examencommissie heeft tot taak uit hoofde
van volmacht de NOvAA Beroepsopleiding aan te
bieden.
3. De Examencommissie draagt er zorg voor dat de
NOvAA Beroepsopleiding een aanwijzing bedoeld
in artikel 56, eerste lid, onderdeel b van de
wet verkrijgt en behoudt.
4. De Examencommissie brengt jaarlijks voor 1
april verslag uit aan het bestuur omtrent zijn
werkzaamheden in het afgelopen kalenderjaar.
Artikel 6
1. De Examencommissie bestaat uit een voorzitter,
tevens lid en ten minste vier gewone leden.
2. De gewone leden van de Examencommissie
bestaan uit vertegenwoordigers van de
onderwijsinstellingen bedoeld in artikel 2,
tweede lid en overige leden. De overige leden
worden benoemd door het bestuur op
voordracht van de Examencommissie.
3. De voorzitter is geen lid van het bestuur en
staat niet in een dienstbetrekking tot de
NOvAA.
4. De zittingsduur van de voorzitter en de overige
leden bedraagt drie jaar met de mogelijkheid
van herbenoeming voor wederom drie jaar.
5. De leden beschikken over competenties die
relevant geacht kunnen worden in het licht van
de taak van de Examencommissie.
35

6. De Examencommissie vergadert zo vaak hij
zulks nodig oordeelt.
7. De Examencommissie wordt bijgestaan door een
secretariaat. De kosten van het secretariaat
komen voor rekening van de NOvAA.
Artikel 7
1. De overige leden treden af volgens een door het
bestuur vast te stellen rooster.
2. Het rooster wordt zodanig ingericht, dat voor
zover mogelijk telkenmale hetzelfde aantal
overige leden aftreedt.
3. Het bestuur kan overige leden slechts ontslaan
op voordracht van de Examencommissie wegens
ongeschiktheid.
4. Hij, die benoemd is ter vervulling van een
tussentijds opengevallen plaats in de
Examencommissie treedt af op het tijdstip,
waarop degene, in wiens plaats hij is benoemd,
had moeten aftreden. Hij kan worden
herbenoemd.
5. De voorzitter heeft recht op een vaste
vergoeding welke wordt vastgesteld door het
bestuur.
Hoofdstuk 4. Het examenprogramma
Artikel 8
1. Het bestuur stelt het examenprogramma vast.
2. Het bestuur biedt kandidaten ten minste
tweemaal per jaar de gelegenheid tot het
afleggen van een examen. Hij maakt tijdig
bekend voor welke datum, bij wie en op welke
wijze kandidaten zich moeten aanmelden. In de
bekendmaking wordt tevens vermeld het bedrag
van het ingevolge artikel 4, verschuldigde
examengeld, alsmede de wijze waarop en de
datum waarvoor dit moet worden voldaan.
3. Het bestuur bepaalt de dag waarop de
tentamens dienen te worden afgelegd, alsmede
het tijdstip van aanvang en de duur van elk
tentamen, met inachtneming van het bepaalde
in de artikelen 10 en 11. Zij deelt deze
gegevens tijdig mede aan de kandidaten.
4. Het bestuur laat, behoudens toepassing van
artikel 10, tentamens schriftelijk afnemen.
5. Het bestuur draagt er zorg voor dat alle
stukken die betrekking hebben op het
examineren en de uitwerkingen van de
kandidaten ten minste twee jaren worden
bewaard.
6. Het bestuur draagt er zorg voor dat de
uitslagen van de examens ten minste vijf jaren
worden bewaard.
Artikel 9
1. Het bestuur kan kandidaten de gelegenheid
bieden om tijdens een tussentijdse toets van de
in artikel 15 genoemde examenonderdelen extra
punten te behalen welke bij de beoordeling van
het examen worden betrokken
(bonuspuntenregeling).
2. Het bestuur stelt voor de in het eerste lid
bedoelde tussentijdse toets nadere regels of
kan de Examencommissie opdragen de
tussentijdse toets nader te regelen.
Artikel 10
1. Het bestuur kan individuele kandidaten de
mogelijkheid bieden tot het afleggen van een
mondeling tentamen. Het bestuur bepaalt in
nadere regels op welke gronden kandidaten
hiervoor in aanmerking komen.
2. Het bestuur kan bij bijzondere omstandigheden
bepalen dat een extra mondelinge
tentamenronde zal worden afgenomen. Het
bestuur kan in nadere regels voorwaarden
opnemen waaraan kandidaten moeten voldoen
om aan een extra mondelinge ronde deel te
nemen.
Artikel 11
Het bestuur stelt ten aanzien van de inschrijving
voor het examen, de gang van zaken tijdens het
examen en de eventueel te gebruiken hulpmiddelen,
nadere regels vast. Deze regels worden tijdig aan
de kandidaat bekend gemaakt.
Hoofdstuk 5. De Vakgecommitteerden
Artikel 12
Het bestuur benoemt en ontslaat de
vakgecommitteerden.
Artikel 13
1. Door het bestuur wordt per examenonderdeel
ten minste twee vakgecommitteerden benoemd.
2. De vakgecommitteerden zijn belast met het
voorbereiden van de examenopgaven, de
antwoordindicaties alsmede de
beoordelingsnormen. De vaststelling van de
examenopgaven, de antwoordindicaties alsmede
36

de beoordelingsnormen geschiedt door het
bestuur.
3. De vakgecommitteerde draagt er zorg voor dat
het examenonderdeel voldoet aan de
eindtermen.
4. De vakgecommitteerde draagt zorg voor de
totstandkoming van de uitslagen van de
verschillende examenonderdelen. De
vakgecommitteerde houdt hierbij rekening met
de op grond van artikel 9 behaalde punten.
5. De vakgecommitteerden dragen zorg voor de
voorbereiding van het examenprogramma en de
actualisering daarvan.
6. De vakgecommitteerden kunnen zich laten
bijstaan door externe deskundigen. Zij doen dat
niet dan na van het bestuur verkregen
toestemming.
7. Een vakgecommitteerde is verplicht tot
geheimhouding ten aanzien van de
examenopgaven, de antwoordindicaties alsmede
de beoordelingsnormen behalve voor zover de
uitvoering van dit reglement verdere
bekendmaking vereist.
8. Een vakgecommitteerde heeft recht op een
vergoeding welke wordt vastgesteld door het
bestuur.
Hoofdstuk 6. Contractpartijen
Artikel 14
1. Op basis van een door het bestuur te verlenen
volmacht, kan de Examencommissie met andere
onderwijsinstellingen overeenkomsten sluiten
voor het doen aanbieden van de NOvAA
Beroepsopleiding.
2. De onderwijsinstelling met welke een in het
eerste lid bedoelde overeenkomst is gesloten,
benoemt een vertegenwoordiger tot lid van de
Examencommissie.
3. Het bestuur kan een vertegenwoordiger op
voordracht van de Examencommissie weigeren
wegens ongeschiktheid.
4. Het bestuur stelt de voorwaarden vast
waaronder de in het eerste lid bedoelde
overeenkomst wordt afgesloten.
5. Tot de in het vierde lid bedoelde voorwaarden
behoort in ieder geval het recht om het door de
in het eerste lid bedoelde andere
onderwijsinstelling aangeboden onderwijs
periodiek te beoordelen (visitatie).
Hoofdstuk 7. De inrichting van het examen
Artikel 15
1. Het examen van de NOvAA Beroepsopleiding
omvat de volgende examenonderdelen:
Audit en Assurance
Bestuurlijke informatievoorziening
Externe Verslaggeving
Fiscale Advisering
Strategisch Management
2. Het tentamen wordt afgenomen door het
bestuur.
Hoofdstuk 8. De beoordeling van het examen
Artikel 16
1. Het bestuur stelt voor elk examenonderdeel het
behaalde cijfer vast en deelt dit schriftelijk
mede aan de betrokken kandidaat.
2. Voor de beoordeling van een examenonderdeel
stelt het bestuur nadere regels vast.
3. Rekening houdend met de eindtermen en de bij
of krachtens de artikel 53 van de wet gestelde
regels, kan het bestuur een kandidaat
vrijstelling verlenen voor examenonderdelen.
Het bestuur kan hiervoor nadere regels stellen.
4. Een kandidaat is geslaagd indien hij alle
examenonderdelen, van het afleggen waarvan hij
niet op grond van het derde lid is vrijgesteld,
overeenkomstig het bepaalde in de nadere
regels met goed gevolg heeft afgelegd.
5. Het bestuur reikt aan de kandidaat die voor het
examen is geslaagd het getuigschrift uit, dat is
ondertekend door de voorzitter van de
Examencommissie of diens plaatsvervanger en
de secretaris van de Examencommissie alsmede
door de kandidaat.
Hoofdstuk 9. Geldigheidsduur van een
examenonderdeel
Artikel 17
Een met goed gevolg afgelegd examenonderdeel
verliest zijn geldigheid na verloop van zes jaren na
de dagtekening van de in artikel 16, eerste lid
bedoelde schriftelijke mededeling, tenzij anders is
bepaald.
37

Hoofdstuk 10. Bezwaarprocedure
Artikel 18
Tegen een bij of krachtens dit reglement
schriftelijk genomen beslissing kan binnen zes
weken na dagtekening daarvan schriftelijk en
gemotiveerd bezwaar worden gemaakt bij het
bestuur welke daarop in hoogste instantie beslist.
Hoofdstuk 11. Slotbepalingen.
Artikel 19
1. In alle gevallen waarin dit examenreglement
niet voorziet en waarvoor een beslissing
noodzakelijk is, beslist het bestuur.
2. In bijzondere gevallen kan door het bestuur
worden afgeweken van dit reglement.
3. In gevallen genoemd of benoemd in het eerste
of tweede lid van dit artikel, waarvoor een
onmiddellijke beslissing noodzakelijk is, beslist
de voorzitter van het bestuur of diens
plaatsvervanger. Zijn beslissing deelt hij zo
spoedig mogelijk mee aan de leden van de
Examencommissie.
Artikel 20
Wijzigingen in dit reglement worden op voorstel van
de Examencommissie vastgesteld door het bestuur.
Artikel 21
Dit reglement wordt aangehaald als:
Examenreglement voor de NOvAA Beroepsopleiding.
Vastgesteld door het Bestuur van de NOvAA op 8
april 2008
38

9B. NADERE REGELINGEN MET BETREKKING TOT HET
EXAMEN VAN DE NOvAA BEROEPSOPLEIDING
1. Toelating tot de NOvAA Beroepsopleiding
Artikel 1
1. In de gevallen, bedoeld in artikel 3, derde lid
van het Examenreglement voor de NOvAA
Beroepsopleiding, biedt de Examencommissie de
gelegenheid om een toelatingstoets af te
leggen.
2. De toelatingstoets wordt schriftelijk
afgenomen. De kandidaat wordt tijdig van de
duur van de toelatingstoets op de hoogte
gesteld.
3. Een kandidaat is voor de toelatingstoets
geslaagd, indien hij daarvoor het cijfer 5,5 of
hoger heeft behaald.
4. De toelatingstoets wordt één corrector
beoordeeld. Hij legt zijn oordeel vast in een
score uitgedrukt op een schaal van 1 tot 100.
De corrector kent voor de uitwerking ten
minste tien punten toe.
5. De uitslag van de toetsingsuitslag wordt
uitgedrukt in gehele cijfers van 1 tot en met
10, waarbij het cijfer 1 als laagste en het cijfer
10 als hoogste waardering geldt. Hierbij wordt
een cijfer van 0,50 of hoger afgerond naar
boven; Een cijfer lager dan 0,50 word hierbij
afgerond naar beneden.
6. De uitslag wordt ter definitieve vaststelling
voorgelegd aan de voorzitter van de
Examencommissie.
2. Inrichting Examen.
Artikel 2
1. Kandidaten dienen zich ten minste een kwartier
voor aanvang van het tentamen te melden.
2. Bij aanvang van het tentamen dient de
kandidaat de oproepkaart alsmede een geldig
paspoort of rijbewijs ter rechterzijde van de
tafel te leggen, waarna deze worden
gecontroleerd.
3. Tijdens de tentamens mogen geen etuis op de
tafels aanwezig zijn.
4. Tassen, aktenkoffers e.d. mogen niet open
naast de tafels staan. Mobiele
telefoontoestellen mogen niet mee in de zaal
genomen worden.
5. De toegelaten hulpmiddelen worden bij de
oproep voor het tentamen vermeld. Niet
vermelde hulpmiddelen zijn niet toegestaan.
6. Kandidaten mogen alleen gebruik maken van het
verstrekte tentamenpapier.
7. Tijdens het tentamen is ten minste één
surveillant aanwezig. De surveillance vindt
plaats onder verantwoordelijkheid van de
opleidingscoördinator.
8. Na opening van de zitting gelden de volgende
regels:
a. het is de kandidaten niet toegestaan met
elkaar te spreken. Overtreding van deze
regel leidt tot uitsluiting van het
betreffende tentamen;
b. heeft men vragen die geen betrekking
hebben op het tentamenwerk dan dient men
dit kenbaar te maken aan de surveillant;
c. slechts na toestemming van de surveillant
is toiletbezoek toegestaan;
d. het verlaten van de examenzaal is pas
toegestaan nadat er 1/3 van de
tentamentijd is verstreken; na 15 minuten
voor het verstrijken van de tentamentijd
mag de tentamenzaal niet meer worden
verlaten;
e. het onder d. gestelde is niet van kracht bij
kennelijk onwel zijn van de kandidaat.
9. De surveillant maakt over de gang van zaken
tijdens het tentamen proces-verbaal op. Dit
procesverbaal wordt ondertekend door de
opleidingscoördinator en een surveillant en
wordt terstond ter beschikking gesteld aan de
Examencommissie.
10. Indien de kandidaat zich ten aanzien van een
tentamen aan bedrog schuldig maakt of heeft
gemaakt of in enig ander opzicht in strijd met
de voorschriften handelt of heeft gehandeld,
zulks ter beoordeling van de surveillant en dit
voor of tijdens het afleggen daarvan wordt
ontdekt, zal hem de deelneming of verdere
deelneming aan het tentamen worden ontzegd.
11. De surveillant die het bedrog of de
onregelmatigheid heeft geconstateerd, deelt dit
terstond mee aan de opleidingscoördinator.
Deze maakt hiervan proces verbaal op. Dit
proces verbaal wordt ondertekend door de
opleidingscoördinator en een surveillant.
12. Indien het bedrog wordt ontdekt nadat het
tentamen is afgenomen, kan het tentamen
ongeldig worden verklaard en kan het
39

certificaat waarop de uitslag staat vermeld de
kandidaat door de Examencommissie worden
onthouden. Indien enige andere
onregelmatigheid wordt ontdekt nadat het
tentamen is afgenomen, kan het certificaat de
kandidaat door de Examencommissie worden
onthouden.
13. Indien het bedrog of enige andere
onregelmatigheid wordt ontdekt nadat alle
tentamens zijn afgenomen, kunnen één of
meerdere tentamens ongeldig worden verklaard
en kan het diploma de kandidaat door de
Examencommissie worden onthouden of indien
reeds uitgereikt, door de Examencommissie
worden teruggevorderd.
14. Een beslissing, bedoeld in het twaalfde of
dertiende lid, wordt de kandidaat schriftelijk
meegedeeld. De beslissing is met redenen
omkleed.
15. Na het sluiten van de zitting door de surveillant
mag er niet meer worden geschreven.
16. Bij het verlaten van de zaal levert men het
tentamenwerk in bij de surveillant of
examinator. Het tentamennummer dat staat op
de tentamenoproep dient door de kandidaat op
elk ingeleverd blad van het ingeleverde
tentamen werk te worden genoteerd.
17. Aan lichamelijk gehandicapte kandidaten wordt
de gelegenheid geboden de tentamens op een
zoveel mogelijk aan hun individuele handicap
aangepaste wijze af te leggen. De
Examencommissie wint zo nodig deskundig
advies in alvorens over een eventuele
aanpassing te beslissen.
18. Kandidaten worden slechts toegelaten tot een
tentamen of een onderdeel van een tentamen na
betaling van examengeld.
Artikel 3
1. Het examenonderdeel Audit & Assurance
bestaat uit drie deelexamens.
2. De deelexamens bestaan uit Audit & Assurance
I, Audit & Assurance II en Audit & Assurance
III.
3. Een deelexamen wordt afgenomen in een
schriftelijk tentamen dat maximaal drie uur
duurt. De kandidaat wordt tijdig van de duur
van het deelexamen op de hoogte gesteld.
4. Een kandidaat is voor het examenonderdeel
Audit & Assurance geslaagd, indien hij voor
ieder deelexamen bedoeld in het tweede lid het
cijfer 5,5 of hoger heeft behaald.
Artikel 4
1. Het examenonderdeel Bestuurlijke
Informatieverzorging bestaat uit drie
deelexamens, namelijk Bestuurlijke
Informatieverzorging I, Bestuurlijke
Informatieverzorging II en Bestuurlijke
Informatieverzorging III.
2. Een deelexamen wordt afgenomen in een
schriftelijk tentamen dat maximaal drie uur
duurt. De kandidaat wordt tijdig van de duur
van het deelexamen op de hoogte gesteld.
3. Een kandidaat is voor het examenonderdeel
Bestuurlijke Informatieverzorging geslaagd,
indien hij voor ieder deelexamen bedoeld in het
eerste lid, het cijfer 5,5 of hoger heeft
behaald.
Artikel 5
1. Het examenonderdeel Externe Verslaggeving
bestaat uit drie deelexamens, namelijk Externe
Verslaggeving I, Externe Verslaggeving II en
Externe Verslaggeving III.
2. Een deelexamen wordt afgenomen in een
schriftelijk tentamen dat maximaal drie uur
duurt. De kandidaat wordt tijdig van de duur
van het deelexamen op de hoogte gesteld.
3. Een kandidaat is voor het examenonderdeel
Externe Verslaggeving geslaagd, indien hij voor
ieder deelexamen bedoeld in het eerste lid, het
cijfer 5,5 of hoger heeft behaald.
Artikel 6
1. Het examenonderdeel Fiscale Advisering bestaat
uit twee zittingen.
2. Een zitting wordt afgenomen in een schriftelijk
tentamen dat maximaal drie uur duurt. De
kandidaat wordt tijdig van de duur van het
deelexamen op de hoogte gesteld.
3. Een kandidaat is voor het examenonderdeel
Fiscale Advisering geslaagd, indien hij voor het
tentamen het cijfer 5,5 of hoger heeft behaald.
Artikel 7
Het examenonderdeel Strategisch Management
wordt afgenomen in een schriftelijk tentamen dat
maximaal drie uur duurt. Een kandidaat is voor dit
examenonderdeel geslaagd indien hij het cijfer 5,5
of hoger heeft behaald. De kandidaat wordt tijdig
van de duur van het deelexamen op de hoogte
gesteld.
40

3. Bonuspuntenregeling
Artikel 8
De Examencommissie stelt een reglement op waarin
de in artikel 9, eerste lid van het Examenreglement
voor de NOvAA Beroepsopleiding bedoelde
tussentijdse toets nader wordt geregeld.
4. Beoordeling en Uitslag
Artikel 9
1. Per kandidaat wordt een tentamen door één
corrector beoordeeld. Hij legt zijn oordeel vast
in een score uitgedrukt op een schaal van 1 tot
100. De corrector kent voor de uitwerking ten
minste tien punten toe.
2. De uitslag van een tentamen wordt door de
corrector per kandidaat vastgelegd op een
beoordelingsformulier.
3. De beoordeling van de door de kandidaat
afgelegde examenonderdelen wordt uitgedrukt in
gehele cijfers van 1 tot en met 10, waarbij het
cijfer 1 als laagste en het cijfer 10 als hoogste
waardering geldt. Hierbij wordt een cijfer van
0,50 of hoger afgerond naar boven. Een cijfer
lager dan 0,50 wordt hierbij afgerond naar
beneden.
4. Het laatst behaalde cijfer voor een
examenonderdeel vervangt het eerder behaalde
cijfer voor dat examenonderdeel.
5. De uitslag wordt ter definitieve vaststelling
voorgelegd aan de voorzitter van de
Examencommissie.
5. Inzage in Examens
Artikel 10
1. De kandidaat heeft het recht tot zes weken
nadat de uitslag van het tentamen hem heeft
bereikt het tentamen te komen inzien. De
kandidaat krijgt ter inzage:
de examenopgaven, antwoordindicaties
alsmede de beoordelingsnormen;
een kopie van de eigen tentamenuitwerking;
het behaalde, niet afgeronde, eindcijfer.
2. Op verzoek kan aan de kandidaat een kopie van
de eigen tentamenuitwerking worden verstrekt.
Hiervoor kan een vergoeding worden gevraagd.
Artikel 11
1. De stukken die betrekking hebben op het
tentamineren en de uitwerkingen van de
kandidaten worden aan een persoonlijk dossiers
van de kandidaten toegevoegd. Deze worden per
examenonderdeel gebundeld en na twee jaar
vernietigd.
2. De persoonlijke dossiers van de kandidaten
worden bewaard totdat de kandidaat is geslaagd
voor het examen of tot er gedurende drie jaar
geen examenactiviteit van de kandidaat meer is
geweest. Dan wordt een verdicht dossier
bewaard gedurende de geldigheidstermijn van
het laatst behaalde voldoende resultaat.
3. Het archief van de Examencommissie wordt op
een door de Examencommissie voorgeschreven
wijze door de secretaris beheerd.
6. Vrijstellingen
Artikel 12
1. Een verzoek tot vrijstelling dient schriftelijk te
worden aangevraagd bij de Examencommissie.
Voor de behandeling van het verzoek wordt door
de Examencommissie een vergoeding in rekening
gebracht.
2. Een vrijstellingsverzoek wordt behandeld op
basis van de eindtermen.
3. Voor een examenonderdeel wordt alleen
vrijstelling verleend indien dit examenonderdeel
is behaald bij een onderwijsinstelling die voor
dit examenonderdeel
in het bezit is van een aanwijzing bedoeld in
artikel 56, eerste lid, onderdeel b, van de
wet en;
de kandidaat in het bezit is van een
getuigschrift waaruit blijkt dat een
opleiding op hboniveau is afgerond, of
beschikt over een getuigschrift waaruit
blijkt dat een opleiding met een aan hbo
gelijkwaardig niveau is afgerond, zulks ter
beoordeling van de Examencommissie.
4. In gevallen waarin sprake is van een duidelijke
onbillijkheid, kan de Examencommissie in
afwijking van het derde lid vrijstellingen
verlenen.
7. Mondelinge tentamens
Artikel 13
1. Een mondeling tentamen wordt afgenomen als
de kandidaat daartoe een schriftelijk verzoek
41

indient en op basis van een doktersverklaring
blijkt, dat kandidaat niet in staat is een
schriftelijk tentamen af te leggen.
2. Het tentamen wordt afgenomen door twee
examinatoren die worden aangewezen door de
Examencommissie. De twee examinatoren nemen
het examen af en leggen de vragen en
bevindingen in een protocol vast. Ze bepalen
gezamenlijk de uitslag van het mondelinge
tentamen..
9C. Bonuspuntenregeling
De studenten die deelnemen aan de NOvAA
Beroepsopleiding worden in de gelegenheid gesteld
deel te nemen aan de bonuspuntenregeling.
Toepassing daarvan is als volgt:
Een student die bij het secretariaat te melden
dat hij wenst deelnemen aan de
bonuspuntenregeling.
Een student kan alleen 5 bonuspunten halen als
hij minimaal 50 punten voor het landelijk
tentamen heeft gehaald.
Twee op school te maken tussentoetsen van
voldoende niveau waarbij de student zich dient
te identificeren en de lokaliteit voor
tentamenvorm is ingericht en dus ook de
normale surveillance procedures gelden en
waarvan de uitwerking en de beoordeling
voorafgaand aan de datum van het landelijk
tentamen door de opleidingsinstellingen naar de
NOvAA worden gestuurd om de mogelijkheid te
bieden de kwaliteit van de docentenbeoordeling
te toetsen.
Minimaal 50 van de 100 punten is behaald en
gemiddeld moet een voldoende zijn behaald voor
beide tussentoetsen.
De toegekende bonuspunten hebben een
geldigheidsduur voor maximaal twee tentamens
voor hetzelfde vak en leerstofonderdeel, d.w.z.:
het tentamen zelf en het tentamen dat daarop
volgt als eerstvolgende tentamenmogelijkheid
voor hetzelfde leerstofonderdeel.
42

10. Overgangsregeling
In het studiejaar 2009 / 2010 is de NOvAA gestart
met het nieuwe curriculum van de NOvAA
Beroepsopleiding. Dit curriculum is gebaseerd op de
eindtermen zoals vastgesteld door de CEA.
Studenten kunnen vanaf dat studiejaar alleen nog
examens afleggen die gebaseerd zijn op het meest
recente examenprogramma.
Wat betekent dit voor studenten die voor september
2009 met de NOvAA Beroepsopleiding zijn
begonnen? Het volgende:
1. (deel)vakken die nog niet behaald zijn, worden
vanaf 1 september 2009 volgens het nieuwe
examenprogramma behaald
2. voor studenten die vanaf 1 september 2009
gestart zijn met de NOvAA Beroepsopleiding
vervalt de verplichting inzake de vakken Kosten
& Opbrengsten en Financiering.
3. Voor studenten die voor 1 september 2009 met
de NOvAA Beroepsopleiding zijn gestart geldt,
dat beide vakken in ieder geval nog het
studiejaar 2010/2011 worden aangeboden
4. studenten die voor 1 september 2009 gestart
zijn met de NOvAA Beroepsopleiding en het vak
Externe Verslaggeving II ‘oude stijl’ nog niet
behaald hebben, dienen op basis van het nieuwe
examenprogramma het vak Externe
Verslaggeving II te behalen
5. Voor studenten die voor 1 september 2009 met
de NOvAA Beroepsopleiding zijn begonnen, geldt
dat Administratieve Organisatie II bestaat uit
twee deelvakken: Administratieve Organisatie
II.I en Administratieve Organisatie II.II.
Studenten die vanaf 1 september 2009 starten
met de NOvAA Beroepsopleiding starten, moeten
de vakken Bestuurlijke Informatieverzorging II
en Bestuurlijke Informatieverzorging III
behalen. Indien Administratieve Organisatie II.I
niet voor 1 september 2009 is behaald, komt
daarvoor het vak Bestuurlijke Informatieverzorging
II in de plaats. Indien voor 1
september 2009 het vak Administratieve
Organisatie II.II niet is behaald, komt daarvoor
het vak Bestuurlijke Informatieverzorging III in
de plaats.
6. Voor Audit & Assurance (LAC2A en 2B) geldt de volgende overgangsregeling.
43

Voor studenten die begonnen zijn voor 1 september 2009 (Oude stijl):
LAC 2A
resp. A&A II
in 2009/10
LAC 2B
resp. A&A III
in 2009/10
1 Behaald Behaald Leer van de Accountantscontrole 2 is behaald.
2 Behaald Niet behaald De student moet het nieuwe programma Bijzondere
onderzoeken vanaf 2010/11 behalen, dat wil zeggen:
A&A III B.
3 Niet behaald Behaald De student moet het nieuwe programma Algemene
Controle op eindniveau vanaf 2010/11 behalen, dat wil
zeggen: A&A III A.
4 Niet behaald Niet behaald De student moet het volledige nieuwe programma vanaf
2010/11 behalen, dat wil zeggen: A&A II, A&A III A en
A&A III B.
Voor studenten die begonnen zijn vanaf 1 september 2009 (Nieuwe stijl):
A&A II
in 2009/10
A&A III
in 2009/10
1 Behaald Behaald Audit en Assurance II en III zijn behaald.
2 Behaald Niet behaald De student moet het nieuwe programma Bijzondere
onderzoeken vanaf 2010/11 behalen, dat wil zeggen:
A&A III B.
3 Niet behaald Behaald De student moet het nieuwe programma Algemene
Controle op eindniveau vanaf 2010/11 behalen, dat wil
zeggen: A&A III A.
4 Niet behaald Niet behaald De student moet het volledige nieuwe programma vanaf
2010/11 behalen, dat wil zeggen: A&A II, A&A III A en
A&A III B.
7. Indien het vak Strategisch Management of de
deelvakken Fiscale Advisering I en Fiscale
Advisering II voor 1 september 2009 onder het
‘oude’ examenreglement zijn behaald, blijven
deze (deel) vakken geldig, zij het met
inachtneming van punt 9.
8. Het programma voor het vak Strategisch
Management is per ingang van het studiejaar
2011 – 2012 ingrijpend gewijzigd. Studenten die
het vak Strategisch Management hebben gevolgd
voor het studiejaar 2011 – 2012 krijgen in het
studiejaar 2011 – 2012 nog eenmaal de
mogelijkheid om examen te doen op basis van
het oude programma.
9. Studenten die vanaf 1 september 2009 met de
NOvAA Beroepsopleiding zijn gestart, maken
voor het vak Fiscale Advisering tentamens
bestaande uit deelzittingen van 2 x 3 uur.
10. De CEA hanteert voor de eindvakken Audit &
Assurance, Bestuurlijke Informatieverzorging,
Externe Verslaggeving en Fiscale Advisering een
overgangsregeling van zes jaar, gerekend vanaf
1 januari 2009.
44