V JE M M. JLIV föMILXWG

V JE M M. JLIV
föMILXWG
OVER DEN 1 hy
W A A R E N A A RJf//
EN DERZELVER GEMAKKELYKE Kt ?EKEM.
G E N E E Z I N G .
N A G E L A A T E N DOOR WYLEïJ
ÏMAN JACCffi VAN DEN BOSCH»
In deszelvs Leven Medicina Do&or in 'SHAGE,
Lid van de Keizerlyke Academie der Natuur-
Onderzoekeren, van bet Keurvorstlyk Inftitut te
GÖTTINOEN, van de Keur-Mentzifche Academie
derfraaye Wetenfchappen te E R F U R T , van de
Hóttandfche Maatfchappy der Wetenfchappen te
HAARLEM, en van bet Provinciaale UTRECHT-
SCHE Genootfchap vanKonftenen Wetenfchappen-,
Correfpondent van de Geneeskundige Academie
te PARYS , en van het Genootfchap te BATAVIA;
mitsgaders Direcleuren Secretaris van de Natuur- .
en Genees,-kundige Correfpondentie - Sociëteit ;e
5
s HA GE.
^TE TT E R D. A M,
xx„ rW^nVA-RRAHAM ARRENBERG,
S=SSSSS
RL.ttAATSCJiAPi^f D C C X C L

\ Medicina igitur, quo ho^ie eólitar amhitu, efi
, Smentia ac prudent direElio virium nature bumana ad
vine cif fanitatis a morbis tnorte t:i da ut.
Itaifue ÜuBrina omnis Medica bomt f ugh ad banc
• compoi^normam debet, ut quid Ndtüra faqiat aut
ferat, m%d$ obfeivatione quam diligentij/i.ne enarretur,
i
GAUBIUS.
——- Cetta ergo anr'do*us conto gH variolofi nonHum
cognita videtur: at ope aprethm erit, ut omnes boni
de bac recog 'tent, et debita cus» truaentia te/reut varia
qua profutura fuaitbii attenta bujus morbi meditatie.
VAN
d. i.
SwiETEN.
De Geneeskunde is derhnlven, in die uitgebreidheid
waarin zy thans geöeffend wo'd, eene werenfcrnp,
en voorziend ze beftuuring van de krachten der
natuur, ter tefcherming van het leevenen dpgezondheid,
te^en de z'ekten e'i te^en den dood.
Daarom m'net aüe weiberaaden i e- eéskqi dig ondcrwys,
tor doezen regel gebracht worden, dat ajhec
gene de natuur doedofordenaar,, uir getrouwe waar-
Becmingen, allernauwkeurigst verhaald worde.
en
Dus fchynd het waare tegengift tegen de pokfmet
tot nog tre niet bekend te , yn; amr he zal wei der
mneire waardig zyn, dat alle wéldenkenden deeze
zaak tereinzen; en, met devereischtte voorzichtigheid,
verfchetdene midde'en, we ! ke eene aandachtige
bebouwing deezer ziekte alsvoordeeHgzaiaanraaien,
beproeven.
Gee.ie Exemplaar en worden ah echt erkend, dan die
door G. J. van den Bosch aldus get eekend zyn.

VO 031BE3LICHT»
•L-J at de groote BOERHAAVE, de ontdekking vait
zodanige middelen, iveike een by zonder { Specifiq)
vermogen bezit ten ter bejlryding van de -pokfmet, op
de gewoone ofnatuurlyke zvyze medeged-eld, als allera
angelegen st, doch tevens ah mogelyk, befchouwde; —.
dat zyne beroemde Leerlingen, de Fryheer VANSWIE-
TEN en de Hoogleer aar DE HAEN, benevens eeiiaantal
andere Mannen van naam, dit denkbeeld fteeds
levend hielden, en lle poogingen in 't werk fielden ter
nafpooring deezer middelen , en ter aanmoediging van
anderen tot dit onderzoek, zal, ook aan•'den cerstbeginnenden
in de Geneeskunde, niet onbekendzyn.
De gunfligc gevolgen, met zv eiken de kon (lige mededeettng
deezer Ziekte, vry algemeen, bekroond werd*
deed veelen deeze Ontdekking, thans, als min-belangryk
en min - noodzaakelyk befchouiven: zich vleyende, dat
zuel haast de Inentiug algemeen aangenoomen, ên,
daardoor, de gewenschie verzachting der ziekte ver*
kreegen zoude worden.
De uitkomst bcarJivoordde echter, inzonderheid met
betrekking tot ons Vaderland, aan deeze verwachting
niet; en jaarlyks(Jchoon nu minder , dan meerder}
bleev het getal der fiachtoff'ers deezer wreede ziekte ,
vry aanmerkeiyk.
A a'
P&

ï'i V O O R B E R I C H T ,
Dit ladtfle, benevens de verfchillende gevoelens?
zvelke omtrent de konfiige mededeeling deezer ziekte
aanhoudend, (^by zonder in dit Gemeenebest) plaa
hadden, zvekten den, nu overledenen, Schryver deeze
Verhandeling op, tot eene meer bepaalde en ernflige
befchouzving deezer ziekte, en derzelver genoemde ve
lig/re behandeling. - Dit onderzoek had tot gevolg, de
vitgaave zyner Proeve over de voorbehoeding der
Kinderziekte; in het Jaar 1770 in 't lichtgekoomen:
in het voorbericht van zvelke, hy verklaarde, zich
niet te willen onttrekken, ingevalle deeze Eersteling
behaagde, zyne eigene waarncemingen, in 't vervolg,
ten algemeenen nutte insgelyks, mede te
deelen:
Hoezeer deeze Proeve, met de goedkeuring van veele
voomaatne Mannen, (en in 't byzonder , met die van
des Schryvers zvydberoemde Leer meest er en , de Ho
leer aar en A. VAN ROOYEN en H. D. GAUBIUS)
bekroond zverd; — zyne bedoeling in dezelve, zver
door anderen, echter miskend: die oordeelden, dat de
Schryvers oogmerk gezveest zuaare, den voortgang de
Inenting te fluiten; immers, dezelve tegen tezverken.
Hoedanig de Schryver over de Inenting gedacht,
en zich omtrent dezelve geuit hebbe, kan men in de
genoemde Proeve (pag. 240, 241 en in de moto)
zelve nazien. Het is waar, dat hy in bedenking
gav, of de onvoorzichtige mededeeling van de pokfmet
(zonder bekoorlyke voorzorgen, door afzondering van
den gemeenzaamen ommegang met anderen , enz.) n
gefchikler zvas ter vermeerdering, dan tot maatiging
van haare zvoede? dan, in hoe verre hy zulks betoogd
nebbe, kan de onzydige Leezer insgelyks in dezelve
(van

V O O R B E R I C H T .
ir
(van Pag. 131 tot 161) nagaan. Doch het aldaar
voorgedraagene, veroordeeld niet de Inenting ah zodanig,
maer alleen de nadeelige gevolgen, tv elke uit
eene onvoorzichtige behandeling noodwendig moeten
voortvloeyen; want, was het eerfie waar, zoo had
hy dezelve, onder behoorlyke voorzorgen , niet kunnen
aanpryzen; : -gelyk in de cerstaangehaalde plaats gefehiedis.
Behalven dit, zou men zich op onzydige
Rechters over deeze Proeve, kunnen beroepen: gelyk
de Schryvers van de Göttingifche anzeigen von Gelehrren
vSachen &c., welke in hunne beöordeeling over
dezelve, (in hun 83 e
StückJ zeggen, dat men den
Schryver geenszins' als een vyand der Inenting befchouwen
kan (t)
•Sedert de uilgaave der genoemde Proeve, verdubbelde
hy zyne poogingen; en door eenige, fchoon in den aanvang
min - aanmerkelyke, vorderingen aangemoedigd,
zettede hy zyne nafpooringen met eenen flandvastigen
yver voort; tot het hem, in het eind, gelukte, te geraaken
tot ae ontdekking der begeerde middelen: welke
vervolgens, van tyd tot tyd, de noodige verbeteringen
bekwamen; tot dat zy eindelyk, dien trap van volkomenheid
zvelke zy thans bezitten, bereikten, en tot
een regeimaatig Stelzel konden worden gebracht.
Schoon hy moest ondervinden , dat deeze zyne poogingen
, door driftige voor panders der konfiige mededeeling
deezer ziekte, (zyne welmeenende bedoeling
mis
( t ) Op deeze wyze vond men, elders, deeze misduiding vsn
des Schryvers bedoeling, do.ir hem zelver , wederleg!: en ae»
oordeelde het niet ongepast, daarvan, by deeze gelegenheid, gebruik
tc maaken.
A 3

V O O R B E R I C H T .
nisker.nende,) in een win-gunfiig daglicht befchov.wd
en voorgedraagen zverden, ontbrak het echter ook hie
dan de zodanigcn , zvelke, den byzonder guhfligèh
vit [lag vö.i zyh bef uier in aanmerking neemende, der
zvaarheid turfde dceden, en de wczcnlylh-id (en gevoigtyk,
ook de be'angrykhcid) zyn er ontdekkingen s
erkenden
: En, 't en zvaare den dood van twee vermogende
en waardige Men fchenvrienden, (het Vaderland
te vroeg ontrukt!) niet zvas iüsfchen gekoomen, zou deeze
Geneeswyze reeds voorlange, door hunne tusfchenkoms
aan het Menschdom zyn medegedeeld. Trouwens, de O
dekker achtte, (en voorzeker, niet ten onrechte) dat,
zyne onderzoekingen, hem tyd, geld, en moeite gekost
"hebbende, en aaarenboven, van een ge'yk aanbelang
voor geheel de Maatfciiappy zynde, de medcdeelingvan
deeze

V O O R B E R I C H T . v
zonder e voorvallen, en gevolgen defzelve, belemmerden
zulks voor eenen tyd: tui men, in het eind, ( zich
omtrent de Maatfchappy en de NakomeUngfehap buiten
verantwoording willende pellen,) ltfloot te beproeven,
in hoe verre het Ontwerp van eene algemeene Intekening,
door de IVel-Eerwaardige Heer en A. VANDENBERG
en J. F. M A RT IN E T, benevens anderewelmeenende
Mannen, ter hand gigeeven, (en gegrond op het gemeen
belang van geheel hei Menschdou: „) ingang vinden mochte;
zich, met de moeite en kost ai zvelke aan het zelve
noodwendig verlnodrt zvaaren, (i er t cv oor der ing der
bedoelde gewichtige einden,) volvaardig belastende. Dit
ontwerp verwicrv, vervolgens, weldra de goedkeuring
van zeer veeele voornaame Mannen; welken, dés, de
beftuuring van het zelve, gerecdelyk aanvaardden:
En, het is ingevolgen van dit Ontwerp, dat deeze
Verhandeling thans het licht ziet ( j).
Ten aanzien van den vorm der zelve, en het verrichtte
hy de uhgaave, acht men niet ondienfiig, alhier
eenig verfletg te doen:
Ou-
' (40 Indien men, alleen met het zelfbelang te raade gegaan
was , zou de uitgaave , als een gevolg van dit Ontwerp , voorzeker
«eenen voortgang gehad hebben, «aar het £ezamc? lyke beloop
der Intekening, -verre ber.eaen het middenmaatige was, en geheel
niet geëvenredigd aan den aart der zaake: echter heeft men , getroffen
door de elcnden waar aan het Menschdom , door deeze
wreede ziekte, (welke zich, daar en boven, ter deezer tyd, op
nieuvi aan zeerveele plaatfen vry hevig vertoond ) isblootgefleld,
en uit aanmerking van de yverige poogingen door veele wclmee--
nenden in deezec aangewend, heflorten , dé?niettegenftaande, tot
de mededeeling deezer Genecswyze overtegssn.
A 4

VÏ V O O R B E R I C H T .
Onder de papieren betrekkelyk deeze Ontdekkingen,
trof men ook aan, zekere aantekening (*), in zvelke
den Ontdekker berichtte, dat men deszeivs beftuur
in de byüggende papieren (in afzonderlyke bezvaaring
geplaatst) volledig zoude voorgeuraagen vinden,
doch dat zynen tyd en'krachten, thans niet
toelieten, die in de vereischte orde te fehikken.
De genoemde papieren beflond.cn, uit de eerfle en
tzveede Af deeling deezer Verhandeling (f) • de tzveede
als een vervolg of aanhangfel tot de eerfle: zvelke beiden,
in denzelvden vorm in zvelken zy gevonden werden,
alhier zyn medegedeeld. De voorjchriften en aantekeningen
, bevattende de nadere verbeteringen van het
Jaar 1784, (door den Ontdekker eigenhandig gefchreeven
) benevens de briefzvisfelingen omtrent dit ontzverp
gehouden, maakten het overige deezer papieren uit:
En uit deezen, heeft men het Aanhangfel tot de tzveed
Af deeling, benevens de By lagen, famengeflcld.
Uit den aart der zaake is het blykbaar, dat, ingevalle
de Ontdekker deeze Verhandeling zelve uitgegeevcn
had, hy den inhoud van het genoemde Aanhangfel,
in de tzveede Afdeeling zoude hebben ingelascht; en
dat dit, benevens de byéénverzameling der door hem
aangezveezene By lagen, de bedoelde orde zy, zvelke d
Schry-
(*) Kecnelyk zeerkert vóórdesScliryvers afiïurven vervaardigd.
(f) De eerfre fc'iyod omtrent bet J:ar ïrr9. de tweetfe omtrent
17S3. gefebreeven te zyn; doch beide feaert, nog nader
overiien. Het gene d« reden oplevert, wiarem , in de eerstgejrenoemde,
«c proeven in de Epidernie van 1784 gedaan en elders
door den druk gemeen gemaakt, en in de laatfte , de eindelyk?
yoltooyingen «er Ontdekking, niet aangetroffen worden.

V O O R B E R I C H T .
vu
Schryver verhinderd werd aan deezen zynen arbeid te
geeven,
Men had, voel is waar, zulksinsgelyks kunnen doen,
en de eindelyke voltooying deezer Ontdekking, in de
gemelde tweede Af deeling kunnen inlas fchen; dan, omniet
onzen arbeid met dien des Schryvers te vermengen,
heeft men verkoozen , dezelve, gelyk gezegd is , in
een Aanhangfel te plaatfen; terwyl men, uit zekere
Handleiding tot het doen van Proefneemingcn, in
den laatflen leevtyd des Ontdekkers opgcfteld, eenige
nadere by zonderheden overgenoomen en in het zelve in*
gelascht heeft: in het welke, wyders, niets gefield is,
dan het geene in eigenhandig gefchreevcne aantekeningen
van den Schryver, gevonden werd,
Ten aanzien der By lagen, tot deeze Verhandeling gevoegd,
kan men berichten, dat dezelvde Stukken welke
door ons daartoe gebefigd zyn, door den Schryver in zyn
oorfpronglyk handfchrift waar en aangeweezen;
fchoon hy, alleen die welke onder Letter A en B voot-
'hoornen, benevens het eerfle gedeelte der volgende, daadciyk
in gereedheid had gebracht. Door ons is alleenlyk,
daarenboven, bygevoegd de Bylage A*, behelzen*
de des Schryvers befchouwing van de Gisting (fermentatio)^
als den voornaamen grondflag van alle yvaare
en veilige behandeling der Kinderziekte.
De Schryver had, naamefyk, in zyne meergemelde
Proeve, te kennen gcgeeven, aat hy het gevoelen vaneene
crifis, in deeze ziekte, omhehde:' van het zvelk hy
echter, in vervolg van tyd, terugkwam; en hetzelve
verwisfelde, voor dat van eene fermentatie: dit zyn
A 5
na-

vin
VOORBERICHT.
nader gevoelen , vond men , met redenen gejlaavd,
elders, opzettelyk door hem.voorgedraagen; kennelyk
met oogmerk, om daar van, hy eene tzveede oplage of
Latynfche vertaaling der genoemde Proeve, (met zvelke
laat/Ie hyook zverklykcenen aanvang had gemaakt,)
melding te doen. En zvyl het ons toefcheen, 'dat de
mededeeling van dit Stuk (ook ter nadere opheldering
van het verband, zvaar in des Schryvers befchouiving
deezer ziekte, tot zyne behandeling der zelve plaat) niet
ondienstig zoude kunnen zyn, heiben zve het zelve, uit
dien hoofde, onder de By lagen tót deeze Fen.au deling
een plaats gegecven.
De overige By lagen (zvelke zigbepaalen tot debricf-
•aisfelingen omtrend deeze onderwerpen gevoerd) zyn,
met de mcestmogelyke naauivkeurigheid, door ons vervaerdigd.
De uitvoerige mededeel'ing derbrief wis fa'ing
met dén-lieer DE M A N , heeft tot bedoeling, dé
voldoening der weetlust van deskundigen: daar, uit.
dezelve, blykenkan, hoe deeze Ontdekkingen, van geringe
beginfelen, langs trapswyze voordertngen zyn opgeklommen
(f ). 'Tot het zelvde einde, heeft men, uit
des Schryvers oorfpronglyke handfehriften, en andere
}
kennelyk-echte hefcheiden, hier en daar, eenige aantekeningen
tot deszdvs voorfl'el gevoegd; zvelke echter,
door het gebruiklyk teeken ([]), van die des Schryvers
onderfcheiden zyn.
Mocht
Ci ) Hetgeeseons, tot de volledige mededeeling deezer brief-
Wisleïing, onibiak, heeft de heufebe vriendelykheid van den
Wel hè. Geftr. Heere M. V/. DE M A N , M. J Za., wel gelieven
te vervullen; waer voor wy zyn Wel Ed. Gsftr. by deeze,
©pealyk, onze dankbaarheid betuigen.

V O O R K E R I C H T .
ix
Mocht men, intusfchen, onder het geene door ons 3
ep de gezegde vijzen, tot deeze Verhandeling is gevoegd,
het een of ander aantreffen, 't geene min noodt
g of ter zaake dienende, toefcheen, fchryve men zulks
toe, aan onze zvelmeenende bedoeling, en bezorgdheid
om niets, deeze onderwerpen betrejfende, achter te
houden; en verfchoone zulks, int dien hoofde.
Men zal, in de eerfle Af deeling deezer Verhandeling,
enkele plaatfen aantreffen, gclykluidende met
zodanige, als' in de meergemelde Proeve over de Voorbehoeding
voorkoomen. De Schryver zelve erkende dit
( I Afd. § XL). En, wanneer men dè tegenwsordigé
Verhandeling, als op zich zeiven fluande befchouwd,
en deeze Geneeszvyze, als op de waai heden
in de genoemde Proeve vervat, gegrond, zal men ongetzvyjfeld
moeten toefemmcn, dat het, (zonder menigvuldige
en moeilyke aanhaalingen, en eene wanjldllige
gaaping) onvermydtlyk zvas, zvilde de Schryver,
naar zyn gevormd Ontwerp, analytisch, voortgaan,
of hy moest van eenigc dier waarheden „ tot
zyn oogmerk dien ftig, op nieuw melding doen.
A.'voorens te bef uit en, achten zve ons gehouden,
openlyk, onze ongeveinsde dankbaarheid te betuigen,
aan soo veele zvaardige Mannen, Voorf anders der
Geleerdheid en Vrienden van bet Menschdom, door welker
vere nigde zvelmeenende poogingen, het gevormd
•Ontwerp ter gemeenmaaking deezer Ontdekking, tot
ft and gebracht, en dezelve des, der Maatfchappye
weder gefehonken zverd: hartelykst zvenfchcnwy, dat
den Opperjlen Medicynmeeiter de toediening deezer
middelen, voor daan, metgelyken zegen bekroone, met
welke deaelven, bevoorens, fiseds begunfigd werden:
op

£ V O O R B E R I C H T .
op dat dés, bun hart het edel genoegen fmaake, van
net hunne te hebben toegebracht, tot de verlichting der
rampen van het Menschdom; en zy, in de kalmteivelke
bunne Ziel, door deeze verhevene aandoening gevoelen
moet, hunne belooning vinden moogen! eene belooning,
voor een gevoelig hart onfchatbaar.
de Erven I. J. VAN DEN
BOSCH.
ROTTERDAM
«ien 31» van Louwmaand
-79*-
KORTE

KOlTE
STELLINGEN
OMTRENT DEN WAAREN AART DER
KINDERZIEKTE,
EN DERZELVER GEMAKKELYKE EN
ZEKERE GENEEZINGE.
EERSTE
AFDEEL1NG.
De mogelykheid om de 'Pokfmet, op de natuur
lyke wyze medegedeeld, te verzwakken
en krachteloos te maaken, aangetoond,
• en met een aantal wèlgejlaagde
Vroeven, nader bevestigd.
* * *
I N L E I D I N G .
§ I. ^T'an alle de kundigheden, welke het voorv
werp van de wyduitgeftrekte Geneeskunde
uitraaaken, zyn 'er geene, die meerder invloed
hebben op den welvaart en de inftandhouding
van het Menfchelyke Gedacht, dan het wél kennen,
wél onderfcheiden, en zeker geneezen van de Kinderziekte.
§ II. Van de eerfte tyden af, in welken deeze
Ziekte algemeen bekend is geworden, en inzonderheid
in de voorgaande Eeuw, doch allerbyzonderst
in onze dagen, heeft men ongelooflyke vlyt
aangewend, ter verklaaring van haaren waaren aart, eij
ter bepaaling van haare behandeling: gelyk. het wél
ontwikkelen van deezen Wonderknoop, thans nog
gere-

§
ö v e r
den waar en aart der Kinderpokjes,
gerekend word, een daad te zyn, welke geïyfc
gefield mag worden, met de roemruchtige bedryven
van TITU^ en TRAJAAN (*)
% III. Een onderwerp, zoo gewichtig, behoord
bil!y

m derzelver Genezing,
g
bevattingen en de geneeswyze op dezelve gegrond,
afteleiden; en tot de tegenwoordige verbeterde Geneeswyze
te befluiten.
§ VIL Eindelyk, om allen ornflag, niet tot het
weezen der zaake behoorende, tevermyden, verkies
ik de behandeling by wyze van Aphorismi, of
korte Hellingen; van welke de eene, de andere
vervangen en verklaaren zal: om uit dezelve langs*
wettige gevolgen, tot de begeerde waarheden den
grond te leggen, en op dezelve de gedaane waarneemingen
te doen berusten.
Aloude Behandeling der K inderpokjes,
het eerfle Tydvak
uitmaakende.
% VIII. Zoo dra de Kinderpokjes bekend en duidelyk
befchreeven waaren, (ik beöoge hier alleen
RHAzés, om van anderen vóór hem niette gewaagen,"
werden dezelve tweezins behandeld: of
Mechaniek of Specificè. Volgens de'eigen' verklaaring
van RHAZCS, was de eerfle wyze ingericht
om de hitte te maatigen ai, of, het geene op het
zelvde nederkoomt, om de gisting teftülen, gelyk
hy zich elders uitdrukt (b); en delaatfle, voldeed
aan dit oogmerk flilzwygende. Alle de vorderingen
in de Inenting gemaakt rusten op dit grondbeginfel;
't zy men zulks toeflemme, of, daarvan
afwykende, een ander Leerflelfel omhelze.
§IX. De wetten der Gisting bepaalen zich, volgens
de bekende verfchynfels, tot deeze drie: te
weeten, de verééniging van de gist m et het lichaam
dat
mm
(Ö) FREIND, Hifi. Meiic, Lottin 1733.p. m. 527,
O) liid, p. 525, 529.

'i
Óver den voaaren Aart der Kinderpakjes.
dat gisten moet; het houden van die beiden ineen dietrust;
en het vermeerderen der warmte tot een **-
%ren graad. Dit omgekeerd zynde , verbreekt het
gevolg langs de gewoone wyze zich vertoonende
efmalkt eene veel zachtere, of gansch. geene of
eene verkeerde uitwerking; ja fomtyds zoo, dat ze
van de gewoone afwykt: 't gene volkomen plaats
heeft Vde Inenting- en, naar maate deeze regelen
^ a 1 genoomen worden , isde uitkomst gun ftiger
of mindlr gunftig: men vergelyke de eerfte Inentingen
n Engeland en te Geneve gedaan, tegen de
Hedendaapfche verbeterde van SUTTON en anderen,
en men zal ten vollen van deeze waarhad overr
£
S d X y vü'het wél onderleiden en beftutiren van
dit ^wichtigLeerlluk, hangt deganfchegeneezmg
en deToÏÏukkigen ofongelukkigen mtflag, zoowel
in de Stuurlfke, als door konst medegedeelde
P O
sfl' Door de afwykingen van dit eerfte grondr,
- h t lnx X) is deeze Ziekte dermaate woe-
S
S S f - ^ U » * » . (aaa^aoor
h
« *
wordeT waar uit alle de andere gewoone doodelyke
Satlen hunnen oorfprong neemen ) dat 'er oo
dezelve meerder meniehen g e f o e u J e^^% d a n De
door de wreede Pest zyn omgekoomen ( ). De
laate herdenking van deeze waarheid (§ IX, X},
( + ) CMe. zie deBylage, f ui ««•
A
*> i n ^ t
voerberic.t
vermeld.] p.rftuk de paaien eener te

en derzelver Geneezing. '
is alleen in ftaat, aan de gewoone woede deezer
ziekte eenige paal en perk te Hellen.
§ XII. Om deeze gewichtige reden, (§ XI) zul*
len alle poogingen vruchteloos of ontoereikende blyven,
om de ontvolking der Landen en Steden en2.
te verhoeden, ten zy men dc voornaam e kracht van
beftryden tegen dit geweldig vergif, leere aanwenden
in die genen, welke natuurlykerzvyze daardoor
aangetast worden; want offchoon men, by de Inenting,
dit gewichtig voorwerp f § VIII—XI) vry
naauvvkeurig betracht, word deeze bewerking nogtans,
hoe heilzaam anders, in zich zeiven aangemerk ,
zelvs van haare grootfte voorftanders ongenoegzaam
geoordeeld, om de gewoone flachting, door het
verfpreiden van de fmet, te verminderen; welke
dus onder de geringere Clasfe der Inwooneren,
van middelen onbloot om tot de Inenting den
toevlucht te neemen, of ztüken onder mèêrvermogenden,
die een afkeer van deeze konftige mededeeling
hebben, of ook* om gemoeds-zwaarigheden
tot dezelve niet befluiten kunnen, fteeds
vruchtbaar gekoesterd, geftadig verfpreid en onvermydelyk
voortgeplant moet worden ( c ).
§XIII. Dat 'er van dit beftuur (§ XII) uit aanmerking
van het meerder getal der genen die van de
natuurlyke pokjes worden aangedaan, boven die
welke dezelve door de konftige mededeeling beko©inen,
veel afhange, leerd de ondervinding ten duidelykften.
Weinig is 'ervan de behandeling deezer
ziekte, federt de tyden van RHAZCS tot den tegenwoordigen,
of, zoomen wil, tot de zestiende Eeuw,
bekend. Het doet ook weinig ter zaake, of men
hier
(O De beroemde Baron DIMSDALE beeft dit, nog nfct zeer
lang geleeden, onbewimpeld verklaard , in zyne Verhandeling
over de roddelen «m de Inenting algemeen» en van uitgebreideï
auc te maaken.
B
5

6 Over den zvaaren aart der Kindersokjes,
hier veel dan weinig van weere: de hoofdzaak moet
op twee, of, zoo men wil, op drie punckn nederkoomen.
De meest aangenoomene zyn, rie broeyen*
deGeneeswyze, de verkoelende, en, laarftelyk, die
door Specifique middelen.
BROEYENDE
GENEES WYZE.
§ XIV. In het denkbeeld van een uitflag te bevoorderen
die naar buiten moest (eruptio cutanea),
was men, naargelang der onderfcheidene denkwyzen,
op verfchillende middelen bedacht, om dezelve,
zoo door de beflooten' warmte der vertrekken
, als door het houden der zieken in een bed
waar in zy byna verfmoorden door het aantal dekens,
en andere aanzettende warmte, (om hier
niet te fpreeken van de Bezoürdica animalia, de
Pe ro delporcoy Schaapen drek enz.) het vergif dus
in een verdubbelde reden van zyn vermogen vermeerderende,
nitwaards te brengen: door welke
gekoesterde gisting, ten waare men toevlucht
name tot helpende en verdunnende dranken, ter
verdunning en verzwakking van het gistend pokfmet,
'er yzerfterke natuuren, welke" het geweld
der ziekte en deezer middelen konden wederftaan,
vereischt werden, om geene Slachtoffers derzelve
te worden: welke behandeling het Eerfte tydvak
der afvvykingeaanwyst; en onder welke deezeziekte
zeer in woede heeft toegenoomen.
VERKOELENDE
GENEESWYZE.
§ XV. Het tweede tydvak is dat der verkoelende
Geneeswyze; welke men verfchuldigd is aan den onbezw'eeken
moed van den grooten SYDENHAM;
die het eerfte beftond de oude vooroordeelen te
Verwerpen. Zy is regelniaatig gegrond, op de
over»

m derzeIver\[Geneezing'.
f
overeenkomst deezer ziekte met de óntfteekénde
ziekten (morbi inflammatorii) en heeft haar opzicht
op de rejblutie der humeuren, de bevoordering der
fuppuratie, en alle die toevallen, welke uit een
ftrydig beduur gewoonlyk volgen.
§XV1. De verkoelende Geneeswyze werd, op
eene andere wyze, in Duitschland beproefd, door
WALDSC.HMIDT; waar van denuitflag, volgen»
zyne waarneemingen en die van DOL^EUS (ÖQ;
guhfïig fcheen te zyn: hoewel F. HOFMANN getuigde,
dat de pokpuistjes langer met paarfche kringen
omzet bleeven, waardoor het Pokgif langer in
het Lichaam teruggehouden, en min bekvvaamelyk
uitgcdreeven werd (

SS
Over den ivaaren aart der Kinderpakjes,
de Metaalen geleegen; die zy door hunne geheime
konft uit dezelve wisten te trekken, en Bezodrdica
frigida noemden; in tegenftelling van de Bezodrdica
ammalia ( § XIV); en aan welke zy zoo veel vermogen
toefchreeven, zoo wel in Morbis malignis
exanthematicis, als in Chronicis itiveteratisfimis:
door welke poogingen, zy der Geneeskunde te veel
diensts hebben beweezen, om, in eene verlichte
Eeuw als deeze, geen goed gebruik van deezen hunnen
arbeid te maken.
§ XVIII. De poogingen van F R A N C I S C U S Air-
T O N I Ü S , P A R A C E L S U S , V A N H E L M O N T ,
B A S I L I U S V A L E N T I N Ü S , en anderen, hebben
de nuttigheid derzelve ( §XVII ) ten duidelykften
doen blyken: dan, vermits het als nog de plaats
niet is daarvan melding te doen, zal ik liever in de
gefchikte Analyfis voortgaan; om daar uit, ter zyner
plaatfe, de vereischte waarheden des te krachtiger *
te betoogen.
§ XIX. De beftendige waarneemingen in de Geneeskunde
nopens de Mercurialia en Antimonialia,
ter geneezing van opene Zweercn en andere huidsgebreken,
van oude tyden af in gebruik (ƒ_), fchynen
mede het hunne toegebracht te hebben, om, door
vergelyking van iömmige deezer uitkomften, ook
nieuwe proeven op de Kinderpokjes te doen; welke
naar maate van derzeiver gelukkigen uitflag, ook
meer of min werden voortgezet (gj: en, indien
men
CO Als ia de Lepra, de Elephantiafis &c. F E E I X D , Lïi.
citat.
(_g) Eene toevallige waarneeraing ontdekte, dat, ter plaatfe
alwaar een pleister met het Emplasirum de Kanis cum Mercurio
befniecrd, m eenen Poklyder aangelegd was, geene pokjis zich
vertoonden; niettegenstaande zy zich in .grootea getale rondom,
dezeive , en op andere Licbaams-deelen voordeeden. Men beeft
ook uit den mond vaa B O E R H A A \ É de volgende woorden opgctcksfcd.;
„ Qmr& Ckbmci r.Qrunt, Mircurium omnes cxxlcerafiancs

*n dcrzelver Geneezing. 9
ïBen niet,door enkelebyzonderegevallen, wasafgefchrikt
geworden, maar op den grond der welgedaane
Proeven moedig had voortgegaan, zoo zouden
de Kinderpok/es, reeês voor lange, in haar werkzaam
en veripreidend vermogen gelluit, beteugeld,
en merkelyk zachter en krachteloofer geworden
zyn; waar door een .aanmerkclyk aantal Slachtoffers
aan haare woede hadde kunnen ontrukt worden.
Men kan dés, deeze Geneeswyze, als een derse tydvak
maakende, befchouwen,
$ XX, Er is van deeze waarneemingen een veel
grooter aantal voorhanden, dan men oppervlakkig
denken zoude. De Heer A. HELVETIUS, Geneesheer
te Mi idelburg-, gaf in zekere Verhandeling
(ft), een vry oraftandig bericht van verfcheidene
geneezingen der Kinderpokjes: waar onder 'er ook
veelen waaren, in welke men zich van Mercuriale
en Antimoniale middelen bediend had. De Weener
Hofraad en Lyfarts DE HA EN gewaagde vaneenige
deezer Schryvercn , en prees onder anderen ook
aan, myne bovengenoemde Verhandeling over dit
onderweq:» ( i); als in welke dit Huk, naar zyn gevoelen,
omftandiger dan wel in andere fchriften behandeld
was. Men kan nogthans met geene genoegzaame
„ nestellen; f.c enimfi caput ulceribas fcateat turn Emplastrum dt
„ Rails cum Mere&rio peiibus applicatur , & caput ulceribus libe-
„ ratur; Sisnile quid etiam in Jitimonio esfe videtur". d. i. Alle
Scheikundigen weeten, dat de Kwik alle zweeren kan geneezen;
want, wanneer het hoofd met zweereo bezet is, en men een
pleister de Ranis cum Mercurio tegen de voetzooien legt, zoo
word het hoefd van de zweeren bevryd. Er fchynd ook iets
dergelyks in het Spiesglas te zyn. \aAphor. 1392, Prax. Med.
Tom. V p. 303, 309.
( b ) Verhandeling van verfcheidene gcneezing'n der Kinderpokjes,
uit de voornaam/Ie Gencesheeren fumengetrrkken en met aanmerkingen
verrykt door A. HELVETIUS, Mrddelb. 1724-
CO Rat ' Mt d. coat. Pars *. Cap. 5.5 IX.
B 3

|0 Over den waar en aart der Kinderpakjes,
zaame zekerheid vastflellen, dat een Systematifche
ordre in deeze wyze van geneezen tubbe plaats gehad;
daar fommigen, de Mercurialia flechts onder
purgantia mengden; anderen, flechts in ztkere gevallen
zich daarvan bedienden; en weder anderen,
deeze middelen wel in het waare oogmerk bézigden
, doch door andere voorfchriften verbasterden
(k \
§ XXI. Dan, deeze gewichtige onderneeming,
om de ontvangene Pokfmet op een gewisfen voet
te beftryden en dit in een Geneeskundig Samenflel
in te voeren, fcheen voor den grooten BOERHAAVE
bewaard. Hy, die alles las en onderzocht wat 'er
in de geleerde waereld omging, vooral in de geneeskunde,
omtrend zaaken die nieuw waaren; en boven
dien door zyne uitgebreide correspondentiën, in
Haat gefield werd, om nieuwe ontdekkingen, door
zyn vernuftig brein, tot regelmaatige famenflelfels te
brengen, twyffelde geenszins aan de mogelykheid
om hier in te kunnen flaagen. — Hy ondernam in
de Jaaren 1709 en 1712, in zyne bekende Aphorismi
zich te uiten, dat de Pokfmet, volgens de opgegeevene
waarneemingen (§XV—XX), konde
beteugeld worden, door het tegengaan van haar vermógen
met welbereide middelen uit Kwik en Spiesglas
, of door een algemeen befluur tegen de ontlleeking
(/): weshalven zyne denkwyze op het
ver-
(O Timmer is het, dat men deeze waarneemingen niet gebracht
hebbe tot bepaalde grondbeginfelen , gelyk S Y L V I U S en
Yvo O A U K E S , (van weiken § XXXIV en X X X V , nadergefprooken
worden zal) gedaan hebben. Zy draagen te gr ote
kenmerken van eea grondige behandeling, om tot onze tyden
overgelaten te ïyB, zonder te zyn voortgezet; en ik beklaag
my zeer, dat dezelve nog niet tot myne kennisgekoomenwaaren
ten tyde van het febryven myner Proeve, en toen ik een aanvang
xiaakte met het doen van Proevreemingen.
COS I 3 8 9 Stim'uus videtur a&ferri posfe eorreltione per fpecifica
ita diSe , vel me:hvdo üniverfali ar.tipbhgsstUs fif § 1392.
In

en derzelver GeneezitJg.
verkoelend beduur en de behandeling door minera-
Ha nederkwam. Hy zoude ten vollen zyn oogmerk
bereikt hebben , waaren zyne voorfchriften
(formvla), die op den duur niet konden gevolgdwórden
(/*), met zyn gegeeven ontwerp (Pracepta)
over eengekoomen: van zekerer aanleg waaren
zyne poogingen
5
die hy zelve in 't werk Helde ;
en indien het geval niet gewild had, dat hy door
het verliezen van een kind, afgefchrikt wierd zyn
voorneemen door te zetten (m) zoo ware het hem
gewisfelyk gelukt verdere proeven te doen. Zyne
beroemde discipelen, VAN SWIET EN en DE
HA EN, ondergingen geen beter lot: maar moesten,
zonder het -waare geheim om de Pokziekte, langs
de
In flibio & mtrcurio ad magnaat penttrabilitatem artt dtduStis,
nee tarnen acrimonia nimium corrcfivis, fed bene unitis,
ut qutertxus, incitat horum aliquando fucctsfus. d. i.
n
de freet
„ febyrxi te kunnen weggenoomen wordsn, door middelen die
H
daar toe een Specifique kracht hebben, of door een sigemeene
„ geneeswyze tegen ue outfteeking." — en, „ Eenig gelukkig
„ voordeel in het Spiesglas en- het kwikzilver, door de konft,
„ zonder nogtans door al te tytende zuurigheid, maar wel ver-
„ eenigd, tot een grojte doordringbaarheid gebracht zynde, wekt
„ ons op om in het zelve zulk een Specifiq middel te zoeken."
Mater. Medic. ad § 1392 cum nctis P. C A M P E R ,
(«K) Na de aangehaalde plaats (§ XIX noot g)
doed men
B O E R H A A T E aldus fprecken :
n
verum cum tot adverferiosbujus
„ ufum improbantes babueiim in hu jus ufu non continuavi, erg»
„ banc rem felicicribus indagatoribus relinquo". d. i. Maar
vermits ik zoo veele tegenftreevers gehad hebbe, die dit gebruik
afkeurden , ben ik daar meedc niet voortgegaan ; waarom
deeze zaake voor gelukkiger onderzoekeren ovetlaate. D E
H A EN, welke dezelve plaats aanbaald, veegd 'er nog dit volgende
by: „ Olim taliaquidcnz dabam , et fuccesfusindevidfbam .
H
advero turn inter muitos fanatos in fans moreretur., clamabant
„ perentpiam a me infantem esfe: undepertttfus defliiui: Antimon
nium diaphoreticum cum fuo nitro fixame fecit mirabilia baud
„ itapridem.Cinnabaris natlva cum triplofacehari trita tacite data
„ benignisftmas Vuitlat dedit". d. i. Voorheen fchreef ik dezelve
B 4
ik
W E L

ïs Over den zvaaren aart der Kinderpakjes,
de natuurlyke weg medegedeeld, tebeflxyden, deezewaereld
verlaaten; hoe vverig zy zich anders
benevens hunnen onfterflykén Meester, aanhoudend
gekweeten hadden, om een iegelyk tot het ontdekken
van deeze geneeswyze aantemoedigen, en hoe
zeer zy hunne onvermoeidfte poogingen fteeds hadden
aangewend, om die ziekte op de bestmogelyke
wyze langs deezen weg te beftryden (n).
§XXII. Alles echter (§XXI), met ter zyde
Helling van alle vooroordeelen, wel overwoogen
zynde, hebbe men BOERHA AV E voor de beweegoorzaak
te houden, van de tegenwoordige verbetering;
in de geneeswyze, zoo der ingeente, als
der natuurlyke Pokjes; en van hier de wezenlyke
enbeftendige vorderingen afteleiden, welke men,
in
•wel voor, en zag 'er een goe 1 gevolg van ; doch toen 'er, van
een aantal Kinderen, die herftelden, één overleed, riep men
vit, dar ik het zelve vermsord had; hier over verdrietig zynde,
heb ik 'er van afgezien. Het zweetdryvend Spiesglas, m«f
2yn vaEftaaakende Salpeter, heeft nog niet lang geleden wondren
gednan ; de natuurlyke Vermiljoen, met driemaal zoo veel
fniker gewreeven , bracht zeer goedaartige pokken voort. Rat.
mcd. ccniin. Tom. i. p. 85, Z6.
fj77 ) D? taa! van B o IK. H A AVE was: Quale Specificum invt-
Tiiri pasje , comparatio bijionte entidetorum & indoles bujus m
faciunt [perare; & ad ixdagar.dum Impellït fumma hinc f aurj.
humcr.o aer.eri utilitcs. 5 1391 - d.i.- „ De vergelyking van de
„ Hiftorie der tegengifics en tien aart van dit kwaad, doenhsopen,
„ dat zodanig tegengift kan gevonden worden; en net groote nut
„ dat daar uit voor bet Menfchelykegedacht za! voortkomen , moet
„ OPS tot onderzoek van het zelve aanzetten." VAN SWIE T E N
toonde zynen blaakenden yver, by de verklaaring van de aangehaalde
rfragraaf, eindigende met deeze nadrukkelyke wor.rden:
Et Ji ulhbi, certeir. boe caft, locum haitt. quod talis faftjecisfe,
metces fit. d. i. „ En zoo immer, kan men gewisfelyk bier van
„ zeggen , dat zulk eene daad zich zelve bebooen zonde."
En DE 1?AEN fpande alle zyne krachten in, om deeze wy?e.
?aanjeineiyk te maakeu. Rat. mtd. cont. Cup. m. citato r

en derzelvèr Geneezing. 13
in dit tweeledig opzicht, gemaakt heeft: 't gene ik
tans, naar den rang der waarneemingen, voornemens
ben nader te bewyzen.
§ XXIII. Volgens de eigen' verklaaring van
BOERHAAVE ( o •:, was LoBB de eerfte, die van
de middelen volgens zyne opgaave, met kwik en
zwavel bereid, in de Kinderpokjes gebruik maakte
(p). Hy bediende zich wel niet van de eigene
formulen van BOERHAAVE, maar zyne middelen
kwamen dezelve zeer naby; beftaande alleen uit
gemeene Zwavel en levendige Kwik, tot Aethiopsmineralis
gebracht; en uit Aethiops met Zwavelbloemen ;
fomwylen met bevoeging van Myrrhe, Saffraan
enz. En LOBB erkende zelve, dat hy deeze handel
wyze aan BOERHAAVE verfchuldigd was Cf").
§ XXIV. Het oogmerk van LOBB in het bezigen
dier middelen, was om de koorts van het eerfte
tydperk tegen te gaan, en langs deezen weg de Inënting
te vermyden; gelyk zyne ronde taal dit duidelyk
uitwyst, zeggende: indien de middelen, voor"
gefield om de Kinderziekte in het eerfte tydperk te geneezen
, de gewenschte uitiuerking hebben, zullen zy
de Inenting, ingevoerd met oogmerk om de fterfce
welke deeze ziekte veroorzaakt, voortekoomen, onnut
maaken (r). Hy deed eenige weinige proeven O ),
(zoo
C

Ï4
Over den waaren aart der Kinderpokjes,
(zoo ook RICHARDSON ééne (;)) en volharde
fteeds in de gewoone geneeswyze van zynen tyd;
wel rnet gelukkigen uitkomst, doch niet zonder
den gewoonen oraflag.
§ XXV. Niettegenftaande den ongelukkigen uitflag
der proeven, ter voorbehoeding in 't werk gefield,
teEdinburg, met dm Aethiops mineralis («),
volgde HILARY nochtans het zelfde voetipoor
( XXIII); doch hield zich nader aan B o E R H A A V E;
en bediende zich van Antimonium diaphoreticum:
kennis hebbende aan de waarneemingen van GR AF-
FIUS (u*), zoo nam hy Mercurius du/cis in plaats
van Aethiops; insgelyks met oogmerk om de koorts
van het eerfte tydperk tegentegaan ( v : terwylhy,
in het tweede tydperk, met de gewoone Bezoaraica
Heev volharden (to)- Zyne waarneemingen waren
zoo wezenlyk, dat hy zich op dc volgende wyze
daar over durvde uitten: ik heb altoos opgemerkt, dat
hoe langer de wyze, boven aangepreezen, agtervolgd
tvas, eêr de befmetting in den Lyderplaats had, de
ziekte evenredig zachter en gunftiger, de toevallen
maatiger en de puistjes minder waren. Ik zag nimmer
famenvloeyende pok/es op het gebruik van dezelve
volgen; zelvs niet wanneer de Lyders, door zodanigen,
die dat foort van pakjes hadden, of in zulke huisgezinnen,
in welken die ziekte dikzuyls doadelyk geweest
was, befinet w sar en. Het voomaame, zoo niet het
eenige, vosrdeel, dat de Inenting heeft boven den gemeenen
weg van befmetting, beftaat hier in, dat het
.''Lichaam, door deeze of foortgelyke manier, voor den
aanval bereid word; en die genen welke de Inenting
niet
CO MM- Tom, II. § 64a - 640. p. 416 - 418.
('O Mtdical E'fays
C«*) Epbem. N. C. Ann. 111. Obs. 56
(») A PraSieal Esfay on tbt [mail Pos, Ckip. VI,

en derzeher Geneezing. 1$
niet goedkeuren, kunnen volgens het gene tny de ondervinding
tot hier toe geleerd heeft, alle de voordeele/t
der zelve genieten, zonder begunftigers van het mededeelen
der ziekte te zyn. ( x).
§XXVI. CANTWELL floegdenzelvdenwegin;
en, niettegenftaande M E AD de poogingen van
BOERHAAVE als onzinnig wraakte terwyl
hy zelv, zich bevlytigde een middel tegen de dolle
hondsbeet uit te vinden , bleev het denkbeeld, vaa
de mogelykheid om te kunnen flaagen, fteeds
levendig.
§ XXVII. Meest moet men zich verwonderen,
datRoséN VAN ROSENSTEIN, die aan de
gegrondheid van het voorftcl van BOERHAAVE,
en de echtheid der proeven van LOBB, twyfFelde,
en die de pillen van BELLOSTE van een gelyk
voorbehoedend vermogen achtte, als den Aethiops
mineralis (3), echter de eerfte was, na de bekende
en beroemde Engelfche Geneesheeren, die, in een
tyd wanneer de pokjes te Stokholm een' vreeslyke
Slachting aanrechtten, bedacht was op het geevea
van een voorbehoedend middel; waarmede hy veertig
goede proeven deed, en de geenen die hetzelve
gebruikten, van de toenmaalige befmetting bevrydde
(a); fchoon het ongenoegzaam was, om de
woede die toen plaats had, te fluiten: waarommen,
volgens MURRAY (£), tot de Inenting den toevlucht
neemen moest. In de Verhandeling reeds
aan-
(* ) liidem , pa» 61.
(y) H. D. GAUBII, Infiit. Patholog. Medie., $ 49». welke
iefchuldiging van tÖEAO, B O E H H A AV E a's een djodïn Leeuw
aanvallende , de Heer GAUBIUS in zyne jaarlykfche Lesfen gewoon
was te wederleggen.
(z) Handleiding tot dt ziekten der kinderen, hoofJfl. X1IL
co S»cr tfb'nifll. ©chroet». Jfafo. tcc QBiffMtfck
(O üifiorta Infltionis t'uriolarum.

'16 Over den waar en aart der Kinderpokjes.
aangehaald (§ XX), komen mede zestien gevallen
voor, in welke deeze middelen als goede voorbehoedfels
gewerkt hebbeji (&*).
§ XXVIII. OnderdeFranfcheGeneeshecrenmunt
inzonderheid uit VA K. N I è R ; welke aan het voorftel
van BOERHAAVE, en de proeven der Engelfche
Geneesheeren geloof gaf; en zich omftandig,
in zyne uitmuntende verhandeling, over het kwaadaartige
der Kinderpokjes, omtrend dit onderwerp
heeft uitgelaaten C c ).
§XX1X. Dan, alle deeze waarneemingen (§ XXI
— XXVIII) bleeven opeen' ongewisfen voet, en
men fcheen geen vast Systema te hebben, waarop
dezelve gegrond waaren: zynde de eene alleen eene
navolging of verbetering van de andere; of wel,
deeze middelen werden niet dan voor het eerfte
tydperk der ziekte gebc-zigd, en alleen door eenige
weinigen na de uitbotting, of in het tweede tydperk
der ziekte, toegediend. Ten einde hier dan
aan deeze ongenoegzaam - bepaalde waarneemingen
, het vereischte licht en kracht bytezetten,
diend de zaak een weinig hooger opgehaald te
Worden.
§ XXX. Twee voornaame waarheden werden in
de voorgaande Eeuw erkend; en het is te bejammeren
dat dezelve, tot groot nadeel der Geneeskunde,
zoo al niet in vergeetelheid geraakt, immers meer
veronachtzaamd dan gevolgd zyn; te weeten : het
Leerfïuk van de Gisting, en het vermogen in de
voorgeftelde middelen, om de ontjiaane gisting te
befiryden.
§XXXÏ. Onnoodig is het, aan deskundigen
voortehouden, hoe VAN HELMONT, overeen-
kom-
O*} Proeve over de vsorbehosding der Kinderziekte, p. 195.
f CO Reetttïl piriodiqite d\bfervati$ns de Médecine,
V- 134-
Tom. V

én derzeïver- Geneezing.
komftig de waarheid, hier omtrend gedacht hebbej
hoe LISTER, SIDOBRE, MARESCOT, WIL­
LIS, SY'LVIUS, en anderen, méér of min, hunnen
aandacht gevestigd hebben op een gisting, irt
de Kinderpokjes; hoe, door toevallige proeven,
(§XIX), de etter in de pokjes geweerd zy, en
veele andere waarneemingen meer: van welke te
gewaagen, het beftek van dit voorftel nietgedoog^.
§ XXXII. Zeker is het dat VAN HELMONT ent
BUXBAUM, reeds vroeg, den Mercurius in de
Kinderpokjes bezigden (rf ." , en dat zich de eerfte
beroemde, door ééne gifte van zyne arcana, de
koorts te kunnen bedwingen; en, elders, door dezelve
den Archaus uittedryven. FRANCISCJUS
ANTONIUS ftelde het vermogen van zyne Panacea
te beftaan, in het uitdryven van het vergif naar
buiten (e). GLAUBER gaf, ter voorbehoeding,
aan zyne zeven kinderen, by dezelver geboorte,
zyn Sulphur auratum in; en fchreef, dat ze geen
van allen door de Kinder-ziekte zyn aangetast geworden.
Welke poogingen, in eenen gezonden
zin genoomen, niets anders aanduiden, dan dat zy
het werkzaam vermogen van de pokfmet beftreederi
hebben, na dat dezelve ontvangen was; of, voorneemens
waaren dezelve tegentegaan, vóór haare
effloreseentie, of daadelyke uitbotting (ƒ), weshalven
zy niet anders gedaan hebben dan het gene
MEDICUS met den Cortex Peruvianus, in het bedwingen
van de koorts beoogde (g): welkeDIMS-
D AL E voor den erg ft en Vyand biel',, die, niet met
kracht
(

tS
Óver den waaren aart der Kinderpokjes,
kracht tegengegaan zynde, in ftaat was groot gevaar
te veroorzaaken ( h )
§ XXXIII. Maer het zyn niet alleen deeze middelen
, die zodanig een vermogen hebben ter beteugeling
van de Pokimet, maar 'er zyn ook anderen:
als, de Syrupus alyandaci ALSAHARAVII, de
Campher, deMyrrhe, de zoo evengenoemde Cortex
Peruvianus, de Flor es Aquilcgice^htiSuccus Betula,
de Jeneverboom, de G-uajac, het Teerziater, en
andere natuurlyke balfems, waarin een Virtus antifeptica
vel antifermentativa, of een rotting - of gisting-tegengaand
vermogen, gelegen is; en welke in
myne Verhandeling boven ( v
, XX) aangehaald,
wegens hun pokfmet-beftrydend vermogen 1 genoegzaam
verklaard zyn. En wanneer men den aan
deezer middelen, mt de proeven van PRINGLE,
MACBRIDE, GABER en anderen, vergelykt
met de verhandeling van PEYRILHE (/), zal
men bevinden, dat in deeze middelen waarlyK hec
vermogen is, om aan het hoofdoogmerk waar toe-
, ze gebezigd worden, te beantwoorden.
. XXXIV. Dat'er nu indedaad, voorheen reeds,
zulke eigenfchappen aan de eerstgenoemde deezer
middelen ( XV — XXXII), toegekend zyn,
blyict duidelyk uit het getuigenis van F. D.LE
BOE ÜÏLVIÜS (kj; het welke men, niet van
zya
(i) Verhandeling van de tegenwoordige manier ven
p. 6"ó,
CO Diftrt. Academ. de Car.cro. 1775.
Inenting.
6
'
C*) « in

in derzelver Geneezing.
'~ 'ty
zyn begunftigd Leerftelzel, maar van de waarheid
zelve afteleiden hebbe; naar dien ook anderen dezelvde
waarheid ftaafden: gelyk hy, door de wyze
van dezelve te gebruiken, aanwees, dat zyn oogmerk
op de natuur der ziekte gegrond was ; naar
dien hy zegd, dat het niet genoeg zy dezelve
eenmaal toe te dienen, maar raadt, daarmede
eenige dagen voort te gaan, tot dat de koorts en de
andere toevallen weggenoomen, of ten minsten
merkelyk verminderd zyn; waar door de pokjes
dan, in veel kleiner getal en beter zouden uitkoomen
; daar by voegende, dat hy dikwyls gezien
had , dat de Pokftof door den ftoelgang, met
j groote verlichting der ziekte, was uitgedreeven (/).
§ XXXV. Het zelvde fchreef men toe aaa
de Abforbentia, WEDELIUS zegd, dat ze een
I krachtig vermogen hebben om de gisting (fermentatio)
tegen te gaan en de onzichtbaare uitwaesfeming
vry, en aan zich zeiven overtelaaten (*»).
Zy werden Remedia fixa, bf vaste Geneesmiddelen,
genaamd: tot welken de Antimonium en deszelvs
Regultts medicinalis, benevens de Cinnabaris &c.
mede behooren; gelyk men hier toe brengen kan, de
Mercurius diaphoreticus van VAN HELMOND,
waar van hy zich waarfchynlyk in de geneezing der
Kinderpokjes bediende; en die hy niet goedkeurde,
wan.
i die uit het Spiesglas, de besten te zyn, en pryze dezelven dus,
{ als zodanig, aan: naardien ik zeer dikwyls bevonden heb, dat
i deeze, een byzonder vermogen bezitten, zoo om de Ziekten
i met welken bet Lichaam, door Etterftof, word aangedaan, te
i verbeteren, als om de nieuwe voortbrenging van Etter te be-
! letten: terwyl het Spiesglas, wyflers, wel bereid zynde, niet
I minder gefchikt is om het Menfchelyk lichaam , dan om het
i Goud, te zuiveren. Prase. Medic. Lib. 1, Cap. XV, $ XLUI
i P- 193-
CO U>M- Jpp'nd. Traft. I, Cap. IX, S LXXI, LXXII. p. n. 6*1*

sso Over den waar en aart der Kinderpokjes'j
•Wanneer de Kwik in dezelve weder konde gerc-vrct*
fieerd of herbooren worden. Ook hebben de voornaamfte
Scheikundigen, het uitftëékendfle vermogen
aan zoodanige bereidingen uit het Antimonium, welke
zy vaste noemden, toegefchreeven; hoedanige de
Flor es &'Sulphur fixatum zyn («). ïerwyl de Abforbentia,
nog tot op den huidigen dag, Pracipitantia
genoemd worden. ETMULLER prees zulke
Remedia fixiora, ten tyde van de uitgisting der
pokjes, zeer aan(o); insgelyks Yvo GAUKES (ƒ>) ;
welke wilde, vermits men boven al de koorts
moest trachten te geneezen, dat men dan den aanpers
van de mater ia morbifica order ziekteflof, die de
koorts veroorzaakt, naar de huid zoude zoeken te
dryven, (het gene het zelvde is als de Ebullitie of
Fermentatie tegen te gaan ) waar toe hy Terrestria
abforbentia & Cinnabarina voorfchreef: en men
flaagde zoo gelukkig met dezelve, dat men, reeds
op den achttien dag, derooven der pokjes zag afvallen,
en de Febrisfecundaria voorkwam. Dan, alles
wel befchouwd zynde, zoo heeft RtiAzè.-s mede
Abforbentia, tegen het geweld deezer-Ziekte gebruikt:
zyne Trochisci Spodii beitonden , volgens de eigen'
woorden v.an FR EIND, uit dezelve {q). En dus
Hemmen de laatere waarneemingen ten vollen in het
oogmerk der eerften over een, om de opzieding in
het bloed (Ebullitie) door het vergif der Pokken
verwekt, tebedaaren, de koorts hier uit gebooren
te
'fjn) Men zie hier omtrend de Verhandeling van F. KOFMANN,
ie mirabiliSulphurisfixatiAr.timonii efficacid in Midicind. Oper.
Supplem. Tom. I. p. 7c3.
(O Oper. Supplem. Tom. II, pars I Cap. X p. 349.
(ƒ>) Prax. Chirurg. Medic. Cap. LX p. 474.
(?) F REI ND, lib.citat. p. 527. waarvan de beichryving in de
uitgaave van CHANNING door HALL ER, Vol. II p. 2344
voorkomt.

'en derzelver Geneezing,"
, sa
fe'beteugelen, en de irritabiliteit (welke niet anders
is als de Archaus van VAN HELMONT) bovenmaate
bier door opgewekt, te ïtillen, en de gevoU
gen daar van, dus voortekoomen; 't geneeigenlyk
Specifice te geneezenj genoemd word. RHAzès
deed dit met zyn beftuur en de zoo even genoemde
geneesmiddelen; benevens een' zekere Syroop van
paarlen, waarvan hy getuigd, dat indien iemand
dezelve gebruikte, wanneer 'er negen pokpuistjes
uitwaaren, het tiendeniet te voorfchyn zoude koomerï.
(r ) Li STER, die van dergelyke Syroop
van Alyandacus van ALSAHARAVIUS gewag maakt,
welke hy meende verlooren geraakt te zyn, hecht
een' gelyke waarde aan' den Cortex Peruvianus,
op welks gebruik altoos dücretce pokken gevolgd
waaren (.r); en waar van zich MEDICUS bediende,
niet oogmerk om de Koorts te beftryden
en' de Pokziekte gcmakkelyker te maaken (*;. De
Mm
(r) Ibidem j^p. 235.
CO Zie hier zyne eigene woorden: „Taceo ufam CcrticisPeruvianig
„ a quo propinaio, ait di/iinSat fempet variolas fequutas fuijfe.
„ Perinde ut a Syropo Alyandaci flLSAHAHAVlI, qui exibi-
,, tus ante ertptionem variolarum , ft exierint novem varioLs ,
„non tarnen pervenienU dd deeem. Ita interdum forte fortuna ,
„ & antiqua 6^ nova inier fc mirijice concordant, in maximum.
„ mortalium bonum. Sed prob dolor! Corticem habemus; fyru-
„ pus verb ifle mirubilis, quantüm fdo , cum AuBure periit". —.
d. i Ik zwyge van het gebruik van den Cortex Peruvianus, doot
welker dikwylig gebruik, men zegd , dat' altoos van één gefcbeideue
potjes gevolgd zyn. Van feiyken als van de Syroop van
ALSAHARAVIUS; dewelke vóór de uitbotring gegeeven, indien
'er negen pokjes uit zyn , geen tien zullen verfchynen«
Sotnty'ds (temmen op zóo eene wyze de oude met de nieuwe
waarneemingen , ten nutte der ftervelingen , wonder overéén.
Maar , helaas 1 de Cortex hebben wy; doch deeze wonderbaar©
Syroop , zoo verre ik weet, is met den Uitvinder Verlcoie» ge*
gaan. Exercit. IJ;die. VIII de Variolis p 316.
W aWcWctarfct)* ^e«rtwr)tuticjen/ H SJflWb/ p. p4ï
w
'ar.

2,1 Over den waaren aart der Kinderpakjes,
Mercurius werd het eigen middel tegen de nokje*
genoemd ; door welker gebruik nien beweerde •
daf iemand, of geheel en al voor de pokfmet beveiligd,
of dérwvze voorbereid werd, dat de pokjes
gemakkelyker, fnoediger, en in minder o- e t al
uitkoomen zouden (.). De Campher is, van de
tyden van RnAzès af, tegen deeze ziekte in gebruik
geweest v . Aan de Myrrhe werden uitfteekende
krachten toegefchreeven w , 't gene
van de Antifnonialia en Abforbentia ten vollen o-ebleeken
is. Weshalven , uit al het gene tot du*
verre is aangevoerd, blykt:
C O R O L L A R I A ,
L Dat diezelvde waarneemingen, die RHAzés
ten zynen tyde deed, door veele laatere bevindingen
op het zelvde grondbeginfel rusten en nederkoomen.
II. Dat het voornaame van het geneeskundig beiruur,
beftaan hebbe in het tegengaan van het werkzaam
vermogen van de pokfmet; 't zy dat zy daadelyk
ontvangen waare, of vóór dat zy haar geweld
vertoond had.
III. Dat deeze middelen beftaan hebben uit Mercurialia,
Cinnabarina, Antimonidtia
Myrrha enz
waar uit, ten
IV. Ontegenzeggelyk volgd: dat 'er, van alle
tyden, zekere middelen bekend en in gebruik geweest
zyn, tegen de te ontvangene of reeds ontvangene
pokfmet; en dat 'er dus waarlyk zoodanige
middelen zyn, bekwaam om het werkzaam vermogen
van dezelve krachteloos te maaken: tegen welk'e zy,
met meerder of minder vruchts, gebezigd zyn.
§ xxxvi.
C«) M. A N. C. Ann
3 0bf. 9 & 56 p. 13 & 56.
Cf) FREIND & CHANNING in Loc. ca. p. 2?5.
L O) M, d* iV. C. Diar. UI p. 13, 8».

en derzelver Geneezing.
§ XXXVI. Men hield dezelvde middelen
(§XXI—XXXV) byhet voortzetten der Inenting
onder het oog, enflaagde zoo gelukkig met dezelve,
dat men de wezenlykfte vorderingen aan deeze
handélwyze verfehuldigd is:
1. K i R K PAT R i K liet Kinderen van 6 a 7 jaaren,
na voorafgaande onthouding van Vleesch-foupen en
geeftige dranken \ Calomel met purgeermiddelen
gemengd, gebruiken ( x)
2. Volgens het bericht van Dr. GALE aan den
Heer HUXHAM gezonden, hebben de Inénters
in deEngeljche Coloniën zich, opgelyke wyze, van
middelen uit Mercurius en Antimonium bediend ( y)
3. Sommigen in Schotland hebben insgelyks,
ter voorbereïdinge, den /Ethiops Mineralis toegediend
; hoewel de Hoogleeraar A.MONRO dien, als
nutteloos, verwierp {£).
4. Waarfchynlyk heeft B A K E R foortgelyke
middelen gebezigd; gelyk men meend te moeten
opmaaken uit het doen inneemen van de pil, den
nacht na de inenting, en Welke om den anderen
avond gebruikt werd, tot de Koorts zich openbaarde
(a); zeggende hy op bet einde zyner Verhandeling
: dat ver/cheidene Geneesheeren van naam, en
ender anderen ANDREW van Exeter, zeer perk
ftaande houden, dat de Mercurius dulcis, kort
vóór de inenting gegeeven, van zeer groot nut is;
waarop hy, het geval van Dr. GALE, door HUX­
HAM medegedeeld, omltandig aanhaald (b).
£. GLASS
(*) Analyfis of Ineculation, p, 230. vel Comrr.er.t. de reb. in-
Sc. Nat 6? Med. gcfii>. Vol. IV p. 148.
00 Pbilof. Tranfa&ions lot 1765. Vol.LV, p. 193. Genet k.Bibl,
III Deel. p. 193.
(z) Account of' the Inoculation of tb» Small-pox in SCOTLAND,'
p, 18. Gtnccsi. BUI. Ili Deel. 743.
O) Enquiry into the merits of a Method of Inocvleting tbc
Smali-pox. p. 10. Ger.. Bib.. III Teel. 4 St p. 752 »et 757-
(*) Ibid. f. 23. hier in beftainde: „ dat hy, te weettr Dr.
n
Gale, na dat hy de Kwik

24 . Over den waaren aart der Kinderpokjes,
5. GLASS was van gedachten, dat het groot
fuccès, van de wyze op welke SUTTON de inenting
in 't werk ftelde, voornaamelyk afhing van
de Kwikpoedzvs en Zouten, geduurende de Koorts
van de Inenting gegeeven; waar door hy den Lyder
in ftaat ftelde tot zweeten, als zulks noodig
was O); en hoewel dit laatfte tegengefprooken
werd (c*) zoo ftond men nochtans toe, dat
het Kwikmiddèleti waaren (d); en SAUNDERS
bewees genoegfaam, dat het voornaamfte ingrediënt
Calomel was (e). CHANDLER achtte, dat
het middel van SUTTON Kwik bevatte, om'
dat het by veelen' kwyïing verwekte Cf), Hy
zelv gav aan volwasfen Lydercn, naar bed gaande,
Calomel, naar mate hunner jaaren en krachten;
en herhaalde dit fomtyds, telkens na verloop
van twee dagen, driemaal; geevende des morgens
Sal
„ aiddelen orn de Lyders tot de Inenting té bereiden, van de
„ acht bondtrd Ingcënten Hechts verloorcn beeft; daar hy 'er
„ anders iin van de her.derd verloor. En , volgens deezen
„Schryver, zyn 'er van "de zeventien duizend In^eënten , op
„ de wyze door hem in dit Gefchnft onderzocht, behandeld,
„ maar vyf of zes geitorven ; weike zich zeiven door hunne
„ eigen' onachtzaamheid de dood op den ha!s haalden: zynde
„ één derzelve fteik aan den drank overgegeeven, en naauwlyks
„ herfteld van een' tusfchenpoozende koorts, welke hem ómaan-
„ den had geplaagd;'eene onachtzaamheid weike hy verburgen
„ had. Een Jufvrouw had alien raid'welke, men haar gav in den
„ wind geflaagen; en, onr'.er arjdere, geduurende haare ziekte,
„ een' zeer groote quantiuit geest van Hartsboorn gebruikt".
CO L'teer to Dr. B AKER. .Geneest. £:'*/. III Deel. 4 St.p. 759,
C^O Gentlemens Migazinc, for Februury 1767.
(O Ibidem, p. 763.
CO Brief van de lieer IN G E NH O OS Z aan den ITcl-Ëtrw
Heer C H AI s , p. 8.
B C-O A n Es f"y 'owardsan hveftigation of the pre/ent fuvtsfull
ardmost general Mtttod of Inoculation,.p. 6. Geneest. Btbliotb,
IV D«el. 3 Stuk p. 504.

fn derzelver Geneezing. 25
Sal mirab. GLAUBERI: aan Kinderen alleenlyk
Pillen van Aloë, Kermes min. en Campher (g).
ANDREW handelde op gelyke wyze (h). RUSTON
zeide, dat de proeven/gehoomen om de middelen
van de SUTTONIAANEN te ontdekken, geleerd
hebben, dat de ba fisvan het poeder, uit Calomelbeftaat,
en de pillen uit dt MafapillularumCochice(i);
en geevt drie voorfchriften op van middelen uit
Kwik en Spiesglas, die in America gebruikt worden^;.
DIMSDALE heeft zich insgelyksvanM#-
curiusdulcis en middelen uit Antimonium bereid, met
Abforb'entia bediend (/). De Zwcedfche Prinfën
zyn met dezelve voorbereid (m). RoséN had
ze in beftendig gebruik'• n). HAST toond, in
de berichten van den flaat der Geneeskunde in
Zzveeden, dat men de Calomel met Sulphur auratum
Antimonii tertiiprcecipitat. en Campher, ter voorbereiding
tot de Inenting gebruikt hebbe (0). En
wie weetniet dat men tegenwoordig naauwlyks eene
Inenting aanvangd, zonder de toediening van deeze
of foortgèlyke middelen; 't zy dat men een Vomitif
met Abforbentia , of purgeer-mïddeleh met Kwik
gemengd, voorfchryve.
x
§ XXXVII.
O) lhiiem , p. 30. Geneeskundige Bibliotheek, IV Deel,
3 Stuk p. 595.
(*) The PraSice of InocuHtion impertially cortfidtrd. p. 7.
Geneesk. Bibliotheek. V Deel, 3 Stuk p. 402.
CO An Effay on Uoculation for the Smaü-pox, p. 88.
(*) Ibidem , p.65 zie van beiden Genee-.k. Bibliotheek. VDeel,
2 Stuk p. 408 & 409.
CO Verhandeling van de tegenwoordige manier van Ir.ënting
der Kindei pakjes.
(_m~) Geneesk. Bibliotheek. V Deel, p. 430.
C'0 Handleiding tot de kennis en geneezing van de Ziekten
der Kinderen. I Deel, 13 Hoofdft.
C

s6 Over den waaren aart der Kinderpokjes ,
§ XXXVII. Men moet verbaasd liaan over de
gemaakte groote vorderingen, welke, in weinige
'jaaren, een' zaak van zulle een uitfteekend nut, tot
;dat toppunt van volkomenheid gebracht hebben,
dat 'er thans naauwlyks menfehen fterven (p) y
aan
eene Konstbewerking ter voorkoming van grootere
onheilen, welke, nog voor weinige jaaren, gemeenlyk
aan één of twee der hondera het leeven kostte (q).
§ XXXVIII. Ik beken dat men hier tegen zal
kunnen inbrengen, dat, vermits SUTTON zyne
Geneeswyze verborgen hield, men met zekerheid
daaromtrent niets bepaalen kan ; doch , alles wel
onderzocht zynde, blykt het duidelyk genoeg, hoe
zeer zyne Specifica geheim gebleeven zyn, dat zyne
behandeling nogtans op goede gronden rustte;
naardien de Geneesheeren en Heelmeefters van
'sKonings Huis, (onder welke eerften de Heeren
D'JNCAN, WlNTRINGHAM en WARREN
W .aren , en onder de laatften de Heeren
JIANBY, HAWKINS en MIDDLETON,) door
Zyne Groot-Brittannifche Majefteit gelast, om te
onderzoeken waar in de wyze der befluuring van
de Inenting, volgens SUTTON, geleegen waare,
>iisf±ïjs- :
• • • , ,. yer?
Cp) DIMSDALE had, toen hy zyn Werkje uitgaf, van 150*
die hy desiydi reed» ingeënt had, niet één verlooren; en had
uadetluDÓ het zelvde ?f!uk in 4 r.f 5000 aderen: gelyk te zien
is Uit een Brief vu D . INGENHOI SZ aan den Wel-Eerwaa-den
H^-er tHAisp.8. RnfcUTToN met de zyneB , ver-
Tic :ttf deeze Kn. bewe king, trer jelvr gunrtigen uitflag , aan omtrent
50x00: waar SUTHERLAND nog 10,00-> byvoegd; en
toeltüt dat \i 10 van zouden geflorven zyn. Ibidem , en
ar-dereD.
07") Arh-ervolcens de Londotifche Stetflvften , door JURIN &
SCHEUCHZER opgemaakt. blykt, dat'er, van de j a fen 1721
tot i7zu .9 an de 273 . of éin v» D
de dertig ingeën'e KinJeren,
geduureDde d,t tvdvak geftorven zyn; van de volwassen maar
iin 1 an de vyfiig : of, volgens de tafel van RIRKPATRIK»
geduurecde dieazelven tyd, 17 van 897. enjs

en derzeïyer Geneezing. 2,?
verklaarden, dat de gahtfche Geneeswyze beftond,
in het regelmaatig gebruik van de .uitwendige vrije
lucht, in alle getyden des Jaars te doen genieten;
in de Lyders, door alle de tydperken der
ziekte, hoe zwak zy ook waaren, een goede Levensregel
te doen onderhouden; en openende en
verkoelende Geneesmiddelen te doen gebruiken (r)i
welk laatfte genoegzaam is, om te doen zien, dat
hoezeer SUTTON aan een oordeelkundig beituur
den eerften rang gav , hy nogtans zich ook van
goede Geneesmiddelen bediend hebbe. De be-.
roemde Lyffirts VAN SWIETEN, voegde, ter nadere
verklaaring, hier by, dat SUTTON een'
ftrenge onthouding van vleesch, bouillons, vettigheden
en eyeren beval; en eenigc poedertjes deed
gebruiken, die iets van 't Antimonium cn dtnMercurius
behelsden ;' maar dat hy van de bereiding
zyner Geneesmiddelen , aan welke hy een groot
vermogen tegen de Kinderpokjes toefchreef, een
groot geheim maakte. VAN SWIETEN was van
oordeel, dat deeze voorzorgen, zonder gevaar
konden achter gelaaten worden; terwyl ook andere
Geneesheeren beproefd hadden, of de onthouding
van alle dergelyke voedfels volftrekt noodzaakelyk
waare: weshalven men in het Weeshuis ttWeenen,
in de Voorftad gelegen, na de Inenting, niets in
de gewoone regeling der fpyfen veranderde; zonder
eem'g nadeeiig gevolg: Alle de inëntelingen 3
zegd deeze groote Man, genooten de vrye lucht den
gantfehen dag, en /liepen in ruime, hooge en luchtige
bed/leden; en vermits SUTTON, vervolgd hy, zyne
middelen, in welke hy een SPECIFICQ vermogen
achtte gelegen te zyn, geheim hield, kan de men niets
zekers van dezelve vastftellen. De Heer VAN SWIE­
TEN had dus het genoegen, zonder, geduurende
het
CO Comment.dtreb. in Sc. Natur. Sflftd.gtfi. Vol. XVI. r- 348-
C 4

£8 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
het gantfche heloop der behandeling-, een"eema
middel te hebben doen gebruiken, een vry oroot
aantal de inenting gelukkig te zien onderaan.
De lpys beftond uit vleesch-nat, vleesch van jonge
dieren, zachte moeskruiden, rype tuinvruchten
brood en meel-gebak; men gaf hun ook eyeren!
Zy hadden allen hun yerblyf in het ruime Zomerpaleis
van Haare Keizerlyke Majefteit, welke al
het gene tot onderhoud en legging, noodig was
verzorgde. Ik zoude te ver uitweiden, indien ik
het gantfche beloop der behandeling, door den Heere
VAN SWIETEN in deeze inenting gehouden wilde
mededeelen O*) : waaromtrend men zich te verwonderen
hebbe, dat deeze beroemde Geneesheer
welke de ontdekking van een Geneesmiddel om
het geweld der Kinderpokjes .te bedwingen , zoo
hoog fchatte (§XXI), in deeze gevallen den goeden
uitflag, geheel en alleen, aan het in acht genoomen
geneeskundig beftuur hebbe toegefchreeven •
daar nogtans de ondervinding zoo dikwils geleerd
heeft, dat zich onder de inenting zodanige gevallen
kunnen voordoen, welke, zoo wel als in de
natuurlyke pokjes, de hulp van inwendige middelen
vereisfchen, SYDENHAM was, in den beginne,
mede zeer fterk voor het koude of verkoelende
beftuur, doch kwam, in zyne laatfte Jaaren
daar van terug; en de Engelfche Geneesheeren
wenscheen, m hun Bericht, dat SUTTON insgelyks
méér onderfcheiding in zyn beftuur maaken mogte
Ri-iAzès handelde ook regelmaatiger, en gaf by
zyn beftuur, ook zyne Geneesmiddelen ( fiXXxV >
En dat SUTTON, behalven het zyne, ook middelen
geweeten hebbe, om de ontvangene pokfmet te
faeiayden, moet men afneemen uit de aanbieding ,van
zynentt>
*) Men zie de Voorredt, van het 'Pyfie Bul z yner Cm ment ar,
tjt tl. BOERHAAVE /ipkir.

en derzel-oer Geneezing.
zynentwege , door den Engelfchen Afgezant te
Parys gedaan, wanneer LODEWÏK de XV aan
deeze ziekte sevaarlyk krank was ; aanneemendè
deezen Vorst te behouden: 't gene hy voorzeker
niet zoude gewaagd hebben, indien hy zich niet
ten vollen verzekerd had gehouden, van het pokbeftrydend
vermogen van dezelve; vermits hy, in
dit o-eval, niet meer den toevlucht tot het uitwendig
of. mechanisch beftuur der ziekte neemen
konde, dewyl dezelve, naar de gewoone regelen,
reeds hulpeloos geacht werd. Uit alle deeze waarneemingen
, welke nog verder door myne eigene
bevindingen ftaan bevestigd te worden , kan men
pp nieuws befluiten:
C O R O L L A R I A .
I. Dat, gelyk in het beftuur der natuurlyke Kinderpokjes,
wezenlyke vorderingen, uit het wel en
ónderfcheiden gebruik maaken van mineraale mid 1
delen ! § XVIII) gemaakt zyn; van gelyksn de verbeteringen
in de Inenting, uit dezelve zyn getrokken.
II. Dat, gelyk BOERHAAVE in het eerstgenoemde,
den grond gelegd hebbe tot eenen vasten
voortgang; SUTTON, en die zyne behandeling,
nader by, of verder af, gevolgd zyn, de Inenting
zeer gemakkelyk gemaakt hebben.
III. Dat wyders, en de poogingen van BOER­
HAAVE, op de waarheden boven (§XXI) aangevoerd,
gegrond, en die van SUTTON, op de
Deere daar uit getrokken ( XXIII -XX VIII,
XXXVI- XXXVIII) en het natuurlykst beftuur
yan RHAzès (g VIII), het naast haare betrekking
fchynen te hebben, tot de eerfte deezer Waarheden
boven (% XVIII) gemeld.
C 5
IV. Dat

Over den waaren aart der Kinderpokfes,
IV. Dat 'er, 'ik herhaal het andermaal,) ontwyffelbaar,
middelen zyn, om de ontvangen'pokfmet
te verzwakken en krachteloos te maaken.
ft gene te beivyzen was. Waar uit, ten -
V. volgd, dat 'er eene aanmerkelyke, en tot
nog toe gewenschte verzachting, in de natuurlyke
Kinderpokjes kan verkreegen ivorden; terwyl die
genen welke de Inenting verkiezen, die gemakkelyker
en veiliger ondergaan kunnen,-wanneer het
blykt, dat 'er zodanige tegengifdge middelen voor
handen zyn, die het werkzaam vermogen van de
pokfmet kunnen verzachten: daar de meeften ze nu
veelal, door een mechanisch beftuur alleen, ondergaan;
en zy niet altoos zeker zyn tegen de toevallen
der gewoone variola. — En eindelyk —
VI Dat'er, langs deezen weg, op de veiligfte
wyze, zoo niet eene uitroeying, (door verlcheidirne
Geneesheeren, wel met de beste oogmerken
voorgefteld, doch in veele opzichten onuitvoerlyk,)
ten minften eene aanmerklyke verzachting, van de
"Kinderpokjes te verkrygen zyn zoude; inzonderheid
in-zulke Landen en Scaaten, in welke de
wi! der Overheid de hoogfte wet is: by al dien men,
in doorgaande befmettingen, f gelyk in andere befmettelyke
ziekten fomtyds plaats heeft) eene algemeene
Voorbehoeding beval, of eene algemeene
Inenting , naar de vrye keuze van ieder Onderdaan:
waar door eene aanmerkelyke verfpreiding der Pokfm
t, door de vermindering van de etter en het beletten
van haare voortplanting door de rooven,
klederen enz., zoude kunnen worden voorgekoomen.
En het komt my niet onwaarfchynelyk voor,
dat men, op deeze wyze handelende, de natuurlyke
pokjes zoo gemakkelyk, zoo niet lichter, vinden
zal dan de Ingeëriten: 't gene bevestigd word
door myne eigen' Waarneemingen , welke my nu
nog overig blyven mede^e deeien.
Ver-

en der zeiver Geneezing. 31
Verflag 'vM eemge eigen
Waarneemiflgen, federt
het Jaar 1760 gedaan.
F § XXXIX. De twisten welke, federt een geruimen
tyd, wegens de Inenting hadden plaats gehad,
en het gerucht dat de S UTTON I A ANEN in dei. zen
maakten,- fpoorden my aan, om alles wat voor en
tegen dit {tuk was aangevoerd, naauwkeurig na te
gaan : wel verre dat my deezcn arbeid zoude afgeichrikt
hebben, of dat ik den yver van veelen als
om ftryd deeze gewichtige zaak trachtende te beflisfen
, zoude hebben afgekeurd , dacht my dat
zodanige onderzoekingen te veel goeds behelsden,
om ter bekwaamer tyd, geen gebruik van dezelve
te maaken. Het was niet door teleurftelling dat ik
op eene andere geneeswyze bedacht was: ik had
tot op dien tyd, volgende de wyze van DE HA EN S .,
vry gelukkig gedaagd; en van alle de Lyders, federt
het jaar 1764, (het eerfte waarin my de
behandeling der Kinderpokjes voorkwam,.) aan
myne zorg toebetrouwd, maar drie verboren;
welke ook. boven her bereik der toenmaalige behandeling
waaren: Dan, de groote toeftel van Geneesmiddelen,
uit dagdyklche .lavementen, Spaanfche
vliegen, verfcheiden foorten van verkoelende- en
borst- en keel-dranken beftaande, en desniettegenftaande,
het onvermogen om de Febris Secundarla
voortekoornen, deeden my te eerder tot deeze verandering
befluiten.
§ XL. Van het eerfte oogenblik af, dat ik aanving
my met deeze gewichtige zaak, ernftig bezig
te houden, werd ik meer en meer overtuigd, dat,
* 't en
O) Ratio. Mtitn&i. Part II, Cap. III.

fc* 0 v e r d e n waren aart der Kinderpokjes,
'X en waare men geraakte tot de ontdekking van
eenig middel, vermogend om de Pokfmet, op de
natuurlyke wyze medegedeeld, te verzwakken en
krachteloos te maaken, alle de verbeteringen in de
konftige behandeling deezer Ziekte, tot het waare
doelwit, (de voorkooming der flachting welke dezelve
aanrecht, i ongenoegzaam zouden blyven
En, aan de andere zyde, in aanmerking neemende
dat men de Inenting nimmer wezenlyker zoude'
kunnen verbeteren , en tot een' beftendige volkomenheid
brengen, dan in zoo verre men in de navorfching
daar van flaagde 5 vond ik my aangefpoord
tot het fcnryven myner Proeve ove? de Voorhenoedtng
der Kinderziekte (t ); m welke ik ai het
gene my, tot o P
dien tyd, nopens dit onderwerp bekend
was, (zonder echter nog andere Waarneemmgen
gedaan te hebben, dan die in dezelve Cu) zyn medegedeeld,)
voorfteide: een groot gedeelte waar van,
ik in deeze Verhandeling heb moeten overneemen.
XLI. Men
CO C Wylen de Leidfebe Hoogleerasr A. VA N R O Y E N
heeft, benevc-s andere voornaame mannen, deezen arbeid wel
met zyne goedkeuring, ap eene byzondere wyze, gelieven re
vereeren. Men zie de Bylage A. - Insgelyks de Weener
Lyfa.p DE H A E N . welke nopens denzelven fchreev: „ Tandem
„ Medicus Haga öatavus V A N D E N B O S C H non minus prac-
M
tica quam erudita Ddfertstione hanc materiam fufius traaavit:
H cujnscum irbem uaiverfum interfit, nullus dubito quin , quod
„ lin*ua Patria cetcris uatunibus mortua fcripferit, in Latium ,
» W «liquis EUKVS geatihus prcftt, transferre pr.,tinus veüt"'
Ub. Cit. Pars I, Cap. 5 § IX. p. 87. d i. - Eindelyk heeft
een Hollandsch Geneesheer, Dr. VAN DEN BOSCH, in 's HAGE ,
in eene niet min pradifche dun geteerde Verhandeling,
deeze
Stem meer uiiv.erig behandeld; en 'er is geen tzoyfel aan , of de
geheele ztuereld, zal, wegens bet belang dat zy daar by heeft,
htm vtrxveten, dezelve (daar by ze in zyne Moedertaal, welke
voor alleaniere volken dood is, gtfebreeven heeft') ten fpoedigjUn
in de taal der Gtleerden overtezetten;
op dat ze , ook aan de
Overige bewoners van Europa , nuttig en voordcelig zyn moge.1
C«0 LS 11, VII, XXVII en elder».]

en clerzeher Geneezing. 33
XLI. Men was, wel is waar, reeds meermaaïen
op deeze heilzaame onderneeming bedacht geweest;
doch men heeft het, of daar by gelaaten, of zich
met eenige Waarneemingen vergenoegd ( XXIV—•
XXXVIII). BOERHAAVE zelv, is niet verder
gegaan dan tot het voorftel daar van, en het .doen
van eenige proeven met de Cinnaber; doch hy trad
terug, toen zyn lyder aan deeze ziekte overleed;
volgens het geene daar van getuigd word door den
Baron VANSWIETEN: hier door werd hy geheel
daar van afgefchrikt, en liet de verdere nafpooringen
hier omtrent, aan gelukkiger onderzoekeren
over. Doch niet de Cinnaber, maar de hevigheid
der ziekte en de ongenoegzaamheid van het middel
veroorzaakten den dood van deezen lyder: hoewel
de Chineefen zich van hetzelve, ter voorbereiding
tot de Inenting, bedienen.
XLII. BOERHAAVE liet echter zyn gevoelen,
omtrend de mogelykheid om in deezen te kunnen
flaagen, niet vaaren; maar toonde, by de uitgaave
van de Verhandeling van LOBB (§ XXIV)
over de Kinderpokjes en haare voorbehoeding,
daarin te yolharden; aan dezelve, onenlyk, zyne
goedkeuring verleenende: gelyk ik daar van omftandig
melding heb gemaakt in myne genoemde
Proeve (v). .
XL1II. Hoe uitmuntende ook de Verhandeling
was, door HILARY (§ XXV) over deeze ziekte
gefchreeven, en niettegenftaande hy zyne Waarneemingen
, met den 'gelukkigen uitflag welke
deeze Geneeswyze in veele lyders had (§ XXV),
bekroond zag, werd 'er echter zelden gebruik van
gemaakt; zoo weinig als van die van anderen: immers
vind men nergens, zoo veel my bekend is,
dat deeze Waarneemingen gevolgd zyn.
$ XLIV. Be-
O) Peg. 183.

34 Over den waaren Aart der Kinderpokjes,
§ XLIV. Behalven de aangehaalde, zyn 'er,
snyne.s weetens, geene andere Waarneemingen hier
omrrend gedaan; uitgenoomen die re Edinburg,
alwaar zy een' ongupfögen uitilag hadden.
§ XLV. De beroemde "RoséN VAN ROSEN-
STEIN, bed!' nde zich, van zyne voorbehoedende
miu^len '§ XXVII;, ook flechts tot op den tyd
van de uitbotting; en was als dan, gelyk te vooren,
genoodzaakt tot een groot aantal andere middekn
den toevlucht te neemem
§ XLVI Tot de verfeheidené poogingen, in
't werk gefield ter ontdekking der middelen, van
welke SUTTON zich bediende, beh'óoren ook de
proeven van de Heer L. ROUPPE, federt Geneesheer
te Rotterdam; aan twee Bootsgezellen en
twee Kinderen, met Campher en Mercariós du/cis
gedaan ; en medegedeeld in een brief aan wylen
den Hoogleeraar G A U B I U s ( w .: zy werden gedaan
op pokjes, langs de natuurlyke weg medegedeeld,
en koomen derhalven te meerder in aanmerking.
Het was eerst in December van het Jaar 1768,
dat ik gelegenheid bekwam deeze Waarneemingen
te beproeven : ik begon myn beftuur volgens
de befchryving van dezelve,, en volhardde daar
mede tot den zesden dag; wanneer ik my genoodzaakt
vond, weder tot myne voorige Geneeswyze
terug te keeren r welke déstyds beftond , in dë
goedgekeurde behandeling van UIMSDALE. In de
eerfte dagen bcfpeurde ik geene voordeelen van dit
beftuur; maar het verbaasde my, op den 17 dag
der ziekte, in welke zwaare famenvloeyende pokken
de hoofdrol gefpeeid hadden, te zien dat alle de
toevallen bedaard waaren, dat geene Fsbris Jecundaria
zich vertoonde, en dat de Lyderes, een meisje
van
Cw) Te vinden in de Geneeskundige Bibliotheek ven Prof:
SANDIIORI, IV Deel, pag. s.05.

en derzeher Geneezing. 35
van 17 Jaren, zonder verder eenig middel te gebruiken,
volkomen herftelde (x). Ik had, federt,
gelegenheid deeze proef in drie andere meisjes}
beneden dezen ouderdom, te herhaalen; en de uitkomst
was dezelve.
§ XLVIL- Deeze geringe, doch wezenlyke, vorderingen
gaven, aan den eenen kant, wel eenige
hoop; dan, het mishaagde my zeer, een middel te
bezigen, dat men in het hevigfte der ziekte, wanneer
den ftryd eerst recht aanving, moest laaten
vaaren : waarom ik befloot daarvan aftezien , en
eenen anderen weg te beproeven. Eenigen tyd
daarna, daartoe gelegenheid bekoomen hebbende,
gav ik kleine giften van Calomel met Regulus Antiman.
Medicin.; welke, wel langer konden gebruikt
worden, en de Febris Secundaria mede eenigerihltate
voorkwamen ; doch niet genoeg aan het
oogmerk voldeeden, om eene meer algemeene verzachting
in deeZe ziekte te bewerken (y). Sedert
dien tyd verliet ik de Mercurialia, en bepaalde my
tot die middelen waar van ik my tans bediene, en
welke, door trapswyze verbeteringen, allengskens
die volkomenheid verkreegen hebben welke zy
thans bezitten
3
ter gemakkelyke geneezing van
deeze Ziekte : de uitkomst was gelukkiger; de
middelen konden, door alle de tydperken van de
Ziekte, gebruikt worden; en op den elfden dag,
zag ik myne poogingen, door den afloop der Pokziekte,
bekroonen.
( * y Men zie de Bylage BV
§XLVI1X .
(y) [Onder de genen welke op deeze wyze behandeld werden,
bevond zich een Lyder, in gevorderden Ouderdom, met aller-»
famenvl'jeïendfte Pekken en voorafgaande allerysfelykfte lumbago;
welke echter, na de uitbotting, flechts maatig Koorts had, geen
Febr. ftcvud. onderging, en ia 23 dagen herfteld was.]

56" Over den waaren aart der Kinderpakjes j '
5 XLVIII. Er openbaarde zich geene Epidemie
tot in 17/3; wanneer zich de Kinderpokjes in versheiden
Plaatfen vertoonden. Een myner Vrienden,
[nu wylen] de Heer M. J. DE M A N ,
Med. Doctor te NVMEGEN, .van myne poogingen
verwittigd, fchreef my den 7 April van dat Jaar,
met verzoek om eenige opening omtrend de wyze
op welke ik myne proeven deed. Ik vond geen
zwaarigheid hier aan te voldoen, en deelde hem
dus myne gedachten" mede; ten einde hem in ftaat
te itellen om dezelve te volgen en zynen medeburgeren
nuttig te zyn. De uitkomst beantwoordde
hier wederom aan de verwachting; en den 15 Mey
daaraanvolgende, fchreef deeze verlichte beöeffenaar
der Geneeskunde my hier omtrend het
vólgende: „ Intusfchen verplicht my Uw Ed. in-
„ formatie aangaande den Regulus Antimanii Medii
,, cinalis, om myne plechtige dankzegging deswe-
„ gens te doen. Tot hier toe heb ik denzei ven in
„ twaalf lyders met het uiterfte fuccès gebruikt,
„ zonder een eenigen te verliezen; en ik heb beti
vonden, dat 'er minder etter in de ppkjes gefor-
„ meerd word, en de Febris Secundaria weinig of
„ niets zy. Onder anderen heb ik een vclwas-
„ fchen Vrouwsperfoon behandeld, die mogelyk
„ meer dan 10,000 pokken had, en geduurende de
„ fuppvratie'altyd wel at, Hiep enz:; ja byna niet
„ ziek was. Dit aanvanglyk tot uwe en myne
„ bemoediging: {Trekkende het my tot geen min-
„ der vermaak, een ander de verfchuldigde juftitie
„ te doen, als zelve eenigen lof te ontfangen."
Deezen Heer heeft, na dien tyd, nog verlcheiden'
andere goede proeven gedaan; onder anderen
nog in 1778, aan twee zyner eigene Kinderen en
zyne Dienstmaagd; met het zelfde gevolg: alleenlyk
Haagde' hy niet in Veftculops, in het Jaar 1773;
zynde myne Waarneemingen alstoen nog niet
vér

en dcrzelv.r Geneezing'.
Vér genoeg gevorderd, om den noodigen raad
tegen dezelve te geeven (s),
§ XLIX. Ik vernam, wat myne eigen' Waarneemingen
betreft, de goede uitwerkingen van dit
middel, niet vöör de maand July van het Jaar 1772,
in een jong meisje, van Amfterdam met de befmetting
alhier gekoomen, welke zich vervolgens ontwikkelde:
hét eerfte tydperk wel beftuurd zynde,
werd haar liet middel, ten tyde van de uitbotting
toegediend; met dit gevolg, dat, van de eerfte,
ópenbaaring der ziekte te rekenen,, zy met den
elfden dag, geheel,herfteld was ; niettegenftaande
men niet minder dan zestig pokjes op het aangezicht
telde (f). , , , .
§ L. Kort daar aan, had ik gelegenheid dit middel
te beproeven aan een my'ner eigen Kinderen
een meisje vart 9 jaaren , welke hevig door de,
kinderpokjes aangetast werd: op een afftand van,
zes uuren , van my verwyderd zynde, was
het niet vóór den zesdén dag der ziekte dat ik"
haarbezogt; Wanneer ik haar in een harde koorts
vond met een radde pols; de pokjes in groote
, menigte.
f» Men zie de briefwisfeling hier omjrJnt gehoudèa, in hm
geheel, in de Bylage C.
• (f) E?y beeft niet meer dan omtrent 24 gr. ya» den Reguktt.
gebruikt, ia kleine giften. Eerst van deeze formule: Rcgul*
Antim.Mcd. SCHULZII. gr. iij. Capbur*. gr. j. Pulvis t c^eL
tfo. c. gr. viij. m.f. pulvis. Vervolge»s* Rcgul. Mtd. Antim„
ptapr. gr. iij., Capbur* gr. j. Sacckar. Alb. 9j. Ofwel, Rcgul,
Antim. Medicin. gr. iv. Capbura gr. j. ;
Refin. Cort. Ptruv».
V- f-j- Saccbar. Alb. 9j. Eindelyk ook met byvoeging vsa
Antimonium iiapb. non Abl., en uitlaating van deCapbiira. Eea
lewys van de ongeftadigheid myner toenmaaüge behandeling. Zy:-
gebruikte maar een balf poeder, elk van 3 grein, telkens. Ifc
»av haar ook Claret, cn fchikte my 'voorts naar rte aanweezigs'
indicatiën : een Uxttif van Manna of Sal GLAUBER.1 yO#£fchryvende,
wanneer'er ontlasting noedig wa§, enz.] —r~

3 8 Over den waaren aart der Kinderpakjes
3
menigte famenvloeyende, fchynende het geheele
aangezicht flechts eene enkele korst te zyn ; de
keel zeer bezet,'de oogen geflooten, de hette en
gloed hooggaande, ,en de overige toevallen naar
evenredigheid: de noödige verkoeling, door Enemata,
Veftcantia en Refrigerantia aangepreezen
hebbende, ftelde. ik deii Geneesheer welke haar
dusverre had behandeld, myne Geneeswyze voor,
met .verzoek die te willen volgen. Hy ftond zulks
toe, en behandelde myn Dochtertje óvereenkomftig
dezelve; waar door zy, insgelyks zonder febris'
fecundaria te ondergaan, gelukkig herfteldè (f).
LI. De gelegenheid om proeven met deeze middelen
te doen, kwam my weder voor in de maand
September van het' Jaar ,1773 , in de behandeling
van drie Kinderen aan' myn beftuur betrouwd ;
•twee van welken, famenvloeyende pokjes hadden,
en het derde, copieufe discreta. De koorts van het
eerfte tydperk was, in twee deezer kinderen, allerhevigst
: in het eene met geweldige ylhoofdigheid
gepaard, in het andere met hevige ftuiptrekkingen.
Zy werden in dit tydperk, overeenkom,
ftig elks byzonderc gefteldhe'id (cónftitutio) , behandeld.
Op den derden dag openbaarden zich
de pokjes; na het uitkoomen van welke, hun het
middel, § XLVIII gemeld , riaar' gelang hunner
jaaren, werd toegediend: waardoor, na het gebruik
van eenige giften, de ziekte dérmaaten gemaatigd
werd, dat zy zich niet als des nachts , in het
bed hielden, zich naar gewoonte vermaakten met
fpeelen, èn zeer goeden eetlust hadden, eetende
het geene hun voorgezet werd; zonder dat ik
naauw acht gav om hun dierlyk voedzel te doen
ont«
Of) [Zy gebruikte den Regulus Antim. Med. in kleine g/fren
y:m vitr af tyf gieiaen, met drie deelen Refin.Cort. Peruviar.i ;
étie of vieiraaaka 's daags, naar de oautandjghïid vereisente. J

' . en derzelver Geneezing^
©nthouden ; de zwelling was op den zesden dagzeer
raaatig , en de roodheid, welke zich anders
over het geheele aangezicht verfpreid, vertoonde
zich niet dan rondom de pokjes; den gewoonen
kring vormende. Ik zag met groot genoegen, de
opgekomene pokjes (papulct), hier en daar , met
groote menigten verdwyrien, zonder weêr te koomen
(\).' \ In alle deeze Kinderen begonden de
pokjes, op dén 7": en 8" dag, te droogen in het
aangezicht; in het welke zy den 9 dag volkomen
droog waaren; en op den elfden dag over het geheele
lichaam. Deeze zelvde orde heb ik in andere
Kinderen
5
federt dien tyt waargehoomen. 7— Het
Was verwonderlyk den afloop deezer ziekte te zien,
in een meisje van 14 jaaren , welke in de koorts
van het eerfte tydperk doodelyk ziek was geweest,
en, ha gedaane aderlaating en gebruik van ontlastende
middelen, ook wormen loosde: de dyën
waaren in deeze Lyderes, tegen het gevoelen van
COTUNNIUS (aj, wel degelyk met pokjes be- ;
zet. Onder het zelvde geneeskundig beftuur, was
zy, naar maate van het groot aantal pokjes,
byna niet ziek,' na de uitbotting; zat dagelyks
óp , nam haare middelen met vermaak in en at
en fliep wel, terwyl op den elfden dag, niet dan
groote, drooge, verhevene rooven, zich op het
aangezicht en het overige des lichaams vertoonden.
Hier werden geene paerfche kringen aan de pokken,
vernoemen; en zy herfteide volkomen, zonder
eenig'
O) drié Kinderen geiruikten ia hst tweede tydperk,
een halt' dragma van den Regulus Antim. Kedic,, tweedragmen
S2I Mirab. G L A U B ERI en Campher; verdeeld in *e3 poeders:
•m op de gezegde wyze te gebruiken. ]
u
O) Welke gefchreeven had, dat dezulken die met wormea
bezet waarsn, geene pokj«i op de dyen bekwamen.
P a
diStdib.Vafiil.

'wf* Over deti zvaare» aart der .Kinderpokjes,
eehig kennelyk litteken overtehouden (*). In drm
andere Kinderen, aan welken ik dit middel, reeds
by den eerften aanval der pokkoorts, toediende,
werd dezelve daar door zodanig haare kracht benoomen
, dat de pokjes achterwege zyn gebleeven
, zonder zichtbaare fuppuratie: men konde
niet dan enkelde flipjes zien ter plaatfe daar de
pokjes zich zouden vertoond hebben. Ik flaagde
toen zoo gelukkig, dat ik in myne aantekeningen
fchreev: „ dit middel gaat de pokkoorts zoo krach-
„ tig tegen, dat de Kinderen onder deszelvs ge-
„ bruik geen fchaduw van ziekte gehad hebben;
dan alleen op den zesden dag, by hét begin van
„ de febris J'uppuratoria , of koorts van het tweede
„ tydperk; op welken men befpearen konde dat
„ ze min of meer koortfig waaren." Alle deeze
proeven flaagden naar wensch, zonder dat zich
eenige infortünia openbaarden (f). Alleenlyk
kondeik niet, naar myn genoegen, ilaagen in een
Kind
' (*) [D*eze gebruikte, na de eruptie, dezelvde poeders, uit
Regu:. Bfed. A'.t. 5 3» Camph. 4 gr., & Sal Mirab. G L A U -
ÏERI 3ij- m. f. pulvis vj. welke vyf of zes maaien herhaald
zyn ; ^oo dat zy 3 dr.gm. Rcgul. , met iloaceSalGlaub., en 24 gr.
Campber heeft gebruikt. Óp 'temde gav ik haar, Pulv. Cortfachiii,
gr. 15. Syr. Alt-de q. f. ut fimt Pi'lultc No V: en
twee d8gen daarna Pulp. C^ftt. '•urn Tamarind. * ^ j/3, Sal
Glaub. 3'ij- & Pulv. Cornachi\i 3,3- Zonder verder eenig ander
middel voortefebryven ; uitifpnoonien alleen aeeze' eenvoudige
•formule : Spir. Mindereii 3*y> dq. F. öambuc. ^j, J n
h e t
eerfte tyiperk, had ik baü doen gebruiken : bceoS. Hirdei
Lib. ij SalMirab. Glaubtri 3yj. Rob. Rib-.finr,, Syr.iub. iiai
» § /3. Spi'i Nitri d. Ik gav haar onk het Elix. l'itripl.
met Koud water. £eu hewys van myne genachthe.d aaa de
Aeida; doch waarvan ik federt ben teruggekoomea; gelyk beneden
( U Afd § Vïl) nader word gemeld. ]
fjf) C 1 0 a,! e deeze »VÏ>ven werden Digefiiva by de pokmiddelefl
gevoegd; de TinSura aquofa rofa urn ter verkoeiinge al« eei
geL'iesmiddêr, es kond pompwater voor dsti dorst gegeeven.1

en derzeïver Geneezing.
Aï?
Kind van elf maanden, 't welke men de middelen,
(welke te dier tyd onaangenaam van fmaak waaren,)
frietbehóorlyk "konde doen gebruiken; welke hinderpaal
ik naderhand heb uit den weg geruimd,
door, zonder de Kinderen te kwellen , aan de
Moeders of Voedfters de middelen in te geeveh;
welke proeven even gelukkig, zoo in de voorbehoeding
als in de pokziekte zelve, gedaagd zyn.
In dit Kindje, deeden zich verfcheiden' verzwaarendé
omftandigheden op, welke de proef-twyffelachtig
maakten : want, ten r , gebruikte dit Kind
geen ander voedfel dan de borst; ten 2., was de Moeder,
door dit en een voorig Kind dermaaten uitgeput
en'afgemat, dat zy zelve ziek werd; en her
Kind, eerst niet dan ontaart zog kon toedienen,
terwyl daarna, de brandigheid der tepels weldra
het zoogen geheel belette ; waar door dit wichtje
van zy n gewoon voedfel beroofd werd; ten 3 . , konde
men hetzelve, wanneer de ziekte op het hoogste
was, de middelen niet meer inkrygen; waar door
de pokjes die reeds verdvveenen waaren, weder te
voorfchyn kwamen; ten 4? , verzuimde men, toen het
Kind eenigzins beter werd, my daarvan terftond
kennis te geeven ; zoo dat het, aan zich zeiven
overgelaten zynde, aan eene peripneumonia overleed.
§ LIL Denvoorigen uitdag zoo gundig zynde,
beproevde ik het vermogen der pokbeftrydende
middelen, op een'andere wyze; doende dezelve,
tot pillen gebracht, met koud pompwater gebruiken;
en de uitkomst was even gewenscht (f). Ik
begon
(f)[Oeeze pillen beftonden , tft Tjl. Regutus Ant. Med
3J Suïyhur Aitim. 9> Bat], Peruviar. q. f. at fiunt piliuU
gr. iv. Van weike ik , om de drie uuren, één deed gebruiken
met koud water. Van dezelvde formule bediende ik my in het
geval 'i gene vervolgens voorkant.]
D3

i^a Over den ivaaren nart der Kinderpokjes ,
beeon hier mede by een Meisje , welke door de
eerfte koorts hevig aangetast was, gepaard gaande
met braaken: de pokjes zich openbaarende, deeé
ik haar het bed verjaateh, en gav haar myne pillen;
welke zy, na de eruptie, vrolyk gebruikte, zonder
verder over ziekte te klaagen; tot groote verwondering
der aanichouweren : onder welken 'er
waaren, die ontkenden dat hetwaare Kinderpokjes
zouden zyn. Drie Geneesheeren onder de nieuwsgierigen
zich bevindende, betuigden hunne geneigdheid
om met dit middel'proeven te doen; waar
toe ik hun in ftaat ftelde , verzoekende , 'in der
tyd , my den uitilag te berichten. Zy deeden
drie proeven; waar onder e'e'n, in een Lyder,
met petechiën bezet; en getuigden , dat zy met
hunne gewoone wyze, de pokjes zoo wel niet beftuuren
konden : zynde dezelve op den n« dag
droog geweest , en de. Lyders volkomen herfteld.
In de maand January van 't Jaar 1776, heb
ik, met dit zelvde middel, nog een eenig Zoontje
van voornaame familie, (op wiens lyf, zoo men
zeide, een Millioen Guldens ftond,) behouden;
en gelukkig, mede al fpeelende, geneézen : ..hebbende
dit middel alleenlyk, in eene nabuurige
plaats, waarheen het, ter beproeving, gezonden
was, die gelukkige gevolgen niet gehad: het zy
het aldaar te vroeg, of niet met de vereischte onderfcheiding,
toegediend werd. Waarom ik befloot
het zelve van daar, gelyk ook van eene andere
plaats, terug te eisfcheö , ter voorkooming van
kwaade proeven; naardien het gebruik van dit middel
meerder Oplettendheids vereischte, dan ik in
den beginne gedacht had, en dan dat, van het welke
ik, in de voorige gevallen, my had bediend;
terwyl ik ook aan deeze Heeren Doctoren, voor als
nog, alles niet mededeelen konde.
§ LUI. Dan, in de maand October van het Jaar
-773? werd de zaak voor my allerernftigst, en ik
werd

m derzelver Geneezing. 43
werd in de gevoeligfte beproeving gefield: en, genöomen
ik konde geene andere gevallen dan dit,
aanvoeren, zou het, (zoo ik achte,) genoegzaam
zyn , om myne oprechtheid en welneemendheid.
in deezen , voor het oog van geheel de Waareld,
te bewyzen. Myne zes overige kinderen werden
door deeze ziekte aangetast. ' 3k had hen door de
Inenting niet kunnen 'beveiligen,' doordien myne
geheele familie zich daar tegen verklaard had; ook
hadden ze geene voorbehoedende middelen gebruikt,
wyl ik in myn-eigen' kinderenzoo wel als in die
van anderen, den goeden nitflag dier middelen beproeven
wilde, welker heilzaamheid in het tweede
tydperk der ziekte, reeds aanvanglyk gebleeken
w a s. — Door zekere omftandigheden, drie dagen
afweezig geweest zynde, vond ik, by myne terugkomst,
myne derde dochter in een hevigen aanval
van de koorts van 't eerfte tydperk. Men' had haar
een laxatif toegediend, en echter vomeerde zy telkens:
vermits het een zeer levendig kind, en de
pols zeer opgezet was,liet ik haar een kleine aderiaating
doen, en fchreev vervolgens, verkoelende
en verdunnende middelen voor. De pokjes uitgekoomen
zynde, werdzy, op de wyze boven (§ LI)
gemeld, behandeld; en gebruikte de Tin&ura
aqnofa rofarum, en koud water voor den dorst:
de proev'Haagde ook in deeze,en de pokjes waaren
den elfden dag droog; zonder byna eenige fchaduw
van Febris fecun aria te verneemen. Ik zag in dit
geval, 1 allereerst, het verfchynfel door F. HOF F-
MANN vermeld f§XVI); 't gene my niet dan
naderhand, door het leezen van die plaats, bekend
werd; waarom ik my, in't vervolg, daar niet meer
van bediend heb. Myne overige vyf kinderen werden
vervolgens aangetast; onder welke myne
oudfte Dochter, toen twaalf Jaaren oud, aan den
oever des doods geraakte; doordien men haar uit
het bed genoomen, en met de voeten in 't water
D 4
gezet

44 ©ver den waaren aan der Kinderpokjes,
gezet had; een middel, door veele Geneesheerea
zoo zeer aangepreezen, ter afleiding ( b) : zy werd
doodelyk benaauwd ; de pols was klein en rad;
de ademhaaling werd zeer'' belemmerd; en het
aangezicht en de lippen zwart: alle middelen, uit
Spir. Mindereri enz., vruchteloos bevindende, en
niet dan den laatften doodfnik te gemoet ziende,
nam ik het bcfluit, haar ouden Rhynfchen wyn,
van 16O0, te geeven; waarvan dien nacht, "een
halve flaccon gebruikt werd, met dit gevolg, dat
ze weder bykvvam en de pols, kloekcr werd : waarop
ik,om te beter de borst en benaau wde longen te gemoet
te koomen, een' kléine aderlaating van 334 oneen
beval; zynde het bloed zeer zwart. De pokjes uitgekoomen
zynde, gebruikte zy dezelvde middelen
als boven; kreeg een groote pok op'het wit van het
oog, (ad nata albuginea) die even fpoedigals de anderen,
zonder letzel, droogde; en de ziekte was geheel
afreloopen met den elfden dag: op welken zy betuig,
de een onverdraaglyken honger te gevoelen; en,ziende
het middagmaal gereed, gaf zy haare begeerte te
kennen, om Stokvisch met aardappelen, by voorkeur
boven andere fpys die aangerecht was, te mogen
eeten; 'tgene haar wel bekwam, 'cp binnen
weinigp dagen was zy volkomen heriteld. Welk
ëenverfchil van behandeling! - van myne vier andere
kinderen, hadden twee die ziekte maatig: hebbende
den een discretce, de andere cohcerentes; doch de
twee jonglten werden allerhevigst door dezelve aangetast;
zynde van den beginne af, vmheuonfluente
ftort. Allen werden ze op dezelvde wyze behandeld;
en men deed hen, zoo goed men konde, op
den tyd de middelen inneemen: in weerwil van
het geweld der ziekte, bleev den eetlust henbeiten-
B ,;, : , \ ..• ' dig.
Zij Conftr. F. HOFFMAN, M. R. 5. Tom. II. [p. 58/3

en derzeher Geneezing. 45
dig by; doch, in eenen ouderdom zynde welke
voor geen redenen vatbaar is, wilden zy géftadigin
hunne wiegen blyven liggen; in welken ze door de
Dienstbooden, na de gewoonte desLands, geduurig
vry warm werden toegedekt; het gene hun beroovde
van de voordeden welke de anderen genooten :
terwyl, daar en boven, de fcherpheid der urine
9
waar aan zy dus van tyd tot tyd blootgefleld waaren,
hun zeer fchadelyk was; en veroorzaakte, dat,
hoezeer de cofjfluentes in het aangezicht, in discretce
veranderd waaren, en, even fpoedig ah by de anderen
, droogden, die van het onderlyf zoo gelukkig
niet voortgingen, maar deeden vreezen voor
gangreena; welke echter, door het aanleggen van
een uitwendig middel, uit eene folutio Myrrhce in
Vino albo beltaande, (f, overwonnen werd: zoo
dat ook deeze kinderen, zonder merkelyke zichtbaare
overblyvfels, gelukkig geneezen werden; en
alle zeven bevinden zy zich nog in leeven, en in goeden
welftand. In geene van deeze allen, heeft eenige
Etterkoorts plaats gehad (*).
% LIV.
(t) [Te weeten |i. Pulv. Myrrha. cum S. q. Pïni Albl v. g.
|xn. vel ^xvi. zacntjes in een tinne kom gekookt, (in 3nier
vaatwerk mislukt de oplosfing) tot de volkomene ontbinding der
Nlyrrhe ; zoo veel vochts 'er weder by doende als bet verkookt,
om niet te dik te worden, en tot een maatig vloeiba.ir
vocht; te dienen : 't welk do.jrgedmn zynde , cm het half \
heel, twee, of drie uuren, wedet ververscht word; «aar maate
van hetSgevaat en der gangranu.~]
(*) [ Nog yond men ^ingetekend :
n
In de maand Qéto'ier
« [ '773]. gav ik aan een klein Kjrd, in het eerfte tydperk, een
„ Mixtuur uit T}t. Sp. c. c. Su ec 3 $. Syr. 5 r*i. e.ptr. Jiv.
» dq- F- Sambuci | ij/J. De pokjes niet willende nhkroaen
„ met het Pulv. Cin .ab. Nativ. gr. v. Sulph. Antim. gr. j.
Saccbar. 9i. tot drie poedeis gemaakt, ©m daar van om de
„ drie uuren, één te gebruiken, voegde ik den volgenden dag
<
* alt b y » R r - 'j Campb. me; 9' Saccb. , in twee giften verdeeld.
, 3
Het Mixtuur werd herhaald »'s mede het poeder; en de uit-
D 5
bot-

46 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
§ LIV. In vervolg van tyd, deeden zich niet
minder doorflaande blyken op, van de pokbeftrydende
Kracht deezer middelen en van hun vermogen
ter verandering van confiuentes in discrete. Zonderling
in een meisje.van zeventien jaaren, welke in
den eerften aanval insgelyks doodelyk ziek was: zy
vloog in haare ylhoofdigheid,- in weerwil van alle
aangewende gewoone middelen, ;
telkens uit het bed,
zonder bedwongen te kunnen worden; het gene
aanhield tot op denvyfden dag,- -wanneer de pokjes
zich zichtbaar openbaarden; welke van de famenvloeyende
foort -waaren, en alles kwaads voorfpelden.
Het gewoone pokmiddel werd,: gelyk in de
voorige: gevallen, :toegediend; met deeze gewenschte
uitkomst, dat zy,, insgelyks binnen den
gewoonen tyd, volkomen ftérfteïde: door den dag
zat zy op en at met finaak; gevoelde niet meer dan
een' zeer geringe aandoening van defcbris fecundaria;
en onderging ; niet het geringfte verlies van haare
fchoonheid: kunnende men flechts eenige weinige
flaauwe tekens der ziekte, ontdekken op het voorhoofd;
tegen het welke, in de eerfte dagen, een
doek met azyn was aangelegd geweest. • Verfcheidene
andere proeven in anderen, zyn op denzeivdcn
voet in 't werk gefteld: in dén van welke zich gelegenheid
op deed ter beproeving, om de koorts van
't eerfte tydperk in diervoege tegentegaan , dat
'er geene pokjes op volgden; 'tgene my, in eene
vrouw welke de Kinderziekte nooit gehad had , en
twee haarer Kinderen , door dezelve aangetast,
(en waar vanzy het eene thans zoogde) behandelen
moest en oppaste, gelukte: gelyk ik ook in een
ander
„ bottin? gefcbiedde. Ik gaf toen Manna , en vervolgens de
M
p-edcrs van R,fgul. Antim. Mtdic. 3/8 Sal mirab. G'.aub. 3j.
„ Saccbtr alb. jij. ,o ra giften. Daarna laxantia; en bet Kind
M is volkomen heriield." ]

en dtrzelver Geneezing.
4f
ander dergelyk geval, op dezelvde wyze daagde.
Dan, deeze proeven geenen genoegfaamen trap van
zekerheid hebbende, begeer ik dezelve niet als
duchtige waarneemingen aantevoeren; fchoon ik
de mogelykheid daarvan, niet in twylfel zoude durven
trekken (*,V In alle deeze proeven was ik gelukkig
gedaagd: alleen uitgezonderd een jongetje,
dat zich in het aangezicht, aan de rechterwang, zodanig
gekrabt en gehavend had, dat zich dtgangrana
daarin openbaarde; waardoor de huid van het aangezicht
en van den hals, zoo hard als leder werden
even als men dit verfchynfel befchreeven
vind door BOERHAAVE (ff), welke zulks ook
ongeneeslyk verklaarde : gelyk dit kind dan ook
dit noodlot ondergaan „moefl; ,• hoewel de pokken
voor het overige volmaakt wel Honden, en verder
alles met de voorige proeven overeen kwam.
Ter deezer tyd was my nog niet gebleeken, hoedanig
het vermogen der ontdekte middelen zoude
gunnen zyn, ingeval de gangrana zich in de pokjes
mocht openbaaren : een toeval, door alle beoeffenaaren
der Geneeskunde als hoopcloos befchouwd,
en ook by my als zodanig aangemerkt:
In de volgende waarneemingen zal ik zulks behandelen;
terwyl ik, alvoorens tot dit gewichtig
ftuk overtegaan", eerft aantoonen zal, wat 'er, uit
de voorgaande waarneemingen, ten nutte der Geneeskunde
, voortvloeye. Dezelve hebben my
doen zien:
I. Dat in alle myne lyders welke famenvloeyende
pokjes hadden, dezelve veranderd zyn in van één
&•
(*) [Dit zal niet vreerad kunnen voorkomen , aan hun die
wëeten dat BOERHAAVE verklaarde, dat een pokzitkte dikmaah
zonderpokken i.. jiphor. 1393. cum.Com. G. VAN SWIE­
TEN, Tom. V , p. 53 & 55- ]
Ctt) IJptior. 429 Stq. ]

4^
Over den waaren aart der Kinderpokjes,
gefcheidene; en dat, zoo wel in de eene als in de
andere foort, een groot getal pokjes verdweenen
en te ondergebracht zyn.
II. Dat deeze ziekte, volgens de medegedeelde
waarneemingen, binnen zeer korten tyd, namelyk,
van elf tot dertien dagen, naar maate van het
vroeger of laater uitkoomen der pokjes , zy afgeloopen
; en dat, wanneer die uit waaren , dé be->
handeling in acht dagen haar beflag verkreeg: en
dus oost met ongelyk minder kosten, dan volgens
de gewoone geneeswyze plaats hebben kan; naardien
den grooten toeftel van • geneesmiddelen by
dezelve gebruikelyk (§ XXXIX), hier onnoodig
is.
III. Dat, door het vermeesteren van het pokgif
, het overwinnen van de benaaöwdheden in
de keel en aan het hart, der bezetting op de boritj
verwekte kwyling enz. hebbende" ik in geene
myner lyderen Salivalis vernoomen,) veele der
gewoone toevallen der ziekte werden afgefneeden:
het delirium hield Jna het gebruik yan eenige poeders
of pillen teriïond op ; de nachtrulT. werd ,
zonder gebruik van opiata, bevorderd en genooten
de eetiuft bleef; en , om alles in het kort
iamentetrekken, de ganfche gedaante van de Morlus
univerfaiis inflamma.orius & fuppuratorius, fof
alftemeene ontfteekende en veretterende ziekte )
werd, in eene Morbus particularis cutaneus , cum
levamine omnium fymptomalum , ' of eene byzondere
huidsziekte; met verzachting van alle haare.
toevallen,) op eene gewenfehte wyze veranderd.
IV. Dat door deeze behandeling , de febris Jeeundaria,
of Etterkoorts, welke geoordeeld word
de grootfie flachting en de meeste befmetting te
veroorzaaken, afgefneden of voorgekomen werd ;
waardoor, bovendien, defchoonheid werd behouden
: blyvende 'er byna geene gedenktekens Van
deeze wreede ziekte over. Slechts in één myner
proe-

en derzelver Geneezing. 49
jsroevelingcn , doch welken, niet voor den negenden
dag der ziekte , onder , myn beftuur gefteld
werd, heb ik napokken vernoomen: en dit in
eene Epidemie, weike byna allen wegrukte welke
zy aantaste, e)
V. En, gelyk door de fpoedigere geneezing ,
en het achterblyven der» febris fecundaria , deezè
ziekte eene gantfch andere gedaante bekoomt, zoo
zyn ook de rooven , I welke, volgens den Heef
PAUL ET, het meeft de befmetting voortplanten,
door het aanraaken, enz.,) van eenen verfchillenden
aart: bevattende weinig of geen etter, en zynde,'
voor 't meerendeel, groote drooge blaazen; waar
door dan ook het linnen minder kan befmet worden
: hier uit volgd dan tevens, dat by deeze Lyders
minder reuk befpeurd word, en hunnen adem
ook minder befmettelyk zyn moet. By alle de
Lydcrs, welke ik op deeze wyze behandeld heb,,
werd naauwlyks eenigen reuk vernoomen.
§ LV. Tot dus verre dan , boven myne verwachting
gelukkig geflaagd hebbende, had ik weinig
gedachten dat my nog veel zwaarer proeven
te doen ftonden : veel minder nog , dat ook die
met gewenfchten uitftag zouden worden bekroond.
SYDENHAM en BOERHAAVE ftelden de gevallen
waar het hier op aankoomt, hoopeloos te
zyn; en de eerste, wift zich in dezelven niet te
redden, dan door een vdmitif te geeven uit het
vinum antimoniatwn. • Het eerste geval was als
volgd : by een Kind gevraagd zynde, 't welke
door de Kindfziekte was aangetaft, wilde de
Moeder niet gedoogen, dat ik hetzelve myne middelen
, tegen welke men haar ongetwyffeld vooringenoomen
had , zoude voorfchryven; waarom'
ik verkoos te vertrekken, liever dan myne geluk-
CO Mea zie de Bylage D,

$ö Over den waaren aart der Kinderpokjes,
kig-flaagende geneeswyze te verzaaken en te onfej
eeren: ik Jiet dan het kind aan de zinnelykheid
der moeder over. Doch, tot myne groote verwondering
, werd ik naderhand, en wel op den
elfden dag der ziekte, verzocht hetzelve te komen
zien; wanneer ik het, in eenen allerverfchrikkelyksten
en doodelyken roeftand aantrof: de pokken
, welke meestendeels famenvloeyden , waaren
ingeflaagen, en de bezetting óp de borft, welke
vól was, was zeer groot, waar door de ademhaaling
ten uitersten belemmerd werd; terivyl de keel
niet minder bezet fchecn. In deezen tóeftand het
kind vndende, vertoonde ik aan de moeder, dat
het nu te laat was, en dat zy eerder van goeden
raad en goede middelen had. behooren gebruik
te maaken ; daar het thans boven myn vermogen
was haar Kind te redden. Dan , ik werd,
door ik weet niet welk Instinct, (of hoe zal ik
het noemen?) bcvvoogen, een middel te beproeven
, dat, zoo veel my bekend is, nimmer op
deeze wyze, door iemand anders is voorgefchreeven;
offchoon ik voor als nog, onzeker was van
de uitkomft: welke echter, zoo in dit geval als
naderhand in andere , allergewenfchfl: was. Ik
belloot dan, bewoogen door den toeftand van het
Iydertje, en getroffen door de traanen der moeder,
eene onzekere proev te waagen; en begaf my dus
tot mynent, ter bereiding van het middel, door
deezen gelukkigen inval my ter hand gegeeven.
Ik deed vervolgens het Kind eene gifte van
hetzelve gebruiken: drie uuren daarna, wederkoomende,
en eenige vermindering in de pols befpeurende,
gaf ik eene tweede; met verzoek my
de uitwerking van dezelve te doen weeten. Het
bericht was gunstig ; en men bemerkte dat het
Kind , op elke gifte , beter werd. Ik deed dan met
dit middel voortgaan , en het Kind herftelde volkomen;
en is nog, ten tyde van het tehry ven deezer verban-

en derzeher Geneezing.
handeling, fteeds gezond en zeer welvaarende.
Eene andere gelegenheid had ik, kort daarop,
ter beproeving van dit middel, in een Jongen"
van omtrend tien Jaaren, met zwarte, gegangraneerde
pokken als overdekt; inzonderheid op de
borfl en in het aangezicht. Niet dan een gewisfen
dood, was ook hier te-verwachten, in de kamer
in welke hy zich bevond, was het, wegens de
Verflikkende hitte, byna niet te houden: in diervoege,
dat een naauwkeurigen Thermometer van
PRINS, welke ik federt eenigen tyd had nagegaan
, 80 graaden in dezelve aanwees. Ouden
Rhynfchen Wyn, Refina & Extr. Cort. Peruviani^
Bezodrdica, Engelfche Lady KENT'S poeder, enz.
alles was vruchteloos , en de krachten verminderden,
oogenfchynlyk : wanneer ik te raade werd,
uit hoofde van den gelukkigen uitflag in het boven
aangevoerd geval, ook hier dit middel te beproeven.
De uitkomft was niet minder gunflig: het
Kind herflelde voorfpoedig, en bevind zich, federt,
gelyk het voorige, in een zeer welvaarenden toe-
Üand. Het verdiend ook aangemerkt te worden,
dat geen van beide deeze Kinderen, even weinig
als de andere proevelingen , eenige ingedrukte
putjes op het aangezicht gehouden hebben. Alleenlyk
befpeurd men eenig verfchil in de kleur
van de huid, ter plaatfe waar de pokken zich vertoond
hebben. Onder alle myne proevelingen,
zyn 'er niet meer dan drie, welke eenige gedenktekens
der pokjes behouden hebben; en dat alleen
op het voorhoofd : namelyk, myne oudste dochter,
de jonge dochter boven (% LIV.) vermeld,
en de Ahortiva , van welke beneden gefprooken
worden zal; die de eenige is welke eenige gedenktekens
der pokjes op den neus heeft : hebbende,
voor 't overige, geene myner proevelingen,, zoo
veel my bekend is, eenige indrukzels op de
wan-

Over den -waaren" aéi-t der Kinderpokjes,
wangen, beneden de oppervlakte der huid Cd) -
nu wylen de Heer JOB BA STER, alom zoo lófielyk
bekend, vereerde my, op de geruchten van
deeze wonderbaare geneezingen , met zyne veelgeeerde_
Letteren, in dato 13 Juny 1774, Van
oeezen inhoud : „ Voorleden Jaar fchreef reeds
5, de Heer MEUSSCHEN, Legations - Raad van
„ de tlmjen van Saxen-Gotha en Hildburghaufenrj
„ my uit sHage, dat Uw. Ed. een geheim be-
„ zat , om de variolcè confluentes, zónder eenig 1
i, gevaar in discretce te- veranderen: dit is my door
& een anderen , onzer beider vriend , bevestigd •
„ daar byvoegende, dat Uw. Ed. de menfchlie-
„ vende genereusheid zoude hebben, om d at ge-
„ heimpuhiycq te maaken; Deeze laatste periode
„ doed my de vryheid neemen, deezen aan Uw.Ed.
j, tefchryven, met ootmoedig verzoek, dat Uw.Ed"
5, dan de goedheid gelieft te hebben , my zulks'
„ als Uw. Ed. tyd zulks toelaat, te communiceeren-
„ om dat voorleden Jaar de confluentes hier veelen
„ hebben weggelleept, en dezelve zich weder begmnen
te openbaaren. " — Waarop ik het'
noodige zyn Ed. bericht hebbende , het volgend
antwoord ontving, in dato 1 July; het welke ik
als een getuigenis van een groot Man , die niet
minder wegens zyne rondheid en oprechtheid, als
wegens zynen yver in de Natuur- en Geneeskunde,
te overbekend is, te eerder hier by voege •
het was van deezen inhoud: „ Het geheele Men-
„ fcheiyke gellacht is^ Uw. Ed. ten hoogsten ver-
„ plicht, voor Uw. Ed. onvermoeide poogingen,
„ om voor zoo een gevaarlyke ziekte als de Kin-
der-
(«O Maar deeze drie had men , in de 'tyd der toorts het
bed doen vetJaaten-j ten beftuur, zoo zeer aangeprezen door
den Heer DIHSDALE'; terwyl zulks', t«n aanzien der aaaeren,
geen riants jjeaad hwêa.

"en derzelverGeneezing,
(
^'tê
i, derpokjes, zulk een Specificq middel uittevinden;
_„ het welke den.. Almachtig en met zyne zegenin-
„ gen , door .de allergewenfchtste uitwerkiri-
„ gen, fchynd- te bekroonen: volgens de getuige-
„ nisfen van Uw. Ed. en den Heer de Man."
( dezelvde , van welke boven ( § XLVIII )
twaalf gevallen zyn aangehaald) — Én, nopens
de Mttastafis ad petlus, voegde zyn Wel Ed.
'er by: „ ik ïieb voorleden Jaar, door dit toeval,
^ eene voornaame Dame verlooren. " ( f) — De
Epidemie, op het einde van het Jaar 1773.
door het zachte en natte weder, zeer in kwaadaartigheid
toegenoomen zynde, behandelde ik, in
een aanzienlyk huis, drie kinderen ; waar onder
volwasfcne, by welke zulke zwaare bloedftortingen
plaats hadden, ; zoo door de neus in den oudsten
jongen Heer,, als door andere wegen in de
jonge Juffrouw , dat ik nimmer de weêrgaê daar
van gezien heb: door de bekende middelen in dit
gevaarlyk en veeltyds doodelyk toeval, bracht ik
bun zoo ver te recht, dat de pokjes begonden
uittekoomen ; wanneer ïk , door een' hevige
ziekte aangetaft , verhinderd werd de geneezing
voort te zetten; welke ik dus aan eenen_anderen
Geneesheer overgaf Zy zyn allen nerfteld,
'
doch'
(f") [De Ontdekker hid , Éamelyk, in zynen brief aan den
Heer BAST ER. onder anderen melding gemaakt, van de gc"
wenschte uitwerkingen van zeker middel, ter beteugeling van die
zargelyk toeval , door hem gebé/igd Het zelve was van
deeze faamenrtelling : T$L. Cuvabarh Nativtt gr. vi'j. Rcgul. An.
timonii Medicinalif SCHULZII. gr. iv. Camphcia gr. ij. Sulphttr
fixat. Antimonii F. liof fMARfil gi. j. M. /. fulv. Alle.
£ uuren één te gebruiken, voor een volwasfen men.«ch. T«e«~
Jongens, aan welke het zelve, met gewenscnten uitfiag, weid
toegsdiend, gebruikten ia greintn.J
Ê '

54 Over den waaren aart dér Kinderpokjes,
doch niet zonder eenige merkbaare littekens te
hebben behouden. — Ter deezer tyd, was ik nog
onbewuft van de-kracht van het Pokmiddel in dit ge-
Vaarlykft toeval; en durvde hetzelve des, uit vrees
Voor de gevolgen van eene' onzekere proev, niet
aanwenden. — De Dame, boven gemeld, weke,
in January des Jaars 1777, Zes weeken zwanger
zynde, in den beginne der ziekte eene zwaare
hctmorrhagia uteri onderging en abortiëerde, gebruikte
het gewoone, nu verder verbeterde middel; met
dit gewenfcht gevolg, dat, onder dit toeval, de
famenvloejende pokjes nochtans in discreten veranderden,
waarvan men weinig voorbeelden aantreffen
zal; en dat, niettegenftaande dit doorgaans
doodelyk verfchynfel, op den elfden dag den gëwoonen
afloop der ziekte (gelyk in alle de voorige
proeven waargenoomen werd) plaats had. De
Vader deezer Lyderesfe was, door zynen gewoonen
Geneesheer verzeld, van Amflerdam herwaard
Overgekomen , om zyne Dochter te bezoeken ;
en door denzelven, indien het noödig waare,
my hulp te bieden: dan, deeze den wonderbaaren
voortgang der ziekte ziende, keerde, met den
Vader, nog denzelvden dag weder te rug. Hy
bleev echter van gevoelen, dat de Fèbris fecundaria
onvermydelyk waare; het tegendeel waarvan,
ik, op grond myner voorige Waarneemingen ,
durvde ftaande houden: en de uitkomft bevestigde
myn vertrouwen. Deeze Dame is federt beftendig
welvaarende; en ten tyde van het fchryven
deezer Verhandeling, voor de vierdemaal
zwanger.
§ LVI. Veele andere gevallen zoude ik hief
kunnen byvoegen ; als : de behandeling van ee«
meisje met famenvloeyende pokken, voor welke
men my eerft op den elfden dag, raad vraagde ;
e.i die zeer fterk faliveerde; 't gene echter, na het
ge-

en derzelver Geneezing,
gebruik van eenige poeders ophield, terwyl zy
voorts, binnen weinige dagen, volkomen herftelde;
— het beftuur van een huisgezin, uit vyf Kinderen
beftaande, in het welke de huisknecht aan
zulk een kwaadaartig foort van pokken overleeden
was, dat hetgeheele huis met een' ondraagelyken
£ank vervuld werd waartegen men buspoeder
branden, en andere dergelyke middelen aanwenden
moeft, ter afweering.der geduchte gevolgen eene
r zoo hooggaande befmetting: Ik fchiieev deezen
kinderen toen, zoo ver de tyd ftrekte, voorbereidende
middelen voor; en zy kreegen de pokjes
zoo gemakkelyk, dat ze al fpeelende geneezea
zyn: het jongste, een zuigeling , voor het welk»
de Moeder de middelen ingenoomen had, bekwam
flechts nvee pokjes in het aangezicht en vier op
geheel het overige des lichaams (f). enz. - In de
voorbehoeding heb ik het vervolgens zoo ver gebracht.,
dat de nokken in é6i kind, zonder de
-koorts van 't eerste tydperk, zyn uitgekoomen;
zoo dat liet geheel niet ziek was, en geene middelen
verder gebruikte. De proeven van het
doen gebruiken der middelen door de Moeders
?
zyn' nader, in een kind dat een groot aantal
pokjes had, bevestigd. — In eene doorgaande
zwaare Epidemie in eene nabuurige Stad , in vee-
Jen met zwarte en gegrangreeneerde pokken , Haagde
het middel waar van boven (§.LV) gewaagd
werd, op eene gewenfehte wyze ; en men deed
verfcheidene goede proeven met hetzelve: by drie
van welke ik tegenwoordig geweeft ben; die alle
verbeelding te boven gingen en nochtans voorfpoedig
terecht gebracht werden (\). — Eenige haperingen,
(f) [Dit huisgezin, was dat van den WelEd. Geftr. Heere
gab/l. Orosfuird P. VAN DER. MEULEN, te Tsfel/lein. J
(|) fJNamelyk, te Delft, • rder het beftuur van wylea im
Heer bt. J. VEHSRDCCE.]

5 o Over den waaren aart der Kinderpokjes',
gen , echter , in andere gevallen ( gelyk § 'Lij
LIK ) hebbende plaats gehad, verdubbelde ik myne
poogingen om dezelve te boven te koomen;
waarin ik gelukkig Haagde, éh waardoor deezé
nieuwe ben-indeling der Kinderziekte, langs trapswyze
vorderingen , eindelyk die volkomenheid
fchynd verkreegen te hebben, dat men deezé zielip
te, onder een gefchikt gebruik vari dezelve,
met zeer geringen toeftel, gemakkelyk ziet'genee'-
zen,enfpoedig aflóopen: weinig andere hulpmiddelen
behoevende; buiten de : noódige indicatiën ter ontlasting,
enz. — Het middel tegen de gangrana,
beneyens dat ter verandering 'van continenten in
discreten, hebben, ook in een andere Stad, in drie
kinderen, hetzeivde vermogen betoond. Op deezè
gronden, heb ik insgelyks nog verfcheidene andere
'goede proeven gedaan: in 't voorjaar van 1778,
deed ik 'er drie, en één in 't najaar ; in Kinderen
, die na de uitbotting byvn geene iehaduw
van ziekte gehad hebben: derzelver getal beloopt
reeds meer dan honderd vairallerlciën a'art(f).— Dan
betreffende de byzonderheden van het beduur teil
aanzien der Voorbehoeding, en dé waarfchynlyke
mogelykhcid' om de Koorts van het eerste Tydperk
t'e kuiinen voorkoomen, waaromtrend ik geene andere
proeven gedaan heb als die boven (§ LIV)
gemeld zyn , — vermits ik geene genoegzaame
zekerheid, voor my zeiven en anderen, aan diè
waarneemingeri hechten kan, 't en zy het blyke dat
het
(f) [Namelyk, in dejiaren 1772-1778: tefwyl van een aantal
nadere proeven, in 1784 en 1785 gedaan, in der tyd eenig
.verflag gegeven is in de Genees- Nutuur- en Huishoud - kundige
Jaarboeken, No. 19 en 20; 't gene hier achter onder de Byjagen
, Letter D voorkoomr ; gelyk des Schryvers oogmerS ook
fchvnl te zyn geleed , blykends de noor.fc) van het IV«
Coro la-him hier boven; vergeleken met het gemelde Vêrfla/,
ia het geval op den 29**3 ©Sober voorkomende.]

en derzelver Geneezing. 57
Lt. r/aarlykpokje.s waaren, kan ik van dezelve alhier
niet gcwragen: gelyk ik ock hier by niet voegen
zal de Theorematapratlica, die uit het aangevoerde
natuurlyk zyn voortgevloeid (*), wyl ik alvoorens
zoude dienen optegeeven waarin eigenlyk myne
wyze van behandeling deezer ziekte beftaa:
het gene den inhoud zyn zal eener volgende
Afdceling; in welke ik als dan, tevens de Cautela
'pra&ica die men in het oog te houden
-hebbe, aanwyzen zal, en den zekeren voet waarop
men zonder ftruikeïeA kan voortgaan. Doch, alvoorens
hier toe oyertegaan , maak ik het volgend
—
B E S L U I T .
§ LVII. Uit alle deeze waarheden en waarneemin-
f*} [Elders, vond men de volgende Th.eoremata praftiea, als
vobrtvloeipiide uit bet tot bier tot voorgedraagtne, Qen dés',
uit de proeven xóór het Jaar 1779 in 'f werk gefield) afgeleid
:
| I, Mercurialia , vó.ér en na den uitfjag, mogen met recht
onder de fpecificque pokmiddelen gerekend werden: welke echter
, by de Febris fuppuratoria éer fchadelyk dan voorderjyk
zyn; uit hoofde van dé turba dié ze in het bchaam;. maaken ,
terwyl ze de koorts en yling veimeerdeien en de kwyiing aanzetten.
II. Antimonialia , hoe heilzaam ook vóór en na de koorts
van het eerste tydpetk. zyn min veilig, zoo riet fchadelyk en
Zeer nsdeelig , voor en aleer de eruptie daar is.
III. Cinnabarina met Campber gemengd, fchynen in dit tydperk
de veiiifften te zyn ; en wellicht in ftaat om de uitbotting
voor te fcoomen.
IV. Van allen i.yn de veiügsten , welbereide Antimonialia
met abforbentia , na de eruptie en onder den termyn van de
Febris Jecundaria.
V. De btiofuzjak van deeze middelen beffaat, in bet gefchikt
geregeld en voortduurend gebtuik; r.m met alleen de kcons van
het tweede en derde tydperk te fnuiken , maar ook die van
het vierde aftefnyden. ]
E 3

%t Over den waaren aart der Kinderpokjes, en
mingen, zoo befpiegelende als beöeffenende, doof
herhaalde proeven bevestigd en geftaafd , blykt
dan , dat 'er een middel zy , dermaate vermogend
ter verzwakking van het werkzaam vermogen der
Pokfmet, dat de ziekte eene geheel andere gedaante
aanneeme, en die van eene huidsziekte, zonder
de gewoone toevallen, bekoome. Dus word dan
de voorzegging van BOERHAAVE (e)op eene
gewenfchte wyze vervuld ; en aan het verlangen
.voldaan van geheel de geleerde Waereld, welke
thans , haare tot heden plaats gehad hebbende
Problemata Theoretica, in Theoremata Praelica veranderd
ziet. door eene reeks van Waarneemingen,
welke, fchoon in den aanvang gering fchynende,
door onvermoeiden yver en taay geduld, zyn
voortgezet, tot op die hoogte welke zy thans bereiken
; van waar zy, door grootere Vernuften ,
wellicht verder opgevoerd zullen kunnen worden,
tot den allerhoogsten trap van volkomenheid, waarvoor
zy vatbaar fchynen.
ADSPIRET CCePTIS, QUI REGITASTRA, DEUSJ
CO Qwlt Specificum invtnui pei/e &c. (§ XXL not. s.)
TWEE-

TWEEDE
AFDEEL1N:&
H E T
G E H E T M
P P E N G E L E G D ,
O F
}ÏET BESTUUR, OM, OP EENE GEMAKKE-
LYKE WYZE, DE NATUURLYKE E*r
KONSTIGE KINDERPOKJES, TE
SEHANDELÏN, ONTVOUWD.
Nu Ha res cenfömmata efi dum incipit.
&
Etiamfi omnid a Veterïbus inventa funt, Jioc femfer
novum erit; ufus efi inventorum ab aliis Scientia.
SENEC A.

Si quod in bodiernö rerum ftatu ccrrupti'fimo efi vfacndï
genus, ftquod tfi Studium , cui quii ab.qc consciir.tite./«-
fióne operam navare, ex quo verum & teale emolumentutn
in proximum derivare, quodque me-tem ad Deum elevandi
& cieie ti.i fpretis terrenis adjpirandi occaji.ncs pricbcre
f teft plurimis, pr-xin Chysnie-Medicum idesfe asferam. Ea
enim fubrie , attn.te & prudent er ex-.rcita, egregia fulmi*
tsistrati" fubfidia, morbis & infirmitatibus proximt , ftitSiOribu
s' medicamentis fuhxinienéi, animttm ipjius ffu8um for~
fe & prostratum , Christiana paraclefi erigendi, morbjrum
cmuium fcaturigintm , peccatum inquam , detegmdi ; ad
fummum ArebUtrum , ómni qae vita foniem dcducc di, &
toties Ucuieetum 'irga tgcnos amorem , realiter excercindi,
dumque in ri; , tinqvam in fptculo , prtpriam quotidie
miferiam conjpicis , ir.time temet coram Deo prosternandi
S? bttmi.iandi.
F. HOF2MANN , de Suipburiius Metallorum
dat is. -
fndien 'er ia den tegenwoordige^ zeer bedorvenea ftaat
van zaaken en wyze van ieeven , indien er, (zeg ik,)
thirs eeniee oeffeiing zy, waarin «jen , zonder gemoedsbezwaar,
yverig allen vlyt kan aanwenden , - door welke
men, voor zynen naasten waare en wezenlyke voordeelen
iaD bekoomen , - door welke de ziel tot God kan opgeien!
worden , en meenigvaldige aanleiding ontvangen tot he£
betrachten van de Hemelfche dingen , met verfmaading
van alle Aarlfche, - betuig ik, dar het de beo-ffeuing is
van de Geneeskundige Scheikunde... Want, gemaatigd, aan ;
dachtig , en' voorzichtig uitfctö-ffend wordende, verfchaft
de/elve uitmuntende nu'nmiddelen, om onzen naasten ,
jn ziekten en ongeiteldh,-den, door de keure der geneesmiddelen,
te hulp te kcoaien; zyn getnoed, wanneer het
yerbr ken ea nciersefjagen is, door Chr.-cteljke vettroostiajen
optebeuren; den oorfprong van afle kwasten, de zonde
, te outdekk n; ons opteleide'n tot d n Opptrften Medicynmecs'cr
en oorfprong van ons ailer )eeven;en ons eene onafgebroouene
liefde jegens nood'ydenden te doen betoonen;
dewyl men in dé zieken, als in eenen Spiegel , zyne eigene
elende befcinuwd , op dat men zich, van gantfchii
harte , voor God vernedere en verootmoedige.

'ê-oer den waaren aan der {Kinderpokjes, enz.
6j
TWEEDE
AFDEELING*
Verflag der Geneeswyze van welke ik my thans,
bediene.
* * *
ff I, in e
beginfelen op welke deeze wyze van
AJ behandeling gegrond is, genoegfaanl
duidelyk, zoo ik achte, verklaard hebbende, en
haare trapswyze voortgangen, door eene re^ks van
waarneemingen , omltandig hebbende voorgedraagen
, ga ik thans over om deeze Geneeswyze zelve,
aan welke ik my, na zoo veele proeven, gehouden
hebbe, te ontvouwen.
Bcfcuur in
eerste TyJ]?erk.-
§ II. By een Lyder, in welken de pokjes te gémoet
gezien worden , gevraagd wordende, wanneer
de Kinderziekte heerfcht, of wanneer het blykbaar
een Pok-koorts is, handel ik overeenkoomstig
de kennelyke indicatiën welke zich verwonen;
te weeten: [zelden, en alleen] wanneer de pols
uitermaaten rad is, of ingeval 'er drift naar 't
hoofd plaats heeft, doe ik een ader openen; vermydende,
insgelyks, zoo het mogelyk is , van
Veficatoria gebruik te maaken, om door dtzelve ?
In den voortgang der ziekte of der geneezing, niet
b e
E 5
-

és
Over den waaren aart der Kinderpokjes,
belemmerd te worden : geneigdheid tot braaken, [ of
geweldige hoofdpyn] zich vertoonende, geev ik
een zacht vomitivum van Pulv. cort. rad. Ipecaeuanhct
ree. contus.; 3, 6, of 9 greinen, naar de
onderfcheidene Jaaren, meteen half drachma Sacchar.
alb: tot drie poeders gemaakt; welke ik,
met tusfehenpoozing van een quartieruurs, achter
malkander doe gebruiken, tot op het daadelyk braaken
toe; laatende, alvoorens zulks gefchiede, niet
toe, te drinken (f). De tong bezet zynde, beveel
ik e n Clysma; gelyk ook in het eerftgemeld
geval van ylhoofdigheid; of. wel een laxans, naar
gelang der omltandigheden: alle geweld en hevigheid
vermydende {a). De eerste wegen gezuiverd
zynde, vergun iü zoo veel koud water [of flappe
laau-
(t) C *k wacht my ook zorgyu!dig, ia bet eerste tydperk
zieken tm het bed te neemen; veel minder met de voeten ia
*£ water te zetten: waarvan ik de droevige gevolgen , in myne
ondste dochter en in eene abortiva , welke ik mede deezer
waereld meende te zullen zien overlyden, (zie boven $ LUI,
LV.) heb ondervonden. 2
C« ) Er kangd zeer veel af, van het beduur van dit tydperk;
in het welke alles in de kracht der gisting is , en de
•atuur werkzaam om dezelve te bedryden : zoo dat men ,
d»or nog een derde hevigheid daar by te voegen, alles in ver.
warring brengd. De VaJer der Geneeskunde heeft ons, omtrenoT
dit
beftuur , zyne wyze voorfchriften nagelaaten ; welke de
groote F. HOÏ/MANN,
ZOO voortreflyk als ziaryk, verklaard
heeft, in de Vlle Wet , de methodo , erdint 8 legibus
eSis in medendo. Tom. I, Sect. II, Cap. II. § XIII p. 417,
418. - aan de andere zyde, moet men ook het gif met verdikken,
Bit vrees van fjtnwylén ranspfpoedige verplaatGngen (

en derzelver Geneezing. 63
hauw* Thee] te drinken, als de lyder begeerd
(b) ; dienende terzelver tyd een Mixtuur toe, van
de volgende famcnftelling, waarmede ik doe aanhouden,
tot dat zich de pokjes openbaaren:_
Pp. Antimonii diaphor. abluti 3i. (*)
Spir. Min der er i fij._
Syr. 5 rad. aper- \j.
Aq. F. Sambuci ^iv.
Spir. Nitr. dulc. recl.
M. D. Om daarvan, om 't Uur, een
Lepel te gebruiken (f) ; en in hevige
benaauwdheden, zelvs fomwylen alle
quartier-uurs.
t III. Myn oogmerk, in dit eerste Tydperk der
ziekte, is om al het kwaad, door- het pokgif in
de eerste wegen veroorzaakt, wegteneemen; trachtende,
zoo veel in myn vermogen is, het effecJ der
gisting te verbreeken, en te beletten dat de digestive
humeuren, [of de vochten uit de verteer mg
der
(>•) Een groot anti-fermtntat'voum, volgens BRINKMAN,
£5cytragc p emer «cucn rijemc ÏKT ©flynuigcn/ f. 20.
( * ) [ )och die beproefd goed mret zyn ( wit en niet geel)
en waarop ik ftaat kan maaken: laaiende daartoe, eerft de Antimonium
ptobeerea, of zy tot het Antimonium diaphortticumweX
vloeyen en gloeyen wil; waarop wel dietid gelette worden. En, indien
er geene ontlasting is, voeg ik er bv Z,?) pulveris Cornaebini;
weke in't vervolg blyven, cf er uit gelaaten worden kan ,
na dat de natuurlyke aanwyzingen zulks vorderen: hatende ik
onder de Specificque behandeling, tegen bet gevaelen der meesten,
niet of weinig, wanneer zulks hoogft noodig is, laxeeren;
om het vermogen dier middelen niet te vetzwakken, of buiten
het Lichaam te brengen: my vergenoegende , dit in het eerste
Tydperk te doen. - Elders treft men deeze f rmule aldus aan:
•jr, Antim. diaphor. abl. gij. Syr $rad. ape

$4 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
der fpyfen voortfpruitende,] met het venynig beginfel
befmet, niet alzoo in het bloed overgaan'.
Waarna ik, de weerftandbieding der huid, zoek
wegteneemen, op dat het gif dezelve moge bereiken
; het gene convulfiën, of vergaêringen (congestiones)
in de herfenen én elders, voorkoomt: Inzonderheid,
wanneer ik de zieken niet voorbereid
heb; terwyl men anders zoo veel'omflags niet behoefd.
Zeer hevige benaauwheden plaats hebbende , en
de natuur' ontoereikend zynde ter opwekking der
benoodigdé krachten, doe ik, onbefchroomd, ouden
Rhynfchen Wyn gebruiken, (gelyk ik, in de
behandeling van myne dóchter (§ LIII) heb getoond,)
om daar door de gisting optewekken :
j^elyk de Heer BRINKMAN zulks ook verklaard,
In het tweede Tydperk.
§ IV. De Pokpuistjes beginnende te voorfchyn te
koomen, blyv ik voortgaan met het Mixtuur, tot
dat de uitbotting haar beflag heeft: alsdan verander
ik van middelen, en dien myne Lyderen poeders
toe,, van de volgende famenftelling:
i^. Regul. Antim. medieinal. probe elu-
; triati ac tenuisfime triti.
Antimon. diaphoret. abluti a 3j.
Puiv. e chelis 6-) compofit. 5ij- -
Caphurce gr. XIJ.
Sulphur purisfimi Antimoniigt. vj.
M. F. Pulveres No. XII. van welke ik,
om de 3 of 4 uuren, een poeder doe
gebruiken; naar gelang der omftandigheden:
dat is, wanneer de koorts hevig
is in dit Tydperk, of zoo de pokjes
famenvloeyende zyn, geev ik, om
de drie uuren een poeder; en wanneer
zy

m derzelver Genèezing.
'%
zy verminderd, vergenoeg ik my, o'rn
de vier of vyf uuren (f) , of wel',
flechts driemaal 's daags , een poeder
te doen gebruiken. Alles moet geregeld
worden, overeenkomstig den ftaat
der ziekte, de hoedanigheid van dén
zieken, en deszelvs krachten opzichtelyk
zynen ouderdom: Al het welke,
elk voorzichtig Geneesheer, doör zich
zei ven , kan beöordeeleri.
§ V. Dit middel is, voor het tweede Tydperk,
genoegfaam, en toereikend vermogend ter maarïging
van de koorts in hetzelve: gelyk het tevens
aanmerklyk werkt, om reeds gevormde pokpuistjeste
disfipeeren. Wanneer men al te fterk wil voortgaan,
loopt men gevaar de natuur te onderdruk-
•ken. Men moet deeze 1
gisting, welke van een
anderen aart is als de eerste c), alleenlyk beftuuren;
en, dit doende , verricht men genoeg,
ter hulpbieding aan de natuur, in de kooking
' Coclio)', welke, onder deeze handelwyze ,
ongelyk minder etterftof in de pokjes voortbrengd:
die tevens dermaate gecorrigeerd is, dat zy geea
vierde deel der gewoone hoeveelheid opleverd;
zynde de blaasjes, ten einde van dit Tydperk, bykans
ledig. Na het gebruik van eenige giften
deezer poeders, bevinden de Lyders zich beter,
hebben goeden eetluft, en eeten fmaaklyk geduurende
dit beftuur; en het is verwonderlyk de aanmerkelyke
verandering te befpeuren, welke door
deeze' eenvoudige Geneeswyze te wege gebracht
word
Cf) C" B V voorbeeld: ten 7, " » 4 en 10 uuren, en één des
nachts, wyl de ziekte, als men 'snachts ftilftaat, te veel veldï
wint. ]
(e) BRINKMAN, /. e. p. 66 ea 91.

€6 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
word. Men behoefd geen toevlucht te neemen
tot Opiata of Anodyna, wyl de Lyders wel flaapen,
en over geen drift naar 't hoofd klaagen.
Het eenige waarop men acht te geeven heeft, is,
dat debuik niet verftopt zy, wyl deeze middelenden
ftoelgang nietbevoorderen; 't gene meer plaats had,
toen men zich van Antimonialia met het Sal mirab.
GLAUBERI bediende. Intusfchen is hetaèforbeerend
vermogen zoo groot in deeze bereidingen
, dat het Sal mirabile ook niet veel uitricht.
Men kan, daartegen, hulp verfchaffen door een
Clysma, of eenig laxaiif; gelyk het genoemde
Zout van GLAUBER zelv.
§ VI. Thans doe ik myne Lyders het bed ververlaaten
en zich op-houden , of ook zoo zy daar
toe inltaat zyn, in hunne kamer wandelen; hatende
hen zich vermaaken naar hun welgevallen 4
gelyk verlcheidene geduureude hunne ziekte gedaan
hebben. Men behoord echter naauwkeurig
acht te geeven op de pols: die geregeld zyn moet;
en noch te zeer opgezet,noch tezeernëergedrukt of
te zwak ( + )• In het eerste geval, moet"men met
de middelen, om de drie uuren, voortgaan, gelyk
boven is gezegd; ten einde de#ze, al te hevige,
beweegingen te beteugelen en te doen ophouden.
In het tweede, voegd men, tot elk poeder,
nog een grein Campher, en een half grein Sulph.
pur. Antimonii; of, wanneer men hetzelve niet bekoomen
kan , bediene men zich van welbereid
Kermes minerale, 't welke, op een gloeyende kool
gelegd, geenerhande vlam of blaauwe rook opgeevt.
En
C t) [
d
' E
'ddel OP net principlum vitale werkt , en
door het te veel te bedwingen , teveel verdooven zoude tterwyl de
n-.'n-t wetkzaam blyven moet, om het vergif te onder te brei-

tn derzelver Geneezing.
Én indien het noodig was , kon men, om het
uur, een lepel van het mixtuur (g IJ) doen gebruiken.
Doch, wanneer men in het befljuur wel
voortgaat, behoeft men het zelve niet. — In
den loop van dit beftuur, moeten de puistjes die
overgebleeven zyn , (wyl verfcheidene derzelve
verdwyncn,) naar maate van hunnen voortgang in
de fuppuratie, grooter worden en zich verheffen,
en de huid moet zwellen; gelyk in den gewoonen
loop van discrete pokjes plaats heeft. Doch bovenal,
moeten de kringen of boorden der pokjes
eene koraal- roode kleur hebben, en noch bleeknoch
donker-rood of bruin-rood zyn: In 't laatste
geval, is de natuur onvermogend, om het gif
te boventekoomeh, of men is in gevaar van door
de gangrcena aangetaft te worden ; en dit zyn die
gevallen, voor welke men altoos zoo zeer gevreesd
heeft. In deeze gefteldheid maakt men terftond
gebruik, van de middelen welke ik daar tegen gepaft
bevonden heb, en waarvan ik boven rf§ \N)
gewaagde; gelyk ik de befchryving derzelve, beneden,
mededeelen zaJ : men vind dit meerendeels
in de vepculojk en gangrcenofce, in welke men
dezelve dan ook, van den beginne aan, moet toedienen
, en zelv zoo ras zich den kwaaden aart
vertoond; want als dan blykt het waterige van 't
bloed Qympha), dermaate bedorven te zyn, dat
men geen oogenblik verzuimen mag, hetzelve te
corrigeeren; aan de natuur tevens de vereifchre krachten
verfchaffende, en de disfoiutie der humeuren door middel
vandepmrcfa&ie, of devolüagenedejlrutlie door
de gangrana ,voorkoomende en tegengaande. In deezen
zyn alle myne proeven beflisfende geweeft, en ik
kan my niet een geval herinneren, waarin zy my gemift
zouden hebben; even weinig als aan wylen de
Heeren VERBRUGGE te Delft, of »u Bois HOOLE-
èf
WE#F.F

ó8 Over deti waaren aart der Kinderpokjes ,"
WERF F te Alkmaar; gelyk zy zei ven in hunne
brieven varklaard hebben ff). — Zonder deeze
buieengetvoone en ongunftige toevallen, loopt
de ziekte dit tweede Tydperk gelukkig door ;
uit het Welke zy, met groote, van één gefcheidene
pokjes , (doch , 't gene tevens aanmerking
verdiend , byna geene etterftof bevattende
, als • welke reeds voor het grootste deel
gedisppeerd is,) overgaat in het derde Tydperk,
in het welke de ziekte afloopt; gelyk ik boven
gemeld heb : in diervoege , dat den geheelen loop
der ziekte geëindigd is in elf-, of, ten hoogsten ,
in dertien dagen ; te rekenen van het begin der
eerste- koorts; of wel, in acht dagen na dat de
uitbotting gefchied is. -'• *
§ VII. Geduurende deezén tyd ,' doe ik fteeds
voortgaan met het gebruiken van koud water ("§ II ),
indien myne Lyders het willen drinken , of vergun
anders»ook eenigen anderen laauwen drank Cf).
Vermydende, federt het Jaar 1773, de acida mineralia;
uit hoofde der verlchynfelen die ik van
- dezelve heb waargenoomen, en welke ik, . federt,
. ook heb bevestigd gevonden door den Heer HOFF-
MANÏf,
( f ) Men zie da Bylaage É.
r
Cl) [Voor voedfel, laat ik het gewoone onder de Inenring
gebruiken : d ch by hun die zich wel bevinden , my weinig
daara ti bekreunende. Kinderen konren hun genoegen vinden
in timpjes , krentekoekjes en fcortgelyk droog gebak : allecnlyk
hebbe men zich, zoo veel mogelyk, van zuuren te ont-.
h 'Uden, weike deeze m dde en , in 't gemeen , nitt zter willen
verdiaagen: men moei ook niet, koit na het ïBLeemen derzel.
ve, melkfpv/en of melk en watergebruiken; cm geene walging
of overgeeven te verwekken. Wie zxh met een ttug koud
water kan behelpen, doet beft : anders zyn een dün gerstenbloem
van fago- of brood-water, riet wemig Citroen en Suiker,
dunne Water-Choc.lasd at ook f*»»*»««r - «

è» derzelver Geneezing.
ÜANN-, gelyk boven (§ LUI) is aangevveezen: eri
wanneer men het Stelfel van de Fermentatie of
Gisting, dat op den aart der zaake zelve gegrondt
is Cd) , Wil aanneemen , zal men zulks lichtelyk
kunnen vereffenen'. Daarentegen, bediend men
zich met goed gevolg van dezelve, in den ftaat
der putrefactie, wanneer het bloed ontbonden is t,
in welk geval men mineraale zuureh behoord voos
te fchryven. Doch de werking der gisting in het
waterige van 't bloed (lympba), welke men in
het tweede tydperk der Kinderziekte te bèftryden,
of te beftuuren heeft,,duld geene wrange zuuren^
Wyl zy zelve door een acidutn word veroorzaakt,
het gene, door het bykomend gebruik deezer mineraale
zhurèn'p toeneemd, en vermeerderd word.
En deeze is de waare oorfprorig dér pürpere kringen,
welke men alsdan rondom de puiftjesbéfpeurd;
en die tot genoegzaame blyken ifrekkert van eene
eorrofive verandering, welke te vooren niet aanwezig
was, maar haaren oorfprong heeft ontvangen
van deeze ftrydige en heterogene deelen. jïn, gen'öomen'
'ér waare geene andere beweegreden, VOOE
het gebruik der Abforbentia in de Kinderpokjes ,
dan deeze, zou zy voldoende zyn, om de tegenftreevers
te overtuigen en hun ftilzwygen op
te leggen, omtrend de overeenltemming die 'er
hee.rf.cht tusfchen het geneesmiddel en ,den aart
der ziekte zelve: liet gene de Goddelyke goedheid
, ih onze dageji, wel heeft willen doen bekend
worden. — Indien de Heer BOERHAAVE
de dierlyke gilling, of ten minsten de animalifatie,
(e had kunnen erkennen,, in de aangenoomene
betekenis, en zich een recht begrip gevormd
had van de veranderingen, welke, geduurende de

Over den waaren aart der Kinderpakjes,
gisting, in het waterige van 't bloed (lymphd),
gefchieden, zoo had hy gewisfelyk, door middel
van zyn verheven vernuft, de Theorie en de Practycq
der Kinderpokjes , tot den hoogstcn trap van
volkomenheid opgevoerd. En van deeze Théorie,
ik herhaal het, hangd het gelukkig flaagen in de
Kinderziekte, ten eenemaal af (ƒ).
§ VIII. Ik bedien my van dezelvde handelwyze
in de Inenting : geevende deeze middelen , wanneer
de nood zulks vereifcht; inzonderheid in de
Rofalia: welke door de beroemdste Inenteren, en'
daar onder de Heer DIMSDALE, altoos alszorglyk
belchouwd werd. Ik doe alsdan myne Lyders het
bed houden , en geev hun, naar gelang hunner
Jaaren , poeders van de boven (§ IV) gemelde
famenftellmg; na eenige giften van welke, dit bekommerend
toeval gemakkelyk te boven gekoömen
word: het welke, zoo 't my toefchynd, niet
anders is , dan eene roosachtige ontlteeking , die
haaren oorfprong verfchuldigd is aan de gisting in
de wey van het bloed; en welke, misichien, meesfaltoos
zal worden waargenoomen in galachtige
geitellen.
In het derde Tydperk.
$ IX. Dit is het tydvak, waarin de Kinderpokjes
in haare volle fuppuraüe zyn. Wanneer men
§ IV - VIII aandachtig overweegd, kan men met
grond zich vleyen, dat, dezaaken op devoorgeftelde
wyze beftuurd' zynde, 'er in dit Tydperk niet veel
meer waarteneemen vallen kan. Gemeoftlyk bepaald
zich zulks, tot de bevoordering van het afval»
(O IHitm. tfc roa. alwaar hy aaatoond, dat de Kinderziekte
in ecae waare gisting beflaa.

v| en derzelver Geneezing.
vallen der {drooge korsten: liet gene men met dezelvde-
.middelen verricht, inzonderheid wanneer
inen dié famenfteld met de byvoegfels , § VI gemeld
(f): waar méde men voortgaat tot dat zy
alle afgevallen zyn; tnsfchen beiden eenig laxatif
voorfchryvende. Indien men in het tweede Tydperk
geregeld heeft voortgegaan, zal men de voorgefielde
waarheden ten vollen bevestigd , cn de
uitkomft met eene gelukkige geneezing bekroond
zien. Zoo ik hier meerder wilde byvoegen, zoude
Ik , in plaats van deeze ftoffe verder lichts bytezetten
, haar verduisteren. Deeze Geneeswyze
volgd van ,zelve, als zynde eenvoudig , klaar,
en op onveranderlyke , zoo befchouwende als beoeffenende
beginfels, gegrond: begiufels, uit den
aart der ziekte zelve voortvloeiende , én het onderzoek
van volgende Waarnee meren overwaardig.
• Wanneer men haar wel betracht , behoefd
men zeldfaam eenige andere middelen; behal-
Vert die,welke het onderfcheidene van' eenigebyzondere
perfoonen,of eenige byzondereomftandigheid,
vereisfchen : en de Febris fecundaria, het gevreesde
toeval van het vierde tydperk, dat, van al de voorgaanden,
het meeste toebrengd tot de {Lichting, zal
Zich niet vertoonen. En, genoomen, men had met
deeze geneeswyze niets uitgewonnen, dan afleen
het vóórkoomen van deeze koorts, dan zelv zou
men meerder hebben uitgerecht, als (tot dusverre)
alle de genen, welke zich met de nafpooring
eener voldoende Geneeswyze bezig hielden, hebben
kunnen te wege brengen»
' VER-'
Ct) Cla dc (in het Voorbericht genoemde) Handleiding
het doen van proeven, vind men de poeders t\o 4 en 5 , (liicc
achter in het Aanhangfel voorkoomeBde) sis byzocdei hier toe
gefehikt, vermeld. J
F a
tot

72 Over den waaren aart tier Kinierpokjes,
VERDEEDIGING VAN MYNE GENEESWYZE.
% X. Gaerne wil ik aan den Heer SCHUTSTER
het recht doen, van te erkennen , dat hy, vóór
my , zich van den Regttlus Antimonii medicinalis
met Abforhentia, bediend hebbe; dat hy ze insgelyks
heeft doen gebruiken door de Voedfters van
zuigelingen; en dat hem, hun vermogen ter verbetering
der gebreken van de waterige deelen (lympha
), en van de opflorping of opneeming (rejbrbiio
) der etterltof ( mater ia purulenta ), zeer wel
bekend geweeft zy : gelyk hy zulks befchreeven
heeft (!g), en ik daar van gewag gemaakt hsb in
myne Proeve over de Voorbehotding der Kinderpokjes
(§ XXI, XXXVII); doch, de regelmaatige wyze,
om zich, fuccesjivelyk , van dezelve te bedienen ,
en de verbeteringen welke deeze middelen , in
zekere gevallen, noodig hadden, heeft hy niet aangeweezen;
even weinig als de hoedanigheid van
den Regttlus, van welken men zich in deeze ziekte
te bedienen hebbe : welke zoodanig behoord te.
zyn, dat het middel in evenwicht zy, niet de
natuur en de ziekte zelve. Ik Item in met deezen
verdienftlyken* Schryver, op 't voetfpoor van
zoo yeeie andere voortrellyke PraBici, aan .welken
de Geneeskunde deeze ontdekkingen verfchuldigd
is, dat men deeze poeders aan de Kinderen
, naar gelang hunner jaaren en hunner krachten,
toedienen moet; doch, mynes oordeels, zou
men, zich bepaalende tot de gewoonlyke gifte van
Geneesmiddelen, inden onderfcheidenen ouderdom
der
O) Nov. Alt. Pbyjisi-medica. Tom. U, ObJerv.VUl &' IX.'
f. 1$. fc ftq.

en derzelver Omezzingd : 7&
derLyderen (h), daarvan, inde Kinderpokjes,
weinig vruchts befpeuren. Ik heb aan myne eigene
Kinderen, dezelvde hoeveelheid toegediend, welke ik
aan volwasfene perfoonen had doen gebruiken; én de
kleinste gift die ik immer voorfchreev, beftond in
een derde deel, of wel de helft; met byvoeging
van tweemaal zöo veel Suiker : doende hetzelve
inneemen met Chocolaad, of in een ouwel. De
ziekte is te hevig, om met zulke kleine giften te
kunnen beteugeld worden. — Boven alles waarop
in deeze kleine flachtolFers dier wreede ziekte te
letten ftaat, hebbe men vooral naauwkeurlg acht
te geeven, op de veranderingen welke in de pols
ontftaan, benevens op het gene plaats 'heeft
omtrend de puiftjes; gelyk ik boven (§ VI) heb
aangemerkt.
§ XI. De beweegreden welke my deed betruiten,
by den Regulus, ahforbèntia té voegen, Was
gegrond in het" beginfel van de verbetering (corretlio)
van dit mineraal; achtervolgends de indi-
'catiè'n dér Pary/che Academisten (ij, en de vermaaningen
van den grootcn F. HOFFMANN: welke
laatste zelvs had aangeraaden, by deeze bereiding
uit het Antimonium, in de Kinderziekte, te
Voegen poeders van Bezoardica terrestria ( k ); ert
welke dezelve, in de onzuiverheid der Wèi (ferum),
op verfcheidene plaatfen, had aangeprce*
zen, ter bevoordering van de uitdryying naar de
oppervlakte der huid (/;: het gene overeènftem-
'd£
(* ) H. D. GAUBII , Liber de mtthod. ctr.cinnand. formulas
Medicam. p. 18.
(«') Memoires deVAcademie Royale des Sciences. 1734. p. 133,
(*) Not. ad POT KR II Pharmacop. Spatyric. Lib. II.
Cap. XU. p. 261.
• •
C /) Ibidem, hco citato , en' elders.
F 3

-74 Over den waaren aart'der Kinderpokjes,
de met de Wuarneemingen die ik reeds gedaan
had, en van welke ik in myne Proeve over de Voorr
behoeding melding heb gemaakt; en waar mede,
voorts , overeenkoomt,' het gene daaromtrent, in
§ XXXV van de yoorige Afdeefing, is vóorgedraagen.
§ XII. Ten tyde van het fchryven myner ge»
melde Proeve , omtrend het Jaar 1770, was ik
nog onbevvuft van de gewichtige ontdekkingen
vanSYLVius en Yvo GAUKES enz:, van welke
in de voorgaande Afdeeling (^XXXIV, XXXV)
melding is gemaakt. Déstyds nog zonder bepaald
Syftema zynde, en bevindende dat, niet zelden,
de waarneemingen van deezen, ftrydig waaren
tegen die van anderen, was het, midden door de
duisterheden en nevelen heen, dat het licht moeit
nagefpoord worden. Ik had, daarenboven , nog
geene andere proeven gedaan, dan die, waarvan
in de Bylage B verflag gegeeven word; toen
my, door den Heer DE MAN , verzocht werd,
om eenig bericht omtrend myne wyze van behandeling;
welke, déstyds, niet meer dan eene zeer
luwe fchets was,Van het groot ontwerp, dat ik,
jby voo!komende gelegenheden, wenfehte tot ftand
te brengen. Ik kon dés , niet dan algemeene en
onbeflis'fende raadgeevingen mededeelen : volvaer-
.dig om aan zyne begeette te voldoen , bepaalde
ik my tot dén Regulus medicinalis antimonii, gepaard
met eenig neutraal zout. ïh myne eerste
proeven, bediende ik my van de harp van Kina,
met byvoeging van Suiker tot dit mineraal. In
vervolg van tyd, ging ik over tot hef Sal GLAU-
BERI, uit hoofde van deszelvs overeenkomft met
het Ys; dat RHAZ és zyne pokzieken deed gebruiken:
eene analogie, welke my toefcheen door
den Heer DIM SOA LE gevolgd te zyn, in het geeven
van het S«/ GLAUBE&I , als_een laxatif.
!
• , Aan

en derzelver Geneezing.
Aan de eerste proeve ontbrak déstyds de juiste
evenredigheid; geiyk men in de gehoudene Briefvvisfelingen
kan ontdekken : desniettegesftaande
Haagden de proeven , blykends het bericht van den
Heer de MAN, boven het gene ik had durven hoopen.
Eenige mingunstige gevallen, in het Verfl. g
myner Waarneemingen (boven) gemeld, noodzaakten
my echter, zoo wei in de bereiding van het
mineraal, als in dtbygtxoegdt ingrediënten, verandering
te maaken.
§ XIII. In het begin , bediende ik my van
den Regultts medicina!is van SCHULZ; gemaakt
Oief vier deelen Sal Tartari, en één deel Antimonium.
Ik deed ook proeven met dien van VO­
GEL, gemaakt met Nitrum: doch bevond denzelven,
tut deeze proevneemingen niet gefchikt; uit
hooide van zyne opeengepakte famënfteüing (com-
'pofitio cómpaila), door welke de zwavel niet genoegzaam
vry, noch bekwaam ter uitdryvmg van het gif
naar buiten, is: welk vermoeden ik ook bereids,
gevoed had, omtrend dien van SCHULZ. Ik
verkoos dus de bereiding van MA RCGRAAFF
MAATS en CKAANEN, welke F. HOFFMANN
gevolgd heeft (mj. Ik heb ook eene andere bereiding
van deezen Schryver (nj beproevd: van
welke , zoo ik my niet bedriege , de preparatie»
met zeezout gemaakt, tot het doen van proeven
in de Kinderziekte , wel de, bekwaamste
zyn; doordien het Sulphur Antimonii, in deeze
bereidingen, meerder vry is en minder vaftgehecht
aan
7d
(m ) Oi/ervat. Phyf. Chemie. Lib. III, Obferv. VI. p. ^4.
Tom. IVi Ptidrmac. borufj'. Brandmb. p. 114. Ed. 1731.
O) De Analyfi Chemice-Medi:a Refulf Antimonii meticinar
Ik, ia eodem Tomo, p. 567.
F 4

fó'
Over den waaren aart der Kinderpokjes.,
gan de deeltjes van den Regulus: zoo dat het, het
geheele vergif zooniet nederploft, of zal. ik zeggen:,
verflikt; maar. yeelêer , de natuur, op eene bekwaamere
wyze, behulpzaam is,, ter uitdryving
van hetzelve naar de huid. De zwavel die ik uit
dezelve deed bereiden, was ,ook beter gedpprapriëerd
als die der andere; weke dezelvde hoedanigheid
hadden als hunne moeder', namelyk, dat
ze te traag waaren in hunne werkingen. Ik
móet echter "erkennen, dat ik zeer goede uitkomsten
gezien heb van de eerste bereiding , en de
famenvoeging'met het Sal GLAUBERI,- en dat
'er, wellicht, niets ontbrak om haar vermogen
te doen/uitbliriken, dan de byvoeging van het
•Sulphur pui'.Antimonii ,"eji de Campher ;. gelyk
thans in de 'formuïen plaats:h£eft. !
Voorts, 'moet
ïk verkïaaren, 'dat de, con/iru&ie van den Regulus
met de'Refina Corficis, my niet voldeed, (hoe
zeer ik anderszins genegen vyasfMED.icus te volgen
, uit' hoofde, van' zyne aj/èrtiën omtrent het
jpecificq vermogen der Kina; welke .reeds door
LISTE'R" als' zoodanig was voorgemeld,) wyl ik
te veel verhitting , 'onder, dészelvs gebruik , in
ïhyne Lydéren beipeur'de; ik beproefde' dés,' op 't
voetfpoor der bovenaangehaalde'.Schryveren, ter
niaatigirig deezer hit;e',' het .Sal 'GLAÜBER'I : dan ,
deeze proeven' Werden, by mangel van voldoende
waarneëmingen, 'afgekeurd, '. Men kan 'er zich echter,
in gróote confiüentèf, van bedienen, om die
ïn diicreten ie veranderen', ("wanneer de pokjes.
riet van het vejiculeuje ïbórt' zyn, want alsdan
kan men zich op dit famenftel niet verlaaten ,)
het gene ik , meermaaLgn
?
met een gevoelig vermaak
, heb
waargenobmèn: en , ingeval men.
befpeurde, dat de natuur of het gif te zeer onderdrukt
werd, zou men de bereiding met Abjbrbentia
,(§IV;., kunnen bdzigen j waardoor
I 1 i '* • ' . \ men

en derzelver Geneezvig,
men fëker is, zonder eenig gevaar te kunne»
voortgaan. " 1 - •
§ XIV. Bemerkende dan, dat deeze proeven zoo
veel omzichtigheids vorderden, verzocht ik myne
Vrienden de hunnen te ftaaken , wyl ik gewaar
werd, dat deeze Ontdekking Verdere nafpooringert
vereifchte, alvoorens men algemeene regelen omtrend
dezelve konde bepaalen. Ik maakte dan ook
verandering in myne compofitie; dié vermeerderende
en verminderende, gelyk boven (§ VI) gemeld
is; en deed dezelve vervolgens, aan hun welke genegen
waaren die te beproeven, toekoomen. Op deeze
wyze ben ik de eenige bezitter gebleeven der
laatstgedaane Ontdekkingen; welke my genoégfaam
wezenlyk •toefch eenen , om dezelve te eenigertyd
gemeen te maaken, en aan het onzydig oordeel vari
bevoegde Konftrechters te onderwerpen.
Voorzorgen , by de bereiding del
middelen uit het Antimonium, in
acht te neemen.
§ XV. Om my te verzekeren van de goede hoedanigheid
van het 'Antimonium, bedien ik my niètdan
van dat, van 't welke ik zeker ben dat men
goed Antimonium diaphoreticum kan maaken; doordien
het beftuur niet wel voortgaat, wanneer het
met ongelykaartige deeltjes (particulce heterogena)
bezet is. Van weinig aanbelang is het, of de ftreepen
regelmaatig loopen of niet: men maakt thans
goed Antimonium diaphoreticum , in 'twelk men dit
caraSler, weleer zoo onderfcheidende in het Antimonium
geacht, niet aantreft; en men ziet, uit
$en zoodanig mineraal, dat niet dan ongunftige
c, F 5 • ken-

f8
özér den zvaare» aart der Kinderpokjes,
kenmerken van zyne goede hoedanigheid vertoonde
, goede bereidingen van het "gezegde middel
voortkoomen : daarentegen, flaagd men fomwylen
niet, met dat 't welk uiterlyk alles-vertoonde wat
men begeerde; en echter fomtyds geen goed Antimonium
diaphor eticum verfchaft. Waar men zulks
aan toetei'chryven hebbe, 't zyaan eene vermengingvan
Lood, of aan eenige andere oorzaak , dit is
zeker, dat dit Antimonium niet gelchikt is tot Geneeskundige
proeven.
§ XVI, Van de goede hoedanigheid van het
Antimonium verzekerd zynde , ga ik over. tot de
vereifchte bereidingen ; verkiezende ik, tot liet
maaken van den Regulus medicina/is , de wyze,
§ XIU aangewezen: met vyf deelen Antimonium
crudum, vier deelen Zeezout, tri één deel Sal lartari.
En , dat men zich op deeze famenflelling
veriaaten kunne, blykt, doordien de Heer VOGEL.
zelv, daar aan de voorkeur gav, buven die van
SCHULZ: terwyl ook degedaaneWaarneemingen,
zulks nader hebben getoond.
§ XVII. Belangende de Zwavel uit het Antimonium,
van welke ik my bediene,- de lamenftelling
van dezelve is deeze : ik neem vier oneen Regulus
Antimonii, van de bereiding boven (§ Xlll) gemeld,
en eene gelyke hoeveelheid Sal Lartari, tot
een zeer fyn poeder gebracht; doende zulks, geduurende
vier uuren , kooken met acht ponden.
Kalkwater, waarna ik dit decotlu.ii, nog heet, filtreer
; laatende het zich zei ven precipiteeren, zonder
eenig acidum daar by te voegen. Deeze zwavel
komt het naaste by, aan die welke HOFFMANN
befchreeveu heeft, en die hy vaste noemde: gelyk
ik dit alles uitvoerig verklaard heb in myne meêr j
gemelde Proeve.
5 XVIII. De middelen aldus bereid zynde, is
'er nog eene andere voorzorge in acht te neernen:
na-

en derzelver Geneezing.
namelyk, om dezelvcn , gcduurende een geruimen
tyd , in een porphyrlieenen of marmeren
vyzel, wel te wryven , of te vermengen met
de Abforbentia: 't gene door den Heer HOFF-
M ANN, op verfcheidene plaatfen, ernstig aangepreezen
werd; ten einde de werkzaame deeltjes
(particulct a&ivce ) deezer bereidingen, te
beter te kunnen verdeelen, en dezelve., verder
, van hunne ongelykaartige natuur te ontdoen.
Geneesmiddel , waarvan ik my
bediene in de Veficulofs cn
Qangranofa.
% XIX. Ik neem één deel Zwavel (§ XVII),
twee deelen Camphef, drie deelen Regulus Antimopiï
vier deelen Myrrhe, en acht deelen Cinnaber;
vermengende dezelve nogmaals zorgvuldig met elkander
, op dat alles volkomen in de juiste evenredigheid
zy.
§ XX. Belangende deeze famenllelling: het pokbeltrydend
vermogen blyvt, in dezelve, op een gemaatigden
graad , en de Antimonialia geevenredigd
aan hunne wyze van werking: zoo dat de
Regulus, de uitwaasfeming niet te ontydig verhaalt,
en de Zwavel dezelve niet meerder aanzet, dan zulks
vereifcht word; wordende zy tevens geholpen door
de Campher, die hun tot aandryvmg ot behulp
verftrekt, om hun in deeze werkingen voorderlylc
en behulpzaam te zyn : men voegd daar by de
Mvrrhe, die de Koningin onder de anti-feptica ge-
" J noemd

8o Over den waaren, aart der Kinderpokjes,
noerad kan worden (o); als mede de Cinnaber (p),
welke het vermogen van allen te famen verdubbeld.
Van deeze compofttie geev ik, aan een Kind, zes
greinen, welke ik, met twee deelen Suiker, fyn
gewreeven doe vermengen-; om de drie uuren,
eene gifte daarvan doende gebruiken : aan volwasfène
perfoonen, geev ik 12 greinen; vermeerderende
allengskens de hoeveelheid, tot 18 greinen
uiterlyk. 'Voorts in acht neemende, het gene om^
trend dit onderwerp gezegd is, in het belluur van.
het tweede Tydperk.
C O R O L L A R J A ,
5 XXI. Wanneer men zich thans, met oprechtheid
en den vereilchten aandacht, herinnerd
, het gene in de voorige Afdeeling deezer
Verhandeling is voorgedraagen, en 't welke
men uitvoeriger behandeld vinden kan in myne
meergemelde Proeve, durv ik oriderneemen
de
(s) De Heer P H I S C L E heeft aangetoond, dat de Myrrhe in
de menttrua aquofa, ten minsten twaalf maal meerder amiieptifch
bevonden is dan bet Zeezour. - Met twee greinen Camphei
neet nieter vermengd , bewaard men Vleefcb beter tegen bederf
dan met zestig greinen van dit Zout. Traité fur les Subft.
Sept. & Anti-Sept. p. 170. Edi't. de Paris (755.
(_p~) ,, In febribus malignis, nbicuraque ferum qnafi coagnlatum,
ijc incoctum eft & fudor hinc nullus ohtineri poteft,
„ & omnia quaO «runtur, Cinnabarina aliis prudeater maritata
„ Bezoardicis , ej«s fiuxüitate» maxime promsvent. G. SCHUL-
„ zn, Scrutinium Cinnabarintim SCc. Halis Saxon. 1680. p.
84. d. i. In kwaaiaartige koertfen , wanneer de Wei als gcftremi
en ongekookt is , (en dit is juift bet gene tn de vtfi.
culofa en gangrienofie plaats heeft) en daar men , uit dien beefde
, geen zweet verwekken kan; daar alles , als bet ware • ,-
verbrand werd, bevoordirt de Cinnaber, met andere tegengiften
voorzichtig vermengd, haare vloeybaarbeid aanmerkelyke

en derzelver Geneezing.
Si
de asfertiën , welke ik, in § XLVIII der gemelde
Afdeeling, beweerde, - namelyk , dat de Jphorismi
van den Heer BOERHAAVE haare vervulling
bekoomen hebben, - te verklaaren en te ftaaven.
En , in de eerste plaats, ten aanzien van zyn
1389e Jphorismus: „ Stimulus videtur auferri posfit
„ correctioneper Specifica ita dihla , vel methodo univcr*
„ fali antipblogistica." - antwoorde ik — ^
Dat zulks, door de gedaane Waarneemingen ,
gebleeken is: daar de pokjes, zonder merkelyke
evncuatïën , noch door den ftoelgang, noch. door
de waterloozing , noch by wyze van uitwaasfemingj
maar ongemerkt, door de correclie van het
pokgif, het zelve binnen zyne paaien beperkende,
gedisfipeerd zyn.
Ten tweeden. Betrekkelyk de 139c 6
: „ Correc-
„ Ho Specifica niti debet invento remedio oppofito Mi
„ veneno bontagiofo. " —•
Dit Leerftuk ziet men thans, door de gèzondfle
analogie, en de Ontdekkingen, na het overlyden
van deezen grooten Man, hieromtrehd gedaan
, gevoegd by myne herhaalde Waarneemingen
, in het luisterrykste daglicht gefield.
Zoo baand, éénmaal, de waarheid zich een weg
door de duisternisfen heen, en verdryvd de nevelen
,. met welke zy door drieste vooroordeelen,
maar al te vaak, verdonkerd werd! — Door deeze
Ontdekkingen is gebleeken , dat 'er eene gisting
plaats hebbe in 't Menfchélyk lichaam, verfchillende
van die , welke men in de Planten waarneemd ;
dat deeze gisting haare onderfcheidene tydperken
en haare trappen hebbe; dat men dezelve kan verminderen
en vermeerderen; dat deeze gisting plaats
heeft in de waterige deelen of de wei van het
bloed, terwyl daarentegen de verrotting , in desaelvs
roode of vaste deelen, word waargenoomen;
dat 'er in de Kinderpokjes eene byzondere gisting
plaats

%% Over den waaren aart der Kinderpokfes,
plaats hebbe, binnen haare eigene grenzen bepaald,
die insgelyks haare zitplaats heeft in het weiachtige
gedeelte van 't bloed ; en , cindelyk , dat
'er middelen zyn, die het vermogen bezitten ,
om deeze gisting te maatigen, te corrigeeren, te
vermeerderen, en te verminderen; gelyk 'er ook
zoodanige zyn, welke deeze .zelvde uitwerkingen
hebben in de Kinderpokjes ; zoo als door Overtuigende
bewyzen is getoond.
Ten derden. Belangende dat deeze middelen te
zoeken waaren in het Antimonium en den Mercurius,
volgens de I39~ e _ Aphor. „In Stibio

en drzelver Geneezing. %
én in de Cinnaber word hy gefixeerd door'de Zwavel
( r ). Dat zy eene groote doordringbaarheid moes*
ten bezitten, - dit is uit alle de gedaane proeven->
met den gunstigsten uitflag bekroond , ten vollen
gebleeken: in welken men een groot getal pokjes
geheel verdwynen , famenvloeyende in van één
gefcheidene veranderen, de pokftof in de puiftjes
disftpeeren , de korsten afvallen, de krachten
wederkeeren, en de Lyders tot voorige gezondheid
herftellen zag. Gelyk mede volledig is aangetoond,
dat geenerhande zoute of bytende ficherpheid
(acrimonia falina vel corrofiva,) - welke in deeze middelen
niet moeftgevonden worden, — aanweezig zy
in die, van welke men zich bediend heeft; maar
dat dezelve, in tegendeel, zacht en van alle ficherpfieid
ontbloot waaren; en door de beroemdfte beöeifenaaren
der Geneeskunde aangepreezen. —
Voorzeker, indien Hy, onze Bataavfiche Hippoiraat,.
tot deeze Ontdekking, van welke hy zoo
vernuftig het beftek ontworpen had, daadelyk had
mogen geraaken, zou hy den grootsten nadruk
heb-
DELIUS heeft aangehaald , in zyne Pharmacia in artis foratan
rtdaita, benevens Z W O E L F ER. , p. 172. Lib. II. Seék. IV,
Cap. III. Indiervoege , dat hy de bereiding of de handelwyze
bevestigd en goedkeurd; terwyl hy, in de voorige $, gewaagd
van mercuriaale deeltjes , die in dea Regulus gevonden wor-*
den. Men zie ook B A R C H U S E N en verfcheidene anderen.
F. H O Ï F M A ' N N verklaard denzelven , op verfcheidene
plaatfen , inzonderheid in zyne Objeruat. PbyJ. Chemie, Lib.
III, Obf. II & III, en in zyne Disfert. Chemie. Disf. II ,
van het geflacht van den Mercurius QJHercurialis pro/apW) te
zyn.
(O E e s» zaak ta overbekend, om nadere bevestiging te b$s
havea.

54> Over den zveereh aart der Kinderpokjes,
hebben bygezet, aan de juiftheid zyner Zinfpreuk;
met welke het my vergund zy, dit voorftel thans
te befluiten:
SIMPLEX SIGILLUM
VERI!

'én derzelver Geneezing; t$&
AANHANGSEL.
Behelzende de byzondering der zes onderfcheidene
middelen, van welke in het Verflag der
gedaane proeven, in de Genets-, Natuur- en
Huishoudkundige Jaarboeken, 4* Deels,
1* en 2* Stuk geplaatst, gewaagd is;
en de nadere vermeerderingen en
verbeteringen in de Epidemie
van 1784 gemaakt:
N°. 1 (f). \. Regul. Antim.medic.proheelutriati
ac tcnuiffime trit.
Antim. diaphor et. ahluti a 3j.
Pulv. e cheiis 69 comp. gij.
Cdmphora gr. xij.
Sulphur.pur. Antim. gr. vj.
M. F. Pulveres N°. XII.
Cf) [Van dit middel is ook in de voarige Afdeeliag, § IV,
de famcnfteliing opgegeeven : doch me» heeft hetzelve hier wederom
genoemd, em in dit Aanhangfel, elk der onderfcbeidene middelen
van welken gewaagd was , naar rang optegeeven. — Men vind
van dit middel gemeld, dat deszelvs gebruik zeer veele opmerking
vereifchte: waarom de Ontdekker fomwylen alleen No. i enz. aan
zyne vrienden, terproevneeming, toezond, met achterlaating van
No. 1: waar deezé opmerking in beftaa, zal men boven (§ VI)
hfibbin vérmeid gevonden. Ten overvloede > hebben we zulks,
by deeze gelegenheid, Hechts willen herinneren.]
G
, )

&6 Over den -waaren aart der Kinderpok/és,
N° -J. fy. Sulph.fixat. Antim. gj.
Camphor. 3ij.
Regul. Antim. med.
Antim. diaphor. abl.
Pulv. e chelis 69 compofit. a 3iv
M. ut F. Pulv. N°. LX. alle drie
uuren, één te gebruiken. Men
kan 'crfj Suiker by voegen.
Dit poeder word gebruikt in de plaats van het
eerfte; maar is in confluentes niet voldoende, flaagende
als dan zoo wel niet als het eerfte ; en het is
minder vermogend alsN 0 . 3. Ik geev het in gewoone
copieufe pokjes, en die middelmaatig zyn: aan een
volwasfen mensch, zelvs aan die boven de 12 of
3 4 jaaren zyn, een geheel poeder; in die béneden
dezelve, of 6 a 8 jaaren zyn, de helft; met de
tusfchenpoozingen boven (li e .Afd.§ IV) gemeld. '
Wanneer de Pokjes famenvloeyen, en naar N 0
. é
niet luisteren willen, bedien ik my van N°. 3; met
inachtneeming van de gewoone bepaalingen en voorzorgen
; wanneer men doorgaans merkelyke verandering
befpeurd: en ingeval de cmflutlie te voorzien
is, is het best, van den beginne af hier mede
een aanvang te maaken;op de gemelde wyze, voor
zich tig en oplettend voort gaande: wanneer alles
naar wensch zal flaagen. Dit middel is van de volgende
famenftelling :
N'. 3A. \. Sulphur. fixat. Antimsnii 5f.
Camphorce 3ij.
Regul. Antim. medicinalis
Cinnaharis nativ.
Myrrhcs eleei. a 5iv.
Sacchar. albijf. 3xij.
, Fiam Pulv. N°. LX. dat is, elk poeder
van 5.7 gr*
Of-

en derzelver Geneezing'^ 0~
r
Of - ... - < r
3 B. fy. Sulphur. fixat. Antim. %
« Camphor. 3ij v
,
Regul. Antim. med. i
Cinnab. Antim. ter fublimdii
Myrrhct elecJ. a 3iv.
M. F. Pulveres N". LX.
Men kan 'er weder i£ once Suiker
by doen: wanneer zy 27, en an-
' ders 15 gr. weegen.
Met dit middel doet men doorflaande proeven,
en zal in de uitkomst zelden bedroogen worden.
Het is fterker dan het Voorgaande; en kan zoo
wel, in copieufe, als famenvloeyende Pokjes, met
vrucht, gebruikt worden.
Het gebéurd niet zelden in zwaafe' Epidemiën£
of ook onder eene niet recht gepaste behandeling,
of wanneer men te laatby de Lyders gevraagd
word, of deeze, door armoede of onreinigheid,
verwaarloosd zyn, dat 'er zich zwarte flippen o£
gegangrceneerde plekken óf blaasjes opdoen.: als dan
moet men van de beide voorige middelen afzien,
en terftond tot N°. 4 overgaan; altoos het boven
( § VI) gemelde onder het oog houdende. Echter
kan men nu, in de boven bepaalde jaaren, zoo lang
het gevaar van gangrcena duurd, alle drie uuren
een poeder ingeeven; en, wanneer het poeder 'er
uit mocht koomen herhaale men het te vooren
(§11) gemelde zacht Vomitif; en maake, na twee
uuren wachtens, alsvooren eenen aanvang: wanneer
de middelen 'er doorgaans in blyven; het
gene men ook ten aanzien der voorige poeders, in acht
nceme. Dit middel is van de volgende famenftelling:
4 C-J-)- Sulphur. fixat. Antim. 3j.
J
Camphora 3ij. P.eguL
(1) [Deeze formule koomt overeen met die welke boven
(§ XIX) is opgegeeven.]
G 2,

85 Cver den zvaaren aart der Kinderpokjes,
Regul. Antim. medic. 5iij.
Myrrhce elect. 3iv.
Cinnabar. nativ.
F. omnium Pulvis fubtilijjimus & divi~
datur in dofes LX. om de drie uuren,
ée'n. Men kan 'er xij dr. Suiker byvoegen.
Indegangrcenofce, moet den Regulus
verminderd, en de Cinnaber vermeerderd
worden; wyl de ondervinding geleerd
heeft , dat de Regulus wel de
Pokjes, maar niet de gangrcena beftuurd;
waar toe de Myrrhe, vlug gemaakt door
de Cinnaber, het waare middel fchynt
te zyn. Dit hebben alle gedaane proeven
bevestigd; en zulks ftemd ook over
eên met het getuigenis van SCHULZ,
de Cinnabarinis (i).
En, ingevalle de ziekte hooggaande is, en 'er
eene zichtbaar-verzwakte pols, verval van krachten,
blaauwe en loodkleurige huid, of vlekken,
plaats mochten hebben; of dat het bloed ten monde
of elders uitkwam; doe ik myne Lyders tuslchen
de poeders, het volgende Mixtuur gebruiken :
J^. Extr. Cort. Pcruv. elect. rubri 5ij.
Theriaca Andromacki 5j.
Syr,
nab. nativ. ?j at. i. dofss 15 &r. alledrie uurei een poederI
(.L) [Wannser bet bloed ontbonden is, moet de Cinnaber uitgchaten
worden; gelyk ook SCHULZ leeid, dat de Cinnaber niet
belpt, alwaar liet blosd zoodanig Keileid is,~maar we! daar gangrtna
gevonden word. Om de boven gemelde reden , is femwylen
, zoo wel de Regulus als de Cinnaber achterwege gel.aaree;
en dés, in het eerste gevsl, voorgsfc'ireeven : Sulphur,
fitst. Antim. jj. Ctrsphar. |3 Myrrfia m. f. pulv. om V2B
het zelre als vooren 13 gm.. te gebruik i.; in het iwnde gev.tl;
ni Sulph. fixet. Ar.tim. Ji. Camphor. 3'j Myrrb* ?*• Cin-
gel; k ook hut voorige.-]

en derzelver Geneezing. 8«>
Syr. Bal/amici[oïFelonicarubr."] 3yj.
udq. arboris Fitce $vj.
Elixir Viirioli 9ij. (*).
M. Om het uur een lepel.
Het welke ik, flechts in één Kind heb zienmisfen;
waar het bloed, by aanhoudendheid, zoo geweldig
ten monde uitkwam, dat 'er geen mogelykheid was
hetzelve iets in te krygen. — Anderszins kan, in
bloedfpuwen uit de long en bloedwateren, de Balfamus
adfiringens, by LOEB voörkoomende, met
vrucht gebruikt worden: beflaande uit 01. Therébentince
3ij. inflill. in vafe vitreo.^ adde gutiatitn au
fenfim fienfimque 01. Vitrioli 3v. agita hanc miscelam
ftcpe cum j'patula lignea, addendo lentiusculè Spir.
Vini re&ificat., agita denu-ó inviccm, ut fiat Baljdmum.
dofis 30 guit', vel 40. met eenig bekwaam vocht:
puta aq. frigida coBa.
Onder de anomaliè'n van de Fokjes, een gevreesd
foort, onder den naam van Vcficuloj'ce en Siliquo/k
bekend, zich bevindende, (doorgaans doodelyk
onder de gewoonlyke behandelingen, doch welke ik
echter, onderden Goddelyken zegen, heb mogen
te recht brengen, waarvan eene doorflaande proev
in da-gemelde Genets'*-Natuur- en Huishoudkundige
Jaarboeken (§) voórkoomt,) bedien ik my, in zoodanig
(*) [I« r !aa!s van i e Elixir Vitrioli is fomwylen gene*
men Liq-.or ccrru ccrvi juccin. J^ij, ot Tr. Croci gi/3,
volgers dekennelyke aEnwyzmgec: vaD oordeel zynde, dat oae/.e
forrr van een kouden aart is, en opwekking ncodig beeft:
gelyk my de gelukkige uitkomst daarin heeft bevestigd. — En on
deeze wyze gaa ik voort, tot ik hei gewenlthte oogmerk bereik t
heb: verminderende, wanneer het kwaad oveiwunnen , en Ue
Pokjes aan het zwetreu gebracht zyn. ]
($) [Hier achter onder de Bylagen , fub. Lit. D, medegedeeld.
In welkeByhge men tevens nader bericht zal aantreffen,
omtrent de gevailen welke vervolgens aangehaald wordea.]
G 3

90 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
'danig geval, van Honden aan van N°. 4; en zoo de
krachten te veel bezwyken mochten, doe ik het
Mixtuur, zoo even vermeld, gebruiken: tenvyl ik,
zoo dezelve niet genoegzaam worden opgewekt
over gaa tot N ; ; . 5, of myn zoogenaamd IVon der poeder.
Doch wanneer men naauwkeurig en oplettend procedeerd,
zal men, (mits niet te laat gevraagd wordende
, of de proev te laat in 't werk Hellende)
doorgaans gelukkig flaagen [met de bevoorens gezegde
middelen.]
Een ander doodelyk toeval, en waarvan geene
der foorten bévrydzyn, is hét gevreesde inllaan, op
het onverwachtst, der pokjes; dikwyls wanneer
ze in vollen laai aan 't zweeren liaan: een toeval, dat
my niet zelden in grooten angst en verlegenheid gebracht
heeft; en waarvoor de grootfle Practici,van
alle tyden, met reden , zyn bevreesd geweeft. Tegen
het welke ik echter, door gelyken zegen, op eene
gewenschte wyze heb mogen flaagen; gelyk de aangehaalde
proeven in de gemélde Jaarboeken, uitwyzen.
In dit zoo allerzorgeiykst geval, geev ik ter-
Hond het bovengemelde lTon derpoeder, alsN 0 .4 my
nietvoldoed; dochN». 5 gaat vry zeker : hoedanig
in het geval van het kind van den Heer van dei-
Hoek, aldaar vermeld, gebleeken is. Het is van
de volgende famenflelling:
N°. 5. 1^. Sulphur. fixat. Antim.gr. iij.
Camphora gr. vj.
Regul. Antim. med. gr. ix.
Myrrhce eicel. gr. xviij.
. Cinnab. nativ. gr. XLviij.
Sacchar. alb. 5ij.
M. F. Pulv. de gemiddelde gifte, 20 gr-
Men zie, voorts, omtrent dit middel,
de Aantekeningen [beneden]; in welke
deszelvs nuttigheid en gebruik duidelyk
genoeg voorkoomen.
in

en derzelver Geneezing. 91
Eindclyk, heb ik een middel moeten uitdenken
voor Kinderen, welke door dereuk en de fmaak van de
bovengemelde middelen afkeerig geworden, dezelve
niet gebruiken wilden; het welke op gelyke uuren
en met gelyke voorzorgen toegediend word: en als
dan gemakkelyk, zonder dat zy wccten een middel
te gebruiken, kan ingegeevenworden; evenaarende
ook vry naa aan de voorige middelen Dit Kinderhoeder,
het welke, behalven dien van Suiker, bynagecnen
fmaak heeft, word op de volgende wyze gemaakt:
N". 6. Sulphur. fixat. Antimonii gr. vj.
Regul. Antim. medicinalis
Cinnah. Antim. ter jublim. aa 3?-
Sacchar. alhtjf. 3ij.
diu terendo F. Pulver es, N'. VIII.,
alle drie duren een, met water of dunne
chocolaad, te gebruiken; of ten f,
11, 4, 7 en 10 uuren [en één des
nachts]
Wanneer de Kinderen zeer zwak
zyn, neeme men Antim. diaphor. ablut.
Men zie over dit middel, verder,
ook de Aantekeningen [beneden].
Zuigelingen moetende behandelen, vind ik ver»
kieslyk, dat de Moeders of Voedllers, voor de Kinderen
de middelen gebruiken; welke als dan naar
de onderlcheidene gevallen, toegediend worden;
doch het Kinderpoeder valt daar toe het gemaklykst
en minst bezwaarende: wordende de middelen
op gelyke uuren door hun gebruikt. Het inneemen
der Voedfters, in de plaats der Kinderen, is
verre beter dan den zuigelingen zelve de middelen
te doen gebruiken-, door dien de natuur deezer kirfderen
te zwak is, om pokziekteen tegengif tevens te
wederftaan; en men veeltyds moeite met hun heeft in
het j e en 4 e tydperk, met het droogen, en afvallen
der pokjes, en het verplaatfen van de Etterftof; welke,
G 4
te

v
£s Over den waaren aart der Kinderpokjes ,
te veel of te weinig gedbforbeerd; doorgaans die
onheilen veroorzaakt: daar het middel, vooraf geanimalifeerd
zynde, zeer gefchikt voor deeze onderwerpen
is. Het geene de fehoonfte proev, en het
zonderlinglte voorwerp van verwonderingen verrukking
opleverd, die men immer befchouwen kan:
naardien men aan het zog, niets hoegenaamd kan
befpeuren; en nogtans het vermogen van het middel,
aan den zuigeling zichtbaar medegedeeld word.
Ten befluite, voeg ik er by, dat men, na het
afvallen der pokpuistjes, om den anderen dag, een
zacht laxattfuit Manna, CaJ/ia enz. voorfchryve:
wyl ik, onder de etterwording, niet gewoon ben
zulks te doen; bchalven in geval van nood, dooreen
Lavement; om de Diarrhcea voortekoomen, die in
Kinderen wel eens plaats heeft (*).
AAN-
(*) [Nog viDd men gemeld , in eenen briev yan den a8n.
Noven.ber 1734, ( doeze middelen tggeltidepde,-benevens de
opgaave vac derziiver toediening) aan nu wylen den Hsere
Med. DotJor A. SYMOONI te Atnfterdam; ,, Kincelyk, is'er
„ dine treurise vtnooning; en die dikwyls de he»te poogingen
„ re lenr fïeid: te wteten, sis 'er van den eersten beginne af,
„ z-varte vleiken aanweezig zyn en de pokpuiftjes voorafgaan.
„ — Betersn raad weete ik in deez?n niet, dan dien van wel-
, ken men zich ia de Peft bed.-ud , en welke door D12-
„ MER.BR.OEK omftandig befchrsevea is: waaróm ik Theriae.
„ Zojdc gte'-en, ea myne 'nandeiwyze by (a ) \j,vcreer.koniende
„ m.chl. i?-%

tn derzelver• Geneezing.
A A N T E K E N I N G E N .
Van alle de proeven welke ik, federt het Jaar
1771, met Antimonialia enz., op de Kinderpokjes
gedaan heb, zyn 'er geene gunftiger geflaagd, dan
eenvoudig met den Regulus Antimonii medicinahs,
met weinig of geene byvoegfels uit Kermes miner.
tnCambher: En, 't en waare ik het Kind waarvan
boven (I; Afdeel. § LIV) gewaagd is, aan de
sangrètna in het aangezicht verlooren had, zoude
Ik 'èr mogelyk nimmer van zyn afgegaan. Alstoen
ben ik aan het veranderen, en by voegen van andere
middelen geraakt; welke de pokziekte wel zachteiykbeltuurden,
doch geenszins het vermogen hadden,
om famenvloeyende pokjes, in discreten te
veranderen. Het is voornaamelyk den Regulus,
die dit doen moet; en wel, tusfchcn de eruptie en
de
Celen, verfcheiden gewenschte proeven, en daar onder één ia
een allerzurgelykst geval, gedaan: van welke men echter, ter
vermydmg van mm-nood ge uirvoerighci J, geene opzetlyke
ruddiog heeft willen'maaken. — Men vind door Zyn Wel-Ed.,
j.open» één dier pmeveliogen, onder arceren, gemeld: dat de
„ vt/icul* i* facit [onder de fuppuratii^ aüe zeer dor en droog
„ waaren-'; waar op, in antwoord, gemeld werd: „ het dorre van
' de vtficut* is niet altoos kwaad; maar wanneer ze het gantfche
aangezicht bedekken , zelden van een goed voorteken. Ik
„ doe, in dit geval, eén pap van haver-gnrt en fomwylen een
„ weinig VI erbloemen daaronder, (doch, om deszolvs zwaarte,
•„ flechts dtia befmeerd) tusfehen twee doeken, op het aange-
„ zicht fettgen; terwyl ik voorts, naar het byzocdere, de proev
" voortzet". En elders vind men gemeld; 't gene men hier,
insgelyks als een toegift, volgen laat: „ deeze middelen doen
„ ook groote dienftea in Uorb. ftros. lympbaticis, na een voor-
„ afgaand zacht vtnitif. Men flaa , op deeze artikels', de Ccn-
„fuitat. F. HOF F MANUI na; en beproeve dan , of deeze mii-
„ delen zoo onvermogende zyn, als de groote BOERHAAVE,
„ HUNDERTM ARK enz. gemeend hebben. Worden myne da-
„ gen r.og wat gerekt, dan hoop ik te v:rDeemen, wat zy sn
tf Phtijicis vermogen".
G5

54 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
de etterkoorts van het tweede Tydperk. Men moet
hier mede echter voorzichtig zyn mgangranefa, in
welk amen op denzei ven niet vertrouwen kan; zo als
de Heer DE MAN insgelyks befpeurd heeft: maar
dten als dan met gelyke deelen Myrrhe en Cinnaher
vermengen; ofvedéer, verminderen, en de
Cinnaber vermeerderen; gelyk in de allereerfte
proev met dit [dus famengeftelde] middel, gebleeken
is, en 3
nader, allerzonderlingft in het Kind van
de Heer van der Hoek, in 't welke zich, van den
beginne af, de gangrana aan den hoek van 't linker
oog en in verfcheidene puistjes, (die door de
bovengemelde middelen tot jnppurqtie. waaren gebracht)
vertoonde; tenvyl zich daarenboven, een
groote zwarte blaas op de linker-wang gezet had,
weke door de poeders waarin de Cinnaber de overhand
had , mecie aan 't fuppureeren was gebracht
, doende tusfehen beiden het gewoone middel
van Extr: Cort. Peruv. en Therisc. gebruiken;
toen de pokjes eensklaps, alle wit werden
, en op de handen met putjes zich vertoonden:
doch welke men, door het gebruik van het gemelde
middel, in weinige minuuten zag opkleuren en
zich opheffen; en dus alles uit het grootst gevaar
in de aangenaamfle hoop op herfteili'ng overgaan:
het famenftel van dit wonderbaare middel is boven
\bl. 90] onder den naam van 't Wonderpoedcr medegedeeld.
Dit zelve middel is ook van de meeste uitwerking
geweest, in het geval waarin de etterkoorts
in eene febris he&ica fcheen overtegaan; en waarin
het bovengemeld Mixtuur uit Extr, Cort. Peruv.,
Theriaca, & Aq. arboris vitce niet voldoende was'
noch Diuretica & Laxantia 'door FREUND en
LOBB, als de befte ter te onderbrenging deezer koorts
geoordeeld, ) uit DecoeJ.P.Forefi, Nitr.. Spir.nitr.
d. en Manna gegeeven, genoegzaam bevonden werden
wanneer men met hetgebruik der poedertjes ophield

en derzelver Geneezing* 9£
hield: terwyl men telkens wezenlyke voorderingen
belpeurde, zoo ras die regelmaatig gebruikt werden.
— Dan, hctis opmerkelyk, dat dit famenftel
dat vermogen niet bezat, wanneer de Ci?indbaris
Antimonii ter fublimata hier toe gebézigd werd.
Dit zelve bleek ook in het Kind van denKoetfier
van den Heer h\ Colonel van Oyen : welk Kind
geen zoet wilde gebruiken, waardoor ik my genoodzaakt
vond, het gewoone Kinderpoeder, 't welk
doorgaans met Suiker opgemaakt word, nu met
G.Arabicum, tot een fyn poeder gebracht, famenteftellen
en te verzachten; 't gene echter geen genoegzaam
vermogen had, om de pokjes behoorlyk
uittedryven, en tot volkomenheid te brengen: men
kon het kind deeze, hoewel fmaakeloose poeders
niet dan bezwaarlyk inkrygen; en de pokjes biceven
rood en vunrig, en wierden met putjes ingetrokken:
waarop ik de zoogende Moeder voorfloeg, of zy,
voor het Kind, de middelen wilde inneemen; 'tgenc
zy vol vaardig aannam, en (in den beginne, om
de 3 uuren, vervolgens minder) de poeders gebruikte:
met dit gewenscht gevolg, dat de pokjes
ïegelniaatig opkwamen, alle vol etter werden, en
op den elfden dag hunne volkomene rypheid hadden
en vervolgens afvielen. By deeze, bleek hetzelve
yan de Cinnqb. Antim. ter f'ublim., welke hier insgelyks
meerder bezwaarde en minder afdeed; terwyl
de nativa meerder verrichte: daar echter, in
proeven van het Kind van den Heer Donart en den
Heer Berkelbach, zoo my voorftaat, Cinnabar. Antim.
, met gelyke deelen Myrrha en Regulus Ant(-
tnonii medicinalis, gebézigd zyn. 1 — Voor het
overige, fch'ynd de Cinnaber dat vermogen niet te
hebben, 't gene den Regulus Antimonii medicinalis
bezit, om het getal der pokpuistjes te verminderen:
gelyk ik duidclyk belpeurde dat de Cinnaber, met
Sulphur fixatum, niet bewerken kon in het kind van
den Heer Mondt; doch. toen 'er den Regulus bykwam,

$6 Over den waaren aart der Kinderpokjes,
kwam, zag ik regelmaatigen voortgang van de
ziekte; welke op den gewoonen tyd, zonder merkelyke
littekens, noch Febris Secuiidaria, gelukkig
afliep (*): door welk geval, de Kinderpoeders
zyn te voorfchyn gekomen. Hier uit blykt dus
wederom, dat rnen met Cinnaber niet te veel moet
willen doen: gelyk ook by het oudfte zoontje vail
den Heer Ckerix, de proev mislukte met Cinnaber
nativa, die zevenmaal gcfublimeerd en afgebrand
was; daar driemaal gefublimee'rde Cinnaber Antimo
TÜi met Regulus, by het Kind van den Heer Mondt
voldeed; en ook in het Kind van den Heer Berkèfc
bach, (beide boven vermeld) eene geweuièhte werking
deed.
De .reden waarom ik my doorgaans van zoo veel
Suiker bediene, is tweeledig: om de vü drascica der
Antimonialia ie corrigecren; en, om dat R H A Z és
zich mét zoo veel vruchts van zyn Tchirpacbia bediend
heeft.
'THEOREMATA
PRACTICA.
I. De Voorbehoeding in deeze ziekte is wezenlyk
en kan tot een hoogen trap gebragt worden, 't zy
men de manier van T. LOBB volge, en die verbetere;
of dat men den weg van RoséN VA>J
ROSENSÏEIN infla, en hetpurgative in de Pillen
vermindere, in welke verandering men bevestigd
word door verfcheidene Proeven, en die van den
Heer VAN WOENSEL (f). II. In
C") [Nog v °nd men aangemerkt: „ de Cinnaber heeft in
„ zich weinig vermogen, om het aantal puisrjes te verminderen,
M
maar is allervoortreflykst om het kwaaae er^uit- en de traageb
„ op- te kiygen: 't gene dus hfet tegengestelde is van óciRriu-
„ lus, die vermindering in getal en erterwordmg tewege bren^J;
w
daar de Cinnaber de g'S'ing vermeerderd of maaü-J, en het
„ gif naar buitea brecg.1.*']
Ct) [tVjuv. Expsr. fair.es avec le Mercure dans la fitthc t'd~
roit; Ger.ee^k. Bhl. II. Deel 4 Stuk, en elders.]

en der zeker Geneezing. 97
IT. In den aanval van de ziekte zelve, is'het
veiligft, het pokfmet door Antimonialia niet te bedwingen:
maar, in tegendeel, het zelve door zachte
Emeticaen Diaphoretica, gepaard met zachte Laxantia
lucht té geeven; van het hart of het centrum
des lichaams af , en naar de huid toe te dry ven;
en de Aderlaating zoo fpaarzaam mogelyk in 't werk
te Hellen.
III. In famenvloeiendc , doch geene gegqngraneerde
pokjes, of die zich als waterblaasjes vertoonen,
is de Regulus Antimonii medicinalis van eene
zekere bereiding, het meest vermogende om eene
aanmerkelyke vermindering in het aantal pokjes te
Wege te brengen ; en dat irt den tyd van de uitbotting
tot den overgang tot verettering , of in het
tweede Tydperk.
IV. De Weg in deezen tyd gebaand zynde, zal men de
ziekte gemakkelyk, zonder etterkoorts zien eindigen,
in den omtrek van 13 dagen: te weeten, de eerfte
begin fels van droogen den 92. dag in het aangezicht,
den 11» dag geheel droog en den 130 in het zelve
afvallende.
V. In gegangretneerde pokjes is het altoos een
goéd teken , wanneer de pokjes rondom de
zwarte vlekken beginnen te etteren , of de
randen van de pokjes zelve te zweeren: 't gene inzonderheid
door de Cinnaber bewerkt word; hoewel
de Myrrhe en de Campher ook hun aandeel hier aan
hebben; en waar toe de Regulus op zich zeiven
onvermogende is. ,
VI. Tiet zelvde heeft plaats oirkrent de Vcficulofx,
Cry/iallina en Siliquojk tot welke insgelyks de
evengenoemde middelen vcreischt worden: met dit
onderlcheid, dat deeze meerder hoeveelheid van Regulus
kimnm verdragen dan de gangrainofie; hoewei
ze de Cinnaber ook noodig hebben, ter voortfttiwing
van het fmet; doch in eene mindere veelheid
dan de evengemelde.
VII.

9?) Over den waaren aart der Kinderpakjes, enz,
VII. Uit allen dezen (III—VI.) blykt, zoo als
herhaalde Proeven dit buiten alle tegenfpraak gefteld
hebben, dat de Regulus Antimonii medicinalis een
werkzaam vermogen heeft om het pokfmet te beftryden
en te onder te brengen; daarentegen de Cinnaber
om de verzwakte natuur-krachten op te wekken
, de gisting te vermeerderen en het pokfmet uit
te dry ven, niet alleen geduurende het 2- en 3e,
maar zelv in het 4* Tydperk ; wanneer alle zwelling
geheel verdweenen en de zichtbaare gisting opgehouden
heeft.
VIII. In 't gemeen echter, doen de Antimonialia
hun meefte vermogen geduurende de gisting, en
minder na de zelve.
IX. Uit deze Behandeling en de bekende Proeven
hier mede gedaan, is het ten klaarflen gebleeken,
dat de Pokziekte door dezelve eene gantsch andere
gedaante bekoomt: als onder welke de gewoone toevallen
van ylhoofdigheid, bezetting in de keel en
op de borft zeer maatig zyn, ja zelfs niet te voorfchyn
komen; en deeze ziekte zonder kwyling,
en Diarrhma doorgaans afloopt: vooral, wanneetmen,
volgens § III. en IV, den tyd wel waargenoomen
heeft.
EIN'DE.
Ê Y-

9j
B y L A ö E A*
Van de Gisting, als den voorrTaamen
grondflag, van alle rechts
en veilige behandeling der Kinder'
pokjes; 't zy dezelve door de
Natuur, of door de Inenting aangebracht
worden.
Ik beken dat ik , ja, in navolging van verre de meesten,
de Kinderziekte, in myne Proeve over de Voorla
boeding derzelve, (bladz- 9, vergeleeken met bladz 17,
19 — 24.) als eene crijis heb aangemerkt: als toen niet
in 'c begrip zynde, dat de Hoofd-rol welke in deeze
z.el.te, inzonderheid, gefpeeld word, baaren voornaamen
groudflag in de Gisting hebbe { a) , welk denkbeeld
van
(a ) Men zie het donrwrocbt Traftaatje van wylen den Heer
J. P. B R I N K M A N , 25et)ttage JU Üï\tV «CUCtl ^mit
ïtr ©aljtUUgCU; D U S S E L B O R Ï F , C L E V E unfc L E I P -
ZIca. 1:74. Overwiardig, in eene gemeenzaamer Taaie
verkleed
te worden. [Men heeft van dit Werkje, benevens van
des Heeren S R I N K M A N ' S «grijf Hfa fcjeQBtftlUtU) tt#
^cfcn-(£itcré beroet Swculatton/ C 't gene tot een SuppU.
at ent ir Vervolg VJL bet eerstgenoemde ftrekt,) onder des Schryvers
Papieren , eene Hollandfche Vertaaling aangetroffen; wel door
eene onbekende hand gefchreeven, doch blykb.'3r onder deszelvs
opdicht vervaardigd. Men zal dezelve, nader, met deoorfpronglykeo
vergelyken , ( 'r gene andere bezigheden tot dus verre niet
htbben toegelaaten} en alt dan aan het Publycq mededeelen.]

100
B Y L A G E tf.
van de tyden van R H A Z K S af ( b), min of meer, heeft
ftand gegreepen; en door my in eene Nmfbl. 20. a)
was aangehaald. Hoewel BOERH 4AVE de mogelykheid
om zodanige crijïs voor te koomen, dnidelyk had
verklaard; en door my insgelyks (bi- 17.) was aangevoerd
géwordén* Dan , vermits de dagelykfebe ondervinding
bevestigd heefc, dat de uitvoering hiervan,
door de gewoone wyze wan refolutic en afleiding, niet
altoos mogetyk zy; was 'er eenen anderen weg noodig,
om' dit ontvangen gift in zyn verbarid te ontwikkelen, te
b'eflrvden, te onder te brengen, en alzo deszelvs krachc
te verminderen, en een fpoedigeren afloop der ziekte te
bezorgen; waar van ik ook reeds eenigeflaauwe trekken
gezien'en ( bl. 17.) aungeteekend hadde.
Om dan dit gewigljg Stuk, waar van zoveel in de
kennis der Kinderpokjes, en in derzelver beftuur af hangr,
in deszeivs Aavc en Natuur onderfcheidener in te zien,
zal het niet. ondienfiig. zyn dit wat hooier op te haaien.
I. De groote BOERHAAVE, de Gisting, weike in
het Plantcn-ryk gefchiedt , in Dierlyke lichaamen niet
kunnende begrypen te beftaan, (en dus in het gevoelen
van VAN Ha LM oNT niet kunnende inftetrimen, die
dezelve ten duidelykden, in de tninfte etterwording, meende
te ontdekken, en met anderen, had omhelsd (fc)i)
verwierp die geheel en al, en wilde dezelve, als in den
rVlensch te gefchieden, geenszins gedoogen(rf). — Naar
zyne Verklaaring, beftond de Gistin% in eene mottts
inteftinus ('inwendige beweeging;, welke eene byzondere
eigenfebap van het Planten ryk was; of fchoon hy toeftond
dat de verrotting van Dierlyke Vochten ook we,l
fi) Coofer. RHAZès edenti H A L L E R O , p. mo, 261,
3?3. cum FR E 1 N D Hiftor. tledic. p. s»S. edit.£e^. 1733- cum
ï G W E RN ER , Dif. caufamcurbomines femel tantum variolis
ieri's ccrripizntvr aiumbrans Rcfp. A. J. ORLOVIO. C««*
ment.de reh. in fciint. nat. & med. gefi. Vol. X. p. 363. 364.
( c ) Variis in locis.
(«O Element. Chemite, Tom U. p. 166, 167, 168 & feqq.
in

B Y L A'G Ë N. ibi
in eerie mbitis inteflfnus beftond, doch welke geen en
zuuren, of brand.waaren geest, maar iets van den Phos*
pborus voortbragt, en alzo van alle gistingen onderfchefden
was; kunnende hy, volgens zyne gemaakte bepaalingen,
geene gistingen aan de Dierlyke Lichaamen, (en
du< o^k niet in den Zieken ftaat) toeftaan: welke hy geloovde
alleen tot. de Planrgewasfen te behooren. • -
II. Hy'had ie nochtans inde Spysyerteering (ZJigf ,rr«?)
crkflud ( è). En men heeft reden om te denken , dat, in
dien riir fch'tterend Lichc aan Leiderisvans nogfcheen, de
g-oote Ma:, 'ba" zoo veele Ontdekkingen op dit ftuk gediidn,
en door de ciuidelyKe Proeven, by de Inenting zoó
zichtbaar, tot de omhelzing van dit Leeril.uk, genoopt zou
zyn geworden: daar hy zelve toefiemd, dat de Lucht
zich gelyktydig niet he:fp?ekfel vermengd , en zich invoegd
in her lyrtffgé der ipyz. n, fpeekfei, flym van de tong,
h t verhemelte erz. ( f); en dat'er een beginfel van gistimr
voorr^ebr.ich'. worde (g~): „ 'cgene, zegd DE LA
„ M i n jat, berekend, dat het wel Wasris, dat de gisting,
„ ja, do eerfté werking Van de fpysverteering zy; maar
„ dut 2e, naauwlyks Verwekt ofin beweeginggebragtzytv
„ de, terftond, (en, om zoo tefpreeken, by haar eerfte
,, begin,) bepaald of Uil gehouden word; uit hoofde van
„ den geduurigen nieuwen aanvoer van vochten , die ge*
„ ftadig wordssn afgefcheiden en zich met de fpyzenkoö-
„ men cevermengèn, doch voornaamelykvan vvegede Gal,
„ die een g^óöte Vyandin van alle gistingen is,(b); gelyk
„ VAN H E'LMO NT gedrongen geweest is, eene gisiing^j
„ etkenneninde Gfy/, geheel vcrfchillende van die, welke
„ in
Ce) Infimt: Medic. j LXVII. [cum CommeM, H A L L E R I
DE LA M E T T R 1 E , in hunc locum. ]
(ƒ) Ibidem,
§ LXIX.
ig ) Ibidem , § LXXVIII.
( o ) [ Waar mede de Heer B fc I N x M A k, UI. eit., icsgdySs
inlteiiid. J
H
&

so2 B Y L A G E N.
„ in de voedfels plaats heeft" (i). — En, ofTchoon
BOERHAAVE ftelde, dat 'er zonder Lucht geene Gisting
gel"chiedde,uemd hy nochtans metdemeesten,(uitgenoomen
1-JALLF.R) volgens f)ALEStoe,da' 'erLucht in het Lichaam
koorae (k): waar op DE LA METTRIE ter verklaaringe zegd:
„ daar nu de twee foorten van Lucht, de uitwendige , en de
„ inwendige,overvloedig gevonden worden in het fpeek-
„ ïel en de voedfels, welke zich met hetzelve vermengen,
wie kan verhinderen dat ze gisten? Het is waar , dac
„ de inwendige Lucht hier zonder veerkracht, en byge-
,, volg zonder werking zy;" ( 'twelk echter geen wettig
gevolg is, gelyk beneden nader blyken zal;) want 'er
„ bevinden zich in het liclaam geene van die oorzaaken,
„ die wy verklaard hebben , door welke de verbor-
,, gen lucht haare werking kan wedeskrygen" (/). (hoewel
in den zieken • ftaat het tegendeel word waargenoomen)
—- „ De Heer BOERHAAVE kan niet ontkennen,
„ dat 'er in de Longen eeniee van deeze famengeftelde
,, vloeiftciTe koome; welke men Lucht noemt; maar hy
„ ftemd niet toe, dat deeze deeltjes die zich met het bloed
„ vermengen, veerkrachtig zouden zyn ; en deeze haare
„ kracht in het bloed kunnen 'behouden: of, 't gene op
„ het ïelvde neêrkoomt, hy kan niet toeftaan, dat 'er in het
,, bloed, eigenlyk gezegde Lucht koome"(f»). Het gene hv
alleen ontkenthad: naamelyk.dat, offchoon de lucht [door
de Long] in het bloed kwatue, zy in het zelve van veerkracht
beroovd Wr-s. MACBRIDE ftemd dit toe,
maar zegt: dat ze vlug is ^n) : mogelyk uit hoofde vari
x
de
(i) InjHtut. de Miieeine de Mr. H. BOERHAAVÉ; avec uri
Commtritaiït par M. DE LA METTRIE. ïsm. I. p. 272.
C*) Jpbori/m. § LXXIX.
CO RE LA METTRIE. Livre cité, Toa. I. p. 250.
(CT ) Ibidem.
O) Lib. citat. p. 30, waarin de geleerde Leipficbers mede
infte mmeo. Cemmcxt. de reb. &c. Vol. XIV. p.337. bewyzende
ecüier, dat zy door gisting weder vast worde. Ibid. p. 338.
/

B Y 1 A G E N.
iog
de warmte des lichaams; efi dus genoegfaam in ftaat, cru
die veranderingen te ondergaan, welke de Natuur ons, in
iedere byzondere afwyking van den gezonden ftaat, met
opzicht tot de Scheivochten (Jbumores inquilini digtftivi)
allerduidelykst aanwyst. ——• Vooral wanneer men acht
geevt op de. Gal, in den zieken-ftaat voor zoo Veele veranderingen
vatbaar; en welke wy boven als de Vyandin der
Gistingen zagen voorgelteld. — Want, lét men op dia
eerfte en eenvoudige ontaarting, of afwyking van derzelver
natuurlyken ftaat, welke men by de walgingen, bittere
en vetachtige oprispingen en daadelyk overgeeven
gewaar word; en die men alleen aan . byzondere fpyzen,
door de hitte des Lichaaras ontaart en fcherp geworden,
wil toelchryven (o)' zal men bezwaarlykde. Gal, in
haar onvermogen befchouwd, om deze weikjngnaar bover>
tegen te gaan, kunnen uitfluiten. — Waarom men,
wel degelyk te ondcfcheidcn hebbe, in den gezonden en
zieken • ftaat des Lichaams; en welke ongefteldheden ,
uit ontaarting, of veranderingen, gelyk in verrede meeste
foorten van vergiften, en zoo ook in de Pokfmet, piaats
hebben, gebooren worden. Blykt dit niet ten aller»
duidelykfte, ten —•
Ill n . In de benaamingen zelve, welke men aan verlchel"
cjene deezer verlchynfelen gegeeven hebbe? —— Zyn de
Èacontsïni van HIP PO C RATK S. ojy*ir («èfj c%y*er.iAoSt{
t
TO bey&', in deezen buiten betekenis? Worden dezelve,
benevens de Meteorismus , niet duidehk verklaard door
de woorden uitzetten, zwellen, ofgseven; (gelyk het
Fraafche levér, 't welk levain, by ons gist, voortbrengt,) en
waar van de voornaame oorzaaken in de Maag en, in de
Gal huisvesten V gelykerwys WEDE tius dit dérwyze \ erklaard
en tot verfcheidene Ziekten overgebragt heeft (/>);
en
Co) DE LA METTRIE, Itcrs ci.^. p. 339.
fp) Pharmacopaa 4croiaatsca, Lib, I. Cap. II. N*. I. fs^r
p. B7 &c.
H 2

io 4
B Y L A G E N.
en de beroemde STA HL, die de Gisting zoo naaüijH eu'-
rig heeft befchreeven (q), eene foorc van gisting toeftaan
moest, om de oorzaak der Galkoortien e verklaar
ren. — Overtuigd cns de zuure reuk van den Spiritus rector,
welke men in zdb veele ziekten aantreft, niet, tfat da
vochten met zuure deeltjes ais dan vervuld zyn ? Daar
men weder eene andere reuk by de verettering van
wonden en zweeren, (vooral otk in de Kinderpokjes,)
eene andere in de veriotting, gewaar word; en dat vvtl
van elkanderen onderfcheiden, in de byzondere iuorren,
die dezelve voortbrengen. — Heeft riet wylcn de beioemde
Koog-Leeraar ÜAUEIUS, die het Stelle! der Zie Jekunde
zo me-fterlyk verbeterd heeft, in zyne vtikl- arin.
gen over dit Leerftuk. (zoo aldaar in niet duideivk, Ichopn
hy 'ergantsch niet af keerig van was; maar byzonder in zy e
gémeenzsame gefprekken,) wel degejyk eene gisting in
de Pokzickte erkend (f ); die verk'aarende uit de gfcring
der vloeiftoffen in het Piamenryk ; ais waar in de gisting
eenmaal geëindigd zynde, niet meer konde opgewekt worden;
en daar uit de reden afleidende, waarom de Pokftof
eenm:a! wel gevat hebbende, zoo zelden ten r\\ e.denmaaie
treffe, en den menfdi aandoe (r): ten minften, . nderfchtiden
genoeg (eeraaronde, dat 'er zich eer e byzondere
verandering in de vochten, naarrelyk, ee re andere by de
Euerwo^ding , en eene andere in het cortofiie van de
KankerftofFe, opdeed; weike dezelve aan eene mot is
irteftimts verfchu'digd was; daar toe de vèrgtlykïng van
de P• tgetabilif.be gisting weder bybrengende (f)'; en
welke, mer die verandering n die in d° dierlyke Lichaaïpen
plaats hebben, weinig van de A umaïijatie, (van welke
be-
(Ó De Teirib. èïlïof. 8c. in CollcS. D : Jtrtat. H A LL E R I,
Vol. V. p. 165. § XXX.
(f) [Men z:e hier omtrent de Bylage C, in den Briewan
den.7 Juay 1774Q
( r ) Vergelefekon. niet I. G. WERSEH .boven 0»)aangenaali.
O) I Jiitut. Paikc'.og. Hidiciniit. ad § 3*3 > ¥&'

B Y L A G E N. 105
beneden nader) verfchi'd. — DE LA. METT RIE ftemüe,
gHyk boven reeds is angeweezen, volgens het onderwys
van den Heer B O E R H A A V E , toe, dat de'gisting
en de verrotting, hierin met eikanderen over een
koomen, dat ze motus intejlini des lichaams zyn; welks
famenweevfèl zy vetbreuken, en niet alleen zouten, maar
ook eene veerkrachtige Lucht voortbrengen (t). — Weshnlven
het verlchil, van naby befchouwd. zo groot niet
zvn zal, als het zich in den eer'flen opflag vertoonde: en ,
wel bezien zynde, minder in eenedaadelyke wezenlvkheid,
dan wel in eenen woordenfiryd, 'tgene de vegetabilia zïïecn
toekoomt, of doot de werking van het vuur word voortgebragt,
begaat.
En waaraan de laatere ondekongé'n
van de Heeren P,UNCLE, M A c B R I D E , BRINK-
WAN en anderen (uj geen gering licht hebben nygez?r;
'terwyl het te hoopen is, dat de opgegeevene Prysvraage,
in 178c door de Academie v&nBeriin voorgefteld,
dit Stuk eenmaal van alle nevelen ontdoe.
Vergelykt
men nu, ten —
IV»». Dit Leerftukby de hebandeling der Kinderpokjes,
zoo, die door I.enting worden medegedeeld, als die
door den g°woonen weg worden aangebragt, (met ter zy de
fielten van alle vooringenomenheid, en een bedaard oordcel,
) zoo zal alles uit derzelver onderfcheidene behandeling
ten duidelykften b : yken. — Immers, indien men de Wetten
der Gisting in aa-tmerking neeme; weike hoefdzaake I yk
op deze diie nederkomen : narmelyk, de vereeniging van de
gistende vermogens onderling, of met die lichaamen ,
we'ke vatbaar voor gisting zyn; — het houden van dezelven
in eene diepe rust; — en, het vermeerderen van
de warmte rot op eenen zekeren trap.
Dit, in de eerfte plaats, op de Inenting roegeDSst zyn de,
zat de waarheid van het boven gezegde al ras blyKm : te
weeten, dat men hier lUlzwygende voldoet, in het gene men
coor
(O Livrt citi, p. 335.
Commcntar. derebus 8c. Vol.
H 3
XXVII. p. 678 5c ftqq.

%o6 B Y L A G E N.
door Specifique middelen daadelyk betrapt, Wy! —
(i) door eene mindere veelheid van de Pokflof, en
op afgelegener deelen des Lichaams als de longen zyn,
mede te deelen, eene kennelyk-maatigere gisting, of opbieding,
in het bloed, of dtszelvs wei, befpeurd word;
—— (i) '\ti plaats van de lichaamen in eene diepe
rust te houden , zy integendeel tot eene geduurige
beweeging worden aangezet; —— (3 ) in plaats van
de warmte tot eenen zekeren trap te vermeerderen,
men door het weeren van alle gisting-verwekkende fpyzen
en dranken, en ruim gebruik var» de vrye en ververschte
lucht, die alleszins tracht re maatigen.
. In de tweede plaats. In eene omgekeerde rede, ziec
men het tegendeel , in de behandeling der natuurlyke
Kinderpokjes, in welke eene broeiende behandeling en
de gisting vermeerderende Geneesmiddelen plaats hebben.
Als door welke de Pokfmet den ruimen teugel verkrygen»
de, deszei vs geweld in eene onbepaalde maate uitzet, en
alle de gevolgen van eene onbeperkte Gisting gewisfelyk
na zkhfleepen moet: de dagelykfche bevinding hiervan,
allerwege, onwraakbaare getuigenisfen geevende.
In de derde plaats. Allerduideiykst, ziet men het nut
van het bewee/en Leerftuk, in 'de behandeling door
Specifica , cvereenkoomüig de Wetten der Gisting, en in
evenredigheid van de beproevde uitkomst in de Inenting.
Als'die de gisting beteugelen, daar die te fierk is; en,
opbeuren, wanneer zy ie zwak is; en dus, het vergif
bedwingende, de koorts matigende, de krachten opwekkende
, en , door het te onderbrengen, beuuuren, en
maatigen van het vermogen der Pokfmet, haare werking
beteugelende, eenen ipoediger afloop der ziekte en
vermindering van haare gewoone toevallen bezorgen.——
A! het welke, ten —
V n
. f;yelkandergenoomen,onsgenoegzaamovertuigan
moet. dat de kennis der Gissingen, alleen ons in {raat
kan Hellen, OT waai» begrbpen omtrent de behandeling
cl.-: Kinderziekte, in wat opzicht ock genoomen, te vor>
men,

B Y L A G E N. 107
men; eii ons op den zekeren weg eener veilige beftuui
ring van dezelve , en tot de behandeling door eigen-
]yk gezegde Specifica, die de Pokfmet bedwingen, en de
i daar uit voortgebragte Gistingen maatigen, te doen geraal
ken. — Want in de gantfche uitgebreidheid der Natuurj
wetten, zyn 'er immers tot heden maar twee weger, van
i Voortplanting bekend: de Generatie, door voortteeling;
en de AJfimitaiie, door mededeeling van het zelvde vermogen
aan een ander. — Daar nu, zelv door het Zonnei
Microscoop, geene levendige Schenfeltjes inde Pokfmet
, hebben kunnen ontdekt worden, (wat anderen hier om*
treur ook hebben voortgebragt,) en de mecfteVerfchynfelcn
met de Wetten der Gisting inftenirnen, blyvt 'er niets anders
voor ons over, dan die in gehoorzaamheid te omheli
zen; cn, even eens als in alle Natuurwetten, hoewel het
quomodo niet altoos blykt, ons aan de zelve te on-
\ derwerpen. Echter met deeze voorbehouding , dat de
Pokziektë b-jftaa in eene Afiimilitie, tot haate eigene beginf-len
bepaald: en dat men, om verwarring te ontgaan,
; dezelve niet verder uitftrekke, als de Verfcb > nfelen daar
; -van opgeeven.
Om alle duisterheid te vermyden, kan men ——
1. Zich beaienen van het woord Animalifalie; 't
• welk de Franfchen op dit Stuk vernuftig hebben uitgedagt
('v ) : en uitdrukkende, eene gisting in bezielde Lichaamen,
door haar eigen gist voortgebracht.
2. Toeftemmen, dat dezelve zich door het gantfche
Lichaam verlpreiddc (w) , en zonderling de wei van het
bloed, als de gewoonlyke baarmoeder van alle Etter-
1 wordingen en gewoone ontaartingen aandoe; waar van
'- PRINGLE gantfchniet afkeerig was (*),
3- Er-
£e) [BRINKMAN, Lib. cit. p. ) [Ibidem , p. 32. ]
(*) [fRlNGi-F. , Traité- fur lis fulfianccs feptiqties &
', anti-faliques, t,xper. XXXVI, p. 2460c feq. Edit. de Paris,
I benivens G. A. H 0 F F M A N N , £ecOWmifcb - spi)ttf;catlf(()C
H
4
'

jp|J B Y L A G E N.
3. Erkennen, dat deze yinimalijotk haare trappen, oi
onderfcheidene Tydperken hebbe (v), vaa begin, ftaat,
voortgang, vermindering en over^ng in eene gantfche ophouding
of vernietiging van hrfr gtheel door het koudvuur
(gangrcena); of, door verkeerd beduur, in verrotting (2).
waar uit, ten —
. 4. Onbegrypelyke nuttigheden in de Geneeskunde voort,
vloeyen: zoo , om die onderfcheidene trappen re beftuuren;
als, om een zeker middel ten dien einde uit te vinden*
2f6rjanb(»4tt

B Y L A G E A.
MISSIVE van wylen den Heere
A. VA N R o Y E N, Hoogleer aar in
de Geneeskunde &c. &c., aan 's Lands
Hooge Schoole te LEYDEN; ten antwoord
op de toezending, van een Exemplaar
van de Proeve over de Voorbehoeding
der Kinderpokjes.
WEL EDELE ZEER ERVAAREN HEER !
indelyk heb ik my, door den lastigen po;tvanhet
E Rectoraat geduurig geoccupeert, by het invallen van
deeze Kers- Vacantie , kunnen verledigen en rrogen
verlustigen in de belcbouwinge van Uw Ed. pryswaardigen
arbeid: Twee volle avonden heb ik met veel arende
en met niet minder verinank en genoegen daar toe betreedt,
en twyftel ook geenfins, of dit onderwerp verdient
wel deetjelyk met UwEd. uit dat oogpunt befchouwt,
en mee aanhoudenden yver door daar toe bekwaame Geneesheeren
verder gepousfeerd, en, wyl'i niet onmogel^k
voorkomt, voltooyd te worden ; nadien men als dan de
Inenting, (welke, ten zy de Perfconen tot Jaaren van
onderfcheid gekoomen dezelve uit eige beweeging gelieven
te ondergaan, gemoedszwaaigheden ontmoet, welke tot
hier toe onoplosbaar zyn) niet zoude noodlg hebben.
Danke daarom voor dit aangenaam praïfent, en wen'
fchende dat deeze en alle Uw Ed. verdere poogingen ten
nutte van het algemeen welzyn aangewendt, mogen gezeegent
zyn, hebbe de eer raet de meefte hoogachiinge
te zyn.
WEL EDELE ZEER ERVAAREN HEER! •"•~~^S^
(was getekend)
U IVel Ed. Ootmoedige Dienaar
A. VAN RO Y E N
LlYDEN,
èen 24D;cember
1770. H S ~~ BlfLAGB

B Y L A G E B.
j
GENEESKUNDIGE WAARNEEMING wegens de
Behandeling van famenvloeyende Kinderpokjes
; in het begin volgens het voorlid
van den Heer Dr. ROUPPE (a), en
vervolgens naar dat van den Baron DIMS-
DALE: met gevolg van eene voorfpoe^
dige herftelling.
Lengum itereftper Pracepta, brtve tfefficax p;r Exemph.
SE NEC A.
Den ziften December 1768, werd ik des avonds om
9 uuren gev aagd, by Juffr. N. N., by we'ke een'
Meisje aan haar vermaagdfchapt, dien dag van Rotterdam
gekomen was; alwaar zy tenige dagen in een huisgezin
verkeerd had, waarvan twee Kinderen aan de Kinderpokjes
ziek lagen. Her Meisje, dat weinig tyds te vooren,
door zekere omitandigheden, zwaare fchrikken ondergaan
had, was federt dezelve, te'.kens aan ongeregelde
beweegingen in hec Zenuw geitel, op de min'! e aandoening,
onderhevig; waar door het Lichaam zich in eene geduu
ige onbe 'aardheid bevond,en waardoor nooozaakelyk,
alle bykomende ongefleldheden venr,eerder«n en
verzwaaren moesten. Zy had den gamanen dag geklaagd
overonlydelykepynin het hoofd, rug en lendenen, en over
or.d'aaglyke benaauwdheden voor hec hart, welke o;nttentden
avond hooggaande werden; zoo datzy,by tyj_-n ,
luiiskeels fchreeuwde, y^felyk gilde, en a's getrokken
werd; en waar door zy van imre leger llede, zynde een Rustbank
(1) Dreze Geneeswyze is re vinden, in eenen Bricv aan nu wyien
de-; Hvjg^el. Ikere GAUBIÜS ^efcineveo; éi te vinden in Je
Ge-.cc k. Bibl. van den Hooggei. ilent E. S A O U o r . ;
IV D. p. 389.

B Y L A G • E N. m
bank, herhaalde maaien opfprong: alle welke toevallen,
my niet dan kwaad vermoeden inboezemden; enzwaare,
gevaarlyke Kinderpokjes deeden te gemoec zien.— Déstyds
noch niet overreed zynde, van de beftaanhaarheid om
de behandeling der Inenting, met hoope van goeden uitkomst,
in de Natuurlyke Pokjes over te brengen, noch
zeker, dat deeze bandelwyze door andere Geneesheeren
in gebruik waare gebragt, — fcheen het my te gevaarlyk,
tegen derfalgerneenen Stroom van denken en beoeffenen
aan , my het eerst te waagen, in het beproeven
van een zaak, die als nog problematicq fcheen. WVshalven
ik befloot, myne Lyderes op de bek waaralle wyze,
voor hec tegenwoordige, te gemoet te komen; intusf:ivn
myne gedachten nader willende regelen; ik begon dan de
geneezing op de volgende wyze.
De Pols die zeer ongenadig, dan opgeheeven, dan
neergedrukt was, verzeld van groote magteloosheid en
benaauwdheid, gav genoegzaam te kennen, dat eene aderlating
van groote nuttigheid zyn konde; ter vermindering
van de benaauwdheid, en gemakkelyker bloeds-omloop
door de longen: ik beval dezelve dés: na de aderlating,
op welke eenige flaauwte volgde, werd alles
wel wat verminderd, doch niet geheel weg genoomen.
Vervolgens deed ik twee Spaanfche-vliegen aan de
fcheenen, benevens Zuurdeeg aan de Voetzooien aanpeggen;
terwyl ik den volgenden drank voorfchreev:
3^o. Decoili Hordei jxvj,
Ni tri depurati 3j.
Caphur

na E Y L A G E N.
befpeurde men echter eenige vermindering derzei ven:
gelyk ik, den iqfie.n, wanneer ik des morgens by haar
k/vari, de pols war bedaarder vond; tërwy.1 de pynen
in het hoofd en de lendenen als nog, (fchoon minder hevig)
bleeven aanhouden. Alles my, als boven, eene zwaar*
K''nJerziek'.e blyvende voorfpellen. trachtte ik, z >o veel
niogelyk, derzelver geweld in de beginfelen regen te gaan:
En vermits my (in het jaar 1763 ) de heil^aame vruchten
van Buikzuiverende middelen, in eenezwaare, al^emeendoorgaandeKinderziekte,
in veelen van Wonnen \erzeld,
(by welken de benaauwdheden aan het hart, de zwaar-
Itc* coevallen der genen die van dezelve bevryd waren,
overtroffen ) gebleeken waaren, in welke ik dezelve, inde
meeste gevallen , met goed gevolg gebézigd had; fchreev
ik bet volgende Buikzuiverende middel voor:
s\>. Rhei EhSli 9j.
- • Merc. dulc. gr. v.
Capburce gr. iij.
Confav. Ros. rub. q. f.
Ut Fiat Bolus.
De Campber werd by den. Mercur. duk. gevoegd,
om de klacht van denzeiven, zoo veel mogelyk, te bedwingen
; vermits ik federt lange van oordeel geweest ben,
dat in alle Koortfige geitellen dit middel zeer omzichtig
behoord te worden gebruikt, en het zelve door her tegen,
giftige van de Campber, hier in zeer kan beteugeld w*. rden.
Niet'egenflaande myne voorzorge, namen de benaauwdhedi
n t a den middag zoodanig toe. dat de Lyderes, tegen
den avond, aan de genen die nnar oppasten , in groot
gevaar (cheen ; gelyk ik , haar toen op nieuw bezoekende,
de benaauwheden zwaar en hoog-gaande bevond:
geene ontlasting gehad hebbende, beval ik, ten fpoedigiie,
eene gemeene, laxeere:' de £/y/iW toe te dienen; dan,
door dezelve geene genoeg/.aame ontlasting bekoomenae,
terwyl de benaauwdheden even zeer bteeven woeden ,
deed ik de volgende vervaardigen:
Py. Decoci.

B Y L A G E N. tig
Pp. DecoB. Emoll. & Carmin.pro Clyster. §x»
Nitri depurati 5ij.
Mell. cornm. |j.
M. F. C/ysma.
lamsterren, van het ondergaande drankje, alle halv uar
één lepel doende gebruiken;
B^. Spir. Minderen
L'iq- anod. min. Hoffm. ieflill. 5j.
Jig.ft. flor. Sambuci fiv.
M.
Door eenige ontlastingen, en het geft.adig gebru : k van
dir middel, [cheenen de genoemde toevallen, allengskens
tot bedaaten te komen: gelyk ik, des avonds om 10 uuren
haar wedtr bezoekende, duidelyk vernam; wanneet ik de
pois re elyk bedaard vond. De volgende nacht werd ook
geruner dan de voorige doorgebragt Waarom ik, des
morgens, (intusfchen door de waarneemingen van den Heer
ROUP PE (i>) in myne handel wyze gefterkr,) andermaal
een Mercuriaal purgeermiddel met Campber gav, beftaande
uit :
$p. Merc. daleis
Caphurts a gr. iij.
Rad. Gialappce pulv. gr. viij,
Syr. Althes q, £
Ut Fiat Bolus.
De benaauwdheden wederom , bevöorens dit middel
zyne weiking verricht bad , vermeerderende , werden
vervolgens, na eerige ontlastingen, seer verminderd.
De drank was, overvloedig gersten • wate>-, gcklokte
kaarnemelk en flappe thee; terwyl de vrye lucht, door hec
opea-
O) Lib. cit, p. 4«S.

ti4 B Y L A G E N.
openzetten van de deur, telkens bezorgd, en de Lyderès
door dekking niet bezwaard werd: des avonds werd
een once Syr. e Meconio gegeeven. Deeze nacht was
tamelyk gerust: tegen den morgenflond , openbaarden
zich de Pokjes in een groote menigte , zelv in den neus,
mond en keel; en maakten de doorzweiging zeer moeilyk.
De Koorts was wel minder, maar eene aanhoudende
walging nam hand over hand toe, en werd door herhaalde
braakingen gevolgd; die den gantfchen dag hevig
waaren. Dés ik genoodzaakt werd, dezelve dooreenig
bekwaam middel tegen te gaan; waartoéik, het btken.de'
middel van RIVERIO S , voorfchreev :
~Rp. Sal. Ahfynthii 5,3.
Succ. limonum
M. atq. in a£iu eJfervefceHt'ns exhibind.
Waardoor, de gemelde bovenwaardfche moeilyke ontlasting
weggenomen zynde , de uïcbotting naar wensch
voortg'ng. De drank door den Baron DIM S DAL E (C),
onder de uitbotting, aangepreezan, beftaande uit:
j^a. Decocl. Hordei |xxs,
Crem. Tart. 3ij.
Mann. Calabr'm. lij.
M.
werd vervolgens aanbevoolen te gebruiken ; en tevens
de voorige Clyffeer des avonds herhaald. Den liften,
was er weinig Koorts; de Pols zeet bedaard; de Ijiiflag
vertoonde zich, van tyd tot tyd, allengskens meerder, en
werd met evenredige zwelling,naarmaate van de veelheid
der Puistjes, (die menigvuldig waren) gevolg.:; de be.
naauwdheid in de Keel begon, naar evenredigheid der
Ziekte, toeteneemen; en alles zich tot eene iigte Saüvatie
te
(Je) Verhandeling van de tegenwoordige manier van Inênttp
der Kinderpokjes. 's H A G E 1768 , paj. 52.

B Y L A G E N. 115
te fchikken. Het Meisje had, by verkiezing, groeten
trek naar Kaarnemelk, waarin Pruimen gtkookc
waren: ik liet haar toe ajt te gebruiken; om door deeze
Voedfels, mee de Geneesmiddelen geholpen, tebetermyn
oogmerk re bereiken, en eene maatige o tkstinii te blyvea
behouden: geiyk sy , deezen dag eenigemaalen Stoelgang
gehad hebben :e, des avonds wederom ëén once vaa
den Syr. e Meconio gebruikte. De nacht was echter, in
weerwil van deeze voorzorge, wegens de benaauwdheid
in de Keel, welke van tyd tot tyd toenam, niet lustig
; maar alles verëigerde integendeel zoodanig, dat mea
zich genoodzaakt achtte, des nachts myne hulp te ver*
Zoeken, üe Lydces wem uit het bed genoomen, de
Voetbaden herhaald, de Zuurdeeg ververscht, en opnieuw
•de voorige. Clyfteer in 'c werk gefteld; terwyl den volgenden
gorgeldrank werd voorgefchreeven:
M,
l^o. Cop'jurce gr. x.
cum amygd, dulc ecortk. n°. ij. trit.
adce
Sal. pbatynget' a Zobelio defcriptl 3j.
Aq. fortittr itifus. flor. Sambuci |viij.
Mell. Rofarum h%
Gelyk een fterke waesfcm van den damp van Vlierbloemen,
zoo veel de Lyderes konde, ingeademd werd.
WePike poogingen dan ook niet vruchteloos afliepen;
inaa; integendeel den volgenden nacht draaglyker maakten
; gelyk , op den zyjlen, de Pols en alle uitwendige verfctiynfeien
vertoonden. De Pokjes ftonden in groote
merigte, op de plaatfen daar zy van een gefcheiden waren
, met roode ringen , en evenredige zwelling van handen
en aangezicht, naarbuiren; de kwyling begon ook
meerder toe te neemen : weshalven de Voetbaden,
ces morgens en des avonds, met ververfching van het
Zuurdeeg, herhaald werden. In het derde Tydperk dus
verkeerende, werd het insgelyks aangeprezen middel van

7.tG B Y L A G E IN.
den genoemden Heer D IMSDA IE, met by voeging vaa
Limoenen Syroop gegeeven: beftaande het zelve uit —
Ejo. DecoB. Hordei jxxx.
Spir, PitrioÜ dcbilh 3;3.
— du/cis.5yr Diacodii gegeeven.
\ Den ,oflen, myne Lyderes des morgens bezoekende,
vernam ik dat de nacht, by tusfchenpoofen, naar maare van
de hevigheid der toevallen, redelyk wel was doorgebragr.
Dé pols kwam my echterminder kloek voor; de zwelling
was niet zo fterk; de pokjes fcheen ook niet zoo vlug
te flaan; en begonnen met ingedrukte flippen van boven,
zich famengetrokken te vertoonen; 't gene my deed vreezen
dat dezelve mogten inflaan: waarom rk , ter op wak*
kering van de krachten , zes dragmen van het attrekfel van
den Pi-ruviaanfchen Bast, by hec voorige middel voegen
deed;hat Zuurde ?g_ vernieuwde; ver'fche Lucht in de kamer
deedkoomen ;en de Voetbaden, benevens het opzitten,zoo
veel de krachten toelieren , aanprees; als mede, dat de middelen
koud gegeeven zouden worden; het gene niet dan met
fchroom, door de oppasferen werd verricht.
Des avonds
werd de gifte van de Syr. Diacodii herhaald. De nacht van
den 31/rê//, werd zeer onrustig doorgebragr; gelyk ik des
morgens, ongaarne, gewaar werd, dat de zwelling van de
banden en armen en van het aangezicht, merkelyk verminderd
was en de kleur der ringen veel bleeker geworden;
terwyl de kwyling insgelyks gering was, en, uit allen
deezen , de benaauwdheid aan het hart meerder: waar uit
de natuurlyke gevolgen, in den polsflag befpeurdwerden.
De hevigheid der ziekte, en de daar uit voor myneLyd
.res voortfpruitende gevaarlykheid, benevens dsproblemavque
crifis, waar in zich de voorige met de hedendaagiche
manier opdeeden,
deeden öay in deezen de party
kiezen,

B Y L A G E N. u?
kiezen, ore,, rn'her aanleggen van twee verfche Spaanfche-
Vliegen, in dit geval den raad in te neenvn van den Heere
M. W. SCH WE N CKE, wiens heufche vriendelykheid,
Cn beproevde ervarenheid in de Geneeskunde, zonderling
in het beduur der Kinderziek'e, overb kend zyn. Na het
geval aan deezen Heer te h;bb?n voorgefteld, was Zyn
Hoog-gei: van oordeel, cm, by ner aanleggen derSpaanfchevliegen
, het zuurdeeg tot aan de kuiten en tot tegen de
Spaanfche-vliegen uit te breiden; met de kouden drar.k
gerustelyken vrymoedig voort te gaan, en zelv terftond
by myne wederkomst een glas koud pompwater ar.n de
Lyderes re geeven ; echter zorgdraagende, van geene al te
ilerke vrye lucht my te bedienen; en met het gebruik van
den Cortex Peruvianus aan te houden.
Hoe zeer ik dit wys en genegen advys billyken moesr,
en my door veele gevallen, het heilzaar.e van dit eenvoudig
, maar waarlyk groot hulpmiddel genoègfaam en
overtuigende gebleken ware ,(waar in de ILer' CHWENCKE
my, nader, door twee aanmeikelyke gevallen, uit de
Disfertatio Medica van J C D i E T Z , de nova Variotas
inferendi tne'bodo, had zoeken teb krachugen,) b: ken
ik nochtans gaerne, hetz'elve niet dan met vrees aan de
Lyderes te hebben toegediend. Zoo groot hde kracht der
vooroordeelen, tegen middelen, waar van het gebalk
, niet algemeen aangenoomen is! En de dagelyki'che ondervinding
leerd de meesten onzer, hoe moeiiyk het zy,
• zyne oude gronden re verbaten, en nieuwe (wanneer wy
zelve doof onze eigene proeven, niet eènige zekerheid bekoomen
hebben ,)aan te neemen. Deuicweiking was nochtans
allergewenschtst; en het meisje, dat geen gcnoe.Karmen
koelen drank van de genen die haar oppasten gtkreegeft
had, fchoon zy relkens riep: geev ny koud water; myn keel
brand ! gevoelde nu eene nanmetkeljk; verdgring; terwyl
zy zien (lil in het bed hield, en in eene zachte uitwaesfeming
geraakte; weke verder fieholpen werd, door het volgende
middel met hec Extracl van den koorts -bast:
l
3p. lp. Extract. Extracl.

nH B Y L A G E N.
B^. ExtraB. Cort. Peruviani 3iij\
Syr. Diacodii |j.
Aq. St. Melisfce fv.
M. Alle 2 uuren een lepel, rustenen den drank.
1
De nacht van den \ften January 1769, werd,echter, door
de hevigheid der toevallen, zeer onrustig, met geduurige
fchrikken zo ras de ©ogen door den flaap waaren aangedaan,
en opvliegen uit het bed, doorgcbragt: alleenlyk
verkwikte de flaap, in den morgen ftond , eenigen weinigen
tyd. Door het aanhoudend kwylen ,'t gene weder toegenomen
was, en de zwaare brand in de keel, was 'er gelladigeongeduurighèid:
de koorts was, nochtans, onder alie
deeze verzwaarende toevallen, niet vermeerderd, maar
integendeel, merkelyk bedaard; 't gene my zeer verwonderde,
zoo wel als dit zich deezen dag, aan het voorhoofd,
eene en andere opdroogende pok vertoonden; 'c welkmy
zeer fpoedig voorkwam. In het vootbygaan , moet ik
hier aanmerken, dat de pokjes, fchoon wel groot, en met
ontiteekene randen, op die plaatfen daar zy discreet waren,
C want de meeften vloeiden famenechter niet zeer ve rheeven,
maar meerendeels ingedrukt waren De benaauwdheid
indekeel, was doorden dag merkelyk minder; depolsdên
grmrteben dag zeer bedaard; en de ontlasting van de urine
gemakkelyk en overvloedig: zynde'er hier in, rimmerbelemmering
of pynelykheid, geduurende het gantfche be.
loop der ziekte, befpeurd. Met het opzitten werd des
morgens, en des avonds met de voetbaden en ververfching
van zuurdeeg, aangehouden; insgelyks met hec
Decocium en het Mixtuur: maar de Syroop des avonds niet
gegeeven.
De nacht tusfchen den ïften en xden, werd weder onrustig
doorgebragt : de last in het hoofd vermeerderde
zeer, zoo wel als de benaauwdheid in de keel; waardoor
de pols ook radder floeg, en daar op volgende verheffing
van koorts befpeurd werd. 't Welk ik, des morgens,
verneemende > en door het gebruik van den koortsbas

E Y L A G È Si
li|
bist en der Syroop van Diacodion, den ftoelgang traag zynde;,
vond ik goed het volgende voor te fchryven:
fy=. Mercur. duk. gr. ij.
Capbura gr. iij.
Pulv. Cornacbini gr. x.
Syr. Althéa q. f.
tl// Fiat Bolus.
Dit middel, gelyk gewoonlyk plaats heeft, vöór deszei
vs werking de benaauwdheden vermeerderende, werd
tegen den avond, met de voorige Clyfteer geholpen;
waar door eenige ontlastingen volgden, tot groote verligting
van de Lydères; gelyk de nacht van den ^den,
tamelyk gerust werd doorgebragt: hoewel, door deri
brand in de keel, het geftadig kwylen, nog twee ontlastingen
, en daardoor veroorzaakte onrust, de flaap telkens
afgebroken was. Het fcheen my ook, des morgens,
toe, dat de pokjes zich niet zoo vlug op de armen en
handen vertoonden, dan de voorige dagen; èn dat de
pols zeer flaauw was: waarfchynlyk grootendeels veroorzaakt
door getnoeds- aandoeningen van haare Moeder,
welke, op de tyding, ter hulpe van haar zieke Dochter was
óvergekoomen. Ik raadde alle omzichtigheid aan, én hen
Vermyden van alles wat de hartstochten konde gaande
maaken; terwyl ik het gebruik der voorgefchreevene middelen,
het drinken van koud water, en het opzitten zoo
veel de krachten toelieten, aanbeval. Onder het in ach:
rieemen hier van, werd den dag tamelyk wel doorgebragt,
én alles fcheen ten goede te zullen fchikken ; wanneer 'er
door de onvoorzichtigheid van iemand, de beenen ontbloot
ziende, ter verbinding van de Spaanfche-vlieg
pleisters, gezegt werd, tvat zyn de Pokken ingejlagcnl
't gene van dit onaangenaam gevolg was, dat het Meisje,
hier door nu alle hoop ter herftelling meenendeafgefneeden
te zyn, uitriep : mt tr.oet ik jltrven! En 'er grootè
benaauwheid aan, hec hart cn in ce keel omftonc;
I %
mee

iao B Y L A G E N.
met een ingetrokken pols: alle welke omftandigheden,
weinig goeds voorfpelden, ln den vóóravond, het lavement
herhaald zynde, werd, voor het tegenwoordige, een
fterk Sinaphmus aan de beide beenen gelegd, een glas
koud pompwater gegeeven, de Lyderes maatig toegedekt,
en haar bevoolen zich in hec bed ftil te houden: intusfchen
fchreev ik het volgende middel voor:
j^o. Extratt. Cort. Peruvian, 3iij,
Aq. flor. Napbtz
• St. Melis/a §iij,
Syr. Fiolarum^).
M. Aile uur een lepel vol in te neemen.
Het diinken van het koud pompwater, was van dit gezegend
gevolg, dat, weinig cyds daarna, de pols ruimer
en de benaauwdheid minder werd; gelyk een uitbottend
zweet over het gantfche lichaam daarop volgde: bet welke,
door het voorgefchrevene middel geholpen, al het oogenfchynelyk
gevaar wegnam;- de zwelling weder te voorlchyn
bragt; en de pokken meêr deed uitkomen; terwyt
alles met eenige verkwikkende flaap verzeld werd : 'tgene
ik, desmorgens van den &den, metgenoegen vernam. Alles
zich deezen dag, naaide hevigheid der ziekte, en gemerkt
hec tydperk waarin wy verkeerden, raar wensen fchikkende,
en de Lyderes, tweemaalen natuurlyke ontlasting
gehad hebbende, werd des avonds alleen een or.ee
Syroop van Diacodion gegeeven.
De volgende nachc was, echter, minder rustig dan men
verwacht had; 't zy de Moeder, die haar bewaakte, onpas*
felyk zynde, de noodige hulp van drinken, Cdat zy dik wyls
eischtej en andere behoeften, naarvereisch niet had kunnen
roedienen,ofanderszins: De benaauwdheid in de keel,
was hooggaande geweest, welke men, echter, door het drinken
van koud water, gtootelyks verligt had, waar op zy
fterk had gezweet; en van 12 uuren des midderoachts,
tot 6 uuren des morgens, geflaapen: de pols was mnatigj
fchoon

B Y L A G E N.
isti
fchoon zy over grooten last in het hoofd klaagde; de keel
bleev moeilyk, hoewel die niet zoo naaüw was, ofzy
konde eenige vygen, naar welke zy begeerte had, doorzwelgen;
des morgens was'er ook ontlasting geweest, van
hardenftoelgang: waarom ik, tevens ter verligting van
hoord en keel, het volgende voorfehreev :
JJp. Mum. Calabrin. fij.
Sal. mirab. Glauberi 3j.
Solui, cum aq. fervent, q. f exbib.
'tgene aan het oogmerk beantwoorde: Alzoo zy, na
ontlasting van dunne ftoffen, in Oaap geraakte; waarin
ik haar, des avonds Komende, bevond, en welke ook eenige
uuren van duur was; dccb daar na, was zy,volgens gewoonte,
weder woelende. Den gantfchen dag van den 6den was gewenicht.
De pokjes, die in her aangezicht meest droog waaren,
en op de armen, hier en daar. ook al begonnen hadden
, maakten nu op de laatfte, Herken voortgang met droogen;
gelyk men ook aan de beenen, hier en daar, belpeurde.
De kwylitig verminderde allengskens; insgelyks
ce benaauwdheid aan het hart. Tegen den avond, was'er
een ruime natuurlyke onths'ing, welke door eene andere
gevolgd werd en gtooteiyks veriigtte. Des avonds werd
eene once Syr. D'.acoóion gegeeven , om daar van, des benodigd,
gebruik te maaken.
Den itkn, vernam ik, dat de voornacht woelende geweest
was; doch, na het geeven van de Syroop geruster.
De dorst begon allengskens af re ntemen, en de
eetlust daarentegen op te wakkeren, niet byzondere trek
tot deeze en geene Voedfels: als appelmoes, haver-gort
met korenten enz.: welke ook waarfc'rynlyk, (gelyk
daags te vooren, her eeten van vygen en korenten,) tot de
daar op volgende ontlastingen hebben medegewerkt. Ik
kan, hier ter p.loatfe, niet voorby te melden, dat ik nimmer
in eenige pokziekte, zoo fte;k heb zien drinken als
van dit Miisje: hebbende zy, buiten het menigvuldig koud
Water, geduurïg gebruik van Medicynen, Thee, en andere
l 3
dranken,

|| Ji Y L A G E N.'
dranken, in den tyd van 14 dagen, 18koppen (f ) kaarnemelk,
't zy enkeld, of met meel of gepelde gerat gekookt,
gedronken.
^ Den p

B Y L A G E N.
5s3
het overige de« Lichaams, konde opdroogen; maar,-integendeel,
door den famenvloeien'en aart der Pokjes,
hier een aanmerkelyke veelheid Stofs ontlastte; waar
door eene langduurige gevoeligheid aan deeze deelen werd
toegebragt.
A A N M E R K I N G E N .
Uit de flaauwe fchets van dit geval, in vergelyking
van de geheele Geneezings-wyze des Heeren DIMSDALE,
blyktnochtans, (in aanmerking neemende den kwaaüaartigen
en famengeftelden aart dèr Pokjes in het bovengemelde
geval,) genoegzaam de voortrcrTelykheid deezer
Behandeling, boven die, welke tot heden, van de
beroemdfle Geneesheeren, (offchoon veehyds ook met
gewenschten uirflag,) ' n h e c w e ; k geiïeld is: want, daar
men in dezelve de Kinderziekte, als eene tot het genacht
der Ontfteekene Ziekten behoorende behandeld , verzwakt
men, volgens deeze, het famenltel der Vaten niet
zoo zeer; terwyl men de zondigende Stoffe, of het gene
deeze Gisting (laat het my voor een oogenbiik gegund
zyn, dit woord te gebruiken) bekwaam is voort te brengen,
door Purgeermiddelen buiten het Lichaam voerd;
en op tene beproevder wyze, meester blyft van het evenwigr.,
tusfehen de binnenfte oppervlakte der Darmen en
de buitenfte van het Lichaam, of de Huid : in welke
beiluuring toch, naar de uitbraak van HIPPOCRA-
TES(J), de vermeerdering of vermindering der ontlastingen
in een van beide, malkanderen altoos volgen:
gelyk dit ten allerklaaiften blykt, in den bovenraaatigen
Stoelgang, welke, veelcyds, door eene vermeerderde uitwaesfeming.
gelukkig verminderd word; en daarentegen het
fterk zweeten, door eene vermeerderde fJuiks- ontlasting.
Men ziet du zelvde goede gevolg, in de behandeling der
Petecbice; gelyk hierom reeds de ontlastingen, door
Pur-
(

fxjf B Y L A G E &
Purgeermiddelen, tot den elvdm dag, met gewenschten
uirflag, door den beroemden V O G E L (e) zyn in 't werk'
gefield en aangepreezen. Maar daarenboven, komr men',
door deeze handelwyze, beter voor, de docdelvl.e benaauwdheden
aan het hart, welke allen uMag, of huidsziekten
pleegen te verzeilen, (en de waarheid van het zoo
evengeftelde' krachtdadig bevestigen,) dan men met eenig*
Opiata immer doen kan: wyl dezelve, offchoon in eene
meerdere gifte toegediend, de benaauwdheden eindeJyk
wel overwinnen , maar de kwaadaartige ftof niet verminderen
, en dus ook niet die des uitflags kunnen tegengaan,
't Gene my toefchynt ook min of m~er gebleeken
te zyn in myne J yderes: aan welke herhaalde maaien
Syr. Diacodii gegeeven is, met oogmerk om derzelver
nurtgheid re blyyen ondei zoeken , (als toen nog niet
kunnende jnltemmen met L A N «STOM, nopens de fchaadelykheid
der O/iaten en blaartrekkende middelen in de
naruurlyke Kinderpokjes,) rerwyl ik echter, hec meeste
nut en de gerustfle nachten befpeurd heb, na voorafgaande
ontlastingen dcor de Natuur of ce Konsc verwekt.
Deeze ontlastingen dan, op eene befcheidene wvze
en na de veelheid der ftcffe , de grootheid en aanhou'
denheid der benaauwdheden, en daar uic ontflaane gevolgen
in her hoofd enz., (want eene ai te fterk verwekte,
of re di,wyls herbaalde, ka; ruim zoo fchadelyk
als nuttig zyn, ) ingericht, veiftnaffen de allerbekwaamfte
gelegenheid voor eenen kouden teug; naardien de eerfle
wegen tekens gezuiverd wordende',' de gewaarwording
van het koud ^dronken Water, aan de inwendige oppervlakte
der Darmen een allerbekwaamst middel verfchaffen
kan, om, door eene vernaauvving van derzelver Vsarjes
hetv-r:ifc der Pokjes, door dezelve opgeflorpr, naar de huid
te d iy%en; f en dus in effecten doen, 'tgene men in vroeger
tyden, niet zonder gevaar, door Btzoardica heeft zoeken
aitte werken,) of, 'tgene hec.z civde is: aoor eene zachte
uit-

B ¥ L A G E N. fif
trttwaesferning, de Pokken uir te dryven. Onnodig is hetj
hier breed op re geeven van de vermogens van dit eenvoudig
. doch kachtig Geneesmiddel (f): c'aar het hiertoe
genoeg is, de^zeivs natuurlyke werking op hec fiirienftel
der Varen flechts te kennén; benevens deszei vs gebruik, zoo
algemeen by ibmrcigen; welke zich, met viuclv , daar van
bedienen in veskoudheden, om daar door eene zachte
uirwaasleming re bekoomen. Het is over bekend, dat de
Ouden het zehe bézigden in Rotko rtfeh en heete
brandende Ziekten {Ftbres Arden.es) Qg~): gelvkikmsgelyks
deszei vs
Cf) Men zie de doorwogte Verhandeling van den beroemden
f. liorFHANN, De Aqie fr.igUa potu falutmi. Tom. III.
Sea. II. Cl . XI.
' Cs) D.n zeiven op de aangehaalde plaats: inzonderheid in §X.
&c. - gelyn men, deszelvs gebruik in koortfen suet uirflag verzeld,
in §XIv", op eene zeer a.iortierkeiyke wyze aangeprsezen vind: om
deszdvs merkwaard gbsid den Nedeilandfcbcn Leezer geenszins te
onthouden, dus luiden 'sMans woorden: „ Waarom wy des te
„ meer wraken, en de verkeerde gewoonte , zo wel van iotcmige
,', Geneesheeren , als der omtlaDdeien, oordeeieu ie moeten ver-
„ werpen, welke in het dringt» der brsndende hitte ia Koart-
„ fen . zelv mer uitflag , (als Kin'derpoi;je

'f*6 B Y L A G E N.
deszelvs gebruik, in twee gevaarlyke Ziekten, de uit.
werking der gewoone Artzenyen heb zien overtreffen.
De één, zynde een Gry.aart van 80 Jaaren, werd
door eene hevige P eripneumania aangetast, in welke de
belette u twerping der fluimen hem dikwyls doodelyke
benaauwdheden veroorzaakten; welke door niets fpoediger
werden weggenomen en de fluimen losgemaakt, dan
door het geduurig drinken van koud water. De ande. e. eene
Vrouw, van meer dan 60 Jaaren, uit eene hevige ziekte,
aa« eene zwaare Sprouw krank liggende, we'ke een en
andermaal overwonnen was, doch telkens wederkwam;
eindelyk, met alle oogfchynelyk-doodelyke toevallen
verzeld, inde zwarte overging, en niet dan eengewisfen
dood dreigde, had insgelyks haare behoudenis, naast God,
aan dit middel te danken: want de ondraageiyke droogte
van den mond en verdere inwendige deelen, niet genoeg
kunnende lesfen, door alle bekwame hulpmiddelen
welke men haar toediende, deed zy door haare gebaarden,
aan de amftanders verfiaan, dat zy haare Kwaaien
wenschte mer koud water tegemoet te mogen koomen;
E gene men, echter, uit vreeze van nadeelige gevolgen,
zonder myne toeftemming niet geeven durvde; doch ik
ftond zulks, als een Infiinitus Natura, gereedelyk toe:
waar op zy, na 30 kleine Thee-kopjes, fuccesfivelyk ra
eikanderen, gedronken te hebben , groote verh'gting van
alle haare toevallen ondervond; terwyl ook daar op°eene
heilzaame crifis volgde: enzy, daarna, nog veele laarenge.
zond geleevt heeft. Men wraake dan niet het gebruik van
een Middel, dat zoo door zyne algemeenheid en oudheid,
als door zyn uitfteekend nut, alle aanmerking verdiend.
Het tweede voordeel, uit deeze behandeling voortvloeiende,
is het voorkomen van de Febris Secundarfawelke,
door de wederkeering van den erter, en deszelvs
vermenging met het bloed en andere vochten des lichaams,
veeltyds onvermydelyk is, in weeiwil van dc op letten dfte
behandeling. Daar, integendeel, he: miasma Furielofum,
of de Pokfmet, volgends deeze behandeling, in den beginne
door

B Y L A G E N. ff£
door eene getemperde lucht, meer van de huid afgeweerd
, (b ) , en door geduurige ontlastingen ten ftoelgang
uitgeworpen word; en uit dien hoofde, by vervolg in
mindere veelheid, en door eene gemakkelyker verdeeling;
in de vaten, (door het geHadig gebruiken van kouden drank
en verkoelende geneesmiddelen,) by w> ze \ an eene zachte
uitwaesfeming, naar dehuidgedreeven word en aldaar een
geringere menigte etters voorbrengt. Zoo dat de pokjes
jpoediger opdroogen, en het tydperk van deeze zoo gevaarlyke
ziekte merkelyk vetkort word
Eindelyk blykt uit dit geval, deu hardnekkigen tegenfland,
welke de wormen in de darmen, veeltyds, onder
het gebruik van de bekwaamfte middelen tot derzelver
doodingen t'onderbrenging, bieden: in weerwil van derzelver
aanhoudend gebruik, in het lichaam blyvende; daar
dezelve anders ook wel eens gemakkelyk geloost worden,
en als van zelve den uitgang zoeken: gelyk ik,
elders, breeder betoogd hebbe (/).
T W E E D E GEVAL.
Des Maandags morgens, den 6«fc* February deezes Jaars
[i7°y]> w e r a " ik gevraagd by de Zuster van de eerstgenoemde
Pokzieke, welke, herwaards g.koomen en by
dezelve gefl.3apen hebbende , van haar befmet was. De
gewoone toevallen welke zich, des Zondags avonds, met
huivering en vermoeidheid, geopenbaard hadden, werden
van hitte, benaauwdheid aan hec hart en pyn in de lendenen
vry hevig gevolgd; zoo dat zy het hoofd naauwlyks
konde
Qh) De Heer DIMSDALE
meld in zyne 26e Waarneeming.,
dat hem by eene naauwkeurige opmerking fcheen te
blyken,
dat het getal der puistjes in het aangezip, door zyne behandeling,
minderwas, dan wanneer hy het eerst den Lyder zag; en dat gevolglyk
eenige puistjes te ruggedrceven waaren , na dat zy alreeds
rc voorfebyn waaren geksomen.
pag. 121.
Men zie de aangehaalde plaats,
(z) Hijitria Conftitutionis Epidemie* Verminofe &c. Lugd,
Bat. 1769.

ï«8 B Y L A G E N.
konde oplfgten : het aangezicht was zeer opgezet, en de
pols zeer driftig. Dienstbaar zynde, werd zy uit bet huis
alwaar zy diende, met een Koets gebragt, terplsatfe daar
haare zuster zoo hevig deeze ziekte had doorgeftaan.
De Tong was tusfchen de verhevenercode tepeltjes, met
eene gèele korst zeer beflagen; eh den adem benaanwd:
waar uit, de bezetheid der eerfte wegen met kwade Stoffen
, natuurlyk afreleiden was. We,ha!ven , de volgende
Bolus, terflond werd voorgelchreeven ;
%o. Merc. dulc, gr. v.
Camphor. gr. iij,
Rad. Gialdpp. £)j.
OxymelL Scfllit, q. f
Ut Fiat Bolus. '«1
Dit middel traaglyk werkende, werd des avonds door
een gewoon Clyjieer geholpen; waar op eenige ontlastingen
volgden.
Myne poogingen waaren den gantfehen dag vruchteloos
geweest, om haar te doen opzitten; alzoo zy door machteloosheid
, het hoofd niet konde ophouden; 'tgene dés,
met het inlaaten der buitenlucht door de opgèfchooven
raam, getracht werd te vergoeden.
Den 7 den haar niet erger vindende, fchreev ik haar pil.
lenvoor, uir eenige greinen Merc. dulc. mPulv. e chel.6?.
compoft . en één grein 1'art. Emetic., cum Mucilag. G, Tragacanth.
(f); en beval daar op een glaskoud water te drinken:
tevens haar, met allen ernst, raadende het bed te
verlaaten, en zoo veel mogelyk hier toe alle krachten in
te fpannen. Het drinken van het köud water en het opzitten
, verligrten haar merkelyk; en verminderden grootelyks
haare toevallen. De Pil geene ontlasting bewerkt
heb-
C t) [De hoeveelheden van den Merc. dulc. en het Pulv. e cbtl,
ia het ootfpronglyk handfehrift zeer onduidelyk uitgedrukt
zynde, hsefc men dezelve niet met zekerheid kunaec beuaalen. j

B Y L A G E N. l#
hebbende, dan alleen een weinig overgeeven van Galachtige
(toffe, werd, den 3^», den onderftaanden drank
voorgefchreéven; en daarmede, den grf«, aangehouden:
I SSrv 5
ï^. Fol. Senn. mundat. 3ij.
Tamarindor. ^ifi.
Coq. cum. f- q. aq. cj? colatur |xij 3
adde
Sal. mirab. Glauberi 5ij.
Mann. Calabrin. §ij.
;i'St%
De uitflag kwam zeer gemakkelyk te vporfchyn; terwyl
met het opzitten, aangehouden werd; en het getal dér
pokjes, naar maate van de zwaare toevallen, niet groot
was, en (zoo ik my niet bedrieg) minder dan in hec
eerfte uitkomen toefcheen: waarom ik, myne nïeuwsgie-j
righeid willende voldoen in het verder tegen gaan der
pokjes, den io^en en li''"', 's morgens en 's avonds
een Êolus gebruiken deed, van
I$o. Merc. duk.
Camphor. a gr. vj.
Pulv. rad- Gialappa gr. xij.
Syr, Altbecz q. f.
Ut fiani Bol, no, ij.
Het Meisje b'leev opzitten en mét het drinken van koud
water voortgaan; en zy kon naauwlyks gezegd worden
ziek te zyn. Geene meikelyke ontlasting onder het gebruik
der Boluli, gehad hebbende, werd den iz^

Uo È Y L A G E N,
~Bp. Decoct. Hordei ^xxx-;
Cretn. tart ar. 3 ij.
Mam. Calabrin.
M.
en daar mede vervolgens, alle uur; voortgegaan; 't genë den
lóden herhaald werd: en welke geneesmiddelen de laatfte
waren , die zy gebruikc heeft. Ik bezogt haar den 17dett
voor het laatst; wanneer de pokken in het aangezicht en op
de handen volkomen droog waren. Èenige dagen daar
na, trad ik, om myne nieuwsgierigheid te voldoen, in
't voorbygaan, in huis; wanneer ik haar, volkomen gezond
en gekleed vond, zittende te arbeiden. Dit was'
den23/fo»van dezelve maand, efi den lyden dag van het
eerfte begin der ziekte.
Ik heb, op dit geval, geene andere aanmerkingen te maaken
, dan dat uit hetzelve, gelyk uit het voorige, de gegrondheid
der behandeling, met herhaalde buikzuiverende middelen,
door alle deTydpei ken en vooral in het eerfte, met be»
fcheidenheid toegediend, ten klaarften blykt. En dat de
voorzorgen inheteerfteTydperkgenoomen, en, overeerfkomftig
den aart der toevallen, naar eisch ingericht, inzonderheid
hoop geeven kunnen om de zwaarfte toevallen
gelukkig te keer te gaan; en de mindere fpoedig geheel te
overwinnen: en daar door deeze gevaarlyke ziekte te ver.
korten en draaglyker te maaken.
Cömmenta dekt dies, Experimenta 'Judicium
confirmant.
BY-

. 13*
Ë Y L A GE C*
UITTREKSELS van Brieven, gewisfeld
met wylen den Heere M. J. DE MAN,
Med. Doclor en Archiater des Quartiers
van NYMEOEN, Lid -van verfcheideti
geleerde Genootfchappen enz., te NYME-
GEN; omtrent eene verbeterde Geneeswyze
der natuurlyke Kinderpokjes,
N
a eene voorafgaande behandeling van het Ignis facet,
Eryfipelas urticatum, en intertrigo gangrtznofa, waar
óver wy onderling eenige brieven gewisfeld hadden,
drukte ik my, in deeze bewoordingen, aan Zyn Wel Ed.
uit:
„ £Tu nog een enkel woord van den boven afgeknip-
„ ten draad. Vooraf moet ik melden geen vyand van de
,, Inëntingtezyn; maar in tegendeel, hoe langer hoe gun-
„ ftiger, in zeker opzicht, over haare welgeördineerde uit-
„ voering te denken: Doch begrype tevens, dat men
allen niet inenten kan; in 't gemeen, de natuurlyke
„ Pokjes niet genoeg gade flaat; en te veel over de verbe-
„ tering van derzelver behandeling heenen loopt: zaaken,
j, die ik in myne Proeve breeder behandeld heb. De be-
„ handeling dan van de natuurlyke pokjes, van tyd toe
„ tyd, naauwkeuriger dan voorheen in 't oog gehouden
„ hebbende, winne ik meêr en meêr, (door het beftrv-
,, den van de eerfte koorts en uïtdryven van het virus,')
„ in een gemakkelyker behandeling en fpoediger afioo"
pen der ziekte. Voorleden maand heb ik een Meisje,
,. van Amfterdana herwaards koomer.de , dat zoo veel
„ pokjes had, dat men 'er 250 in het aangezicht tellen
„ konde, zoo gelukkig behandeld, dat de geheele genee-
„ zing en volkomene herftelling in elv dagen ten einde
liep.

i$z B Y L A G E N.
„ liep. Bulten eene aderlaating, en een purgans, ex Sak
„ mtrabii ^LAURtsi, gebruikte zy, des morgens en
„ des avonds, een poeder van den Regulus Antimonii
„ medicina iscr Rtftn. Corticis Peruviani. De tyd is thans
„ te kort, om in etn breeder detail re koomem —Intus-
„ fchen bidde ik Uw Ed:, eens te wilieh doordenken op
„ dit onderwerp. Behaagen eenige van myne ruwe voor.
. „ ftetlingen; ik wil gaen e daar over vriendelyke criti-
„ qutn ótitvangW, en her gene ik verder, van deezen
„ aarr, mogt gis Pen, of my verbeelden opgemerkt te
„hebben, mededeelen: ten einde wy te flrnen aan
„ een zoo nuttig ftuk, voor het weizyn van onze mede-
„ burgeren, werkzaam mogen zyn. Sed b

B Y L A G È N. i g 3
c» ,,Tndiendeneerften,(gelykmy voornaamljkuitUw
„ Ed. jongde Misfive roefchyne), of Uw £d gewoon zy te
5, gebruiken den gemeenen Regulus Antimonii Med., zoo
„ais die gewoonlyk in onze Apotheeken bereia word met
„het Sal maünus deer epitatus& Sal Tartaria dan wél, of
,, UwEd. de Methode van HÜFFMANN, of van S CH TJLZ,
„en welke van deezen, veiliger zoude achten?
3° „ Eloe groot de hoeveelheid zy van dit middel, by
,,Uw Ed. voor Kinderen gebnnkelyk, en welke de pro-
„portie van het zelve, tot üe Calomelas Turqueti en de
„Camphora ?
4 J „ IFanneer; hoelang; en hoe dikwils, UwEd dit
„ driemanfehap van tegenpekkige middelen ter hulp neeme?
5" „ Of Uw Ed. daar ook tevens eenige purgantia by
,, voege, of tusfehenbeiden laate gebruiken; dan in 't ge-
«,heel niet? - • ; ^
6o „ Of'er ook eenige Cautela ten opzichte van de Ca-
„ lomelas zy waar te neernen: en welke?
, „Uw El. zal my zeer verplichten door eene fpoedige
„ refcripti'c op deeze vraagen; en ik daar tegen verbinde
my, om Uw Ed. deelgenoot te maaken, van al hot gene
s, my ter deezer materie merkwaardigst ontmoet: ten fc'mde
ajOnze Konst meer en meer toeneeroe''. enz.
(getekend) M. J. DE MAN, J. TV. Zn.
A N T W O O R D .
's Hage den 8" April 1773.
. • ,, Belangende de voorgeftelde Vrafgeti- 0
i° IVat ik bet meest verkies enz. Onbewimpeld den
Regulus medicinalis. En konde ik altyd een Sulphur krygen
, gelyk ik eens byna vast gehad heb, alsdan vereenigd
met het Sulphur fix itum Antimonii.
2° Ik bedien my van den Regulus, nn'ar hét voorfchrifc
van SCHULZ: ex 4part. Antimonii crud. & p. i Salis
Tart. ('c Sal marinüs behoevd 'er nier by, gelyk HOFF-
MAKN naderhand zelv aangetoond heeft.} Van deezeri

134- B Y L A G E N.
Rgulus heb ik aan een Podagricus, in verfcheiden maaien
's daags 36 greinen gegeeven , en daar by 2 a 3
greinen van myn toenraaalig Sulphur fixatum ï zonder
zichcbaare alceiatie in het Lichaam, dan eene dagelykfche
heiizaame beterfchap.
3° De hoeveelheid kan eenigermaaten blyken uit 20
In Variolops ben ik nooit zoo hoog gekoomen; maar
achre, dat men die veilig ad fcopu.n propbylaBicum, tot
die gifte kan toedienen; refledteerende op de quantiteic
van den Mtbiopi by LOB Ben ROSENSTHIN, By
Kinderen heb ik nooit minder dan 3 greinen gegeeven,
2 a 3 maal 's daags; en dat met Suiker, of Refina corticis
Peruviani, of beiden te gelyk. OCHUSTEE gaf^r.v,
en even zoo veel Antim. diaphor., met 2 deekn corr.ü
cervi, zeer gelukkig. — De Calomel heb ik met dezelve
niet vereenïgd, als in de Pillen naar de wyze van RCSENsTE
1 N, waar mede ik niet flaagde in myn Dochtertje te
3Jiddel!:arniSy dewelke, toen zy in het grootfte gebaar
was, door den Regulus Amimonii, Reftna 'corticisen Ca;,ipbtr
wonderbaarlyk gered wierd: de omlianaigheden kan
ik thans niet uicbreiaen. — In 'c gemeen moet ik meiden,
dat ik niet zeer voor Mercuriaiia ben, vooral wanneer
'er koorts is: de reden zal Uw Ed. in myne Pröevi
vinden. De aanmerking van den Heer CAMPER, r.opens
de formule van BOE R H A AVE , is ook zeer gegrond.
4° Wanneer, hoelang, enz.? Onrniddeiyk na het beda-ren
van de eerfte hevigheid der uitflag-koorts: dewelke
ik, na de byzondere indicatiën, met eene aderlaating,
tomiüf, laxans, of ruime drank, zoo goed my mogelyk,
tegengaa, en daar op direct geeve den 'Regulus, zoo ais*
boven reeds gemeld hebbe; waar door ik gemeenlyk de
febris fecundaria vooikoome, en de Ziekte , zonder
zit htbaarë koorts, in weinig dagen afloopt : de langfte
uit myne proeven in 21, de gemiddelde in 17, de kerfte
termyn in 11 dagen. - By elk poeder kan een grein
Camfber worden gevoegd, en zoo vee! Cortex, als dé
byzondere indicatiën vereisfehen. Gelukkig neb ik , alleen
met

B Y L A G E N. 135
met den Regulus en Suiker, geflaagd. Naderhand heb
ik 'er de Cortex bygevoegd; en ik begin haast in her.
denkbeeld te koomen, of de Cortex de gantlche Ziekte
niet zoude kunnen overwinnen. Behalven de Waarneeiningen
van L I S T E K & MEDICUS, dunkt my zulks
uk de Analogie te blyken. Lees , bid ik U, myne
Mgrot. XV ^ Petecbiis(f) , en flaa dan VA N SWIE-
T E N eens op, Tom V p. 57. Wanneer het blyken zal,
dat de Far'wiie zyn naturte malignes; dat zy in den beginne
moeten tegengegaan worden; dat de Cortex dit vermogen
heeft in maiignis: en waarom dan ook niet in de Farioieeï
5° en 6° zyn duidelyk uit het voorige," enz. •
[En, nader, den 271; derzelve Maand.']
——.
M
Nopens de Foorbeboeding der Kinderpokjes, ver*
soek ik Uw Ed., de noot z op pag. 214 van myne Proeve
te willen inzien, en met de daar aangehaalde Auteuren
te vergelykiin, en ze tot een voorwerp uwer attentie te
maaken, My dunkt, indien wy gelegenheid hebben van
eenige experimenten te doen, dat dit articul nimmer uit
het oog behoorde verlooren te worden. — De volgende
noot (a), geevt een formule op, die beflist heeft; maar
door meer andere proeven behoord geflerkt te worden.—
De kracht van hec Teerwarer moet ^roor zyn, volgens
de aanhaalingen , p. 9(6; en van den Jeneverboom,
op p. t\7. Ik bidde U, kan het zyn. laaten ze in
uwe Proeven gedacht worden. • Het middel van
W A L D S C H M I D T heeft, meene ik, volgens H A L L E R
beftaan uit de Tinclura aqttofa Rofarum, -— De tegengiftige
krachc van de Carcpher moet hier groot zyn, zoo
als uit de proeven van R O S E N S T E I N en R O U P P E
blykt. HIRSCHIELL heefc ze tot een Voorbehoedend
middel, mee acetum defiill. gebruikt, Deszelvs Briev:
diend
(f) [ Te Vinden in des Schryvers Bijloria conflïttitiwis Eplttittdca
Permiüof* &c. iêUgi. Batav. 1769, psg. ni.'j
k 2

.13* B Y L A G E ft
diend Uw Ed, te leezen: te vinden in de Geneeskundige
Bibliotheek, VII Deel, p. 779; en over waardig zyn nagefiaagen
te worden, LOBB & HILARY. CANT-
WELL heb ik niet kunnen msgcig worden. —— Laat
het my by dit weinige,nog geöorloovd zyn het volgende
'problematics te voegen. Zoude het Acetam S WIETKNI I
'& HARTSOEKERI, tanquam malignis accomodatijjimu
in deeze Ziekte niet in aanmerking kunnen kooraen ? —
Zoude men den Regulus Antimonii medicinalis, van de
beginne af, met de 'Magnefia a/ha , of eenig ander Sal
tr.edic. ,• (by voorb. Sal mirab. GLAUBERI,) op
deeze vvyze, niet geruscelyk durven geeven: \ Sa/is
alicujus medii Jvj. Regul. Aniimonii medicinalis
SCHULZir 5ij. Camphor^ gr. viij. div. in dof.xij. ter
ae die i. filmend, P
Mag men , in deeze kwaarlaarrige Ziekte, niet bi'lyk
denken, aan het Elixir. dntipepJilentiaté CR' P L L I i.; waar
van Uw Ed. omftanaig kan nazien DIEHERBÏOEK,
dePefie, Lib. lil. p. 146? — Veel waarfchynlykheid
heeft zich hier in, aan my opgedaan: en ten einde zulks
re beproeven, heb ik, in voorraad, diergelyk middel laaten
vervaardigen ; loco- Flor. Sulpb., de Kerm. mintr.
n.eemende, die byna de proef van eenen vasten Sulphur
hieid". enz.
{getekend) I. J. VAN DEN Bo S c H.
[A N T W O O R D.]
Nytr.egsn den ij n Mey 1773.
— Ik ben reeds lang verfcbuldigd geweest op Uwe verplichtende
jongfieMisfiven te antwoorden: dan, aangezien
de Rotkooiffen, Kinderpokjes enz. mydagelyks dehanden
vol geeven, on dezelve daerenboven zoo zaakryk zyn,
héb ik tot hier toe niet daar aan kuunen voldoen ; en kan
bok thans njet: maar hocpe, uij ne gedachte»! daar cVer
nader to Iaa'.ea g^au.
Or*

B Y L A G E N. 137
Ondertusfchen verplicht my Uw Eds. informatie, aangaande
den Regulus Antimonii medicinalis, en deszelvs
gebruik in Var'wl'ts, myne piechtige dankzegging jeswegen
te doen. — Tot hier toe heb ik den zei ven , in twaalf
Lyders, met bet uiterfle fucces gebruikt, zonder eenen
eenigen te verliezen; enbevinde, dat 'er minder Etter
in du Pukjes geformeerd, en de fehr.s fecunclaria weinig
of niet zy. Onder anderen, heb ik een volwasfchen
Vrouwsperföonbehandeld, die mogelyk meer dan IO,CCQ
Pokken had; en welke, ge ; uurende de fuppuratie^ altyd
wel at, fliep, enz. ja bynu niet ziek was". —— enz.
{getekend) M- J. DE M A N , J. IV.Zn.
[BRIEV aan den Hscr DE MAN.]
's Hage den i8 n . Mey 1.773.
— „UwEd. vriendehke Misfive, my gister geworden
zynde, kan ik n ; et afzyn zoo fpoedig mogélyk eenige
reïcriptie te rug te zenden; gemerkt my. federt mynen
laatiien, nog eenige aanmerkelyke zaaken zyn voorgekoomen,
die forns van nut zouden kunnen zyn in het behandelen
der grasfeerende Epidemie. Onder her leezen, naamelyk,
van de Verhandeling over de uitwerkingen van
d

+38 B Y L A G E N.
nig aangemerkt; en, nevens DIMSDALE' en anderen,
(het gene ik doorgaans in myne Proeve in het oog heb
zoeken te houien) geleerd, dat men die ten eerilen bc-,
ftryden moet: want, laat men die den gewoone l©op
houden, kimt men veeltyds te kort. LYS ONS bemerkte
dit insgelyks in zsne zitken : behandelde hy ze volgens
de ge v\oone wyze, .zoo liep het (legt af; ging hy
de koorts ten eerilen tegen, zoo kwam hy in 2 a 3 dagen
alles te boven. — Ten aanzien van bet Pokgif, is 'er een
dubbeldeprkrogative in de Campier; van, naamelyk, de
koorts te huiken, en de Pckl'met krachteloos te maaken.—
Ik twyffel de.haiven geenszins of Uw Ed. nieuwsgierigheid
zal hier door opgewest worden, om dit kleine
Tractaatje zelve te leezen, en het nut, met uwe eigene
reflexien, te beöordeeien : geenszins bekommerd zynde,
of Uw Ed. zal insgelvks wel eenige Proeven, ter nadere
bevestiging, in het werk frullen. —• In dit werkje zal
Uw Ed. ook eenige fraaye kleinigheden over de Calomel
vinden; die insgelyks zeer met mynepr&mhfen ftrooken :
in welke ik heb zoeken aan te toonen, dat, zal men
Mercurialia geeven, die zeer zacht zyn moeten. — Uis
deeze confideratiën, zoude men de Calomel in propbylaxeos
Scopum kunnen gebruiken , de Campber in het beüryden
van de eerfle koorts, en de Regulus Antimonii medicina*
#ï, benevens de Tr\ aqusfd Rofarv.m voor het verdere
beloop der ziekte. Sedert mynen laatften, heb ik verfcheiden
plaatfën over de dcida nagezien; en bevinde, dat
men in Pestryden daar al zeer fterk op vertrouwd heeft,
en dat zy, in de Pokziekte, den onderzoekeren zelden te
leur gefield hebben", enz.
(gitskend) I. J. VAN DEN
BOSCH.
[A N T W O O R D]
Nymegen den IQ» Mey 1773.
— „Betreffende UwEd. voorgefiagerie onderfcheidene
aiddelen,ter voorbehcedingder Kinderziekte; zoo geloov
ik

B Y L A G E N. 139
ik zeker, dat er eenige onder zyn, waarvan men iets zoude
durven hoopen. De meeste prys echter, Zoude ik ftellen
op den Regulus Antimonii medicinalis en de Campber; welker
laatfte vis anti-feptica in malignis, reeds overvloedig
bekendis, edoch de byzondere vis anti- variolofa, (behalven
uit het gene door Uw Ed is bygebracht geworden,}
allerduideljkst biykt, uit het gene C L. HCFFMANN
vermeld, (te vinden in de Geneesk Bibl. V D.el p. 1S4 eniO
endoorden HeerTROMPEL, {ibid. p.191) bevestigd. Ook
zegd P. PETERS EN, Koningl. Zweedfche Reis-apotbeek,
p. óQtff dat de Campber, in 'c gemeen, de verëttering
beiet; en keurd daatom af, dezelve in eene groote hoeveelheid
en langduurend, in Roos en Ontüeeking, u

?4« " B Y L A G E N.
Dan, hoe het zy, > f
fe zeker, dat de Campber, ter
rechter tyd gebruikt, veelvuldige merites, enwaarfchynlyk
ook tegen de Kiuderpokjes, hebbe." enz.
(.getekend) M. J. D E
M A N , ^ W.
Z T J >
[B R i E v aan den Heer r> E M A N.1
$ iïag-e den 12» Ocïober 1773.
— „Nimmer had ik kunnen denken, dat myne gedachten
aver het beftryden van de pokfmet zoo ferieus zo,,den
geworden zyn; zulks dacht ik zelv neg niet, wanneer ik
aan Uw Ed myne gedachten wegens den Regulus medi>
ctnahs communiceerde. Thans echter, is de analogie
p enen deeze Ziekte en het Geneesmiddel, door herhaalde
proeven van verfcheiden loert, zoo boog gek'ommen,
dat ik geen ogenblik meer twvffele, aan de volkomene
ontdekking van het waare tegengift in deeze wreede
ziekte. Om deeze reden verzoeke ik Uw Ed. op het
v.iendelykfte, dit middel voor als nog te willen biyven
voor z,ch zeiven houden : niet, om dat bet niet nuttig is en
betaameiyk zynen medemensen van dienst te zyn,en, was
't mogelyk, uit de kaaken des doods te redden; maar, m
dat, door kwalyk genomene Proeven, of een niet wel
bered middel, het goede dat in bet zelve is, niet in verdenking
koorae; en wyi ik, nu ik zie dat myne poogden
met vruchteloos zsn, het ontwerp gaerne tot die vérheid
zag, dat het als een algemeen geneesmiddel konde voortgebracht
worden. Mag ik my vry, en in eene vooronoerftelde
fecretesfe aan Uw Ed openbaaren, zoo manqoeeren
'er twee dingen aan ten Regulus; naamelyk- da:
Wanneer hy niet wel geêdukoreerd is, 'er fommige' dee'
. - len
vegrtn op elkander, hadden aangeprikkeld, weggenocmen worden.
Voorts ben ik het eet die genen ééns , welke aan de
Camphtr geen minder verwarmende kracht, als aan dsn Wyn ti
Spsasfche-Vliejeü toekennen. 1

B Y L A G E N. ïlï
jan van den gemeenen Regulus aan Wyven hangen; er»
dat hy, op hec einde van de ziekte, te zwak is, om ;
ec
miasma dat in depapulce is biyven hangen, zoo vaardig
als den eerften aanval, te overwinnen; waardoor de b ibbèHs
te lang overblyven. Die moet verholpen worden; en ilc
ben'er werklyk mede bezig: insgelyks mee proeven "e
peemen, abipfomorbi inv.jione;
a
waar va'-, ik 'er i e li di e
heb, die wonderbaar geflaagd zyn. Men zag de iipp n
waarde Pokjes zouden gkx>men zyn, maar de pokjes
Zelvebleeven achterwege, en de Kinderen waaren nièl zu k.
Die genen welke ik den 3den dag, volgens dee e nieuwe
manier heb gaan behandelen, zyn allen in ev dogen ie
ziekte te boven geweest, zoo dat alle de Pokken , over het
gantfche Lichaam, droog waaren. Ik heb 'er twee met
famenvloeyende behandeld en üe uitwerking wa.- d< zelvde.
Op het aangezicht zag men ze, mee hoopje* van vyf tn
twintig te gelyk vcrdwynen. Allen hadden zy op dt-n
6dendag, eene ligte vermaaning van koorts; waaren voor
het overige niec ziek; en a'en fajaakeryk hec gtne ae
jeuken dagelyks cpdischte." enz.
(getekend) I. J. VAN DEN BOSCH,
[A N T W O O R D.]
Nymegen den 16"] Ödlober [773.
„ Ik verblydde my, uit TJw BdJ jongite Mjelive ce
verneemen, dar Uw Ed: gegronde hoope vametnde'te
hebben, om, door herhaalde Proeven.' in onzen Regulus
een volkomen tegergift tfg.-n de Pok es. met vern et g.i-g
en uitroeying van derzelver miasma, eerlang te zuilen
vinden. Ik wensch dat de Allerhoogfte, met vvien
Uw Ed: dit weik, gelyk beraamelyk, begonnen h e r t,
Uwe poogingen verder zegene; en wy ons eerlang verrykt
mogen zien mee een middel, w ar onz nst
reeis zoo lange, als haar een Lapis tbaofipbort reikhalzende
heeft uitgezien.
K 5
Ik

f« B Y L A G E N.
, Ik had, in eene myner voorigen, Uw Ed: gemeld, dat
ik reeds een gewenscht effect in de Kinderziekte, weike
alhier grasfeerde, echter nu geheel ophoud, van onzen
Regulus ondervonden hadie.
Dan, federt tien tyd, heb ik, cnder deszelvs gebruik
drie Patiënten veriooren; als: i° Een jonge flerke Dienstmaagd,
die over het geheele Lichaam de Conf.uentes had,
en den i sdeit dag overleed; hebbende in het midden der
ziekte, eene flerke florting door de Menfes gehad.. 2»
Een Kind van byna anderhal v Jaar, mede met d'e Cen'fluenzes
over het geheele Lichaam bezet; by wien op den 17^»
dag, de Pokjes op de beenen, in plaats van te droo^en,
als ontledigde zakjes t'famenfloegen, waarop'een doorloop,
ftuiprrekkirgen , en den xo/len dag, dé dood volgden:
zynde het my echter twjffèlachtig, of de dentiüo
mede alhier niet te befchuldigen zy. 30 £n liratitelyk
eene adelyke Dame, waar van ik eene breedvoerige en'
gearticuleerde Hiftoüa morbi, ( of die fomwylen Uw Ed:
in deszelvs poogingen van dienst zoude kunnen zyn) niet
ondienftig geoordeeld heb, hier te laaten vólgen. Ik heb
de gebruik-e middelen neminatim, daatby opgegeeven,
ten einde Uw Ed: van alle omftandigheden, geene uitgezonderd,
een volkomene onderrichting zoude hebben. Dan,
UwEd. gelieve hierin zich' alcyd voor oogen te ftellen, dat
deeze Lyderes, door voorgaande ziekte, zeer verzwakt
wss geworden; en haare krachten dienvolgens telkens
ondeiöeuning en opwekking vereischten (b).
He* nut der Campber, dunkt my, word hier uit ontegenzeglyk
beweezen.
Ook heb ik van den Regulus medic. alom ondervonden,
dat onder deszelvs gebruik , de Koorts zeer gemaatigd, ia
by veelen zeer gering was, en alle de Lyders by hun
volkomen verfland gebleeven zyn.
Dan,
O) [Meo heeft deeze Hifloria morbi aan het einde deezer
ByUse, » Js e en Supplement tot dezeJve, eene plaats gegeeven. 3

B Y L A G E N. 143
Dan, uit aanmerking van deeze twe laatfte g. val en
ben ik m vermoeden geraakt, ef.óit middel fomwyUa
(gelyk het Sulphur. aurat. Antimonii in intermittmUbw)
de Koorts niet al te zeer wederftaat; en daar dcor, vooral
in zwakke voorwerpen, gelyk deeze geweest zyn, oorzaak
zy, dat, of de Etterftoffe niet genoeg raar buiten
gehouden, of, door opflorping van het eene deel, Jïath
fuis temporibus, naar binnen gekeerd zynde, wederom pro
morbi [ui gm'm, naar andere en gewoone deelen , (by voorbeeld
, van de handen naar de voeten ,) niet uitgedreeven
worde: met dat gevolg, dat de pokjes eensklaps, zonder
tot de verdrooging te koomen , met eenen doodelyken
uitgang, nederflaan." enz.
(getekend)
M, J. DE MAN, J. W. Zn*
[WEDER-ANT WOORD.]
's Hage den 9 n . November 1773.
— „Uw Ed. weet, hoe ik in myne- laatften, over
den Regulus Antiman, med. dacht, en op wat wyze ik
dien verhoopte te verbeteren lk vley my, in deezen niet
geheel bezyden het waare gedacht te hebben: ten minfte,
ik heb in drie Kinderen, waar onder een van myne
Dochtertjes, een fpoediger afvallen van de Pokpuisten
bemerkt; die onder het gebruik van den Regulus te lang
bleeven ftaan zonder afvallen. Hei middel is nu zeer
eenvoudig, en alleen door het Sulphur fixat urn Antim.
verholpen; van welke compofitie ae Kin eren om de drie
uuren, een Pd van 4 gr. inneemen. Het eerfte Meisje
heeft, na de eruptie, niets anders gebruikt; en heeft, na
zwaare Pokjes, ligte, zonder ziek te zyn, gekreeg. n;
en is den elvden dag volkomen herlle d geweest : met afvallen
van alle de puisten. In myn Doch'ertje hen ik het
virus zoo veel botgelaatenalsikkor.de. en niet gel xeeid:
zelv zoo, dat'erpyn en benaauwdheid in de keel kw,am n;
toen heb ik beginnen te geeven, alle 3 um\n, Bp. R/gul.
Ant.

i44 B Y L A G E N.
Jnt med. gr. v Sal. mir. Glattb. gr. x. Cons. rofar. rub
q f. ut jat bolus. Hier mede twee dogen aangehouden
zynde, werd, om de 3 uuren, de Pii met wat Ekct. e
Casfii gegeeven. De Pokjes zyn maar een dag laater
droog geweest, en twee dagen laater afgevallen. Had
Ik maar gelegenheid een meerder aantal Proeven te doen,
tornt het my voor, dar men dit middel ras ter eene genoegzaame
volkomenheid zoude kunnen brengen", enz.
(getekend) \. J. VAN DEN
BOSCH.
[BRIEV van den Heer DE MAN.]
Nymegen den 13° November 1773.
. Tt " E^.zal U l v my verplichten, per naaste, mv
y
te mformeeren: *
I? Of UwEd., in her bereiden van het Sulphur fixatum
Antimonii, BOERH AAVE vo'ge (Cbem.froceJ.izo), of
eene andere methode bjrer keure?
2 0 Hoe dit middel in gedaante van Pillen door UwEd.
gebracht worde ?
31 Wat Uw Ed. denke van F. C. MEDICUS, t)(*rl
ter 7iuêmtüi\Q ter £mtet-S3lGttcrn: willende, dat de
Kinderpokjes uit geen byzonder venyn oorfprong'yk,
maar alleen eene fc/iris inflammatoria zyn, waar in het
bloed , en ontftooken , en in den Vee-rok uitgetart
word; met gevolg van fuppuratie enz.: welke echter
geprasvenieerd zoude kunnen worden; indien men He-hts
door bekwaame middelen, in het beg'n, de inflammatie
tegen ginge". enz. —.
{getekend)
M. J. DE M A N , J. H'. Zn.
[ANT-

B Y L A G E N. 145
[ A N T W O O R D . ]
's Hage den 1? Maart 1774-
„_. . 5
Belangende de voorgeftelde Vraagen in Uw Ed.
Mis live van 13 November:
10 In het bereiden van het zoogenaamde Sulphur fixai
turn Antimonii, velpotius per [e pracipitatum, volge ik de
befchryving door my uit F HOFFMAN opgegeeven*
7:00 na mogeiyk: neemende Regul. Antim. SCHULZK
& Sal Tart. a fiv. Aq. Calcis Lib. viij, welke te famen
eenen geruimen tyd gekookt hebbende (puta 3 a 4
uuren) zoo word het Vogt zachtjes af of door-gegooten,
(zy hebben het hier laaten fi.treeren) en doorgaans uic
deezen Proceffus, ruim één Ünce zuiveren fraay gecouleurden
Sa'/^rbekoomen; welke veel zachter is dan de
Kermes Mineraal', ten min (ten geene vis draftica, in eene
bdhoor'.yke gifte toegediend, bezittende; maar wel eene
heilzaams vis alexipbarmaca.
2° Hoe tot Pillen? Balfami Peruviani, Vitelliori q. II
fubcicïi ope. En wel doorgaans van 3 deelen Regu'us,
1 d. Sulphur maakende eene Pil uic, en eene gelchikte
gifte voor een Kind.
31 Wat ik denk van ME D ICUS ? Het eerfte laat ik
onbéllisr: maar ten aanzien van het tweede, ftemme ik
hartelykmec hem in; engeloove dat het onvergeeviyk is,
dac men geen meer moeite aanwende; en die Re/olutie,
welke zoo menigmaal mogeiyk gehouden en verklaard,
ja, door de Natuur zelve gedemonitreerd is, niet meer
bewerkt, bevoorderd, doorzer, en met nieuwe Proeven
ftaavd. De vooroordeelen zyn nog te groot, en daar zal
meer prceparatie noodig zyn, om deeze ftyfhoofdigheid
te overwinnen. — Intüsfchen heb ik dit werk niet geheel
onmogelyk gevonden, vermits ik my verbeelde, in drie
onderfcheidene onderwerpen,blykbaare uitwerkfelen [daar*
van] gezien te hebben : naamelyk, door het geeven, (onüiiddelyk
naden eerften aanval en het volvoeren van de
na-

B Y L A G E N.
natuurlyke indicatiën,) van een Bolus ex gr. v. Camphor è
's avonds en 's morgens. Ik geloov 'er ééns Myrrba bygedaart
te hebben. Altans daar is in deeze drie, op of
ra deezen aanval, geene Pokzièkre gevolgd; en de Lyders
Zyn, tor heden, gezoi d gebleven. Ik zoude gaerne meêr
Pr even hebben willen doen, maar konde nier zeer daarin
vo Htgaan , wyj ik liever eerst* myn oogmerk bereiken
wi'-)e, in he voorrzetten myner Proeven op de Febris
fecundaria: waarin ik al vry wel gellaagd ben", enz.
(getekend)
I. J. VAN DEN BOSCH.
\En, omtrent de Gisting in de Pokjes,, in eenen
naderen Briev, als volgd."]
's Hage den 7 N Juny 1774.
I «=— „Ik heb dit Stuk over en weder doorzien, ea
cén en andermaal daar over, met onzen gemeenen grooten
Leermeester, de Heer GAUBIUS, gefprooken ; die my
niet weinig over her zelve voldaan heeft. — Zyn Ed.
ftekre rny.met kracht van redenen, voor, - dat dtn
grooten Maaker van 't Heelal, maar- twee wegen van
vermenigvuldiging heeft gelieven daar te It-ellenTen dat
aan ons menfehen geene andere bekend zyn: te weeten,
alleen de Generatie en de Fermentatie. En dat 'er geene
bewyzen genoeg zyn [in deezen], voor de Generatie; die
wel tot fommige Huids-kwaaien, maar niet tot alle kan
gebraent wo, d n:,weshaiven de Variola allerwaatfchynlyksr
tot de modus affimilandi per fermentationem behooren
••( Lees nu, uit dit oogpunt, de § 5-00 van de inftit.
Patbulog ) zeggende wyders, dat dit. Stelfel eene aangenoomene
Leere is geweest bv de oude Alchemisten, en
dat zy zoodanig eene fermentatie erkend hebben in de Lig.
haamen. onderfcheidea van die der Vegetabilia Jive linofa
vel cërevijïatm; dar zyde verrotting als eene fermentatie,
five ex motu intejiino voortgebracht, aanmerkten: ja, dat
VAN HÉLMONI, op verfcheidene plaatfen leerde, dat
'er

B Y L A G' E N.
i\f
'erin elk byzonder deel eene fermentatie gefchiedde; he;
oog hebbende op alle fecretUn', zoo wel in den gezonden
als zieken ftaat; dat STAHL dit Leerftuk nog zuiver
heeft voorgedaan; maar dat de groote BOERHAAVE,
(dit niet met zyne mathematifche denkbeelden kunnende
overeenbrengen,) hetzelve verworpen had: mogeiyk ten
hadeele van veele zaaken welke hier door licht ontvingen;
.dat de Keer BRINKMAN te C/eve, een vry duidelyk
denkbeeld over dit Stuk, in een Hoogduitsch Traéiaatje
over de Fermenlatio vegetabilis, en eeu ander over de
Fermentatio animalis, had opgegeeven: zynde het alleen
jammer, dat deezen Heer zich niet genoeg op de
Chemie verftond, en de Inënting al te vér gepousfeerd
had.
Appliceer nu deeze dingen eens op de Kinderziekte,
en dan zullen veele zaken vry klaar worden. Wat begunftigd
bet meest de gewoone fermentatie ? Na de vereeuwiging
der beide Lichaamen, eene bepaalde warmte en
ongeftoorde rust. Wat bevoorderd bet meest de Kindaziek'
ie? Eene zekere Luchtsgefteldheid volgens Hu x H AM;
wakker broeyen tusfehen de Dekens, en flil, toegeftopt,
in het Bed te bly ven liggen. Wat kerd ons de behandeling
van RH.\zès en de Inenting, welke (myn's oordeels)
daarvan ontleend is, ten minften door SUTTON, naar
dezelve is verbeterd? De Lichaamen in eene maatige
beweeging te houden , en de warmte dezelve
omringende, zoo veel mogeiyk te verminderen. Wat
doen hunne Geneesmiddelen? het medegedeelde gif levendig
te houden, het naar buiten te dryven en daar door te
verminderen, of de flüte en rust aan hetzelve te beneejberi
; of de hitte in het Lichaam indiervoege te maatigen,
dat de Gisting daar door niet merkelyk kan worden sangezet.
Was dit niet de bandelwyze van SUTTON en de
zynen, nut zood;a de Koorts verhefte, hunne Pillen te
geeven ? Moet men, tot dit oogmetk , niet een groot vermogen
in de Campker zoeken ? Deeden zy dit niet met
hunne Pillen, in welke veel Campber kwam? Welke
myner Proeven Jlaagden bet best? Immers die, by
weken de Campber gevoegd was.
Over-

M B Y L A G E N.
Overweeg dit weinige eens. - Alles, beken ik kan
men niet doorzien ; maar'dit worderi wy dagelyks gewaar,
da. de VV.tten in de Natuur, eenvoudiger zyn dan wv
©ns zeiven uikw erf daarvan verbeelden". (*) enz.
(getékend)
L J. VAN DEN BOSCH.
' [Deeze Briefwisfeling werd, wat deeze Onderwerpen
betrefr, eer St
door eene ernltige Ziekte welke den Heere
DE MAN aantastte, vervolgens door dien'er zich geene
gelegenheden tot Proeven voordeeden, (uitgezonderd
al een één geval in de maand Juny van het Jaar i 7 7 f
( e
))
voor een geruimen tyd ongefchoüt: tot dat de Heer DE
M * N, op het medegedeeld berichr, van den ongunftigefi
mtftag welke eenige Proeven, te Delft met deeze middelen
genoomen, (zoo als zy déstyds ingericht waaren)
hadden gehad, op de volgende wyze antwoordde, op
den iS» Jaruary i 7 7 7
: tevens bericht geevende van
zeven wel g*.fiaagde Proeven.]
•» Ik
• C*3 [/* bet vervolg ven dazen Briev, vind men bei volgende
kis eet n-ialje daarvan gtmeld. — „ Zeker voornaam Doèor té
'i, Amïcdam behandeld; vruchteloos eene waterzuchtige Dame;
„ Cé, een V'nen : haar aanprees , J [pond] beste Potascb, waarop
„ gegoo.en §. |ior ko'.kcnd water ; de ascb wel gefmolttn zynde,
„ nnesr alle door een wollen lep gegooten, en daar van drie-
„ nual 's d ags lyfütn drop, els, met Wyn of B;er, worden ge-
„ bru.fe:. Haar Medicus lachte met het GeneesmiJdsl; vergunde
„ echter dn men het bepreevJe: en, op den derden dag van het
„ gebiuik , v

35 Y L A G E N. 149
„ ïk verwonder rny ieer, dat, daar de Proeven mét
Uw Lds. Antimoniaale middelen te Delft genoomen, (even
als te vooren by Uw Ed. en my) eene gewenschte uitwerking:
gehad hebben, dezelve naderhand met eenen
ongelukkigen uitflag zyn achtervolgd geworden.
Uw Ëd. meend dit te moeren toefchryven, aan den te
casten famenhang van den Regulus Antim. Medicinalis;
die ook boven dien', niet genoeg gewreeven zoude zyn
geweest, enz.
Maar, was het niet dezelve Regulus, waarvan ÜwEd.
voormaa's mee vrucht gebruik gemaakt, en den JHeer
Dr. Ver brugge voorzien had? of was deeze nieuw toebereid?
mogeiyk van Antimonium, dar een menigte lood
(gelyk het Engelsch Spiesglas) in zich bevattede; of,
genoomen van het onzuivere bovénite en breede gedeelte
van den Antimonie-kegel.
i Indien dir laatfte megt plant? gehad hebben, zoo zoude
Uw Eds, vermoeden my niet ongegrond voorkcomen:
maar, is hét eerfte waar, zoo zoude ik liever die farale
gevolgen toekennen, of aan eene toegeroomene kwaadaartigheid
der regeerende ziekte , of aan de byzondere
gefteldheid der Lyderen; wier natuu: krachten , nnodig
om de Pokftoffe uit te dry ven en buiten re houden, fom-
•wylen te zeer door den Regulus, weerhouden en verflauwd
kondén zyn geworden. Immers onzen Regulus
Antim. Medicinalis, is het waar koorrsverdryvend Poeder
v s.n CR AA Nius (zie Pbarmacop. Borufs. Brandenb.
Edit. I734-, P- '°7) en ten hoogfttn aangepreezen (in de
pbarm. Argentor. i\nn, 172^- p. 2yz-; in alle foorten
van Koortfen; zoo geduurige als afgaande: in voege dat
ééne gife, of twee, gezégd worde dikvvyls deezé ziekte
te hebben verdreevefi.
Dit zoo zynde, zoude daar door fomwylen, in rt'tïtuvrlyk
zwakke Lyderen, de Koorts al re zeer kunnen
Bedwongen worden;' en, daar door, of de Poi ffoffe
niet naar behooren uitgezet; of, uitgezet zyrde,
weder naar binnen kunnen keeren : En dit laarfte.
Ju
hsb

£5- B Y L A G E Pt.
heb ik vermoed by myne overledene Lyderes; van welke
ik, ruim drie Jaaren geleeden, UwEd, omftandig de
gefchiedenis mededeelde (d).
Ook is het. onder anderen, aan deeze koortsverdryvende
, en den drift des bloeds (tillende kracht, dat men
kan toefchryven (i° ) de achterblyving of geringheid der
Febris fecundaria; (%o ) de mindere hoeveelheid van Etter
in de verzweerende Pokpuistjes; (3° ) de Refolutie dier
Pokjes, fomwylen zonder vereiteting; waarvan ik, in
hec gepasfeerde Jaar, nog twee voorbeelden gezien heb:
één naamelyk, in een Meisje, wdkè eene menigte
van Pokjes, byna connuent, in het aangezicht had, die
allen eene geringe hoeveelheid Etters droegen; terwyl 'er
30 of 40 op de beenen, zonder de minfte verkering,
per refo.utionem verdweenen; met éene gewenschte h=rfteilmg
van deeze kleine Lyderes. Len ander Meisje,
by den afloop van het voorig Jaar, kreeg de Kinderziekce,
na voorafgaande aanhoudendeen geweldig Koorcs; war
tegen ik, den eerften en tweeden dag, mee een gezegend
gevolg, een braakmiddel, enden derden dag eenp r.ans
rejngeransgzv: de pokjes, den vierden dag te voorfchyn
koomende, met achterblyving der koort*,' konden ge=n
rwmttgin getal bereiken; en deeze zyn alle, onder het
gebruik van den door my voorgefchreev in
'/J« a
/„, zonder
de minde Supurutie, verdweenen. O ik wierd ik
voor weimge dagen, door een buiten-Predikant geraad'
pleegd, w.ens vyf kinderen luccesGfe de Kind-rziekte
kreegen: ik heb ze allen, na voorafgegaane E ,etica, mat
omen Regulus behandeld; en ontving eergister de aangena
ms tyding, da: zy, tot den laatflen toe, gelukki» »
neezen waaren: en'er onder deezen, één geweest wa<
by wien de pojc;es byna zonder eenige ettermaakine wai!
réu heengegaan." enz.
(getekend) M, J.DEMJ*, J. IV. ZH.
(O !M«D zie hier aaven p. IJJ. f
f Terwyl

£ Y L A G E N. '*«
, £ Terwyl dezelve Heer, den Maart 1778, van de.
volgende Proevneetningen bericht gav : ~\
. „ Het zal Uw (
Ed. tot genoegen ftrekken, wanneer
ik tevens melde •,> dat • myne twee jonglte Kinderen,
in de afgeloopene,Maand November, door de Kinderziekte
aangeiast zynde,„door my op de gewoone wyze,
alleen mee den Regulus bshandeld zyn geworden; met zoo>
een gelukkig gevolg, dat zy, na de eruptie, byna niets
anders gedaan hebben, dan den geheelen dag om eetea
te roepen, te zingen, en vroiyk en dartel te zyn; zon-;
der eene fchaduw van Etterkoorts te gevoelen: ja dat 4
by de jongfle, de meeste Pokjes gerefolveerd zyn, zoo
dat 'er maar achttien op 't aangezicht bieeven ftaan; waar
van flechts twee gezwooren hebben , terwyl dc overigen
allen verdroogd en afgevallen zyn: di.n twaelfden
dagwas by beideo alles gedaan. Zy waaten aangeftooken
door een myner meiden, welke allerzwaarst de famenvloeyende
had; me: eene Jalivatie, welke van den 6?
tot den 23" dag, in weerwil vau herhaalde buikzuiveringen
en andere bekwaame middelen,, hardnekkig voortduurde.
Ik heb den Regulus, ra twee voorafgaande Emefica,
aanuondgna de eruptie,, ook by deeze gebruikt, en haar
daar door van de tëbris fecundaria bevryd. Maar den
14° dag, (lonken fchielyk haare anders zeer gezwollen
beenen, en zy geraakte op eenmaal fterk aan het ylen;
als iemand wien de Pokftoffe naar hec hoofd ware geflaagen.
. , • . . • • j
Ik gav haar aanflonds ,alle twee uuren, een theekopje van
een deco&um, van een once Manna, een once Kina en een
half lood Sénêbladen', het welke, flechts viermaalen geïjoomen,
ja of 14 ruime floelgangen verwekte, en myne
Lyderes tot vollen yerltande wederbrachc." (e) enz.
(getekend) M. J. DE MAN, J.W.Zn,
[ A N T-
(O [ De Heer DE M A N doedbier op volgen: „ Ik kan Uw
w Ed. du buikzuiverend Du^&um , wegens z>ne zacbt.e en ech-
»'ter overvloedige werkingen, niet genoeg asnpryzen. — Hec

«ffi* B Y L A G E N.
CA N T W 0-0 R D.j
'j Hage den 50 Juny 1778.
„ V< zeg Uw Ed. dank, voor de communicatie
van de behandeling der Kinderpokjes in uwe lieve fpruiter.;
als mede van het andere 'zwaare geval: waar in het
Pttrgttns ze'-er veel goeds gedaan heeft, om het gevaar
afte wenden waa~in zy door het inflaan der Pokjes gebracht
was. Mag ik hier myne gedachten op uiten,
zoo kan bet wellichc van den Regulus, of te veel
van den zeiven, gekootnen zyn; welke, te veel ebferbeerende,
zulke toevallen veroorzaaken kan. Sedert
myne eerfte ontdekking aan UwEd., heb ik, zoo ikmy
niet bedrieg, meer geleerd; en bevonden, dat dezelve
eene vermogende cvre&ie ondergaan kan, en met andere
middelen , geene Salia zvnde, moet verbeterd worden ;
dat d ; Regulus geene Feficülofte , veelmin Gangramife
geneezen kan, maar wel [de geneezing] bevoorderen;
tn dat deeze en de voorige wyze altoos en alleen moet
nederkomen, in he: evenwicht in deeze ziekte tusfehen
de Natuur en bet Pokgift te bewaaren. De Heer G A IT-
BIUS en andere voornaame Mannen, hebben lang van
my gevergd , dat ik myne waarneemingen zoude operfbaarenten
'r gene my hiervan weerhouden heeft, is, grootendeels,
de regenftand die ik allerwege hier ontmoet
heb; anderdeels, wyl ik niet gaerne, zonder wel beflaagen
te zyn, voor den dag wilde koomen." enz.
(getekend)
1. J. VAN DEN BOSCH (f\
PDeeze
„ belust tilt eene Colatuur van 7 oneen, waarmede ik een on c e
„ cqua Ctnnam. doe mensten. Het is onbegrypelyk hoe tw»e
„ drachmen fol. Scnn. met een once Manna , een zoo krachtig
„ afkookfel geeven kunnen." 't Gene men, als eene toegift
alhier nng beeft willen byvoegec. ]
Cf) [Uit deeze briefwisfeling blvfet, dat de Ontdekker a*n
deezen ;ynen byzondere» Vriend , dea Heere D E M A » de be
fivftUn van zyne Ontdekking , onder vooronderfielde geheim"
houding, wel heeft willen mededeeleo; teo einde door nadere
Proe-

B Y L A G E N.
[ Deeze verdere Brievwisfeling bevat, voor zoo veel dit
onderwerp betreft, weinig aanroerklyks. Het gene uic
dezelve, boven, is medegedeeld, zal, (zoo mtn vertrouwd
3 aan déskuncigen, eenig nader licht nopens den
trapswyzen voortgang deezer Ontdekking hebben verfchaft:
zynde deeze briefwisfeling voorts geheel afgebroeken
, door het overlyden van den Heere D E M A N :
wiens gedachtenis nog lange in zegeninge zyn zal. by
allen die deezen ervaaren Geneesheer en waardigen Menichenvriend
hebben mogen kennen.]
[Eerfte SUPPLEMENT tot BYLAGE C.]
„Eene ongehuwde, voortreffelyke,
adelyke Dame,
oud ruim 45 Jaaren, was Jaariyks, vooral in de Lente
en Ma-Zomer, aan Rfaumatique pynen dour het
Lichaam, in 't byzonder door den
bchouderbladen,
dan,
Ri.g, tusfehen de
federd lange onderhevig, en, nu en
door bykoomende kooitfen, genoodzaakt geweest,
het bedde te houden.
Hier door was haar geftel merkelyk veizwakr geworden;
hoewel 2y, in 't begin van dit jor.glte voorjaar,
onder hergebruik van bewaame middelen, zeer in krachten
fcheene toegenoomen.
Dan,.in 'c laatst van Mey wierd zy aangetast van eene
aanhoudende, nochtans aflaatende (remitfeni)
welke niet dan na veertien dagen overwonnen
koorts;
werd,
en dusdanig haare krachte* benoemen had, dat zy dsge-
]yks maar eenen korten tyd, in een Leuning-Stoel ,
buiten haar bedde, opzitten kon.
Dit
Proeven, in zyne Waarneemingea bevestigd te werden: ecbier
is hy zelv de eenige beznter der Ontdekking gtbleeveD, de—
wyl hy , de van tyd tot tyd gemaakte veibeteungcn aan dtnztlven
met medegedeeld heeft, verkiezende die alvuoiens, deer nog
meerdere proeven gtftaavd te zien; tn doordien ce einüciyke
volioovin :< der Omdekking, eerst na hei overlyden van dtn Keef
DE M A N h«.gft piaits $eb.ad.]
^ 3

%
B Y L A G E N.
!
Dit naauwlyks vier dagen gedaan hebbende, werd
zy, de? nachts tusfchen den 140 en iyi) Juny, door eene
hevige Koorts, welke aanhoudende was, echter haare
kennelyke aflaatingen hadde, befprongen.
Ik zag dezelve, in 't eerst * aan, als eene recidive der
vootigeKoorts, en gav den iyo j
u n y
hetDecocïum fub A.
Den 16% de Lyderes zich niet beter, en eenigszins
walg-agtig bevindende, fchreev ik voor het Braakmiddel
Jub B; 't welke zeer gerhaklyk werkte.
Den 17» , werd, mede ter bevordering des ontbreekenden
Stoclgangs, gegeeven het Decoclum fub C.
Den 18? , g^ene Stoelgang gevolgd zynde, en de Koorts
even fterk byblyvende, werd haar toegediend de Wey
fub D, benevens het Mengzel fub E. • '
Dien zeiven dag, aan den avond, werd ik, op het
onverwagrfte, en niet zonder verbaazing, de Pokjes op
haar aangezicht, en hier en daar op de handen ontwaar.
Den 197 was 'er geen Koorts; en ik fchreev voor de
Poeders fub F. 'M . • -
Den 207 , klaagde de waardige Lyderes over pya
in de Keel, en eene belemmerde doorzwelging \ waar
tegen men haar een matrasje van de Kruiden fub G, en
de Syroop fub H, deed gebruiken; leggende tevens de'
Spaanfche - vliegplaaster fub 1, tusfchen dc Schouder?
bladen.
Den 21" was de Keel byna toe, en de doorzwelging
geheel onmogelyk.
Ik bediendemydès, volgens den raad van THO: GAME­
ID ON (zie Comm. Lipf. Vol. IL p, 344 & 345) van het
middel fub K; welks waesfem, door hulp van een
Tregter, met een pyp van ongevaer drie voeten lang,
(daar toe afzonderlyken met allen haast vervaardigd,) door
den mond, in de keel werd gebracht, en van eene zoo
gezegende uitwerkinge was, dat, aanftonds daar op, de
Lyderes, met gemtk, drinken konde; en een aanhoudend
gebruik van dit middel verder niet vereischc
werd. , t. . .
t J
©p

B Y L A G E N. iflfc
Op het voorhoofd en den neus waaren de Pokjes famenvloeyende;
doch op het overig gedeelte des aangezichts,
almede op de armen, voeten enz. ondeifcheiden otdiscreei.
Ook ontdekte ik, dienzei ven dag, op het voorhoofd,
hier en daar, als van onder de meenigte der famenvloeyende
Pokken doorfchynende , eenige paers-blaauwe,
of zwartagtige plekken,waar van deeze en gene de
grootte van een Huiver had: tetwyl zich tevens op de
armen, overal, tusfchen de (aldaar discreet zynde) Pokjes,
duizenden van paers blaanwe Stigmata of Stippen,
openbaarden; welke niet grooter waren, als de punt van
* eene naald, en veel al, by wyze van kleine trosgelyke
vtrzamelingen,kkine en onderfcheiden'vlakken uitmaakten-.
Het was my twyffelagtig, of ik deeze Stippen tot de
Petechia, of tot di miliaria brengen moeste, hoewel het
eerftenmy w arfchynlyker voorkwam; dan dezelve, als
ook de opgemelde groore plekken van het voorhoofd,
maakren my niet weinig bedugt,
I te deed aanltonds het Mengzel fub L. vervaardigen, en,
daar by, tevens tweemaal 's daags een der Poeders
fub M. inneemen: leggende op het voorhoofd Compresfin,
nat gemaakt in denSpiritus van Campher metwater
vermengd.
De Lyderes, welke zich flaauwhartig gevoelde, door
den reuk van deezen Spiritus verkwikt wordende, en ik
my te gelyk herinnerende de nuttigheid van het uitwendig
gebruik der Campher in deeze ziekte, wierden de Lakens
daar en boven, op myn bevel, rykelyk mee dien Spiritus
bsfprengd.
Aan den' avond van deezen dag, b?gon men eenige
koorts te befpeuren ; welke echter, nu en vervolgens,
zeer gemaatigd gebleven is.
'Den aijien waaren de plekken aan het voorhoofd flaauwer,
gelyk ook de, Stigmata op de armen. Plet aangezicht
begon te zwellen. Men bleev by de middelen vaa
den voorigen dag.
Behalvende befprengingmetden£/>/Wrt/J,deed ik,overal
tusfchen de Lakens, het poeder van Campher ftro^ijen
L 4
hut-

•f ró B Y L A G E N.
herhaalende zulks, in 't vervolg, dagelyks, eenige reizens
zoo dat 'er eenige oneen van Spiritus en poeder van Campher,
op deeze wyze , 'gebruikt zyti geworden; waar
van, onder anderen, het gevolg was, dat men geen benaauwende
nuk, by de Lydtres, ontwaar werd
Den zijlen Ichreev ik voor, her iVlengzel /ubN; waar
rriede tevens cweem ial 's daags een der Reguiine Poeders,
als te voören, wérd ingenoomen.
De paeis-blaauwe plekken aan het voorhoofd, en de
Stigmatu op de armen , waaren nu geheel verdweenen:
Euueh, tüsf'cheB oe bevende oogleden en de winkbrauwen,
al Waar byna' geene Pokken waren, toonde zich nu,
wederzyds , eene gelyke, groote, maar langwerpige,
zWartagtige, vlak; welke, na 3 of 4 dagen, onder het
gebruik der Campber-ópiritus, mede verdweenen zyn,
Den ziften was 'er mets aanmerkenswaardig. De Koorts
was maatig', als tevooren; de flaap doorgaands, des nachts,
gering; maar des> daags, nu en daq, by afgebrooken poofen.
Den liften was, na eene onstuimige en benaauwende
nacht, het aangezicht merkelyk geflonken; én de Pokjes»
op de handen, begonnen eenen rooden raad te vertooheiij
terwyl die van hec aangezicht aanvingen te droogtn.
Den itflen werd, wegens gebrek aan ltoelgang, een
Clyfteer, maar vruchteloos, Ichoon Dy nerhaaling , gezet;
en, uit dien hoofde, mee eeyolg van 1 of 2ftoelgangen'.
gegeevep de Weydrank Jub D; d« overige middeien cevens,
toe hier toe gecontinueerd wordende.
Den oyflen waaren de handen maar een weinig gezwollen
; de Pokjes aldaar echter niet veel opgeaet; doch der-
% elver randen tooder en vuuriger.
De Lyderes, eenen afkeer van den Hinkenden reuk vaa
voorn. Regulus hebbende, wilde dien niec verder gebruiken.
Ik Ichreev haar voor hec Mengfel fub O.
Den aSy/e«, na eene benaauwénde en rusteloofè
nachc, was 'er, des morgens, meerdere bedaardheid. De
Pokjes aan de handen waaren meer opeezet; en leverden,
ky d Jürfuyiiuge, eeuen goeden Lcter opv Aan de beenen-

B Y L A G E N. itf
begonnen, rondom dczelven, mede roode randen te verfchvnen.
De Lyderes «iep genoegzaam deezen geheelen dag; en
zeide, des avonds,'by hérhaalinge, dat zy ongemeen
Wffl was; eifchende, voor hec eerfte, eenige i'pys.
Door den vooiigen nacht, en deezen langwyligen flaap,
was de befprenging met de» Campher spiritus, eenigen
tyd, verwaarloosd geweest; en men belpeurde toen, by
onze Kranke, eenen, byna ondraagelyken, dank; weike
daadlyk, na eene ruime befprenginge, verdweenen, en
saiec meer opgemerkt is.
Den vjfttn weinig en ongerust geflaapen.
Des morgens vonü ik de Pokjes op de armen nog in
volle verzweering; en , eene en andere, mee eene ichaar
doorknippende, verwonderde ik my over de meenigce
van ecter, die 'eruit te vooren kwam.
Aan de beenen vyaaren ook de randen rood en de Pokjes
meer opgezet.
Dan, des namtddags, wederkoomende, ftond ik verbaasd
over de Ipoedigé én doodlyke verandering.
Het aangezicht was bygeflaagen; de handen en voeten
waaren koud; en de Pokjes alomme van haaren etter,
door opflorpmge, betoovd, vertoonden zich, als witte
en ledige blyntjes; terwyl mede alle de roode randen, om
dezelve, geheel verdweenen waaren; zyndedePols zwak,
maar fchielyker, als te vooren.
Aanftonds appiiceerde ik twee ruime Spaanfche-
Vlicgplaafters aan de kuiten, deed de Lyderes, en zulks
om de 3 of + uuren, eene maatige hoeveelheid Wyn gebruiken
, en voorts , gezec op den tyd , inneemen het
Mengzel fub P: blyvende zelv dien geheelen nacht by haar.
Edoch, onaangezien, voor eenen korten tyd, hier en
daar, de Pokjes weuerom fcheenen op te koomen, en
roode randen te krygen, zoo wierd ik nochtans
Den 3cy?«», 's namiddags,genoodzaakt,dit beminnelyk
voorwerp, als overleden, met alle goeden en vroomen,
fchoon in eene Zalige Heerlykheid haar naöogende, te
betreuren.
• ~ L 5 Aan«

«S* B Y L A @ E N.
Aanmerkelyk is het, dat de Zieke tot het laatfte toe.
by volkoomen vetftand gebleeven zy.
A.
Manna pure fij.
Cor/. /'erwt;, op/. ?j o
Co£. c. aq. comm, |xiv,
CoAtf. fvij. aaVe
yf^. Cinamom. §j.
§. alle twee uuren een Theekopje vol,
A
R. Pulv. Rad, Ipecacuarih. dr.,3.
Öxymell. Squill.
Aq. menth. a. dr. x.
M. S. alle halv uur twee Lepels vol,
c.
ï^. Mann. purct f iij.
Cor*. Peruv. 51J.
refiduum §xv.
Co/a;, ötftfe
Cinamom. fj.
S. alle twee uuren een Theekopje vol.
D.
?o. Z ök//t/f ^xxiv.
Mann. pura f ij.
jPrwff. Tamarind. q. f
Co^awfc ƒ.
mannatum.
5. alle uur een Theekopje £vol. E.

1
B Y L A G E N.
E.
Fxtrabl. Cort. Peruv. f/3.
Aq. Cinamom. 3vj.
Co;-;. Citri.
— Ceraf. nigr. fimpl.a.
iSyr. Cor£. aurant. 3vj.
M. S. alle twee uuren twee Lepels vol
F.
Bf>. Reguïi Antim. Med. dr.j.
Sacchar. conici dr.j/3.
M. F. Pulv. No. vj.
§. driemaal 's daags een Poeder.
G.
'Bf. Flor. Sambuci
Cbamami. a pts aq.
M. D.
H.
3^». Syrup. Moror. §].
D.
L
3^o. Empl. veficator. fuper alui,
inflar palm. confpergend.
Camphor. fcrup. 0.
K.
fjf. Hb. Malvee m. j/3.
.F/or. Sambuci m.j3.
Coc.'

*P° B Y L A G E N.
Coc. c. aq. comm. f. q. vaft claujl
Colat. unc. vj adde
Acet. vini
Me//, comm. a fij.
TinSt. Myrrh. x\.
D. '
L.
'
Extracl. Cort. Peruv. 5ij.
Camphor. Sacchar. trit. gr. xv.
Aq. Cinamom. .
— Cort. Citri a fj.
— Ceraf. higr. 1)1.
Syr. Cort. Aurant. ?3.
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
M.
%>. Regul. Antim. Bfed 9ij.
F. Puh. No. iv.
S. 's morgens en 's avonds een Poeder, met
een lepel vol van't voorgaande mengzel.
N.
3°. Extract. Cort. Peruv. 5j Z.
Syrup. Kermefin.
Aq. Cinam. a.
— Cort. Citri
— Ceraf. nigror. a §j.
Camphor. Sacchar. tntx 5j.
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
O.

B Y L A G E N, 5i6a
O.
if. Extracl. Cort. Peruv. 3j.
Camphor. tantillo Sp. vini folut. gr. XV."
EUx. Vitriol. acid. Lond. gtt. xxx.
Syr. Cort. aurant.
Aq. Cinam. a fS.
— Cort. Citri %f>.
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
P.
$r. Camphor. tantillo Sp. vini folut. gr. xij?
ExtraB. Cort. Peruv. 3j.
Aq. Cinamom. 3ij.
— Cichor. Ij 3.
— Cor£. Citri
Syr. Cort. aurant. a §3.'
M. S. alle twee uuren een Lepel vol.
[Tweede SUPPLEMENT tot BYLAGE
C.]
Een Dochtertje van annzienlyken huize, had zich,
federd Zondag, den nden deezer maand [Maart 1775"]»
geheel niet wel gevoeld, Wanneerik, dingsdags den laden,
des' ademidoag'!, verzocht werd tot haar te koomen.
Ik vond haar zeer koortfig; haare oogen waterig, en
op haar aangezicht eenige roode vlakjes, die geheel uit.
gebot waaren; terwyl'er eene menigte van anderen, als
Van verre onder de huid fcheenen te zitten. Op de armen
waaren die vlakjes in een grooter getal; aan den hals ea
OD de bor^t weiniger.
Ik gav haar aanftonds een Braakmiddel, van de Ipecicuanhai
't welk eene voortreflyke werking deed, en der
Lvderesfe eene merkelyke verlichting aanbracht.
Den

I*É É" Y L A G E7INL
. Den lyn, ' s
morgens, was myne Patiënte minder
koortfig;
z y
had 's nachts nog al eenigszins geflaapen;
haar aangezicht en armen, waaren met eene menigte van
vöorftaande vlakjes, echter door groote interfïitia van
elkander onderfcheiden, uirgeflaagen; de oogen waaren
zeer waterig; de oogleden rood en geswollen; de neus
mede eenigszins, en zeer verftopt, zoo dat zy 'er zelvs
naar fprak — Ik deed haar, alle twee. nuren, een lepel
van een Julapium gebruiken. Des avonds Honden de
vlakjes wat vuuriger, en . 'er waaren 'er nog eenigen
hygekooraen. Hec kwam my in allen deelen vóór, .de
Variole discrete, van eene groote foorc, te zyn; immers
tiec.ovum ovo Jtmilius: zynde zy van grootte en

B Y L' A G E N. 16$
morgendond eene foorc van Stuip gehad, met verdraaying
van de oogen, enz.; en de Koorts was heviger. — Behalven
een Cly/leer, dat aanflonds veel verlichting aanbracht,
deed ik twee Spaanfche-vliegen, ter grootte van
een fchelling, aan de kuiten leggen.
Des anderendaags, zynde naar myn rekening (wanneet
ik den dag der uitbotting voor den vierden telle,) den
achtften dag der ziekte, verwachtede ik het begin der
Suppuraiie. Dan, de Patiënte, Ichoon nimmer zonder
Koorts, was des nachts bedaarder geweest; en, in plaats
van Suppuratie, vond ik de vlakjes 's avonds platter ea
bleeker in het aangezicht; maar op de armen en het overige
des Lichaams, als den voorigen dag; de Spaanlche-vliegen
hadden wel getrokken, en hebben vervolgens welgedraagen;
de oogleden waaren minder gezwollen; de oogert
echter nog waterig; de neus minder verftöpt,
Zondag , den 15» , was de nacht zeer onrustig geweest,
en de Lyderes wat ylhoofdig: de vlakken vond
ik 's avonds in het aangezicht allen verdweenen; ook
waaren die van den rechter-arm bleeker geworden, maar
op den flinker-armnog vuurig. Het Kind nochtans was
vrolyker; en by myne avondvifite, met eenig poppengoed
lpeelende<
Maandag, den2c//V» s
had de Lyderes wel geflaapen»
De Koorts, die eene Febris continua was, cum exacerbationibus
noBurnis, was veel minder; op den rechterarm
konde ik geene vlakjes meer befpeuren, noch op de
borst en beenen; en die van den flinker-armwaaren ongelyk
bleeker, en fcheenen roedete zrallen verdwynen.
Dingsdag, den ziften, had het Kind wel geflaapen,
en driemaal, van zelve, purgative ftoelgang gehad; de
Koorts was weinig of niets; de oogen Honden vrolyk;
de neus was van alle verflopping bevryd; en nergens konde
ik eenige vlakken vinden: als alleen op den flinker-arm,
nog eenige zeer flaauwc en naauwlyks zichtbaare overbiyvlels
derzplven.
Den ziften , had zy wederom drie ftoeigangen , ais
Vooren, Mondei Koorts, vrolyk en dartel zynde, oitfloeg

iSi E Y L A. G E K
floeg ik haar van de Poeders, (gelyk ik meende) en
fchreev, om den volgenden dag te gebruiken, een inf'ufum
voor, exfol. S. S. f. gij 8? Mann. f3; waar van zy,
donderdags, vier ftoelgangen had: doen de volgende dagen,
verviel zy tot eene diarrbcea, die tot den avond
van den aGflen, geduurd heeft; en toen van zelve ophield
en het Kind vo.komen gezond liet.
Tot den nften, in het vast vertrouwen zj T nde, dat de
Poeders, op hunnen tyd , gebruikt waaren geweesr,
konde ik niet anders, dan deezen gunftigen afloop der
Et< kre, ftnefuppuratione, daar aan toelchry ven: gemerkr,
dat Uw Ed. my, den 12" Ocfober 1773, gemeld nad, in
drie onderfcheidene Kinderen, daar mede wonderbaar geflaagd
te hebben; zeggende: men zag de flippen, waar
de Pokjes zouden gekonmen zyn, maar de Po'.jes zeiven
bleeven achter we ge.
Ik wenschte Uw Ed. reeds in myn haft geluk, met
dit nieuw béwys voor uwe Srelüng, —wanneer den Heer
Vader van het Kind, des avonds van eene Commisfie geretourneerd
zynde, my onderrichtede, van de Gouvernante
zyner Kinderen verftaan te hebben, dat men het
Kind, uit vreeze voor de nieuwe en ongewoone wyze
van behandeling, niet meer dan drie Poeders gegeeven- :
en my alzoo ichandelyk bedroogen hadde.
Ik kan dienvolgens, bezwaarlyk aan deeze drie Poeder?'
de verdwyning dier vlakjes toekennen; maar word eerder
genoodzaakt my zeiven af te vraagen: zyn bet wel
Pokjes, of zyn bet nok andere Exanthema-a. febrilia geweest,
die met de Pokjes eene naauwe overeenkomst hebben;
te meer, wyl 'er eenige anomaiia, die echter der Pok'es
niet ongewoon zyri, mede gepaard hebban gegaan ? —.
maar, dan vraag ik my zeiven weder: wat naam zal ik
'er aan geeven ? De Petecbite kunnen , wegens hunne
platte gedaante en matigniteit, in geene aanmerking koomen.
Met het Eryfipelas racsmatum, hadden zy geen
het minde gelyk De MorbiLi zyn het mede niet zeweest:
immers myne vlakjes waaren eenigszins b wen de
huid verheven, en werden coor geen ueu mimten
hoest

B Y L A CE" N. 165
hoest verzeld; behalven dat het Kind, in voorige jaaren„
de Mazelen gehad hebbe. Het konnen ook de Rubeolgeleeken met
HOFFMANN, Oper. Tom. II, Cap, F lil, en BLAN-
CARD, Lexicon fub boe titulo. Veel minder is hec
de Ro[falia of Rofania ge weeft; aangezien die, door den
tyd, totgeheele Roos-plekken ovcgaat, waarmede het
gantfche Lichaam als overdekt word; daar myne vlakjes
interjlinclte gebleeven zyn: Men zie wyders, 't gene
SENNERTUS, Lih. cit. p. 830, over de Rojpilia zegd.
Maar, mat dan? zyn het ook Variole geweeft, welke
de Natuur zelve gere/blveerd heeft ? het Syfiema van
MEDICUS de Variolis, (zie E. SANDIFORT , Bibliotb.
I Deel bl. 697 en verv., vergeleeken met IV. Deel. b?.
5-07,) maakt zulks mogeiyk; maar daarenboven, vind
men 'er, hoe zeldfaam ook, fomtyds vooibeelden van:
als te zien is by VAN SWIETEN, Comment, Tom. V,
pag 6"j,infine, 6? pag. 68- usque ad Calcem.
Zoude de diarrbcea, (waarvan hier vooren) ook eene
iiarrhoea critica geweelr. zyn , waardoor de gerefilveerds
ziek.'eitoffe , vervolgens uit het lichaam gedreeven zy ?
immers, het toegediend laxans, komt my niet voor in
ftaat te zyn , om zoo lang achter eikanderen, zoo veele
ftoelgangen te verwekken.
Intusfchen kan Uw Ed. begrypen, hoe my deeze be.
handeling, waar voor zich geen Genees arts immermeer
behoeden kan, gefmaakt hebbe". enz. —•
[De Heer DE MAN ontving hier op , het volgend
antwoord: 3
'sEage den 3in Maart 177$".
„ Ik had wel gevreesd dat 'er iets gaande zoude zyn
geweeft; alzoo ik onlangs vernam, dat men van myne
M
bc

*66 B Y L A G E N.
behandeling zegd , „ dat myn oogmerk is de pokken
„ niet te doen zweeren, het gene zeernadeelig was, wyl
„ het kwaad hierdoor in 't Lichaam bleev, en men dus ander-
„ maalvooreenenieuwebeimettingbiootflond. " ik vertrouwe
dat Uw Ed. redelyker denkt, en met my btgrypr,
dat het voornaame doel is, de koorts te fnuiken ,• en door
deezen weg, alle doodelyke Symptmita voortekoomen:
het gene alle braave Gencesheeren van alle tyden gepoogd
hebben. Wat nu het medegedeelde geval betreft,
daaromtrent vinde ik geene de minste zwaarigheid, om daals
eene goede proev van het gelukkig bedwingen eener
Febris exantbematica, te houden.
Ik moet alleen vraagen; zyn 'er thans Variolaie Nymegen;
en welke? —- Ik heb, in twee lyders, de gantfche
pokkoom, door Evelien , zien achterwege b'yven.
Dacht WOODWARD nier dat dit moogelyk was ? Be*
trachtte RH Azès hit zelvde oogmerk niet? — Maar
ten tweeden; Is het thans niet een aangenoomen regel'
dat de Inecacuaiba eene vis anti-venenoja hebbe? Dacht
DE MOKCHY z ioniet? Brykt dit niet in het Pulvis Doeceri,
waar in het vermogen van het Opum , door d»
Ipecacuanba beteugeld'word? — 'Verder: heeft MEAO
I iet geleeraard, dar de Campher dit zetyde vermogen be-
Zitre; en wel in Variolis; anUquam h.fi.^-.matio abeat in
fuppürathnem ? — Maar, behalven die. L j e
ziek-e niet
critke afgeloopen? heeft de Diarrbcea niet al les beflift?
Hebben wy niet veele getrouwe Waarneemingen van
drr foort? Mag men geen Morbus inflammatorius refolveeren?
Dwaalde Bot KHAAVË zoo, als hy dit leerde? Is
de Natuur zoo tegen haar zelve, als zy dir in foramfre
gevallen, onder etne goede directe, doet? Overweeg
deeze.door gecrek aan tyd afgebrookene,rede~eerin
gen, met ruimer aandacht: en zie, cf'er geene gronden
ge.ioeg uverolyven, om uwe zaak mannelvK te verdedigen.
" enz.
(getekend) I. J. VA N DEN
BOSCH.
CA
NT-

jj V L A G E N . i$?
[A N T W O O R D.]
Njtnegen den y« April 1775".
„ Het is eene volftrekte leugen en laster-taal, dat
Uw Lid oogmerk , in het behandelen der Kinderziekte
met den Regulus Antimonii tned' cinalis, zyn zoude , de
verzweering der Kindeipokjes, onverminderd en onveran~
derd detzeiver fchadelyk vcnyn , te beletten: Dit zoude
ten uiterste nadeelig zyn; en Zikerlyk daardoor (gd k
Uw Ed. te recht aanmerkt) het kwaad in 't lichaam bly-
Ven.
Nooit ben ik van die gedachten geweeft : maar wel ,
gelyk ik als r og denke , dat Uwen Regulus medicinalis
een overheerl\k middel zy , (waar voor de Posteriteit
Uw hd. nog damt zal moeten zeggen,) om her pókv-ènyn
in zynen eigen gevaarlyken aart tecorrigeeren, te verzachten,
ja, infommige gfvaheninweke de zelvskwaadaartigheid
niet zeer groot is, geheel te itfringeerenen
(even a's het Vuur het Water, het Alcali het Acidum duet)
te dooden ; met dat gevolg, dat aité nadetlige uitwerkingen,
die anderszins daar uit te wach en waaren, gefnuikt
worden: óe febris fecënddria , östwélyk , niet alleen zeer
gemaatigd , maar fomtyds zelv geheel voorgekoomen
word; ja , by fomrni en, het poklmet tot zoodanig eene
zachtheid gebracht, dat de pokvkkjes (gelyk ik Uw Ed.
uit myne eigene ondervinding, in myuen briev van den
ïyMey 1773, mededeelde) tot eene geungere en ligtere
verèttering toornen; ook wel eens , (gelyk Uw Ed,,
in deszelvs geëerde leaeren van den iz4"> Oótober
1773 »

B Y L A G E N.
UwEd. vtaagd my: of er tbans Varhl

B Y L A G E N.
ÏÓ$
tio Epidermidis, die ik, eerfl gepasfeerden Vrydag den
31I Maart, uiteen myi er gor-de vrienden, vernam dat
het meergemelde Kind ('c welke ik reeds , als geheel
herfteld, verlaaten had) féderdtwee dagen had ondervon~
den; en waar door, (gelyk my 's anderendaags, by eigen
onderzoek, bleek,) voornaamelyk op den flinker-arm,
ter plaatfe daar de uitfljg geweeft was, (maar byna niets
op den rechter - arm, alwaar de vlakjes nochtans in geen
minder getal waaren waargenoomen,) de opperhuid by
affchilfering uf ontvelling, was afgelcheiden geworden.
Immers , die afTchilfering of ontvelling , bcwyft niets ,
dan alleen dat myne vlakjes (gelyk ik ook, in royLe
voorige, Uw. Ed, gemeld hebbe) boven de huid verheven
zyn geweeft: door weike verhevenheid , zóó hier
als in alle andere uitflagen die verheven zyn, (b. v. de
Mdiaria, Eryjipelas, Rosfolia enz.) ook zelvs in de
verhevene bubbels, welke poft fuppui'atasV'atklasoverblyven,
de opperhuid van de onderliggende huid, als van
eene voedende moeder , word losgemaakt , opgeheven,
verwyderd, en vervolgens, indien zulki>eenigen tydduure
en tevens met eenen opdroogenden brand verstldgaa, verdord;
en by wys van fchilfering cf ontvelling, zich affeheid:
zie hec gane ik van de affchilfeiing der Miliaria
heb opgemerkt, in myne Perban 'eiing over de Rotkoorts,'
bladz. 41 in nota. Kunnende ik geene andere reden
geeven , waarom de rechter-arm genoegzaam niets verveld
zy , dan alleen, om dat de uitflag, één dag korter aldaar
geduuid heeft, en alzoo de opperhuid, nog niet geheel
verdord, tot haare voedende huid te eerder is wedergekeerd;
op nieuws daar mede vereenigd ; en tot haare gewoone
gemueizaamheid, door de herftdde uitwaesleming
van noodige vochtig- of vettig-heden , wedergebrachc.
Ondertusfchen is my Uw Ed. Misfive zonderling aangenaam
geweest, wegens het appui, 't welk ik, ter manmoedige
verdeediging myner zaake , daar ih vinde: het
was my desceaangenaamer, naarmaatehetvoortkoomt \'&
eenen Perloon , wiens Ichitteiende Geleerdheid en be-
M 3
proev-

17Q B Y L A G E N .
proevde kunde, de Nyd zelve, at is hec ook met tandknerfing,
erkennen moet." enz.
Nafcbrtft. Voor zeer weinige dagen , verhaalde my
een Dame van de eerfte distinctie, wel te weeten, dat,
wanneer de Kinderziekte zeker aanzienlyk Huisgezin
alhier aandeed , de tweede Zoon van her zelve de
meesfe pokvlakjes bad; die echter alle, rr.ee eene Di.rtbxa
critica , en voikotnene hertelling van den tdeien
Lyder , zonder te verzweeren , verdweenen zyn. Dit
zoude veel overeenkomt mee myn ge*al hebben. "
[En, nader, den 31» Mey daaraanvolgende, j
„ By het dagverhaal, aan Uw Ed.reeds gedaan,
weet ik niets m^er te voeden; als alleen, dat voor
omtrenf vier weeken, binnen onze Scad , eene Burgervrouw
twee Kinderen aan de pokjes hebbe ziek gehad;
zonder dat ik thans weete, dat 'er iereand aan laboreere:
ita quandoque non nifi /loradice, tantd Jecus favitid dir
ftcpe, t'itnque deleterius, bic morbus obiervatur ; t ge
ter ftaaving dïend, van het voonreflyk Specimen Medicum
Inaugurale van zeker onlangs gepromoveerd Medicus.
En betrekkc'yk het gemelde Kind, zoo behoevt men
zich niet te verwonderen, dat deszelvs pokjes, in dac
huisgezin geene anderen htbbeaangeftooken, wyi zy, niet
ai fuppurationem g

B Y L A G E D.
m
VERSLAG van dé laatfte gedaane
geneezingen, in de Epidemie te
'SHAGE, in 1784 en 1785.
Juny en J"!y. De Kleinzoon van Mor.fieiir B S U W M A N ,
Ch.ru'rgvn ooder de Hullaudfche Guardes , die met menigvuldige
Pokjes b^zetwas, en, onder bet gebruik deezer Middelen, byna
Biet deed alt om eeten vraafen; ea zeer gelukkig, ia den tyd
van 13 üanen, volkomen beriteld wa».
Zes Kinderen vrn den Heer Kamerbewaarder M A Y , in de
Papeftraat, w«ar van *er twee niet copieuje Pokpuistjes bezet
v»aaren, welke op zicii zeiven gelaaten zynde, in famenvloeiende
zouden over(eta»n zyn, die echter alle , deeze Ziekte zeer gemakke'yk
zyn door^ekoomen (f).
Twee Meisjes van den Armen rp Loosduinen, die op eene
verichnkkelyte wyzt door de Posziekte waaren aangedaan;
de eene met eene Fcb'is i'carlati'ia, en de Menllrua onder dezelve
daarnevens , «n va» weike men arle hoop van herftellicg ten
eeaemaai bid vaarwel gezegd; die echter beide gelukkig door
dezelvde middelen geneezen zyn.
De Zoon van den Jood L E v i, te Loosduinen, die in het tweede
tydperk bover maare ziek wa.s, doch op bet gebruik der Middelen
beterde , en vu volgens zeer geniakkelyk door dot-ze wreede
ziekte gekooaicn 15.
Augustus. Ken Kind van Monfiesr D o N A R T, Mr Paruikniaaker,
in het Nooidëiode, zynde een Menje van 6 Jaaren , waar
van de Vader , eerst des avonds van den rwaaivden dag derziekte,
myne hulp verzocht; zynde her Kind van het hoofd tot de voeten
als me; ééne Pok overdekt, die aï!e ingtflagea waaren, en niet
dan ééne neêrseplofte Blaas vertoorden. Myne vrees voor ces*
pnede uitkomst te kunnen geevende, befloot ik echter, op her
aanhouden van der» bewoogen* Vader, hem twee Poedert mede
tc geeven; verzoekende tevens, over rwee of drie uuren weder
(e konmen , om my de uitwerking van het middel te beiden.
Het gevolg was, dat de Pokjes op het gebruik van de tweede
Poeder oprekoomen waaren , en het Kind zich merkelyk beter bevond;
waarna het op dezelvde wyze heeft blyven voortgaan, en
Zeer gelukkig dit doodsgevaar omwuiiUld is. ^Augustus.
Cf) [ Het getuifecis deswegen* door den Heer Vader p? geeven,
vtna n:ej in de Algrm. Gerees- Natuur- en Huisfoudk. 'Jaarboeken
, IV deel 2 stuk, bi. 6y.J
M 4

*7* B Y L A G E N,
4 Augustus. Een Kind van MonCeur MONDT, Kruidenier, i>
aeVleerfleeg, zynde een Jongetje van tusfchen de 3 en 4 Laren
t welk met zeer copieufe Pokjes bezet w=s , die famengevloe.d
zonden hebben, 't en ware zulks door deez. middelen verhoed
w« geworden : hy nam het Kinderpoeder, op den gefteldea
tyd, zeer gewillig in; en is de ziekte, binnen den gewoonea tyd
. van 13 dagen , zonder merkeiyfc ktfel, zeer gelukkig doorgekomen
Een Kind van Menöeur TORNES, in het Kafteel van

* Y L A G E N. 173
op èm agtften dag der ziekte gevraagd werd, wanneer de gangrana
zich reeds in de Pokpuistjes openbaarde, f en, zoo men
zeide , door dengewoonenGeneesbeer opgegeeven,) werd na het
gebruik der middeleo van tyd tot tyd beter; en was byna niet
ziek: de gangreena verdween, en het herftelde fpoedig ( *).
Eeu Dochtertje van dan Heer F E E R I N G , Kastelein in het
Logement van Haarlem, met zeer zwaare toevallen van Colyken
en Citarrhale ziekte verzeld, kwam mede alle deze belemmerende
toevallen, en haare pokziekte gelukkig te büven.
Ees Kind van Moofr. C H E R I X , in de Breéftraat, nog in de
Wieg liggende, ftond, de middelen caarftig toegediend wordende
, deeze ziekte zeer gemakkelyk door.
27 Augustus. Een Kind van den Schryver der Comp. van
den Colonel Z W E E R T * , in de Vlecrfteeg , genas al fpeelende
en ectende.
2 September. Drie Kinderen van den Sergeant E R LI, in de
Comp. van den Heer Colonel M A Y , herftelden zeer gemakkelyk,
al ectende.
7 Dito. Vier Kinderen van den Heer Procureur VAN
DER V E N , in de Bagyneftraat; die mede zeer gemakkelyk
deeze ziekte hebben ^dootgertaan: zoo als uit bet getuigenis van
den Heer Vader blyken kan ( f ).
11 Dito. Het tweede Kind van Mr. VA N DER MEER., *t welke
mede gemakkelyk herftelde ; hoewel lastig en tegenftrubbelende.
13 Dito. Het Kind van den K»etfier van den Heer Baron
N A G E L , oud 3 Jaaren , by het welke ik op den agtften dag der
ziekte, (en na, zoo men zeide, van den Geneesheer verlaaten tc
zyn,) gevraagd werd, was met gavgraneufe Pokjes, en een
groote bloedblaas op de muis van de hand, bezet: — Dit Kind
was zeer lastig, en onwillig in het gebruik der middelen in dit
geval nffodzaakeiyk; echter is het, hoewel met langer fukkelen,
ten vollen te recht gekoomen , zonder verminking.
Een Kind in het Leidfcbe Veerhuis, in 't zwarte Paard, *t
weike binnen den gewoonen teimyn van 13 dagen ten vollenherfteld
werd; en van den gewoonen Medicus, van welken het reeds
eenige middelen, volgens zyn Ed. eigen getuigenis, te vergeefs
gebruikt had, aan myne zorge was toebetröowd.
Een
(») [Ibidem, bladz. 73.]
Ct) [Ibidem, bladz. 74-]
M 5

t V w h , B T
D i t
3
174 B Y L A G E N.
Een Kind van Monfr. G I E Z E K A M , in het Westëiode, op
dea agtften da,, der peltte, ( vo^ena gezegde der M ieder, van
d*a gewoonen Geneesheer epgtgeeven,) Zwaar ziek zynde, en
mes veelvuld lj;e Pokjes bezet, kon men (zeer jong zvnde ,en nog
m deW.eg «tAende} bezwaarlykde middelen doen inneemea ; waar
«ede de Moeder ook achreriyk was: in weerwil echter van
ellen doezen regenfland, i, hec Kind, onder dea Goddetykeo zegen,
volkosen herfteld.
doch meer Mgedachteai» zyner z.ekte , dan e«ü g
Her Kind van Schipper VAN V E C H E L E N , op de Veerk-^d-
;r gene zwaar met de SeqrUtina en eeo.ge gegangr^eerd: Pokj.-t.
m het iangezicbt bezet was.
t a
,l t 0o» in het bed gehouden
Jïfd, was, hoe-ei ik het van den beg.nne af zelvs bebmueil had
door her onregeJmaang gebruik der m.duelene 3
toegetvenheid der
«abeflaanden, bovenmate ztek: echte, werd ouk b.er Utei relakkic
overwonnen, en het K,nd is ,ot volkomen gezondheid geraakt:
e
uwner Lvdsren,
draagende.
J6 September. De Zoon van den Boekverkoper VAN
BR. E C H T , in de gedempte Raam, metontaliyfce P kje» weiue
dreigden iec*a/t««r 4«, 'c gene nochtans verhoed werd , on''er 2.De
deezeziekte zoo gewenscW, dat'er w.uwlyk, Koorts -e ohrdekfceo
w.s; en is op -en gewoonen tyd volkomen benteJd (.(:).
17 Dito. V,er Kindeien van den Stnkadoorer B E R E r TA
twee van welke zeer zwaar gepokt hebben , werden , tegen den re!
fel, in hec Bed gehouden ; het j^ng-re beneden het Jaar zynde
wetdeo de middelen door de Moeder, d,e het Kind nogzocede'
Meenomen; *t ,-ene in deeze proeven ever, goed üueO*
a J t 0f
zy aan de iui ReliDgeD zelve waaren totgedieud. ° '
• ,? ' C !' t e r V a n d e I > H e e r P- OE W A A L , Mr. Timmerman
! n .
- k* * ^s «er ftUg,
c n m d e n a a w J y k s
deeze eenigeputjj,
a
bet aangezicht heerr-overgehouden:
hauen zoo dat
t gene anders onder decz; behaodehng zeldzaam
is.
Een Kmd van den Molenaar re Lcosduinen,
n e t
kwa.dasrtige
Pokjes, verzei I van eeoe hevige SearUtina
eemge zwarte Pokjes in hetzelve,
in het aangezicht en
(aan welk foort in d-tHu"
weiD.ge dagen te vooren, een Kmd was overleeden , ) by 't weüe
ik na
eruptie en in deezer fhat der Ziekte gevraagd werd , beterde
onm.ddelyk na het ,ebru:k der middelen; de ScmUtina
g'tna
en Gen
verdweenen oogenlchynelyk, en het Kind hertelde itceuTg.
Nog twee Kinderen in het zelvde Huis: naamelvk een Meisje
Z£^ a d ' w d k e beide evea **»
Twee
Ct) l Ibidem, bladz. ?6\ ]

B Y L A G E N. 175
Twee Kinderen van Schipper O O R D F . N B A C U ,
op de Bierkade,
die zwaar gepokt «ebben , en /onder
Kennelyk leilel betiteld
t.VXl, „
i 9
Stpttmtm Twee Kinderen van Monfr. K O P T E L M A N ,
jndeToo.enftraat,
die al fpeclende , en zonder gedaante van
z«ek te zyn, door deeze ziekte zyn genomen.
at Dit» Een Kind van den Notaris C o F. D E R S O O N , op de
Plaats
in het Masazyn van Kindergoed, oud o.ntrent 8 jaaren,
„Dde'dit Kind byna levenloos , en a; S
op den oever van den «Jood
*n met dezelve wortelende, by 't welke ik op den zesden dag
der ziekte, des avonds, gevraagd we.'*. -
blaanw, met gtngrtn*
lichaam, en een zwarte gegangr^eerdc
Het was punch en
in de pokpu.Mjes, byna over tetgehee.e
plek op de Imker wang,
t e ï
grootte van byna een ftuiver. Na het gebruik van eenige
.„eden kwam bet Kind by, en beterde van dien tyd oogenblikkelyk;
zynde voorts, tot een ieders verwondering , zonder tnerkfc
iyk le'tzel, tot volkomene gezondheid herfteld.
2a Dito, Het Kind van Mr. O R T H , Juwelier in de oude
Molstraat, met verf'chrikkelyke famenvloeijende pokken,
gepaard
met zwaare toevallen van ftuiptrekkingen, uit wormen oatitaande;
'c welke nogthans alle deeze wretde bykoomende toevallen
doorgedaan hebbende, tot volle gezondheid is weder gebragt.
27 Dito, Een Kind van Monfr. G R A V E N S , in de Komeny,
0p "de Luïzeiaaikt, dat bezwaarlyk wilde inneemen, zeer ziek
geweest is, en echter ten vollen herfteld is gewordea.
Twee Dochters van den Heer M A A S , Binnenvader in bet
Tuchthuis te Delft,
welke meest opzittende, zonder kennelvke
letzels, zeer fpoedig herfteld zyn , niettegecftaande zich de iwrlaüna
by dezelven openbaarde.
Het Kind van Monfr. P O T T E R .
Kruidenier in de Vleerfteeg,
met fcarlatina, zwaare lamenvloeijende pokjes, dreigende gangrana
, tandgekners enz.; 't welke echter zeer wel is te recht gekorven.
1 O&ober. Drie Kinderen van de Wed. V A N D U I N , Slagteres
op bet Zand, welke fuccesüve, niettegenftaande de veele pokken
in het Meisje, gelukkig 'er door geraakt zyn, binnen den
gewoonen tyd van 13 dagen.
2 Dito. Een geval, waaraan ik niet dan met afgryzen gedenken
kan, (waar van ik daar na nog een diergelyk gezien
heb,)
ia \ welke de Bloed-vloed uit den mond zoo groot was, dat de belette
neérzwelgirg het gebruik der middelen verhinderde: zynde
het Zoontje vaa den Boomkweeket VA N tl E Y N 1 N G E N , op de
Looi»-

«T6 B Y L A G E N.
Loosdninfche Weg, by 1 wefe ik op den vyfden dag der ziekte
£ev„a g d w e r J I k V O D d h ï [ b y D 8 ] e e v e E j ü 0 5 > p a e r ! C lf e n.
«onder bewustheid, mei een bezweken póis, beweeg.ngloo. ,
* '"" l c P° k k e D v ,
" «"« «ver bet ligha tBJ
vérfpreid, vooraaamdyk
in het aangezicht, en op de dven en beenen - Eene
Bftt oneigealyke vertoon;»* van de Pestl - riet m.ddel tegen
de-. gangT*** werd hier«nm.ddelykgegeeven , 't gene zc*r bezwaar-
J>fc toeging;
m et moeite kwam het b.nnrn : van , rot q uuren
moest zulks herhaald w„rd ?n. liet leed lang, eér 'er bewceg.ng
10 het hghaw, te krygen was; maer toen deeze opgewekt werd"
XW.m het bloed ten monde uit; waar op ik befloor dir Lyjer.ieven
als eenen Pestzieken re behandelt n , en eene rum e veelheid
r i v a n
* " n C « r1 '* Tbtriata A,.dr»macbi, Aq*a A.buis
en Elix, Puttin , , u sf c r j, D
he, Poim:ddel te doen geallede
doodelyke toevallen overwonnen wa3ien : zynde het K:nd,
door den Goddeljken zegen, ten vollen herfteld geworden, en
federt hy volkoaaene gezondheid gebleeven.
3. 03ober. Drie Kinderen van den Beeldhouwer VAN MALSEM
«het Vosfentuinije, fuccesfive na elk.nde.c»; onder weike een'
Kmd van
3
Jaaren , zwaare en kwaadaarnge Pokjes gehad heeft
met zwarte flippen. . '
14. Ditt. Een Kind van den Timmerman VAN se R. VA is
in deLorreltraat, by 'c welke ik op den agtiten dag der z cl té
gevraagd werd, hebbende kwsadsartigc Pokjes, die met witden
unkoomen. Dan , op het gebruik der middelen reczen ze fpoed.e
op, en het Kind heifieide, van tyd tot t>d, tot de volkomen*
geneezing.
De Nicht van den Kek VAN B O I S , in de Nienwftrs.t,
weike, vooraf eemge dagen met eene f :0ris
UUiari, zynde aangetast
geweest, op eene alierbevigfte wyze door de Kinderpakjes
werd aangedaan; d,e door hunne menigvuldigheid en aariénftaan,
op fommige .laatien in het aangezigt, in eikandc-r moe.ten
vloeden: weike nochtans, geduurende bet gantfche beloop der
Niette, fteeas gezond van harte geuieevea is, wel dep, geduu
«g ttek tot ceten had, en deeze ziekte, op den gewoonen tyd"
2ecr voorlpeedig is te boven gekoomen.
18 Dito. Een Kind van den Soldaat TROOST, in de BiM
pooit, mee weinige Poeders fpoedig geholpen.
Een Kind van den Sergeant Grenad,er HA R T , by Gtavtm
ep de Luizemaikt, dat zwaar gepokt beeft, n:e: vry vaa de R -
fatut was, en nochtans gelukkig ieifleiu «.
Een

B Y L A G E N. 177
i
Een Kind van den Kruidleezer V A N D E N B E R G , op den
hoek van de Groote Markt, met veelvuldigs Pokjes , kwam, byna
zander gedaante van ziek te zyn , gelukkig en fpoodig door deeze
ziekte heen.
Juffrouw A N R E C H , in de Bagyneftraat, welke zeer gemakkelyk
de ziekte te boten kwam, en meest altyd opzat: niettegenftaande
haare menigvuldige Fokjes.
23 OStober. Mejuffr. S A I I N , in de Asfendelftftraat, welke,
in het begin der eruptie door hevigekoorts, gepaard met delirium,
werd aangetast: doch deeze fpoedig overwonnen zynde, liep de
ziekte gemakkelyk en genoegzaam zonder koorts ten einde.
24 Dito. Een Meisje by A. F A R E N H O U T , 't welke fieeds
opgezeten en gewandeld heeft, ea zonder koorts of ziekte-'er
doorgekomen is.
27 Dito. Het Pochtertje van den MesfemaketDAWANS, by ,
welke ik na de eruptie kwam. leed zonder fmerte het overige
der ziekte , met gevolg van fpoedige geneeziDg.
29 Dito. De Dochter van Monfr. G O L D S M E E D I N G , in
de Snuifwinkel, in de Boekharstftrait, zynde een week en zwak
geftel, welke de men/iraa had, en by welke ik eerst in het tweede
tydperk gevraagd werd, was de eenige, zoo vet my bewust is,
die napokken gehad heeft.
2. November. Een Kind, omtrend 3 Jaaren oud, van dea
Sptegelmaker VAN DER HOEK, by 't welke zich driemaal de gangrana
in het aangezicht heeft geopenbaard, eens met eene Bloedblaas
opdewang , welke overwonnen zynde, door farmeel inflaan
van alle de Pokjes gevolgd werd: die, alle vol met rypen Etter
gevnld ftaande, eensklaps wit en ingetrokken werden, met doodelyke
benasuwdheiJ op de borst;*t gene eene allerysftlykfte vertooning,
en een akeligvooruitzigt opleverde! Dan, dit geval gav
aanleiding tot de famenftelling van een nieuw middel, 't gene,
om deszelvs prompte werking, den naam van Wonder-fotder bekomen
heeft. Dit middel tweemaalen gebruikt zynde, vertoond»
zich alles weder in vollen gloed. Doch waarop wqder eene
Peripneumonia , verzeld van bloedfpuwen , (*t ü e k nimmer
n e
elders waargenomen heb) volgde. Alle welke toevallen echter
volkomen overwonnen zyn, en het Kind ten vollen herfteld,
zonder eenig letzel over te houden. — De Ouders hebben , do»r
hun fchriftelyk getuigenis, zeer gaerne het zegel dei waaiheiJ
aan dit zonderling geval willen hechten (.*)•
1» Duo.
(») [Ibidem, bladz. 76-]

B Y L A G E N.
10 November. De Dochter van Monfr. VAN DER TÜRG, Mr<
J.yfteffl-ker, in de Boekhorstftraat-, zat meest altyd op, en heeft de
ziekte gemakkelyk, genoegzaam zonder koorts , of eenig Jetzei
over te houden , doorgedaan.
12 Dito. Het Doktertje van wylen den Heer Dr. VAN DALEN
weke myne hulp verzocht in bet vierde tydperk ; betuigende
zyn te kort komen in deezen. Het lag in eene geweldige Febris
fecundaria , doorgaans met Coma verzeld , en als met de dood
wortelende : zy heeft zeven weken blind gelegen ; de Com*
bleef haar meest by. Dan, daor het aanhoudend gebrul der
gezegde middelen, is dit Kind, met den Goddelyken byland
tot volkomece gezondheid gekoomeo , en tot beden gebJeeven. —
D: Pokfmet bad een vinger byna doorgewreeten, en \r was
eene girgreneufe plek op de k Die, zoo groot als een duiver of
meer. (" j-)
Een Kind by de We-!, VAN HETNINGEN, gene ziek
was, zwaar de K inderziek-e ondergaan beeft, en echter gelukkig
, op den gewoonen tyd, de ziekte te boven gekoomen is.
13 Dito. Een Kind van een j-.ar, van Monfr. KRAMER, aan
de Wal, zeer kwaadfappig , en altoos in Wieg oBder vertikkende
Dekens, wel toegelopt, als begraven liggende , kwam , met
weinig gebruik van de Kinderpoedeitjes, insgelyks de ziekte gelukkig
door.
Een Kind van den Bleiker B E L I . aan de Veenweg , \- welke
ik niet gezien , maar waar voor ik , op 'i berich' van den Vader , de
noodige middelen gegeeven h b : welke , op den gewoonen tyd, van
gewenschte uitwerking geweest zyn.
Het Kind van den Koetfier van den Lr. Colonel VAN O YEN,
nngznigesde: jroör't welke de Moeder de middelen gebruikt- ea
door haar toereikend voedfel, de krach-derzelven haaren zuigeling
mededeelde; waardoor zy het genoegen bad, gelyke gelukkige
uitwerkingen te ondervinden, alszy van anderen vernoomen had.
21 Dito. Het Zoonrje van den HeerSTRorwK, Ca telcin
in her Logement van Amfterdam , 't welke tweemaal den aanval
der P.kz.ek e beeft ondergaan; terwyl 'er iutusfenen zie 1 eene
i-bfi. Catarrbatis Stationaria opdeed, welke den twimigften
d>g enttee afl.ep; wanneer zich weder een enkel PJtpumic verto-inJe.
'
«December. En Kind by Monfr. B E K C E R , on'er de
Lilebo.men, mede een zuigeling van één jaar, voor 't welke de
Ct) [Ibidem, Uadz. ?«.]
ftioe-

B Y L A G E N. 179
Moeder, even als de bovengemelde, de middelen innam, en
haar Kind, even als de voorige, bet gevaar onttrokken zag.
14 Dtctmbtr. De jongs Juffr. B A S T Ï R , Nicht van den Heer
Pikeur, onderging de ziekte gemakkelyk, zat meest op, cn wsa
byna niet ziek.
15 Dito. Het Dochtertje van den Bakker VAN MARLE, op
de Heeregraft, welke kwaadaartige Pokjes had, fpaarzaam de
middelen gebruikte, en echter, even als de voorigen.het gevaar
ontworfteld is.
31 Dito, Het Kind van den Heer Schout VAN DE*. HARST,
te Scbevcninge*, oud si Jaar, op den- agtften dag , wanneer de
Pokjes zeer flaauw en waterig Honden : doch die onder het gebruik
der middelen opreezen en vol etters geraakten , terwyl de kwyling
.ophield; dan op den elvden dag necrfloegen, doch door 't zoogenaamde
W^nder-Potdtr weder opkwaamen ; waarop het Kind
eetlust bekwam , de drooging volgde, en den vyfticnden dag
alles, als met koeken, afviel, en het Kind zyne voorige gezondheid
bekwam. Alles volgens eene uitgebreide verklaaring, welke
de Vader van het Kind , en de beide wederzydfche Grootvaders
daar van gegeeven hebben (•).
Dit zyn de voornaarafte gevallan, welke ik met meer anderen,
gelyk van de Kinderen van den Heer J. P. KEMPFF, Apothecar,
wiens fchriftelyke getuigenis de behandeling bevestigd (f),
zoude kunnen vei Herken.
'.Er hebben zich nog drie aanmerkelyke gevallen in 1785 vertoond;
als één in den Zoon van den CasteHin STRAATMAN,
te Scbeveninsen , die , na het gebruik van N°. 3., zeer hongerig
werd , en byna ciet meer ziek was.
Benevens twee Kinderen, een van 3 Jaaren, en een zuigeling.
Het eeifte nam het Kinderpoeder zeer wel in, en herftelde ais
de voorige. Voor den Zuigeling nam de Moeder, evenals de
bovengenoemde Heldinnen , het middel in, en oiogt zich, ia
de even gelukkige uitkomst, verblyden.
Deeze
(*) [Ibidem, bladz. 73.]
(t) [Ibidem, bladz. 81.]

ï8o B Y L A G E N.
* * * * * * *
Deeze Proeven maaken een getal van omtrént negentig uit,
•welke, gevoegd by die van 1773-1778, (die ongevaer honderd feeloopen
hebben, en van de eerfte waren (*),) benevens die, welke
onder myn beftuur te Loosduinen en 's Graavenzande gedaan
zyn , (in de eerfte plaats by de tweehonderd, in de laatfte plaats
omtrent honderd,) te Tarnen niet veel v*n de vyfhonderd zulleu
verichillen.
(•) [Hier boven in djjn Text (I. Afdeeling $ XLVII-LVI, )
nredegedeeldj.

xii
B Y L A G E E.
[UITTREKSELS van Brieven, vanwylenden
Heere JACOB VERBRUGGE, Medicina
Doclor, enz. te D E L F T , omtrent de getvenschte
uitwerkingen der middelen in Gangranofa,
in de kwaadaartige Epidemie aldaarÓ
Van het Jaar 1776.]
Delft den 19a November 1776.
,.,'» —• Dagelyks doe ik Proeven, te veel om hier thans
te melden, doch overal tot hier toe met bet uiterfle fuccès.
Onze Patiënt, de jongen van den Bakker, dien Uw­
Ed. heeft gezien, is nog in leeven ; de handen en 't gezicht
zyn niers meer gezwollen geweest; doch, zoo ik
my niet verkeerdelyk vleije, hebben de voorgelchreevene
middelen, paal en perk gefield aan den verderen voortgang
van gangrana in de Pokken : zelv zyn 'er reeds
verfcheidene in het weezen droog; en zyne voeten zyn
heden, buiten de voorige dagen, zeer gezwollen. De
ioodverwige couleur, door ons gepa'sfeerde Saturdag gezien,
en die hem continueel is bygeblecven, was heden
aan de beenen in eene aangenaame roode couleur veranderd.
De Jongen neemt zyne Middelen allerzorvuldigst
in, om dat hy zelvs een gezicht heefc, van bet gevaar
waafin hy is. Ik durv my zeiven nog niet vleijen;
fchoon dit alles nog eenig bod fcbynd te bieden: echter
ila ik verftomd over het gene ik zie", enz.
[En,
nader, den 23" derzelvde Maand:]
„ Met leedweezen vernam ik, uit Uw Ed. Misfive
van gisteren, de ongegronde inquietude, waarin Uw Ed.
over het Kind van Macor was gebracht. Het zelvde
geval, wensch ik, zal ons nieuwe floiTe geeven tot ver-
Myding: vier dagen lang, hadden by deezen Jorgen, de
N
PokkeE

i8a B Y L A G E N.
Pekken zeer jjmflig gefhan, zynde difcreta, echter
wat weinig verheven; ik gav hem om die reden tot bier
roe (om het middel niet buiten noodzaak aan te fpreeken)
de Pillen of Poeders niet: docb, den 5» dag, Hond ik
verbaasd over de fchielyke ontaarting zyner Pokken; niet
alleen in zyn wezen, maar zelv verfcheidene aaneengeschakeld,
waaren aan het lyf te zien, die donker paersch
en zwartachtig zagen. Kier opdeed ik de fado de gewoone
Poeder, om de drie uuren, in de quantiteit van 10greinen,
met Suiker en Wafei gebruiken; en, om het uur,
een lepel van een fterk Mixtuur met Extr. C. Peruv., en
van tyd tot tyd, een teug Rhynfchen Wyn inneemen. Den
6? dag, was ik niet minder verwonderd, dat de gangrxna
niet flechts niet verder geprofeteerd, maar zelv
op verfcheidene plaatfen meikelyk verminderd was; de
Jongen begon te zwellen; de Pokken begonnen te fuppareeren;
en tot gister avond, zynde den dag na dat de
Pokken uitgekoomen zyn, gedraagd zich de ziekte redelyk:
hier en daar waaren nog eenige foppen, aie dagelyks
afneemen, te zien. ——.
De Jongen van den Bakker (*>, die heden den 13»
dag. zyner ziekte beleevd, was, tot gisteren , nog in
cenzelvden toefrand als ik aan UwEd. laatst befchreev:
uitgenootüen, dat de Pokken in het wezen meerder gedroogd
zyn, en min of meer beginnen te fchuiven; aan
zyne handen en voeten , weike laatfte nog eenigszins
gezwellen zyn, giat de opdrooging zeer langfaam voort.
De flank d'e hy gisteren van zich gav, was fchier
niet te weêifban, waar tegen ik direél de noodige prtecaunë'n
gebruikte; voorts was zyne tong zeer zuiver, de
eettiH fcheen beter, en dé krachten waaren niet vermin,
dtrd; zoo dat men bvna eenige hoop op den te vooren
reeds halv dooden, zoo hem den Hemel verder gunftig
is, zoude beginnen te ftelleu". enz.
[Twee
C*3 [Dezelvde waarvan in den veorijea Briev gewaagd werd.j

B Y L A G E N. tfy
[Twee dagen daar na, berichtte zyn Wel Ed,, teo
aanzien deezer twee gevaarlyke Lyders:]
„ De Jongen van den Bakker, geevt {leeds meerder
fitiop oo hertelling: de opdrooging der Pokken gefchied
wel'kngfaam, doch zyn eetlust word berer; de tong
was frisfcher, en de krachten neemen gerJigsïins toe.
De Zoon van Macor verbeterd
dagelyks: de zwarte
Pokken zynbvna weg; de handen en voeten z'yri meer
gezwollen; en de Juppuratit der Pokken gaat gelukkig
Voort'*. —•—
[En, laatftelyk, vind men, in eenen Briev van den co? 1
'derzelve Maand, omtrent dezelven gemeld:]
„ De Jongen van den Bakker, en de Zoon vwMtcof,
beginnen dagelyks meer en meer te reconvakfearen". — ,
[En, dewyl hier vooren (I. Afd. §LII en Bylage G
p. 148.) gewag gemaakt is van rmnguniHge ui koulil
en der middelen, tot beflryding van de Pokfmet, te
Delft plaats gehad hebbende, zal men, om eenigszins
nader te doen blyken wat hier van zy, nog den volgenden
Briev , ( welke een zaakelyk verflag behelsd , van de
Proeven tot op dien tyd gedaan) hier by voegen.]
Delf den 30»». November 1776.
— „ Thans heb ik de Eer Uw Ed. te melden, dat
de Proeven door my genoomen, niet dan in gevallen, die
zïcb, van bet begin af kwalyk lieten aanzien, met eikander
beloopen op een getal van zeventien : waar ender zes
ftervgevallen; welker fommige aan verzuim te imputeeren
zyn. Negen zyn 'er uit groote gevaaren gered; twee
nog in critique omftandigheid.
1° Onder de zes ftervgevallen, is her eerfte, vaneen Meisje
van 13 Jaaren, die aan confuenten laboreerde ; by wtlke zich,
N & reeds

iH B Y L A G E N,
reeds op den dag der ziekte, gangrana fn ionimige
Pakken vertoonde , doch die op het gebruik der middelen
, reeds op den zeverden dag verdweenen was: de
ziekte ging gelukkig voort tot op 'den i2« dag derzelve,
wanneer de kwyiing (de eenigfte, die ik onder alle de
gevallen heb gezien; cesfeerde, en de daar opvolgende
benaauwdheid, het gebruik der middelen (zelv van eenig
dun vocht) belette, en de Patiënte, op den 13° dag der
ziekte, overleed. — Het tweede Stcrvgeval' verfeerd
omtrent een Jongen van 3» Jaar, die op den 14° dag
der ziekte, cmvulftv ftierv; doch by wien het gebruik
der middelen ze,r gebrekkig is geweest en afgebroken. —
Het derde raakt een Jongen van veertu-n Jaaren , bj
wien de ziekte denzelvden loop als by den Bakkers Jongen
, van het begin af, hield; wien ik derhalven op
dezelvde wys, zeer zorgvuldig heb behandeld; doch
d;e,des niettegemiaande, op den ton
< i^ > a a n 2 y n e z i e k t e
overleed.-Het vierde geval, was by een Jongen bv wien
ii, eerst op den
d a g
der ziekte," wierd gevraagd; by
wien dus de middelen, te laat in 't werk gefield, '"vruchteloos
zyn geweest; en welke, op den 13» da %
convu fo
ftierv. - Het vyfde betreft
c e n
Meisje van 3] Jaar, by
wieden 2° dag der ziekte, de Pokjes reeds m menigte
opKvvamen , èn diredl de Pillen gebruikt werden; den
4° dag waaren de Pokken auen in cén gevloeid; den
j« dag -.ras 'er gavgraina in dezelve. Ik begon dés, van
de Poeders, alle 3 uaren , 6 greinen, (mot tu^fchenvoeging
van een Unclus met Extr.C. Peruv. ) in te geeven ; den fin
dag waaren'er, hier en.daar, onder de huid effufion's
Ignts te tien; den 8* dx? overleed zy. In dit geval was
de kwaadaardigheid der Pokken , grooter als ik ze Ï Q
eenig ander heb ontmoet, — Het zesde geval, is direct
gelyk aan het vyfde: met deeze uitzondering, dat degu>i.
grain langfaamer toenam; en het Meisje tot den ica da?
5
her leeven behield.
'
* Uit de regen gunflige Proevelingen, is UwEd. van
ötie gevaden ooggetuige geweest. Onder de overige zes,
is

•
i
B Y L A G N.
R
185
is dé Jongen van Xdacor, die zwarte Pokken kreeg;
drie, by welken ik voor confluenten vreesde, doch die
I vol van difcreta waaren, en zonder eenig interval, inden
tyd van 11 a u dagen alle gevaar te boven waaren; de
I twee overigen, dreigden gangrttna, het welke gelukkig
] (by de eene door de Pillen , by de andere door de
I Poeders) wierd overwonnen.
3° Van de twee die rog crhiq liaan, is er één, gelyk
; aan den Bakkers Jongen; hy beleevt thans den 12"] dag
I der ziekte: met dit onderlcheid evenwel, dat hy in het
begin, onder het gebruik der Pillen, gar.gimeufe Pokken
: kreeg, die thans door de Poeders gelimiteerd worden.
', De tweede, is op den vyfden dag der ziekte; en dus nog
, niet in het grootfle gevaar.
Dus is het met de Proeven gefteld. — De kwaadaar-
; tigheid der Pokken alhier, fchynd , in de verfchtidene
i gevallen te groot, om door een anderszins heil faam midi
del, te worden gefluit.
Daar ik my het meeste over beklaag, is, dat (i° y
l deeze ziekte in 't algemeen in Kinderen valt, wien zelden
! de noodige hulp kan worden toegebracht; ( 2° ) me n
1 menigmaal te laat by dezelven ontboden word; ener
eindelyk, zeer dikwils, verzuim omtrend het gebruik;
der beste middelen, van den kant der oppasferen, plaats
i heeft", enz.
(getekend)
J. VE RBB.U G G E.
N 3
£En,

i85* B Y L A G E N.
[En, in de BRIEVEN van wylen den Heere
J. DU BOIS HOOLEWERFF, Stads
Mcd. Doctor te ALKMAAR, mitsgaders
Schepen en Raad dier Stad enz., vind
men, nopens het effect der middelen in
Gangranofa en Fèjlculofa, het volgende
gemeld.]
Alkmaar den 141) fuly 1777.
In het Rocn-.fche Weeshuis is in de voorleden week,
op Maandag PjfDjijgsdag, een Meisje, oud vyf Jaaren,
tie't geworden : geene andere Zieken in dir huis zynde,
wachte men het wat af, om my te vraagen. Donderdag
werd i!c gevraagd, doch toen buiten de Stad zynde,
kwam ik Vrydags; en zag terftond dat het Pokken zouden
worden; 'er was nog dagelyks ontlasting geweest,
de Tor.g fcheen redelyk zuiver, de Koorts was niet zeer
zwaar; ik beval, het Kind op eene luchtige (echter niet
koude) plaats te brengen en fchreev een Julap'mm voor.
Zaturdag morgen vond ik het in een geheel anderen
fla3r: o noemelyk vol a!Ierk!einfte Pokjes en niet als
Vejkuloj*; op het lichaam vol met blaauwe en zwarte
Hippen; de PoKjes bleek; fomryds was het Kind nog al
preient, doch benaanwd; het drinken ging goed: terftond
heb ik geb uilct van de roode poeders; ik zond 'er vier na
toe, om 'er, om a= 3 a 4 uuren, één van in te geeven.
Er zal in ieder van de poeders 7grein geweest zyn, en
tweemaal zoo veel Suiker, 's Avonds vond ik het Kind
in denzeivden toeftand: de poeders waaren wel gebruikt
doch met m 'eice , met behab van een rype kers. —
Voorts, had zy dikwyts gedronken.
Zondag morgen ten 7 uuren het Kind bezoekende,
vond ik het niet flirnmer: de nacht was redeiyk doorgeb*aeh';
de blaau ve cn zwarte flippen waaren niet vermeerderd;
het aangeaient meer gezwollen; en de Pokken
rooder;

B Y L A G E N. 1 r i87
rooder; vier Poeders waaren 'er wtêr gebruikt en tusfchen
beiden eenig vocht.— Ik begon , des morgens, rret het
geeven van ieder Poedertje uit 10grein, met twee deelen
witte Suiker. Des avonds vond ik het Kind in denzelvden
toefhnd: het aangezicht meer gezwollen, zoo
dat de oogen eenigermaate gtflooten waaren, en de neus
zeer verftopt; de Pok teen iets rocder; de Koorts zeer
gemaatigd; de blaauwe en zwarte flippen niet vermeerderd.
Ik belastte voorttegaan, met alle 3 uuren een Poedertje,
en tusfchen beiden een teugje Rhyrafchen Wyn te
geeven.
Maandag morgen, had het Kind eene onrustige en
woelige nacht gehad: het kwam my voor prefenter te
zyn, en meêr gevoel van de ongemakkelykheid der ziekte
te hebben, dan den yooiigen dag; de zwelling van het
aangezicht, was nog veel vermeerderd; oogen en reus
'vraaren geheel dicbr; de Pokken rooder, iers verhevener,
en meer met eenig vocht opgevuld; de blaauwe en
zwarte flippen vond ik niet vermeerderd, behalven hier en
daar een enkelde in het aangezicht, dcch van niet veel
aanbelang. De Poedertjes waaren, op zyn tyd, gebruikt;
doch met wat moeite. — ik moet Uw Ed. betuigen,
dat ik tot dus ver, zeer voïdsan ben; en het buiten myne
verwachting gaat, dat dit Kind nog leevd: en op deeze
wyze voortgaande, heb ik hoop, dat her zelve dit doodelyke
gevaar or.twoi Heten zal. Myne vermaaningen
zyrt gédsurig ?n allererniligst, om eene zorgvuldige
oppasfing te houden", enz.
Najchrift. Deezen avond cmrrent 9 uuren, het Kind
bezoekende, z^g ik met verwondering, de Pokken over
het geheele Lichaam merkelyk gj-zwoüen en verhevener
geworden; de zwarte flippen verdwyren; het Kmd is
woeliger en lastiger, doch dit fdbYyV ik aan meerder
gevoel toe; de Pols is ruimer, en Wakkerd b' t^r op; de
Koorts komt my veer gemaatigd te zyn. Ik khep groote
hoop en ben recht verblya", —•
N 4
[En,

'ü5S B Y L A TG E IN. 4
£En, nader, in eenen Briev van den 20»
derzelvde Maand.]
„ Dingsdag morgen (den 150 deezer) vond ik het Kind,
's morgens, redelyk.- doch de Poeders waaren met geen
mogelykheid meer in te krygen... Des nachts had men het
Kind, om de drie uureji,
J 2
druppels van de Tinctuur
gegeeven, met koud W3ter; en hier werd den geheelen
dag mede aangehouden, 't gene gemakkelyk ging. Des
avonds was het Kind mcoy; de Pokken begonnen goed
rc zweeren.
Woensdag morgen vroeg, vond ik het zoowel niet:
de nacht was zeer onrustig geweest, de tong fterk bezet
en droog; ik twyrTei of cie oppasfmg wel zoo goed als
te vooren geweest was: de Pokken waaren platter;
echter waaren de zwarte flippen geheel wc. Ik beval
eene zorgvuldige oppasfmg, en veel te doen drinken,
Dien moigen .uit de Stad moetende, belastte ik een
Apothecar, eenige maaien te gaan zien of alles wel in
acht genoomen, en me: het gebruik der druppels aangehouden
werd.
Donderdag 's morgens, vond ik het weder alles naar
wensch : den geheelen voorgaanden dag had het niet
breed geweest: de Apothecar meende, dat 'er vry wat
Koorts geweest was; alles was zorgvuldig in acht genoomen
en 's nachts was 'er ontlasting van afging geweest.
De Pokken ftonden in vollen zweer en rypheid; en het
kwam my voor dat alles naar wensch 'ging: met de
druppels werd nog aangehouden. — 's Avonds was het
ook mooy; ook was 'er wederom ontlasting geweest.
Vrydag morgen, was alles naar wensch: hier en daar
begonnen al Pokjes te droogen: doch 's nachts had het
Kind de handen weeten los te krygen, waar door zy
zich fterk de Pokken, in bet aangezicht, door-gekrabt
had; ik belastte, hier voor zoo vee! zorg te draagen als
moge yk was. 'Er begon trek tot eeten te koomen; het
aangezicht was merkelyk geQonken, daar en tegen de
hinder, goed gezwollen. *
Zaturdag

B Y L A G E N. 189
Zaturdag morgen vond ik het weder gewenscht; en geen
Koorts van eenig aanbelang: zynde deeze dag nu den
i-o • en ik ben tans voor weinig gevaar meer beducht.
Het Kind begon nu ook al weder te zien; en tweemaal
daags was 'er ontlasting, zoo'dat ik geene laxantia noodig
oordeelde.
Heden morgen heb ik het Kind bezocht, en vind het
zoo wel in alles, dat ik niet noodzaakelyk vind, dat 'er
iets meer aangedaan worde: het eet, drinkt, en flaapt
wel, dagelyks is'er goede ontlasting, enz". —
[En, laatftelyk, in eenen Briev van den 19»
Augustus 1777; als volgd:]
, Met veel genoegen heb ik uit UwEd. laatfte Misllve
gezien, dat Uw Ed. voldaan was, over den uirflag van
de Proevneeming aan dat gevaarlyke Lydertje: het Kindje
is aoo fris en gezond, dat haar niets deerd; en het fraaifte
van allen daar by, is, dat de oppervlakte van het aangezicht
zoo gelyk en egaal is , dat men mogeiyk zal
twyffelen, het Kind tot volwasfen ouderdom gekomen
zynde, of het wel gepokt heeft", enz.
[Terwyl gemelde Heer, in het vervolg van deezen]
Briev, nader, het volgende meld : ]
„ Ik heb, over eenige dagen, ook gebruik gemaakt
van de bleeke Poeders, by een Kind, zynde een Jongen
van circa 10 Jaaren oud : de Pokken waaren op zyn tyd,
en wel uirgekoomen ; de Symptoma'a, gelyk gemeenlyk ,
waaren ra het uitkoomen , ook veel geminderd: doch
twee dagen daarna, kwam 'er eene aanhoudende Koorts,
met groote hette, benaauwdheid , en allerfterkst ylen
nacht en dag; de Pokken waaren menigvuldig, en ik
vreesde voor dat kleine Waasachtige foert. Epispastka
deed ik wel aanleggen, doch ik ftelde hier niet veel vertrouwen
in. Stipt alle drie uuren, liet ik 15- grein van
de bleeke Poeders, met 30 grein Suiker gemengd,
N s
6 e '

i

H A'AMLtST.

I A
A M E I
D E R
JDJE JE XJ STJË JE MM
31 JÉ JST
IN
DIT
O N T W E R. P C%
A L K M A A R .
M. S. DU Pui, Stads-Medicina Do&or & Profesfor,
B. Lunu s, Stads - Medicina Do&or.
VAN DEN BERG, Medicina Do&or.
Het Collegium Medico-Pharmaceuticum.
AMERS*
( * ) Men beeft, met de meestmo(relyke naiuwkeurigbeid, de
overgezondene berichten, in het famenftellen deezer Naamlyst,
gevolgd; en zich ftiptelyk aan dezelven gehouden. Waar men
de qualireiten ciet gemeld vond, heeft men gemeend, het daar
voor re moeten houden, dat zulks, nit verkiezing, niet gefchied
waaie; wyl men de mededeeling, ook biervan, verzocht had: de
tyd liet ojfe niet tee, daaromtrent, nader onderzoek te doen. —•
De naamen der refpeftive Heeren welke zich , bet zy van den
beginne aan of fedeit, met het beftuur dsezer zaake hebben
gelieven te belasten, zyn, aan bet hoofd der Inteekenaaren van
elke Stad, met eene onderfcheidene Letter, gedrukt: en de Baamen
der Heeren Intekenaren , gefield naar de Plaats hunner Woonine:
waar door dezelve, dés, niet altoos zullen worden aangetroffen
onder die aaansen, aan walker hoofd de gene, by welken
hunne iDtekening gefch.edde, geplaatst is. — De fpaade inzending
der berichten van verfcheidene Plaarfen, heeft ons genoodzaakt,
deeze Naamlyst aan bit einde der Verhandeling, in flede
viuviór dezelve (gelyk gebruikelyk is) te plaatfen.

IP4 N A A M L Y S T DER
AMERSVOORT. 18. (G.)
B. (W.)
DK. VROOM DN. ZN.,
13. ( W. A.)
Medicina Do&or (federt
Brandis (G. Brender a)
overleden.) Bruyn ( George)
H. BERGHUIS, Medicina
Bruyn (Jb van Oosterwyk)
Do&or, Schepen Üruyn (Willem)
der Stad Amersvoort.
Bruyn (Martinusde^
Budde (Johs. Lamb.)
Boshuifen Craanen (Br. C (J.)
D. van)
Deventer (C. A. van)
Goudoever (H. van)
Coevenhoven (Pieter van)
Fab icius (A. H.)
f Fabricius ( J. T.)
Hana (H.)
I Geuns ( S. J. van) Phil
I-ioog (Do. Tbs.)
KoJffC Mr. N. C.)
Moesberg.
Philippo ( Do. C.)
Pul C. z. ( W.)
Roorfciaar (Jan van)
f Med. Doclor.
Geus CJacob de}
Hekman ( J. A.)
Heurn (J. V.)
Heyder ( Dk. de)
Heyliger (T. Hope)
-Ve-fchuur (E.)
Hinloopen (D. van_)
Vogelefang ( G.)
infinger ( H. A.)
Vroufli (Dk.)
Jolle (P. j.Le)
'Wildfchut ( Do. J.)
Ketwich ( A. v.)
Kliek (J. C.)
AMSTERDAM. Klinkenberg ( Do. J. van
Nuys)
L. L. VAN M EURS,
L'k,;ates (Jan)
Medicina Do&or.
Marwyk (G. M. van)
M. NIEUWENHUY- Meurs ( A. G. van )
ZEN, Medicina Do&or. Meurs, GJ. Brandt (E.
J. ALLART, Boekhandelaar.
E. van)
Meerei (Pieter)
N. N.
Antena (Jacobus d') Me
die. Dndor.
B. CC t.)
N. N.
Noirbenius.
Üosierwyk(Lamberrus van)
Posna

I N T E K E N A A R EN. 195
Posno (J. L.)
R. (A. v.)
Rensfelaar W. z. (A.van)
Rensfehar (J J,)
Ryninks (j F. )
Sande (Gc. ten }
Schumer (Ls.H>; ) Chirurg.
Schuttrup (AC.)
Soudden (B. C. )
Sylvius (Gebroeders)
Tange ( van)
Tayfpii, Jansz. (Franc.)
Teerink (Jan)
Thorneze (Wed. H de)
Titfingh (Gulielmus)
Tonneman (Jeronimus)
Vaillant.
Wayenburg ( A. van)
Wayenburg ( Hk. van )
Wilda (Harmen)
A R N H E M .
AHAZÜEERVAN DEN
BERG, Predikant in HoogUnd ( E. L.) te Earneveld.
de Hervormde Gemeente.
Huisman ( Do. D. ) Predikant
te Appeldoorn.
G. J. VAN WY, Anat.
Chirurgice e? Artis
Incor.nue (Une)
(jbftetr. Leehr, Stads
B. (R )
Bek'xirg (/T/r.Schievclberg)
Advocaat, te Haisfen,
Boonzaior ( M.)
Boot (Do.]. C.)
Brantfen (B. M.)
Brak (Hcrms. van den)
te ijameveld.
Brown ( John)
Crantti'jurgh (Dr. Hendrik
van) re Cuyk.
E. (j'N.V.)
Eek van Overbeek
Jacobi ( D. A.) Retïotder
Operateur en Vroedmeester.
K. (C.)
Latynfche Schooien.
K. (de Wed)
Kalteeie (Do. R. P. van de)
Predikant te R.oofendaal,
(Barone'.fe)
Esfen (Baronv&t)) Heer van
Scbtffeiaar, teBatneveld.
i Everts ((Jerh.) te Twello.
Feriet ( Dr. P. ) te Spankeren.
Geer ( B. van) te Velp.
Haas ( Abm. de)
Haerfolte ( Baron van )
Heeckeren, Geb. van Westrenen
(Baronesfe van)
Hesfels (J.) te Apeldoorn.
HcfT ( Dr. F.H.C.) Burgemeester.
Hoogland (D.) te Earneveld.
Knipfcha r (de Wed.)
Langebeek (Do. A.)
MartejM (dejufften)
Menfinga

195 N A A M L Y S T DER
Menfinga (Do.].) Predikant
te Barneveld.
Meurs (Mr. H. W. van)
Advocaat.
Meyer, Geb. Cohen (de
Wed.)
Kilo ( J. D. W. ) te Elberfeld.
Nyvenheim ( Baron van
Nieuwkerken en) Heer
van Eek en Wiel.
Op ten Oord (de Juffren)
Post (Do. E. J. )
Printen (Mr. J. J ) Landfebryver
en Griffier van
den Lande van Cuyk.
Raders (Mevrouw) te Does- j
borg.
Raders (A. W. van) te i
. Doesborg.
Raeber (F. H.) te Appel j
doorn.
R.andwyk (Reynderr, Ba
ron van )
Ruuk (Dr. O. de) Stads-
Medic. Dodor.
S., tot B. ( Baron V. S.)
te Velp.
Schusler.
Serrurier ( de Wed. L. )
Stolk ( Do. J.) Predikant
te Velp.
Tengnagel (L. D. W. C
Baron van )
Torck , Geb. Baronesfe
Roode van Heeckeren
Troost ( A.)
Troost ( VV.)
Umbgrove (de Wed.)
Vietbabér ( T.)
Viervant (R. R.)
A X E L .
JULIUS HENDRIK
WIEBEN, Stads-
Medicince Do&or.
S f ronk ( M. ) Cbirurgyn
en Vrosdmeester.
Stark (Joh. Georg) Cbirurgyn
• Majoor van bet
tweede Baitaillon van
Baden.
, BERGEN OP ZOOM.
VAN RIEMSDYK en
VAN BRONKHORST.
B E R K E L .
J. VAN ZWIGT, Heden
Vroedmeester ; Lid
van de Natuur- en
Geneeskundige Correspondentie
- Sociëteit in
's Hage.
Bik (Dirk) Koopman, te
Pynaker.
Bosch ( Nicolaas van den)
aan den L>ydfen Dam.
( Baronnesfe ) te Ruo-Bravenboefendaal. (Willem) aan
den Bergfen Hoek.
Suifèa

INTEKENAAREN,
Buiten (Huygvan) Veen
man, te Pynaker.
Buifen ( Jan vari) —• —
Coert (Jn. Hk.) Genees- en
Heelmeester, — —
Dros (Cornelis) Koopman,
aan den Bergfen-hoek.
Erbervelt (Gerard)
Groene veld (Samuel) aan
den Bergfen-hoek.
Hoogftad ( Do. Jo'annes)
Predikant, — —-
Kerkhooven (Jacob) Schout
van Soetermeer, aan den
Leidfen-dam.
Kindt ( A. ) Genees- en
Heelmeester, te Zoetermeer.
Koot ( Jan ) Bouwman,
onder Berkel.
Kouwenberg ( Lambertus
van) Secretaris vin de
Hooge en V"ye Heerlykheid
Bleisvvyk-
Langeveld Jr. (]&n)Secretar!s
van Berkel en Rodenrys.
Leeuw ( |an de) Mr.
Timmerman.
Lengkink ( Arie) Geneesen
Heelmeester, te Rhoon.
Lodenfteyn f J. v. ) Genees-
en Heelmeester, te
Bleiswyk.
Looyaarc ( Klaas ) aan den
Bergfen-hoek.
Moutton ( Ifaac ) Geneesen
Heelmeester, te Benthuizen.
Noordermeer (de Weduwe
Ki/rneHs) aan den Berg*
fen-hoek
Noordermeer (de Weduwe.
Leendert) — —
Noordhoek CJ a n )
Nozeman (CorneKus)
1
Pre»
dikant onder de Remonfirantsch
Hervormden, te
Rotterdam , Lid van de
Maetfchappy der Neder'
landfcbe Letterkunde, te
Leiden, enz.
Oosten (J'mannes van)
Genees- en Heelmeester,
aan den Bergfen-hoek.
Puffelen (Jan van) Veenman
en Turf [chipper, te
Berkel.
Roscam CS. L>) aan den
Leidfen-dam,
Schrader (Jan ) aan den
Bergfen-hoek.
Taay (Do. Barend) Predikant
te Berkel.
Verduvn (Helena Dros,
Weduwe Eldert) aan den
Bergfen hoek-
Voor myne Natuurgenoótett.
(onder de Spreuk:)
Werkhoven (Marinus van)
Gaarder van des Gemee>
nelands middelen, aan den
Bergfen-hoek.
Westmaas (Cs.) Genees- en
Heelmeester, te Pynaker.
© ZurcheS

N A A M L Y S T DER
Zurcher ( I. I. ) Med. &
Chirurg. Do&or , aan den
Bergfen-hoek.
BEVERWYK.
H. V ERVE ER, Medicina
Do&or.
J. H. HANSEN, Apothecar.
Hooft Gt. Z. CD.)
Husfing Cl.) Med. Do&or.
Wael Cl. Schouten de)
J. L. L O G G E N , !
Predikant in deLutherfche
Gemeente.
Dirigeerende Leden van H
Kinder-Fonds.
Grasftek (DJ. F. van )
Marchant (J. P.)
Khyn CA. van)
'sBOSCE
ROBERTUS
AL-
BERTHOMA CHE-
VALIÜR, J. U. D.
Predikant in de Hervormde
Gemeente.
Bonn CJoh. ) MA. Do&or
ö 5 Prefesjbr,
e n
R aarj
der Stad 's Bosch.
I
j
Bronkhorst (M-.J.H. Breugel
van) Secretaris te
Heesch.
Deckers (J. H.) Medicina
Do&or.
Goyarts (J. B.) Medicina
Do&or.
Heurn (Afr.J.van) Griffier
van de Leen- en Tolkamer.
Jonge CF. A. de) Oud-
Penjionaris Honorair der
Stad Zierikzee.
Kempenaar C Mr. D. D.)
Raad der Stad 's Bosch.
Martini (A.) Oud-Penfionaris
BODEGRAVEN. |
der Stad 's Bosch.
N. N.
Niepoort C R. F. v. d.) Raad
der Stad 's Bosch.
Oever (Do. H. H ten)
Velingius C Profesfor A. )
Verfter CF.) Med. Do&or.
Walraven CA.) Med.Docl.or.
B R E D A .
H. M l R A N D O L L E
VAN GHERT, Med.
Do&or.
Camphuizen r C.)
Giis (J. van 5 Pastor.
HofO-ede QDO J.J.)
Huyfers CB.V.)
Leesgenoodfchap: de Leeslust
wy slons &C (Het)
Motman (Mr. G.W.)
Segers CC, A.)
C A M P E N .

INTEKENAARER 19*
' C A M P E N .
DEVENTER.
Mr. M. T Y D E M A N , LODEWYK Sc HE
Griffier van Ridderfchap
en Steden 's Lands Hervormde Gemeente.
KES, Predikant in de
van Overysfel.
rhemmen f I.) Med DoQ.
C U L E M B O R G . Chirurg, en Vroedmeefter,
Vries (5. de)
W. V E R H A G E N ,
Predikant in de Hervormde
Gemeente.
HENDRIK TEESSEN. ,
Stads- Apothecar.
Hees C van)
Joosten (Johs.)
N. N.
N. N.
N. N.
Stegerhoek.
Vos ( J. P. de)
Walbeek.
D E L F T .
A. VAN WILLIGEN.
Boogert ( Dr. Fmncois )
Raad en Burgemeester.
Broek (Vrouwe P. M-
Pauw, Weduwe van den)
Duvn C Dirk van) Med.
DoBor.
Man (Christiaan Joan de)
Soldy- Boekhouder van de
Oost-Indifcbe Compagnie,
ter Kamtr Delft.
DORDRECHT.
J. B. CROL, Medicina
Do&or en Oud Le&or
Anat. & Artis Qbftetr.
FREDERIKVAN
BERG.
DEfï
Aken (Joh. van)
Attenhoven ( E. M. van)
Backer (H. J.)
Bank ( tUias van der)
Bank (Do. Gme. Van der)
Bank (Joh. van der) Apotbec.
Blusfé (Pierer)
Bosveld ( Do. P.)
Bracht (Hn. van)
Brandeler (A. B, V. D.)
Breda ( l. van )
Breur (Mr. J.) J.U D.
BrouwerB. (Do ?.~)S S.
Tbeol. Profesfor.
Bruyn de Neve ( W. I. dé)
Buck (Wr.)
Crans (Dirk)
Daals CJakobus van)
Dam (R. L. Van)
O 2 Door*

4oa N A A Ü L Y S T D E X
Doorflng (Do, Jacob Hendrik
van tien )
Eist (J. van der)
Gevers (Hugo)'
Gregoor (Nikolaas)
't Hooft (CornO
't Hooft (Jacobmina )
Hordyk (Wrs.)
Horst (E. L.van der)
Kastendyk (Joh.)
Keman Cjsn )
Kuipers (Do. Gs.)
Kuyfer Clf. de)
Lidc de Jeude ( H. van)
Loon CM. van)
Mor jé CP.)
M. N.
N. N.
N. N.
Nerum C H. van )
NotemanCArn.)^rö^c^/i.,
Pasteur cJ. D.)
Pot, gehoor en Onderwater
C G. van der)
Rhyn (DJ. N. van)
Roodenburg CNicol.)
Smak CS.)
Star (Dr, H.van der)
Sterling ( Hs. U.)
Stoop CA. A.)
Stoop CA. B.)
Tricht C Adr. van )
Veth CG.)
Vries CT. N. de) Medicina
Doctor.
Walpot , Thomas Zoon
(iiendr.)
E D A M.
CORNELIS VAN GALÈN,
Stads Medicina Do&or.
ENKHUIZEN.
BROëRIUS VAN D E R
VELDEN, Oud-Schepen.
Alting CM. M.) Schdtes
van Runewold,te Meppel.
Arentz c fohannes Reinhardus)
Medicince D-jftor.
Blok, Pietersz. (Anthony)
Apothecar,
Jongh (Jan de) Oui-Preftdent
Commissaris van de
kleine Gericbtszaaken.
Jungius (Rdnharrius Johannes)
Medicina DoSlor.
KaempfFCC. F.) Procureur,
te Oldemarkt.
' Kok CF. A.) Med. DoElor.
Poorte CI, v.)
Reuter CCarcius) Medicina
DoStor.
Robbé CPieter Fredrik) te
Steenwyk.
Sombeek (Mr. Cornelis)
te Oosthuizen.
WittCPancrasde)iToopOTi7«.
Witt(Wourerde)A^oo/)mtf».
E L B U R G.
C. VAN MANEN,Med.
Do&or.
FR A-

IN T E K E N A AREN. 20*
FRANEKER.
A. YPEY, Med. & Anat.
Profesfor.
G. COOPMANS, Med.
Do&or.
H. VAN BLANKENDAAL,
Med.
Do&or.
DE F Y N A A R T .
P. VA N Du U R E N ,
Predikant in de Her^
vormde Gemeente.
Biert CM.)
Breda ( G. A. van)
Burgers (I,)
Hollander CC. de)
Linden CP. van der)
IN 1 . N.
N. N.
N. N.
N. N.
Ryvenberg(C) Chirurg,
G O 1 E S.
M. S L A B B E R , Raad
der Stad GOES, Bailluzv.vm
Baarland en Baken
dorpe en Secretaris
van Oüdehnde, Lid van
de Keizerlyke Maatfchappy
te Ober-Lausnits,
en van de Hollandfche
en Zeeuwfche
Maatfchappyen derWetenfcfiappen.
O
Zére Cl- PO Stadi Medicina
Dottor en Operateur'
^oel C L>-) Med. Doftor.
rielensCH. 1.) Med.Dotlor.
Walckicrs CPJMed.Doclor.
GORINCIIEM.
[I. VAN GENNEP, Med.
Do&or, Schepen der
Stad Gorinchem.
Bly CRich. de)
Cruyskerken C Ad. van )
Eybergen C J. V.)
Goerzee Cj.)
Heyligers.
Kneppelbout (Do. ]",)
Rom C R-) Med, Doctor.
Schoor CA. v.)
Vogel C Wm.)
G O U D A .
J. B L E U LA Np, Med.
Do&or.
J. VAN S T E E L , Stads
Chirurgyn.
Berg ( I. van den)
Besfan CI. )
Bleuland ( Jacob )
Biummeler CG. ten)
Carlier C A.)
Carlier C Q.)
Elsnerus CA. S. P.)
G: CH. V.)
Hickart, Marinusz. (D.)
3 Hoven

üo» NAAMLYST DER
Hoven C P. R- V.)
Jacooi (J. C.)
Jager C P. de )
Kempen (J. M, van)
Kerkhoven.
Lohoff C D.)
Maas CGerrir)
Mullarr CA.)
Muys Wz. CW'ra.)
Neomagus C R. E )
Oftade C Boon van)
Oftade CM. E. Boon van)
Pierfon C P.)
Polyn C H. )
Roofendaal.
Routeshoufer.
Slicher ( j. L 1
Smic (Do J. A.)
Stom man (PO
Trouw C D.)
Vatebender C G. G. C.)
Verblaauw C W.)
G R O N I N G E N .
A. PH. G. L O O F F,
Medicina- Do&or.
Giaatsma C Abr.)
Graatsma CJ.) Chirurg.
Muller CJ. H.) Med. Doet,
in de Wildervank.
Nievelt, van den Brieierr.
C Baron van Zuy len van )
PoKA?. W. H.van de) Predikant
in de Wildervank.
Steege (Jacobus van der)
Med. Docior.
Woivendyk C D. )
Do.tor.
H A A R L E M .
Med.
JAQUES ROCQÜETTE,
Medicina Do&or, Anat.
Chir. & Artis Objïetr.
Le&or.
Berkbout CI. Teding van )
Boesfes ( A.)
Verboom. Medic. Doctor. BogeCCM. BuggeV.D.)
Verryst (Dr. Albert) Raad Couderc ( H. Z. 5
in de Vroedjchap en Oud Couderc qq. ( H. Z.)
Burgemeester der Stad Diepen ( Do. O, van _)
Gouda.
Verfchoor Cl.)
Verfluys (Jan)
Visfcbef (Do. J. de)
Vooys C ir. de )
EnfcheJe (Joh.)
Groenou (J. van)
Heshuyfen (Ad. Jan)
Hceun, geboren Geelvinck
( M. L. ) Fr ouwe van
V elzen.
Hoofd (Jacob Penninck)
Hovens (Kd.) voor de Na.
latenfcbap van een Heer
P. Teiler van der Hulst.
K C de Weduwe G. )
Kakebeen CC.)
Kafteele

JNTEKENAAREN. 403
Kafteele (P. L. van de)
Kafteele, gehoor en Delo
(Weduwe van de)
Kucnen Pb. z. (J. D)
Malefy t C A. de Waal)
Marken (Do. N. van)
N. N.
N. N.
N. N.
N. N.
Oordt ( Do. G. van )
Oudenaarden (W.) Med.
Doctor.
Penninck ( M. Hoofd, Wed.
Dr. A.)
Pluyrn CA.)
Piuym CM.)
Pluym CWillem)
QuaeoC Do. W. Mobachius)
Ravekes (de Weduwe)
Roest (Do. J. van der)
Roos.
Rutiers (Do. A.)
Schneevoogt (G.)
Spiilebout (I.)
Spiilebout C P.)
Spiilebout (de Weduwe)
Styrum (Jan van )
Sypefteyn (W. van)
Vinne ( V. Huurkamp van
der)
Vollenhoven C W. J. van )
Yfermans. Medic. Doctor.
Zand (Do. J. van der)
Zeebergh CA. van)
HAASTRECHT.
A. L E D E B O E R , A. L.
Mag., Philof. Dotlor }
Emeritus Predikant te
Haaftrecht.
Hanzon CPieter) Chirurg.
Lees • Coliegie te Haastrecht.
(Het)
Leufea CPieter)
's H A G E.
Mr. P.VAN SWINDEN,
'sLands Advocaat.
A. L A U R I L I / A R D dit
FALLOTJ Stads-Medichtte
Do&or, Secretaris
van de Natuur- en
Geneeskundige Correspondentie
- Sociëteit te
's Hage.
Beaufort (Mr. J. M.)
Dame (f. C.) Lector in de
Ontleed-, Heel- en Vroedkunde;
Stads en '$ Lands
Heel- en Vroedmeefter.
Hees (Mr. Johan van
Heere van Berkel en Rodenrys.
May de Huninguen. Generaal-Major.
Mom C l, G. Zanders, voor
Arnolds. Conft.) te BA-
I TAVIA,
jj Muysfon ( H. ) Colonel.
G 4
Over-

m N A A M L Y S T DER
Overklift CD.)
Ponie CAlIart) Notaris.
Rengers C L. Baron )
Saumaife (W, A. de) Co
knel onder de Guardes
Dragonders.
Zanders CI. G )
HARDERWYK.
M. VAN GEUNS,- Med.
Do&or, Prax. Botan.
Chcm. & Obft. Profes­Pyperfor, CArnoldus) Apothecar
en 's Lands Archia-
ter (federt aan defloogefcIlOOl
teÜTRECHT).
te Njkerk op de
Veluwe.
Rhoer CC. W, de) J. U.
JOHANNES WlEH.
Dr. Hiflor. Eloq. fc? Ling.
TILANÜS, S. S.Theol.
Do&or en Predikant in
de Hervormde Gemeente.
Aken (B. van) Koopman.
Ber'jhuys ( Wyn'and ) Mtd.
D >Bor te Nykerk op de
Veluwe.
Bunskerken CL.) Schepen
der Stad Harderwyk.
Cooth (D,-. M. S. van)
Schepen — —
Grooten C R - den )
Gurafter CJ. L van de) te
Nykerk op de Veluwe.
Hart CS. van der) Ont~
faiger ,
Heringa F'. Zn. (DJ J.) Pre- «
dikarit, .
Heydendaal (ÜJMedJJoct.
J
Luyken (Do. W. C.)
Mol (J.) U.tyMed.
Doctor, te Medenblik.
?vïuntinghe ( H. ) 5. S.
Tbeol. Dictorty Profes [or.
NieuboffCB ) Pbilof. Doet.
6? Profesfor.
Of het nut deed,
Drzs/vde Zinfpreuk
Idem.
Om mee te doen.
Op hoop van Zegen.
GiiffC. Profesfor.
Roscam CP.) J. U. Dr.
[f Profesfor.
Scheidius C E.) S.S.Tbeol.
Doctor & Profesfor.
Scherpencamp (J.) te Nykerk
op de Veluwe.
Schot C Dr. G.) Schepen
der Stad Harderwyk.
Van goeder harte.
Veen CE ) J. U. Dr. te
Medenblik.
Vries (f. C. F. de) Secretaris
der Stad Harderwyk.
Westervelt C A. P, van )
J. U. Dr. ty C.
H E E R E N V E E N .
H. VAN WEERDEN,
Medicina Do&or.
Heioma
i

I N T E K E N A A R E N .
205
Ileloma (M. van) Commis
der Gemeenelands Middelen,
te Qude-Bercoop.
Semler (JanGeorg) Notaris.
Sloterdyk (Willem Aagustinus
Posthumus van)
Premier van de Stad
Slooten.
HELVOETSLUIS.
Mr. Ru GIER VAN AL-
DER WERE LT, He ere
van Rofcnburg; Commis
van 'sLandsMagazynen.
Andel (Hugo van) te
Briefte.
Blanken Jansz. (I.) Opzichter
van. 's Lands Wer­
Blocquery (J. Chr. van de)
Oud-Burgemeester.
ken •
Bruch (I. H.)
Carbafius (Mr. B. F.)
Bruch (Pierer)
Hoofd-Ofjicier.
Donnet (C. H.) Medici, Courech (Do. J.) Predikant
in de iNoordzype.
nee Doctor, te Brielle.
Rosten (Joh. vaia) Dirxs (Dr. J.) Raad in
Sluis ( Mr. A. van der) de VroedJcbap en Oud-
Raad en Burgemeester der Schepen.
Stad Brielle.
H O O R N .
C. W. R. SCHOLTEN,
Medicina Do&or (federt
overleden)
R. PRINS, Medicina
Do&or,
Schepen der
Stad Hoorn, Examinator
hy de Oost-Indifche
Compagnie ter Kamer
aldaar. >
J
M. J. DE CRANE, Rector
der Latynfche Schooien
te Hoorn; Lid van
de NcderlandJ'che Maat-
J'chappy der Letterkunde
te Leyden.
Arends junior ( Gerrir)
Binkhorst (Mr. Fr.) Prtt-
JtJent Schepen.
Blocquery (Mr. Chr. J. van
de) Oud- Schepen en Se-,
cr et ar is.
Engelberts (Do. E. M,)
'Predikant te Hoorn ; Lid
van de Hollandfcbe Maatfchappy
der Weten/chappen
te Haarlem, enz.
j Gallis ( Mr. D. ) Oud-
' Schepen.
Grasftek (Do. G. van) Predikant
te Aslèndelft.
O 5 Hesfelberg

ao6; N A A M L Y S T DER'
Heselberg CQ. C. ) Ritmeester
Vicq CG. de) Oud-Scbepem
by ae Arm Je van Wolf CC. van de) Oud-Com-
den Staat.
HofxnecsterCCarel )Cbirurg.
misfaris d;r mindire Gericht
s-zaak en.
liooivverf (.Mr. Jac. van)
O. id-Raad en tra/idem H U L S T .
Burgemeester.
Jongemaats C Dirk ) Raad
tn de 'froedfcbap et Oud
' Schepen.
Kerk (Jin)
Kerk Comelisz. (Jan)
J. H. GALLANDAT,
Medicina Doctor.
Bacot C H. A.) Cbirurgyn
in Hulfle,-Ambacht.
Koper CM.) Oud-Schepen. Endthoven C P. J. van)
JJerens (Mr. Al.ard) Raai Med. Licent.
in de Vroedjcbap en Oud- N. N.
Schepen.
N. N.
StefFers (J. H.) Med. Doel.
in Hulltcr Ambacht.
N. N.
Nieuwftad CV/, van) Oud-
DE LANGSTRAAT.
Schepen.
S. M A G N E T , Predikant
Rooktiuyzen CE. van)
te RAAMSDONK.
Schagen C Mr. J.) Oud-DIRK
ELEMANS, Hcere
Soepen en Secretaris.
S;ro CD.) Capitein by de
van Sprang, Secretaris
der Stede KLUNDERT.
Ed. Oost- lndtfche Coatfag.iie
Mr. J. P. KLEYN, Advocaat,
ter Kamer Hoorn.
op de HÜOGE
Stralen Jansz. (H. van) SWALUWE.
Secretaris van de Ikeren
Magijir. en Gideput. van Amya (I.) Secretaris op
de Zeven Steden van West-dvriesland Hooge Swaluwe.
en bit Noorder-
Groshans, Med. Doctor, te
guartier, envandeHéèren Raamsdonk.
Gecommitteerde Randen Hardeveldt (Do. K.W.V.)
van de Staa l en van HAland
te Made en Drimmelen.
en Westvriesland, Hoek CC. H. van der)
refideerend; te Hoorn. Baiiluiv chr beide Heer'
r
Velius (J. Co 1de van der lykbeden , de Hooge en
Burg, Weduwe)
Laage Swaluwe.
Knook

INTEKEN A AREN. m
C D. C ) in de j L E Y D E N .
Knook
Kiundert.
Lind C W. de)
Meerhout C Cornelis)
Paling ( Mr. C. L. ) Secretaris
te Raamsdonk.
Rsupp (J. VV.) Medicina
Doctor.
Silvius N. Zn. (J. C.)
geadmitteerd
op de Hooge Zwaluwe.
Son ( Mr. S. de Jongh van )
Heere van Raamsdonk.
Verkouteren (I. H.)
LEEUWARDEN.
Mr. J. BoREEL VAN
HAERSMA, Ontvanger
Provinciaal.
Mr. F. R I N I A VA N
NAUTA, Burgemeester
der Stad Leeuwarden.
Beekerk (Haye)
Gorter (Claas Oene)
Ruitinga C Watfe)
Schekinga (Vrouwe A. A.
van )
Sraal (Abraham) Leeraar
der Doopsgezinden.
Sybouts ( Sytfe)
Veen (johs. van der)
Vries (Feike de)
Zeper (Pier)
CORNELIS TERNE,
Medicina Doctor en
Stads Vroedmeester.
Bemmelen ( van) Kost'
fcbaoibouier.
Blom (A-) Med. Stud.
Coeverden (J. v.) Kapitein
Cbirurgyn
der Scbuttery.
Couwenberg.
Harmeien (F. van) Chirurgyn
te Zegwaard.
Harrcnos (A.) te •
Houcl (L. G) Apothecar.
Kruyff (R. de) Med, Doe.
tor.
Leesgezelfcbap te Leyden
(Een)
Luymes (Aeg.) Med. Stud-
Meerman (Mr. Johaa) Vry.
beer van Dalem, Scbepen
en Raad der Stad Leyden.
Muys (J. H. W.) Med.
Doctor.
P, (T. S.A.)
Schadee (Cornelis) Bailluw
van den Tempel, Officier
en Schout van Berkel en
Rodenrys.
Schippers ( Adr. Wilh.
B ans) Medic. fc? Cbir.
Doctor te Zegwaard.
Sleurs (C. A.) Med. Dtóor.
Terne (Engelina Sophia)
Verhoeven (tl. P.T'immerO
Med. Stud.
Wie-

£o8 N A A M L Y S T D Ï »
Wieman Junior (Hendr.
Christ.) Med. Stud.
DE L E M M E R .
G. VAN BLEISWYK,
Predikant in de Hervormde
Gemeente.
Agesz CTjeerd)
Binkes ( F. H.)
Boeie (J.) Chirurgus.
Buwalda CArrieu )
Bylsma ( Nyske)
JDipgemans Cl.) '
Don . er r (Joh.)
EndSteph- z. A y van der)
End (Hendrik vinder)
Kortuyn CC.)
Jellico ( Do. Abr.) Rustend
Predikant van Schipluiden.
Leeuw , J. van der)
Lely (C

I N T E K E N A A R E N . 209
MIDDELBURG.
EGBERT PHILIP VAN
VISVLIET, J.U.&
Med. Do&or; Kiesheer
der Stad Middelburg,
enz.
GERARDUS DE WIND,
Med. Do&or, Anat.Chir.
& Obftetr. Profesfor.
J. P. ER M ERIN s,
Medicina
Do&or.
* * * *
Voorde Stad MIDDELBURG.
els Griffier ter Secretarye
B. F. van de Coppello.
# * * *
Abeele (Ds.van den) Chtrurgyn.
Ackermans (Pieter)
Allaart (johs.)
Armand ( D.)
Balloc (7)o. C II. D.)
Pbilof. Profesfor.
Bscius C J. A. )
Berkers Jr. C Dr. Hk. )
Be veren (W. A, de)
Bisdom ( M. D. )
Blinde (Jac. de)
Bruyn CJ. J. D.)
Boddaert CC. J.V. D.FLlm)
Bogaard Cjacobjan)
Boom C Leonardus L-ouysfen
) Med. Do&or.
Brande (Mr. J. P. van den)
Baronet
Bruistens C N. ) V. D. M.
Buisfon Cj. Brungné Du)
Catsman (iraac)
Catsman CPieter)
Changuion cP«ul)
ChuyCCathai inaReynierfen
Thoren, Weduwe de)
Citters (A. S. van)
Citters van Duynbeek
(Fred. van)
Citters (G. van)
Citters x
(Jacob van) Oud-
Burgemeester.
Citters (Jan Cornelis van)
Citters (Wilhem Aarnout
van)
Columba (J. S Schorer,
Weduwe')
CoppePo ( B. P. van de)
Gr ffizr ter Sccret.rye.
Danckaerts (H. S.)
Dasfevael (5 te ven)
Denis (D.)
Dryfhout (Do. A.) Secretaris
van het Zeeuwfcb
Gznootfcbsp te Vlisfingen.
Dryfhout (Do. A.) voor het
M ddelburgfcne Departement,
EvenTen (M M. van Gelre,
Weduwe)
F"erny(Daniel Kornelis van)
Fremery (Do. Joannes de )
Geene ( M.)
j, Haringman ( Jan )
l Horst (Dirk van der)
Houw

210 N A A M L Y S T DER
Houre (Jobannes van) Pbar. I Radermacher ( D. ) Heere
macopaus.
Hurgronje (Paul)
Huysfen van Katfendyke
J van Nieuvvetkerk.
s. cj. P.)
(A. Burgronje, Weduwe')
Huysfen de Kattendyke.
Kakenberg (B. H.)
Klemme (H. v.)
ICosrer Pietersz. C Si'rrlon de)
Kreke (B. van de)
Kreke ( Jacob van de )
Kruysfe C Jan van de )
Lampfins (M.Samyn, Wed.)
Lang ( Ericus de)
Lantsheer (J. P.)
Liebert. Cbirurgyn.
Linde ( v. d.)
Lynden ( van)
Mahieu C Pieter Ee)
Meertens ab Z. (Jacobus)
Meyners D.V.z. CG. F.)
Mounier ( M. G. de Mom
chy, Weduwe)
Mulder (Matrhys) Cbirurgyn
op Borsfelen.
Mulder M.z. (Cornelis)
Noofe (J.)
Onbekende (een)
P- C V. D.)
Perre ( facoba van den
Brande , Douariere van
de)
PbiLintrope (de Loge de)
Poort (P. H. Wed. van der) ,
Pous ( S. C. Mathias, \
Weduwe )
Puyt J. z. (Jacobus de)
I Schelvisvanger (Do. J.)
I Schippers D. z. ( Adriaan)
Schorer CD. J.)
I Schorer C J. A.)
| Schorer c J. H. )
' Schorer ( M. van Citters,
Weduwe )
Serié (Cornelis Johannis)
Pbarmacopceus.
Serié (Pieter Jacobus)
Sinclair CS. M. V. D. H.)
Sinclair C W.)
Smit C Abraham de)
Smirh (Jacobus)
Soelen CJohannes van)
Solingen (A. V.)
Steengracht d'Oosterland.
Superville ( D. J. de)
Thehoff (Jacobus)
Tim C Pieter Johan )
Turcq C B. J.)
Turing (Johan)
Vermeule CC.)
Visvliet CAnna Henrietta
van )
Visvliet CH. G. J. van)
Visvliet CM. van)
Visvliet CR. Bodt, Weduwe
van)
Visvliet C Wybo van)
Wind C Sarauei de)
Wybo (Anna Elizabetb.)
Zeebergh (P. S. Wybo,
Weduwe van)
MUY-

INTEKENAA RE N.
M ü Y D E N.
DELPIERRE (Mr.
J. H.)
Storm ( Rutger ) Stads
Cbirurgyn.
N A A R D E R
J. H. VAN MUNSTER, Brouwer.
Stads Medicina. Do&or.
C. S WAV ING, Predikant
in de Hervormde
L. CV.)
Gemeente.
Achter (Do. C G. van)
Bolten Senior C Jan )
Brouwer ( Cornelis)
Cos CJ.)
Ham (Do. F.) teHilvcrfum.
Leek C Cornelius van )
Merkus CJ. G.)
Port C Jacoba van der)
Port C Margareta van der ) j
Quykingh (de Weduwe P.)
Schrieck ( de Weduwe C.)
Thielen c W. ran)
Thierens C Hendr. )
Thierens CJacobus)
Thierens (J. A.)
Thierens Cjoh. Pet.)
Wydenbrugh (J. van)
N Y M E G E N.
au
M. W. DE MAN M.J.
Z.,Med. Do&or; Raad
der Stad Nymegen.
B. B.
B. CV. D.)
Berkhoff(G.)
Brousfon. Lindfchryver.
Harencarspel (Do. F, J.van)
Kop.
Looyen ( A. A.)
N. N.
SalouthaC A. Salouthayde)
Schenk van Nydeghero.
Smits. Schepen der Stad
I Mymegen.
I Wyck (Do. H. J van)
OLDENZAAL.
A. L. MEYER , Medic.
Do&or en'sLands Phyficus.
Hinderinck CJ- PO Ap:
tbecar te Nort-hoorn, in
de Graaffcbap Bentheim.
Kersbergen (Barths. van)
Cbirurgyn te Ootmarfum.
Lees-Collegie te Oldenzaai.
(Het)
OUD-BEYERLAND.1
JOH. DE BRUYN, Med.
P. N. L O T I C H I u s,
Do&. teOud-Bejrerland.
Med.Doel.; Quartiers-Csm Stads-Archiater. Zuidland.
SNIP, Heelmeester te
MATTHEUS

aia
N A A M L Y S T DER
MATTHEUS WEYMANS,
i Heelmeester te Zuidhud-
Geer C A. van der) te Oud
Beyerland.
Gyn (]ai\van)Cèirarg.tc-r
Haupt ( H. C.) Cbirurgyn
te Zuidland.
Hüuven (Do. J. H. van der)
te Nieuw-Beverland.
Jager (Do. J. G. de) te Heer
Simonshaven en Bierr.
Kluyt ( Cornelis) Cbirurgyn
te Spykenis.
JVleyer ( Adrianus) Chirurg.
te Korendyk.
OUDENBOSCH.
AD. VI NG E R H O E D T S,
Medicina Doctor.
HENR. VAN ETTEN ?
Procureur.
OUDEWATER.
J. W. VAN NO o RT,
Medicina Doctor.
OVER-FLACQUÉ.
S. A. DE MORAAZ,
Medicina Doctor, te
Sommelsdyk.
L. KOLFF, BaittmJo enz.
te Middelharnis.
Antmacc (Corn.) te Ooit
gtnsp'.ast.
[
Fauel ( Th.) Cbirurgyn te
Sommelsdyk.
Kolff ( Adr.'Quir.) te Middelharnis.
Oldenborgh (P-van) Secretaris
te Willemftad.
Sprangers (Jac.) te ,
PURMEREND.
A. J. MENGER, Med.
Doctor, Oud-Raad en
Burg'emeefler.
Appel (Simon)
Balen ( Bernardus Arnoldus
van)
Blauw (Jan)
Hoog (Hend. Corn.)
Klinkert ( A.)
Lees-Collegie. (I/et)
Louwen ( Alben)
Peereboom (B.)
Rynink (Herm.)
Schaink (Mart.)
Selleger (Bernard.)
Visfcher (Klaas)
Woltman (J. M.)
Wormer (Jacob)
RIDDERKERK.
JOAN HU GO VANDER
G R o E , Predikant te
Ridderkerk.
Bom (A. J.)
Bra-

INTEKENAAREN.
"hl*
Lagendyk (D.) Kerkmeester.
Bravenboer (C.) 1
Lagerwerff ( J. ) Pondgaarder.
Bravenboer (H.) Schepen.
Broeiing ( B. ) Schout en
Secretaris te Heer Jans-
Lagerwerff (M.) Ouderling.
Leeuwenburg (de W>.d. A.)
te Krimpen aan deLccq.
Dam. )
Clement (Dt. Boudewyn)
Predikant te Voorthuifen.
Dikke ( A. ) Ouderling.
Dolder (Do. V. va») Pre-
• Ükant te, Ysfelmonde.
Donker (C) Cbirurgyn
te Heer Jans-Dam.
Faasfen de Heer (Do. P.)
Predikant te Ryfoort.
Groot (P. de) Kerkmeester
te Heer Jans-Datn.
Groot ( W. de)
Heiningen ( B. van ) te
Charlois.
Heïnoort (W.) Ouderling.
Huyfer ( G. H. ) Diacon.
Huyfer (P. K.) Schepen.
J, (A.) te Hendrik Ido-
Ambacht.
Jong (H. de) Diacon.
Karsfenboom (G.) Diason
te Ryfoort.
Kranendonk ( de Weduwe
A.)
Kranendonk (A. P.) Subflit,
Dykgraaf &C •
Kranendonk ( de Weduwe
G.) te Ryfoort.
Kranendonk (H.)
Kulk (A. van der) Ou
derling.
Kulk (W. van der)
Lagendyk (A.) Schepen.
Leeuwenburg ( Jan ) te
Ysfelmonde.
Maaskant (de Wed. Fr.)
Metfelaar (B.)
Molenaar (Pieter) te Ysfelmonde,
N. N.
N. N. »
I Nugteren ( A. ) Ouderling.
P. te Hendrik Ido-Ambacht.
Plaifier (F.) Ouderling te
Ryloort.
Roos ( J.)
Schippers (W. ) Schoolmetster.
Smouter ( J. ) Ouderling
te Ryfoort.
Soiingen (W.van)
Siaay (A. v. d.)
Staay (deGebroeders J.M;
F. van der) te Ryfoort.
Staay ( P.W«v.d.)
Steehouwer ( A.) te Hen.
drik ldo-Ambacht.
Sterk (Do. Jan) Predikant
te Zwyndrecht.
Stoop ( N. ) Cbirurgyn
te Heer Jans- Dam.
Strefo (Do. Phil. Jac.)
Predikant te Krimpen aan
de Lecq.
Thuyl ( W. van) Heemraad.
p
Veld

N A A M L Y S T DER
Veld ( H in 't )
Veur (P. T. van der) te
Krimoen aan de Lscq
Vries (Do. Elias de) Predikant
te Puttershoek.
W. te Hendrik Ido-Am
bachc.
Waal ( W. BI. van der)
ROTTERDAM.
DANIËL BARBE,
Predikant in de Hervormde
Gemeente.
PETRUS GODOFRE-
DUS SPRENGER
VAN EYK,
JAN
SC HARP,
WILH. GREVE, Med.
Doctor; en Examinat.
hy den Ed. Hove en
Hooge Vierfchaare van
Sehieland, als mede
Do&or by de Nederd.
Gereformeerde Diaconie
GUA LT H E RU s JACOB ,
VAN DEN BOSCH.
* * * *
De Scad ROTTERDAM
* * * *
Arrenberg (Reinier)
Arrenberg (Gerard \br )
Barre ( Chri.riaan ) Stads-
Jipotbecar in bet Diaconie-
Huis.
Charante (N. H van)
Cornel (N.)
Cos terman Corn. zn, (G.)
Diekamp ( G.)
Eynden ( Gerardus van )
Greve (Do. Wilh.) Emer.
Prcd:ka,-:t van Backel.
Herklots C W. H.)
H o
°g ( Job. ) Prefident.
Schepen.
Hoog (Mr. Marinus) Raad
in c e
i'roedfcbap.
Hoogerwaard ( Ary )
t e
Kralingen.
Hope ( Agatha Maria)
Hoppe^eyn (S.)
Haberr (Ifaac)
Jong Ads. zn. (Dmiel de)
Klerk (Cs.) 4p, t
becar en
Chemist.
Kloppenburg (B.)
Kolff (Cornelis)
Kolff (Elita)
Laan (J. van der)
Laurillard dïc Faliot (If )
' Leesgezelfchap , onder de
• Zinfpreuk : Onderzoekt
de Schrift. (Her)
Lezenne (Job. de) Breuk.
meester.
Loeff ( M. M. van der)
Notaris en M. keiaar.
Lurkus ( M. ) Heel- en
Vroedmeester te Colynsplaat.
M. ( V. V.)
Mee< ( Adr.)
Mees (J Rud.)
Moll OH.)
Monté (Johan Ph. de)
Raad in de Vroedjcbap.
Neve

Ï N T E K E N A A R Ë N . %ï$
Neve (As. de Bruyn de)
Medicina Do&or.
Noorden (j- van) Medicina
Doctor-
Obyn (D.) Apothecar.
Oordt ( A. van )
Oordt (Greg van) Raad
in de Vroedfchap.
Prey (johs. Zs. Simon)
Komt Schilder.
Prill ( W. de ) Notaris.
Schemrner (H.)
Sieburger ( Hermanus )
Cbirurgyn te Kralingen.
Staal (Mr. C. van der)
Raad in de Vroedfchap en
Oud-Burgemeester.
Sterke (G. de)
Sterke ( M. de)
Sterke (S. de)
Stotk (Jan van)
Suerciondt ( B. ) Oud-
Schepen.
Suermondt ( W.) Raad in
de Vroedfchap
UytdenbrcecK ( R. )
Vink ('HO Med. Dtéïor,
Anat, & Chirurg. Profesfor
, en Raad in de
Vroedfchap.
Veen (Ph. van)
Westerhom (Do. Martinus)
Emeritus Predikant van
Brouwershaven.
Yzendoorn (P. van) Baad
in de Vroedfchap en Burgemeester.
S A L T B O M M E L .
TH.
O T T o/, Stads-
Medicina Do&or

i
&t6 N A A M L Y S T DER
Bye (Anthonye de) Burgemeester
en Cbirurgyn Neömagus ( Ben], ) Stad-
Molenfchoc (L.) Med. Do&.
te Yfendvke.
bauder en Snbft.D ykgraaf}
Heulen (Do. I. H. van) Nieuwenhuyzen CGerard
Predikant tp het Retranchement.
Ollayen ( Cornelis van )
van)
Jansfen (J. Q.) Cbirurgyn Overbroek ( D. A.) Weesmeester.
te Aardenburg.
Melmer (A. A.) Cbirurgyn Quist (Johannis)
Major onder bet Regiment
van den Generaal Lewe.
Second ( f.)
k. STEENBERGEN.
Mr. J. C. VAN DE LEUR,
Secretaris der Stad
Steenbergen.
AHebes ( A. I.) Cbirurgyn
en Vroedmeester.
Anemaet, (A. J ) Weduwe
wylen den H;ere Burge.
miester en Secretaris A.
Schindier (D.)
Spelt N.z. (A. van der)
Stuten CA.) Schepen,
Weert C.z. (E.de) Burgemeester.
Winckel (Do. C.P.) Predikant
te Halteren.
T H i E L;
Mr. J. D. VAN LEEU­
WEN, Ontvanger der
's Lands - Middelen.
N. N.
N. VAN LOKEREN ,
Anemaet.)
Boer (Heyliger) Weesmeester
eH Subftit. Secretaris
Medic. Do&or-}
N. N.
Bruce ( Robert ) Capitein
N. N.
in , t Regiment van den
N. N.
LieuteitantGeneraaWieawenheim.
Cornélmfe (Abraham) T H O L E N .
Diepenbeek ( C. J. .van )
G. NIEUWEN HUIS',
Qud-Scbeptn.
Medicina Do&or.
Dongea ( Do. J. van ) Predikant
ts Steenbergen. Greep ( Bernardus ) Cbirurgyn.
Druten ( J. van )
Giliam (A.) Oud-Scbepen. Hancke (Do. B.) Predikant
Groot (W. de) Med. Doel, te Oud-Vosfemeer.
Labee

I N T E K E N A A R E N . 2.1?
Labee Ks. zoon ( Leendt.) D. (N. N.)
Cbirurgyn.
Otterloo (H. van) Boekbandelaar.
Moor (Pieter de) Cbirurgyn
tn Vroedmeester van Pothuyfen (Dr. H. van)
Scherpenisfe.
Scbalkwyka Velden (H.N)
Wagtho ( Anna Tan den Schout van Zuilen &c.
Bosch, Weduwe K.) Schalkwyk ( J. van >
Wagtho (Cornelis) Schepen Schuppen (S. van)
tn Notaris.
Stuart CM.) Removfirantsc»
Was (J.) Cbirurgyn en Predikant.
Vroedmeester tt St. Maartensdyk.
wylen Do. )
Swanenburg (de Weduwe
Velden ( Abraham van de)
U T R E C H T .
PETRUS LUCHTMANS ,
Anat. & Chirurg.
Profesfor.
A. VAN PADDENBURG,
Academie - Drukker.
* * *
liet Provinciaale UTRECHTt
J.A.ARDESCH, Raad
s c H E Genootfchap van en Schepen der Stad
Kotiften enWetenfcbappen. Veere.
* * *
* * * *
Bachiene (Do. P.J.) S-S.
Tbetl. Profesfor.
De Stad VEERI.
Boterhoven (I.) Scbiut 1 * * * *
van Nederlangbroek. | Boddaert (Johan)
Diedenhoven ( N. M.) Bricheau (Jean)
Doelen (Do. van) V. D. M. j Bruiring (Dt. Hermannus
Doelen (I.van)
Driel CD. van)
Adrianus)
Byleveld CC. G.)
Drieling (F. H. A.) Ca- j
nonnik.
Doude (Dr. Hermanus) j
K. CA. M.)
P
Weyla»d (Do H )
V E E R E.
JAKOB
JOHAN AN-
DRIE SSEN, Medic.
Do&or; Raad,Oud-Burgemeester
en Schepen
der Stad Veere.
Byleveld CJan)
Ch. (Jonkvr. Jac.)
Ch. ('Jonkvr. M.)
Chalmers CJ.M.)
5 Clieve

NAAMLYST D K>
Cliever (D Wm. de) WAGENINGEN.
Cliever (D.Wiii.de) qf.
Enfants de la Vertu (la D. B. M O S B U R G E R ,
Loge:)
Evera ( Jacob ) Med. Doel.
Gregory (George John)
H. CJ- S.)
Hoyinck (Mevrtw)
Med. Docior, Burgenieeper
der Stad Wagenin
gen.
Jacobs C NT.) Med. Doctor.
Jacobze (,Af )
Klinkenberg van Echctn.
LoetT ( M S . van der Burgemeefier.
7befaurierdtr Stad Veere.
Mauregnau!: (de)
Mofer ( N. )
W E E S P.
J. HOUTMAN, TH. Z.,
Murray ( Peter )
Neve J. z. r W. de ) Medicina Docior.
Schadden (Do. Casp. Job.
Alb )
Steenhart C Pieter Haak )
Thurinj CJ-)
Tiffe'enC. z.( Johannes van)
ToiléC ZKHenrik Antoni)
Visvliet (M. J. van)
Wanders (Do. A.)
V I A N E N .
P. TOPPEN, Medicina
Doctor en Schepen.
VLISSINGEN.
J. C. BAERTS , Medicina
Docior.
* * *
Wed: wylen Do.
Het Zeewvf.he Genootf-hap
Bogaard (C.)
vort Komsten en Weten
fjitppen te V LISSINGSN.
als Secr'J.iris.
A. Dryfhout.
Honen ''Do. T. H. van den)
Predikant te Nichrevecht.
Poll (Do.R. van der) Predikant
te Abcoude.
Schouten Cl.) Cbirurgyn.—
Spruit CGerrir) • • te
Nichrevecht.
Timmer CGerrit) Cbirurgyn
enApotbecar te Weesp.
- WOERDEN.
T. VAN VLIST.
Asfum CG. van)
Baarfel C t. H. van )
Blanken CW. M. Resler ,
Buyt (Do. P )
Gerlsgh Cf- H.)
Ham. HnfdgaardtT &c.
Isfendorp C Dr. Fredrik )
Koo.

IN T E K E N AAR EN.
9.1 J
Kooning (Hk. de)
Pot (W.)'
Sprenger (J. P.) Chirurg.
Valk (CD.)
Vos (.Do. M. C.)
DE
YOUWRE.
W. Sic CA MA , Pre-
E
diksnt in de Youwre.
YSSELSTEIN.
Mr.V. VANDER MEULEN.
SubftituutDrosfaerd,enz •
Baggen (N. J. V.)
Bruggen (Herms. Ter)
Codoe ( Corn. Job. van Asfelen
)
Falck (L. C.)
Graves (Cornelis) Schout
van Benfchop en Noord-
Polsbroek.
Griethuizen (Jjn van)
Hugenholtz (Johs.)
Hugenholtz (Do. P. A. C.)
Oeveringh ( W. H.)
Pafchen, geb. Tra Kranen
(de Weduwe)
Roest (H. van der)
Roller (Do. J.) Predikant
in Lopiker-Kapel.
Tra Kranen ( J.)
Tra Kranen ( S. E.)
Voüenhove (J. N.)
Willeumier (Jan)
P
DE Z A A N .
F. LE MAIRE , Medic.
Do&or, te West-Zaandam.
ALBERT MASKER,
Chirurg, en Apothecar
te Oosc-Zaandam.
HEND. TOBBE, Chirurgen,
te Zaandyk.
P. VA N DER SMISSEN,
Chirurg. & Apothecar,
te Wormerveer.
Te West-Zaandam.
Lees- Collegie aan de Zaan
('r Geneesk. )
Breda (Frans van )
Mareland M. z. (J. van)
Nieuwltad ( Do. W. van
Komes (Dirk)
Schoorel (Claas)
Spiers Corn. z. (Willem)
Zomer ( Abraham )
Te Oost-Zaandam.
Bee1dfnyder(W.J.) Medic.
Di&or.
Willige (Wm.) Cbirurgyn
en Apothecar.
Te Zaandyk.
[ Breet ( Arent )
I Breet (Cornelis)
4 Graft-

42XS N A A M L Y S T D E R
Graftdyk ( Klaas) .
ZIERIKZEE:
Honig Jacobsz. (Cornelis)
Honig Jtcobsz. (Jan) ADR. BRUYNVISCH
Honigh (Adriaan Cornelisz.)
MAATJES, Stads"
Med. Do&or en Raad
Honigh(Cornelis Adriaansz) der Stad Zierikzee.
Honigh ( Gerrit Corne'
R C. ERMERINS,
lisz.)
Med. Do&$r:, .
Kee (Maarten)
Kool (Jan)
Bal (Cornelis) Cbirurgyn
Kop (Sirrion)
Ley ( Aris van der)
op Dreifchor.
Boeye (Samuel)
Neven Molsz. (daas) Coenraats (D.) Cbirurgyn
Swart (Pieter)
te Nieuwkerk.
Vis (Jan)
Gelre (Mr. Pieter Paul van)
Vis C Pieter)
Raad der StadZierïkzee,
Vleuten (Adriaan van)
en wegens dezelve, Gecommitteerd
Te Wormervcer.
Raad van de Ed:
Mog: Heeren Staaten van
Zeeland, en Raad ter Ad*
mirehteit.
Aalsmeer (Claas) Koopman.
Dekker (Jan) Koopman.
Gelder (Pieter Smit van)
Koopman.
Hasn (Jacob Tysz.} Koopm.
Kuyper (Cornelis) Koopm.
Makkis (Willem) Koepman
Mol Louwerensz. (Cornelis
) Koopman te Wormer.
Neliius (Antonie) Chirurg,
tn Apothecar.
Peeting ( Jan )
Rysfel (P. Cl. van) Notaris
en. Procureur.
Schenk (Dirk) Stud.Cbir.
Steenmesfer (Joh.) Bock.
houder.
Graafe:!andt(Leendert van)
Stads-Cbirurgyn en Vroed-
/^Brouwershaven.
Haman (Arnoldus Jacobus)
Cbirurgyn te Renisfe.
Hocke J. z. (Corn.) Secretaris
te Bommeneede.
Hocke ( Daniël) Schepen der
Heerlykbtid Dreifchor.
Hocke J. z. (Jacob)
Lange (Mr. Adriaan de )
Racdenregeerend Burge-
. meester derStadZicvïkzec.
L'ens.
Maatjes (Daniël Joh.) Stads-
Cbirurgyn te Zierikzee.
Meer*

INTEKENAAREN.
aaï
Meerten (L. van) Heem- I ï. N.
raad van den Lande van f. 1 N.
Schouwen. - 4 4. N.
N. N. \ >I. N.
N. N. Predikant. 1

£3»
B U I T E N L A N D S C H E
INTEKENAAREN.
DUITSCHLAND.
ĥ G. LEIDENFRO ST,
Medicina Docior & Profesfor,
aan de Koningl:
Pruisfifche Academie te
Du i SBURG aan den
RHYN.
CARSTANIEN, Medic.
Doctor & Profesfor. —
LEONARDUS LUDO-
VICUS FlNKE,Mêdicince
Doctor & Profesfor
, Bïblioth. &c.
aan 't Konigl.
Pruisfifch
Gymnafium te
LlN GEN.
CHRISTTAN FRIEDRICH
TRENDELENB URG,
Med. Doel. te LUBECK.
H. F. DELIUS, Prafident
van de Keizerlyke
Academie der Natuuronderzoekeren
enz. te
ERLANGEN.
De Medicynfche Faculteit
vaa de Uni verdeelt te
ER L A N GE N.
THEODOR
FRIEDRICH
T REN DELENBURG ,
Med. Docior,
Ackermann. Med. Docior.
Curtius ( Carl Werner )
Med. DoElor.
Lemcke ( Hans Bernhardt
Ludewïs» ) Pbyficus fif
Med. Docïor.
Paarmann. Med. Doctor.
Sche-

N A A M L Y S T DER 223
Schetelig (Jacob August)
Med. Doctor.
LENTIN j
Hof medicus
• te LuNEBURG.
Ebeling. Med/V. Doctor.
M U N C H , iSV^
• c«f te RATZEÏÜRG
by
HAMBURG.
' E N G E L A N D .
MELCHIOR JUSTUS VAN
EFFEN , Predikant in de
Hollandfche Gemeente te
LONDON.
C. SCHWIERS, Predi-
Bosma (D.)
R U S L A N D .
G. VAN DER WEIDE,
Major en Capitein Ingenieur
ten dienste van
Haare Keizerlyke Majefleit
aller Rusfen :
Correspondeerend Lia
van de Natuur- en Geneeskundige
Correspondentie
Sociëteit tes'üzge
enz. te RIGA.
Borreman. Med. Doctor.
Kofman ( Carl Ferdinand )
Medic. DoEtor & Profesfor
te St. Petersburg.
Kill. Overfte by de Artillerie,
te Riga.
Marpurg. Perb. Div. Minister
in Lyfland.
Sixt. Med. Doctor te St.
Petersburg.
Witte (J. E. de) Lieut.
Colonel Ingenieur, Ridder
der Orde ven St. Wolodimir
enz.
Zadig. Medic. Doctor.
S U R I N A A M E .
ISAAC VIEIRA, Raad in
denEd. Hove van Politie
en Crimineele Justitie,
te PARAMARIBO.
U
i Engelen (Jacob Voegen van)
Medic. Docior; Raad in
den Ed. Hove van Civile
Justitie; Lid van de Hollandfche
Maatjcbappy der
Wetcnfcbappen te Haarlem
ent.
Kammel. (C. M.) Prac.
tifeerend Cbirurgyn; Oud-
Commisfaris van 't Csilegie
van kleine zaaien.
'tLeesgenoorfchap: Nuit : g
en Vermaakelyk.
Mey-

AH X N T E K E NA AREN.
Meyers. Medic. Dottor. | Z W E E D E N.
Wirtheym (Jofeph) CU-
L rurgyn.
I J. REFTELIUS, alsSe-
I cretaris van het Collè-
{ geRoyaldeMedecine,
i
te STOCKHOLM.

f
Men gelieve van de volgende Drukfeilen kennis te nee:
men en dezelve, benevens eenige ingefloopene onnaaiwrê'
keurigheden in de fpelling, gunstig te verfchoonen:
r
lladz. regel fiaat Uttti
4. Ct) d« woorden van deezo noot behooren tot de noot (|); ea
wederkeerig die van (|) tot Ct )•
_
7 (d~) op Veis- Men vergelyke hier me- Men vergelyke hier mede
de. de de verklaaring van dit § LUI beneden; en deververfchynfel
beneden, $ LUI. klaaring van dit verfchynfel
jtezeeven in de He. Afdeel*
S vu.
15. 00 op'tein- paf. 310. P a S- 3i.
so. (O °P er - Supplem. Oper. omn.
2.5. 17. - tertii tertis
34. C«0 op 't ein- pag. 205. P»g. 389-
de.
37. (f ) r. 5. - Regul. Med. Antim. prspr. Reg. Ant. Med.
43. 4. - welneemendheid welmeenendheid
. g. - met niet
75. 13 - met vier deelen [al Tartari met vier deelen Antmenieneen
deel Antimonium, urn en een deel SalTartari.
81. 1. - § XLV1II. § LVII.
82. C#. ) 8 en 9. videbancprseparat. in Epift. vide de hac preeparat. i»
ad LANGELOTT.
Epift.LANGELOTTIad
Natur. curiofis.
95. - 28. - in in de
145. - 15. - Kermes Mineraal Kermes mineralt
18. - Vitelli ori Vitelli ovi
l 9 5
- 4. _ Rensfelaar CJ- J-) Rensfelaar (J- J. van)
204 Col. 2. 25. Schot CDr. G.) Schot (Dr, J.) \
ac6 - 37.- Stralen Jams. CH. van) Stralen jansz. (Mr. H. van)