im - Koninklijke Bibliotheek

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
COLLECTIE-TH IERRY
B R U I K L E E N
van de Ned. Herv.
Gemeente
te 's Gravenhage
7118 - '35

KATECHISMUS
D E R
HEILIGE GODGELEERDHEID,
O V
G E S P R E K K E N
O V E R
DE
VOORNAAMSTE WAARHEDEN
V A K D I K
CHRISTELIJKEN
GODSDIENST,
D O O R
S: VAN EMDRE,
Predikant te HOORNAAR.
TWEEDE
DEEL.
Te
UTRECHT,
Bij H. VAN OTTERLOO, Boekverkoper woont
tusfchen de Bakker en Bezembrug, 1783.

Greapprobeerd
door de Vifitatores Librorum van de Eerw.
Clasfïs van GORINCHEM. 1783.

B
v
defl Uitgever dezes zyn de volgende
Werkjes van den Weleerw. Heer
S, VAN EMDRE te bekomen:
I. KLEINE KATECHHMÜS, der Heilige Godgeleerdheid
of Lesfen over de
voornaamfte waarheden van den
Chriftelyken Godsdienft, tweede
druk. — _
/ :. 5
. :
II.
BVBKL. GESCHIEDENISSEN, voor de jonge
Jeugd vermeerderd met eenige
vraagjes over ons Vaderland, der-:
de- druk. ƒ :
. «:.. j
UI. GESCHIEDENISSEN, van het Vaderland'
voor de jonge Jeugd, tweede
druk. , ' — ƒ: -1 -: ^
\
IV. ABREGé, des Principaux faits de la Bib-
Ie pour 1' inftruction de la Jeu- \
nesfe, a 1' ufage des Catéchiftes,
des Ecoles, et des Peres de fa- ^
mille. — _ f:.4-i

KATECHISMÜS
D E R
•HEILIGE
GODGELEERDHEID;
O
F
G E S P R E K K E N
O V E R D E
VOORNAAMSTE
WAARHEDEN
V. A N DEN
CHRISTELIJKEN
GODSDIENST,
D O O R
S. VAN EMDRE 5
Predikant te HOORNAAR
II. DEELS
I. SIUKJE.
Te
UTRECHT,
By H» VAN OTTERLOO, Boekverkoper op
de Oude Gracbt, tusfchen de Bezem en Bakkerbrug,
1783.

Kerkelijk
Geapprobeerd
door Vifitatores Librorum van de E.
Clasfis van GORINCHEM. J782.
.Geene Exemplaren worden voor echt erkendt, dan, die
door den Boekverkoper H. v. OTTERLOO eigenhandig
ondertekend zijn. J^r^^,

Pa?. I
VOORREDE,
VOOR DIT TWEEDE
DEEL.
"ie daar vi aarde Lezer, 't laat (ie Deel van
^ Z ^ dezen KATECHISMUS DER H. GODGELEERD-
HEID , of GESPREKKEN over de voornaamfte
waarheden van den Chrifteliiken Godsdienft. Het
zou zeker al eenige maanden eer der in 't licbl gekvmen
zijn , indien ik niet alvorens eent BIJBELVER­
KLARING betrekkelijk Pabftina, haiopgefteld en uitgegeven
, in welk vierk omtrent 1400 Schriftuurplaatzen
voorkomen , aan welke ,. uit de lands en
luchtsgefteldheid, benevens de zeden en gev:oo?:tens
•van Palefiina, eenig licht wordt bijgezet. Om die
rede is dat werk ook ondergefchikt aan* deze Qefprekken,
en kan met vrugt bij 't zelve gebruikt worden,
gelijk ook uit de geduurige aanhalingen in dit tzveede
deel blijkt. — Na de uitgave wierd mij door ie*
mand een en ander bedenking 'omtrent 't zelve onder
't oog gebragt, welke ik niet onvoegzaam oordeel
hier te beantwoorden.
s
a.) foor eer(i gaf men in bedenking of mijn werk
van PalefHna niet overtollig is voor zodanigen, welke
ec;ie uirgeftrekte .belezenheid hebben in de aanmerkingen
uit dereisbefchrijvingen, welke zommige
zederd eenige jaaren ter opheldering van de H. Schrift
V , . heb-

TT V O O R R E D E .
hebben uitgegeven? Hiér op antwoordt ik, veele
bezitten die werken met, en zijn zamen genomen
mor zommige te breedvoerig om te lezen, of te kofibaar
om te kopen: Foor zulke kan mijn werk, daar
alles in een kort befiek gevonden wordt en min koji-
'baar is , niet overtollig genaamd worden. Ja zelfs
niet voor zodanige Bijbelminnaars, die eene uit geft
rekte belezenheid hebben in de Schriften van die natu
br reeds uitgekomen; als men fteg/s in aanmerking
•neemt, dat zommige Au&euren zeer onoordeelkundig
U werk zij'! gegaan, door eene menigte Schriftuurplaatzen
bij te brengen, die in 't allerminjl geen opheldering
uit dé aangehaalde reisbcjclsrijvingen erlangen
(ji). Ook hebben, zommige daar toe gebruikt
reisbefchrijvingen van zodanige landen, die in *t geheel
niet in aanmerking behoren te komen (F). Daat
• 1
éh
{a) Een van de befte w:>'ken van dien aart is dat van TH.
HAHMAH., waarnemingen over 't Ooftcn niet aantekeningen
van FABÏR 6 doelen. Doch dit werk is ook in vtelen opzigte
'gebrekkig. De Geleerde Schrijvers van de Nieuwe Nederl.
Bibliotheek 3de deel ifte ftuk p. f21, 122. gaven er onlangs
in de' beoordeeling van 't 5de en 6de deel dit getuigenis van.
,, Men vindt er verfcheidene goede aanmerkingen in, welke een
aangenaam licht over zommige gedeeltens der H- Schrift ve
[prelden; maar tevens
een aantal andere, welke of onnodig of
min jnift zijn, en dan eens gebrek aan taalkunde, dan eens
}, aan oordeel of fmaak verraden", enz.
(f) Zk mijn werk van Paleftina pag. 176, 177.

V O O R R E D E; III
en boven zullen de Geleerde in mijne Bijbelverklaring
van Paleftina verj'chsidene mijner eigen aanmerkingen
, ophelderingen of verklaringen van Bijbelplaatzen
vinden , voelke men in vorige vlerken van die
zoort te vergeefs zou zoeken.,
b. ) Men zegt, waar uit is de Landkaart ontleend
, en op wat gronden ruit dezelve? Ik mtwoorde,
't is eene vrij algemeene gewoonte, wanneer
men eene nieuwe Landkaart tekcndt, dan {indien
zulks mogelijk isj eene vorige of oudere tot een grondftag
te leggen, en de veranderingen of verbeteringen
te halen uit eigen waarnemingen, als men zelfs gereift
beeft, en indien men niet gereift heeft, dan uit
deberigten van geloofwaardige reizigers. Ik heb
die gewoonte in 't zamenftellen of aftekenen mijner
Landkaart gevolgt, en de verbeteringen van vorige
Landkaarten van Paleftina, benevens alle de merkvoaardige
veranderingen met opzigt tot de hedendaagfche
gefteldbeid van dat Land, getrokken uit vee-
Ie geloofwaardige reisbefchrijvingen, die ik in 't
zverk zelve heb aangehaald. Ja de verbetering aar.-
gaande de gedaante der doode zee, zoals dezelve door
NEITZSCHIÏS'Ê» NAU
van de ten IVeJien liggende
bergen is waargenomen ook in de Landkaart zelve
geplaatft.
c. ) Een derde bedenking, zou 'c niet wel gevlijd
hebben, dat de ligging van de bergen Libanon
en Antiiibanon , van welke in dat werk pag. 23
* 2 ge-

IV V O O R R E D E .
gefproken wordt, had aangewezen ge weeft? Ik ant-
•woorde, 't gebergte Libanon ligt niet in Paleftina,
maar maakt Jlegts de Noordelijke grenzen Uit, en
in dat opzigt heb ik er van gefproken, en zou 't bui.
ten twijfel in de Landkaart gebragt hebben; doch
volgens de waarneming van den Heer MAUNDRELL (V)
ftrekt 't zelve zig meer dan twintig uuren Noordwaards
uit. Dus zou mijn Landkaart, Qndien ik
dat gebergte er ingebragt had,*) zvel een derde grooter
moeten geweeft zijn, 't geen ik niet valflrekt no*
dig achtte.
Bij deze beantivoorde bedenkingen moet ik nog mélden
, dat in 't zelve bij herlezing nog eenige misftellingen
bij abuis ingefloopen, ontdekt heb, die op de
lijft der drukfouten niet gevonden worden. • pag.
13. regel 6 vindt men de Wel Eejw. APPELS, muet
zijn de Hooggeleerde Heer S. RAU, dewijl de Profes
ftr Aucleur van aie Disfertatie is, welke de Heer
APPELS verdedigt heeft. —•—. pag. 23. reg. 4 en
5. leeft men, van koning Jozaphat, die aldaar begraven
isr dit zou ik gaem dus veranderd zien, van
koning Jozaphat, die volgens eene overlevering aldaar
zou begraven zijn. (jf)
pag. 146. reg.
3.
(c) Zie de kaart van den Libanon en Antiiibanon volgens
de waarnemingen van MAUNDRELL in RELANDS Palsftina.
(jd) In • 't woordenboek van 't land Kanaan door HALMA uit-

i
V O O R R E D E . V
3. fraai wegens een onregtvaardigen inval in Arabie;
Lees, om dat Auguftus dagt, dat Herodes een
onregtvaardigen inval in Arabie gedaan had.
Foor 't overige ben ik verblijd, dat gemelde BIJ­
BELVERKLARING betrekkelijk Paleftina niet minder dan
mijne andere u-erken met veel genoegen ontvangen,
en met vermaak en nut gelezen is, geluk mij door
zeer veeten zo mondelijk, als fchriftelijk is berigt.
Wat nu dit tweede en laatfte deel mijner GE­
SPREKKEN over de H. Godgeleerdheid^^, daar
bij heb ik nog dit volgende te betigten. • Dat
de Lezer agier dit tweede deel niet zal vinden V bistorifch
berigt aangaande de gevoelens van andere
Godsdicnfïige Gezintbeden in ons Vaderland, waar
van in de Foorrede des eerjlen Deels heb gewag gemaakt,
alzo ik geraden ben 't zelve bijzónder uittegeven.
lk heb agier aan een beknopte Schets
van den Heidelber^fchèn Katechisntus gegeven, welke
men van buiten leerenae, 't ganjche beloop van dat
nutgegeven
vind ik Pag. 197. die woorden: ,, Dit dal wordt 't
„ dal Jozaphats genaamd, uit oorzaake zo men geloofd, dat koning
Jozaphat aldaar zijn Maufoleum of graf (lede had doen
maken, die eenige voor die ge ene houden, die men mg bij de
» grufjlede van A'ofalom ziet". Deze overlevering is niet zeker,
alzo 2 Kon. 21: 18- gezegd wordt, dat Jozaphat begraven is
in den hof van zijn huis.
*3

*
VI
VOORREDE.
nuttig boekje zal keren kennen; ook heb ik tevens agter
elk ftuk aangeivezen, hoe dit mijn werk daar bij
ter verklaring of opheldering kan gebruikt worden.
— Verzoeke ook, eer dat men dit werk leeft, alvorens
de drukfouten te verbeteren. Eindelijk
dank ik den Goden Vader van den Heer Jezus Christus
voor alle verleende tuft en kragten tot voltooijing
van dit werk, met wtnfch en bede, dat 't Hem genadiglijk
behage 't zelve te doen dienen onder medezverking
des H. Geeftes , tot uitbreiding van zijn
dierbaar koningrijk, Amen, !
VERBETERINGEN.
Bladz. Regel, Staat ' Lees
1
i 8 Samenfpraak Samenfpraken
19 s Noachs Noachs zoonen
— 15 zou zouden
27 22 de Wel Ecrw» den Wel Eerw.
49 6 ftel ftelt
66 10 dagen dagen kamen
67 19 moet. Bij moet bij
71 9 eigen eigen Vader
— 23 daar daarom '
81 6 Majeftueuzett Majcflieuzea
99 10 lieftalligheid lieftaligheid
ico 22 zes; Ik zeg
108 4 overneewing overnoeming
133 7 houd hout
• 9 ophangende opgehangene
• 27 jleeken doorbooren, Jleeken, doorbooren, enz.
135 16 houd hout
139 22 te zijn te zijn ingewonden
147 12 volgt vloeijen
Bladz.

V E R B E T E R I N G E N .
VII
Bladz. Regel, Staat
Lees
149 27 gelieft gelief
I S I
7 allergewigft allergewigtigft
160 18 houd hout
164 29 HJdensfloffcn lijdensftoffen
I91 25 m om
JO8 7 naruur natuur
200 20 voorgeplant voortgeplant,
201 8 algemeen algemeencr
205 16 koorde hoorde
2C9 19 inwendig uitwendig
212 20 borgtogt dood en borgdood en opftanopllanding
ding
219 24 voorkomt voortkomt
, , 25 voorkomen voortkomen
225 23 inwendige uitwendige
£31 7 2 -> 3)
236 14 in verontreinigt verontreinigd
342 10 575) J- L. - j
249 17 Bisfchop en J

VIII
oT G 3€ ê
T of
D E R
VERHANDELDE
WAARHEDEN,
in deze twee DEELEN.
I TPVe bronnen der H. Godgeleerdheid zijn
twee, de Natuur en de H. Schrift.
Zie 't Ijle deel pag. i -38.
II. Daar uit leerdt men God kennen
A. ten aanzien van God zelve, ifte Deel pag.
39-82.
B. ten aanzien van Gods merken, die met betrekking
tot de fchepièlen tweèrlij zijn
a. Inwendige van eeuwigheid, ifte Deel
p. 83-in.
b. Uitwendige in de tijd, zijnde
a. de Schepping ifie Deel pag. 112
-156. en
b. de Voorzienigheid, die men
-. eerft meer in 't algemeen bei
fchouwd, ijle Deel pag. 157-
102.
Z. vervolgens meer in 't bijzonder,
zo als zij over den menlèh gaat,
die

der verhandelde Waarheden.
IX
ILB.b.*.r. die in vierderlij (Iaatte befchouwen is:
/. In een ftaat der Regtbeid, ifte Deel
pag. 293-224.
//. In een ftaat van Ellende, ijle Deel
• 'pag. 225-294.
///. In een ftaat [der Genade, waar in
men komt langs den weg van een
Genade verbond.
*. Dit Genade verhond op zig zelve.
Zie dit 2de Deel pag. 1
-46.
**. Dc Middelaar van dit verbond-
§. Hoedanig een Middelaar er
vereifcht wordt, en wie
die Middelaar is. zde Deel
pag. 4.6-70.
§§. Deze Middelaar moet baichouwd
worden in Deszelfs
1. Verhevene Nat uur en.
zde Deel pag. 70 - 85.
2. Veel beduidende Naamen.
zde Deel pag. 86
-91.
3. Dierbaare Ambten, zde
Deel pag. 91-1911
4. Onderfcheidene Staa-
* 5 ten

X S C H E T S
II. B.b.b.= .///.*•.§§. 4. ten. zde Deel pag. 12a
-194.
5. Heilrijke Weldaaien. En
deze zijn van 'weerlij zoort.
.. Vooreerft zodanige, waar
door men Bondgenoten
des Hecren wordt
(a) namelijk
{a) de Roeping, zde
Deel pag. 195
-207.
(f) 't Zaligmakend
Geloof gepaard
r, met eene waare
Bekeering. zde D.
p. 207-222.
(b) Deze geroepene Gelovigen
komen in de
H. S. voor onder de
benaming van de gemeente
des Heeren, in
't onduitfch Kerk.
(a) de Hoedanigheden
van die Kerk zde
D. p. 222-240.
(b) 't beduur der Kerk
zdeD.p. z^c-ens.
*. Ten tweeden, zulke Weldaa-

der verhandelde Waarheden.
XI
II. B. b. b.~.11!."*. S§. $ ••. daaden, die de Gelovigen,
als Bondgenoten erlangen,
zo in dit leven, als na die
leven,
(a) De
(a) voornaamfte in dit
leven zijn
(—) de Regtvaardfc
ging. 2 D. p. 286
-306. en 348. enz.
(~ ) de Heiligmaking.
iD.p. 307.329.
(&) Hier bij kan men nog
N
andere voegen als: de
Vrede met God; de
Aanneeming tot kinderen;
de Verzegeling
de Verzekering; de
Vertroofting, de Bewaring,
zde Deel. p.
329-360.
(b) Ook worden deze Weldaden
tot nut en trooft
der Gelovigen verzegeld
door de Sacramenten,
(a) Van de Sacramenten
in 't gemeen, gelijk
ook van die des
O. T,

XII S C H E T S
B.B.b.^=.///.**.S§.5.-Cb)C«) O. T. zde Deel p.
361-390.
(Jp) ln 't bijzonder van
die des N. T.
(-) den H. Doop.
zde D. p. 391
-425.
(p ) 't H. Avondmaal,
zde D. p. 425-
465.
////, De vierde ftaat des menfchen is de
ftaat bier namaak, terftond bij den
dood, in den dag der opftand>ng,
bij 't laatfte oordeel, en tot in eene
nimmer eindigende eeuwigheid: 't
zij tot heerlijkheid, 't zij tot rampzaligheid,
zde D.p. 466-506.
HET

Pag.
i
HET
N E G E N D E
G E S P R E K ,
over 't
Genade.Verbond, en den Middelaar des Verbonds be*
fclwuwd in zijne beide Natuurcn.
'
315-) Qfongeling. Was ik een geruimen tijd van
J uw nuttig onderwijs verftoken, ik ben
nu zeer verblijd, dat thans onze famenfpraak over
de dierbaare waarheden van onzen Godsdienft weer
een aanvang nemen.
Leeraar. ik ben nogthans in dien tusfchen tijd
bezig geweeft om U en anderen nuttig te zijn.
316".) J. Mag ik weeten waar mede?
L. Gij moogt dit zeer wel weeten: herinner U flegts,
dat toen wij over de H. SCHRIFT fpraaken, ik U gezegd
heb, dat onkunde aangaande de Lands-enLuchtsgefteldhaid
en de bijzondere gewoontens in 't Oos-
Ilde DEEL A ten.

s
Het negende Ge/prei,
ten, ons veele dingen in den Bijbel onverfraanbaar
doen voorkomen, gelijk ik dit toenmaals met eenige
voorbeelden aantoonde (/). Over dit ftuk nu heb
ik opzettelijk een boek gefchreeven, waar in
mijn werk gemaakt heb om de rnéèfte en voornaamfte
phatzen, die uit de gefteldheid van PALESTINA kunnen
verklaard worden, op te helderen.
317. ) J. Dit werk kan niet aaders dan ongemeen
nuttig zijn, maar dit zal U buiten twjjfel veel moeijte
gekolt hebben.
L. Dit is zoo; doch hebbe deezen arbeid met veel
aangenaamheid verrigc. £.n, om dat ik weet, dat
gij een beminnaar zijt van Gods heilig woord, en U
op deszeïfs uitlegging bevlijtigt, zoo ftel u thans
een Exemplaar van dit mijn werk over Paleftina ter
hand , niet twijfelende of gy zult het met vermaak
lezen.
318. ) J. Ik bedank U zeer. — Verfchoon nog.
thans mijne onwetendheid; is PALESTINA niet'tzelve
land dat oudtijds KANAAN heette V
L. Zoo
(0) Zie 't eerfte deel pag. 25. van mijnen Katechismus der
H. Godgeleerdheid.
(i>) Genaamd BIJBELVERKLARING betrekkelijk tot PALESTI­
NA, befchouwd inderzclverlands cv. lucht:gefltldheid, vrugtbaarheid,
gedierten;, lotgevallen, Inwooners, zeden en gewoontens,
Aardrijkskundige gejleldheid: alles ter opheldering van de H.
Schrift, vtrfierd met eene op nieuwgetekende LANBKAAST.

etw V Genade-verbond, ent. 3
L. Zoo is't, oudtijds was de naam Kanaan, en
na dat JACOBS nagedacht in 't Zelve woonde, werd 'c
onder anderen 't Land Ifraëls genaamd; 't is 'callermerkwaardigfte
gedeelte van onze bewoonbaare aarde,
dat ergens in de H. S. voorkomt. God heeft
in dat Land wonderen van magt en goedertierenheid
betoond. De Zaligmaker is'er in gebooren,, heeft
'er 't Euangelie verkondigd en heeft op Golgotha 't
verbond der Genade en der verzoening beflooten, als
hij dervende zeide, 't is volbragt! - En 't is
van dit GENADE-VERBOND, waar van wij een aanvang
met ons gefprek maken zullen.
310.) J. Naar deeze ftoffe ben ik lang begeerig
geweeft. Mag ik 't onderfcheid vragen, dat er rusi'chen
dit Genade-verbond en 't Werk-verbond plaats
heeft?
L. Dit zullen wij zoo ftraks zien, ik moet vooraf
iets van 't woord zeggen. Het Hebreeuwfche woord
rvn Berith dat wij in 't O. T. vinden, komt af van
een woord, 't welk aanduidt doorhouwen of doorklieven,
ook wel eeten, een maaltijd houden, om dat
men gewoon was bij 't maken van verbonden beeften
aan Hukken te houwen tot offeranden, en offerandsmaaltijden.
(c). In 't N. T. heeft men in 't Grieks
(») Men was van ouds gewoon bij 't maken van een verboni
A 2

4 Het negende Gefprek,
Ai^S-^t, Diathë'kë, 't welk niet alleen een Teftament
of uiterf.tn wil te kennen geeft, maar ook een verbond,
gelijk 't in dien laatften zin meelt over al in
de Schriften van 't N. T. voorkomt, gelijk ook daar
uit blijkt, om dat er geduurig bij V verbond gewag
gemaakt word van bloed, borg, middelaar, beloften,
geboden, tnz. al't welk ons niet aan een teftament,
maar verbond doet denken; men zie Mattb. z6: 28.
Hebr. 7; 22. 8: 6. 9: 15, 20. Paulus fpreekt egter
van een Tefiament Hebr. 9: 15, 16", 17. daar hij
in 't )ó vers zegt: want waar een Teftament is,
daaris'tnoodzake, dat de dood des Teftamentmakers
\tusfche>i\ home. Nogthans fchijnt hij in die verfen
flegts te zinfpeelen, als hij van 't genade verbond
fpreekt, opeen Teftament, enkel wegens de zekerheid
en
bond door die Hukken van de offerbeelten door te gaan Jer.
5,4t 18, 19. Dit heeft misfchien al plaats gehad in Abrahams
tijd, ten minfte, wij zien, dat een doorlugtig teken
van 's Heeren tagenwoordighcid bij't maaken van een verbond,
door de doorgcboiwene offerdieren ging Gen. 15:
19. Dit doorhouwen van beeften, bij 't maaken v:m een ver.
bond, heeft aanleiding gegeven tot de ipreekwijs in 't Hebrecuwfeh,
van een verbond dotrhouwen in plaats van een
verbond maken, want zo lezen wij eigenlijk Exod. 34: 10.
Ff. 50: 5. Ook wel 't woord - doorhouwen of klieven zonder
dat '1 woord verbond er bij komt. b. v. 1 Sam. 20: 16.
Hagg. 3: 5.

overat Genade-Ferbond. enz. 5
en vaftigheid; dewijl hij terftond tot 't denkbeeld
van een verbond wederkeert vers 18 - 20. (d;.
320. ) J. Zijn er geen Godgeleerden, welke 011-
derfcheid maaken tusf.hen 't TESTAMENT der Genade
èn 't VERBOND der Genade?
L. Ja, met betrekking tot de Verbondsgoederen,
op deze wijze, dat zommige genade weldaden, als
daar is de inwendige roeping, 't zaligmakend Geloof,
goederen zijn, die de uitverkoorenen deelachtig worden
, alleen uit kragt van 't Teftament der genade;
daar de regtvaerdiging, heiligmaking, verzegeling
enz. goederen zijn, die zij uit kragt van 't Genade
verbond verkrijgen. (

6 Het negende Gejprek,
L. Om dat de Uitverkorenen, voor dat zij de inwendige
Roeping en 'r zaligmakend Geloof deelachtig
zijn, nog niet als bondgenooten van 'c Genade
verbond kunnen gerekend worden, want door 't geloof
wordt men een bondgenoot, en de eerfte weldaad,
die men dan als zodanig erlangt, is de Regtvaardiging,
enz. (ƒ)
32a.)
Moet men in dit verbond ook niet in 't
oog houden, 't geen UE. tot mij in 't zesde Gefprek
(ƒ) De beroemde F. TURRETIN (Comp. Tkeoi. I. X. 5 6.)
%tgu „ Het verbond der Genade heeft iets gemengd uit een
Teftament en em verbond. Van daar, dat 't niet kwalijk genoemd
wordt een Tejlamentair verbond en een verbonds Teftament.
Het is ttn Verbond , om dat tot een verbond behoort
een overeenkomft tusfehen partijen, en aan beide zijden
voorwaardens gefield worden, zo van de zijde Gods
als van den kant der menfehen, en er een middelaar is die de
vcrfchillende partijen verzoent. Maar hetisook een Teftament
ï.) Om dat er hier gefprooken wordt van een verbond, in,
bet welk eene erffenis wordt beloofd, welke noodwendig den
yoorafgaanden dood des Tcftamentm akers vereifcht. 2.) Om
dat dit verbond alleen tot ons voordeel gemaakt is, gelijk in
een Teftament niet 't voordeel des Teftamentmakers, maar
der erfgenamen bedoeld wordt. Zo ook God heeft een verbond
gemaakt, niet tot onderlinge voorregten, zo van zig
ali de zijnen, maer alleenlijk van de laatften &c".
Het is der moeite waardig, over dit ftuk ook te lezen du
Voorrede van Profr. J. WESSELIÜS te vinden in 't Eerfte dee\
van B. PICTST'S Chrift. Gtdgelterdh.

over 't Genade-Ferbond, enz.
f
fprek (Ifte deel p. 208.) zeide, namelijk dat men van
zulk een Godlijk verbond, geen meniehliikc denkbeelden
moet maken?
L, Zekerlijk ja. Wanneer men van een verbond
fpreekt verftaat men veel al daar door, „ eene vrijwillige
overeenkomft van twee of meer perfoonen
„ over eene willekeurige zaak, na dat er vooraf ze-
„ kere redewislèling• heeft plaats gehad; al 't welk
„ de grond is van wederzijdfche eisfehen en beloften,
„ welke onderling gedaan zijn". Het verbond
Gods is zeer onderfcheiden van menfchlijke verbonden,
dewijl God, die onafhangelijk is', den menfeh
door eisfehen of gebieden verpligten kan tot zijnen
dienft, daar hij ook magt en regt heeft om deszelfs
gehoorzaamheid te beloonen en deszelfs ongehoorzaamheid
te ftraffen. Van hier, dat wij in de H. S.
lezen van een verbond dat God geboden heeft PJ. 3:
9. Hebr. 9: 20. Door een verbond Gods met den
menfeh, kan men dar. in 'talgemeen verftaan. „ Ee-
„ ne bekendmaking van den Godlijken wil, waar
„ door God zig vrijwillig verbindt, des menfehen ge-..
„ luk langs zekeren weg te bevorderen 1 '. Dit verbond
kan éénzijdig (g) genaamd Worden, om dat
God
(jr) Het is ook waanchijnlijk om die rede dat wij zo dikwijls
lezen van ZSJN, namelijk Gods Verbond, b. v. PJ. 25:
JO, PJ. 3: 5, S>«
A 4 *

S
Het negende Gefprek,
God er alleen de uitvinder en de ontdekker van is,
en de menfeh in allen opzicht afliangelijk van God;
maar men kan 't ook tweezijdig noemen, voor zoo
ver de menfeh in zulk een verbond inftemt, 'er Ja en
Amen op zegt.
3 2 3-) J- Ik merk, dat uwe gedaane befchrijving
van een Godlijk verbond zoo algemeen is, dat ik geloof,
dat men dezelve op alle de verbonden, die God
ooit gemaakt heeft, zou kunnen toepasfen; mag ik
derhalven eene befchrijving van \ Genade verbond?
L. God rigt een Genade verbond op, wanneer
Hij eene verklaring doet, waar in Hij zig vrijwillig
verbindt om zondaars , die in zijn Zoon geloven ,
om of van wegen deszelfs middelaars verdienden zalig
te maken. De zondaar dit verbond inftemmende, er»,
zig aan 's Heeren dienft Verbindende, word insgelijks
gezegt, met God een verbond te maaken. (*)
His-
(A) Dat de woorden verbond oprigten of verboni maken,
welke wij dikwijls van 't hoogfte Opperwezen gebruikt vinden,
derzclver voorname kragt hebben, in zig tot zekere zaak
te verbinden of zekere beloften te doen, blijkt daar uit, om
dat die woorden gebruikt worden, ook dan, als er geen pügten
worden voorgefchrevan, maar de verbintenis, zonder
eenige voorwaarde aan de zijde Gods alleen is. Men ?ie zodanig
een verbond. Gen. 9: 9 -- 17.
(i) Het inftemmen van een verbond fchijnt oudtijds gefchicd
te zijn door '* gtvtn van de hand, men zie dit Ezech.
I7--

sver 't Genade-Verbond, enz. 9
HISKIA zeide: Nu is 't in mijn harte een verbond
te maken met den Heere 2 Chron. 29: 10. Het Genade
verbond dan aan beide zijden befchouwd, zal op
deze of zoortgelijke wijze kunnen befchreven worden.
„ Die genadige ontdekking van God in 't
„ Euangelie, waar door Hij aan aller ellendigfte men-
„ fchen genade laat "aankondigen om de Middelaars
„ verdienden van zijnen Zoon, en die genade belooft
„ aan zulken, die geloven en zig bekeeren; daar de
„ uitverkooren zondaar door voorkemende genade
„ in dat verbond inftemmende, deel krijgt aan afle
,) de weldaden des verbonds, en op God een aller.
„ zaligfte betrekking ontvangt." Uit deze be-,
fchrijving kunt gij gemakkelijk 't onderfcheid tusfchen
't Werk verbond en 't Genade verbond afleiden.
324.) J. Mag ik de overeenkomft en 't onder-'
fcheid wat breder horen ?
L. Het verbond der Werken en der Genade komen
onder andere daar in overeen, dat zij uit de Godlijke
goedheid en zijn vrij welbehagen voortvloeijen;
dar er dezelve gelukzaligheid in beloofd wordt Rom.
8: 3. Doch 't Genade verbond verfchilt van 't
Werkverbond. 1.) Hier is't verbondshoofd CHRIS­
TUS , daar was 't ADAM. 2.) De beloften van 't eerste
17: 18- Klaigl, 5: 6. Op deze gewoonte wordt gezinfpeeld,
als er gezcgt wordt £«ƒ{ den Heert de hond. 2 Chrm. 30: 8.
A 5

io
Het negende Gefprek,
te verbond waren 't eeuwig zalig leven, niet alleen op.
aarde in Gods vriendfehap, maar vooral namaals in
heerlijkheid; in 't genade verbond behalven dit, ook»
nog genade hier, door vergeving van zonde, heiligmaking
enz. 3O Daar was geen Middelaar nodig
zo als in dit verbond. 4.) 't Eerfte betrof alle menfchen
, dit alleen de uitverkoorenen. 5.) De voorwaarde
in 't eerfte verbond, eene volmaakte onderhouding
der wet in eigen perfoon, in dit 2de verbond,
't Geloof in den Middelaar.
3 2 5-) J' Gij fchijnt ook voorwaarden te (tellen
in 't Genade verbond, en dit wordt zo als
ik gemerkt heb, van fommige onzer Godgeleerden
tegengefproken ?
L. Dit is flegts een woorden gefchil tusfehen onze
Ilegtzinnige Godgeleerden. Zij komen tog daar in
overeen, z.) Dat niemand dan door geloof en bekeering,
een deelgenoot van dit verbond kauworden.
2.) Dat God die als pligten voorfchrijft. Mare. 1:
15. Bekeert u en gelooft 't Euangelium. 3.) Dat
de menfeh die voorvereifchten door eigen natuurkragten
niet volbrengen kan, maar door den H. Geeft daar
toe moet bewerkt worden, op dat 't hem gegeven
•worde in de zaake van Chrifius te geloven. Phili
1: 29. Het zal er derhalven niet op aan komen, of
men de woorden pligten, eisfehen of voorwaarden
gebruikt (*> 326.) J.
Qtj Vide Sis. FR. TURRETIJU Ccmp. L. 10. $. 23.

over't Genade-verbond, enz.
H
326.) J. Ik hoorde daar zo even in de befchrijving
van 'ï Genade verbond gewag maken van *t Euongeile
, dar God zig dair in genadiglijk ontdekt
had; maar moet ik dit dus opvatten, dat dit Genade
verbond eerft met den tijd des N. T. is bekend geworden
?
L. Ik begrijp wel, dat gij ook nog behoort tot
die onkundigen, die als zij \ woord Euangclie horen
noemen, aanftonds denken aan de Schriften der
vierEuangelifen, Mattheus, Marcus, Lucas en Johannes;
doch dit is zeer verkeerd. Het woord
EUANGELIUM is van een' Griekfchen oorfprong, ea
duidt aan, eene blijde boodfibap, en zo wordt de leere
der zaligheid te regt genaamd, om dat er geen aangenamer
tijding kan worden uitgedagt, dan dat vloekwaerdige
mentenen in de gunfte Gods herfteld en
eeuwig kunnen gelukkig worden. Door't Euangelie
verftaan wij dus alle die ontdekkingen, welke van
tijd tot tijd gedaan zijn aangaande den Mesfias, welke
't groote verlosfingswerk zou te weeg brengen,
of dadelijk heeft te weeg gebragt. En daarom onderfcheidt
men 't zelve in een Euangelium der belofte
onder 't O. T. beftaande in de Godfpraken^ die aangaande
den Middelaar gedaan zijn; en in een Euangelium
der vervulling onder 't N. T. waarin ons geleerd
wordt, dat in Chriftus, al 't geen de propheeten
voorzegt hadden, dadelijk is vervuld. R»m. 1:
1 s. Hebr* 4: w En om dat in de vier eerfte Boeken
\ \

t* Het negende Gefprek,
ken des N. T. die vervulling is aangewezen, worden
die boeken Euangdien en derzelver Schrijvers
Euangelifien genaamd.
327. ) J. Dit begrijp ik zeer klaar. Wat hebt ge
verder over dit genade verbond aantemerken ?
L. Ik merk hier nu nog aan, dat fchoon de Gelo-
.vigen voor en na Chriftus geboorte, beide aan alle dezelve
genade goederen hebben deel gehad, wat't wezen
der ziak betreft, nogthans de bedeeling der Genade
leer onder 't O en N. T. is onderfcheiden ge--
weeft.
328. ) J. Zouden de Gelovigen des O. T. aan alle
de wezenlijke goederen van 't Genade verbond hebben
deel gehad ?
L. Buiten twijfel.. Zij hadden den zeiven perfoon
des verlosfers, in wien zij moeften geloven Pf.
i ' 12. Die fchoon nog geen menfchlijke natuur hebbendeaangenomen,
en dus ook toen nog niet dadelijk
voldaan had, evenwel zekerlijk voldoen zou. Uit
kragt van welke aan te brengene borggeregtigheid van
Chriftus, de gelovigen des O. T. alle genade weldaden
deelagtig zijn geworden, als daar is: 't.geloof
ter Regtvaardiging. R.om, 4: 3. Abraham geloofde
God en 't is hem gerekend tot Regtvaardigheid. Vergeving
van zonden, Pf. 32: 5. Gij ver gaaf t de ongeregtigheid
mijner zonden. Heiligmaking Pf. 51;
12. Schep mij een rein harte enz. Verzegeling vs.
14. Geef mij weder de vreugde uw et betlt. Het uitzicht

over't Genade-Verbond, enz. 13
zicht en de zekere verwagting van eene toekomende
heerlijkheid Hebr. 11: 10. [ABRAHAM] verwagtte
de jïad die fundamenten beeft. Zie ook Job. 19:
25. En dergelijke weldaden meer.
3 2 9-) J- Maar gij zeide, dat de bedeeling der ge*
nade leer onderfcheiden is geweeft.
L. Deeze is zeker onderfcheiden geweeft, voor,en
na Chriftus komfte in 't vleefch ; men noemt dit
ook de Huishouding der verbonden, zynde de handelwijze
die God met zijne kerk gehouden heeft.
330. J. Hoedanig is die geweeft voor Chriftus
geboorte, en hoedanig nu; welk is tog dit onderfcheid
?
L. Mijn befiek duldt niet om u dit in t breede aan
te toonen, hier over zouden wij verfcheiden reizen
famenlpraken kunnen houden. Ik wil er u nogthans
op uw verzoek wel iets van zeggen, alzo dit ved
invloed heeft op andere legrftukken van onzen Gods.-
dienft.
33I-) J- Ik zal vlijtig en opmerkzaam toeluis-
«eren.
L. Onder 't O. T. is de huishouding Gods met
zijne kerk niet eenerlij geweeft: men kan hier drie
voorname tijdperken in acht nemen; te weten, van
Adam tot Abraham; van Abraham tot Mozes; en
van Mozes tot Chriftus.
A. Het eerfte tijdperk, is dan van Adam tot A«
braham; bevattende in zig ruim twee duizend jaaren.
lo

14 Hst negende Ge/prek
In deezen tijd heeft God aan doemwaerdige ftervelingen
zijn genadigen wil bekend gemaakr. Reeds
aan 't eerfte paar raenfchen, terftond na den val, kondigde
Hij een middelaar aan, in die eerfte Euangelie
belofte. Gen. 3: 15. daar God zegt: M zal vijand-
Jchap zetten tusfchen u, en tusfchen deze vrouwe,
en tusfchen uwen zaade en tusfchen haaren zaade:
dat zelve zal u den kop vermorfelen, en gij zult'f
de verzenen vermorfelen. Dat God in zijne rede
blijft voortgaan tot de flang, maar den Duivel bedoelt,
welke in die flang gevaren was, hebben wij
voorheen gezien. [ l. D. p. 245. ] Door 't vrouwe
zaad moeten wij niet alle de nakomelingen van Eva
verftaan, maar een zaad bij uitnemendheid (/), 't
welk is Chriftus, die met nadruk een vrouwe zaad
tnag genaamd worden, om dat Hij op een wonderdadige
wijs, zonder toedoen des mans uit eene vrouwe
is voortgekomen. Door 't flange zaad wordt bekwaamlijk
aangeduid de Duivel met al zijn aanhang
de Godlozen, die een zaad des Duivels zijn. Joh.
8: 44. Deze zou door zijne vergiftige beet de verzenen
van Mesfias vermorfelen, en Hem een val toebrengen
, (m) maar geen val, waar van Hij niet weer
zou opftaan; neen, maar in tegendeel zou 't zaad
der
(/) Zo word meermalen door 't ZAAD (per eminentiam)
CHRISTUS verftaan, b. v, Gen. 22: 18. vwgel, GaU 3; 16.
(m) Zie dergelijk zinnebeeld. Gen. 40. 17.

over't Genade-verbond, enz. 13
der vrouwe, de flang den kop vermorfelen , dus
hem een doodiijke wonde toebrengen, hem al de magt
benemen om Chriftus en zijn volk teverderven. De Vijandfchap
nu des Duivels is de vrieadfchap Gods. Stelde
God die nu aanvangelijk tusfchen de Slang en de
Vrouwe, wij mogen hier uit befluiten, dat de Vrouwe
deze heil belofte omhelft heeft en een bondgenoot
van 't Genade verbond is geworden , en waarom
ook niet Adam? Dewijl God in dit Hoofdftuk wel
meer tot één der menfchen fpreekt, 't geen beide
raakt, men zie vs. 19, 23.
33a.) J. Maar neem mij niet kwaalijk, dat ik U
in de rede val, hebben Adam en Eva dat alles zo
duidelijk begrepen? mij dunkt als wij geen andere
plaatzen hadden, inzonderheid des N. T. waaruit wij
dezelve toelichten , zou ze ons zeer duifter voorkomen.
L. Gij hebt gelijk, indien deze plaats in Christus
haare vervulling niet airede bekomen had, en wij
geen bijzonder onderwijs er bij hadden , zou die
rext zeker ons moeijlijk , ja laat ik zeggen duifter
zijn. Hoe verre nu onze eerfte ouders en de gelovigen
van dit tijdperk inzien in deze zaken, Mesfias
betreffende, gehad hebben, kan wel niet nauwkeurig
gezegt worden, dit fchijnt nogthans zeker, dat wij
aan den eenen kant geen zoo groote kundigheid hun
moeten toefchrijven, hoedanig wij hebben, nu reeds
Jezus Chriftus 't groote verlosfingswerk heeft te weeg

l6
Het negende Gejprek,
gebragt; maar ook aan de andere zijde niet al te
fchaars van moeten denken, daarin dien tijd Godlijke
openbaringen waren , benevens Propheeten die
door den Geeft van Chriftus fpraaken,, hoedanig E-
NOCH, ISiOACH en meer andere geweeft zijn, menvergelijke
Judavs. 14,15. Hebr. 11: 7.
2
p e
tr. ar 5.
welke Godsmannen de kerk tot leering en onderrigting
ftrekten. («).
333-) J- Gelief nu verder voor te gaan.
L. In dezen vroegen tijd heeft men ook offeranden
gehad, men zie Gen. 4: 4. en 8: 20. Deze offeranden
waren buiten twijfel van Godlijke inftelling.
Dit blijkt. 1.) Hoe zou tog een Godsdienft van
menfchlijke uitvinding 't hoogtle Opperweezen welgevallig
zijn ? Daar Paulus zegt dat ABELS offerande
Code behaagde, en daarom over deszelfs gave getuigenis
fe gaf Hebr. 11: 4. Dewijl de Zaligmaakfreenen
eigen willigen Godsdienft verwerpt. Matih. 15: o. 2)
Hoe zou 't tog buiten Godlijke openbaring, aanmenfchen
in den zin gekomen zijn, om 't redenloze vee
op 't altaar te verbranden om den Heere daar door te
dienen. 3) ABEL heeft in den Gelove geofferd Hebr.
11:
(») De zeergeleerde BUURT (kort begrip der Bifch. Godg.
ƒ. 632-) is van oordeel dat er van ENOCH tot NOACH agt
predikers der geregtigheid zijn geweeft, waar van NOACH
«le.agfte was, en dat wij zoo moeten begrijpen t Pttr.
*• 5.

ever 't Genade * verbond, enz. 17
IJ..* 4. hierdoor nu kan men niet anders verftaan, dan
't. zaligmakend geloof, een geloof dat verkeerde omtrent
den toekomftigen Mesfias (*) Deze offeranden
fchijnen in dien tijd al van meer dan eenerlij
zoort geweeft te zijn , volgens Gen. 4: 3, 4.
Dewijl nu van iómmige offeranden een gedeelte verbrand,
eneén gedeelte gegeten wierd, zo kunnen die
worden aangemerkt als Sacramenten of bondzegelen
voor de kerk reeds in dien tijd. Immers hier is alles
wat tot een Sacrament behoort, 1.) Een uitwendig
teken, zeker offerdier; a) Eene betekende zaak
de offerande van Chriftus; 3.) Eene vereeniging
van 't teken met de betekende zaak, zo dat er niet
alleen zekere overeenkomft tusfchen die beide gevonden
wordt, maar ook dat 't teken met de betekende
zaak gepaard ging in een gelovig gebruikmaker; dat
is, zo waarlijk zij door 't eeten gemeenfchap hadden
aan 't offervleefch, zij ook deel hadden aan Mesfia*
en de heilweldaden, die Hij te zijner tijd verwervea
zou. 4.) liene Godlijke inftelling, gelijk reeds getOQfid
(*} Dit blijkt onder andere daar uit, dat ABEL door 'tgelove
offerendd, gezegt word door 't zelve een getuigenis bekt»-
komen te hebben, dat hij regttaerdig was, dus 't regtvaerdigend
geloof, Hebr. XI; 4.
Ilde DUEL,
B

j8
Het negende Gefprek,
toond is. fV) .Er had in dien tijd al plaats\
ondcrfcheid tusfchen 't reine en onreine vee Gen. 7:
a.. Ook mogt men 't vleefch met zijn bloed niet ee«
ten. Gen. 9: 4.
334.) J. Hebt gij nog iets meer aantemerken in
dit tijdperk ?
L. Ik zal nog flegts van twee dingen melding maken,
vooreerft, dat God zig in de bedeeling van de
Genade leer niet bij een huisgezin bepaald had, of
bij een enkel gedacht, gelijk in 't 3de tijdperk gefchied
is. Het is waar, dat KAÏN na zijn broedermoord
uitging van 't aangezicht des Heer en, van
die plaatze daar God zig geopenbaard had, en ooftwaards
vmEden naar 't land Nodnok; en de meefte
Godvrugtigen uit SETH fchijnen geweed te zijn, welke-
zig ter onderfcheiding van anderen naar den naam
des Heeren noemden Gen. 4: 26. Q>) 1 uit weiken ook
de
(0) De beroemde Hoogleeraar Wns houdt die ofFerznden
van dien tijd voor gewoonc Sacramenten des Genaden
verbond*, zie deszelfs Oecommia Ftsdtrum of de bedeelinge
der verhondin Gods, 't vierde boek ide Hoafdft. 5- 6, 7*
(j>) Zo moeten de woorden vertaald worden. Gen, 4: 26,
men zie mijn kort begrip der Bijbelgefchiedenisfen in deszelfi
voorrtde, waar in veele ophelderingen, de Bijbelgefchiedcnis
betreffende, gevonden worden, en bij den uitgever dozes
H, VAK OTTERLOO is te bekomen. —— Ik zeg met nadruk
de

ever't Genade-verbond, enz. 15
de vrome NOACH oorfprongelijk is. Maar men kan
niet bewijzen, dat de waare Godsdienft alleen geduurende
dit tijdperk in 't huisgezin of gedacht van maar
éénen van Noachs is geweed, maar de waare leer
der zaligheid is ook 'ih die Familien overgebleeven,
waar uit MELCHISEDEK, JOB, en andere ooripronglijk
zijn geweed, gelijk er ook nog naderhand overblijf»
zelen van den waaren Godsdienft bij ABIMELEOH, Koning
van Gerar gevonden wierden Gen. 20: 3 - xo.
Ten tweden heb nog aantemerken, dat God een verbond
maakte met NOACH en zijn nagedacht benevens
alle dieren der aarde, dat nimmer de wateren de aarde
ter verdelging van alle levendige zielen overdromen
zou, gelijk toen gefchied was, en den zevenkleurigen
regenboog hier rau tot een gedenkteken delde
dt mec/le Godvrugtigen fchijnen uit SSTH geweeft te zijn,
want dat er geen uit andere Familie geweaft
zijn , kaa
niet bewezen worden ; MOZES verhaal ii zeer kort, hij
maakt nauwlijks van menfehen voor den zondvloed gewag»
als waar uit NOACH in een regte linie is afgedaald, Gen. s

20 Het negende Cefprekj
de. (q) Dit algemeen verbond nu was 't Genade
verbond zelve niet, maar was uit kragt van', of wegens
't opgerigte Genade verbond, en behoorde dus
mede tot de bedeeHiig des verbonds in dien tijd.
335.) J. Ik verlang al om te horen de bedeelirge
der Genade leer onder 't tweede tijdperk des O. T.
L. Het
E. tweede Tijdperk begint met de roeping van
ABRAHAM. Niet lange na den zondvloed begon 't
gctnfche merifchdom zijnen weg te verderven en met
verlating van den waaren- God tot Afgoderij te vervallen.
Zon, Maan, Sterren, die Hemellichten, welke
men zag dat zo veel nut aanbragten; werden als
Goden geëerd en gediend, gelijk ook 't Vuur en andere
fchepzelen. Dewijl nu volgens 't Godlijk raadsbeiluit
de Middelaar eerft na verloop van omtrent
tweeduizend jaaren (r) zou in de waereld komen,
zo dag: 't der goddelijke wijsheid goed, om zeker
volk van alle andere volkeren der aarde aftezonderen,
onder welke de leer aangaande den Mesfias meer zuiver
kon bewaard blijven. Hij riep ABRAM uit Ur
een Had der Chaldeen in Mefbpotamie, op dat hij dit
afpodiichland verlasten zou en overgaan naar Kanaan t
gelijk ook ABRAM met eenige zijner naaftbeftaande
(4)'Zie over Jen'Regenboog MARTINET Katethismus der
natuur 1 Deel p. 138 -- Hl-
(r) Zijnde 4000 na de fchepjping.

over *t Genade - verbond, enz.
de deed. De Heere deed aan ABRAM die gunftrijke
toezegging, Gen. 15: 1. Frees niet Abram ik ben u
een Jcbild, 'uw, hen zeer groot. enz. ABRAM deze en
meer andere beloften Gods omhelzende door 't Geloof
wérd 't hem tot regtvaerdighcid gerekend. Zie
vs. 6 eaRom. 4. 3. Gal. 3: 6. Dan niet alleen,
dat ABRAM een deelgenoot was van 't Genade verbond,
maar God rigtte ook een verbond met dezen
Eerltvader op> welker beloften meer dan eens nader
verklaard, uitgebreid en beveiligd werden: beloften
die uitwendige zegeningen behelsden, die deels zijn
eiaen perfoon, deels zijn nagedacht uit zijn kleinzoon
JACOB natuurlijker wijs voortkomende, deels alle voV
keren der aarde betrötfen.
336.) J. Welke beloften waren dit?
L. Wat ABRAHAM betreft, hij zou tot een groot
volk worden, zijn zaad zou zijn als de fttrren des
hemels en als 't zand aan den oever der zee Gen. ia-
2. 13: 16. 22: 17. Ja ook dat zaad (namelijk CHRIS­
TUS) waar in alle volkeren des aardrijks zouden gezegend
worden, zou uit Abraham zijn oorfprong afleiden
Gen. ai: 18. vergel. Gal. 3: 16. Wat
Abrahams nagejlacht betreft dat uit JACOB ftond geboren
te worden, dit zou 't land Kanaan beërven,
en de Heere zou dat volk als een volk zijns eigendoms
beftuuren. Want dus luid de Godlijke belofte
Gen. 17: 3. En ik zal u en uwen zaade na u 't
land uwer vreemdelingfcbappen geven , 't geljeelt
B 3
land

?.% Het negende Gsfprek,
Kanaan tot eeuwige bezit tinge, en ik zal hen
tot eenen Ged zijn. Vergel. Gen. 15; 13-22. Deze
belofte zullen wij vervuld zien in 't 3de tijdperk des
O. ï. Wat eindelijk de toezeggingen, aan A«
braham gedaan, betreffen, daar in alle volkeren der
aarde deelen zouden vinden wij Gen. ia: 3. 17: 4,
5. In hem zouden alle ge/lachten der aarde gezegend
worden; hij zou een Vader van eene menigte der vol'
laren zijn; dat is niet alk-en van de Joden maar ook
van de I ieidenen , welke belofte haare vervulling
heeft bekomen met den dag des N. T. wanneer ook
aan allerlij volkeren deleere der zaligheid verkondigd
is, en zij geroepen zijn om deel te neemen in de geestelijke
zegeningen Abrahams. Waaruit wij befluiten mogen
, dat de beloften in 't verbond met Abram opgerigt,
zig uitftrekken tot aan 't einde der vvaereld. Met betrekking
dan tot des Eerftvaders natuurlijk nakrooft,
was 't een verbond van afzondering voor Chriftus
komft, op dat de genade leer dies te beter onder dat
eene volk ongefchonden zou bewaard blijven, en 't
des te klaarder bleek, dat MESSIAS uit de lendenen
Abrahams te voorfchijn kwam; maar't werd een ver,
bond van uitbreiding, wanneer dooï de Apoftelen
niet alleen aan de Joden, maar ook aan de Heidenen
'tEuangelie verkondigd wierd. Hand. 2: 35.
337.) J. Zïp. er nog meer merkwaerdige zaken, 1 "
die de bedeeling des Genaden verbonds van dien tijd,
betreffen?
I. Ik

over 'i Genade-verbond, enz.
L. Ik heb nog maar alleen dit optemerken, dat
God aan die Vader der gelovigen de bejnijdenisfe inftelde,
Gen. 17: 9-14- Een Sacrament, dat niet alleen
diende om de geeftelijke weldaden des Genade
verbonds te betekenen en te verzegelen, maar ook
tevens daar toe (trekken kon, dat Abrahams huisgezin
zig door huwelijk niet vermengde met vreemde
volkeren, die rondsom hen waren Gen. 34: 14. Deze
bemijdenis moed niet alleen aan ABRAHAM, maar
ook aan ISMAEL, , ja dat meer is aan alle ingeborene
knegten , en vreemdelingen , die Abraham gekogt
had, worden verrigt, ten blijke, als dat ook de leere
der genade nog niet onder één volk, uit éénen
ftamvader voortkomende, plaats had. Eindelijk l'chijnen
reeds in dien tijd, 't geven van Tienden Gen. 14/
ao. Gap. 28: 22. en uitwendige pkgtige reinigingen
in gebruik geweeft te zijn. Gen. 35: z. Exod.
19: 10.
338.) J. Gelief maar te vervolgen, ik zal naerftig
toe luifteren.
L. Dus komen wij aan 't
C. Derde tijdperk des O. T. beginnende met
MOZES, toen 't verbond op Sinai gemaakt werd, en
eindigende met CHRISTUS. Ik moet om tot onze
zaak te komen, de gefchiedenis een weinig hoger
op halen. In Abrahams huisgezin waaren twee zoonen
ISMAEL uit de dienftmaagd Hager, en JZAAK uit
Abrahams huisvfoüwe Sara, doch niet Ismael, fchoon
B 4
h l
i

H
Het negende Gefprek,
hij de oudde was, maar IZAAK werd erfgenaam van
de belofte, die God aan Abraham gedaan had, Gen.
17: 7, 8. vergelijk vs. 20, 21. 't was daarom ook
niet zonder de Godlijke bedelling, dat ISMAEL uit
2ijns Vaders huis werd uitgedreven, in de woeftijne
Paran ging wonen, een Egijptifche vrouw trouwde
en een boogfchutter werd. Gen. éi: 10-21. In
Izaaks huisgezin waren weder twee zoons, EZAÜ de
eerltgeboorne, en jAcoBde jongde; doch zie hier weder't
vrijmagtig beitel des Allerhoogften (Y), met voor.
bijgaan van EZAU werd JACOB en zijn ganfche nagedacht
een erfgenaam van de belofte des verbonds Gen. 28:
13-15. Jacob bij gelegenheid van een zwaren hongersnood
met zijn geheel huisgezin nm Egypte trekkende
Gen. 46. daar zij 't eenigen tijd wel hadden, maar in
vervolg van tijd, toen ereenanderKoning opdond werd
zijn nagedacht, ! t geen de naam van ISRAEEdroeg, zeer
onderdrukt en vrecflijk mishandelt Exod. 1. Intiwtchen
was
(0 Deze vrijmagtige beftellinge Gods, waar door Hij
IZAAK met voorbijgaan van Ifmael, en JACOB met voorbijgaan
van Ezau tot een erfgenaam van dc zegeningen Abraham*
geliefde te ftcllen, waar van 't gevolg is geweeft, dat onder
Jacobs nagedacht de leer van den waaren Godsdienft plaats
had, was eene zaak, zo bekend onder de Jooden, dat niemand
ze kon tegcnfpreken, waarom dan ook Apoftel Paulu»
uit deze twee voorbeelden de leer der Pradejiinatie bewijft
Rom. 9: 6 ij. Zie 't xfte deel van dit werk,
?• 95.

«ver 'i Genade-verbond, enz. a§
was de tijd verftreken, die God bepaald had, gedagtaan
zijn verbond met ABRAHAM, en 't geen Hij hem had
toegezegd Gen. 1§: 13 -16. God verwekte MOZES
en AARON , en deed veele wondertekenen in Egyp*
te, gaf tien gedugte plaagen, waar door PHARAO,
Koning van Egypte genootzaakt wierd Ifrael te laten
trekken, die droogvoets de Roode zee doorgegaan
zijnde, waar in Pharao met zijn heir, hem agtervolgende,
verdronk, reifden zij door de woeftijne va»
Arabie, en kwamen aan den berg Staat, alwaar God
op eene zeer plegtige wijze een verbond met Ifrael
maakte. Dat God aldaar met Jacobs nageflacht een
verbond maakte, blijkt uit Exod. 19: 5. Cap. 34:
27. Van hier dat de wet aldaar afgekondigd, genaamd
wordt %v oor den des verbonds Exod. 34: 28. de tafelenwaar
op zij gefchreven waren, tafelen des verbonds
Dettt. 9; 9. en de kifte waarin zij in 't binnenile
Heiligdom gelegd wierd, werd de arke des verbond»
genaamd Num. 10: 33.
339-) J- V a n w e l k e e n e n a t u u r k d i t v e r h o n d £ e "
weeft, en welke benaming moet men aan 't zelve
geven ?
L. Ik zal hier eenige aanmerkingen maken, (t)
1.) Het
(1) Men kan dit verbond gcenzins aanmerken als een ver-
.» • boni
• v .
r
B 5

Het negende Gefprek,
i.) Het is zeker, dat God de Opperregeerder
is van alie volkeren der aarde in 't algemeen befchouwd,
doch de Heere zou volgens dit verbood op eene bij •
zonbor.d
der Werken, want dit kan met den gevallen menfeh, die
geen natuurkragten tot Gceftelijk goed heeft, niet 'worden
opgerigt; egter hebben 't de werkheilige Joden dus begrepen
, waar op Paulus ziet. R» m. 9; 31, 31. Ifrael die de
vet der regtvaerdigheid Zogt, is tot de wet der reglvaerdigheÜ
niet gekomen. Waaromï Om dat ze [die zogten] niet uit den
ge'love, maar els uit de werken der wet. Zommige houden
't vooreen Genade verbond, doch andere, waar onder beroemde
Godgeleerden, fpreeken zulks tegen, als onder anderen H.
WITS in Oeconomia Fcederum. L. IV. C. 4. 5. 54. FRANKEN
Jlellige Godgeleerdheid 3 deel- P. 181 - 190. A. BUURT kortbegrip
der Befch. Godgeleerheid p. 057. Die er deze volgends
bewijs gronden tegen inbrengt. 1) Dat ganfeh Jfratl in dit
verbond geftaan heeft: daar God in 't meerder deel geen welgevallen
had; 1 Cer, ic: 5. 2) Dat er Exod. 20: 2 van dt
verlosfmg die de Mesfias voor al de uitverkoornen zou te
wesg brengen, niet wordt gefprooken. 3) Het geen wij in
't vorige van 't beloofde goed gezegd hebben, pleit hier ook
zeer fterk voor. 4) Onder de dingen die Ifrael in de 10
Geboden zijn voorgefchreven, word in 't geheel geen gewag
gemaakt van 't geloof in den Mesfias. 5) De Heiland is geen
Borg geweeft van 't SinaitifcKc verbond Hebr. 7: 22. in zijn
verband befchouwd. 6) Dit verbond was zelfs in zijn wezea-,
veranderlijk, en is door Ifrael vernietigt Jer. 31: 32. vergel.
Exod. 32. en Paulus redeneering^, Hebr. 8. 7) Daar benevens

e-ver't Genade-verbchi, enz. 27
zondere wijse hun Koning zijn Èxod. 19.' 6. vergel.
1 Sam. 8: 7. waarom Ifraels regering een Theocratie
of onraiddelijke Godsregering kan genaamd wor«
den. Het geen Koningen of Overheden gewoon
zijn te doen, namelijk wetten te geven, deed God
zelve op Sinai, zo door eene luidbaarè ftemme,
als vervólgens door den dienft van Mozes: wetten
die de Godsdienft => plegtigheden betroffen , en
die 't burgerlijk en huishoudelijk bellier tot de
kleinfte 'bijzonderheden zelve (») aangingen. Het
hoofd van deze wetten , was de zeden wet, in
tien geboden bevat, die een kort begiip van de wet
der natuur is (u).
2) Van
vens zijn er eene menigte Schriftuurplaatzin, die men, buiten
onze onderftelling, in 't geheel niet. of ten miniien niet
dan zeer gedrongen, kan verklaren^
(w) Dat deze wetten zelfs over dingen, die kleinigheden
fchijncn , gegaan hebben, blijkt uit Dcut. 12- 5 -- 12. Doch
hoe betamelijk en nuttig die voor Ifrael wsren> en hoe veel
zedelijke leringen men daar uit trekken kan, wordt alierfraaijit
aangetoond, door de wel Ecrw. J. VAN NUTS KLIN-
KEWRERG in deszelfs Bijbelverklaring over die plaats.
(v) Ik zeg een kort begrip van de wet der natuur, om .dat
ik 't niet eens ben met hen, welke ontkennen, dat de wet der
tien geboden een uitgeftrekten zin heeft. Maar befchouwen
wij die wet als een.„kort begrip van dc Natuur wet, zo dat

Het negende Gefprek,
a) Van hier nu is 't, dar aan dit verbond ook
beloften en bedreigingen worden vaftgemaakt, van
zulken aart, als gewoonlijk in alle burgerlijke Maatfchappijen
plaats hebben, en met den aart eentrmaatfchappijeals
zodanig, op deze waereld, overeenkomen.
Na dit leven zullen de menfchen niet als volken
en Maatfchappijen beftaan en geoordeeld worden,
maar als menfchen opzigzelven worden befchouwd;
't Maatfchappelijke, en 't geen tot de volksregeering
en 't huishoudelijk beftuur behoort, bepaalt zig tot
dit leven ; daar op zien dan ook in hun naafte oogmerk
de voor en nadeelen, aan de gehoorzaamheid en
ongehoorzaamheid verbonden: en dit is de rede dat
naar den aart van dit verbond, voor zo verre 't de
Godsregeering over dat volk, als een volk op aarde,
betrof, ook de beloften en bedreigingen in haar eerste
en naafte uitzicht, uitwendige zegeningen en ftraffen
behelzen. Ifrael zou dan langs dezen weg, wanneer
't zig gehoorzaam gedroeg, tot de gelukkigfre
Maaier
flegts eenige hoofdcugden en ondeugden, gefchikt naar den
aart van't volk van Ifrael, worden opgeteld, zo fpreekt "t van
2elve, dat alle andere deugden en zonden elk tot haar gebod ,
tot welke zij 't meelt betrekking hebben , kunnen gebragt worden.
Dat nu de wet een uitgeftrekten zin beeft, leeren wij
uit. Pf. 119: 96. Matth. S' 18 —• ï't. cn dat zij ook met
•Heen onze uitwendige daden betreft, maar ook't hart, leert
ens Chriftus Matth. 5: a8, en Caj>. aa: 37 40.

over''t Genade -verbond, enz. 29
Maatfchappij verheven worden, welkeer onder d

go
Lttt negende Gefprsk,
tor God {tonden, als ook de geeftelijkebeioftenisfen,
aan Abraham gefchied, en tot de volgende tijden weg*
gelegd, te bekragtigen, en de hoop op de laatsgeogenjde
levendig te houden (w).
34°-) J- Welke benaaming moet men aan dit verbond
geven?
L. Men kan 't noemen 't Sinaitifcb verbond naar
.de plaats,waar'tis opgericht, gelijk mendoorgaanfch
gewoon is onder Mogenhederj de verbonden of Tractaten
te no.-men naar de plaats waar dezelve gemaakt
zijn. Men kan 't ook noemen een Nationaal verbond
van afzondering,
om dat \ met ganfeh Ifrael
als een volk, en. wel met uitfluiting van alle andere
volkeren des aardbodems gemaakt was. Pf, 147: 19,
20. Men zou 't een Koninglijk verbond kunnen noemen
, om dat God op eene bijzondere wijs hun Koning
was, de Regters, Propheeten en Priefters wa-,
ren zijne dienaars, die Hij zelve verwekte en aanftelde;
ja de Koningen onder't Joodfche volk kunnen als
Stadhouders of als vice Reges worden aangemerkt
van
(*) Dceze 2 en jde aanmerking heb ik ontleend uit 't
oitmuntend.cn voor alle huisgezinnen zo nuttig werk, ga.
naamd'de BIJBEL door beknopte uitbreidingen, en ophelderend
aanmerkingen, verklaart door J. VAN NUIJS KLINKINBIRG en
J. G. NAHUIJS zde Deel, Waar in men Pag. 206 210.
Verfcheidene aanmerkingen vindt betreffende 't verbond op
§maj', welke alie waerdig zijn nagelezen te worden.
f

over 't Genade'verbond, enz: 31
van God als den Koning der Koningen. Eindelijk
geeft de H. S, ook aanleiding om dit verbond een
Huwelijksverbond te noemen,,als onder andere. Jerem.
31: 3a. Niet naar 't verbond, dat ik met hunne
vaderen gemaakt lebbe, ten dage als ik hunne
hand aangreep, om hen uit Egyptenland uit te voeren:
Welk mijn verbond zij vernietigt hebben, hoewel
IK ZE GETROUWD H.\DDE fpreekt de Heere. Zie
ook. Cap. 3: 14. Hes. 2: 6. Waarom afgoderij en
beeldendienft in de H.' S. den naam draagt van Hoererij
en overfpel Jer. 3: 8, 9. Dan hoe men
dit verbond ook noemen mag, dit is zeker, dat 'tbe*
hoorde tot de bedeelinge van 't genade verbond (x)
in dat tijdperk. De wetten van dit verbond dienden
voor onbekeerde onder dat volk ter overtuiging van
zonden, Gal. 3: 19. Zij is om der overtredinge zvil-
(x) Zeide God t>: v; tot ganfeh Iirael Exod. 20: 2. Ik ben
"de Ifotre uwe God, die Unit Egyptenland uit den 'dienjlhuize
uitgeleid hebbe. God was in een nog iterker zin de God vaa
de gelovigen onder dat volk, wegens 't,genade, verhond,
o

32, Het liegende Cejprek,
le daar bij gefield; vergel. Rom. 3: 20. Op dat'
men zou uitgédreeven worden naar de gerégcigheicf,
die Mesfias zou aanbrengen Rom. 10: 4. Want 't
einde der ivet is Chriftus tot regtvaerdigheid een iegelijk
die gelooft', vergel. Gal. 3; 24. En eindelijk
dienden deeze wetten voor de gelovigen tot betragting
van waare dankbaarheid. — Dit Sinaitifch verbond
is naderhand dikwijls vernieuwd, 't zij aan de zijde
des Heeren, 't zij aan den kant des Volks, als Deut.
29: 1 - 13. Joz. 24; 22. 2 Chron. 15: ie. 2 Kon.
23: 3. Neb. 9: 38.
34 1 -) J- Wat hebt gij meer in dit Tijdperk aantemerken
?
L. God heeft* nog een Sacrament aan Ifrael gegeèven,
als ook den toekomftigen Middelaar door voorbeelden
laten affchetzen, en nog duidelijker veele bijzonderheeden
van Hem en deszelfs rijksgebied door
de propheeten laten voorzeggen.
342) J. Welk was 't Sacrament ï
L. Dit was 't Pafcba, 't welk God in Egypte in-
(lelde bij gelegenheid van Ifraels uittogt, 't welk zij
jaarlijks moeiten vieren, ter gedagtenisfe van hunne
verlosfing uit de flavernij van Egypte, maar tevens
een Sacrament was van 't Genade verbond , ziende
op Christus, gelijk wij in 't vervolg, als wij van de
Sacramenten fpreeken, toonen zullen. Het wierd
onder de offeranden geteld. Exod. 12: 27, doch
ver-

over V Genade-verbond. 33
verfchilde in veel opzigce van de gewoone offerande.
343.) % Maar UE. geliefde te zeggen , dat de
toekomftige Middelaar door voorbeelden werd afgelch^tffc,
dit had immers in de vorige tijdperken al
plaats door de offeranden enz.
L. Dit is zo, maar in deezen tijd werden de
Godsdienft plegtigheden , die een fchaduwe waren
van Chriftus en de heilgoederen des Genaden ver*
bonds, zeer vermenigvuldigd : men had perfoneele
en zakelijke voorbeelden; (j) in de Tabernakel en
tempeldienften; de offerande waren van veelerlij zoort,
die of in 't algemeen voor ganfeh Ifrael op zekere tijden
moeiten worden opgeofferd, of van bijzondere
per-
(y) Wanneer men van voorbeelden van Chriftus fpreekt,
moet men hier wat omzigtig te werk gaan, men kan dezelve
onderfcheiden. 1) Er zijn Perfoonen en zaken, die
God met opzet verordineerd heeft, op dat zij Mesfias en des.
zelfs heilweldaden zouden afbeelden, als daar zijn de Priester?,
de offeranden enz. Deeze en zoortgelijke zijn eigenlijk
gezegde voorbeelden. 2) Ook worden wel eens voorbeelden,
(evenwel meer oneigen) genaamd, Perloonen en
zaken, die van God met opzet alleen of ook voornamelijk
tot zulk een einde niet zijn verordineerd, nogthans wegen»
eenige overeenkomft ais zinnebeelden van Chriftus of van
gebeurtenisfen onder 't N. T. kunnen dienen, b v, JOKAS
Matth. 12: 40. Zie ook Gal, 4; 2a 26. en andere.
c

34 Het negende Gejprek,
perfoonen werden toegebragt, 't zij die beide vrij'
•willige offerande of fchuld offeranden waren, zo zond
als dankofferen enz. Men voegen hier bij veelerlij
reinigingen, de Eerfielingen, Tienden, enz. (2).
344 ) J. Is er ook nog iets meer merkwaerdigs in
dit tijdperk te befchouwen ?
L. Ja zeker, want daar voor MOZES tijd God de
Ieere der Genade, benevens de merkwaerdiglte gebenrtenisfen
door mondelijke (_aaj overleveringen
deed voortplanten, zo heeft 't God behaagd nu zijn
woord te laten befchrijven, waar mede Mozes een
begin gemaakt heeft in de 5 eerfte Bijbel boeken,
en door andere Godvrugtige mannen hier in gevolgd
is.
345.) y.
(2) Op 't vertienen van 't vee wordt duidelijk gezinfpeeld,
Ezech. 20: 37. Ik zal u lieden onder de roede doen doorgaan,
en ik zal u brengen onder den band des rerbonds, men zie Lev.
27: 32. De wijze waar op dit verticnen gefchied, word
door de Joden in hun MifcJma dus befchreeven, dat men
al 't vee in een ftal doet, die een kleine deur heeft, op
dat er geen twee te gelijk zouden uitgaan; een voor een
uitgaande , wordt 't vee geteld, en *t tiende wordt met een
roede getekend, die met Menie of rode verwe bevogtigd is.
Zie onder andere CARPZOV in GOODWINUM p. f523.
(aa) Ik zeg mondelijke overleveringen, hier mede wil ik
juift niet zeggen, dat er niets voor MOZES tijd in fchrift
zou gehragtzijn, dewijl de fchrijfkonil toen al uitgevonden
was, Job 19: 23. Zie 't ijle deel van dit werk Pag. IQ.

tv er 't Genaden'Verbond, enz. 3.5
345-) J- I k n e b ^ M k s a ' g e m e e ï 1 c i u t e v r a £ e t l »
hoe 't komt, dat wij ia 't O. T. nergens duidelijk lezen
dat die Ceremoniën van offeranden enz. op
Chriftus zagen, wij weten dit uit de Schriften van 't
N. T. doch als wij die niet hadden, zou er misfchien
geen fterveling aan gedagt hebben? Is 't ons
nu maar alleen nodig dit te weten , mij dunkt de
Joodfcbe kerk, die zelve die plegtigheden moeft verrigten,
had er veel meer belang bij ?
L. Het is zeer onwaarfchijnlij'-:, dat de kerk onder
't O. T. onkundig van de betekenis dier plegtigheden
zou geweeft zijn, en dit blijkt daar uit: 1)
De offeranden gelijk ook andere plegtigheden, hebben
wij bewezen, dat eene Godlijke inftelling hebben
, nu mogen wij niet anders denken van een God,
die op eene redelijke wijze wil gediend zijn, of Hij
heeft dit bekend gemaakt, anders was de Godsdienft:
der Joden onredelijk geweeft, en niemand had dan
kunnen offeren met dat geloof, waar door men geregvaerdigt
wordt, vergel. Hebr. ït; 4. David is van
deeze waarheid kundig geweeft, als hij Mesfias fprekende
invoert Pf. 40; 7, 8. Gij hebt geen luftenz»
&) Het was niet volllrekt nodig, dat God dit liet befchrijven,
om dat Ifrael behalven veele propheeten,
eene geftadige opvolging der Priefters en Leviten
had, die verpligt waren 't volk te onderwijzen. Van
daar dat er gezegd wordt. Mal. 2: 7. De lippen des
priefters zullen de wetcvfcbap bewaren, en men zal
C 3
uit

3 6 Het negende Gejfrek,
uit zijnen mond de wet zoeken, voant hij is een Engel
des Heeren der Heirfchaaren. Wanneer zij in dezen
pligt ontrouw handelden, deden zij er veele ftruikelen
in de wet, gelijk er gezegd wordt in 't 8« vers.
Ten tijde des Zaligmaker was de leer zo zeer verbasterd,
dat 't grootfte gros der Jooden den Sleutel
der kennisfe verloren had Luc. n: 5c —. Ik voeg
hier nu nog bij, dat de Ceremonieele Godsdienft onder
Ifrael een zinnebeeldig Euangelie was, of de leer
van 't Euangelie onder zinneprenten voorgedragen,
welk alles buite den Middelaar befehouwd zijnde,
een bedieninge des doods en der verdoemenis was volgens
Paulus taal. a Kor. 3; 7, 9. Doch met uitzicht
op Mesfias een uitnemend voorregt, waar mede
zij in dien tijd boven andere volkeren verwaerdigd
wierden.
346.) J. Dit begrijp ik nu zeer wel; en dewijl ik
U ftrakshoorde zeggen, dat de propheeten veele bijzonderbeden
van Chriftus en zijn Rijksgebied voorzegd
hebben, zo wenfchte te weeten, wat ik bij't lezen
derzelver heb in acht te nemen.
L. Ons gefprek duit thans niet, om u daar van
breedvoerig te onderrigten, hier mede zouden wij
ons zeer langen tijd kunnen bezig houden. Vergenoeg
u niet deze weinige opmerkingen.
1.) Hoe ouder de Godfpraken zijn, in zó algemeener
bewoordingen zij zijn voorgedragen, doch
hoe meerder de tijd van Mesfias komft naderde, zo
dui-

over 't Genaden -verbond, enz. 17
duidelijker en onderfcheidener van de Chriftus bij de
propheeten gefproken wordt.
2. ) Zeer dikwijls wordt Vorft MESSIAS alleen
lpreekende ingevoerd of van Hem wordt alleen gefproken
, zo dat de gezegdens op niemand anders
toepasfelijk zijn, b. v. Pf. ié: 10. vergel. Hand. 2:
ao-32 Pf. ii o. verg. Hand. 2: 34-36. Zie
ook Jez. 53. en veele andere. Dan er zijn ook
Godsfpraken, die in de eerfte plaats op 't voorbeeld,
maar in de tweede op Mesfias als 't tegenbeeld zien.
Zo was DAVID in meer dan een opzigt een voorbeeld
van MESSIAS , waarom Hij dikwijls bij de propheeten
met den naam van DAVID voorkomt, gelijk te
zien is. Hoz. 3: 5. Het is ook hier van, dat zommige
geleerden denken, dat eenige dingen in den 22
Pfalm op David als een voorbeeld van Chriftus kunnen
worden toegepaft. Doch in de volfte nadruk op
den laatften , enz. Van deeze gedagten zijn ook
onze zeer geachte Randtekenaars. • En wat SA­
LOMO betreft daar van zien wij zulks allerduidelijkft
2 Sam. 7: ia - 16. vergel. 1 Cbron. 28: 5 - 7 en
Hebr. 11 5. Zo ook den 7CL Pfalm volgens onze
Randtekenaars.
3. ) De propheeten zijn doorgaans gewoon bij
zekere gelegenheden van Mesfias te fpreken. b. v.
a.j Als zij 't volk beftraffen, en wegens hunne
zonden, harde dreigementen doen, oordeelen aankondigen,
dan fpreeken zij als in cenen adem va*
C 3
Me**

«8 Het negende Gefprek,
Mesfias, en dit gefchiedde om de Godvruchtige niet
te zeer te bedroeven, maar te trooften. Zie Jez. 3:
8. toi Cap. 4: 1. vergel. Cap. 4: 2. enz. — Hoz.
j: 6, 8, 9. vergel. met vs. 7, 10, n, 12. Amos
9: 1 - 10. vergel. vs. 11 - 15. Micha 3. vergeL
Cap. 4 en 5- Zepb. y 7, 8. vergel. vs. 9.
£.) Bij gelegenheid, dat zij dejooden van hunnen
tijd, zoeken af te trekken van afgoderijen en andere
zonden, fpreeken zij van 't geen Chriftus zou
verrigten en de bekecring der Heidenen onder 't N.
T. om zulks tot een beweegrede ter bekeering voor
hunne tijdgenooten te gebruiken. Zie Jez. 2: 1-4
verg. vs. 5. —- Jez. 42; 1-16. vergel. vs. 18-25.
c.j Bij gelegenheid, dat zij fpreken van de verlosfing
der Jooden uit Balei en de herftelling van
hunnen Kerk en burgerftaat, of van hunne verlosfing
van ANTICCHUS EPIPHANES enz. melden zij tevens
van Mesfias, zijn koningrijk, en de weldaden die
Hij zou aanbrengen, b, v. Jez. St: 26, 27. Jez. 59.'
16-20. Jer. 3: 14-19. Jer. 2,0: 18-ii. en dergelijke,
En dit gefchiedt (1) Ora dat de Geeftelijke
weldaden de voornaamfte zijn, en men niet aan
de lichaaailijke zou blijven hangen. (2) Om dat de
geeftelijke weldaden in Chriftus de grondflag waren
van hunne verlosfing uit Balei en alle andere zegeningen.
(3) Om dat die lichaamlijke verlosfing de
nodige middelen waren om de beloften van Mesfias
te volbrengen. (4) Om dat die verlosfing uit
Ba*

over f t Genaden-verbond t
enz. 39
Babel een fchets opleverde van de geeftelijke verlosfing.
Ezecb. 37: 1 -14-
4. ) Zoratijds fpreeken de propheeten van den
dienft des N. T. onder fpreekwijzen ontleend van
den Ceremoniëlen Godsdienil der Joden , om van
de menfchen van hunnen tijd des te beter verftaan
te worden, b. v. "Jez. 19.- 19, ar. Cap. 66: 20, 21,
Mal. 1: n-
5. ) Meermaalen fpreeken de propheeten van de
bekeering der Heidenen op zulk een wijze, als of
die, onder 't N. T. zig bij de Joodfche kerk als de
moeder kerk zouden vervoegen, om langs dien weg
deel te krijgen aan de zegeningen aan Abraham toegezegd,
b. v. Pf. 47: 10. Pf. 87:4-6. Jez. 2: 2-4
Cap. 45: 14. Cap. 60 en 61: 5, 6. Cap. 66: 19,
20. Jer. 3: 17. Zacb. 2: 10, 11.
6. ) Bij de propheeten komen dikwijls zaken
voor, die op meer dan eenen tijd haare vervulling bekomen
hebben, zomtijds in meer dan een onderwerp.
Hier toe brengt men Jez. 1: 9. daar naar verband
en zamenhang de propheet fpreekt van 't geen in zijn
tijd was voorgevallen onder den Godlozen koning
ACHAS ; maar heeft ook haar waarheid bekomen in
den aanvang des N. T. B.om. 9: 29. Jez. 49:
10. zij zullen niet hongeren noch dorfien enz. daar te
kennen word gegeven, hoe dat aan de kerk uit de heidenen
overvloedige middelen der genade en vertroosting
in ai haar druk zouden worden toegediend; want
C 4
van

40 Het negende Gefprek,
van de roeping der heidenen werd in 't vorige gefproken.,
men zie vers 6-9. en vergelijke Hand. 13;
46, 47. ten andere zal dit 10 vers nog vervuld worden
in den afloop der eeuwen. Openb. 7: 16. ~
Jez. 5 a: 7. Hoe lieflijk zijn op de bergen de voeten
enz. Men denke hier allereerft in verband aan de
goede bootfchappers die op bevel van CÏJRUS aan de
gevangen Jooden vreedeen vrijheid verkondigden,
maar inzonderheid aan de Euangelie predikers onder
't Nieuw verbond. Rom. 10: 15. • Hozea 11:
I. Als Jfrael een kind was enz. Dat in de eerfte.
pUts gefproken wordt van de roeping van Ifrael uit
Egypte, d^t Exod. 4: 22. Ifrael Gods eerftgeboorne
Zoon genoemd wordt, blijkt uit 't vervolg van dit
Hoofdftuk; maar hoe ook die Godfpraak in JEZUS
van Nazareth vervuld is, leert ons Matth. Cap. 2*.
35. ik zou hier nog veele andere plaatzen kunnen
bijvoegen, maar ik heb U door deeze den weg
gewezen, zie over die en zoortgelijke, onze geachte
Randtekenaars. Ik merk nog maar alleenlijk aan dat
gij uit bovenftaatide Godfpraken kunt opmaken, dat
de voorzeggingen der propheeten zig verder uitftrekken
dan tot de komft van Chriftus in 't vleelch; Zie
ook Hand. 3: 2,1. Openb. 3: 7.
34'.) J. Op dit laatfte gezegde heb ik eene bedenking:
ik lees Matth. 11: j 3
. Alle de Propbet*
ten en de wet hebben tot Jobannes toe gaprophetterd.
I. Dü

over 't Genaden • verbond, enz. 41
L. Dit moet men zo niet opvatten, als hadden zij
niet verder voor uit gepropheteerd , maar 't duidt
aan, dat zij de komft van Mesiias hebben voorzegd
en afgebeeld, dien JOHANNES heeft aangewezen, als
reeds gekomen zijnde.
348.) J. Wat is er verder op te merken ?
L. Wij worden nu als van zelve geleid tot de andere
Huishouding, Welke namelijk een aanvang neemt
met CHRISTUS komtte in 't vleefch en duurt tot den
afloop der eeuwen; Dit ganfehc tijdperk komt in de H.
S. wel eens voor ouder de benaaming van laatfle dagen
Jez. 2: 2. Hand. 2: 17. 1 Tim. 4: 1. en bij Johannes
heet 't de laatfle uure 1 Joh. 2: 18. De bedeeling
der Genade in dit Tijdperk wordt ie Huisbonding
des Nieuwen Teftaments of liever des Nieum
wen verbonds genaamd, en fchoon zij in 't wezen
der zaak met de vorige Huishouding van ADAM tot
CHRISTUS , overeenkomt, want Chriftus is gifteren
en. beden dezelve en in eeuwigheid, nogthans is
zij in omftandigheden verfchillende, en veel voortreflijker.
Van deeze Nieuwe verbonds bedeeling wordt
gefproken Jer. gas 31 -54. Ziet de dagen kernen
fpreekt de Heere, dat ik met den huize Ifraels en met
den huize Juda een nieuw verbond zal maken: niet
paar 't verbond, dat ik met hunne vaderen gemaakt
bebbe, ten dage als ik hunne hand aangreep, om hen
pit Egyptenland uit te voeren, welk mijn verbond
Zij vernietigd hebben, boewei ik ze getrouwdhadde,
C 5
fpreekt

4& Het negende Gefflrek,
fpreekt de Heere. Maar dit is 't verbond dat ik na
die dagenlmetden huize Ifraels maken zal, /preek
Heere: Ik zal mijne wet in hun binnen fte geven,
en zal die in hun harte fchrijven, en tk zal hen tot
een God zijn, en zij zullen mij tot een volk zijn.
En zullen niet meer enz.
349-) J- Ik begrijp 't laatfle gedeelte van dezen text
niet, dewijl daar uit klaar fchijnt te blijken, dat 't fchrijven
van de wet in 't harte enz. voorregten zijn, daar
de gelovigen des O. T. van verftoken waren.
L. Dit zou daar uit volgen, indien dit Nieuwe
verbond werd tegen overgefteld aan't genade verbond
voor Chriftus komft. Neen, de tegenoverftelling is
't Sinaitifch verbond, dat 't Genade verbond zelve
niet is geweeft, maar alleen behoorde tot de bedeeling
van 't Genade verbond'in dien tijd, dit blijkt klaar
uit de text, want er word gefproken van eene vernietiging;
en Apoftel Paulus na dat hij de woorden van
JEREMIAS Hebr. 8.- 8- ia. had opgegeven, zo zegt
hij in 't 13 vers: Als Hij zegt, een nieuw [verbond
zo heeft Hij 't eerfte oud gemaakt: dat nu oud g
maakt is envereudet, is na bij de verdwijninge. —»
Ik zal u de zaak nog klaarder tragten voorteftellen.
Volgens 't verbond op Stnai was elk Ifraeller een
bondgenoot Deut. 5: 1-3. en 't ganfche volk een
afgezonderd, een heilig volk, maar dit Sinaitifch verbond
begon met de komft van Chriftus te verouderen
a
en is na zijn dood en hemelvaart allenskens verdwee-
DCO

$ver't Genade-verbond, enz. 4$
nen, nam met de verwoefting van flad en tempeleen
einde. Onder 't N. T. is er dan geen eene bijzondere
natie die als Godsvolk kan aangemerkt worden,
maar 'r zijn de gelovigen uit allerlij volkeren uit Jooaen
en Heidenen, Eph. 2: 13 - 15- e n d i e gelovigen
kunnen maar alleen onder de waare bondgenooten geteld
en als Geeftelijke kinieren van ABRAHAM aangemerkt
worden Luc. 19: 9. Rom. 4 : I Ó -
A L L E D E
lovigen hadden oudtijds die voorgemelde weldaden
wel genooten uk kragt van 't genade verbond in 't
welk zij hadden ingcftemd; maar alle bondgenooten
van 't Sinaitifch verbond waren dezelve niet deelachtig;
als zodanige had God bun niet gegeven een
harte om te verftaan, noch ogen om te zien, noch
«oren om te hoor en, volgens MOZES getuigenis Deut.
29: 4. Deze heilweldaden zouden onder 't N. T.
fiiie bondgenooten genieten.
350.) J. Deezen text begrijp ik nu zeer klaar.
Doch gelief nu ook te melden, in welke opzichten
deeze Nieuwe Huishouding of bedeeling van 't Genade
verbond in dezen tijd, voortreflijker is.
L. Men kan alles gevoeglijk tot deze drie hoofddeelen
brengen; i)de tijd. 2) hoedanigheden. 3) mtgeftrektheid.
(bb) O D e
S E '
(tt) Ik ben hier in gevolgt Mo. FRANKEN Jlelligc God,
gel. zde Deelp. 515 — Si* en W. BKAKKL Redelijke Gods.
Jienji 3 deel. p. 118 - 120. Cl. si Mooi Coma. in MarkUCorop.
T. HL p. 434» 435»

44 Het negende Gefprek,
i) De tijd. De gelovigen des O. T. leefden voor
Chriftus komfte in 't vleefch, naar welke zij hartelijk
verlangden en uitzagen Luc. 2: 25. Maar thans
hebben de gelovigen 't Euangelie der vervulling Rom.
1: 2.
- 2) De Hoedanigheden. En hier toe kan betreklijk
gemaakt worden.
a) De bediening van den Godsdienft. In 't O. T
werd die verrigt door lichaamlijke en zichtbaare zaken,
die wel fchaduwen waren van den toekomfhgen
Mesfias, maar ook de gelovigen hunne verdienden
in haar zèlven levendig affchetften. Van welke kerkplegtigheden
de gelovigen thans bevrijd zijn Gal.
5: 1,2.
b. De Vrijheid, die onder 't O. T. zo groot
niet was, dewijl God toen met zijn volk handelde
op een veel ftrenger. wijze. Hebr. 12: 18 -
e. In
(*) Ten aanzien van de vrijheid zegt voortgemelde beroemde
Hoogleeraar DE MOOR T. JJJL P. 435. Die vrijheid
is wei aan béide Huishoudingen gemeen geweeft, welke
beftaat in de vrijmaking van de magt des Satani, der
zonde en des doods; maar daar en boven bloeift er onder
*t N. T. eene vrijheid van 't juk der Ceremoniën, en de
harde beftuuring der wet, dewijl oudtijds de erfgenamen,
kinderen zijnde met betrekking tot de uitwendige bedeeling
niets

over't Genade-verbond, enz. 45
c. In toediening van geeftelijke goederen, welke
toen in 't algemeen ved/cbaarfer wareni
a. De leer der Genade werd duifterer voorgedragen
als onder 't N. T. waar van voorzegd was,
Jez. li'. 9. Jer. 31: 34.
b. Doe was er een kleiner mate van Gods Geeft
Jez. 44: 3, 4. Joh. 7: 38, 39.
c. Doe hadden de gelovigen zulk een gemeenzamen
en vrijmoedigen omgang met God niet en toegang
tot Gods genade throon, als nu Jezus is verfcheenen
Hebr. 4: 14.
d. Doe was er zulk een overvloedige mate niet
van vertroofting, vreugde en vrede der Confcientie in
't gevoelen van Gods liefde, als onder 't N. T. nu
de fchaduwen geweken zijn, 't trooftrijk Euangelie
meer en klaarder werd verkondigd, 't gelove fterker
is, en de gaven van Gods geeft overvloediger werden
uitgeftord. Joh. 14: 16. Rom. 14: 17.
3) De
niets verfchilden van dienftknegten, maar aan de eerfte beginzelen
der waereld, den fchaduwe dienft, en eene ftrengere
bediening der wet, als aan voogden en verzorgers onderworpen
waaren; en door vrees voor ftraf, door dreigementen
en flagen, meer dan door lieflijke Eiangelifche beloften
tot hunnen pligt werden aangezet Cal. 3: 24. 4: I-Ö.
Zie ook 't geen wij gezegd hebben in de BIJBELVBSKLAKINO
betrekkelijk Paleftina pag. 343. Het geen aau vcele plaatzen
der H. Schrift licht kan bijzetten,

46 Het negende Gefprek,
3) De Uitbreiding. Zedert 't verbond der aft
zondering op Sinai werd de leere der Genade alleen
onder Jacobs nagedacht verkondigd. Pf. 147; 19.
Voorma als waren de Heicenen zonder Chriftus, tervreemd
van 't burgerfehap Ifraels }
en vreemdel
gen van de verbonden der beloften, geen boope
bende, en zonder God in de waereld, Eph. 2; 12
Maar CHRISTUS komende heeft door 't Euangeti
vrede verkondigd, die verre zvaren, en die welke
bij ivaren Eph. 3: 17. Gelijk ook Petrus zeide
Hand. 2: 39.
351. ) J. Naar de meerdere kundigheden, die wij
nu van den verlosfer hebben, zullen wij nu den Middelaar
kunnen befchouwen.
Zr. Zo is 't. Wij zullen eerft van den Middelaar
des Genaden verbonds in 't gemeen fpreeken, en dan
aantoonen, dat Jezus van Nazareth die Middelaar
is, vermits er alle merktekenen van den waaren, van
God verordineerden en beloofden Mesfias in gevon«
den worden.
352. ) J. Wat moet men hier door een Middelaar
verftaan ?
L. Een Middelaar is zulk een, die als in 't midden
tusfchen vijandelijke partijen ftaat,om die tezamen
te bevredigen. Zulk een Middelaar is nu
of een enkele tusfchenfpraak, een voorbidder, hoedanig
Mozes was voor Ifrael Pf. 106: 23. of van
da-

over 't Genade • verhond, enz. 47
dadelijke verzoening (cc). Dat is die de gefchondene
regten der beledigde partij herftelt. De menfeh
is de belediger, God de beledigde Majefteit. De
menfeh is verpligt de wet Gods volmaakt te gehoorzaamen,
op welke gehoorzaaming God 't eeuwig hemels
leven beloofd had (Zie N°. 215 ) maar op de
minfte overtreding een voorwerp wordt van Gods ongunft
en onderworpen aan de gedugtfte ftraf. Zou er
nu een Middelaar zijn tusfchen God en zondige menfchen
, op dat de laatffce met den Eerften zouden
verzoend worden, gij ziet hoedanig een Heiland ernodig
is; 't moet zodanig een zijn, die in plaats van
menfchen de wet Gods volkomen gehoorzaamdt en de
ftraf op de overtreding gedreigt, draagt, en door
zijne kragtdadige voorbede, gegrond op zijne verdiende,
hen in de Godlijke gunft herftelt , zij erfgenamen
worden van een eindeloze zaligheid.
353.) J. Zodanig een Middelaar moet zeker voortreflijke
hoedanigheden hebben, wie is hier bekwaam
«oe?
L. Zttx wel gedagt, al wat niet meer dan fchepzel
is, fchiet tot dat groote werk te kort. Hij moet
nood-
{et) In plaats van dadelijke verzoening, zou men ook, en
inisfehien beter zeggen van of door verdienfte, om dat door
voorbidding ook dikwijls partijen verzoend worden, men zie
Exod. 32: 30. Chriftus is esn middelaar van verdicnjli,
waar op zijn voorbidding ruft.

48 . Het negende Gefprek,
noodzaaklijk die vereifchten hebben , welke onze
Heidelbergfche Katechismus opgeeft in de Vde Zondag
vr. 15. en nader verklaart Zondag VI. vr. 16
en 17. Hij moeft 1) een waar menfeh zijn, om in
plaats van zijn volk voor wien Hij borg was, beide
in ziel en lichaam te kunnen lijden, en om de wet te
gehoorzamen. 2) Een heilig menfeh, om dat die
zelve een zondaar was, vcor andere niet kon voldoen.
3) De waare God, om dat een bloot menfeh
*t zwaarwigtig lijden niet kon te boven komen, en tevens
om dat een kort lijden van één perfoon kon ftrekken
ten voordeele van duizende uitverkoornen. 4)
Goden menfeh in eenigheid des perfoons, om dat't
lijden en de gehoorzaamheid , die Hij naar zijne
menfehheid onderging, konden gerekend worden,
't lijden en de gehoorzaamheid van God zelve te zijn,
en dus van eene oneindige waardij. En deze Godlijke
perfocn is volgens de H. S. de Zoon des Vaders,
of de tweede perfoon in de aanbiddelijke Drieeenheid
.
354.) J. Dat niemand van Adams kinderen wegens
fchuld en verdorvenheid voor zigzelven, veel
min voor anderen betalen kan, wil ik gereedelijk geloven.
Maar neem niet kwalijk, dat ik eene beden,
king make: Was er wel vollirekt een Godlij k perfoon
noodig tot dit Middelaarswerk? Wanneer God
eens een volmaakt onfchuldig en heilig menfeh, die
in kragten ver verheven was boven ons menfchen,
daar

over't Genade-verhond, ent.
&y
daar toe-opzettelijk gefchapen had, zou die geen middelaar
kunnen ziji. ?
L- Ik weet wel, gij zijt te ver in Godgeleerde
kundigheden gevorderd, om zodanig een gevoelen
te omhelzen, maar Hel mij dit bij wijze van bedenking
voor, om te zien, hoe ik er op zal antwoorden.
! Zodanig een mepfch, hoe onfchuldig en heilig
ook, had geen regt op zijn eigen leven om dat voor
andere te mogen verpanden, en hoe veel kragt hij
ook had, hij bbef onbekwaam om den Godlijken
toorn te boven te komen, en zondaaren een nieuw le--
ven te fchenken. Daar en boven, zulk één heilig
menfeh zou maar in plaats van één zondig menfeh
kunnen voldoen , om dat 't geen waerdigheid had
boven een menfeh; waar uit volgen zou, dat er zo
veel heilige meufehen van God zouden moeten gefchapen
en geltraft worden, als er zondaars waren,
die verloft moeiten worden, 't geen ongerijmd is.
355-) J- Ik ben ten vollen overtuigd, dat hier ook
de waardigheid van den Perfoon des gezegenden verlosfers
zeer moet in aanmerking komen.
L. Dit heeft zelfs onder ons menfchen plaats. Gij
zijt tot mijn blijdfchap een liefhebber van 't lezen der
Vaderlandfche gefchiedenisfen, kunt ge u ook herinneren,
wat er omtrent den Spaanfchen AdmirantMEN-
. fcozA gebeurde, als hij door Prins Mauritz in 't jaar
1600 krijgsgevangen gemaakt wierd?
359-) J- Ik meen gelezen te hebben, dat MENïïde
DEEL, D DO-

50 Het negende Gefprek,
JJOZA eenigen tijd gevangen geweeft zijnde, werd
uitgewisfeld tegen alle gevangenen van onzen Staat.
L. Zo is 't, hij werd uitgewisfeld tegen alle krijgsgevangenen
van onze Republiek, die in handen van
Spanje waren, wie en waar zij ook mogten wezen.
En wat is MENDOZA een] bloot menfeh, te vergelijken
in waardigheid bij den zoon van den levenden
God!
3570 7- Geen bloot menfeh hoe volmaakt, geen
Engel hoe verheven, kan hier dan de middelaar zijn;
Gods zoon, verbazende waarheid, moet de menfehlijke
natuur aannemen, en daar in gehoorzaam zijn
tot den dood!
L. Gij kunt hier nog bij voegtn, dat Gods deugden
en volmaaktheden hier in luifterrijk doorftraalen,
dies te meer, daar God zelve zulk een middelaar
heeft bekend gemaakt en beloofd.
358.) J. Maar is die Middelaar in alle die onderfcheiden
hoedanigheden aan de oude kerk beloofd ?
L. Zekerlijk was Hij in alle die hoedanigheden in
*t O. T. beloofd. Mesfias zou een waar menfeh
uit de menfchen zijn, want Hij komt voor als 't zaad
der vrouwe Gen. 3: 15, 't zaad Abrahams Gen. 22:
ib. Een heilig menfeh, Hij zou geen erfzonde hebben,
dewijl Hij uit eene maagd ftond geboren te worden.
Jez. 7. 14. geen daadelijke zonden , waarom
Hij met de grootfte nadruk bij de propheeten den
naam draagt van een Regtvatrdige s Sam. 23: 3,4
en

:
«ver't Genade-Verbond, enz.
gi
en wel naar Jez. 53: 11. Zulk een Regtvaerdige,
die als borg aan veele andere eene geregtigheid zou
aanbrengen. Hij word als de vjaare God aan dc oude
kerk voorgefteld, de Jehovah onze gerechtigheid Jer.
23: '6. Eindelijk is Mesfias ook toegezegd als die
God en menfeh in eenigheid des perfoons zijn zou.
Dit geefr tog te kennen de naam IMMANUEL, Jez.
7: 14. 't geen betekent God met ons; men kan hier
bij voegen. Jez. 9: 5. Een kind is ons geboren een
Zoon is ons gegeven, let nu op 't geen er volgt, welke
eertitelen op da: kind dat een zoon was, toepasfelijk
gemaakt worden, men noemt zijn nam wonderlijk,
Raad, STERKE GOD enz.
359. ) J. Hoe zou ik tog beft tegen een Jood bewijzen,
dat onze JEZUS van Nazareth de waare van
God verordineerde en door de propheeten voorfpelden
Mesfias is ?
L. Wanneer men aanftonds hun voorkomt met
JEZUS van. Nazareth, dien hunne vaders gekruisfigt
hebben, en wil bewijzen dat Hij waarlijk is de
Chriftus, (gelijk veele de gewoonte hebben, als zij '
met Jooden redeneeren) zo zult gij niet alleen in uw
oogmerk niet Hagen, maar zij zullen nauwlijks uwe
redenen zonder verontwaardiging aanhooren. Het kan
ook niet anders zijn, want Jezus is een geheel andere
Mesfias, als zij verwagten.
360. ) J. Ik heb dit meer dan eens opgemerkt,
wanneer ik over dit ftuk met een Jood in onderhan-
D a
de

5 2 Het negende Cefprek,
deling was.
werk gaan.
Maar hoedanig moet ik met hen te
L. Gij moet dus te werk gaan, dat ge i) aantoont
'r eird oogmerk, waar toe de Mesfias komen
moeit, zo lang als zij daar in dwalen, behoef: gij
niet eens te beginnen, om aan te tonen, dat Jezus de
Mesfias is. s) Wanneer zij nu Bijbdfche begrippen
verkregen hebben van 't oogmerk van Mesfias komft,
ga dan verder voort, om te bewijzen, dat Mesfias
reeds moet gekomen zijn naar luid der Godfpraaken,
die den tijd bepaald hebben. Als gij daar mede
klaar zijt, zal 't U niet ongemaklijk vallen om aanteroonen
, dat niemand anders , onder alle die zig
voor den Mesfias hebben uitgegeven, de waare Mesfias
is, als JEZUS , dien wij er voor erkennen.
361. ) J. Deze order van bewijzen vind ik zeer
goed, maar ik wenfchte, daar eenige handleiding in
te hebben , ik wenfchte dat Ui£ deze 3 ftukken voor
mij wat uitbreidde.
L. Om dit breedvoerig te dóen, heb ik thans
geen Lijd, doch wil er gaarn.ie.ts van zeggen.
362. ) % lk zal dan vooraf moeten weeten, wat
denkbeeld de Jooden van hunnen Mesfias koefteren.
L. Reeds agttien eeuwen geleden, was de waare
leer van Gods woord begrepen in de Schriften van ' £
O. T. (hoewel die boeken door de Joden onvervalfi:
bewaard wierden) nogthans zo verbalterd, dat zij de
duidelijke Godfpraaken niet venlonden, die gezegd
had-

overat Genade-Verbond, enz. 53
hadden, dat Mesfias lijden moeft Pf. 22. Jez. 53.
dat hij voor de zonden van andere menfchen als borg
moeft lijden en fterven Jez. 53.- 6-8. Dan. 9: 21,
26. Het grootfte gros dier natie verwagtte toen den
Mesfias als zulk een, die als een groot koning zou
verfchijnen, hen verloslenvar.de overheerfching der
Romeinen. Kwam nu de Zaligmaker als een kindeke
in de vvaereld dat arm was, uit geringe ouders, en
vertoonde Jezus in zijne openbaring onder de Joden
geen lichaamiijke pragt, kantte hij togen hunne verbafterde
leer en Godloos leven zig aan, geen wonder
dan, dat zij in Hem niet geloofden, dat veele zijnen
dood zogten. Zulk een verkeerd denkbeeld hebben
ook nog jegenswoordig de Jooden. De meeften denken
dat er voor Jfrael zodanig eene herftelling bij de
kornlt van Mesfias te wagten is, dat de Jooden uit
de geheele waereld zullen verzameld worden, de daden
opgewekt, en alle in 't land van Kanaan wedergebragt
worden, 't welks zij eene derde inleiding in
Kanaan noemen. (*) ook willen ze dat Jerufalemzal
herbouwd, en een tempel naar de aftekening van Ezechiel
(*) Men zou hier kunnen vragen, of evenwel in 't laatfte
der dagen, als de Joden naar Rom. ir zullen bekeerd
worden , zij ook niet weder naar Kanaan zullen keeren?
Zie hier over mijne BIJUELVERKLARIKO betrekkelijk tot Palestina
p, léj.
D 3

54 Het negende Ge/pret,
chiel worden opgerigc, waar in de Mozaifche Godsdienft
herftelt, en eindelijk de Jooden 't gebied over
de geheele waereld zullen hebben, (dd)
363.) J' ^ o e kunnen zij zulke verkeerde denkbeelden
van den Mesfias hebben, daar er zulken duidelijke
prophetien van deszelfs vernedering en lijden
zijn ?
L. Zij geven van deze duidelijke Godfpraken ganfeh
verkeerde uitleggingen en pasfen dezelve op andere
perfoonen toe. (ee) Doch hoe verkeerd dit verdraaid
gedacht handelt, kan ligrelijk worden aangetoond, b.
v. Dat er Jez. 53 van 't lijden en de verhoging door
een en denzelven perfoon te ondergaan, gefproken
word
(dd) Zie STAPFER weded. Godgel. 3 deel p. 14, 15.
(ee) Zommige Jooden hebben daarom gedagt aan tweërlij
Mesfiai, dc een een Zoon van Jozeph gering en arm, doch
kloekmoedig, ervaren in de krijgskunde, dat hij er weinige
uit de gevangenis zal wederbiengen, vervolgens door zekeren
ARMILLUS een Overiten van de kinderen Edoins, in
een ftrijd tegen Gog en Magog zal oingebragt worden,
doch door zi;n opvolger van den dooden zal opgewekt worden
en zijn Stadhouder zal zijn. De andere houden zij voor
een zoon van David, en den waaren Mesfias, die hen van
hunne Vijanden verlosfen, en lfraëls Koning worden zal. Zie
STAPFER wederl Godgel. 3Ü.f. 15 — 17. Dan gelijk er.
van zulk een weerlij Mesfias bij de oude Joodfchc Schrijvers
geen melding wordt gemaakt, zo vindt zij ook bij dc
hedendaagfehe Jooden weinig of geen geloof.

over 't Genade'Verbond, enz. 55
Word,blijkt allerklaardft uit ieder der drie laatfte versfen
afzonderlijk, in welke versfen ook, gelijk in 't vorige
van dit Hoofdftuk, dingen voorkomen, die op niemand
dan op den van God verordineerden en beloofden
Verlosfer .of Mesüas kunnen t' huis gebragt
worden.
364.) Hoe zal ik nu 't eerft tegens een Jood te
werk gaan?
L. Gij moet hem aantoonen, dat de menfeh een
overtreder is der Godlijke wet, en des wegens onderworpen
aan den vloek of hoogde ftratfe, naar Deut.
27: 26. Vervloekt is bij, die de woorden dezer wet
niet zal bevejiigen, doende dezelve ; dat God naar
zijn regt en waarheid, den fchuldigen geenzins kan
onjchuldig bonden Exod. 34; 7. Voor die overtreding
nu kan de menfeh zelve niet voldoen, want al
deed hij voortaan alle deugden volmaakt, kan hij daar
mede vorige zonden niet uitwisfehen, om dat hij die
deugden aan God is verfchuldigt. Hier uit volgt,
dat, zal er iemand met God verzoend worden, 't moet
zijn door een Middelaar, zo als wij te voren befchreven
hebben: en die heeft God, gelijk gezien is,
geopenbaard, als de Meslias. Derhalven moeft dc
Mesfias eerft in een ftaat van diepe vernedering komen,
en dewijl, dat dieverlosüng geejielijk is, moeft
zijn koningrijk niet van deze waereld zijn. Het was
genoeg, indien Hij na 't volbragte verlostings werk
D 4
in

5ö* Het negende Ge/prek,
in heerlijkheid ingmg, gelijk wij in ' t
vervolg bewijzen
zulle», dat gtlchied is.
365. ) J. Wat moet ik vervolgens doen ?
L. Als gij hem van deze waarheid overtuigd hebt,
zo moet gij tot 't tweede Ruk overgaan, om te be^
wijzen, dat Mesfias reeds moet gekomen zijn.
366. ) J. Welke Schnftuurplaatzen zijn daar toe
de gefchikfle?
L. Ik zal er flegts van 3 melding maken, die hier
door HELLEN BROEK worden bijgebragt. Gen. 49:
10. De Scepter zal van Ju da met .wijken , noch de
wetgever van tusfchen zijne voeten, tot dat de Sci-
LO komt, en denzelven zullen de volkeren gehoorzaam
zijn. Ik merk hier aan , dat 't woord Scih
wel op veelerlij wijze vertaald wordt (/) nogthans
is dit zeker, dat zeer veele Jooden er de Mesfias
door veritaan, als de Chaldeeuzvfche uitbreider ON­
KELOS genaamd, de Jerujalemfche, JONATHAN, U-
ZIEL, Rabbi SALOMON ; en nog veele andere beroemde
Jooden.
367. ) M a a r > »oe kan dqze plaats op Mesfias
zien^
(.#) HiERONijMüs en in de Vulgata wordt 't vertaald door
den gceneti' die gezonden zal werden. MEKCEBUS en zeer veele
andere zetten 't over Bevrediger. WILLET vertaalt 't
door den lom. CLIKK door 't, einde. GOUSSET den geenen
die lijden moet. MieHAELis' dek geenen die 't toekomt. Zis
MICRAKLIS nieuwe vertaling van Genef.s %d» Jluk p. 4.33.

over 't Genade • Verhond, enz. $7
?iesi, daar de Scepter verfcheide eeuwen te voren al
van Juda geweken was met de Babijlouii'che gevangenisfe.
(gg). •
L. Ik ftaa volkomen toe, dat er zedert Babels gevangenis,
geen opvolging van koningen uit Juda 's
ftam, gelijk te voren heeft plaats gehad, ja men
ten tijde van de verdrukkinge door de Syrifche koningen,
gezagvoerders en bevelhebbers heeft gehad uit
de ftamme Levi, als daar zijn de Machabeërs, en de.
ze waren meer gelijk aan de Regters, die voor de koninglijke
regering Ifrael verloften. Zulke Regters
en geen Koningen had God ook beloofd Jez. i: 26.
Evenwel kan men de woorden tot ons oogmerk verklaren
op deze wijze: De Scepter zal van Juda niet
wijken, dat is de ftamme Juda, te eeniger tijd tot 't
koninglijk gebied komende, waar op JACOB in 't 8
en 9 vers gezien had , zo zal de koninglijke Scepter
zo niet van die ftam wijken, dat hij tot andere
Hammen volkomenlijk zal overgaan; neen, Juda zou
ten allen tijde onder alle omwentelingen van zaken, 't
xegt behouden op Kroon en Scepter. noch de
wetgever v&n tusfchen zijne voeten, of 't geen op 't
dicit.
Zeite.)
Cl. S. Ravius in Pofiüon. PhiloU Fafcit. 28 Thes. 8.
Quod de Sceptro a Juda non reniovendo legimus
„ Gen. 49: 10. uitra exilium Babijlonieuin exnendi non de-
„ bere, raoncuur loco. Jes. \: 16.
A 5

53 Het negende Gefprek,
zelve uickomt: Wetgevers zullen uit hem voortkomen,
tot dat de Scilo komt enz. Schoon nu Juda 'i
ftam ophielt den Scepter te zwaaijen, er zijn evenwel
wetgevers uit hem voortgekomen tot op de tijden
van Mesfias, daar bij 't Sanhedrin of groote Raad
de wetgevende magt berufte, waar in eenige uit Juda's
ftam waren.
368.) J. Is er nog niet eene andere vertaling van
't woord Scepter?
L. Ja, zommige beroemde mannen zetten 't woord
Schebhet over door ftam, deze vertaaling wordt ook
door onze Randtekenaars opgegeven, en van den wel
Eerw. Heer W: A BRAKEL (Red. Godsd. 1. D. p.
394) omhelsd. En voor deze vertaling kan men deze
redenen geven:
1. ) Komt't wonderlijk voor, dat JACOB van een
wijken van den Scepter fpreekt, die Juda nog niet
had, en eerft naar verloop van ruim zes eeuwen krijgen
zou, en wel nog niet, voor dat eerft Benjamin
dijn Scepter voerde als SAUL koning werd.
2. ) 't Koppelwoordeke noch of en ftaat zeer nauw
in verband met 't vorige, zo dat 'niet alleen wetgever
maar ook Scepter zouden moeten blijven tot de
SCILO kwam, 't welk in de uitkomft niet bewaarheid
is.
3. ) Het zelve woord Schebhet wordt in dat zelve
49 Hoofdftuk door Stam vertaald, gelijk men zien
kan

over 'i Genade-verbond, enz. 59
kan ven 16 en 28. (hF). Juda moeft dan tot Mesfias
komft een bijzondere Stam blijven, die zijn geflagtregifters
had. Dit is nu in de volfte kragt waar
geweeft van de ftamme Juda, waot daar tien ftaramen
meerendeels in Asfijrie gebleven en verftrooid
zijn, is de ftam van Juda wedergekeerd en de andere
ftammen zijn naar deszelfs naam Jooden genaamd.
Schoon nu die der andere ftammen ten tijde des Heilands
hunne geflacht lijften hadden, en wiften uit welken
ftam zij waren, voorzegt Jacob nogthans in zijne
zegening dit van de ftamme Juda, om dat 't
daar 't meeft op aankwam, dewijl de Mesfias daar
uit zou voortkomen, Hier uit blijkt nu dat de
Mesfias reeds moet gekomen zijn, om dat jegenswoordig
de ftam van Juda geen onderfcheiden ftam
meer is.
369O J- Onlangs toen ik een Joodfch koopman
bij mij had, (want deze lieden houden zig zo men
weet, thans meeft met koopmanfchap op) wilde ik
uit deze plaats bewijzen, dat de Mesfias reeds moeft
gekomen zijn, maar die man kwam met zo veel Hebreeuwfch,
en ik weet niet welke talen meer voor
dendag, dat ik met hem niet verder redeneeren kon. Hij
zei-
(WO Behalvcn deza wordt 't op zeer veele plaatzen des
O. T. door Ham overgezet, Exod. 24: 4. Cap. *8: 21. Deut.
12: 14. Cap. 16: 18 en Cap. 29: az. Joz. 4: 5, 8, Cap. 24:1.
Jteg*. 18: z. 2 Som. z8: 14- £ fra 6: 17- Ezeth. 45= 8. enz.

6 o
Het negende Ge/prei,
zeide, dat 't Hebr. woord bij ons Scepter vcrraalr,
aanduidt eene roede der kaftijding, er, hij bragt een
plaats bij uit Salomo 's fpreuken, (die ik vergeten
ben,) waar 't ook dus genomen wordt.
L. Zij brengen bij Spreuk. 22: 15. Doch dit is
.eene ijdele uitvlugt der Jooden in later tijd enkel uit
verlegenheid verzonnen. Want fchoon dit woord
zomtijds zo vertaald moet worden, is dit geen rede
waarom overal. Hier in onzen text Gen. 49: 10.
kan zulks althans geen plaats hebben. Een tugtroede,
en wetgever voegt niet wel bij elkander, maar
behalven dat, is de ftam van Juda niet meer, maar
minder dan veelen der andere ftammen gekaftijd.
Tien ftammen zijn i3ojaaren eerder in ballingfchap
weggevoerd. En bij de vergunning *>an CIJRUS om
weder naar hun land te keeren, heeft de ftamme Juda
meer dan zommige andere ftammen , hier van gebruik
gemaakt, en vervolgens Jeruialem en den tempel
herbouwd.
L, Ten tweeden brengt de Geachte HELLENBROEK
bij Haggai 2: 8. Ik zal alle Heidenen doen beven
*n zij zullen komen [tot] den wenjch aller Hei
nen, en ik zal dit buis met heerlijkheid vervullen,
zeidt de Heère der Heirfchaaten, en vers 10. De
heerlijkheid dezes laatflen huizes zal grooter we
dan des eerft en enz. Gij moet weten dat SALOMO 'S
370.) J. Gelief nu tot de tweede plaats overtegaan.
tem-

cver't Genade -verbond, enz.
6t
; tempel veel pragriger en luifterijker was, dan den tweeden
tempel na de Babijlonifche gevangenis, waarom
de oudfte lieden bij den opbouw van dit tweede Huis
bitter weenden Efra 3: 12. Doch God trooft hen
door HAGGAI met de voorgemelde woorden, als willende
daar mede aanduiden, dat de komfl: van Mesfias
tot dien tempel (zie Maleachi 3: 1.) daar veel
heerlijkheid aan zou bijzetten.
371. ) J. Maar ik meen elders gelezen te hebben,
dat men die meerdere heerlijkheid zou kunnen toe-
: fchrijven aan de verbeteringen die Koning HERODES
. naderhand aan den tempel heeft laten doen.
L. HERODES heeft buiten twijfel dat gebouw pragtig
opgefierd, maar daarom kon 't in luifler en heerlijheid
niet haaien bij 't eerfte, om dat er die dingen
in ontbraaken, waar in de Jooden de meeften heerlijkheid
ftelden. Want naar der Jooden eigen zeg-
; gen ontbrak er. 1.) De arke des verbonds. 2.) De
1 tafelen der wet. 3.) De goude kruik met Manna.
. 4.) De Staf Aarons die gebloeid had. 5.) De Urim
i en Thummim. Daar zommige nog bij voegen de
Godlijke tegenwoordigheid in eenewolke, en't |hemelfch
vuur, waar door de offerhanden verteerd wor-r
i den.
372. ) J. Ik hoorde onlangs iemand zeggen, dat
I de tempel in des Zaligmakers tijd voor een derde
: ganfeh nieuwen tempel van HERODES moet gehouden
wor-

6*2 Het negende Gejprek,
worden, en indien dit waar is, dan geit de text van
HAGGAI niet.
L. Herodes heeft den tweeden tempt! alleenlijk
verbeterd, waarom de Jooden zelve daar vau als van
eenen tweden tempel fpreeken. Men kan zijn redevoering
en verdedigings fchrift van ALEXSNDER zijn
zoon bij JOZEPHUS zien (if). Het is waar dat JOZE-
PHUS in 't 15 boek der Joodfche oudheden zegt, da
men de oude grondveften van weggenomen heeft,
doch dit is maar van eenige te verftaan (M). Dewijl
nu die tempel meer dan 17 eeuwen verwoelt
is, blijkt daar uit, dat de Chriftus al gekomen is.
373 ) J- Nu verzoek ik 't derde bewijs uit te
leggen.
L. Dit is ontkend uit de 70 weeken bij DANIËL
Cap. 9: 24 - ÊÖ. Hoe wij die ook rekenen, dit is
klaar, dat zij al voor lang verftreken zijn. Ik zcu
U meer van die weeken zeggen, maar zie hier o.
ver mijne uitgegeven BIJBEL VERKLARING betrekke-
Paleftina p. 137 en 138.
374) J. De Jood waar van ik zo even fprak,"
icheen zelfs niet heel fterk te ontkennen, dat de tijd
reeds lang verlopen was, maar zeide dat de Mesfias
vit
(ii) jintiq, Jud. I. 16. r. 8.
(ftfc) Viel. VILLALPAKDUS in Ezuh. Tem. 9. Part. 2. L. %
Pi/put. 4,

over V Genade-verbond, enz. 63
om banner zonden wil agter bleef, en als Ifrael zig
bekeerden, dat Hij dan ras zou komen.
L. Dit is een ijdele uitvlugt, die bedagt is, om
dat zij met de tijdrekening geen raad weeten. Neen ,
nimmer was de komft van de Chriftus voorwaardelijk
beloofd. Hij kan om hunne zonden niet weg
blijven, daar Hij volgens Dan. 9: 24. moeft komen
om de ongeregtigbeid te verzoenen,vergél. Jer.53:5.
Ook hebben de Joden na Babels gevangenis zig aan
geen grooter zonden fchuidig gemaakt, uitgezonderd
*t vermoorden van hun eigen Mesfias) dan hunne
voorouders, die God na eene ballhigfchap van 70 jaaren
verloft en in hun land herfteld heeft, daar deze
hunne kinderen nu zo veel eeuwen op aarde hebben
omgezworven. Is de Chriftus dan waarlijk gekomen
, gelijk hij naar luid der onfaalbaare Godfpraken
moet gekomen zijn, dan moeten de Jooden aantoonen,
in welke perfoon de merktekenen van Mes-
Gas gevonden worden. Wij voor ons zijn in ftaat
om allerduidelijkft te bewijzen, dat zij allen in JE­
ZUS dien hunne voorvaders , met vooroordeelen verblind,
gekruisligd hebben, te vinden zijn. (//)
375-( 3-
(11) Het is opmerkelijk dat men niet leeft, datimand voor
Jizut geboorte zig heeft uitgegeven voor den Mesiias, maar
wel naderhand, waar door de Jooden jammerlijk bedrogen
zijn.
Niet lang m dc verwoeftirg van Jerufalem, kwam er
cea

64 Het negende Gejprek;
375-) % Hoe zou ik nu 't beft bewijzen, dat alle
die merktekenen in Hem te vinden te zijn ?
L. Door aan te toonen dat de prophetien in Hem
vervuld zijn, en dat Hij alle die vereifehten bezit,
die wij gezien hebben , dat een Middelaar nodig
heeft, welke eene waare verzoening zal te weeg
brengen.
376.) J. Gelief deze twee fiukken wat onderfcheiden
aan te tonen*
L. Met opzigt tot 't eerfte, de propheetien, dia
den tijd zijner komft, zijn geftaebt, en zijne Lotgevallen
voorzegd hebben, zijn in JEZUS van Nazareth
vervuld.
a. Wat tic tijd zijner komft betreft.
a) Meer*
een bedrieger , die zig noemde BAR COCHAB een zoen der Jlerre
, doelende op Num. 24: 17 maar naderhand genoemd!
ÉAR COS'BA een zoon der leugen, Hij verkoos de Stad Bitter
tot zijn verblijf, doch werd door Keizer HADKÏANUS metzijit
aanhang oïêgeWèiJt In de 5de eeuw had men eencn Mo-
ZES van Octa, die voorgaf dezelve Mozes te zijn, die Ifrael
wel eer in Kannan had gebragt, en nu van den hemel was
afgedaald om de Jooden weer door de zee in Paleftina te
brengen. Veele Jooden hem aan den oever der zee volgende,
en in zee gaande zijn jammerlijk verdronken- In de vorige
17de eeuw Stond SABSTHAI ZEVI op, zig uitgevende
voor den Mesfias, kreeg een grooten aanhang, doch werd
naderhand Mohammcdaanfch, en toonde dat hij een bedrieger
was, hij iii'erf 1673.

over't Genade-verbond, enz, 65
a. Meer in 't gemeen: 't was toen de ftamme Juda
nog a's een geheel onderfcheiden en onvermengden
ftam iu wezen was. De tweede tempel, waar
, in Jezus zijn Godlijk onderwijs gaf, ftond nog, en
waar in vervolgens den H. Geeft werd uitgeftord
(mm). De zeventig weeken van DANIËL liepen ten
einde.
b. In 't bijzonder hadden de propheeten voorfpeld
wat Chriftus komft onmiddelijk zou voorgaan,
en ook volgen
-. Er moeft voorafgaan een voorloper ditf
naar Jezaia 40: 3. zijn zou: een ftemme des roepende
in de woeftijne , bereidt den zveg des Heeren- r
maakt regt in de wildernisfe eene baane voor onzen
God. Dit is JOHANNES den Doper geweeft Luc. 1;
76. Joh. 1: 23. En gelijk Mesfias onder den naam
van David bij de propheeten voorkomt, zo komt
ook deze JOHANNES voor onder den naam van ELIAS;
Hij was Elias zelve niet Joh. 1: 21. maar die in
den Geeft en kragt van Elias voor Hem zou heenen
gaan, om te bekeer en enz. Luc. 1: 17. Zie ook
Matth.
(mm) Dac't Godvruchtig gezelfchap der Apoftelen, enwio
er zig meer bij bevonden, op wien de H. Geeft op 't Pinrter
feeft werd uitgeftord in een der tempel vertrekken zaten
, ii meer dan waarfchijnlijk, onder anderen blijÊt zulks
in dien wij vergelijken Luc. 24: 53, met Hpni. »: 46.
Ilde DEEL.
E

C6
' Het negende Cefprek,
Matth. 17: 10-13. Van dezen Johannes geeft
Ft,. JOSEPHUS een goed getuigenis (hn).
Na Mesfias dood moeft volgen de verwöefting
van 't Joodfcae land, Stad en tempel, volgens
Dan. 9: 26, 17. Het geen omtrent 40 jaaren
fla Jezus dood al vervuld is.
b. Wat 't ge/lacht betreft. Hij moeft uit ABRA­
HAM, IZAAK en JACOB zijn, uit de ftamme JUDA en
wel uit DAVIDS huis, Jer. 23: 5. Ziet de dagen dat
ik den David eene regtvasrdige Spruite zal verwekken
enz. Dit huis van David moeft in geringheid
zijn, evenwel moeften de ouders van Mesfias voor
nazaten van David bekend ftaan 'fez. 11: 1. De vervulling
daar van in onzen Heere Jezus, ziet men in
de geflachtregifters Matth. 1: 1-17. Luc. 3; 23-
38. en Cap. 2: 4, 5.
377.) Ji Ik kan niet voorbij hier tusfchen beiden
eene aanmerking re maken. De Euangeliften geven
de geflachtlijft van 'JOSEPH op, daar mijns bedunkens
zij de geflachtlijft van MARIA hadden moeten opge.
ven.
(RB) Zie deszelfs' Joodfche oudheden 't i&Boek 't 7 H. alwaar
hij getuigt dat Johannes een goed'man was, die de Joden
door de ocffening van deugd, vroomheid jegens God
cn regtvaardigheid omtrent den naaften , onderwees om tot
zijn üoop te komen, én dat hier op eene groote menigte tot
hem toevloeide,
zijnde 't volk met zijn leer zeer ingekomen.

ever V Genade verbond, enz. 6?
ven. Daar en boven zijn die beide geflachtlijften el«
kander niet gelijk.
L. JOZEPH en MARIA waren beiden uit DAVID oorfprongelijk,
maar niet uit denzelven zoon van David.
Jozeph was uit Davids zoon SALOMO en Maria uit
Davids zoon NATHAN. Zij dan uit 't zelve geflachthuis
zijnde en aan elkander ondertrouwd , zo kon
Mattheus veilig de geflachtlijft van Jozeph volgen,
Sn had daar zo 't fchijnt dit oogmerk mede, om
die geflachtboom van Abraham tot Chriftus, tot 3
maal veertien gedachten te brengen, Mattb. 1:
17 (00). LUCAS geeft wel de geflachtlijft van Maria
op, doch vermits de vrouwen niet als hoofden op
de
(00) Deze driemaal 14 gedachten maken bij MATTHSUS
geen 42 perfoonen uit, maar flegts AO behalvcn Chriftus die
cr niet toe kan gebragt worden. Doch deze zwarigheid
kan dus opgeloft worden , dat men telkens de laatfte
perfoon weer herhalen moet. Bij de volgende optelling,
op deze wijze. De eerfte 14 geflachten zijn van ABRAHAM
tot DAVID, de tweede 14 geflachten van DAVID tot JOZIA
enz Deze rekening is niet ongewoon bij de ouden. De
Latijnen brengen de Nons, Jdus, en Calenda; zo wel voot
als na in hunne rekening. Gen. 46. wordt eerft ge«
zegd, dat de zoons- van Jacob zouden genoemd worden, en
bij flot van rekening wordt er JACOB zelve tocgebragt. Zit
den WclEcrw. ziergel. Heer J, H. DE RUITER in de Atadip
mie der geleerden 3. deel. p. 28+.
E 3

68 Het negende Oefpre\\
de geflachtlijften plaats krijgen, zo mek hij van haaren
Vader HELI LUC. 3: 23. Nu kunt gij zelve opmaken
, waarom dat bij Mattheus andere perfbonen
voorkomen, dan bij Lucas. Ik ga nu verder
voort, met de vervulling aan te wijzen betrekkelijk
c. De Lotgevallen, die de propheeten van Mesfias
voorzegd hebben. Hij moeft uit eene maagd ontvangen
worden, Jez. 7: 14. te Bethhhem geboren
worden Mich. 5: 1. een armoedig leven leiden zijn
leer met wonderwerken beveiligen, gekruisfigd worden,
uit den dooden opftaan enz. Ik zal de bijzondere
plaatzen, thans uit de Godspraken niet bijbrengen
, zij zullen vervolgens nog voorkomen ; men
vindt van dit alles de vervulling bij de vier Euangeliften
in JEZUS.
378. ) J. Ik ben hier over zeer wel voldaan, en
hoe wel ik te voren niet twijfelde aan die waarheid,
welke thans behandeld is, is nogthans mijn geloof
niet weinig verfterkt. Maar ik heb nog eenige weinige
bedenkingen, die de Jooden als tegenwerpingen
aanvoeren , namelijk dat alle de Godfpraaken niet
vervuld zijn betreklijk Mesfias in Jezus.
L. Welke?
379. ) J. Onder andere Jez. 2: 2-4. En 't zal
gefcbieden in 't laatfle der dagen, dat de berg de
Huizes des Heeren zal vajlgefield zijn enz. — De
Mesfias moet een oorlog voeren tegen Gog enMagog
Ezech. 38 en 39. dat er ten tijde van Mesfias een
der-

ever 't Genade-verbond, enz. 69
derde Tempel moet gebouwd worden Ezech. 40 —
42. en dergelijke plaatzen meer die haare vervulling
in Jezus niet bekomen hebben.
L. Het zou te breedvoerig zijn , om de zin of
meening van die Schriftuurplaatzen naartelpeuren,
of u op te geven wat geleerde mannen rer verklaaring
hebben aangevoerd. Let alleenlijk op deeze
volgende zaken:
j. Het is zeker, dat alle de Godfpraaken niet
eigenlijk moeten genomen worden , maar zomtijds
zinnebeeldig zijn, dit leert klaarlijk Jez. 2: 2.
a. Er wordt niet gezegd, dat Mesfias zelve dien
oorlogvoeren, nog dat ten zijnen tijde dien tempel
zou gebouwd worden.
3. 't was niet nodig, dat alle de Godfpraken
haare vervulling kregen, geduurende Mesfias verblijf
op aarde.
4. Ue laatere Jooden "verklaaren de Godsfpraken
in een geheel anderen zin als de oude Jooden gedaan
hebben, (pp)
380.) J. Ik zal deze aanmerkingen zoeken in 't
oog te houden.
L. Ik moet uw nog ten tweeden aantoonen, dat
in onzen Heer Jezus Chriftus ook alle de veteifchte
hoe-
(#>) Zie SxAPf£* wederl. Gaig. 3 deel f. 304.
E 3

jro
Eet negende Gefprek,
hoedanigheden van eenen Middelaar Gods e;i der menfchen
te vinden zijn.
a. Hij is een waar menfeh uit ziel en lichaam
beftaande, gelijk de gefchiedenis van zijn geboorte
en leven leert.
b. Ook een een heilig menfeh. Jezus had geen
erffchuld noch verdorvenheid gelijk onze kinderen,
dewijl hij ontvangen was van den H. Geeft. Luc. i:
35. Hij had geen dadelijke zonden , en kon dus
zeggen, wie van u overtuigt mij van zonden Joh.
8: 46.
c. Hij is ook waarachtig God 1 Joh. 5; 20.
Deeze is de waarachtige God en't eeuwige leven. De
Vader heelt dit ook getoond als hij Jezus uit den
dood opwekte Rom. i; 4. Qqq')
, 0. Hij
(qq) 't blijkt ook uit de wonderwerken, dat Jizus vaar.
achtig God is. Doch op welk eene wijze ? Immers hadden
ook fia Propheeten waare wonderwerken gedaan , fchoon
riet door eigen kragt. En wie kon er over oordeelen of Jezus
niet op die zelve wijs wonderwerken deed als voorheen,
de propheeten ? en dan was er immers geen bewijs in van
zijn waare Godheid? Men moet 't ftuk op deze wijze begrijpen:
Jezus leerde eene Gode betaamlijkc leer, en vermelde
van zig zelfs, dat hij de ware God vas, dat God zijn
Fader was, die leer beveftigde hij met wonderwerken, deed
hij die wonderwerken door eigen kragt , dan was hij de
waarachtige Cod, deed hij die door de kragt van God, diea
Je-

ever 't Genade-verbond, enz. 71
d. Hij is de waare God en waare menfeh in
een perfoon. Job. 1; 14. 't Woord is vleefcb geworden.
1 Tim. 3: 16. God is geopenbaard in 't
vleefcb.
381.) J. Is deze vereeniging niet zeer nauw ?
L. Ja zekerlijk, men heeft op de kervergadering
van Epbefen A°. 431 (rr) gezegd, dat die vereeniging
Jezus zijn eigen noemde, dan gaf God de vader daar door
mede getuigenis , dat zijn zoon de zuivere waarheid fprak.
Zie Joh. 8: 17, 18- Nu ftrijdt 't volkomen tegen de zedelijke
goedheid van God, dat Hij zou toelaten, dat iemand
een Godebetaamlijke leer predikte , en die leer met wonder,
werken beveiligde, en tevens een bedrieger was.
(rr) Deze algeineene kerkvergadering werd gehouden we»
gens NESTORIUS Bisfchop van Conflantinopolen die bcfchuU
digd werd, als ftelde hij twse perfioncn in Chriftus. Veele
voorname geleerden denken dat Ncftorius geheel onfchuldig
is geweeft. Hij keurde niet goed dat men MARIA een Godl/aardfter
noemde, 't welk bij de Apollinarijlen zeer-in zwang
ging, 't welk luidt, als of zij de Godlijke natuur had ter
waereld gebragt. Hij lochende niet, dat Maria de Godraenfch
Chriftus had ter waereld gebragt, en wilde daar liever
Maria een Chrijiusbuardfter genoemd hebben. CIJRIL-
LUS biffchop van Alexandrie hem zeer nijdig en partijdig zijnde,
wift uitte werken , dat NESTORIUS veroordeeld werd
en afgezet. Men zie onder anderen JASLCISSKI de Meritit
Jfeftorii. MOSHZIM kerkelijke gefckiedciis pp de $de eeuw. FOK.
MEHJ

7* Het negende Gefprek,
géfchied is onverdeeld en onaffcheidelijk, en op de
kerkvergadering van Chalcedon, A°. 451.. Dat zij is
onveranderlijk en onvermengd. Die vereeniging is
dan.
1. Onverdeeld. Zo dat die twee onderfcheiden
natimren geen twee onderfcheiden perfoonen uitmaken,
maar één perfoon. 1 Tim. 2: 5. Daar is één
Middelaar Gods. Zie ook Eph. 4: 5. eV« //

ever 't Gtnade-'verboni, enz. 73
Die gtwerden is uit den zade Davids naar den vleefchen.
Die kragtiglijk bewezen is te zijn de zoone
Gods na den Geeft der Heiligmaking.
382.) J. Wat is er al meer aan te merken?
L. Eindelijk merk ik nog aan, dat die vereeniging
der beide natuuren zeer heerlijke gevolgen had, namelijk.
1. Eene mededeeling van Godlijke genade gaven
aan de menfchlijke natuur, en wel zo dat niemand
Hem in wijsheid en heiligheid is gelijk geweeft
Jez. tt: a. Op Hem zal de Geeft des Heer en ruften
enz. Cap. 61: 1. Joh. 3: 34., Deeze mededeeling
van gaven was nogthans niet oneindig en is trapsgewijs
gefchied Luc. 2: 40 en 52.
2. Een gemeenfchap van eigenfchappen en werken
, zo dat er eigenfchappen aan den geheelen perfoon
worden ontkend of erkend, die flegts maar tot
een van beiden de natuuren behooren Joh. 11: 15.
Hand. 20: 2%. 1 Cor. 2; 8. Ja uit kragt van die
nauwe vereeniging, gefchied de benaming wel eens
van een geheel andere natuur, b. v. Mare. 13: 32.
Van dien dag en die uur weet niemand noch ie Engelen
iie in den hemel zijn, noch de zoon. dan de
vader Qs).
3. Broe-
Os) Hier fpreekt Chriftus naar zijn menfchlijke natuur met
eene
E 5

74 Het negende Gefprek,
3. Broederlijke genegenheid en Godlijke eer,
betrekkelijk tot den ganfchen perfoon des Middelaars.
De broederlijke genegenheid heeft haar grond
in de menfchheid.
Hebr. 2: 11. Hij fchaamt zig
niet ben broeders te noemen. De Godlijke eer heeft
haar grond in de Godlijke natuur, waar aan de
menfchheid niet meer deel heeft, als de Godheid
aan 't lijden.
383.) J. Hebben wij over dit ftuk niet verfchil
met de Lutheranen.
L. Ja, deze ftellen dat wegens die vereeniging
aan de menfchlijke natuur, Godlijke eigenfchappen,
hoedanig zij in God zijn, zijn medegedeeld, voornamelijk
overaltegenwoordigheid, alwetendheid, almacht
en Levendmakends kragt. (ti)
3840 J
eene benaming ontleend van zijn Godheid, want 't woord
zoon zonder eenig bjjzoegzel, word in 'tN. T. van Mesfias
naar zijn Godheid gebruikt, en dit doet de Zaligmaker, om
zo van t mindere tot 't meerdere opteklimmen. r) De Engelen.
2) Vervolgens de Zaligmaker, die imt zijn vernederende
menfchheid een weinig minder was dan de Engelen,
3) Zijn Vader.
(«) Er zijn er onder de Lutherfehen, gelijk de Heer BÜD-
DEÜS (Tlieol. dogm. p. 764.) die in zekeren zin eene mede*
deeling van alle de Godlijke eigenfchappen aan Chriftus menfchlijke
natuur Helt, doch niet alle onmiddelijk, maar door mid*
dei van deoveraltegcnwcordigheid, alwetendheid en almacht.
b. v.

over V Genade - verbond, enz. 75
384.) Hoe zou men dit gevoelen kunnen wederleggen?
Z. Door aantemerken
1) Dat die eigenfchappen, zo als zij in God
zijn, alle oneindig zijn, en dus in eene eindige natuur,
hoedanig de zoone Gods heeft aangenomen,
niet vallen kunnen.
2. Gelijk 't eene ongereimdheid in zig fluit aan
de Godlijke natuur menfchlijke eigenfchappen toe t*
kennen, b. v. Op eene plaats met uitfluiting van andere
tegenwoordig te zijn; bepaaldheid in kennis en
magt, enz. Even zo ongereimd is '1 te Hellen, dat
er Godlijke eigenfchappen (ik fpreek hier niet van eene
zekere overeenkomft of gelijkheid van zommige
eigenfchappen) maarzo als zij in God zijn, zouden
kunnen medegedeeld worden, de menfchlijke natuur
zou dan God zelve worden.
3.) De H. S. fpreekt dit gevoelen tegen. b. v
de alomtegenwoordigheid. Chriftus is naar zijne
menfchlijke natuur niet overal op den zeiven tijd geweeft.
Niet in den tijd voor zijne opftanding, Joh.
11: 15. niet na zijne opftanding Matth. 28: 5, 6.
niet na zijne hemelvaard, Matth. 26: n. de armen
hebt gij altijd met u, maar mij hebt gij niet altijd.
3 8 5->
b. v. De menfchlijke natuur is niet oneindig, maar die alwetend
is, is oneindig alwetend, enz.

76 Het negende Gefprek,
3 8 5-) J- Hebben zij niet eenige tegenwerpingen?
L" Ja , behalven die waar van onze Heiaelberg-
Jcbe Katechismus gewag maakt vrage 48, werpen
zij tegen Matth. 28; 18. Job. 3: 34. Epb. 4; 10.
Col. 2: 3 en 9. en dergelijke. Men kan daar van
goede oplosfingen vinden bij onze geachte Randtekenaars.
3860 J- Dewijl ik niet meer heb aantemerken,
zou ik gaarn 't toepasfélijk gebruik van deeze waarheden
horen.
L. Hier over zouden wij nu nog breed kunnen
zijn, doch dewijl ons gefprek langer dan naar gewoonte
heeft geduurd, moeten wij ons bekorten, en
dit kan ook zeer voegzaam gefchieden, daar wij een en
ander kunnen fpaaren tot volgende gefprekken, als
wij den gezegenden Middelaar in zijn Namen
9
simpten,
Staat en en Weldaden befchouwen.
387.) J. Wat is zulk een menfeh niet allergelukkigft,
die met God in Chriftus den Middelaar in
'1 verbond der Genade ftaat 1
L. Voorzeker is zulk een allergelukkig!!. Als men
aanmerkt.
1) Dat er buiten dit verbond niet dan ellende
is, want de menfeh is als dan nog onder 't verbroken
werk verbond, en zal dus blijvende aan de Godlijke
geregtigheid door 't dragen der ftraf in eigen perfoon
moeten betalen, zonder ooit de ftraf te boven te kunnen
komen.
2) Dit

over *t Genaden-verbond j enz. 77
2) Dit Genade verbond is allervoortreffelijkit.
Het is een God die zulk een verbond bekend maakt,
die enkel licht, liefde, vrolijkheid en zuivere heiligheid
is, welks vnenichap de bondgenooten voor nu
en voor eeuwig zullen genieten. Hij fpreidt er
zijn Genade in ten toon; want't is God geen voordeelmet
menfchen een verbond te nsaken, ook is er
niets in den menfeh, dat God daar toe zou bewegen.
Het is een heilig verbond, want de Jehova is een Heilig
God: die zijne bondgenoten heiligt, Luc. 1; 7a.
Op dat Hij gedagtig ivare zijns heiligen verbonds. —-
Het is een verbond dat in alles welgeor dineer d is 2
Sam. 23: 5 Het is een heerlijk verbond om
dat men door het zelve tot de Heerlijkheid wordt opgeleid
Hebr. 2: 10. Eindelijk een verbond dat eeuwigdurend
is. Jez. 54: 10. Want bergen zullen wijken
en heuvelen wankelen, maar mijne goedertierendheid
zal van u niet ivijken, '/ verbond mijnes vredes
zal niet wankelen, zeidt de Heere uw ontfermer.
388. ) J. ó Wat een dierbaar verbond 1 Welgelukzalig
is 't volk, diens God de Heere is, Pf. 33; 12.
Welgelukzalig is hij, die den God Jacobs tot zijne
bulpe heeft, enz. Pf. 146: 5, 6.
L. Niet tegenftaande dit, leven zeer veele menfchen
geruit en vergenoegd buiten dit genade verbond.
389. ) J. Geruft te leven buiten dit verbond, hoe
is dit mogelijk! Wat is er tog de oorzaak van?
L. De oorzaken waarom men buiten dit verbond
ge*

j?8 Het negende Ge/prek,
geruftelijk en zorgeloos voortleeft in de waereld
9
zijn verfcheiden.
r.) Zommige hebben geen regte indrukken van
hunnen diep ellendigfte ftaat van natuure door
de zonde; geen bezef van de Godlijke regtvaardighéid
; zijn onkundig of koefteren verkeerde denkbeelden
van 't waare zielsgenoegen dat er in Gods
volzalige gemeenichap gevonden wordt, hebben meer
lult om te leven naar 't goed dunken van hun boos
harte.
' 2.) Andere hebben van dit alles wel eenige oppervlakkige
kundigheid, maar rigten een eigen geregtigheid
op met de Pharifeen Luc. 18: n. Matth.
5' 20.
390.) J. Hoe komt de menfeh tog met den Heere
in dit Genade verbond ?
L. Gij hebt gehoord dat de menfeh van natuur
niet behoort tot dat verbond, maar in tegendeel ligt
onder 't verbroken werkverbond en dus onder den
vloek, hij heeft de waereld en de zonde lief; zijn
wil is afkeerig van God en deszelfs dienft; hij zegt
tot God met fprekende daden, wijkt van ons, want
aan de kennisfe uwer wegen hebben wij geen lufl.
Hij is daarbij zorgloos en onachtzaam; let niet op
de genaderijke bekendmaking van een vriendelijk God,
die aan allerellendigften in Chriftus zijn Genade wil
verheerlijken. God nu brengt zulk een menfeh
onder den band des verbonds op deeze wijze: dat de
H,

over 't Genaden-verbond
3
enz. 79
H. Geeft 'c verduifterd verftand verlicht, zo dat de
zondaar zijn verloren toeftand ziet, nu hoort en leeft
hij anders Gods woord als te voren, hij bid anders,
hij ziet niets goeds in zig, als wonden, ftrièmen en etterbuilen,
met een woord geheel melaats, en dus
heeft hij niets in zig, waarmede hij den Heere zal
tegenkomen. Dan doet de H. Geeft hem zien
de volle algenoegzaamheid en dierbaarheid die er in
Chriftus is, hoe hij voor dwaaze, fchuldige, en verdorven
menfchen de regrgefchikte Middelaar is, die
van Gode geworden is tot wijsheid, regtvaardiging,
heiligmaakingen verlosfing, 1 Cor. 1: 30. Hij ziet
ih 't Euangelium dat er geen groote zondaaren worden
uitgeflooten, 1 Tim. 1: 15. dat God dus in 't genade
verbond een weg van zaligheid laat bekend make»,
en hij gelooft, dat zo hij maar gewillig is, om dien
weg van God in 't Eua:igelie voorgefteld, zonder eenig
uitbedingte kiezen en in te flaan, dat God dan
ook gereed is, om hem in genade aatnenemen en tot
«en bondgenood te maken.
391.) J. Wat is hier van 't gevolg?
L. Dit verwekt in de ziel eene hartelijke en opreg-
:e genegenheid tot de gemeenfchap van God, eene
Waaren honger en dorft naar Jezus, zo dat hij zeggen
moet met David in den 63 Pf. vs. 2. Mijne ziele
dorfi naar U, mijn vkejch verlangt naar u. Daarop
kielt hij God tot zijn deel, Jezus tot zijn eeni-
£ en Middelaar, en wenfcht voor God in Chriftus te
levea

'8o
Het negende Gefprek,
leven voor tijd en eeuwigheid. Op zulke of dergelijke
wijs Hemt hij dit verbond in , als een verbond
, dat welgeordineerd is , fchoon de Heere 't
in alles nog niet doet uitfpruiten.
302.) J. Och was ik een deelgenood van dat verbond!
L. Merk hier aan
1) Dat. gij leeft onder't klaar voorftel van Gods
woord, waar in u wordt bekend gemaakt, hoe ellendig
gij zijt van natuure, hoe diep vervallen, hoe
gij de eeuwige ftraf om der-zonde wil verdiend hebt.
2.) Dat gij leeft onder de verkondiging van 't
woord Gods, waar in 't zalig Euangelium begreepen
is, waar in een vriendelijk God u laat nodigen en opwekken,
om 't verbond met de waereld en de zonde
te verbreken, den Heere trouw te zweeren. en met
Hem in 't verbond te komen.
3") Dat de weg om in dat verbond te komen,
u zoo duidelijk en eenvouwdig wordt voorgedragen,
namelijk door den verbonds middelaar Jezus Christus,
die een Middelaar Gods is en der menfchen,
die geleden heeft, geftorven is om zondaaren met
God te verzoenen, die den H. Geeft als een Geeft
des geloofs en der bekeering heeft verworven, waar
door uw verftand en wil kunnen geheiligd worden-tot
's Heeren dienft.
393-) J- Ik kan niet ontveinzen, dat in 't genade
verbond al mijn heil en lult is, maar er zijn 'nog
veele

ever 't Genade • verbond, enz. 81
vaek zwaarighedfin, waar door ik van mij zelve niet
durf geloven, dat ik een bondgenoot ben.
L. Welke zwaarigheden zijn dit?
39i.) '?. Z >u ik gering menfeh met dien hoogen
majeltueuzen God, die een ontoegangelijk licht bewoont,
een verbond kunnen of durven maken, ö
dit komt mij veel te hoog voor!
L. Het is zo, dat de menfeh bij God te vergelijken
zeer gering is, Abram moeft zeggen, dat hij
ftof en asfche was. Het kan ook geen kwaad, dat
men diep vernederende gedagten van zig zei ven heeft,
maar dit moet in dezen geen, beletzel zijn. De oneindig
hooge God ontdekt zig in dit verbond, als
een God vol van liefde, genade en barmhartigheid,
die de rijkdommen zijner goedheid wil openbaaren
door met zulke onwaardigen in een verbond te komen.
395. ) J. Niet alleen dat ik zo gering ben, maar
tevens ben ik ook grootelijks onrein en verdorven van
natuur.
L. God komt met geen andere menfchen in een
verbond der Genade, als die zeer verdorven en geestelijk
melaats zijn. Dit blijkt daar uit, om dat 'c
genade verbond eerft na den val is bekend gemaakt.
God roept zulke toe , die geen eigen geregtigheid
hebben; Ik zal met u een eeuivig verbond maken
Jez. 55- 4-
396. ) J. Ia maar, ik ben een zeer groot zondaar,
ik heb zo lang gewagt met God in een verbond, te
Ilde. DEEL, F kt-

8s
Het negende Gefprek,
komen, en alle deszelfs uitnoodigingen fchandelijk
van de hand' gewezen, God zal mij nu niet willen
hebben.
L. Laat ook deze bedenking in uw' hart niet huisveften.
Het gezegend kruisbloed van den Midddelaar
reinigt van alle zonden, i Joh. ï: 7. Geloof
eenvoudig 't Godlijk getuigenis. Jez. t? 18. Al
waren uzve zonden als fcbarlaken, zij zullen zvit
worden als fneeuw , al zvaren zij rood als Carmo*
zijn, zij zullen worden als ivitte zvolle.
397.) J. Schóón ik nu dat verbond al met God
make, vrees ik dat't fchieüjk door mij zal verbroken
worde, dat ik dooi: kragfêlóosheid ras ontrouw
zal worden in dat verbond, en. dus onoprecht.
L. Wagt U, van met Gód een verbond te maken
in eigen kragt, 'gelijk wel eer 't vleefehlijk Ifrael,
maar doe 't ónder inwagting van des Heeren invloed
en genade kragt , opdat'ternflig, levendig én dus opregt
zij. Zeg ö God ik koom hier als een ganfeh onwaerdige,
onreine, fchuldige en magtelooze tot U,
om een verbond té maken, ik weet, dat ik geen 00-
genblik kan getrouw zijn uit of van mij zelve , maar
ik wagte uit 't genade verbond volgens uw eigen be*
lof;e Ezccb. 36: 26, 27. allé nodige Genaden. Ik
neem U aan ö Driéenig God tot mijn deel en hoogfte
goed, U.ö Vader tot mijn leidsman! U ó zoon tot
mijn heiland, als Propheet, Prieff er en Koning l en U
d

ever 9 1 Genade -verbond, enz. 83
ó H. Geeft tót mijn raadgever en troofter op al den
we'j; die ik gaan moet, enz.
398,) J. Dewijl ik m'j dikwijls aan den Heer heb
opgenn2en r
en mij niet gaern zou bedriegen, zo
verzoeke mij een en ander kenteken op te geven,
•waar tik rnen weten kan, dat men zulk een verbond
opregtelijk met den Heere heeft aangegaan.
L. Die in dit verbond opregtelijk heeft ingeftemd-,
bij dien zal plaats hebben.
1) Een waare hoogachting voor God boven alle
Schep zei. Zo dat hij met AZAPH zegt, Pf. ?y
•15, 26. Wie heb ik nevens U in den hemel. enz.
2) Chriftus is hem door 't geloof in alles dierbaar
met verlochening van alle eigen geregtigheid, r
Petr. a- fi Pbilipp. 3: 8.
3) Een vertrouwen dat bij God genade is te
vinden , die-hij overeankomdig zijn ftand nodig heeft,
waar uit vöortvloek een ernfdg aanhouden om nodigen
zegen: Ge::. 32: 26. Matth. 15.- 22~a8.
4) Eene bereid willigheid des harten tot den
dienft van God, «félke in zig fluit eene hartelijke luft
dat de beloften des verbond in hem mogen bewaarheid
worden, welke wij vinden, Ezech. 36V 26, 37.
•ïk zal u een nieuw harte geven. enz. Ik zal maken
dut gij in mijne inzettingen zult wandelen, en mijne
regten zult bewaren en doen.
5) Een vol genoegen in de gemeenfehap met
God in vertrouwen op Hem. Habac. 3: 17, 18.
F a
Z990 Jt
I

84 Het negende Gefprek^
399.) Gelief mij nu nog te zeggen wat zulk eenj
die een verbond met God gemaakt heeft, al heeft in
't oog te houden en te betragten.
L. Ik zal alles kortelijk tot deze volgende dingen
brengen.
1. ) Zulk een moet zig voor twee dingen wagten.
#.) Wanneer hij in eenige zonden of ftruikelingen
valt (want geen menfeh leeft er die niet zondigt,)
moet hij zijn weg en ftaat daarom niet verden*
ken en ten eenemaal moedeloos neer zitten, maar geloven
, dat de oprigter en bekendmaker van 't genade
verbond de JEHOVA is, de onveranderlijke en ge.
trouwe God aTim. 2: 13. 1 Job. 1; 9.
£.) Aan de anderen kant, moet men zig wagten
voor zorgeloosheid, dat men zou denken, ik heb
geen zwarigheid al zondig ik, dewijl ik met God een
verbond gemaakt heb. Neen, de zonde moet zulk
een tot fchaamte, tot Waken, bidden en ftrijden aanzetten.
Foeij mij, een bondgenoot voor God, welk
een onbetaamlijk gedrag! enz.
2. ) Moet men dat eenmaal gemaakte verbond geduurig
vernieuwen zo in den gebeden, als. bij 't gebruik
van 's Heeren heilig Avondmaal.
3. ) Veel den Middelaar befchouwen in deszelfs
beide natuuren. Befchouwt gij Hem als de waaragtige
God, welk een hoogachting zijt gij Hem verfchuldigt,
welk een aanbidding! Is Hij des Vaders eigen
en veelgeliefde zoon, die (ö groote verborgenheid
der

over't Genaden-verbond, enz. 85
der Godzaligheid) de menfchlijke natuur heeft aangenomen
om borg en Middelaar te zijn: wij moeten
ons allerdiep!!: verwonderen over de Godlijke wijsheid
in 't uitvinden, over de Godlijke goedheid in 't 0-
penbaaren, over de Godlijke almacht in 't daarftellen
van zulk een middel der zaligheid. Geloof mij, indien
wij Adams kinderen geweten hadden, dat wij
door de tusfchen komende borgtogt van Gods zoon
konden verloft worden, en God had dien Middelaar
niet zelve beloofd, niemand zou hebben durven bidden,
Vader zend uw zoon, dat die in plaats van
ons voldoe. Het geen niemand onzer had durven denken,
heeft God vrijwillig daargefteld. Alzo lief
heeft enz. Joh. 3: 16.
4.) Eindelijk moet men tragten te wandelen,
waardig 't Euangelie, Philipp. li a7. Tit.z: n, 12,.
F 3
HET

86 -Het tiende Ge/prek,
H E T
T I E N D E
G E S P R E K .
over de
Namen en Ampten des Middelaars.
400.) jongeling. Wij moeten volgens ons gemaakt
J beftek thans van de Namen en Ampten
des Middelaars fpreeken.
Leer aar. Zo is 't ook, de Heiland draagt verfcheiden
naamen in de H. S. die ik alle niet zal optellen.
Met betrekking tot de uitvoering van zijn
Middelaars bediening vinden wij een geheele reeks
van benamingen Jez. .9.- 5. Men noemt zijn naam
Wonderlijk, Raad, Sterkt God, Vader der eeuwigheid,
Vrede vorfl. De eerfte benaming kan zeer wel
zien op zijne menfehwording, die allerwonderlijkft
is; 't woord Raad flaat niet duider op zijnPropheetiiche
bediening; Sterke God duidt aan, hoe Hij als
Pries-

overae Namen en Amptm des Middelaars. 87
Priefter 't zwaarwigtig lijden zou te boven komen; Vader
der eeuwigheid, kan ons affchetzen, hoe hij door
zijna opftanding niet alleen den dood overwinnen zou,
en leven tot in eeuwigheid, maar ook aan zijn voik
't eeuwig leven deelachtig maken, welk leven nu met
Chriftus verborgen is in Gode Col, 3: 3. Vrede vorft
zal dan eindelijk zien op zijne zitting aan 's vaders
regtehand in den hemel. Verder draagt de Mesfias
ook geflacht namen, als Zoene Davids, Matth.
9: 27. Zoone Jozepbs, Joh. 6: 42. ook vaderlandfche
of volks namen Galileer en Nazarener,
om dat Hij in 't landichap Galilea ia de Stad Nazareth
is opgevoed. Doch de gewoone en meeft
gebruikelijke namen zijn JEZUS en CHRISTUS.
401.) J. Wat hebt ge omtrent denaam JEZUS aantem
erken?
L. Daar omtrent merk ik aan, dat hij de eigen
naam is van den Middelaar, die Hem op Godlijken
laft bij de belhijdenis moeit gegeeven worden en aanduidt
een Verksfer of Zaligmaker, (a). Matth. 1:
21.
(a) Jezus is een Hebreeuwfchenaarn, eigenlijk 1J? , JJ>1\ vel
cum H ex Chaldaismo fervato Wtf}^ Fut. in Hiphil a raclice
in Kal inufitata Hoe nomen contractum Pili* 1 fcïibitur
Efra 2: 2. pro ^VuV per apocopen Juda;i pasfim di«
$unt Grsci dicunt Iij

* 8 Het tiende Gefprek,
ai. zeide de Engel GABRIEL tot JOZEPH: Gij zult
zijnen naam beeten JEZUS, zvant bij zal zijn volk
*£ALIGMAKEN van hunne zonden.
402.) J. Hoe komt't zo, dat de Mesfias bij de
befnijdenis Jezus genoemd is, \
w a s
immers voorzegt
Jez. 7: 14. dat Hij IMMANUEL zou heeten ?
L. Jezaias wil niet, dat Hij bij de befnijdenis dien
naam zou krijgen, maar dat Hij in kragt of met de
daad de IMMANUEL zou zijn, die met 't hoogfte regt
dus zou mogen genoemd worden. Zie dergelijke
wuze van fpreeken. Jer. 23: 6. Dit zal zijn naam
zijn, daar mede men Hem zal noemen DE HEERE
ONZE
GËREGTIGHEID.
403O J. Zijn er niet perfoonen in y t O. T. welke
dien naam gedraagen hebben
L. Ja veekn, inzonderheid twee doorlugtigeman-
«en, Jozua de zoon Nun, die Ifrael in Kanaan gebragtheeft,
welke Hebr. 4: 8. j^heet; en Jozua
dezoonejozadaksdehogenpriefter. Zach. 3: 2. Welke
Ifrael uit Babelsgevangenis naar hun Vaderland
beeft wedergebragt, die in 't boek van Eira en Nche.
tdhaald wordt in 'tboekG*/* Ajjjjtf d a t R a b b i è ^
gezegd beeft: Om dat de Mesjias merfehen zal zalig maken,
Zal My T £ S C H l M H g e n o m d W o r d (-
D e v m e r m t n d
^
natten,, du zijne leer zullen nareken, zntten Hem I 1 Z 0 S
tf
nomen.

over de Namen en Ambten des Middelaars. 89
hernia voorkomt met den naam van Jezud (F) En
als doorlugtige voorbeelden van Vorlt Mesfias kunnen
aangemerkt worden.
404.) J. Wat geeft 't woord Zaligmaken hier te
kennen ?
L. Het woord Zaligmaken moet hier niet in een
flaauwen zin met betrekking tot eenig tijdelijk geluk(c)
gelijk 'twel voorkomt, maar in den allerfterkften zin
genomen worden, en dan duidt't aan, eene verlosfing
van 't hoogfte kwaad, de fchuld, fmet en ftraf
der zonde, en in eene toebrenging of in bezit (telling
van 't hoogfte goed, zijnde de vrede en vriendfchap
met een Drieenig God,
405.)
(6) De Heer AEO. FRANKEN begaat een misdag, als hij
JOZUA de zoone Jezadaks en JOZUA de hoogepriefter voor twee
onderfcheiden peifoonen fchijnt te houden. Zie ftellige Gedg.
a d. p. 50.
(cj Het Hebr. woord $P word in 't O. T. dikwerf gebruikt
voor eene tijdelijke behoudenis, gelijk Pf. 33: 16.
Zo ook 'tGriekfche woord ir«£«KZOmtijds duidt aan eene Ikhaamlijke
verlosfing uit eenig gevaar Hand. 27: 20, 31. Gezondmaken
Hand. 4: 9. en Cap. 14: 9- zomtijds gelukkig zijn,
Luc. 23: 29. Rom. 14: 22. Indien men 't woord in dien.
laatften zin vertaais. 1 Tim. 2: 15. dan word die moeijlijke
plaats verftaanbaarer. Zo zou men 't ook kunnen nemen,
i Tim. 4: 16. De Middalaar komt met die
Daam voor in 't O. Ti onder anderen, fez. 45: 15» Ji,
F 5

90 Het tiende Gefprek,
4°$0 J-
w a t w
'jze maakt Jezus zalig ?
L. Door verdiende en toepasfing. Door 't eerfte
verkrijgt Hij 't regt voor zijn volk tot de Zaligheid,
door 't laatfle fielt Hij hen in de bezitting van
dezelve.
406. ) Op welk eene wijze heeft Jezus 't regt verkreegen
tot de Zaligheid ? |
L. Door Lijden en Gehoorzaamheid, waar van
wij in onze volgende bijeenkomft fpreeken zullen.
407. ) Wat verftaat ge tog door toepasfen, en hoe
doet Jezus dit?
L. Door toepasfen verftaan wij een dadelijk deelachtig
maken van 't heil, dat Chriftus verworven
heeft. En dit gefchied door den verworven Geeft (d)
van Chriftus, die 's menfchen verftand verlicht, en
zijn wil heiligt, waar uit 't geloof en eene aanvanglijke
bekeering voortvloeit, door welk geloof zij
geregtvaerdigd worden; doordien Geeft worden zij
geheiligd, verzegeld, bewaard, getrooft, verzekerd,
met een woord, die Geeft maakt hen deelgenooten
van alle de weldaden des Genadenverbonds in tijd en
eeuwigheid.
408.)
(

ever de Namen en Amptep des Middelaars. 91
408.) J. Jezus is buiten twijfel een algcnoegzaara
Zaligmaker?
L. Voorzeker ja. Zeer verkeert is derhaiven, bijjzigzelven
of bij anderen die zaligheid te zoeken.
Men zie hier 't ongemeen fraaije antwoord yaa den
Heidelbergfchen .Katechismus op de 30 vrage. -Ook
leert zulks de H. S. sllerduidelijkft, Hand. 4/ i 2
.
De zaligheid is in genen anderen enz. Hebr. 7: 25.
JJij kan volkomen Zaligmaker?, de geenen, die door
H:m tot God gaan, enz.
409. ) J. Wat is er aangaande den naam CHRIS­
TUS aantemerken? ' .
L. Dit is de bijnaam en amptnaam van den Zaligmaker,
welke over een komt met den naam Mesfias
in 't O. T. Dit zien we uit Job. 1: 42. Wij
hebben gevonden den MESSIAS , y t welk is overgezet
zijnde , de CHRISTUS. Hij is 't groote tegenbeeld
van de gezalfde Propheeten, Priefters en Koningen.
410. ) J. Wierden alle die perfoonen gezalf t ?
• L. Men leeft van Propheeten die gezalfd] zijn,
I Kon. 19: 16. Eliza den zoone Saphat van Abelmehold
zult gij ten propbeete zalven- in Uwé plaatze.
Schoon wïj nu niet lezen, dat EUA dezen laft
.heeft uitgevoerd, mogen wij er nogthauö giet aap
twijfelen, dewijl er geen reden is, om hier de zalving
oneigenlijk optevatten. Aangaande de Priesters
vinden wij een ,; Godlijk bevél. Eoéod. 30: 30.
En van de Koningen, 1 Sam. -tb: i. J\ T iet dat ieder

92 Het tiende Ge/prek,
der Propheet, Priefter, en Koning oudtijds gezalfd
wierd, fY). neen, alleen zommige bij bijzondere gelegenheden.
Zij die door erfregt zonder twift opvolgers
waren, werden gerekend in hunne voorgangers
gezalfd te zijn.
411. ) J. Waar mede werden die perföonen gezalfd,
en wat duidde die plegtigheid aan?
L. Zij werden gezalfd met eigenlijke olij, welke
op 't hoofd werd uitgeffort, Pf. 133; 2. 1 Sam. 10:
1. En deeze zalving, wanneer zij op Godlijk bevel
gefchiedde, gaf te kennen, dat zodanig een per.
foon tot dat ampt van den Heere verordineerd was,
en Hij hem door zijnen Geeft zou bekwaam maken,
2 Sam. 10: 1, 6, 9.
412. ) J. Is nu onze Heere Jezus Chriftus ook gezalfd?
ze-
CO Het zalven met olij ichijnt al vroeg in gebruik geweeft
te zijn, zelfs omtrent levenloze zaken, namelijk wanneer
men iets van gemeen, tot een bijzonder gebruik wilde
afzonderen, of tot eenplegtig gedenkteken ftellen, zo zalfde
JACOB een Heen Gen. 28: 18, 22. Van hier dat uitmuntende
perföonen, die zig aan den dienft van den waaren God
gelovig hadden toegewijd, wel eens leenfpreukig gezalfden
in den Bijbel genaamd worden, fchoon zij met geen uiterlijken
olij overgoten waren. Men zie Pfalm 105: 15. dan
ABRAHAM, IZAAK en JACOB dus genoemd worden.

over de Namen en Ampten des Middelaars. 93
L. Ja Hij is van eeuwigheid door den Vader tot
zekere ampten verordineerd, en wel met betrekking
tot beide natuuren waar in Hij Middelaar zou zijn,
1 Petr. 1: 20. Welke voor gekend is geweeft voorde
grondlegging der waereld. enz. En deeze verordineering
wordt eene zalving genaamd, Spr. 8: 23. Ik
ben van eeuwigheid af gezalfd. Ook is Jezus
in de tijd bekwaam gemaakt, doch alleen naar zijn
menfchlijke natuur, om dat de Godlijke natuur die
niet nodig had. Hij is gezalfd, niet met uiterlijken
olij, maar alleen door toebrenging van kragtige Genadegaven
des H. Geefts. Dit was voorzegd, Pf. 45;
8. ... Daarom heeft Uö God uiv God gezalfd met
vreugden olij boven uwe medegenoot en. Hand. 10:
38. Belangende Jezus van Nazareth, hoe hem God
gezalfd heeft met den H. Geeft en met kragt.
413.) J. Is Chriftus tot alle de drie voorgemelde
ampten gezalfd. Immers is geen perfoon oudtijds zo
ver ik weet geweeft, die alle die drie ampten te gelijk
bekleed en alzo den Middelaar heeft afgefchetft.
L. Zommige brengen daar toe MOZES bij, die een
propheet was Deut. 18: 18. die geofferd heeft, Exod.
24: 5, 6. en Deut. 34: 5. genoemd word Koning
in Jefchurun. Doch hoe dit zij, dit is zeker dat
MELCHIZEDEK koning en priefter, en DAVID propheet
en koning is geweeft: Voor 't overige zou
men kunnen zeggen, dat Chriftus als 't tegenbeeld,
hier

54 Hei tiende Ge/prei
9
hier' in de voorbeelden overtrof, dat Hij- alle drie die
amrJren heeft waargenomen, (ƒ)
< 414.) J. Ik heb gemerkt, dat de Godgeleerden
verfchillen in de rangfchikking dier ampten, zommige'
willen eerft 't propheetifch ampt in aanmerking nemen,
daar andere van 't priefter ampt beginnen.
L. Gij moet Opmerken, dat de Zaligmaker in zulk
een order dezelvén niet bediend heeft-, dat Hij 't
een ampt waarnemende, 't ander ftil ftond. Neen ,
want niet alleen dat Hij met zijn komft in de waereld
bij de befnijdenis zijn bloed als priefter ftortte, en
door dc wijzen uit 't Ooften als een koning werd erkend;
maar inzonderheid bij zijn openbaare Midde.
laars bediening-, toen Hij als propheet te voorfehijn
trad, geneesde Hij kranken, 't geen tot zijn prielier
werk
(ƒ) Ik zie anders geen de minfte zwarigheid om te Hellen,
dat er perföonen oudtijds zijn geweeft, welke door ditdrieërlij
ampt den Zaligmaker, hebben afgefchetfï. Immers MELcnrsEDEK
die koning en priefter was, kan niet ten eenemaal
de propheetifebe bediening ontzegd worden, dewijl onder 't
O. T. de niieiters bok Leeraars waren. Zie 't geen in de
verklaring vs den Katechismus gezegd wordt doof den Heer
BARËUTH uitgegeven-, 1 Deel. p. 212. Ook zijn er-
Godgeleerden-welke Chriftus flegts een tweerlij ampt toeken-,
nen, namelijk't p.riellerlijkc en'tkoninglijke, doch onder't
eerfte ook begrijpen al dat geen., 't welk wij gewoonlijk tot
't propheetifch ampt brengen. Vid. VITKINGA in Aphorismts
Putte V- p. 315.

over de Namen en Ambten des Middelaars. 95
1 werk kan gebragt worden benevens al dat lijden, 't
1 welk Hij. toen ondervond; ja Hij heerfchte als koning
: over de opgeblazenheid der zee, wanneer haare gol-
1
ven bruifchten.
415. ) J. Welke order of rangfchikking zal men
! evenwel 't beft in acht nemen?
L. Wij zullen eerft van Chriftus fpreeken als pro-
I pheet, dan als priefter en eindelijk als koning. De re-
: dei > daarin gelegen, dat bij des Middelaars open-
1 baare bediening, die met zijn doop op zijn 3ofte jaar
I begon (fchoon hij alle die drie ampten wel gelijklijk
,' waarnaam,) nogthans eerft meer zig vertoonde als
I propheet in zijn leeren, welke Hij met wonderwerj
ken beveiligde , vervolgens duidelijker als priefter
I zijn ziele zig tot een ichuldoffer ftelde, en bij zijn
I Hemelvaart en zitting aan 's Vaders regtehand alleri
klaarft als Koning zig vertoonde. —• Zulk een rang-'
fchikking der drie ampten vertoont zig ook duidelijk
in 't toepasfen der zaligheid, daar Chriftus eerft
meer voorkomt als propheet ter verlichting, vervolgens
meer als priefter ter verzoening, en eindelijk
meer als Koning, wanneer zij zig vrijwillig aan Hem
als Koning ten dienfte opdragen en overgeven. Vergelijk
hier ook mede, 1 Cor. 1: 30. Die ons geworden
is wijsheid van Code enz.
416. ) J. Zal UEerw. de goedheid hebben om'
van ieder ampt, in eenige bijzonderheden wat nader
te fpreeken?
Dit

o6* Het tiende Gejprek,
L. Dit wil ik gaarn doen, ik zal aantoonen, dat
de dierbaare zaligmaker tot elk ampt door den vader
te voren is verordineerd, en in de tijd bekwaam gemaakt.
41 ?.j J. Waar uit blijkt 't, datjezus tot een propheet
verordineerd is?
L. Dit blijkt daar uit, om dat eenige eeuwen voor
zijn komft in 't vleefch reeds door de propheeten
voorzegd was. Deut. 18:15. zegt MOZES Een pro- '
pheet uit 't midden uwer broederen alt mij zal u de
Heere uwe God verwekken, dien zult gij boor en.(jg)
Jez. 61; 1-3. zegt Mesfias; De Geeft des Heer en
HEEREN is op mij, om dat de HEERE mij gezalfd
beeft om een blijde boodfebap te brengen dtn
zagtmoedigen, enz. en andere plaatzen meer.
418.) J. Is Hij er ook in de tijd toe bekwaam gemaakt?
L. Ze-
(g) Dat decze plaats op Mesfias moet worden 't huis gebragt,
fchijnt bij de Jooden in 's Zaligmakers tijd bekend
gewecit te zijn, men zie Joh. 6: 14. Jezus doelt op deeze
plaats Joh. 5: 43-46. Petrus en Stephanus verklaaren 't
van den Heere Jezus Hand. 3: 22, 23. Cap. 7: 37. In welke
opzichten nu Chriftus aan Mozes gelijk is geweeft, Zie
onze geachte Randtekenaaars. En in welk verband deeze
Woorden bij Mozes voorkomen, kan rnen zien in *t meer
maal aangepreezen werk van den zeergeleerden J.VAN Nuijf
KuüKtNBERC Bijbelverklaring.

over de Namen en Ampten des Middelaars. *)f
L. Zekerlijk ja, dit blijkt om dat Jezus alle de
deelert van 't propheetifch ampt volbragt heeft. Het
voornaame werk (F) van een propheet was oudtijds,
den raad of wil van God aan menfchen bekend te maken,
toekomende dingen te voorzeggen, en zommige
hebben ook wonderwerken gedaan. Jezus heeft
in alle dezen zig betoond als een propheet, en wel als
een groot propheet.
. 419.) J. Mag ik dit alles in bijzonderheden horen?
L. De dierbaare Zaligmaker heeft
1.) Een Godlijke leer gepredikt, die Hij met
een heilig leven vercierde en met zijn dood beveiligde.
Joh. 8: 38. Ik Jpreeke dat ik bij mijnen vader
gezien bebbe. Joh. 17: 6. Ik bcbbe uwen naam geo'
penbaard den menfchen, die gij mij uit de ivaereld
gegeven hebt.. Openb. %: 5. Hij predikte Wet en
Euangelie. Hij heeft de wet geenzins vermeerderd
noch ook verbeterd , maar gezuiverd van de verkeerde
'(V) Ik zeg 't voorname werk, om dat er meer toe zou kunnen
gebragt worden. Het was niet ten eenemaal oneigen
aan propheeten om voor andere te bidden, Gen. 20: 7. Ook
weten wij van ELIA den propheet, dat hij geofferd heeft, t
Kon. 18» Doch vermits dit zo 't gewoon werk derprophec
ten'niet was, zullen wij die dingen tot 't priefterampt
brengen.
Ilde DÜEI,
G

S>8 Het tiende Gefprek
t
de uitleggingen der Jooden in zijn tijd. Matth. 5: 20
- 48. Ook predikte Hij 't Euangelie, Eph. 2: 17.
komende heeft Hij door *i Euangelie vrede verkondigd,
enz.
2. ) Ook heeft de Heere Chriftus veele voorzeggingen
gedaan, zo met betrekking tot zijn lijden, als
met opzigt tot de verwoefting van Jeruialem en meer
andere dingen.
3. ) Eindelijk zeer veele wonderwerken, zo in
eigen perfoon als door zijn Discipelen en Apoftelen,
Matth. n: 5. Cap. 8: 2. en 10; 8. vergelijk Hand.
3: 6.
420.) fi Met regt verdient de Zaligmaaker dén
naam van een Propheet (V).
L. Niet
(0 Dat Chriftus op zyn jcile Jaar eerft- zyn openbaar
leeraar ampt aanvaarde, is bekend. Maar hoe vereffent
rr.cn dit, met Luc. 2: 42 -47. daar verhaald wordt, dat Jezus
op zyn twaalfde jaar zat in 't midden der Leeraaren. De
vcrma.rde DODDRIDGE zegt.
„ Ik meene dat 't de waardigheid
vim onzen gezcgeiicte Zaligmaker is te kort gedaan,
als' men zegt, dat hij in deze jonge jaaren in 'tgeffoekc der
Leeraaren is gegaan, en daar met hun twifte.
De Euangelift
rept niet een woord van zijn twiffen, maar alleen dat
hij zommige dingen vraagde, en op andere antwoorde, dat
zeer gebruiklijk was in deeze bijeenkomften , en 't waare
oogmerk derzei ver.
Alles gefchiedde buiten twijfel met de
grootfte zedigheid en welvoeglijkheid. En indien Hij nevens

over de Namen en Ampten des Middelaars. 90
L. Niet alleen van propheet, maar van een groot
propheet, die alle de vorige zeer verre overtrof: Jezus
prediking leverde de zichtbaarfte blijken op van
wijsheid en groote kundigheid. Matth. 2,2: 17-34.
Joh. 7: 15. De Jooden verwonderden zig en zeiden,
hoe weet deeze de fchriften.
Hij leerde met vrijmoedigheid.
Matth. 22: 16. Gij ziet den perfoon des
menfchen niet aan. Met verrukkende bevalligheid
en lieftalligheid.
Luc. 4: 22. Zij verwonderden zig
over de aangenaame woorden , die uit zijnen mond
voortkwaamen. Met hartinnemende vriendelijkheid.
Matth. ii: 28 - 30. Komt alle tot mij die vermoeid
enz. Met overreding van de gemoederen,
door 't fchenken van eene verborge inlichting. Luc.
£4: 32. Was ons hart niet brandende in ons, enz.
• Dus mag men van Hem zeggen, wie is een Leeraar
gelijk Hij? Joh. 36: 22. En wat de wonderwerken
betreft, deze waren in zoort en in getal verbazend.
Dit
vens andere aan de voeten "van deeze Leeraars zat (daar de
leerlingen doorgaans zaten, zie Cap. Io; 30. Hand. 12; 3.)
mogt hij met regt gezegd worden in't midden van hun te zit'
ten, alzo zij op halt ronde banken, hoger dan die van de
toehoorders en leerlingen zaten. De taalkundige kan dit gevoelen
nader beweerd en tegen tegenwerpingen verdedig!
vinden bij den Hoogl. B. DE MOOR Comm. in MARIH COW
pend. T. IV. p. 33 -- 5&
G 2

loo Het tiende Ce/prei
9
Dit deedt defcbaare zeggen Luc. 7: 16. Een groot
propheet is onder ons opgeftaan en God heeft zijn volk
bezogd. En 't een en ander zaamgenomen, was de
oorzaak dat de Emmaus gangers dit getuigenis van
Hem afleiden, dat Hij een propheet was, kragtig in
werken en in woorden, voor God en al V volk. Luc.
24; 19.
421. ) J. Gelief nu tot zijn Prieflerampt over te
gaan. Is Hij ook als zodanig verordineerd?
L. Gewisfelijk ja, dewijl Hij als zodanig bij de
propheeten voorkomt, PJ'. 110: 4. De Heere heeft
gezwooren en 't zal kern niet berouwen, Gij zijt
prielier in der eeuwigheid naar de ordening van Meichifedek.
422. ) J. Ik ben al lang voornemens geweeft om
U te vragen, wie MELCHISEDEK is geweeft, en nu
komt 't juift in de rede te pas, wie moet men door
dien persoon verftaan ?
L. Hier over zijn van vroeger en later tijd verfchillende
gedagten geweeft. waar mede ik u niet
wil ophouden; Zeg alleen , dat de gedagten dier
Godgeleerden mij 't meeft behagen, welke van
oordeel zijn, dat Melchisedek een bloot menfeh
is geweeft, doch een luifterijk voorbeeld van Christus
, en dat zijn naam , ampten , benevens 't 'gefchiedverhaal
van 't een , en ftilzwijgen van 't ander,
bij Mozes Gen. 14. eene geheimzinnige bcduidenis
heeft gehad op den toekomftigen Verlosfer:
im-

over de Namen en Ampten des Middelaars. 101
immers zijn naam Melchifedek, 't geen betekent een
koning der geregtigheid, en de Stad van zijn rijksgebied
Salem dat is Vrede hebben haar vervulling gekregen
in Jezus Chriftus in een Geeflelijken en dus
veel voortreilijker zin. Men vergelijke hier 't geen
Paulus zegt. Hebr. 7: 1, a-
423O J- J a raa3r ?t moe i'ijkfte om te verftaan is
't geen daar op volgt in 't 3de vers. Zonder vader
zonder moeder
3
zonder gedacht rekening, noch beginzei
der dagen, noch einde des levens hebbende; maar
den zoone Gods gelijk geworden zijnde blijft een priefter
in eeuvngheid.
L. Ik zeide itraks dat 't mij niet onwaarfchijnlijk
voorkomt, dat 't ftilzwijgen van Mozes een geheimzinnige
beduidenis heeft op Chriftus. Nu vermeit
Mozes niet, dat Melchilèdek even als Aarons nakomelingen
uit een pnederlijk gedacht was, ja zelfs hij
maakt geen gewag van zijn vader, moeder, tijd, van
geboorte, of levensbegin enz.
424.) J. Ik dem toe, dat Mozes geen melding
maakt van Melchifedeks vader en moeder; maar ik
bid u, kan dat dan heeten zonder vader en moeder te
zyn, gelijk Paulus zegt?
L. Het was niet ongewoon in dien tijd om van
iemand, wiens vader en moeder onbekend was
te zeggen , dat hij geen vader nog moeder had,
G3

102 Het tiende Gefprek,
gelijk uit ongewijde Schrijvers kan bewezen worden,
(k) Met kan hier inzonderheid aanduider, dat
Melchifedek geen priefterlijke vader of moeder had.
425.) J. Maar hoe moet ik de laatde woorden begrijpen
: en de zoone Gods gelijk geworden zijnde
blijft een priefter in eeuwigheid ?
L* Het kan naar de Hebreenwfche wijze van fpreeken
aanduiden, dat Melchiiedek zijn ganfche leven
lang priefter is geweeft, vergelijk 1 Sam. 1: 22.
Doch naar verband van zaken geeft het re kennen, dat
zijn priellerichap niet (gelijk 't gedacht van Aaron)
tot zijn nakomelingen is overgegaan, of met andere
woorden, dat hij in de priefterlijke bediening geen
op-
CO SENECA Epift. 108. pag.m. 636. dicit „ duos Romanos
„ Regcs esfe, quorum alter patrem non habet, alter ma»
„ trem. Nam de SESVII matré dubitatur, ANCI pater nullus,
„ NUMJE nepos dicitur". 1 Het is ook onder ons een gewoone
manier van zeggen, er is geen zon, noch maan, er
zijn geen Herren, wanneer dezelve niet fchijnen. • Men
werpt hier tegen, dat dan ieder perfoon onder 't O. T. wiens
Vader en Moeder wij niet weten , voorbeelden vanCnrifhis
zijn. Doch dit ontkennen wij; Want vooreerft wij houden
Melchifedek voor geen voorbeeld van Chriftus, om dat wij
zijn Vader en Moeder niet kennen, dewijl wij Chriftus Vader
en Moeder weetcn, maar om dat hij bij ons niet bekend
ftaat als uit Priefterlijke ouders zijnde. Ten tweeden Paulus
maakt Melchifedek tot een voorbeeld , om dat hij Pjdm
ito. uitdrukü'jk als zodanig wordt aangemerkt.

over de Namen en Ampten des Middelaars. 103
opvolger had. Even zo is 't met Chriftus geweeft:,
deeze heeft een onoverganglij k prieflerfcbap volgens
Hebr. 7: 24. Want dus kan 't Griekfche
woord, 't welk onverganglijk is overgezet, verüald
worden. Zie onze geachte Randtekenaars (/).
426. ) J. Wat geeft 'c te kennen Priefter te zijn
naar de ordening van MELCHISEDEK?
L. Dit kan inzonderheid aanduiden, dat Chriftus
niet uit 't Priefterlijk gedacht van Aaron , uit de
ftamme Levi zou zijn , want Hij is uit Juda geweeft.
Insgelijks dat Hij even als Melchifedek geen
opvolger zou hebben, op dat Hij kan gezegd worden
Priefter te zijn in eeuwigheid.
427. ) J. Is de Zaligmaker ook tot een priefter
bekwaam gemaakt?
JÉ Buiten twijfel, en dit blijkt daar uit, om dat
Hij 't werk van een priefter en wel van een Hogenpriefter
verrigt heeft. Onder 't priefterwerk komt
hier vooral in aanmerking 't offeren en bidden, waartoe
(1) De zeer geleerde BUURT is van gevoelen, dal Melchifedek
met ziel en lichaam ten hemel is opgenoomen, om dat
Paulus Hebr. 7: 8. zegt, dat er van Hem getuigd wordt, dat
hij leeft. 7Ac Befch. Godgel. 4 deel p. 266. Ik merk
cindelijknog, dat de woorden Hebr. 7: 3 den zoone Gods gelijk
geworden zijnde, vertaald kunnen worden met den zoone
Gods vergeleken zijnde, vergelijk Matth. li: 16. Ï3 ; H-

S04
Het tiende Gefprek,
toe ook 't zegenen f» behoort. Hebr. 8; 3. Joel
2: 17. Num.6: 23. Chriftus heeft dit priefter werk
verrigt.
1) Hij heeft zig zeiven naar ziel en lichaam hier
op aarde in zijn ganfche lijden, doch inzonderheid
aan 't kruis tot een zoenoffer aan God zijn' Vader
, als Regter aangemerkr, voor de zonde zijns
volks opgeofferd.
Bah 3: 13; x Pttr. a: 24. Die
zelve onze zonden in zijn lichaam gedraagen heeft
op 't hout. En deeze offerande is een éénige en
volmaakte offerande. Men zie Hebr. 9 en 10.
2) Jezus bid voor zijn volk, dat heeft Hij hier
op aarde gedaan Luc. 22: 32. 23; 34. Joh. 17:
dit doet Chriftus nfcg in den hemel Rom. 8: 34.
Welke voorbidding in den hemel beftaat in eene heerhjke
eifch , gegrond op zijn volmaakte verdienfte
Joh. 17: 24. Volgens de verbonds belofte door den
vader aan den Middelaar gedaan PJ. 2: 8. Het kan
niet
(m) Ik zeg vooral komt in aanmerking, om dat er oudtijds
meer priefterlijke verrigtingen wa.ren. Zij moeiten Ifrael
in den Godsdtenft onderwijzen, waar op gezien wordt. Deut.
33: io- Midi. 3: U. Hal. 2: 7. Die zig 't meeft daar op
toeleiddcn, werden Schriftgeleerden genaamd, gelijk men kan
opmaken uit EJra 7: 10, u. Zij moeiten in twijfelachtige
zaken den Heere door Urim en Thuirmim raad plcgen
Regt. , : Cop. 20: 18, 23, 28. Efra 2: 63.
Öok moeiten zij onderfcheid miken tusfchen 't heiligt
en onheilige, tusfchen 't reine en onreine. Lev. 10; 10.

over de Natr.en en Ampten des Middelaars. 105
niet anders, of uit deeze voorbidding moeten veelvuldige
zegeningen ontdaan. Eph. i: 3. Gezegend
zij de God en Vader van onzen Heere Jezus Chriftus,
die ons gezegend heeft met alle Geeftelijke zegeningen
in den hemel 'in Chriftus. Gelyk Chridus hier op
aarde zijnde, zijn volk reeds gezegend had.
428. ) J. Ik heb verfcheidè bedenkingen en zwarigheden
aangaande Jezus Priederfchap U voor te
dellen.
L. Gelief dezelve te melden.
429. ) J. Gijfchijntte dellen, dat Chridus hier
op aarde al prieder is geweed, doch- Paulus leert dat
Hij eerd in den hemel prieder is geworden. Hebr. 8;
4. Indien Hij op aarde ware, zo zou Hij zelfs geen
priefter zijn.
L. Dat Chridus zig zelve op aarde heeft opgeofferd,
en dus 't priederwerk verrigt heeft, leert de
Apodel duidelijk. Hebr. 1: 3. Cap. 5: 7. Cap. 9:
li. Cap. 10; 12. Doch in de aangehaalde plaats
toont Paulus aan, dat zou Chridus alle de deelen
zijner Hogepriederlijke bediening vervullen, niet op
aarde blijven moed, maar gelijk de Aaronifche Hogenprieder,
na dat hij den Geitenhok in 't Voorhof
(een zinnebeeld van deeze aarde als de plaats der drijdende
Kerk) gelligt had, met dat bloed moed treden
in 't binnende Heiligdom, een zinneprent van
den hemel. Zo ook Chridus als de tegenbeeldige
Hogenpriefter moeft door zijn eigen bloed eenmaal m-
G 5
gaan

lo6
Het tiende Gejprek,
gaan in 't Heiligdom eene eeuwige verlosfing te w
gebragt hebbende. Hebr. 9: 12. \ n)
430.) J. Maar naar welke natuur is Chriftus Prie>
ter, waar is hier altaar, waar de gaave, wat is hier
'/ vuur? *
L. Chridus is de priefter als Godmenfch naar beide
natuuren. Hij is ook zelve de offergave doch alleen
naar zijn menfchlijke natuur. Doch over 't altaar
is veel verfchil. Onze geachte Randtekenaars
over
(n) Er zijn voorname Godgeleerde welks.willen, dat den
ingang des Hogenprieitcrs in *t Heilige der Heiligen niet
heeft afgefchetft de Hemelvaart van Chriftus na zijn opftanding;
maa-r den ingang in den Hemel van Chriftus ziel ter-
Hond na den dood. En dit gevoelen tragt men niet veele
bewijzen te ftaven. 1.) De oude ingang des Hogenpriefters
viel voor onmiddelijk na de flagting des offerdiers. 2.) De
redeneering van Paului Hebr. o- 12. en 24 -- 26. die 't flor.
ten van bloed en de ingang in 't Heiligdom zeer nauw aan
jnalkander verknogt. Men kan hier voor meer redenen vinden
bijgebragt in de verklaring der Heidelb. Katech. doör BA.
KEUTH uitgegeven p, 218, 219. — — BUURT befek. Godg.
4 deelp. 266, 267. zegt. „ Ik weet wel, dat zommige meenen,
dat de gemelde ingang des Hogenpriefters den in.
n g an g v an Jezus in den hemel, naar zijne ziel alleen, aanftonds
na zijn fterven, verbeelde: doch 't fehijnt mij toe,
dat men om 't voorbeeld wel overtebrengen, aan den geheclen
Chriftus denken moet. Daar en boven worden wij
in onze gedagten heveftigd, door de vergelijking van Hebr,
$>• 11, 12. met vs. 24,

over de Namen en Ampten des Middelaars. io7
over PJ. 110: 4. verftaan er 't kruis door. En niet
ongepaft, voor zoverre 't altaar de offergaven op zig
had, of droeg. 1 Petr. ar 24. door 't vuur zou men
dan kunnen verftaan den H. Geeft die in Chriftus
eenë brandende liefde, of zulk een heiligen wil verwekte
om den naam zijns Vaders te verheerlijken en
de Zaligheid zijns volks te bevorderen, men vergelijke
hier, Hebr. 0: 14. Rom. 10: 9, 10. Job.
2: 17.
431. ) J. Hoe kan men 't kruis voor den 'altaar
houden, daar Chriftus zegt Mat tb. 23: 19. Dat
't altaar meerder is dan de gave, die door 't altaar geheiligd
wordt.
L. liet blijkt uit 't 21 vers van dit Hoofdfiuk.
dat de tempel meerder was dan 't goud, wegens de
Godlijke inwooning; zo ook 't altaar was meerder,
wegens 't geen dat daar op was naar 't 20 vers, na •
melijk 't Fleilig vuur een zinnebeeld van den H.
Geeft, waardoor de offergave Gode wierden gehei.
ligd of toegewijd. (0)
432. J. Wat moet ik verftaan door dien altaar,
van
(0) Zie over deeze plaats CLO?PBNBURG in Schola Sacrifi.
tiorum Patriarchalmm p. 221. VITRIKUA in obferv. Sucris L.
II. p. 2.27. DEILIKG obferv. Sier. Part. II. 259. En de
Nederduitfche lezer kaa hier zien, WITZ onr 't geloof XJs
êcjfcning $. 24.

lo8
Het tiende Gefprei,
van welke Paulus zegt, Hebr. 13: 10. dat geen
ttiagt hebben te eet en, die den Tabernakel dienen.
L. Door 't altaar verftaat de Apoftel (bij overneewing)
de offergave. Hij vergelijkt de offerande van
Chriftus aan 't kruis, bij die zond offerande, welke
de Hogenpriefter op den grooten verzoendag buiten
de legerplaatze moeft doen verbranden, Lev. 16: 27.
vergeleken met Hebr. 13: n, 12. Van 't vleefch
nu van deze offerdieren was 't den Priefteren niet geoorloft
te eeten.
4330 J- u « al * gezegde kan ik nu duidelijk
opmaken, dat Chriftus met 't hoogfte regt den naam
verdient van Priejler.
L. Niet 'alleen komt Chriftus de naam toe van
Priefter, maar inzonderheid van Hogenpriefter, ja
van eenen grooten Hogenpriefter, gelijk hem Paulus
noemt, Hebr. 4. 15. En dit blijkt, als men acht
geeft op de uitmuntendheid of verhevenheid van zijn
perfoon, op de volkomenheid of algenoegzaamheid
zijner offerande, op de kragt zijner voorbidding, op
't groote nut, 'twelk daardoor aan zijn volk wordt
toegebragt: Stukken welker uitbreiding ik aan uwe
overdenkingen overlate.
434-) J- Mag ik dan nu van 't derde ampt des
Middelaars 't een en ander hooren ?
L. Dat Chriftus tot Koning gezalfd is, blijkt uit
deszelfs voorverordineering en bekwaammaking tot
deeze heerlijke bediening.
1) Hij

over de Namen en Ampten des Middelaars. 109
1) Hij was er te voren toe verordineerd, blijkbaar
uit de voorzeggingen, Pf. a: 6. Ik doch hebbe
mijnen Koning gezalfd over zion den berg mijner heiligheid.
Zie ook Jer. 23: 5,6. Pf. 72: 12-14.
Luc. 1: 33.
2) Hij is er in de tijd toe bekwaam gemaakt,
'dewijl Hij alle de deelen van 't Koninglijk ampt vervult.
Het voornaame werk van een Koning is, zijn
volk volgens zekere wetten te regeeren, en regens de
vijanden te befchermen.
a) Jezus regeert zyn' onderdaanen volgens de
allerbillijkfte wetten door woord en Geeft. De rijkswetten
zijn 't woord van God, dat daarom */ woord
van Chriftus wordt genaamd Col. 3: 16. En dit woord
paart Hij met den Geeft, Hand. 1: 2.
V) Hij befchermt en bewaart hen ook tegen
de woede der vijanden. Joh. 10: 28. Rom. 8: 35
-38.
4350 J- Van hoedanig een aart is Jezus koningrijk?
L. Het is een Geeftelijk en Eeuwig Koningrijk,
Joh. 18: 36. Luc. 1: 33. Hij overtreft alle aardfche
Vorften: met 't hoogfte regt verdient Hij den naam
van Koning der Koningen, Openb. 19: 16.
436.) J. Heelt Chriitus die drie ampten al bediend
onder 't O. Teftament?
L. Men kan zeggen van ja, voor zo verre de Gelovigen
des O. Ti uit kragt van de toekomende Mid.
dei aars

iro Het tiende Gejprek,
'
delaars verdienfte des Heilands door woord en Geeft
deelgenooten zijn geworden, van alle de weldaden,
'welke uit die drie Ampten voortvloeien.
437-) % N o S c e n e zwarigheid, en dan flap ik er
af. Gij zegt dat Chriftus een eeuwig Koning is,
maar hoe vereffen ik dit met i Cor. 15: 24, 5.5
28. Daarna zal 't einde zijn, wanneer Hij 't Koningrijk
Gcde en den Vader zal overgegeven hebben:
enz.
L. Dewijl met 't einde van de huishouding der
kerk hier op aarde, de vijanden zullen ophouden of
'volkomen te ondergebragt zijn , en alle de uitverkoornen
langs den weg van Chriftus drieledig ampt,
in de heerlijkheid zijn ingeleid, zo zal dit eenmerklijke
verandering in des Middelaars regeering veroorzaken.
Met Koningrijk der genade zal afgewisfeld
worden met dat der heerlijkheid; Chriftus zal als ; t
ware, verflag aan den Vader doen van zijn Middelaars
beduur in de Kerk. Alle de verloden des Heeren
zullen nogthans Jezus Chridus tot in eeuwigheid
blijven erkennen voor den tweden Adam 't uitmuntend
en verheerlijkt Hoofd der Kerk, door wien zij
als propheet verlicht zijn, door wiens priederbloed
zij gereinigd, en door wiens koninglijk alvermogen
zij bewaard en beveiligd zijn. . Ja zullen met vol
gejuich Hem ter eere toezingen Openb. 5: 10. Gij
hebt ous God'c gemaakt tot Koningen en Priefieren.
enz.
438.) J.

voer de Namen en Ampten des Middelaars. 111
438.) J. Hebr gij nog iets aantemerken?
L. Alleenlijk nog dit , dat de gelovigen naar
Chriftus den naam van Chrijlenen dragen, volgens
Hand. 11: 26.
439-) J- Ik geloof dat er veele nuttige leeringen uit
deeze thans befchouwde waarheden zijn af te leiden ?
L. Zekerlijk ja, deeze leer kan (trekken tot overtuiging,
bemoediging , betragting van Godzaligheid,
en is dus ook ongemeen trooftrijk en nuttig.
440.) J. Hoe is ze gefchikt tot overtuiging of
onrdekking?
L. Een menfeh heeft gaern een grond van zaligheid,
de een fteunt op Gods barmhartigheid, een ander
op eenige goede werken, een derde op eenige
aandoeningen en traanen : alle welke dingen met
voorbijzien van den Zaligmaker drogg ronden zijn, zo
wel als een blote erkentenis van Jezus als hun Zaligmaker,
en te gelijk afkeerig te zijn van den weg door
Hem vo jrgelchreven te bewandelen. Mattb. 7: f24
- 27. Laat mij toe, dat ik 't beftaan van zulk een
affchetze, die Jezus tot zijn deel en hoogfte goed
gekozen heeft, en door zijn verdienfte de zaligheid
zoekt.
1) Hij die vaftelijk gelooft, dat in Jezus al zijn
zaligheid is gelegen, zal alle andere dingen bij Jezus
te vergelijken klein achten Pbil. 3: 7, 8. De glans
der algenoegzaamheid van Jezus met de oogen des geloofs
doorzien, zal alle andere dingen verdonkeren,
ge:

112 Het tiende Oefprek^
gelijk de zon aan den hemel alle de derren verdooft.
Na dat dit eens in de ziel wortelen gefchooten heeft,
Jezus is alleen alles, zo zegt hij, wat zullen mij de
overige dingen, indien ik Jezus mis? Wat zullen
>, mij baaten goederen dezes levens, aardfche vermaken?
daar ik mij ten vollen verzekerd houde, dat
de zaligheid alleen in Jezus is, zo kan immers in die
dingen geen bedendig heil te vinden zijn. Indien ik
dezelve mis, zij benemen mij de zaligheid niet,
dewijl mijn Jezus alles is. Indien zij al iets zijn,
wanneer zij in gemeenfchap met Jezus worden
bezeten, dat hebben zij dan geheel van Jezus, uit
wiens liefde handen zij voortvloeijen, die in die din-.
gen een fmaakje van zijn zoetigheid gelegd heeft. Zo
mij dan eenige aardfche goederen van waarde zijn, 't
komt nergens anders van,, als om dat zij van Jezus
komen, en tot Jezus heenen leiden.
a) Die waarlijk gelooft, dat in Jezus al zijn heil
is opgeflooten, zal boven alles naar Hem verlangen,
dewijl hij gelooft, dat al zijn goed, ja zijn hoogfte
goed in de gemeenfehaap Gods met Jezus is. Het
kan niet anders, of bij zal Jezus vuriglijk beminnen,
naar Hem hongeren en dorden, dien met al zijn gebeden
en met al zijn vermogen zoeken, hij zal dikwijls
in 't verborgene, zo in als buitens huis , in
ledigheiden in bezigheid, met onuitfpreeklijke ziels
zugtingen zeggen: Och of ik Heer Jezus de uwe,
och of gij de mijne waardt.
5) Zulk

over de Namen en Ampten des Middelaars. 11 %
3) Zulk een die gelooft, dat bij Jezus alleen 't
waar geluk te vinden is, zal niet kunnen geruft zijn,
als in de bezitting van Jezus, en hij van die bezitting
op eenige wijze bewuftheid hebbe. Door 't zaligmakend
geloof krijgt hij wel deel aan dien Heiland
en aan alle de fchatten en gaven, die Hij verworven
heeft, maar zo lang hij twijfelt aan de opregtheid
van zijn geloof, blijft hij in veel bekommering.
Een koopman, wanneer zijn rijkdommen in
een fchip beflooten zijn, brengt veele dagen en nachten
zorgvuldig door: wat is hij bevreeft, wanneet
een onftuimig onweder met veel geweld opkomt?
nooit zonder zorg, tot dat hij tijding krijgt, dat 'c
verwagtende fchip in de haven is binnen geloopen.
Zo is ook een ziel, die gelooft, dat al zijn heil en
zaligheid in Jezus is opgeflooten, hij bevind zig in
gcduurige ongeruftheid, tot dat Jezus tot zijn ziele
zegt, ik ben uw heil Pf. 35: 3. Hij zal in een zaak
van zulk een groot gewigt niet op eenige losfe redekavelingen
of vleijerijen van een bedriegelijk hart durven
vertrouwen. Dat ganfeh zeer uitnemend en eeuwig
gewigt van heerlijkheid fjö) is te groot als dat 't
aaneen dunne draad van losle inbeelding zou worden
ff) Ik oog hier op Paalus taal % Cor, 4: 17. Onze ligtt
ftf»
Ilde DEBL. H

114 Het tiende Gefprek,
den opgehangen. Bij deze drie (tukken kan men zig
beproeven , of men al zijn zaligheid alleen en geheel
bij Jezus zoekt, (q)
441. ) J. 6 dierbaare Jezus, uw naam is als een
uitgeftoïtten olij Hoogl. 1: 3/
L. Dit zal nader blijken, wanneer wij dien dierbaaren
perfoon als de CHRISTUS beichouwen in deszelfs
heilrijke ampten, en 't nut, dat er voor ons in
gelegen is, om daarvan gebruik te maken.
442. } J. Ik ben zeer begeerig om dit te hooren,
maak een begin met 't propheetifch ampt.
L. Hier in zijn veele nuttigheden gelegen.
1) Hij is Gods eigen zoon, die ons den Godlijken
wil aangaande onze zaligheid ten vollen heeft
verklaard. Job. i: i3. Hebr. J: 1. Wij behoeven
dan niet te twijfelen, hoe God jegens zondaaren,
die
' verdrukkinge, die zeer haajl voorbijgaat, werkt onS een ganjch
zeer uitnemend eeuwig gewigt van heerlijkheid. Ongemeen
fraajj zijn hier de uitdrukkingen. De Apoftcl irraakt een tegcnoverfteüing
van ellende en gelukzaligheid bij wijze van
opklimming. In plaats van verdrukking fielt hij heerlijkheid,
in plaats van ligte verdrukking . maakt hij gewag van een
ganfeh zeer uitnemend gewigt van heerlijkheid ; en voor de
woorden haajl voorbijgaande fielt hij 't woord eeuwig. In
welke perzoonen de verdrukking die heerlijkheid werkt, leert
ons 't 18 vers.
(q) Zie WITZ over 't geloof IX oejfening f. 36 •* 39.

over de Nat). > en Ampten des Middelaars. 115
die 't in dien zoon zijner liefde tot Hem wenden, ge-
.zind is, de zoon heeft zelve 's vaders wil verklaard.
Men zie't geen Paulus zegt, 1 Tim. 1: 15. Dit jr
een getrouw woord en aller aanneeming waardig,
dat Chriftus Jefus is in de zvaereld gekomen om zon.
daaren zalig te maken.
2. ) Het leert ons met innige blijdfchapaantehoo 3
ren, en te omhelzen, al 't geen die zoon van 's vaders
welbehagen ons verkondigd heeft, Matth. 17: 5.
Trouwens zijne lesfen, zijn lesfen der waare wijsheid
, zijn leer behelft alles wat ter zaligheid nodig
is.
3. ) Onder 't hooren en leezen van zijne lesten
moet men uitzien na dien Geeft, waar mede Christusgezalfd
isalseen Geeft der wijsheid, der kennisfe
en der vreeze des Heeren, om de zalving van dien
Heiligen te ontvangen, waar door men alles weet,
I Jeh. 2: 20. En wij alle met ongedekten aangezichte
de heerlijkheid des Heeren [als] in eenen fpiegel
aanschouwende, worden [naar] 't zelve beeld in
gedaante veranderd van heerlijkheid tet heerlijkheid
als door des Heeren Geeft.
443.) J. Hoe moet men van Chriftus gebruik
maken als Priefter ?
L. Let op deze volgende dingen.
j.) Wij moeten geduurig tot Hem gelovig den toevlugt
nemen met alle onze zonden en veelvuldige m#-
H 2
laats»

II6
Het tiende Gefprek,
melaatsheid, deze op dat lam Gods neerleggen, die
de zonden der waereld wegneemt, Joh. ii 29. Hebr.
10: 17.
2.) Onze diepe onwaardigheid moet ons niet affchrikken
om rot God in den gebede te naderen. O wat
een vriimoedigheid geeft 't niet aan een ootmoedig
bidder, als hij zijn oog veftigr op den biddende Christus,
die als de tegenbeeld ige Hoogepriefter alle de
naamen zijns volks cp zijn harte draagt. Doch hier
van nader als wij Chriftus hemelvaart en zitting aan
Godt regtehand befchouwen.
444-) J- Hoe moeterj wij van Chriftus gebruik
maken in deszelfs koninglijke bediening ?
L. Wij moeten ons in Hem als Koning
i) hartelijk verheugen. Er was een groote blijdfchap
onder Ifrael wanneer Salomo tot Koning gezalfd
wierd, gelijk er gezegd wordt. 1 Kon. 1: 39,
40. En zij bliezen met de bazuine, en al 't volk zei
de, DE KONING LEVE. En al 't volk kwam op ogter
hem, en't volk pijpte met pijpen en verblijdde zig m
groote blijd/chap, zo dat de aarde van hun geluid
/pleet. Hoe veel te grooter vreugde moeten wij betoonen
over dien grootften koning dien meerderen
SALOMO.
2.) Wij moeten deezen koning aanmerken als
Goedertieren, veel goedertierener dan alle de koningen
van Ifrael; als een magtig koning ter befcher*
ming tegen de vijanden.
3.) Ge-

over de Namen en Ampten des Middel aars. r 17
3.) Geduurig Hem voor koning over onze zielen
uitroepen, en zeggen: O groote Koning heerfcb in
mij. In geloofsgehoorzaamheid ons fteeds aan Hem
onderwerpen, naar den eifch van Pf. 45: 12. Dewijl
Hij uw Heer is, zoo buig u voor Hem neder.
445. ) J. Al wat aan Hem is, is ganfeh begeerlijk.
Och dat ik meer voor dien Chriftus mogt leven!
L. Wilt gij voor Chriftus leven, zo moet gij in
uwe betrekking u gedragen als propheet, priefter en
koning. En daar toe zijt gij verpligt, die den naam
van Cbrifien Awigu Vraagt ge welke pligten gij te bctragten
hebr, zie die in 't antwoord op de 32fte Vrajre
van onzen Heidelbergfcben Katecbismus.
446. ) J. Gelief dit ftuk wat nader uit te breiden.
L. Een Chriften moet een propheet zijn, met zijn
mond, en met zijn geheelen wandel.
1.) Met zijn mond door belijdenis Matth. ie:
32. die mij belijden zal voorde menfchen enz. Door
heilige gefprekken met zijn huisgenooten en anderen,
naar gelegenheid des tijds of der perföonen, Epb. 4:
29. Door 't zingen van Godvruchtige liederen zo in
de eenzaamheid als in gezelfchap. HIERONIJ-
MUS f>) een inwooner van Bethlehem fchrijft van de
Chris-
(r) Deeze HIEKONYMUS ftierf A°. 410 ia den onderdon
van 91 jaaren.
H 3

Ii3
Het tiende Gefprek,
tenen in zijne landftreekin een brief aan MARCELLAM
aldus: Overal waar men zig heenen wendt zingt
ae ploeger, die den ploeg/laar t vafthoudt Halkin ah.
De zweetende Maaiier verkwikt zig met Pfalmen.
De wijngaardenier met 't kromme fnoeijmes de zuynfokken
fcheerende, zingt iets uit David, enz.
Waar vindt men dit thans?
2.) In den wandel moet een Chriften toonen,
dat hy een propheet is door een heilig leven. Dat is
*t geen van ENOCH en NOACH getuigd wordt, dat zy
met God wandelden. Matth. 5: 16. Laat uw licht
alzó'Jchynen voor de menfchen. enz.
447.) J. Wat moeten de gelovigen als priefter
doen?
L. Zy moeten Gode offeren niet een zoenoffer,
dat heeft Chriftus alleen gedaan, maar een levend
dankoffer. De gelovige is hier de priefter; de gave
is hij zeiven naar lichaam en ziel. Rom. 12: 1.
Stelt utve tiebddmeh tot een levende, heilige en Gode
zuelê'ehagende offerande, Pf. 51: 19. De offerande
Gods zijn een gebroken hart enz. in 't bijzonder
moeten zij den Heere offeren hünne gebeden, dankzeggingen,
aalmoezen. Hebr. 13; 15, 16. Het altaar
is de verdienfte van den Middelaar. Door 'tvuur
kunnen wij verftaan 't geloof, benevens een heiligen
ijver, ontfioken door den H. Geeft.
448.) j. Wat is hun werk als Koningen?
L. Als Koningen moeten zij ftrijden tegen de in-
woo-

ever ie Namen en Ampten des Middelaars. 119
woonende zonde Hebr. 12: 4. tegen de Uilige omleiding
des duivels ea der waereld die in 't booze
ligt. Eph. 6; 12-18. En deze drijd moet met
kloekmoedigheid geleideden , waarom de gelovige
vergeleken wordt bij 't paard der Godlijke Majefteit
in den ftrtjd. Zach. 10: 3. Dus verkeerende zullen
zij in en door Chridus de overwinning behalen. Rom.
SV37. Openb. 01. Cap. 5: 10.
H4
HET

I2O
Het elfde Ge/prek, over den
H E T
E L F D E
G E S P R E K ,
over den
Staat van Chriftus vernedering, en 't oogmerk
dcar van.
449-) jongeling. Ik heb zedert onze vorige bijeen-
J
komiï nog dikmaal gedagt over 't allernuttigft
onderwerp van ons gelprek, namelijk de drie,
ampten des Zaligmakers.
Leeraar. Om deze Ampten getrouwelijk uit te
voeren moeft Jezus in een tweërly ftaatgebragt worden,
te weten een Staat van vernedering en een
Staat van verhooging. De eerfte moeft den weg toe
den tweeden baanen. Luc. 24; 26. Moefte de Christus
niet alle deeze dingen lijden, en alzo dn de he
Ujkheid ingaan. In den Staat der vernedering moeft
Chris-

Staat van Chriftus vernedering, enz.
iai
Chriftus de zaligheid voor zijn volk verdienen en in
den Staat der verhooging dat verworven heil toepasfen.
Jez. 53; ic*. Als Hij zijne ziele tot een fchuldoffer
zal gefield hebben, zoo zal Hij zaad zien, hij
zal de dagen verlengen, en 't zvelbehagen des Heeren,
zal door zyne hand gelukkiglijk voortgaan. Zie
ook 2 Cor. 8: 9, De Staat der verhooging eindelijk
kan ook aangemerkt worden als een heerlijken loon
op zijnen arbeid (a) Jez. 53; 12. Daarom zal ik
Hem een deel geven van veelen, en Hij zal de magtige
als een roof deelen, om dat Hij zijne ziele uitgeftort
heeft in den dood, enz. Philipp. 2: 8, 9. Hij
is gehoorzaam geivorden tot den dood; ja tot den dood
des kruis; daarom heeft Hem God uitermaten verhoegd,
enz. Zie ook Pf. 2: 8.
450.) Zijn 'er ook nog meer fchriftuurplaatzen,
welke van dien tweërlij Staat des Middelaars gewag
maken, en was dezelve ook door zekere perföonen
afgebeeld, gelijk wij voorheen zagen, dat omtrent
de ampten van Chriftus plaats heeft gehad ?
L. Er zijn zeker nog meer fchriftuurplaatzen „
ook
(a) Dat Chriftus in den ftaat zijner vernedering ook voor
aig zeiven de heerlijkheid verdiend heeft, en hoe zulks
niets vermindert 't borgtojteliik lijden voor zijn volk, kaa
sjen zien bij den Hoogleeraar de Mooi Comm. in MARCKII,
Camp. Tm. IV. p iu
H 5

las
Het elfde Ge/prek, over den
ook in 't O. T. in welke op dien tweërlij Staat des
Middelaars gezien wordt, b. v. Pf'. n.8: 22. De
Steen, dien de Bouwlieden verworpen hebben is tot
een hoofd des hoeks geworden, (b). vergel. Hand.
4: 11. Zie ook Pf. 16: 10, ix. Jez. 40; 7, 8.
Op deze en zoortgelijke plaatzen doelt PETRUS ,
1 Petr. 1: 11. Wat de voorbeelden betreft, de
meefte Godgeleerden brengen niet ongelchikt DA­
VID bij, die eerft in veel geringheid verkeerde, aan
veel
O) Chriftus paft Pf. 118: 22 op zigzelven toe Matth. 21:
41. Ook word die Godfpraak door Rabbi SALOMON JAR.
CHI over Micha 5: 1. van Mesfias verftaan. De fchrij"
ver der Hiftoria Scholaftica' verhaalt als eene overlevering,
dat er bij 't bouwen van den tweeden tempel, zekeren fteen
was, aangaande welken na3r de letter waarheid bevonden
werd, 't geen hier bij wijze van gelijkenis werd gezegd: namelijk
dat dees fteen dikwijls door de bouwers was opgevat,
en telkens weer verworpen, tot dat men dezelve eindelijk
bevond volmaakt te pasfen tot de aanzienlijkfte plaats , tot
die van den voomaamjlen hoek/leen, waar door de zijden der
inuuren zaamverbonden werden, 't welk aanleiding gaf tot
't fpreken der volgende woorden vs. 23. Dit is van den Heere
gefchied, en 't is wonderlijk in onze oogen. Ingevalle er
waarlijk zulk eene overlevering geweeft zij onder de Joden,
gelijk : d?os fchrij ver verhaalt, en indien die overlevering op
de waarheid ruft, zo zou men moeten bcfluiten, dat deeze
Pfalm gemaakt is bii de inwijding van den tweeden tempel,
of bij diergelijke gelegenheid naderhand. Zie de Engelfche
Godgeleerden PATRIK POLUS &c. over Pf. 118: 22.

Staat van Chriftus vernedering, enz. 123
;
veel frriaad cu vervolging was bloot gefield, maar
naderhand ia hoogheid verheven op Ifraels throon is
geplaatft.
451.) J. Ik wenfchte van ieder dezer Staaten afzonderlijk
't een en ander te hooren.
L. Ik moet nog eerft eenige aanmerkingen laaten
voorafgaan.
1) Vooreerfl moet men in deze twee onderfcheiden
Staaten altijd in 't oog houden, dat Hij, diedezel-
"ve ondergaan heeft, niet enkel moet aangemerkt worden
als G O D , noch enkel als M E N S C H , maar als de
I ' G O D M E N S C H de Middelaar.
2) Dat alle die veranderingen van vernedering
en van verhooging eigenlijk niet kunnen gebragt
worden tot Chriftus Godlijke natuur, maar alleen
tot zijne menfchlijke, om dat de Godlijke natuur
1
volftrekt onveranderlijk is, en voor geen verminde-
1 ring, noch vermeerdering van heerlijkheid vatbaar.
3) Uit deze twee aanmerkingen vloeijt van zei.
ve voort, dat men op de vraag? W I E ts-vernederd
én verhoogd? moet antwoorden, De God - menfeh.
En op de vraag N A A R W E L K E N A T U U R is de Mid-
, delaar vernederd en verhoogd^ Dan 't antwoord is,
1 Alleen naar zijne menfchlijke natuur.
4) Dat, daar Chriftus niet aanftonds op 't allerdiepit
is vernederd, noch aanftonds op 't aUerhoogt!
verheven is, maar zo al traps gewijs, zo is
't dat

124 Het elfde Ge/prek, over den
't dat veele Godgeleerden in de beide Staaten des
Heilands onderfcheiden trappen opmerken, (c)
45^0 7- Hoe veel trappen moet ik brengen to
den Staat der vernedering, ik zie dat de Godgeleerden
daar in niet eenpaarig zijn ?
L. Men .brengt er meerder tof minder toe, naar
maate dat men de omftandigheden van des Zaligmakers
lijden meer op zig zei ven befchouwt,of dat men
eenige omftandigheden zamenvoegt, en onder ééne
trap van lijden brengt. Zonder dat ik de gedagten
van andere afkeur, fchijnt 't mij niet ongefchikt
CO Zeer veelen denken, dat in onze Heidelbergfcke Katetltismus
den ftaat van Chriftus verncderin e
langs zekere trappen
behandeld wordt , namelijk 1) Zijn lijden vr. 37. 2)
Zijn kruifiging onder Pontius Pilatus vr. 38, 39. 3) Ziin
dood vr. 40. 4) Zijn begravenis vr. 41. 5) De nederdalwg
ter helle vr. 44. Doch wanneer men den ïatechismus
met CJII oordeelkundig oog inziet, zal men ras gewaar WON
den, dat derzelver opftellers zodanig een order niet hebben
in ach' genomen. Neen, de order die zij houden is
dus, dat zij in de 37 vrage en antwoord al *t lijden vaa
Chriftus uitdrukken van zijn geboorte af tot zijn dood toe:
en dan vervolgens eenige bijzonderheden , welke daar in
plaats hadden, opmerken , te weten de reden, waarom Je-
2us juift moeft lfden door de veroordeeling van eene wae.
reldlijke vierfchaar; waarom Hij gekruift is en niet op qene
andere wijze ter dood gebragt; waarom hij geftorven is;
en zo veryolgens.

Staat van Cbriflut vernedering, enz.
I25
I fchikt in den Staat van Chriftus vernedering deeze
• volgende trappen te tellen: 1.) Zijn nedrige menfehwording.
B.) Armoedig leven. 3.) Laatfle lijden.
4.) Bood. 5.) Nederdaaling ter belle.
453.I J. Gij brengt er de menfcbwording toe,
• maar hoe kan dat zijn, want Jezus is immers nog
menfeh in den hemel, en zal tot in eeuwigheid die
- menfchlijke natuur behouden, en dus moer volgen»
dat de Middelaar tot in eeuwigheid zal vernederd
I blijven?
L. Gij hebt volkomen gelijk/doch ik breng er de
menfehwording als zodanig niet toe , maar ik zeg
zijne nedrige menfehwording. Indien Gods zoon
; buiten betrekking tot 't groot verlosfings werk, .eene
i menfchlijke natuur had willen aannemen, zoude des
zelve ailerluifterrijkft zijn geweeft, maar nu Hij kwam
j om te lijden , verfcheen hij in een knechtsgeftalte-
| Philipp. 2: 6, 7. De vernedering is daarin gelegen,
dat de Middelaar naar zijne menichlijke natuur
5 geboren isuiteeneg«r/«g

is6
Het elfde Ge/prek, over den
454-) 7- Ik moet U bij deeze gelegenheid eene
zwarigheid voorftellen. Ik lees, Luc. %: 8. dat ten
tijde van 's Heilands geboorte de Herders mei hunne
kudde in 't veld waren, moet ik dat aan de lugtsge-,
fteldheid van 't Joodfche land toekennen, dat men aldaar
op den 25 December 't vee nog in de weiden heeft ?
Daar bij kwam ook 't gebod van'Keizer AuguftusO)
zoo in 't koudlt van de winter zeer moeilijk, mij
dunkt hij kon dat wel op zijn minft een. :
maand vroeger
gegeven hebben, of eenige maanden later.
L. Uw zwarigheden zijn gegrond cp die voorondedtelling
dat Jezus den 25 December \s geboren,
maar hier voor is geen 't mafte bewijs., Men heeft
den dag van 's Heilands geboorte in de .twee of drie •
eerfte eeuwen des • Chriftendoms niet gevierd , en
toen dezelve gevierd werd, is zulks overal niet op
den zei ven tijd gefchied.
' 455-) 7- Wanneer is Chriftus dan geboren ?
L. Dit kan met geen volkomen zekerheid gezegd
worden. De Wel Eerw. zeergeleerde Heer R. SCHUT­
TE predikant te Amflerdam heeft met veel geleerdheid
en waarfchijnlijheid zoeken te hewijzen, datjezus
is geboren in den nacht tusfehen den 17 en 18
No-
(e) Zie over dit gebod van keizer Auguftus mijne BIJBM.-
VÊRKLAARING betrekkelijk Paleftina, p. 146.

Staat van Chriftus vernedering, enz. 127
\ November. • De komft der wijzen Cf') te Jerufalem
;den 18 Nov. Hun reis naar Bethlehem des anderen
: daags.
(ƒ ) Omtrent deeze Oofterfche wijzen kannen veele vragen
gedaan worden , waaromtrend de Geleerden verfchik
lend Benken Van welk land* kwamen zij ï Zo.nnr.ge denken
uit Perfie, andere uit Arabic, ik hotfde *t laatftc voor
waarfchijnlijker, om dal Arabic in de II. S. \ Oojlland biet
Gen. 25: 6. de inwooners wórden kinderen van't Oujlen, dat'
is Öojleriingên genaamd 1 I i :
. Regt. 6: 3- jok ij >
Jer. 49: 28. Ook z^n de gefchenken, die zij medebragten,
voortbrengzcls van Arabie. Wat moet men doof
de Ster verftaan? Men kan hier aan geen v'afte lier. noch
aaneen planeet, zelfs niet'aan'een Comeet denken. Zij
die flegts eenige Aftronomifche kundigheden bezitten, zullen
mij toeftemmen, dat die lichaamen veel te groot zijn
en te hoog om door haarén ftand een bijzonder huis aan tc
wijzen. Matth. 2: 9 Het is zeker een lichtverfchijnzel in
onzen dampkring geweeft, 'c welk God vcwekt heeft: dit
hadden de wijzen in "t ooften gezien , mtsfehien al een geruimen
tijd te vooren. Hoe willen zij dat dit lichtgevend
lichaam/dat gelijk een lier fchecn, de geboorte van'
een koning aanduidde? Zommige denken uit de prophetie
van BÜeam, Num. 24- 17- Andere denken wegens een oud
gerugt, dat er om dier. tijd een groot koning zou opftaan s
en bijzondere luchtverfchijnzels hieldt men voortekenen van
merkwaardige gebeurtenisfen. Beide gevoelens, wel bezien
zijnde, zijn onwaarfchijnlijk. BILEAM verftaat door de fter.
te geen luchtverfchijnzel, maar zeker perfoon, anders zouden

ie8
Het elfde Gefprek, over den
daags, De vlugt van Jozeph en Maria met 't kindeke
naar Egypte des nagts tusfchen den 20 en 21 Nov.
De kindermoord door Ilerodes te Bethkhem den 21
dierzelve maand. Zijnde. 750 jaar na de bouwing
van Rome, 't 47io de
Jaar naar d-n fuliaanfchen
tijdkring (g).
456.) J.
den zij ook een Scepter in de lucht hebben moeten zien. En
indien zij door een erfgerugt aan de geboorte van een Vorft
dagten, waarom Wagtcn zij dan niet, tot hij groot geworden
is, om hem hulde te doen. Het komt mij zeer waarschijnlijk
voor, dat deeze Wijzen door een Godlijk droomgezicht
gelijk Matth. 2: 12. onderrigt zijn, dat de koning
der Joden in 't Joodfche land gebooren was, een kind dat
meer dan een menfchen kind was, God geopenbaard in 't
Yleefch. Het geen hun aanzette om de reize derwaards te
doen, en Hem te aanbidden, Matth. 2: 1, 2.
(g) Veele wecten niet, wat men door den Juliaanfchen tijdkring
moet verftaan, en waarom hij ruim 700 jaaren meer
dan de gewoone tijdrekening heeft. De Juliaanfche periode
is door J. SCALIOER uitgevonden , en vervat een tijdperk
van 7980 jaaren, welke voortkomen uit de multiplicatie van
*t guldengetal 19, van den zonnecirkel 28, van de Roomfche
Indictie 15. Welk tijdperk zal voltooid zijn in 't jaar 3267
van onze jaartelling , wanneer in 't volgend jaar alles weder
van voren aan zal beginnen. Het heeft die nuttigheid in de
Hiftoricn, dat men door middel van die periode *t gulden,
getal kan vinden door de jaaren in 19 te divideeren, den
zonnecirkel, door eene divifie in 28 enz. 't overfchot zal 't
getal der jaaren uitwijzen.

Staat van Chriftus vernedering^ enx. 120
456.) J. Is er nog iets meer op te merken in
Chriltus menfehwording?
L. Ik wil nog maar alleen aanmerken, dat in alle
die groote geringheid en diepe, nedrigheid, in welke
de Heiland geboren is, veele ftraalen der Godlijke
luider en heerlijkheid hebben doogedraald : Als
daar is, de verkondiging van de ontvangenis en geboorte
van JOHANNES , Jezus voorloper door een'
Engel. De bekendmaking van 's Heilands ontvangenis
aan Maria en Jozeph insgelijks door een Engel.
De aanzegging der geboorte aan de wakende herders
in de velden van Bethlehem, wederom door een Hemels
afgezant; de heerlijke lofzang die door een geheele
heirfchaar van zalige throongeeden bij die' gelegenheid
werd opgezongen.
De komd der Ooderfche
wijze op 't geleide eener der, die gefchenken
aanbrengen, en Jezus als den koning der Jooden hulde
doen, hem aanbidden.
457-) 7' De tweede trap is dar! Jezus armoedig
leven.
L. Zo is 't, wij moeten hier den Heiland befchouwen
van zijn geboorte af tot de twee laacde dagen
zijns levens toe. Denk hier aan de vlugt van Maria
met Jezus naar Egijpte om de woede van Herodes
te ontgaan. — De fmartelijke befnijdenis ten Öden
dage.
Nazareth.
de woedijne.
Zijn geriuge opvoeding in 't verachte
De verzoeking van den Duivel in
, Een leven vol haat en fmaad zij-
Ilde. DEEL, I ner

130 Het elfde Gefprck, van den
ner vijanden.
Een gebrek hebben in veel opzichten
aan noodwendigheden dezes tevens. Matth.
8: 20. De vosjen hebben holen, en de vogelen des
hemels neften, maar de zoone des menfchen heeft niet
ivaar hij 't hoofd nederlegge.
458.) J- Kan men in dit tijdperk van Jezus verredering
ook geen bewijzen van Godlijke majefteit
ontdekken ?
L. Buiten twijfel ja, en wel zeer veele. Tk zou
hier kunnen fpreeken van ©ntelbaare wonderen die
Jezus ter beveiliging zijner Godlijke leer verrigtte;
maar ik veilig hier alleen 't oog op nog doorlugtiger
tekenen van Godlijke majefteit.
Toen de Zaligmaker
gedoopt werd, werden de hemelen geopend , de
Geeft daalde op Hem neder als eene duive, en de Vader
verklaarde Hem voor zijn' geliefden zoon Matth.
3- " Toen Jezus van den duivel verzogt was,
kwamen de Engelen Gods en dienden Hem,
4'
1 1
Matth.
• Naderhand werd de Zaligmaker op een
berg luifterijk van gedaante veranderd, en weder met
eene luidbaare item voor Godszoon verklaard. .
En eindelijk kort voor zijn laatfte lijden,
de IKiland bad Vader v er heer lijkt uwen naam!
kwam er een ftem uit den hemel,:
verheerlijkt,
en ik zal [Hem] wederom verheerlijken,
Joh. 12: 28.
wanneer
zo
tk hebbe [Hem]
459-) J- Gelief nu tot de 3de trap van Jezus vernedering
over te gaan.
L. Dit

Staat Van Chriflm vernedering, enz. 131
L. Dit was 't lijden in de twee laatfle dagen zijns
levens, dat al't vorige overtrof. Het is te veel, omu
alles in een kort bedek voor oitente dellen: Hoe Hij
bedroeft en beangd werd in Gethjhnane. —- Van JU­
DAS een zijner discipelen verraden werd. — Van de
•overige discipelen verlaten. —gevangengenomen —r
gebonden weggeleid naar de zaale van Cajaphas. •—•
Smadelijk bejegend. — Valfche getuigen opgemaakt.
Van Godsladering befchuldigd. —• Ter dood veroor^
deeld.- Onwaardig mishandeld. —Door PETRUS driemaal
verlochend. — Gebonden naar Pilatus heengevoerd.
— Daarvan oproer befchuldigd. — Van daar
door Pilatus naar Herodes gezonden ,• die Hem met een
befpottelijk gewaad te rug zendt. — JEZUS word door
den Landvoogd aan 't Volk ter keuze met den moordenaar
BARAKBAS voorgedeld. • Word gegezeld
{bj. Een purper mantel Hem omgehangen,
•(/«) Dat Jezus maar eenmaal gegezeld is op laft des Landvoogds
fchijnt klaar uit de Euangeliften.
dat de kruisfeiingen alvorens gegezeld werden.
Ook is 't bekend
Doch 't
oogmerk van Pilatus in 't geesfelen was niet om Jezus te
doen kruisfigen , maar om hem te onderzoeken, even als
door de pijnbank, men zie Joh. 19- 1, 4. vergel. Hand.
22: 24. De andeere Euangeliften meiden niet bij welke gelegenheid
Jezus segezeld wierd, maar zeggen alleenlijk, Je.
zus
I 2

132 Het elfde Gefprek, over den
gen, en een doorne kroon oo.'t hoofd gezet. - *
Gp een veire gaande wijze befpot en eindelijk
tusichen twee moordenaars aan een kruis genagt ld (*).
4.60.) J. Wat was de kmisfigiag voor eene ftraf?
JL. Het was een Romeinfehe ftraf, die zommige
geleerden willen, dat ook bij de Jooden plaats had.
Zij gefchiedde altoos niet op eene wijze; doch gewoonlijk
dus.- Er was een lange houte paal, welke
in den grond gezet wierd, deze paal had van boven
een dwarspaal, op welke de armen werden uitgeitrekt,
dewfjl 't lichaam zelve op den regt opÜaande, tusfchen
de beenen ruffe op zeker uitftekje, de handen
en voeten werden met touwen vaitgemaakt, of met
öus^f ^:j«!.;i-j.:i>£n
na-
_zus gegezeld hebbende , gaf hij hem over om gekruitjt tewsrden,
Matth. 27. 20". Mare. 15: 15.
(i) Jezus is gekruisfigt op de 3de uur naar Mare. 15: 25.
welke met onze 9de uur des voormiddags overeenkomt.
Toen de Heiland eenigen tijd aan 't kruis gehangen had,
zijnde de 6de, bij ons de 12 uur, begon de duillernisfc 'die
3 uuren duurde Mare. 15: 33. waar mede Mattheus Cap. 27:
45. en Lucas Cap. 23: 44. rnitémm'ön'. Doch 't geen Johan.
nes \ndtCap. 19: 14. baart moeijlijkhcid, als bij gewag maakt
van de 6de uur, tóen de Heiland nog voor Pilatus ftond.
Niet kwalijk kunnen de woorden dus vertaald worden: Er
was nu voorbereiding voor 't Pjifcha, doch omtrent de zesde uur.
Da» wil Johannes zeggen, dat er op dien dag voorbereiding
wns, doch omtrent de 6de, dat is bij ons de 12de uur. Zie
R. SCHUTTE H. Jaarb. 2. D. p, 327.

Staat van Chrijlus vernedering, enz. 133
nagels vaftgeklonken. Het laatfte had in de kruisiging
van Chridus plaats, gelijk blijkt uit Joh. 20:
25 °0O- D " e z c kruisilrat' des Heilands was voorzegt.
Pf. 22: 17. Zij hebben mijne handen en voeten
doorgraven. (/)
ge-
(*) Dat 't ophangen aan een houd ook bij de Jooden oudtijds
plaats hadde, blijkt duidelijk genoeg uit Deut. zi: 22.
Zommige willen bewëeren uit die plaats, dat die ophangende
alvorens door eene andere ftraf, waren ter dood gebragt;
doch dit volgt niet, iemand te dolden en optehangen is naar
den Hebreeuwfcnen ftijl van fpreeken'zo veel als iemand
op.
tthange» om hem ter dooi te brengen.
Eerft melden zij den
dood°, en dan de wijze op welke zij iemand ter dood
brengen
vergelijk Lsv 20: 2, 27. Deut. 13: 9, 10 Dat
men levendige menfchen ophing,
blijkt ook duidelijk uit Jo*
V M g.
2 9. Dit alles bewijft nogthans niet, dat die
manier van ophangen, gelijk bij de Romeinen, te weten dc
kruifiging, bij de Jooden in gebruik was. Bij voorbeeld in
•t ophangen
onder ons aan een galg, en in de Romemfche
kruisfiging is niet weinig verfchil.
(O Eigenlijk ftaat er in onzen Hebrecuwfchen Bijbel "IK 3
't welk niet betekent doorgraaven , maar gelijk een Leeuw.
Doch men moet hier met onze geachte Overzctters lezen
Vl^D zijnde een preteritum in Kal van 't wortelwoord 1X3
dat fchoon thans niet in gebruik,
nogthans uit *t Aramee,
fchc Dialed kan herftelt worden, alwaar 'tfteeken doorboor-en,
aanduidt en overeenkomt met *t Hebr, wortelwoord m3.
Dat
13

134 Het elfde Ge/frei, over den
461.) J. Dit was naar ik begrijp een zeer zwaare
ftraf.
L. 7.o is 't, en wel geliik de kundige HELLENr.ROEK
zegt, een fmaadelijke, fmartelijke en vervloekte
ftraf.
1. ) 't Was een fmsadelijke ftraf, om dat dezelve
was vaftgefteld tegen flaven , ftruikrovers en
moordenaars, en zoortgelijk (lag van menfchen; maar
vrije lieden en Romeinlche burgers konden deze ftraf
niet aangedaan worden, ten zij hun eerft door flaaffche
geesfelflagen de vrijheid ontnomen werd.
2. ) De fmarte was zeer groot, een lichaam tc
voren door geesfelflagen van een gefcheurd, nu de
gevoeler.ife deelen met nagels doorboord. Indien de
dood niet door eenig middel verhaaft wierd, konden
zij
Dat men Jus moet lezen blijkt niet alleen uit de oude overzettingen
dc Griekfche en Sjrjche, maar ook uit oude Hebrecufche
HandfchriFten , gelijk er zodanig een gevonden
word in de Bibliotheek te Jem, en andere. Vid. KENNN
COT Visf, I p. 5C0. Dat cr oudtijds in de gefchreven Bijbels
zo wel fouten konden zijn, als ihan; in onze gedrukte Bij.
bels , zal geen oordeelkundig menfeh tegenfpreken. Wij
kunnen egter ft»ande houden, dat wij 't woord Gods onver»
valfcht onder ons hebben. — De Heer RENNICOT zegt
elders in zijn uitgegeven werken, dat hij in't vergelijken van
reeds 250 handfehriften in 't Hebrccuwfch, beipcurd had,
dat onze Hebreeuwfche gedrukte Bijbels gemeenlijk de uitgave
volgen van Rabbi BSN CHAJIM Yan 't jaar 1525.

Staat van Chriftus vernedering, enz. 135
zij zeer lang aan 't kruis hangen, en werden zorawijl
door roofvogels en wilde dieren verfeheurd. Van
de twee Moordenaars werd naar 't verhaal der Euangeliften,
de beenen gebroken; doch veelen denken,
dat dit juift geen Romeinfche gewoonte is geweeft,
maar ten gevallen der Jooden is gefchied, om dat
naar hunne wet de opgehangenen voor zonnen ondergang
moeiten begraven worden.
3.) Was 't een door God vervloekten dood
Deut. ai: 23. de opgehangene is Gode een vloek.
462.) 'J. Waarom was juift deze ftraf, een vervloekte
ftraf?
L. Volgens zommige , om dat in de ophanging
aan een hout, een gedenkteken was van den vloek,
voortgekomen door't eeten van een houd, den boom
der kennisfe des goeds en des kwaads. — Volgens
anderen, was de opgehangenen van God vervloekt,
in zo verre hij naar Gods inftelling, door de ophanging
werd overgegeven aan God als Regter, en dus
aan zijne 'wreekende geregtigheid of vloek , vergelijk
Num. 25: 4. Welke ftraf evenwel niet wegnam
Gods genade, die Hij aan zommigen naar zijn vrijheid
kon bewijzen. Andere zijn van oordeel,
dat God juift den opgehangenen een vervloekinge
noemd, met uitzicht op Chriftus, die door 't ondergaan
van die ftraf te eeniger tijd den vloek voor zijn
volk zou dragen en wegnemen. Gal. 3: 13. Christus
heeft ons verloft van den vloek der wet, een vloek
I 4

13* Het elfde Gefprek, over den
geworden zijnde voor ons, want daar is gefchreven
vervloekt is een iegelijk, die aan V hout hangt.
462.) J. Hebt gij nog iets aantemerken?
L. Nog dit, dat er in dezen trap van vernedering
wederom ziclitbaare blijken waren van Godlijkheid
Jezus alwetendheid ftraalde door in \ ontdekken van
den verrader, en't voorzeggen aan Petrus de verlocbening,
benevens de vlugt der overige Apoftelen.
Zijn
Godlijk alvermogen bleek daaruit, dat de gewapende
benden op Jezus fpreeken ter aarde vielen, enz.
464.) J. Geüet nu tot de volgende trap overtegaan.
L. Dit is de licbaamüjke dood, waar door niet de
Godheid van de menlèheid feheidde , maar de ziel
van
't lichaam; dit blijkt daaruit, dat Jezus aan 't
kruis uitriep : l/aaer in uwe handen hevele tk mijn'
Geeft, en 't hoofd buigende gaf Hij den Geeft. Luc.
46 Het was ook voorzegt. Pf a 2
- ^ --f ez
53- 8, 12. O).
4*4-0 J5
'
(») Zommige geleerden als onder anderen de Godvrugtige
HELLEBROEK (zie huutriomph p. 618.) brengen bij 't
geen PLUTARCHUS verhaald onder Keizer Tiberius gefchied
te zijn, te weten, dat zeker Egjjptifch Schipper met naame
1 HAMOS uit me naar Italië zeilende, met eene menigte
rnztgers in de Jonijthe
z e e
bij de eilanden Echinades genaamd,
eene zeer groote ftilte kregen, die hen bij Praxas
deed

Staat van Chriftus vernedering, enz. 137
464. ) J. Maar zou CrmftÜs wel waarlijk geftorven
zijn, Hij heeft zo kort m 't kruis gehangen ?
L. Gij weet immers, dat Chriftus begraven is.
465. ) J- ' k W G C t d a t C h r i f l ; u s begraven is van
twee brave en eerbaare mannen JOZEPH van Arimathea
en NICODEMUS, en gëlegiineen nieuw graf, dat
in een rotzileen was uitgehouwen; na dat deze
mannen alvorens 't lichaam in fijn linnen hadden ingewonden
met Specerijen gelijk de Jooden de gewoonte
hebben van begraven. Doch hoe blijkt
hier uit de zekerheid van Jezus dood ?
L. De opllellers van onzen Heidelbergfchen Kate«
chismus vragen in de 41 vrage, waarom is Hij begraven
deed drijven. Hier hoorden zij eene groote ftemme. „ THA-
, MUS THAMUS als gij te Palodes zult gekomen zijn, zo bood-
„ jchapt daar, dat de groote God PAN gejlorven is". De Schip»
per met zijn volk hier door weinig bewogen, meende Palodts
met een voorwind voor bij te zeilen, maar ten cerftcn
werd 't zo ftil, dat zij daar van zelfs naar toe dreven. Thamus
roept daar op van 't opperfchip. „ Ik boodfchap u, dat
„ de groote PAN geftorven is, waar op een groot gekerm en
gehuil gehoord werd. Tc Rome gekomen zijnde, kwam dit
gcrugt, door zoo veel reizigers verfpreid, ook w.i haalt
ter oore van Tiberius, die Thamus deed ontoieden, en van
alles de waarheid verftond. Het woord Pan betekent
iu 't Grieks Mes, *t geen zij die geloof aan dit verhaal
geven, op Chriitus toepasfen, die een Heer vau alles is.
I 5

138 Het elfde Gefprek, over den
ven geworden? en 't antwoord is, om daar mede te
betuigen, dat Hij waarachtiglijk geftorven zij («
En te regt, want Jozeph kreeg 't lichaam van Pilatus
(n) Het is een onderfcheiden vraag, of de begravenis raa
Chriftus moet worden aangemerkt als een trap der vernede.
ring; dan of ze is voorgevallen geduurende Jezus vernedering?
Ik vergenoeg mij te meiden, 't geen de zeergeleerde
en nu zalige Heer A. BUURT zegt in zijn Bcfchouwnde
Godgel. \de deel. p. 237. „ De begravenis w^'tlaat-
„ fte van Jezus vernedering: maar niet de laagste trap der-
„ zelve, in dien zin , als men dat wel eens verftaan wil
„ hebben. De vergelijking van 't geen de Heiland in Geth-
„ jemane en aan 't kruish overgekomen, met den Staat waar
„ in Hij zigw*ar ziel en lichaam, terwijl't laatftc in 't graf
„ rufle, bevond, moet ons hier van overtuigen*'. .
„ Behoordt de begravenis tot den Staat van Jezus vernede.
„ ring: dan is de vraag of die ook diende ter betaling aan
„ Gods geregt'gheid? De Heiland zeide bij zijn fterven: 't
„ is volbragt Joh. tg: 50. Hij droeg de zonden zijner uitvet
„ koornen in zijn lickaam op 't hout. 1 Pe'tr. 2: 24. Petrus
„ zegt niet, sari TU gtftó? maar tiri ro £vAov; waar door
„ hij naar de gedagten van zotnmtgen te kennen geeft, dat
„ Jezus de ftraffen der zonden zijns volks gedragen heeft
„ tot den kruisdood toe, en niet verder. Het handfehift.
„ waar van Paulus fpreekt Col. 2: 14. zegt hij , dat van
« Chriftus aan 't kruis genageld is. &c Wanneer wij 't een
en 't ander overwegen, en daar en boven ftilftaan bij
„ Deut. 21; 2?. waar van §, 1071 fpraken : durven wij niet
„ befluiten, dat er na Chriftus dood nog iets gefchieden meeft
in

Staat van Cbrtftus vernedering, enz. 139
1 rus niet, voor dat hij nauwkeurig wilt, dat Jezus
1 waarlijk dood was, zie Mate. 15. 44> 45- Jozeph
en Nicodemus waren Jezus goede vrienden, deze
, konden onder de behandeling van 's Heilands lichaam
duidelijk merken, of Hij dood was, of niet: indien zij
I er nu iets leven in befpeurd hadden, dan zouden zij
\ Hem in de grafkelder ter verdikking niet hebben neer-
! gelegt, maar in tegendeel opgekweekt hebben.
465.) J. Waren er in den dood van Chriftus ook
al bewijzen van heerlijkheiden luifter?
L. Zekerlijk ja. Het voorhangzel fcheurde aan
tweën, de graven werden geopend. En dewijl
1 tot den dood ook den ftaat des doods, of verblijf In
1 den dood kan gebragt worden, zo kan men hier ook
denken aan de luilterijke begravenis. Die door Regts-
I pleging ter dood gebragt waren, kregen geen deftige
j begravenis, maar werden in daar toegefchikte be-
; graatplaatzen door de Joden geworpen. Doch geheel
anders was 't met Chriftus, deze werd begraven
door twee aanzienlijke perföonen , na alvorens
in koftbaar lijnwaad te zijn met welriekende drogerijen
„ in de plaats der uit-.erkoornen, ter voldoening aan den eifck
„ der Godlijke gcregtigheid; maar wel, dat zijne begravenis
„ tot vrelzijn van zijn volk Jlrekte , dat geen gering belang
„ heeft in de volkomen zekerheid van zijn Jitrven."

14° Het elfde Gefprek, over den
rijen (b). Hij werd niet in een gemeen graf gelegt,
maar ia een graf, dat in een rotz was uitgehouwen,'
en wel in een nieuw graf, daar nog nooit iemand in
gelegt was. Zodanig een aanzienlijke begraving was
voorfpeld, Jez. 53/ 9. Men heeft zijn graf bij de
Godlozen gefield, yö) en Hij is bij aen Rijken in
zijn dóód gezvee/l.
4*7-) J- I k verlang al om te weten , wat ge door
de laatfte trap van Chridus vernedering de nederdaaling
ter helle zult verdaan.
L. Dee-
(0) Over de graven der Joden , en 't begraven met eene
menigte Specerijen kan men zien mijne BIJBELVERKLARING
betrekkelijk Paleftina p. 346,- 3^6. Daar de tegenwerpingen
van zekere Jood aangaande Jezus begravenis worden opge-
Ioil.
• QO Het Hebr. woord TV1 en men heeft gefield , van 't
wortelwoord :fi3 kan eene zekere voorfchikkking aanduiden.
Tc weten de booze looden hadden 't lichaam van Jezus,
als zijnde een kruiieling, gefchikt in hun voorneemen, by do
Godlozen of misdadigers. Paulus gebruikt 't Grickfchc
woord hioaui, 't welk met 't Hebr woord ]H2 overeenkomt,
in den zin van voorfchikken , voorveroordineeren zie 2
Tim- 1: 9
En Hij is bij den rijken in zijn dood geweeft,
duidt aan, dat Jezus in't aanzienlijk graf van den Rij.
ken JOZEPH een plaats gekregen heeft. Dit viel dan geheel
tegen't oogrrerk en de voorfchikking van Jezus vijanden uit.
Trouwens Jezus was ook geer misdadiger: dit gefchiedde
dan, volgens 't overige van dit 9de vers om dat hy geen onregt
gedmi had, en geen bedrog in zijnen mond was geweeft.

Staat van Chriftus vernedering, enz. 141
Z. Deeze. uitdrukking is ontleend uit de twaalf
Celoofs Artikelen, en men houd deeze fpreekwijs
doorgaans in 't optellen van de trappen van 's Heilands
vernedering, om dat men langs dien weg gelegenheid
heeft om dat artikel regtzinnig te verklaaren.
Veele geleerden hebben opgemerkt, dat dit
artikel in de oudtle geloofsbelijdenisfen niet gevonden
word, en geen Formulier, waar in de woorden
voorkomen, ontdekt is, 't welk ouder is, dan dat,
't welk aan ATHANASIUS A°. 333 word toegekend,
en waar [ a
't misfchien voor de begravenis moet genomen
worden.
468. ) J. Wat moeten- wij er tog door verftaan?
L. Dewijl wij niet zeker weten, wanneer, of hij
welke gelegenheid deze woorden in de 1 a Artikelen
des Geloofs gekomen zijn, zo is't goed, dat wij
eerft zien, in welke beteksnisfen 'r woord helle en««-
derdaaling ter helle in den Eijbei voorkomt; en dan
in welke betekenis naar verband van zaken 't belt genomen
word.
469. ) J. Hoe komt't in den Bijbel voor?
L. Het Hebreeuwlch woord ^ïJW Scbeöl, en *t
griekfche d.lïu Uadës komt in onderfcheiden betekenisfen
voor:
1.) 't Word genomen voor de plaats der verdoemden,
Spreuk. 15: 24. Den zveg des levens is den
verftandigen naar boven , op dat hij afwijke van
ds

14a
Ha elfde Gefprek, over den
de helle beneden. Zie ook Spreuk. 23: 14. Luc.
16: 23.
2. ) Men vindt 't ook in de betekenis van 't Graf
ï Kon- 2: 6. Doet dan naar uwe wijsheid, dat
gij zijne grauwe haair niet met vrede in 't graf laat
dalen. Openb. 'it 18.
3. ) Voor den Staat des doods, in welken
de ziel van 't lichaam is afgefchciden, komt 't voor
Gen. 37; 35. Ik zal rouwe bedrijven tot mijn
zoon in 't graf nederdale. Zie. Pf. 16: 10. Hand.
sti 31.
4. ) 't Komt eindelijk ook voor in de H. S. voor
helfche pijnen en henaudheden. 1 Sam. 2: 6. Hij
doet ter helle nederdalen, en Hij doet weder opkomen.
Pf 18; 6. Matth. 11: 23.
47°0 7- Naar welk van deze be'ekenisfen zullen
wij nu de woorden in 't Formulier verklaaren ?
L. De eerftgenoemde , omhelzen de Roomfcbgezinaen
en Lutherfchen, doch op eene onderfcheiden
wijze. De Roomfchgezinden willen, dat Jezus ziel in
een derde verblijf plaats der helle 't voorburg genaamd,
is neergedaald, om de zielen der afgeftorven
heiligen, die daar zonder gevoel van fmarten op de
verwagting van zaligheid verkeerden, te verlosfen
De Lutherfcbe zijn van oordeel, dat Chriftus naar
-zielen lichaam bij zijn opftanding uit den dooden,
eer Hij zig aan Maria Magdalena openbaarde , zig
naar

Staat van Chriftus vernedering, enz. 143-
naar de plaats der verdoemden heeft begeven , om
aan de duivelen zig als overwinnaar te vertoonen, en
aan de zielen der verdoemde menfchen haar ongeloof
te verwijten , dat. zij door eigen fchuld rampzalig
waren geworden. Wij merken aan, dat 't voorburg
der helle een verdichtzel is, en 't gevoelen der Lutheranen
geen genoegzame gronden van bewijs heeft.
De plaatzen die Partijen tot ftaving hunner gedagten
aanvoeren, kan men verklaard vinden door onze ge*
achte Randtekenaars des Bijbels op Zaeb. 9: 11. r.
Petr, y 19, ao. 1 Petr. 4: 6.
Wij kunnen 't ook niet nemen in de betekenis van
graf, om dat daar van reeds te voren was melding
gedaan, en in zulk een kort opftel geen herhaling kan
gedult worden.
Veelen onzer Godgeleerden nemen 't voor den
Staat des doods, geduurende dat Jezus lichaam in 't
graf lag en zijn ziel in den hemel was. Dit is ganfeh
niet ongefchikt, en komt in verband van zaken zeer
gevoeglijk.
Eindelijk wat onze Heidelbergfchen Kdtechismus
door de nederdaaling ter helle verftaat, kunt gij zien
in 'c antwoord op de 44 Vraag. In 't zelve word gezien
op't allerzwaardlte gedeelte van des Zaligmakers
iijden, waar door Hij als borg gedragen heeft flraffen
voor zijn volk, die zij in de helfche verdoemenis
zouden hebben moeten ondergaan: benauwdheid naar
d«

144 Het elfde Gefprek, over den
de ziel, pijnen naar 't lichaam ; gelijk blijkt uit 't
fiot van 't antwoord, mij van de helfche benauwdheid
en pijne verlof beeft, (jf)
471.) J. Hoe komt dit met de order der gefchiedenis
van Chriftus lijden overeen, dat dit artikel agter
aankomt 2
L. Wij vinden hier dan eene fraaije opklimming
van 't mindere tot't meerdere of zwaardere lijden des
Middelaars. Daar bij kan men nog aanmerkt n, dat
Chriftus geleden heeft in dezelve order als de zondaar.
4.7*.) J. Gelief dit laatfle wat nader aantetonen.
L. De menich ondergaat wegens de zonden 1 )
vee-
(q) CASPAR OLEVIAKUS een der opftellers van den Heidellen
fchen Katechismus, in een werkje genaamd vajle grond of
over de Aittkelen van 't CHHjïelijkgeloof, brengt tot de nedei
daaling nier alken de helfche ziels benaudheden, maar
ook de helfche lichaams pijnen die Jezus ondergaan heelt.
Hij zegt, van de ntderd^aüng der helle fprekendep. 95. „ Wat
,, nu de uiterlle pijnen cn benauwdheden des harten aangaat,
„ zo is zeker, dat de Heer Chriftus, in zijn ganfche lijden
„ niet alleen aan zijn lichaam, maar ook zijn ziel, ja voornamelijk
in zijn ziel, onuitfprekelijke benauwdheid, pij-
„ nen en verfchrikkmgen hebbe ondergaan". En
Pag. 96. „ Dewijl de Vader alle onze zonden op Hem
„ had geworpen, zo moeit Hij beide in lichaam en in ziel
,, veel grooter en zwaarder pijnen lijden, namelijk de hclfchc
pij nen, die wij verdiend hadden".

Staat van Chrlflus vernedering
s
enz. 145
Veele onheilen in dit leven van zijn wieg tot zijn
graf toe: deze heeft ook de Zaligmaker ondergaan
van zijn geboorte tot zijn dood, gelijk reeds getoond
is. 2.) De zondaar ondergaat in de afgeicheiden
ziel, helfche angften: deze onderging de Heiland naar
de ziel in Gethlemane, toen zijn lichaam nog buiten
pijn en banden was, daar 't zweet als groote drup*
pels bloed ter aarde nederliep, (V) en Hij uitriep,
mijne ziele is geheel bedroeft tot den dood toe Matth.
25; 30. 3.) De zondaar heeft vervolgens te wagten
eene
(r) Aangaande 't Bloedzweet en als een uitwerkzel van,
vreefiijke benaudheden, heeft de Heer GALLANDAT 't vol»
gende: Wanneer Ik inden jaar 1751 de plaats van opperheelmeeiler
op 't fiegat Schip de Staatiaanfche vriendfehap
bekleedde, en wij tot bezuiden den kreefts keerkring gevorderd
waren, werden wij door een allerijsfelijkftcn ftorm be*
lopen, 't gevaar, waarin men zig bevond, deed den ftout«
ften zeeman beevcn enz. In deze akelige omflandigheid
was er een matroos JOCHEM JANSZEN genaamd, geboortig
uit Denemarken van omtrent 30 jaaren, en van een gezond
gellel, welke zodanig met angft en vrees werd bevangen
dat hij op 't dek hederviel, bij hem gekomen zijnde, vond
ik hem fpraakeloos, en zag op zijn aangezicht groote druppelen
zweeds, die langs zijn kin en kaken neerrolden. Dezo
zweetdroppels waren op verfcheidene plaatzen zo rood,
dat ik mij inden eerden opflag verbeelde, dat hij uit zijn
neus
' II de DEEL
K

146* Het elfde Gefprek, over den
eene fchandelijke veroordeeling in 't jongfte gericht:
de Zaligmaker is ook voor de kerklijke en waereldlijke
vierfchaar allerfmadelijkft veroordeeld. 4.) Eindelijk
zal hier op, aan den menfeh te beurt vallen
fchriklijke benauwdheden in de ziel en .vreeflijke pijnen
naar 'tlichaam: deeze ondervond de Heere Jezus
aan 't kruis als Hij onder 't gevoel der grievende
lichaams pijnen , met de grootfte zielsbenauwdheid
uitriep, Mijn God! Mijn God! waarom hebt gij
mij verlatend Matth. 27: 46.
473) Maar eer gij tot iers anders overgaat, moeft
ik niet vergeten te zeggen, dat men onder't lezen der
lijdensgefchiedenisfe bij de vier Euangeliften hier en
daar zulk een merkelijk verfchil aantreft, dat hun
verhaal mij menigwerf ftrijdig voorkomt.
L. Wanneer wij maar een der vier Euangelien
hadneus
bloedde, of zig in 't vallen gekwetft bad; doch zijn
aangezicht met mijn zakdoek afg'èwift hebbende, zag ik met
de grootfte verwondeffng de bloediode droppels weder te
toorfchijn komen, niet alleen op zijn kin, kaken en voorhooft,
maar ook verfcheiden plaatzen van zijn hals en borft,
die ik ontbloot had, om te zién, of hij ook eenig kwetzuur
had bekomen, ik vond niets van dien aard, maar zsg duide;
fik, Jat de roode droppels bloed, geduurende verfcheidené
minuuten door de zweetporiëh werden uitgepeift, enz. Zie
de Huil. Mausfchappij der wetenfehappen 14de deel in de Herig,
ten. p. 46.

Staat van Chriftus vernedering, enz. 14.7
hadden, waar in ons 'c leven, 't lijden den dood enz.
van den dierbaaren Zaligmaker beichreven was, zouden
v/ij reeds veelftof van dankzegging hebben; maar
God is zo goed, dat Hij door vier onderfcheiden perföonen,
dit alles heeft laten befchrijven; ieder van
dezelven verhaalt of bijzondere gevallen, of 't zelve
geval, doch dikwerf met onderfcheiden bijzonder»
heden.
Hoe meer Euangeliften nu dezelve gebeurtenis
aangaande Jezus vermelden, hoe meer wij deeze
of geene daden volmaakter weten.
Om dit nu tot
de Lijdensgefchiedenis over te brengen, zo volgt
daaruit deze volgende leeringen:
1) Dat gij alle de gebeurtenisfen, die eenige gelijkheid
met eikanderen hebben, niet daarom aanftonds
voor een en dezelve zaak houdt, b. v.
den
Zaligmaker is niet eens, maar drie onderfcheiden reizen
drinken g;geven ;
d) Eens toen Hij eerft op Golgotha kwam,
Matth. 27: 34. Mare. 13: 22.
Men moet hier
flegts in 't oog houden, dat 't woord XOA.IJ niet flegts
voor Gal maar ook voor andere bittere dingen word
gebruikt, dus kan men daar ook mijrrhe verftaan;
en c£öf edik was een verzuurden wijn. (f)
b~) Voor
(/) De Jooden plagten aan de misdadiger», volgens MAI-
K 3

148 Het elfde Gefprtk, over den
V) Voor de tweedemaal gefchiedde zulks ter
befpotiing, toen Jezus aan 't kruis hing, voorde drie
uurige duifternis Luc. 2,5.- 36.
c) Ten derdemaal op 'r einde der duifternis
Matth]. 2.7;. 48. Mare. 15: 36. Job. 19: 29.
2) Aan den anderen kant, kan men een en dezelve
gebeurtenis door vergelijking der Euangeliften
zo aanvullen , dat alle, fchijnftrijdigheid verdwijnt.
_b. v. De verlochening van Jezus door Petrus word
door vier Euangeliften verhaald, doch zeer verfchillend.
De fchijnftrijd houdt op, als men uit vergelijking
van den een met den anderen Euangelift, opmerkt,
dat Petrus den Heiland verlochend heeft op
drie onderfcheiden tijden. En op ieder tijdftip juift
.niet tegen een, maar somtijds tegen meer perföonen
op onderfcheidene wijze.
3) i
MONIDES, (de Sijnedriis C. 13./kort voor de uitvoering der
dood fliaffe een kelk wijn te geyen met wierook gemengd
om hen hier door van hun veriland te beroven en dronken
te maken, grondende zig op Spreuk 31: 6. Men mag denken,
dat zij aan Jezus, op Golgotha gekomen, even voor
de kruisiiging, zulk een drank van wijn met fcbeerüng'en
bedorven mijrrhe gemengd in een kelk hebben laten aanbieden,
Doch de Heiland , die zijn verftand wilde behouden,
aft Hij dien' gep toeft hadde, wilde ifieri niet drinken. —
Naderhand Jezus aai) 't kruis hangende is door een geheel
anderen drank gelaafd, namelijk Pofca zijnde een Soldatea
dra:;k. Zie ook K,. SCHUTTE H. Jaarb. 2. d. p. 340.

Staat van Chriftus verniiering, enz. 149
3) Ik voeg hier nu nog ten overvloede bij, 't
geen ik meermaalen heb aangemerkt, dat de Euangeliften
niet altoos de tijd-order nauwkeurig in acht nemen,
maar zomtijds de order van zaken in 't oog
houden, gij kunt dit onder anderen zien uit vergelijking
van Matth. 26: 1 - 13 met fob. 12: 1-8.
474.) J. Ik dank u voor uw leerzaam onderrigt,
ik wenfchte, zo 't u behaagde nog wel iets meer te
weeten, aangaande't geen ik in 't lezen van de lijdens
gelchiedenis moet in oog houden.
L. Gij moet altoos naardig te kerk komen, maar
inzondenheid dan als die gebeurtenis 's jaarlijks ge.
predikt word. En dan moet gij u niet vergenoegen
met oppervlakkig die gebeurtenis te befchouwen,
maar dezelve als een zaak van 't hoogfte aanbelang
dieper inzien.
475 ) J. Wat kan 'er in gezien worden ?
L. Gij moet uit dc lijdens gefchiedenis deze vier
dingen opmerken. Namelijk dat Jezus lijden is geweeft.
1.)Onberispelijk. 2.) Zeer zwaar. 3.) Van
een uitftekende waardij. 4.) Overeenkomftig 't Godlijk
getuigenis. Deze vier zaken opgemerkt zijnde,
zulr gij moeten befluiten dit Jezus Chriftus als borg
of Middelaar in plaats van andere dit alles heeft ondergaan.
476.) J. Gelieft deeze zaken kortelijk uit ie breiden.
K 3
L. Dit

150 Het elfde Gejprek, over den
L. Dit wil ik gaarn doen. Het lijden des Zalig*
makers is geweeft.
1. ) Onberispelijk, dewijl Hij hoogfigewi/ligleed,
tevens Godvrugtig, gelijk uitzijn betrouwen op God,
en zijne liefde tot vrienden en vijanden kan worden
opgemaakt. Ook was Jezus ten eenemaal otifchuldig,
blijkende niet alleen uit zijn heilige geboorte en
leven , maar tevens uit alle de gerichtshandelingen
van Pilatus , die verfcheide malen Hem onfchuluig
verklaarde.
2. ) Dat des Zaligmakers lijden zeer zwaar was,
is te. voren reeds gezegt, en overvloedig gebleken.
3. ) Het is ook van een uitftekeude waardigheid,
daar Hij leed niet alleen als een groot propheet, maar
tevens als de waaragtige God, God boven al te prijzen
in de eeuivigheid, Rom. 9.- 5. Hand. 20: aü.
Om de gemeinte Gods te weiden, zvelke Hij verkreegen
heeft door zijn eigen bloed.
4. ) Eindelijk is dit lijden gefchied naar luid der
Godfpraken, die dit voorzegt hadden. Pf. 22. Jez.
53- en andere, zijn nauwkeurig vervuld, benevens
al de fchaduwen van offeranden enz. onder 't O.
% O)
4770 7-
(t) Man kan deze bijzonderheden breder uitgewerkt zien
door den Wel Eerw. Heer G. DE HAAS in zijne verhande.
ling over de leere der verzoening. zijnde een verklaaring van Pf.
3*. h 5-6.

Staat van Chriftus vernedering, enz. 151
477. ) J. De befchouwing van deeze zaken zijn
zeer nuttig bij ieder leerrede die men over 't lijden
hoordt, of bij elk gedeelte dat men leeft.
L. Daar uit mogen wij nu beduiten, dat Jezus
Chriftus als BORG en MIDDELAAR geleden heeft VOOR.
of IN PLAATS van zijn volk. En dit is een allergewigft
ftuk, 't welk wij fta inde houden tegen de Socinianen,
welke willen dat Chriftus alle deeze dingen geleden
heeft, ja den dood ondergaan 1) om zijn leer te beveiligen
volgens 1 Tim. 6: 13
en voor Christus
Jezus, die onder Pontius Pilatus de goede belijdenis
betuigd heeft. Zie ook Openb. 1:5.
dat Hij aan zijne volgelingen een voorbeeld van lijdzaamheid
en ltandvaftigheid zou geven, 1 Petr. 2:
2) Om.
ai. Want hier hier toe zijt gij geroepen, dewijl
ook Chrijlus voor ons geleden heeft, ons een exempel
nalatende, op dat gij zijne voetftappen zoud navolgen.
3) Om dat Hij door de ondervinding van ouheilen
den ellendige des te beter zou kunnen te hulp
komen, volgens, Hebr. 2: 18. IVant in 't geene
Hij zelve verzogt zijnde, geleden heeft, kan Hij de
geenen, die verzogt worden; te hulpe komen. 4) Op
dat Hij langs dezen weg voor zigzelven de hoogfte
waardigheid verkrijgen zou , Luc. 24: 26. Hand.
5- 30, 31.
478. ) J. De leer der Socinianen fchijnt Schriftuurlijk
te zijn ?
L. Wij ontkennen niet, dat deze vier opgetelde
K 4
za-

152 ' Het elfde Gefprek, over den
zaken, als einden of oogmerken van Jezus lijden kunnen
geteld worden, dit is geen gefchil ftuk;* maar de
vraag is, of dit alles 't voorname einde is geweeft?
Wij houden >t voor mindere of ondergefchikte einden,
dewijl de .fl. S. op meer dan eene plaats't voornaame
einde opgeeft 't welk was, gelijk ik ftraks zeide,
om langs dien weg als Borg, zondaarsmet God te
verzoenen. . J a t o t d i t ] j j d e n h e h o 0 ] d | ; 0 ( j k d f i
volmaakte gehoorzaamheid aan de wet Gods,die Chris,
tus voor zijn volk heeft betragt, en daar door 't regt
ten leven verworven.
479 ) J- Kan detze waarheid duikelijk genoeg uit
den Bijbel bewezen worden %
L. Zeer duidelijk
J) Uit plaatzen der IJ. S. alwaar Chriftus befchouwd
word ais een offerande, en daar Hij gezegd
word overgeleverd en geftorven re zijn voor de zonden,
Jez. 53/ 5. Maar Hij is OM ONZE OVERTRE­
DING verwond enz. Rom. 4: 25.
W d k e o v e r g e h.
verdis OM ONZE ZONDEN. Rom. 8: 3. Want 't geene
de wet onmogekjk was, dewijl zij door *t vleefcb
kragteloos was, beeft God zijn zoon zendende in de
gelijkheid des zondigen vleefchs, en ^/VOORDE ZON­
DE enz. Zie ook Hebr. 10: 12. 1 p etr
. 3.. j8.
d) Uit plaatzen, welke zeggen dat Jezus 'in
plaats van anderen de ftrafien gedragen en de verlosfing
te weeg heeft gebragt.
Joh. ic: n. & ben de
goeae herder, de goede herder STELT ZIJN LEVEN VOOR

Staat van Chriftus vernedering, enz. 153
DE SCHAPEN. Gal. # 13. Chriftus beeft ONS VER­
LOST van den vloek der wet, een vloek gezvorden zijnde
VOOR ONS enz. Zie ook Rom. 5.- 8, 9. 2 Cor.
5: 14- 16 en 21. I jPefr. 1: 18, 19-
3) Uit die plaatzen, in welke Chriftus als borg
word voorgefteld, die de fchuld in plaats van den
fchuldenaar opneemt re voldoen, gelijk uit de woorden
rantfoen en verlosfing blijkt, waarvan gefprooken
word. Matth. 10: 28. De zoone des menfchen
is niet gekomen om gediend te zvorden, maar om ie
dienen en zijn ziele te geven [/of] een RANTSOEN zwor
veelen. Rom. 3: 25. Eph. i: 7:
480. ) J. Is de gehoorzaamheid aan de wet, die
Chriftus volbragt heeft ook verdienftelijk geweeft?
L. Zekerlijk ja, dit blijkt uit Rom. 5: 19. Door
de gehoorzaamheid van eenen, zijn veelen tot regtvaerdigen
gefteld. Zie ook Rom. 10:4. Gul. 4: 4,
5. Philipp. 3: 9.
481. ) J. Ik ben in de leer van onze kerk nader en
volkomen beveftigd.
Valt er nu wel iets verder aantemerken.
L. Ik zal nog kortelijk van twee zaken fpreken,
namelijk van de hoedanigheid der voldoening, en
van de perföonen voor welke Chriftus voldaan heeft.
1) Wat de hoedanigheid der voldoenning be- 1
treft. Wij moeten ons aan den eenen kant wagten
van te denken dat Chriftus, fchoon juift geen evenredige
of volmaakte voldoening aanbrengende, nog.
K $
thans

154 Het elfde Gefprek. over den
thans door eene gundige aanneming bij God is goedgekeurd,
gelijk de Remonftranten daar heen willen.
Neen, dit ftrijd tegen de Godlijke regtvaardigheid,
die de zonden zonder voldoening niet vergeven kan
en tegen de oneindige waardigheid des Middelaars,
dieniet alleen menfeh maar ook de waare God is,
die een volmaakte verdiende kon te weeg brengen,
i Cor. 6: 20. Gij zijt diere gekogt. En aan den anderen
kant moet men met de Roomfchgezinden niet
dellen, eene overtolligheid der verdiende van Christus,
die tezamen met't lijden der Godvrugtige en
Martelaaren benevens derzelver overvloedige werken
een fchat van aflaten voortbrengen, waarmede andere
menfchen kunnen geholpen worden. En dus 'm y
dien Chridus maar eenen druppel bloeds gedort had,
die genoegzaam zou zijn geweed. Dit zou weder
llrijden tegen de Godlijke regtvaardigheid en de liefde
des Vaders tot zijn zoon.
482.) J. Neem met kwalijk, dat ik tusfchen beiden
een aanmerking maak. Het gevoelen der Remonflranten
fchijnr zoo onaannemelijk niet. Christus
heeft alle de drafFen niet ondergaan, immers niet
de geeftelijke en eeuwige dooi%
L. Wat de geedelijke dood betreft, indien men
r
daar door verdaat geedelijke verlatinge Gods, zo
heeft Chridus dezelve ondergaan Matth. 27: 46".
doch begrijpt men daar door't misfen van Godsbeeld
en een onraagt in de zonde, zo kon de Middelaar die
niet

Staat van Chriftus vernedering, enz. ï

Het elfde Gefprek, ever den
de Vader heeft verzoenbaar gemaakt voor alle menichen,
maar eene dadelijke verzoening heeft te weeg
gebragt volgens Rom. 5,
j o. Indien wij vijanden
Zijnde, met God verzoend zijn, enz. en wel bepaaldehjk
voor de nitverkoornen. En dit bewijs ik
aj Vooreerft met veele plaatzen der H. S. daar
't gebragt word tot Jezus volk Matth. t: H. Zijn
Schapen. Joh. 10: n,
a 6, a 7
. Zijn gemeente Hand
se 28.
h). Uit t gevoelen van onze tegenpartijen vloeijt
J
voort,
O Dat Chriftus ook voldaan heeft voor zo
veel duizende menfchen , die nooit van Chriftus
noch van zyn lijden of dood gehoord hebben. Waarom
de voorftanders der algemeene genade genoodzaakt
worden te ftellen, dat de Heidenen zonder de
kennis van Chriftus , nogthans door deszelfs verdienfte
kunnen zalig worden, aanlopende tegen Joh.
Ui 3-
2) Ook volgt er uit, dat Chriftus wel de verwerver
der zaligheid, maar geenzins de toepasfer is,
maar de menfeh zelfs. Het geen ftrijdig is met den
Bijbel Joh. 6: 44, 45
0 m n u
reimdheden voorbij tegaan.
484O J. De Bijbel fpreekt evenwel zeer dikwijls
als er van de verlosfing in voorkomt, van de ivaer'eld
en alle menfchen.
L. Het woord waereld word inde H. S. niet altoos

Staat van Chriftus vernedering, enz. 15/
toos genomen voor alle menfchen in de waereld, maar
Lzomtijds word er door te verftaan
gegeven, veele
: landlchappen der waereld Rom. 1: 8. Zomtijds de
•Heidenen in regenftelling der Jooden, Rom. 11: 11,
12. Zomtijds Godlozen in tegenftelling van God-
I vrugtigen, 1 Cor. 11: 32. zomtijds menfchen in teil
genttelling van Engelen Joh. 3: 16. Zomtijds eene
groote menigte Joh. 12: 19. Het Griekfche
ü woordje VT«V 't welk zomtijds door geheel zomtijds ;
I door alle wordt overgezet, duidt altoos niet aan ider
• zonder onderfcheid,' of elk hoofd voor hoofd, dik-
, wijls duidt 't aan eene groote menigte, zie Matth..
1 2: 3. Cap. 3: 5. Cap. )o; 22. Cap. 12: 15. Dan
geeft 't wederom naar verband te kennen aller lij •
zoort van menfchen als 1 Tim. 2: 4.
• derom alle de uitverkoornen, 2 Cor. 5: 15.
dan eens we-
i 2: 9. .
Hebr.
485.) J. Ik heb nog maar twee bedenkingen, de
eerfte is, dat er duidelijk gezegt word, dat Chriftus
de zulken gekogt heeft, die Hem verlochenen en een
haaftig verderf over zig brengen. 2 Petr. 2: 1.
L. Zie de verklaring van deze plaats in mijne BIJ-
>• BEL VERKLARING betreklijk Paleftina, pag. 194.
• 486.) J. De andere zwarigheid is, dat onze Hei-
: delbergfche Katechismus zegt in 't antwoord op de 1
37e vrage, dat Chriftus den toorn Gods tegen de zonden
van 't GANSCHE MENSCHLIJ1CE GESLACHT gedragen
heeft.
L. De

158 Het elfde Gefprek, ever den
L. De Katechismus zegt niet, dat Chriftus den toorn
Gods gedragen heeft VOOR de zonde van 't ganfche
menfchiijk gtjlacht, maar TEGEN de zonden enz. Willende
hier mede te kennen geven, dat Chriftus voor of
in plaats van zijn volk den toorn Gods gedragen heeft,
die ontftoken was, tegen de zonden van 't ganfche
menfchiijk geOacht (u). Zo heeft Chriftus ook voor
allerlij zoort van zonden geleden, dit geeft de Apostel
Johannes te kennen, i Joh. 2: 2. Hij is eene ver.
zoening voor onze zonden, en niet alleen voor de onze,
maar ook voor {de zonden] der geheele waereld.
Gnze Overzetters hebben zeer wel naar den aard der
taal 't woord zonden ingevuld, als willende Johannes
zeggen: Jezus Chriftus is niet alleen een verzoening
voor de zonden, aan welke wij ons hebben
fchuldig gemaakt; maar ook voor meer andere, ja er
is geen zonde in de geheele waereld, (de laftering in den
H Geeft alleen uitgezonderd) of er is in 't zoenbloed
van Chriftus vergeving voor, 1 Joh. 1. 7.
Het
(u) De Heer J v. D. HO.VERT in deszelfs Vonrede voor
URSINUS Schatboek p. JÓV.. merkt aan, dat 't fchijne de Katechismus
deeze omfchrijving der zonde hier bijgevoegd ta
hebben, om te verhoeden, dat niet iemand hier zou denken
aan Gods vaderlijken toom wegens de misdaden zijner kinderen,
als of Jezus enkel deze, en niet voornamelijk dca
Regterlijken toorn van God tegen de zonden van 't ganfche
menfehdom zou gedragen ücbbeai

Staat van Chriftus vernedering, enz. 159
Het bloed van Jezus Chriftus zijn* zoon reinigt ons
van alle zonden.
437 ^ J. Dewijl ik hier mede zeer voldaan ben,
zo verzoek tot eenige practicale aanmerkingen overtegaan.
Li Het is eene ftoffe, die aanleiding geeft, om de
vreeflijkheid des Godlijken toorns
onboetvaerdige
zondaaren voorteftellen, ten einde 't dienftbaar moge
zijn ter ontdekking van hun rampzaligen ftaat. Het
is eene ftoffe, die een Godvrugrig befchouwer in diepe
verwondering wegrukt. Eene floffe, die den gelovigen
opleidt tot de betragting van dankbaarheid en
veele Chriftelijke deugden op den weg der Godzalig,
heid; en eindelijk een bron van vertroofting voor '$
Heeren volk.
488.) In welk opzigt is deze ftoffe verfchriklijk
voor onboetvaardige zondaaren ?
L. Zulke kunnen er dc vreeslijkheid des Godlijken
toorns duidelijk uit zien,
Meermalen heeft da
Heere zig aan de inwooners dezer aarde zeer gedugt
getoond, maar nooit treffender dan in't lijden van
Zijn zoon.
Vreeflijk vertoonde zig de Heer toen Hij
de inwooners der eerfte waereld door de wateren van
den zondvloed verdelgde; verfchriklijk was de Heere
, toen Hij de burgers van Sodom, Gomorra en de
nabuurige. fteden door 't hemels blikzem vuur ververdelgde;
met min bewees God zijn groot ongenoegen
aan Pharao en de Egijptenaaren, als zij in 't Roode

ifSo
Het elfde Gefprek*. over de»
de meir verdronken; ontzachlijk was God bij de
wetgeving op Sinai; maar dat alles te boven gaat allervreeslijkft
en verfchriklijkst vertoonde zig God op
Golgotha. Daar werd Gods wraakoeffenende geregtigheid
in 't helderst licht gefield. Gods eigen zoon
volmaakt heilig moeft ter verlosfing van fchuldige
menfchen met hellche pijnen in 't lichaam, en metdoods
angften in de ziel worftelen, de Vader verbergde
zijn iieflijk aangezicht, de zon trok op den vollen
dag haare heldere ftraalen terug, en Jezus naakt
en uitgeftrekt aan een vervloekt moordhoud hangende,
riep in 't akelig duifter: Mijn God! Mijn God.'
waarom hebt Gij mij verlaaten f — Och dat menfchen,
die tot hier toe indrukkeloos en zorgeloos in
de zonden hebben voortgeleefd, daar eens behoorlijk
op mogten acht geven. Gefchiedde dit aan 't groene
houd, wat zal er aan 't dorre gefchieden. Moeit
Jezus, de heilige Jezus die ais borg leed, zulk een
verfchriklijk lijden uitftaan, wat zullen dan zulke"
menfchen, die geen deel aan Chriftus hebben, moeten
ondergaan, ais zij tot in eeuwigheid den Godlijken
toorn moeren ondervinden? Vreeslijk is 't te
vallen in de handen van den levendigen God. Vooral
zullen zodanige menichen eene gedugte ftraf ondergaan,
welke geweigerd hebben te luifteren naar 't
zalig Euangelie, waar in hun een lijdende Jezus, als
de oorzaak van alle heil, als 't eenig middel ter verzoening
met een vertoornd God is aangekondigd
doch

Staat van Chriftus vernedering, enz. i6t
doch welken zij, 6 groote weerfpanmgheid! welken
zij fmadelijk verworpen hebben. Hebr. 2: 3. Och
dat mijne mede menfchen wijs wierdea, en leerde gebruik
maken van dat middel hunner behoudenis, 't
welk God zelve heeft bekend gemaakt!
489.) J. Gij zeide ook, dat de vernedering .van
Jezus eene ftorfe is van groote verwondering.
L. Zo is 't, indien wij de liefde Gods daarin befchouwen,
die zo verwonderlijk groot is, dat zij alle
verftand te boven gaat. God had in de fchepping
den menfeh naar zijn beeld gemaakt, dat was
liefde, want hier door konde God den regten menfeh
beminnen, en zig van hem doen beminnen; maar
zie hier, hier brengt de liefde tot verlooren zondaaren
te weeg, dat Hij zig laat vormen naar ons beeld.
Daarom zegt Johannes, 1 Joh. 4; 0. Hierin is de
liefde Gods tot ons geopenbaard, dat God zijn eenig.
gebooren zoon, gezonden beeft in de zvaareld, op
dat wy zouden leven door Hem. Niemand (zegt de
Heiland Joh. 15:13.) heeft grootei liefde als deze , dat
iemand zijn leven zette, voor zijn Vrienden. En Jezus
is gefiorven voor vijanden. Zie Rom. 5.* 8 10. ijoh.
4: 10. En dit alles verpligt een Chriften in waare dank
baarheid voor 's Heeren aangezicht te wandelen.
49°0 J' Gelief dit laatfle aantetoonen.
L. Dit is zeer klaar en vloeijt van zelve uit al 'c
vorige: Moeteen Chriften zijn zonden niet hartelijk
betreuren , die Jezus zo bitterlijk m. Gethlèma-
Ilde DEEI,, L ne

If52
Het elfde Gefprek. over den
re beweend heeft? Is een Chriften niet ten duurden
vérplfgt" 3
om dé zonden en verdorvenheid die in he m
woond, die moordenaars van Chrifius, te kruisfigen
en 'i onder te brengen ? Zal hij zig in 't ilijk der
zonden weder moedwillig wentelen, van welke vuiligheid
Gods zoon hem niet heeft kunnen reinigen,
ten zij door zwaare Geeslèlflagen, dekende doornen,
feherpe nagels enz. met een woord, door een wreeden
dood? Moet een Chriften niet 't tegendeel doen
van al dat geen, dat ook den Heiland tot verzwaas
ring van zijn lijden is aangedaan: Werd Jezus door
den eerlozen Judas op een verraderlijke wijze voorden
'geringen prijs van 30 zilverlingen verkogr; een Chriften
moet Jezus houden voor 't waardde en dier baarfte pand.
Werd de Heiland door andere discipelen verlasten uit
zwakheid des geloofs; eeo Christen moet zoeken om
iteeds in.de nabijheid des Heeren te blijven, enz.
491.) J. Is er ook betreklijktot dankbaarheid iets
meer uit te leeren ?
L. Wanneer men de gefchiedenis behoorlijk naarleeft
van Chriftus gebooite, leven, lijden, enz. dan
•kan. men uit dezelve een reeks van Chriftelijke deugden
opzamelen om in beoeffening te brengen.
a. In zijn geboorte ftraalt eene groote nedrigheiddoor,
in armoe de verfcheen Hij in deeze waereld en bragt
daar in zijne levens dagen door. Dit gevoeleH moet
ook in ons zijn, dat in Chriftus Jezus was, Hij moet
een gettake in ons krijgen Hij moet wasten en wij minder

Staat van Chrifins vernedering, enz. i#j
der worden. Door hovaardi j hebben onze eerde ogders,
't Godiijk beeld verboren, door nedrigheid, wil Jezus
dit weder in ons herftellen : dit moet ons de deugd van
nedrigheid en kleinheid inboezemen. Zonder nedrige
veroordeeii.ig van- ons zeiven ontvangen wij geen genade,
hebben wij geen deel aan Jezus, die bij de nedrige
van Geelt woonen wil, Godzuederftaat de bovaer-.
digc, maar de neürigen geeft Hij zijne genade, Jac. 4;
6.- En dewijl God ; zoon die rijk was,om der menfehen
wil is arm geworden, op dat Hij door zijne armoe de
andere zou rijk maken, zo leidt de Apoftel Paulus hier
uit af de pligt van mededeelzaamheid,, a Cor. 8: 0.
b. Jezus geheele leven hier op aarde ond*r do
menfchen ademde Godvrugt, blijkbaar in zijn liefdetot
de openbaaren en verborgen Godsdienft verrigtingen
, geloof en betrouwen op God; gedienftigheid
en barmhartigheid jegens zijn evenmenfeh.
c. In zuu laatltc lijden betoonde de Heiland een
onbegrijpelijk geduld, zelfs verloochening, liefde tot
de vijanden, enz.
In alle deeze cn meer andere deugden moe-en wij
den Heere Jezus naarvolgen. Hij beeft ons een esem-,
fel naargelaten op dat wij in zijne voeifiappen zouden
wandelen, 1 Pet), a: ai.
49-0 J- U m i k h o o r d e ü ftr:,ks z e &'S e i l c k t
'
deeze ftoffe ook zeer tot vertroolting ftrekt, voor 't
volk des Heeren.
L. Zo is 't ook. Het was oudtijds zeer trooltnjk
L a
i n

164 Het elfde Gefprek, over de»
in 't burgerlijke e?n Goël of losfer te hebben, zijnde
een der naadbeftaande, Lev. 25; 25, 48, 49,
die tot vee'e pligten verbonden was. Chriftus nu is
de ware Goël Gen. 48: 16. fob 19; 25. Onzenaaftbedaande,
Hebr. 2; 21, 14. —— Een Goël loste
de verkogte of vervreemde goederen van zijn
naadbefiasnden, en indien die gevangen ©f een
kncgt bij een vreemdeling was, kogt hij hem vrij,
Lev. 25: 25, 48, 49- Dit heeft ook Chriftus gedaan,
Luc. i: 71. Een Goël moeft't bloed
van zijn gedoodden naaftbeftaanden wreeken, Num.
35: 19. Deut. 19- 6. Zo ook Chriftus, die heeft
van de vijanden, welke den dood aan zijn volk hadden
toegebragt, wraak genomen Col. 2: 15. Hebr.
2: 14. Een Goël moeft de vrouw van zijn
afgedorven naadbeftanden trouwen, om hem zaad te
verwekken. Deut. 2$: 5. Ruth.3. Chriftus heeft zijn
kerk, ontllagen van 't verbond der werken haaren vorigen
man, ondertrouwd én gebragt onder den band
des verbonds, Rom. 7: 4-6'. Eph. 5/ 25, 26.
493.) J. Dat Chridus in den daat der vernedering
betoond heeft zulk een Goël of losfer te zijn
is zeer troodrijlc voor des Heeren volk; maar liggen
in 't geen x
e Hem in de laatfte dagen zijns levens
overgekomen is, ook eenige vertroodingen ?
L. Zekerlijk ja, doch zulks is te breed om t alles
op te noemen, gij hoordt dit jaarlijks in 't be«
handelen der lijdens-doffen voordellen. Om uwe. 0-
ver-

i s d e r e ( ï e
Staat van Chriftus vernedering, enz. 1C5
verdenkingen hier over gaande te maken, zal ik dit"
weinige zeggen. Een Chriften moet menigwerf
hierop aarde veele kwellingen ondergaan, die dikwerf
als veele geesfelflagen fmartelijk voor 't vleefch
zijn ; doch door de geesfelflagen die Chriftus gezegend
lichaam getroffen hebben, zijn dezelve aan
den gelovigen geheiligt. • Het fchandig kruishout
is 't toppunt hunner heerlijkheid , de dood
zelve is door Chriftus dood verflonden tot overwinninge,
1 Cor. 15: 54-
5 dat de
D i t
martelaaren in 't lijden der felfte dooden volvrolijk
konden juichen. Zo worden die wateren uit Mara
's bitteren bron gefchept, zoet. En dewijl Hij
als borg helfche angflen en pijnen ondervonden heeft,
zo is er geen verdoemenis, voor die in Chriftus Jezus
zijn. Rom. 8: 1. Zalig zijn de dooden die in den Heere
fier ven, Openb. 14: 13. Hij zal ingaan, in vrede,
zij zullen ruften op hunne flaapfteden, een iegelijk
die in zijne opregtigheid gewandeld heeft'
Jez. 57: 2.
494 ) J. Ik begrijp hoe langs zo meer, welk een
groote trooft 't is voor een Chriften, 't eigendom van
Chriftus te zijn, in leven en in fterven.
L. Onze Heidelbergfche Katechismus noemt 't
daarom een eenigen trooft om aan te duiden, dat alle
trooft buiten deze, onbeftendig en dus ongenoegzaam
is. Het heerlijk antwoord op die ifte
vraage is de geduurige overdenking van een Chns-
L 3
ten

166 Het elfde Gefprek, over den
ten dubbel waardig. Want daar hij in 't eerfte gedeelte
van 't antwoord in 't algemeen dien eenigen
trooft opgeeft; zo gaat hij vervolgens de gronden
van dien trooft nader ontwikkelen , beftaande. i)
In de koping des gelovigen met Chriftus bloed.
2) In de verlosfing uit des duivels geweld en heerfchappij.
3) In een nauwkeurige bewaaring der gelovigen.
4) In een beftuuring van alles ten hunnen
nutte. • En dewijl Chriftus dit alles omtrent
zijn volk verrigt, zo laat hij 't ook aan geen
inwendige venrooitmg en heiligmaking ontbreeken
gelijk de Katechismus in 't flot van dit antwoord
aantoont, als hij zegt. „ Daarom (o) dat hij mij
„ ook door zijnen Heiligen Geeft des eeuwigen levens
„ verzekert, en Hem voordaan te leven, van har-
„ een willig en bereidt maakt".
O) De Hóogduitfche Katechismus heeft Darum, de Latijnfche
overzetting Quo circa. Zommige zijn verlegen, hoe
•of op wat wijs de Katechismus hier 't woordje daarom te pa's
brengt. Doch dit is zeer klaar, want 't is uit hoofde van
,die vrijkoping , verlosfing , bewaring en beftuuring , die
Chriftus omtrent de gelovigen bewijft, dat hij den H. Geeft
hun mededeelt, die hun verzekering geeft van hun eigendom
aan Chriftus, en luft om in dankbaarheid voor Hem te leven.
Zonder dit, konden zij niet getroofl zijn, in dit leven.

Pag. 169
HET „TWAALFDE
G E S P R E K ,
over den
Staat van Chriftus verhooging.
495.)

170 Het twaalfde Gefprek, over den
496.) J. Kan men in die verhooging ook eenige
trappen opmerken?
L. Ja, men kan daar gevoeglijk drie trappen in opmerken
, waar toe veelen brengen. Jez. 52: W.
Ziet mijn knegt zal verfandiglijk handelen, of gelijk
men 't vertalen kan, ziet mijn knegt zal voorfpoedig
zijn, Hij zal verhoogd, verheven, ja zeer
hooge worden. Verhoogd namelijk door zijn opftanding,
wanneer zijn fterflijk lichaam onverderflijk is
opgewekt; verheven door zijn hemelvaart, als Hij
deze aarde verliet, en naar de Hemelfche geweften is
opgeheven; ja zeer hooge geworden als de vader Hem
gezet heeft aan zijne regtehand in den hemel verre
bovenalle overheid, magt, kragt en heerfchappij,
welke in den jonglten dag voor 't oog der ganfche
Waereld zal openbaar worden.
497-) J' Dat Jezus zelve meermaal zijn opftanding
voorzegt heeft als Joh. 3.: 19. Matth. 16: 21.
is mij jwel bekend, doch was dezelve ook in 't Ü.
Tl geleerd. .
L. Ik zal maar twee plaatzen hier voorbijbrengen,
fchoon er nog andere toe kunnen gebragt worden.
J ez - 55- 3 > 4- tk zal [u geven] de gewisfe zveldadigheden
Davids enz. God had met betreKking tot
Mesfias aan David een eeuwig koningrijk beloofd 2
Sam. 7: 13. vergel. Luc. l: 32, 33. deze belofte
zou gewis niet zeker zijn geweeft, indien Mesfias
in den dood gebleven was, waarom Paulus daar uit
ook

Staat van Chriftus Verhooging* 171
onk de opftanding van Chriftus bewijft. Hand. 13:
34. De tweede plaats is Pf. 16: 10. Gij zult mijne
ziele in de helle niet verlaten, gij zult niet toelaten
, dat uwe Heilige de verdervinge zie. Dar.
Chriftus ziel niet in de plaats der verdoemden is geweeft,
maar inden hemel geduurende Jezus dood,
en dat 't Hebr. woord Scheöl door hel vertaald meermaalen
den afgefcheiden ftaat der ziele van 't lichaam
betekent, hebben wij iri ons vorig gefprek gezien.
Jezus ziel nu moeft niet lang in dien afgefcheiden
ftaat blijven, of zijn heilig lichaam zou verderving
gezien hebben.
Dewijl in 't land Kanaan de Lijken
op den vierden dag al aan verderf onderworpen
waren, gelijk blijkt uit Joh. 11: 39. zoo moeft
Jezus voor dien tijd worden opgewekt.
En van
deze Schriftplaats maakt Petrus gewag Hand. a: 27,
31, 32. en Paulus Hand. 13: 35 - 37- '
D a t
Chriftus nu bepaaldelijk op den derden dag zou opftaan
, had Jezus zelve voorzegt in die plaatzen, welke
gij ftraks hebt bijgebragt, waar bij ik nu nog voege
Matth. 12: 40. (V). Gelijk Jonas drie dagen en
drie
(a) Zommige nemen 't geval van Jonas als een eigenlijk
gezegd voorbeeld van Chriftus, doch hier voor is geen 't
minfte bewijs; Jezus vergelijkt et zig enkel mede, gelijk de
Zaligmaker meermaal deed, b. v. Joh. iii 24.
M 2

17 a Het twaalfde Gefprek, over den
drie nachten zvas in den buik des Watvifchs (byalzo
zal de zoone des menfchen drie dagen en drie nachten
zijn in 't harte der aarde, (c)
498.) J. De Zaligmaker is immers geen drie volle
dagen- en nachten in 't graf geweeft ?
L. Geenzins, de Heiland is niet veel meer dan 36
uuren in 't graf geweeft, alzo Hij vrijdags avond e-
ven voor zonnen ondergang begraven is, en des zondags
's morgens heel vroeg voor zonnen opgang is
opgeftaan. Doch dit baart in 't allerminft geen zwarigheid,
daar 't een gebruik bij de Joden was de gedeehens
der tijden voor 't geheel te rekenen. Vergelijk
Efler 4: 16. met Cap. 5: 1 - 4„ en Matth.
17: 1. daar van zes dagen gefprooken wordt met
Luc. 9; 28. daar wij van omtrent agt dagen vinden
gewag gemaakt. — Het is waar, wij vinden Mare.
8; 31. voorzegt door Jezus, dat Hij na drie dagen
zou
(b) In onze overzetting lezen wij IVaiviJch, doch *t Hebr.
en Gr. woord kan ook door andere grocte Visfchen vertaald
worden.
(c) Harte der aarde is naar den ftij'l der Hebreeuwen 't
midden der aarde, 't zij onder of boven den grond. Doch
men moet hier bij nog opmerken, dat 't midden bij de Hebreeuwen
met altoos zegt '(middenpunt, maar dikwijls zoo veel
te kennen geeft als in b.v. Ezech. 27:4. wordt Tijrus gezegt
te liggen in 't harte der zee, daar 't niet verre van 't vaite
land lag.

Staat van Chriftus Verhoging. 173
zou opftaan; doch dat is even zo veel als op den derden
dag, vergelijk Matth 16: 21.
499. ) J. ik vind wel 3 gedeeltens van dagen,
maar ilegts twee gedeeltens van nachten, daar egter
Matth* 12: 40. uitdruklijk ook van drie nachten
word gewag gemaakt ?
L. Dit komt daar van daan, dat de Hebreeuwen
geen afzonderlijk woord hebben, waarmede zij een
etmaal of den tijd van 24 uuren uitdrukken , dit
doen zij met twee woorden, namelijk dag en nacht.
500. ) J. Dewijl de opftanding van Chriftus eene
zaak is van 't alleruiterfte gewigt, gelijk Paulus zelve
zegt 1 Cor. 15: 14- zo wenfchte weieens eenige
voorname bewijzen voor derzei ver waarheiden zekerheid
te hooren , waarmede ik 't ongeloof den
mond kan ftoppen.
L. Dat er op dien tijd een zeker perfoon met name
Jezus geweeft is, die door toedoen der Joodfche
overheden als een bedrieger gekruift, geftorven en
begraven is, ja dat 't graf verzegeld en met een wagt
bewaard is, zijn zaken, die de meefte der ongelovigen
toeftemmen. Dat de gefchiedenis van Chriftus
opftanding door vier fchrijvers, welken wij Euangeliften
noemen, en die voorgeven der zaak zeer kundig
te' zijn, is te boek gefteld, kunnen zij ook niet
ontkennen. Indien de Heer Jezus niet is opgeftaan,
dan moet een van beiden waar zijn, of dar die Schrijvers
benevens andere van Jezus aanhangers, door
M 3
ligt"

174 Het twaalfde Gefprek, over den
ligtgeloovigheid bedrogen zijn; of dat zij met opzet
en beter weten andere menfchen hebben zoeken te bedriegen
, en een groote menigte met de daad bedrogen
zijn. Wat men ook kieft, beide is zeer onge.
rijmd.
5°i.) J. Gelief de ongerijmdheid van de eerfte
vooronderftelling aan te toonen.
L. Indien de Discipelen van Chrifius geen voor*
nemen hebben gehad om te bedriegen, maar zelve
door ligtgelovigheid bedrogen zijn, dan volgt, dat
de Schrijvers der Euangelien , alles getrouwelijk,
naar hun befte weten, hebben te boek gefteld; dus
is Vons geoorloofr uit hunne eigene fchriften te redekavelen.
En daar uit blijkt 't, dat zij niet hgf gelovig
maar eer wat al te ongelovig waren, ja dat zij
niet geloofd hebben, dan door de allerfterkfre en o-
vertuigenfte bewijzen. Let op 't volgende.
1.) Twee van 's Heilands Apoftelen indenmorgenftond
van den eerften dag der week, door Maria
Magdalena verwittigd zijnde , dat de fteen van 't
graf gewenteld was . fnellen ogenbliklijk derwaards,
bezichtigen 't graf, waar in zij de lijkdoeken in eene
behoorlijke orde vonden leggen, een blijk dat Hij
niet uit dieverij met verhaafting was weggenomen.
2) Eenige vrouwen, die aan 'tgraf gekomen waren
om Jezus te balzemen, getuigen aan de discipelen
dat zij een gezicht van Engelen gezien hadden, welke
zeiden, dat Jezus leefde, doch deeze vrouwen
wor-

Staat van Chriftus Verhooging. i?5
worden bij de Apoftelen niet geloofd. Luc. 24: 9
3. ) Jezus vertoont zig 's avonds in 't Apoftelgezelfchap,
en geeft de kenbaarlte blijken , dat hij
dezelve perfoon was, doch Thomas, die er niet bij
tegenwoordig was geweeft, wilde zuiks niet geloven,
voor dat hij Jezus zelve zag, benevens de tekenen
der nagels in deszelfs handen en der fpeer in
deszelfs ziide.
4. ) Jezus heeft zig niet eens vertoond, maar
zeer dikwij's, bij herhaling aan dezelve perföonen,
fomtijds aan zeer veele te gelijk, eens aan 500 broeders,
waar van \ grootfte getal in Paulus tijd nog in
leven was, 1 Cor. 15: 6. Zommige hebben met Hem
gegeten en gedronken, Juk %r: ia-
WaaromTohannes
zeide 1 Joh. i: 1 - 3- ** *»'
boord hebben, 't geene wij gezien hebben met onze
oogen, 't ge" *fl aanfcbouzod hebben, en onze handen
getaft hebben van 't woord des levens
verkondigen wij U enz. (*)
dat
5.) Ik voeg er nog eindelijk bij, dat men een
gerugt'deed gaan, daL de Discipelen Jezus lichaam
des
(*) Zie verder mijne verhandeling over de harmonie of
cvcreenftemmmg der rier Euangeliften, bctrekiijk tot Chriftus opftan.
M 4

176" Het twaalfde Gefprek, van den
des nachts uit 't graf geftolen hadden (dj, maar de
Discipelen bewuft van hunne blanke onfchuld nemen
geenzins de vlugt, blijven niet alleen in Jerufalem,
maar gaan met alle vrijmoedigheid dagelijks in den
tempel, Luc. 24: 52, 53. (V).
Uit dit gezegde kunt gij opmaken, dat ons geloof
niet
Jianding, te vinden in de nieuwe Nederlandfche Bibliotheek ie
Deel 2e Stuk p. 185 -- 192.
00 Men vindt dit geval Matth. 28: ri - 15. De Overpriefters
en Ouderlingen vergaderd zijnde, gaven denkrijgsknegten
geld op dat zij allerwegen zouden verbreiden,
dat .Jezus door zijne Discipelen des nagts geftolen was, ali
zij wagters flicpen, enz. . Tegen dit verbaal vaart 't
ongeloof met kragt uit: Hoe is 't mogelijk, dat de Joodfche
Raad zulk eene redeneering, die de weerlegging" met
zig brengt, in den mond der wagters leggen, dit is gelijk
men doorgaans zegt eene gapende leugen, en maakt 't ge.
fchiedverbaal van Mattheus ten eenemaal ongelooflijk ? Wij
antwoorden, 't is zeer waarfcbijnlijk dat de Overprlelters
dien raad in de grootfte ontfteltenis en verwarring gegeven
hebben. Daar en boven kan men aanmerken, dat dit valfch
gerugt nog meer fchijn van waarheid heeft, al,
l n e n
doorgaans
zegt. De wagters moeflon de opftanding verzwijgen,
en zeggen dat zij dien nagt hadden geflapen, "s morgens 't
graf ledig vindende . fielden zij vatt, dat Jezus van zijn aanhangers
was geftoolen.
. (0 Dit 52 en 53 vers van Luc. si. voert de Beroemde
NIEUW-

Staat van Chriftus Ver booging. 17?
niet fteunt op de gezegden van een enkel Hiftorie
fchrijver, maar van vier Euangeliften en Paulus, benevens
al die geenen op wien zij zig beroepen.
502.) Ik ben hier mede zeer voldaan. Kunt gij
nu de ongerijmtheid van de andere vooronderftelling
bewijzen?
L. Zzzt wel, indien Jezus Discipelen met opzet,
bedriegers zijn geweeft, die tegen beter weten een
getuigenis aangaande Jezus opftanding gegeven hebben,
dan moet bewezen worden, dat zij in deeze
zaak gaarn wilden bedriegen, en konden bedriegen:
doch 't eerfte is zeer onwaarfchijnlijk, en *t laatfte
onmogelijk.
1.) Dat zij gaarne de waereld zouden hebben
willen bedriegen is ten uiterfte onwaarfchijnlijk. Wat
voordeel was daar voor hun in gelegen? Zegt men,
eerzugt, zij wilden niet gegroet worden voor zodanige,
die eenen bedrieger hadden aangehangen, en
daarom verzonnen zij, dat hunn' Meeiter was opgeftaan.'
Doch ik antwoorde, is 't te denken, dat een
geheel genootfchap met zulk een ij dele eerzucht zal
bezieldt geweeft zijn. Judas had Jezus verraden,
maar krijgt een wanhopig naberouw en beneemt zig
zel-
NIEUWLAND aan, ten betoog dier waarheid in Desz«lfs uitlegkundige
Fcrmaaklykheden 2 Deel p. 504.
M 5

178 Het twaalfde Gefprek, van den
zei ven 't leven; Petrus had Jezus verlochend, maar
keert met tranen van boetvaerdigheid weder (ƒ). En
wat nadeelen waren voor de Difcipelen daar door te
wagten, fchande, vervolging, en een wreede dood
waren de gevolgen van de belijdenis des geloofs in
eenen gekruiften en opgewekten Heiland. Zij wilden
dan niet bedriegen.
2.) JMaar fenoongenomen zij wilden bedriegen,
de vraag is of zij zulks wel konden doen.
Ö.) Jezus lichaam lag in een graf, dat in een
fteenrotz was uitgehouwen, en dus niet kon ondergraven
worden. Een verzegelden fteen lag er voorde
deore, eenige krijgsknegten waaren daar gefteldt om
den toegang derwaards te beletten. Zijn hier geen onoverkomelijke
hinderpalen voorde difcipelen om 't lijk
te delen? Hoe widen zij, dat de wagters diepen, en
zou 't afwentelen van den deen, 't openeH van de
deure der grafipelonk in deji dillen nacht de wagters
niet hebben doen ontwaken, (g)
(ƒ) Zie hier ook over P. HOTSTEDE de waarheid en God
lijkheid der Euangeiijche veihalm, opgemaakt uit vergelijking
van den val van Petrus en den dood van Judas. Rott. 1774 in
gr. 8vo.
(g) Met hoe veel fchijn van waarheid dejoodfche Raad,
en de omgekofcte krijgsknegten dien diefftal ook mogten voordraagen,
een oplettende en die niet willens blind was, kola
de vaifchheid ligtelyk ontdekken.

Staat van Cbriflus Verhooging. 179
b.-) Doch genomen, zij hadden 't lichaam van
lezus geftolen, terwijl de wagters fliepen, dan moesten
niet alleen die krijgsknegten geftraft zijn, maar
>t was de zaak van den Joodfchen Raad, ja zelfs van
Pilatus geweeft om de difcipelen te ftraffen over zwaare
dieverij en 't verbreken van 't zegel; daarenboven
moeiten de Overpriefters 't doode lichaam van Jezus
aiomine ten toon gefield hebben.
Maar van dn alles
is niets gebeurd.
c) Dan, toegedaan zijnde, dat de Joodfche
Raad door onvoorzigtigheid of zagtzinnigheid die
middelen niet in't werk heeft gedeld, zoo komt t
nog onmogelijk voor, hoe de Apodelen in die zaak
bedriegers hebben kunnen zijn. Wie tog bid ik u, zal
zulk een leer geloof geven, in een tijdperk, waar
in de valfchheid zoo klaar en gemakkelijk kon ontdekt
worden? Wie zal aan een leer geloof geven,
die zo tegen de verdorven natuur van den menfeh
aanloopt; de leer tog van een gekruiden en opgewekten
Chridus is den Jooden eene ergermsfe,. den
Grieken eene dwaasheid? Is nu niet tegeadaande
die vleefchlijke vooroordeelen, die leer van duizende
Jooden en Heidenen omhelft, dan moeden wij
daar uit belluiten, dat de Apoftels geen bedriegers
waren, maar dat eene Godlijke kragt hunne Euangelie
leer verzelt heeft. Men kan hier niet tegenwerpen,
dat de leer van den valfchen propheet MOHAMMED
insgelijks veel veld gewonnen heeft, daar't zeker is,
° dat

ï8o
Het twaalfde Gefprek. van den
dat die leer, niet gelijk 't Euangelie door eene verkondiging
des woords, maar door kragt vanwapenea
ta vuur en te zwaerd is voortgeplandt.
5°3-) J- ik heb flegts eene bedenking die ik oordeel
van gewigt te zijn. Hoe komt 't, dat Jezus zig
enkel aan zijne lievelingen heeft vertoond, waarom
is Hij naa zijn opftanding niet gegaan naar, den Joodfchen
Raad, en gezegt, ziet hier ben ik dien gij ge.
kruift hebt, ik ben ten blijke van de waarheid mijns
Mesfiasfchaps uit den dood verrezen. Voorzeker de
ganfche Joodfche Raad zou in Jezus geloofd hebben?
L. Dit gevolg gaat geenzins door. Jezus had een
kleinen tijd te voren Lazarus uit den dooden opgewekt,
en dit maakte alomme veel gerugts; een ftuk
dat onderzoek lijden kon en onderzoek waardig was.
Maar in plaats dat zij zig door dit wonderwerk lieten
overtuigen, zoo hielden zij van dien dag afraad,
hoe zij Jezus dooden zouden, Job. ii: 53. J a 2
}j
zogten ook Lazarus om te brengen, Joh. 12: 10.
T-— Had zig Jezus dan, na zijn opftanding levendig
vertoond aan hun, zij zouden allerlij uitvlugten
gezogt hebben. En uit deeze verfchijning van Jezus
aan'zijne vijanden, had 't hedendaags ongeloof
geen 't minfte voordeel. Want ftel eens, dat zij alle
of gedeeltelijk in Chriftus geloofd hadden, dan
wierden die Jezus vrienden , en deze zouden dan
niet meer ter overtuiging hebben toegebragt dan Paulus

Staat van Chriftus Verhooging.
i8l
lus omhelzing van 't Chriftendom, die te voren zulk
een bittere vi|and was. (bj
504. ) J. Wat heeft Jezus al gedaan geduurende
zijn verblijf op aarde ?
L. Geduurende een verblijf van 40 dagen hier op
aarde, gaf Jezus niet alleen veele zekere bewijzen
zijner opftanding, maar onderwees ook zijne Discipelen
inde dingen, die de uitbreiding van zijn koningrijk
betroffen, Hand. 1; 3. Vervolgens voer Jezus
ten hemel.
505. ) J. Indien Jezus zijn discipelen onderrigt
heeft in de dingen zijn koningrijk betreffende, zoo
zal Hij hun zekerlijk gezegt hebben dat zijn koningrijk
niet van deeze waereld was, maar geeftelijk en
hemelfch: Doch hoe komt 't dan, dat de Apoftelen
vragen Hand. 1: 6K Heere zult gij in deezen
tijd aan Ifrael het koningrijk weder oprigten?
L. Wij behoeven hier aan zulk een aardfch koningrijk
niet te denken , hoedaanig de difcipelen
voor Jezus dood waren verwagtende, maar een geestelijk
koningrijk. Dit blijkt daaruit, dat de Zaligmaker
zulk een oprigting des koningrijks niet wilde ontkennen,
maar hun niets wilde ontdekken van de tijden
en gelegenheden, die de Vader in zijn eigen magt
(h) Zie dit breeder uitgewerkt in de Nederl. Sibliothtik
8« dttl Mengelw- p. iói —
1
7 2 -

l3a
Het twaalfde Gefprek, van den
gefield heeft. vs. 7. Door *t oprigten van 't Koningrijk
aan Ifraël zullen de Apoftelen dan waarfchijnlijk
verftaan hebben de meer algemeene bekeering der
Joden, waarvan Paulus fpreekt, Rom. ji: 26.
506. ) J. Wat heeft UE. van den tweeden trap van
Jezus verhooging zijne Hemelvaart aan te merken?
L. Ik zal er ilegts dit volgende van zeggen, dat
Jezus in tegenwoordigheid zijner Apoftelen van
den Olijfberg fV) in de nabijheid van JBethanien
zegenende van de aarde in den hoogfien hemel is op*
genomen, en een wolke Hem weg nam uit de 00-
gen der difcipelen, die door twee Engelen vermaand
en onderrigt worden, Hand. i: o-n. Eph. 4.-
10. Hij is opgevaaren boven alle hemelen , dat i
alle zichtbaare hemelen. Ook was de Hemelvaart in
't'O. T. voorzegt. Pf. 47: 6. Pf. 68: 19.
507. ) J. Was 't ook nodig dat 't geheele elftal
Apoftelen daar tegenwoordig was?
508. ) J. Moeten wij hier aan eene eigenlijke he«
L. Dit was voor hun van 't allergrootfte nut, dus
wierden zij in hun geloof aangaande Jezus als den
waaren Mesfias hoe langs hoe fterker beveiligd , en
verder in alle lijden en verdrukking kragtig bemoedigt.
mel-
(0 Zie mijnt' BIJBELVERKLARING betreklijk Paltjiina in 't
5de H. op 't woord Olijfberg,

Staat van Chriftus verhooging. 183
,: melvaart of plaats verandering van Jezus denken, of
i kunnen wij 't dus verklaaren, dat Jezus menfchlijke
matuur verhemeld is, ik wil er mede zeggen alomtejgenivoordig'is
geworden?
L. Dit laatfte is't gevoelen der Lutheranen, welke
I eene mededeeling van Godlijke eigenfchappen aan
i de menfchlijke natuur van Chriftus Hellen;
zonder grond.
doch
De gcfchiedenis van Jezus hemelvaart
Luc. 24. en flapd. 1. benevens andere plaat-,
zen der
H. S. doen or.s aan eene pia.irsvsrwbfe-,.
, ling denken, Matth. 16: 11. Joh. 14: 2-4. Cap.
1.7: 11. Ikhr. 4: 14. Cd. 3: ':. Door'ttwvullen
van alle dingen waar van'wij lezen, Eph. 0:
: 10. moeten wij geen overaitegenwoordigheid van
\ Chriftus menfchheid verftaan, maar eene vervulling
van Pf. 6bV 19. wegens't uitdeelen van de genade
I gaven zijns Gceftes, waar van de Apoftel in 't 8de
1
vers gefproken had , en dit behoorde mede tot de
j dingen die van Jezus voorzegt waren.
1
509 ) J. Gelief nu van de derde trap van Jezus
verhoging te fpreken.
L. Deze is de zitting aan Gods regiehand vol*
gens de voorzegging, Pf. 110: 1. En dat dit zo gebeurd
is, leert Paulus Eph. 1: 20. God de vader
I' heeft Hem gezet tot zijn regtehand in den Hemel.
Zie ook Mare. 16: 19. enz. Ik behoef u nauwlijks
te zeggen, dat wij de fpreek wijs van Regtehand
•neigenlijk moeten nem^n, dewijl God onlichaam.
lijk

184 Het twaalfde Gefprek, van den
lijk is; df.n, ik denk dat wij ook 't woord zitten in
den géWoonen zin niet moeten nemen, maar dat 't
zoo veei als zijn te kennen geeft, immers Stephanus
zag Hem ftaande ter Regtehand Gods.
7= 56".
Hand.
510.) J. Waar in beftaat dan die zitting van Chris,
tus aan Gods regtehand?
L. Zij beftaat in eene mededeeling van eer en heerlijkheid,
want als men iemand hogelijk wilde vereeren,
was men gewoon dien aan zijn regtehand te
zetten; zie 1 Kon. z: 19 (£).
Doch hoedanig een
mededeeling hier moet verftaan worden, wordt niet
even eens gedagt.
Wij moeten hier niet denken aan
eene gemeene mededeeling van Godlijke gunft en
heerlijkheid, met fommige Socinianen,
ook aan alle Godvrugtigen gemeen.
want die is
Noch ook aan
eene heerlijkheid, grooter dan de Vader bezit, gelijk
zommige Roomfchgezinden,
dewijl er geen hoger
heerlijkheid is.
Ook niet eene heerlijkheid
en magt gelijk met den Vader, gelijk zommige Scho.
lajliken
gewild hebben, dewijl Chriftus aan Gods
regtehand is niet als God, want in die betrekking
geniet Hij altoos dezelve heerlijkheid als de Vader
en
(*) Om-hier alle misvattingen te vermijden, moet inea
hier bij nazien mijne BIJBELVERKLARING betreklijk Pakjlin*
P. aa8.

Staat van Chriftus verhooging. 185
en de H. Geeft, maar Hij is er als middelaar, en in
die betrekking is Hij minder dan de Vader. — Wij
moeten er door verftaan zulk een heerlijkheid en
magt, waar door de Middelaar in majefteit boven 't
ganfche Schepzel, Engelen en Menfchen verre verheven
is. Eph. 1: 20. Hebr. 1: 3-5.
511. ) J. Moet de wederkomft ten oordeel niet
als eene vierde trap van verhooging worden aangemerkt
?
L Dit is niet nodig, want deze zal geen bijzondere
trap van verhoging zijn, waar door. Chriftus
meerder heerlijkheid zal ontvangen , maar zal eene
openbaarmaking van zijne heerlijkheid en magt zijn
voor 't oog der ganfche waereld. Want Jezus bezit
nu 't regt en de magt daar toe, Matth. 20: 18.
Joh. 5; 27.
512. ) J. Hebt ge nog iets aantemerken over Jezus
verhoging?
L. Ik kan er nog bij voegen, dat die verhoging
.noodzaaklijk was,
1.) wegens de voorzeggingen, ftraks bijgebragt.
2.) wegens alle drie de Godlijke perföonen.
0.) Zij ftrekt tot heerlijkheid des Vaders, die
daar door betoonde, dat deze zijn Zoon was, die aan
't Godlijk regt ten vollen had voldaan. Kom. 1: 4.
Cap. 6: 4.
b.~) Zij ftrekt tot luifter van den Zoon, zijn
Ilde DEEL. N Qfl-

i8fS
Het twaalfde Gefprek, over den
ofifchuld bleek er uit, en is een verdiende loon op
zijn' arbeid.
c.) -Zij ftrekt tot uitvoering van 't werk des F.
Geeftes, die na Chriftus verheerlijking eerft in eene
ruime mate zou gefchonken worden.
3.) Eindelijk is die verhoging tot veelvuldig
nut van 's Heeren volk.
5 l o) 7- Dewijl ik niets meer heb aantemerken,
zo verzoeke 't toepasfelijk gebruik van deze behandelde
ftukken te liiogen horen.
L. Leer er de grootheid en heerlijkheid van Vorft
Immanuel in kennen.
Overweeg *t aangerame
dat er in de befchonwing van die waarheden voor een
gelovigen in ligt opgeflooten.
Merk op 't veelvuldig
nut, dat er voor een waar Chriften in de verheerlijking
van Chriftus gelegen is.
514O'Hoe-kunnen wij daar uit de grootheid en
heerlijkheid van den Middelaar ontdekken?
L. Ik htbU te voren gezegt, dat er in alle de
trappen van Chriftus diepe vernedering fti alen van luifter
beipeurd wierden, en zouden dan bij 's Heilands
glorierijke verhoging geen heerlijkheid uitblinken
? Bij zijne opftanding waren de hemelfche throongeeften
zijne dienaars, zij openden de graffpelonk,
op dat de levens Vorft zou uittreden; hun blinkende
heerlilkheid niet ongelijk een bluem,bragt verfchrikking
den wagthoudende foldaten aan, zo wel als
hunne bemoedigende aanfpraak diende om Jezus be«
roef-

Staat van Chriftus Verhooging. 187
droefde vriendinnen te trooften en te onderrigten. —
En zou 't onwaarfchijnlijk zijn, dat, als wij bij de
Euangeliften lezen, dat Jezus zig geduurende zijn
40 daags verblijf op aarde, zomwijleen geheele week
liet voobijgaan, eer Hij in 't gezelfchap der Apoftelen
kwam, dien tusfchen tijd heeft befteed, om den
Vader plegtig te danken voor de volbrenging van 't
grr.ot verlosfings werk? zouden nu niet heilige overdenkingen
zijn ziel vervuld hebben wegens de behaalde
overwinning op den vorft der duifternis en 't vooruitzicht
op de heerlijke uitbreiding van zijn Koningrijk;
Hij kon zig volmaakt verluftigen in de vertegenwoordiging
van dien ftaat der heerlijkheid, die
Hem als koning zijner kerk eerlang te wagten ftond.
Misfchien hebben de heiligen, die bij Jezus verrijzenis
uit 't graf, ter onfterflijkheid waren opgewekt,
Hem vergezelfchapt en Godvrugtige gefprekken gehouden
; misfehien hebben de Engelen des lichts aan
hunnen overwinnenden Heer hulde bewezen (/). Althans
dit is zeker, dat bij 's Heilands hemelvaart zig
die throon gceften lieten vinden. En gelijk de
Discipelen op den olijfberg Jezus naoogden, laten
wij ook zo Jezus naoogen met onze overdenkingen
in
O) Zie ook de meermaal aangehaalde uitmuntende Leer.
redenen van Prof. Q. BO{»NIT. iit Deel p, 118.

l88 Het twaalfde Gefprek, van den
in de heerlijkheid: Hij moeft dan deze aarde verlaten
om overtegaan in den hemel, daar alles blinkt
van glans en luifter. £n welk een blijdfchap moeter
in den hemel geweeft zijn, toen Gods zoon met zijn
aangenome menfchheid in die woonplaats kwam?
Iuichten de Engelen op aarde, hieven zij lofzangen
van vreugden aan bij s' Heilands komfte in 't vieefch,
eer Hij 't groote verlosfings werk had aangebragr?
hoe moeten nu die zalige geeften in die plaats van.
glorie niet gezongen hebben ? Wat moeten die heer-_
lijke geweften niet weergalmd hebben van zijnen lof,
nu Hij den randzoen prijs had opgebragt? Welke,
dankzeggingen zullen de geeften der volmaakte Regtvaerdigen
Hem niet hebben toegebragr, nu hunnen
zielen Bruidegom in die verheven plaats kwam, daar
zij door 't geloof op zijne aantebrengene heilverdienfte
reeds waren aangekomen ?. Wat moeten Enoch en
Elias, en wie nog meer met verheerlijkte licbaamtn
zig in den hemel bevonden, niet in verwondering
opgetogen, Hem als hunnen oudften broeder verwelkomt
hebben? . En wat gebeurde aan den Heiland
zelve tot zijn eer en heerlijkheid? God de Vader
zette Hem aan zijne regtehand: toen gebeurde
"t geen David door den Geelt voorzien had Pf 11 o.
Toen wierd Jezus eindige menfchheid verheven tot
•die eer en majefteit, als immer in eene eindige natuur
vallen kan , verre boven alle Engelen. Nu
wierd de regeering over 't geheel gefchapendom Hem
in

Staat van Chriftus Verbooging. 189
in handen gegeven! nu moeften alle Schepzelen Hem
onderdanig zijn! Zo zien wij Jezus met eer
en heerlijkheid bekroond, die een weinig minder
was geweeft dan de Engelen van wegen 't lijden des
doods. Zo zien wij den Hogenpriefter onzer
belijdenis naar Melchitèdeks ordening zitcen op zijnen
throon, gezalfd met vreugden olie boven zijne
medagenooten! Wat zal hier Gods ftrenge regtvaerdigheid
en gadeloze menfchen liefde geroemd en verheerlijkt
zijn ? Dan laat ik met mijne befpiegeling
van deze zegenpralende kerk in den Hemel,
nederdalen tot de ftrijdende kerk op aarde, en zien't
aangename eanuttige, dat inde verhooging van Chriftus
voor Gods Volk gelegen is.
515.) J. Ik merk dat de overweging dier waarheden
zeer aangenaam is.
L. Kan er aangenamer onderwerp worden uitged>agt,
dan even dit? Wie is luillenjkerperfoon, dan
Jezus? en wie heeft trellijker daden verrigt? Laat
iemand fpreeken van den grooten ALEXANDER in zijne
overwinnigen; of van ÜCTAVIUS die van den Romeinfchen
Raad den bijnaam van AUGUSTUS kreeg;
•of van de oorlogs daden die Ncerlands dappere helden
in vroeger dagen verrigt hebben: wat zijn alle
deze, in vergelijking met de verrigtingen van Chriftus
, die door zijn verhooging over duivel en dood
heeft gezegevierd. Laat een gierigaart fpieken van
zijnlchatten, zij zijn vergankelijk; kat een weiiuftige
N 3
zig

190 Het twaalfde Gefprek, van den
zig verblijden in ijdele vermaken, zij zijn kortftondig;
laat een hoogmoedige roemen op hoge titels en
eerampten, zij eindigen met den dood. Laaten wij
ons verluftigen met te fpreken van de goederen, die
Jezus heeft verworven, die zig uitftrekken ook tot
de andere zijde van den dood. Trouwens de verhooging
van Chriftus is tot een veelvuldig nut voor
de kerk.
516.) J. Laat mij dit hooren.
L. De verhooging van Chriftus geeft zekerheid
aan 't geloof. —— Strekt tot regtvaerdiging .
heiligmaking vertroofting heerlijkmaking.
a. ) Zij geeft zekerheid aan *t geloof. Het geloof
kan zig zeker verlaten op Jezus als den waaren
Mesfias, als den volkomen borg en middelaar, in
wiens lijden en gehoorzaamheid, men volkomen beruften
kan.
b. ) Zij ftrekt tot Regtvaerdiging. Rom. 4: 25.
Welke overgeleverd is om onze zonden, en opgewekt
om onze regtvaerdigmaking. Jezus had, ja met en
door zijn dood den laatften penning betaald, maar
dewijl 't God behaagde om wijze redenen Hem zekeren
tijd in den dood te houden, zo was er geen bewijs
voor de kerk daar van, ten zij Hij uit den dood
opftond.
c«) Zij ftrekt tot Heiligmaking. Rom. 6: 4, 5.
Wij zijn dan met Hem begraven door den doop in den
dood

Staat van Chriftus Verhooging. 191
dood. op dat gelijkerwijs Chriftus uit den dooden
opgewekt is tot heerlijkheid des Vaders, alzo ook
•wij in nieuwigheid des levens wandelen zouden, enz.
Col. 3: 1. Indien gij dan met Chriftus opgewekt
zijt. zo zoekt de dingen aie boven , enz. De verhoogde
Zions koning ftrekt zijn volk tot een voorbeeldige
, bewegende, en werkzaame oorzaak der
heiligmaking. Hij moet hen tot een voorbeeld
zijn : Verliet Jezus 't graf, zo moeten zij ook 't
graf der zonden , die duifternis ontvlieden. Stond
Jezus op in den vroegen morgenftond, och dat de
eerfte gedagten bij ieder ontwaken t' eiken morgen
mogt zijn om meer en meer uit den dood der zonden
op te liaan en Gode te leven: dan zou men kunnen
zeggen met David. Pf. 139: 17, ]8. Hoe koftelijk
6 God zijn mijn uwe gedagten .... worde ik
wakker zo ben ik nog bij U. Jezus is de bewegende
oorzaak tot heiligmaking: daar de ichat is,'
is 't harte; de ziel, zegr ergens de Godvrugtige
WITZIUS is niet zo zeer daar zij leeft, als daar zij
Heft. Is Chriftus nu in den hemel, dan is immers
daar der gelovigen fchat, hun luft, hun liefde, hun
borgerfchap: dit alles moet de ziel vleugelen geven,
waar door zij zig hemelwaard begeeft, m in hemeliche
overdenkingen en gefprekken zig bezig te houden.
De verhoogde Jezus is eene werkzaame
oorzaak. Wanneer eene ziel aandagtig let op Jezus,
N 4
die

192 Het tivaalfde Gefprek, over den
die in den Hemel is, en haar gebeden naar Hem inrigt
om licht en geeftelijk leven, zo zal zij wel dra
gewaar worden, 'dat zij hoe langs zo meer van 't
fchepzel hier op aarde word los gemaakt. Wanneer
zij veel aan Jezus denkt en van Hem fpreekt, die
voor 't aangezicht zijns Vaders haar ten goede is;
zo zal zij hoe langs zo fterker blinken in heiligheid,
2 Cor. 3: 18. En wij allen met ongedekten aan gezichte
de heerlijkheid des Heeren als in een fptegel
aanjchouwende, worden naar dat zelve beeld in gedaante
veranderd, enz.
d.) Trooftrijke waarheid. Laat ik hier een verlegen
en heilbegeerig zondaar bemoedigen : Jezus is
verhoogd tot een vorft en zaligmaker om te geven
bekeering en vergeving der zonde, Hand. 5; 31. Al
waren iemands zonden nog zo groot en veel, al had
hij 't lang tegen den Heere uitgehouden en deszelfs
roepende ftem in den wind geflagen, Jezus is ten hemel
opgevaren en heeft gaven genomen om uit te
deelen onder de menfchen, ja ook om wederhoorige
bij Hem te doen woonen, Pf. 68: 19. Een God
zoekende ziel denkt wel eens, was Jezus nog op
aarde, ik zou tot Hem gaan en mijne nooden te kennen
geven, en derzei ver vervulling affmeeken; maar
nu is Jezus niet op aarde, en zij denkt daarom wel
eens door moedeloosheid mijn weg is voor den Heere
verborgen, Jez. 40: 27. Doch laten wij niet klagen
en

Staat van Cbriflus Verbooging. 193
en bedroeft zijn over zijn lichaamlijk gemis, maar
laten wij daar over treuren, dat wij nog zo aardfchgezind
zijn, dat ons hart niet meer in den hemel is,
dat wij niet eenen meer hemelsgezinden wandel hebben,
dat wij hier op aarde niet beter als vreemdelingen
verkeeren die 't vaderland hier boven zoeken.
Jezus is in den hemel en heeft de belle kundigheid
van onze zaken: laten wij dan geloven,
dat wanneer wij onze fmeekingen tot Hem opzenden
, wanneer wij in ootmoed des harten met
onze fchuld en verdorvenheid komen , en 't oog
veftigen op zijn reinigend offerbloed en zijn
vernieuwenden Geelt, dat Jezus op dat zelve
oogenblik ten goede aan ons denkt , en ten
goede van ons werkzaam is. Bron van vertroofting
voor Gods volk. Hij is die Hoogenpriefter,
die altijd leeft om voor hun te bidden. Hij
is altoos werkzaam voor hun. Door den flaap
word ons een geruimen tijd benomen , in welken
wij werkeloos verkeeren aangaande onze belangen;
Hij is die bewaarder van Ifrael die nooit flaapt,
die nimmer iluimert. Zijn gebed word nooit afgeflagen.
Hij zegt tk weet ó Vader, dat gij mij altijd
boord. Joh. 111 42.
e.) Eindelijk 't heerlijk verblijf van Chriftus
in den hemel is een onderpand van der gelovigen
weerlij kmakiug. Rom. 8: 11. 2 Tim. 2; lx. Col.
N 5 3- 3-

jo4
Het twaalfde Gefprek, van den
5: 3. Uw leven is met Cbriflus verborgen in
Goée. (m).
H E T
(m) Door dat verborgen leven moeten wij hier niet verflaan
de verborgen onderhandelingen, die de ziel met God
heeft
3
of door gelooiswerkzaamheden oefFcnd; maar wij
moeten er door door verftaan *t leven dat zij in Chriftus heb.
ben en in de hemelen voor hun is weggelegd, dit hemeifch
Jeven is nu nog voor de gelovigen verborgen. Dat dit dt
zin Ss, blijkt uit 't vorige en volgende v« dit Hoofdftuk,

Pag. 19$
HET
DERTIENDE
G E S P R E K ,
over de
Roeping, 't Geloof, en de Kerk.
5 l 7-J °X on g e tt n & Dewijl wij nu Chriftus moe-
J
ten befchouwen in zijne weldaden, zo
verzoek te mogen weeten of men die ook onderfcheiden
kan.
Leerraar. Men kan die weldaden
onderfcheiden
1.) in zodanige, waardoor men bondgenooten van
't Genade verbond word. a.) In zodanige, die men
als bc.idgenooten erlangt.
518.) J. Welke zijn de eerfte weldaden, waar
door 's Heeren volk in 't Genade verbond komt?
X. Wij kunnen om duidelijk te zijn, die tot twee
voor-

l$6 Het dertiende Gefprek, van de
voorname brengen, i.) de Roeping, a.j't Zaligmakend
Geloof\ ver zei t van eene ivaare Bekeering. (
5I9-)
(«) De Godgeleerden verlchillen zo in 't getal, als in de
rangfchikking der weldaden. Zommige fpreeken nog van de
Wtdergebcerte, als of 't eene weldaad ware, onderfcheiden
Tan die geenen, welke ik heb opgenoemd; doch ganfeh
verkeerd. De H. S. fpreekt van Wedergeboorte, en 't kan
zeer welzijn, dat dit woord zomwijl zo ruim genomen word,
dat men daar door de inwendige roeping, 't geloof gepaard met
bekeering te verftaan hebben ; even als 't woord Roeping ook
in dien ruimen zin genomen word. Rom. 8: 30. Evenwel
moet men meer bepaald door de Wedergeboorte verftaan de
eerfte bekeering
t
gelijk wij op zijn plaats zullen aantoonen.
Wat de rangfehikking der weldaden betreft, daar in is men
ook niet eenparig. Er zijn er, die de eerfte bekeering voor
Gehvf ftellen, andere die 't Geloof behandelen, na dat zij
reeds van de Regtvaerdiging gefproken hebben. Behoudens
beter oordeel, denk ik, dat de opgegeven order, waar in
ik die weldaden geplaatft heb, zeer natuurlijk is. De H. Geeft
verlicht 't verfland van den menfeh, waar door hij behoorlijk acht
geeft op de prediking des woords; dit is de ROEPING; nu ftemt
hij de waai heden van 't zalig Evangelie hartelijk toe: dit is 't
OPRIGT GELOOF ; dit vertoont zig ogenbliklijk in 't gedrag van
dien menfeh : zie daar de EERSTE BEKEÏRING. • In zommige
plaatzen der H. S. word de bekeering geplaatft voor
*t geloof, maar dit gefchiedt niet om aanteduiden, dat de
menfeh eerft eene waaragtige bekcerirg in zijn gedrag most
vertoonen, eer hij gelooft; maar 't duidt aan, dat 't waar
zaligmakend geloof altijd moet verzelt gaan Van de bckeeling.
Hand. n; 21. gaat 't geloof voor.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 197
519. ) J. Gelief dan eerft van de Roeping te fpreken.
L. De Roeping moet ik noodzaaklijk befchouwea
als beftaande in twee deelen, zijnde uitwendig dooi
't Woord der prediking, en inwendig, wanneer de
H. Geeft 't gepredikte woord van eene zaligmakende
uitwerking doet zijn op't gemoed van den meniën.
Dit alles word een Roeping genaamd, om dat door
dezelve, de zondaar die verre af is, als met een kragtige
ftemme word opgewekt en overgehaalt om van
ftaat te veranderen.
520. ) J. Wat verftaat gij door de uitwendige
Roeping ?
L. Als God in zijn woord en door zijn' dienaars
zondaars laat opwekken tot 't geloof en bekeering
als den eenigen weg der zaligheid. Dit nu gefchied
zo in 't oude als nieuwe Teftament. In 't O. T.b. v.
&pr. 9: 6. daar de Opperfte wijsheid zegt, verlaat
de flegtigheden en leeft, en treedt op den iveg des ver-
Hands. Jez. 4>- 22. Wendt u naar mij toe, en (F)
wordt behouden, alle gij einden der aarde, want ik
ben God, en niemand meer. Zie ook Jez. 55: 1-3.
en
(fc) 't Woordje en ftaat niet in onze Nederlandfche overzetting,
maar wel in 't Hebiecuwfch. Ik merk dit alleen
daar toe aan, -om dat zommige uitleggers van dit text vers
•Ut niet hebben opgemerkt, en dus met ds verklaring eeijigi
ïin$ verlegen sijn.

198 Het dertiende Gejprek, over de
en andere plaatzen. In 't N. T. Matth. 11: 28-30.
2 Cor. 5: 20. Zo zijn wij dan gezanten van Chriflus
wege, als of God door ons hade: Wij hiddm
van Chriftus wege , laat u met God verzoenen, pn
veele andere plaatzen. . Zodanig eene Roeping
geichiedt er niet door de ftemme der naruur: '1 is
wel waar, dat God zig door de werken der naruur
nier onbetuigt laat aan den menfeh, die daar uit Gods
eeuwige kragt en Godlijkheid kan leeren kennen Rom.
1: ÜO. Zie ook Hand. 14: 16, 17. maar de natuur
ontdekt 't middel der verzoening niet, en daarom
worden de Heidenen genaamd vreemdelingen van de
verbonden der beloften, geen hoope hebbende.
2: 12. Ook gefchiedt de roeping, daar wij
hiervan fpreken, niet door de zedelijke wet, 't zij
wij die voor onbekeerde befchouwen als in zig bevattende
den eifch van 't verbond der werken, 't zij voor
de gelovigen, als behelzende een regel van waare
dankbaarheid. — Maar de Roeping gefchied door
't Euangelium, 2 Tbesf. a: 14, Waar toe Hij U
geroepen heeft door ons Euangelium. De rede waar
om men niet zeggen kan, dat de menfeh door de
Wet geroepen word, is, om dat, zo min de natuur
van Chriftus weet, zo min fpreekt ook de Wet van
Chriftus als 't middel der verloffing. Evenwel is
de Wet dienftbaar aan 't Euangelie, want door de wet
is de kennife der zonde, Rom. 3: 20. Aan niemand
tog, ten zij hij regt van zijn fchuld en ftrafwaerdigheid

Roeping, '/ Geloof, en de Kerk. 199
heid overtuigt zij, zal Chriftus door 't geloof dierbaar
worden. Derhalven moet Wet en Euangeliurn
beide gepredikt worden. Gal. 3.' 34.
521. ) J. Is die uitwendige Roeping wel zo volftrekt
nodig tot zaligheid: God kan den menfch
door zijn H. Geeft immers wel bewerken, dat hij zalig
word.
L. Wij moeten hier niet onderzoeken wat God
zou kunnen doen, maar wat Hij naar zijn wijsheid
wil doen. En dan leeien wij duidelijk, dat de verkondiging
van 't Euangelie volfttekt nodig is. Rom.
lo: 14. Hoe zullen zij in Hem geloven, van welken
zij niet geboord hebben ? En hoe zullen zij hooren,
zonier die [bun] prediken? en vers 17. Zo is
dan 't geloof uit '/ gehoor en 't gehoor uit 't woord
Gods. (c).
522. ) J. Hier valt mij zekere bedenking of zwarigheid
in. Ik heb uit HELLENEROEK geleerd, dat
de uitwendige Roeping niet algemeen is. Hij zegt,
v
Wel onder 't Cbrifleudom, maar met aoor de ge-
he­
ft) Misfchicn zal iemand denken, hoe kan c woord dc«
Euangeliums alleen 't middel-zijn, daar er immers menichüU
2i'n, die door ziekten, aardbeving-u , onweders enz. bekeerd
worden. Ik antwoorde, dit gefchidt niet door* deze
dingen ; maar lij gelegenheid v*an dezelve. De H.
Oeefl doet hun 't woord Gods, dat zij t* voren wifteü,* 'te
kinnen komen, en op 't hars werken.

aoo
Het dertiende Gefprek, van de
s, heelezvaereld". Hoe is dit nu over een te brenmet
de Godiijkeregtvaerdigheid, wanneer men fieldt,
dat er zonder de verkondiging des Euangeliums of
de uitwendige Roeping geen menfchen kunnen zalig
worden?
L. Dit ftrijd ganfeh niet tegen Gods. regtvaerdigheid;
Adam door de zonde van God afgevallen zijn.
de, was God niet verphgt aan hem noch aan iemand
zijner nakomelingen Euangelie te verkondigen. Uit
enkele vrije goedheid heeft God aan onze eerfte Ouders
de Genade leer bekend gemaakt, en toen, kan
men zeggen was de Roeping algemeen, tot zo lang
dat Adams kinderen den waaren Godsdienft verlie.
ten. Zij kan ook nog eens gezegt worden, algemeen
geweeft te zijn te weeten in 't huisgezin van Noach.
Uit al 't welke kan beflooten worden, dat indien A-
dams en Noachs nakomelingen getrouwelijk die lecre
der zaligheid hadden bewaard en van kind tot kind
voorgeplant, de uitwendige roeping over de geheele
waeield zou algemeen geweed zijn; maar neen, zij
hebben den dienft van den waaren God fchandelijk
verlaten. God nogthans heeft 't gundrijk behaagt
in eenige huisgezinnen of onder enkele perföonen
die te doen voortplanten, gelijk onder anderen in 't
•huisgezin van 5eth, Noach, Abraham, Izaak, Jacob,
en deszelfs nagedacht, Ifrael genaamd. Evenwel
moeten wij daar bij aanmerken, dat 't voorregt der
uitwendige roeping, 't welk Ifrael boven alle andere
vol-

Roeping* '( Geloof, en de Kerk. 201
volkeren genoot, z:e Pf. 147: 19, 20. niet alleen
moet worden afgeleid uit eene nauwkeurige overlevering
der voorvaderen tot de kinderen, want Abrahams
huisgezin was zeer afgodifch Joz. 24: 2, 3.
De roeping van Abraham was alleen Gods vrijmagtig
welbehagen. Onder de dagen van 't N. T.
is de uitwendige roeping veel algemeen, zij is niet
bepaald b.j één volk of natie, of bij één enkel landfchap';
maar onder allerlij zoort van volkeren in zeer
veele landen is Chriftus als den weg der zaligheid
aangekondigd, owreenkomftig den laft van Chriftus
aan zijn Euangelie dienaars, Mare. 16: 15.
5 2 3-) J- W a t is d °g de rede, dat God in 't eene
land 't Euangelie laat prediken, in een ander land of
in 't geheel niet, of met zeer veel dwalingen verdonkerd?
L. Wanneer wij opGods. onaf hangelijkheid 'toog
véftigen zouden wij antwoorden, 't is zijn vrij welbehagen.zo,:
want er is in 't eene volk van natuur
geen beter gefchiktheid dan in 't ander volk; maar
geven wij acht op Gods wijsheid, dan kunnen wij
zeggen, God laat daar 't Euangelie prediken, waar
Hij zijn uitverkoorenen heeft, welke langs dien weg
moeten worden toegebragt tot zijne gemeenfehap.
524.) Laat God dan alleen de uitverkoornen roepen
en niet allen, die onder de bediening des Euangeliums
leven ?
L. God laat allen en een iegelijk, die onder de
Hde DEEJ-. O be'

2.02 Het dertiende Gefprek, van de
bediening van 't Euangelie leeft , roepen. Dit dient
wel opgemerkt, op dat men vrijmoedigheid hebbe,
om van Chriftus in al zijn dierbaarheid gebruik te
maken (dj. Indien zulks geen plaats had
3
was die
klagte niet nodig, Jez. 53- ï. Wie beeft onze prediking
geloof dl Ook zegt de Zaligmaker, Matth.
2*2: 14. Veele zijn geroepen, maar weinige uitve
Boren. Anders zou Paulus bedreiging niet te pas
komèii, 2 Thesf. 1: 8. Met vlammende vuur wraak
doende, over de geenen die 't Euangelium van onz
lh:r Jezus Chriftus niet gehoorzaam zijn.
J- Dandelt God wel opregt, als Hij menfchen
laat roepen, en nodigen, die Hij zeker weet,
dat nooit zullen zalig worden?
L. God handelt opregt, vermits Hij den weg der
zaligheid wel algemeen laat verkondigen, maar de zaligheid
alleen doet beloven, aan die geloven en zig
bekeeren.
526.) J. De menfeh kan immers uit zigzelven
niet zaligmakend geloven, noch zig hekeeren.
L. Dit is zo, nogthans is hij er roe verpligt, zo
wel als tot de volmaakte onderhouding van Gods ge«
bo-
(d) Men zie dit in 't brede bewezen in 't zeer geachte
werk van den oordeclkundigen en Godvrugtigen BRAKEL Rid.
Godsd. ijle deei. p. 7,1, 71a. gn bij veele andere voorname
Godgeleerden.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. S03
boden. Ee zedelijke wet gebied aan alles, dat God
openbaart geloof te geven. Ook dient men hier wel
op te merken, dat de Predikers des Euangeliums
niet in lalt hebben, om den menfeh daar door in begrip
te brengen, dat bij uit zig zeiven kan geloven,
en zig bekeeren; maar integendeel hem met zijn onmagt
tot God in Chriftus heen te wijzen, die den
magtigen Geeft heefi verworven , die 't geloof en
de bekeering werkt, Eph. 2: 8. Philip. 2: 12, 13.
527.) J. Wij leeren nogthans, dat die uitwendige
roeping ongenoegzaam is, niet waar?
L. Ja, voorzeker is zij ongenoegzaam. En dit
komt daar van daan, om dat des menfchen verftand
verduifterd is, zijn Wil verkeerd, zijn hartstogten
ongeregeld, en zijn wandel zondig- 1.) Zijn verfland
is verduifterd. Niet dat de natuurlijke menfeh
door de uitwendige roeping niet zou verftaan, wat
hem als een weg der zaligheid word voorgefteld: hij
kan zelfs een uitnemende kennis krijgen in 't woord
der waarheid, maar hij befchouwt't niet in 't regte
licht. 2.) Hier uit volgt van zelfs dat zijn wil verkeerd
is, dewijl de laatlte bepaaling des verftands
volgt, zo dat zijne genegenheden zig uitftrekken tot
verkeerde dingen en zondige bedrijven. 3.) De
hartstogten zijn ongeregeld en dienflbaar aan de
dwaaze geneigtheden zijns gemoeds. 4.) De wandel
is zondig, niet ingerigt tot eer van God en tot
bevordering van zijn wezenlijk geluk. Pat nu
O 2
da

204 Het dertiende Gefprek
9
van de
de uitwendige roeping ongenoegzaam 'is , leert de
H. S. i Kor. 3; 7. 't Is te vergeefs dat Paulus
plant, en dpollos nat maakt, 't is God, die den
wasdom geeft.
58» •) 5^ ^ m e r k dat er da« iets meer moet plaats
'hebben,'en dit zal'de inwendige roeping (e) zijn.
'Wat moet ik er door verftaan?
L. Eeirkragrig ' C
n onweerftaanlijk werk van den
H. Geeft, als Hij door of onder 't middel der uitwendige
roeping zódanig invloeit op 't hart van den
zondaar, dat Hij da 1-
harte opent om op de verkondiging'
van't gepredikte woord acht te geven: 't verft'arra
word verlicht, 'hartsiogten en wandel worden
'gchei'igd.
5~9 ; ) 7' Gelief dit laatfte wat uit te breiden.
'L. *i l'erfland word verlicht, niet door ontdekking
van nieuwe waarheden buiten Gods woord,
maar de ziel word levendig ingeleid in waarheden,
w.r.r van Zij'doo'r 1
'de uitwendige roeping had kennis
gekregen: nu zijn die waarheden haar van'r.hoogfte
aanbelang; nu geeft zij daar behoorlijk acht op,
én wel overeenkomftig met 't gewigt dier waarheden.
Zo ging 't bij voorbeeld met LIJDIA, zij was
be-
3 (e) Die inwendige roeping word in de H. S. genaamd ee-
•ie heilige roeping % ,Tim, v. 9. een hemelfcho roeping Hebr. 3:
i..cnz.

Roeping, 't Geioofi en de.Kerk. 203
benevens veele andere vrouwen onder "t gehoor, van
PAULUS prediking, doch zij was 'c alleen van wie
wij lezen, dat de Heere 't harte heeft geopend, dat
zij acht nam ,. op 't geen van RauLn gefproken
wierd. De ziel word ingelicht in haaren verboren
toeftaud, in Gods regtvaerdigheid, in de noodzaaklijkheid,
gepaftheid en dierbaarheid van Chriftus,
inde betaamlijkheid om voor God te leven. En dewijl
wil, bartstogten en wandel gebeiligt worden,
is't de luft en zuivere begeerte van zulk een, om
niet alleen verzoening van zonden te hebben in Je :
zus bloed, maar ook vernieuwing door zijnen Geeft,
om dus niet naar den vleefch, maar naar den Geeft
te leven.
S)c.) J Ik koorde U zo even die roeping befchrijven
als kragt ig en onweer ft aanlijk , hier uit
fchijnt te volgen, dat God den menfeh dwingt, 't
geen ongereimd is.
L. Dat de inwendige roeping kragdadi^'is, en er
niet minder dan een Godlijk alvermogen toe werd
vereifcht, k leert ons Paulus Epb. 1: -0, 20. Zij is
oniveerftaanlijk , want de II. S. fpreekt van een
trekken, Joh. 6; 44. (ƒ') een hvendigmaking, Eph.
2:
(/) Men zie over dezen text de fratije Leerrede van J,
SE LEEUW in deszelfs Iterredenen
ever 'c irtkuf.
0 3

206 Het dertiende Gefprek, van de
iz: t. een fcheppen, Eph. n: 10. Deze trekking
gefchiedt niet tegen zin en wil, neen, zij is alleraangenaamft
en lieflijk, de ziel word gewillig gemaakt.
Het verftand word zo wel verlicht om de beminlijkheid
en de noodzaaklijkheid van Chriftus in 't Euangelie
te zien, als de wil word overgebogen om Hem
te omhelzen. Joh. 6: 44. Daar is gefebrenen in de
propheeten, en zij zullen allen van God geleerd zijn.
Een iegelijk dan, die 't van den vader gehoord en
geleerd heeft, komt tot mij. De genade bewerkt de
ziel zo, dat daar zij moet ook gaarne wil volgen.
531.) J. \ Gevoelen van zommige onzer Partijen,
als daar zijn de Remonftranten enz. fchijnt evenwel zo
onaannemelijk niet, datnamelijk die genade werking
kan worden te keer gegaan, zulks word ook geleerd
Eland. 7: 5c Gij weder (laat altijd den H. Geeft.
L. Partijen zouden moeten bewijzen, dat Stephahus
hier bedoelde den H. Geelt, welke in zijne toehoorders
de verftokte jooden werkte, en niet de H.
G. door welken te voren de propheeten en nu ook
Stephanus fprak, volgens 't 55. vers. Het laatfte
en niet 't eerfte had plaats. Want had de H. Geeft
*t verduifterd verftand van die Jooden verlicht, en
opgeklaard , zij zouden dien godvrugtigen man
niet moordadig gefteenigt bebben. Ik voeg
er nu nog bij, dat de menfeh zomtijds eenige overreding
kan hebben van zijn verloren toeftand van 't
kwaad der zonden, van de noodzaaklijkheid der bekee«

Koeping, V Geloof, en de Kerk. s.07
! keering, van 't beminlijke der deugd. Dit noemt
men kloppingen, ook wel gemeene werkingen van
denH. Geeft: deze kan de menfeh te keer gaan en
verwaarloozen.
Blaar dit alles verfchild zeer veel,
van dat zaligmakend genade werk des H. Geeft, 't
welk de Bijbel noemtlevendigmaking, nieuwe fchepping
enz. 't welk de inwendige roeping
uitmaakt.
532.) J. Heeft U. Eerw. ook nog iets aantemerken
aangaande de inwendige roeping?
L. Ja, 't heilrijk vrugtgevolg is altijd 't zaligmakend
of regtvaerdigend
gel,of.
533-) J- VVat is Geloven in 't gemeen ?
L. Het beftaat in 't algemeen daar in, dat men
zeker getuigenis van een ander omhelft ,
waaragtig houdt.
Zpdanig een getuigenis is of menfchelijk
ot Godlijk.
of voor
Het zaligmakend geloof verkeert
op de regte wijs omtrent 't Godlijk getuigenis.
534~) J- Ik v e r ' a n g z e e r o r t l ^ e n a a r t °^ n a t l u , r
van 't zaligmakend geloof te verftaan.
L. Eer ik daar van fpreek, moet ik vooraf zeggen,
dat veele menfchen belijden 't woord Gods voor
waaragtig te houden, zonder dat hun hart omtrent
dat woord zaligmakend werkzaam is.
De waarheden
in dat woord vervat, worden niet van ieder
een op dezelve wijs en uit : t zelve beginfel befchouwd:
en daarom verkeert 't hart van alle menfchen niet op
eene wijze omtrent 't zelve. Men kan dus onder-
O 4
fcheid

aoS
Het dertiende Gefptek, van de'
fcheid maken tusfchen een fcbijn geloof Qg) en een
opregt waaragtig geloof, ''t vve'lk zaligmakend is.
535.) J. Gelief verder voorttegaan.
L. Het zaligmakend Geloof is een aannemen, omhelzen
of toeitemmmen van 't Godüjk getuigenis,
inzonderheid aangaande Chriftus in 't Euangelie ge*
openbaard. Job. 1: 12. Zo veelen Hem aangeno*
men hebben , dien heeft Hij magt gegeeven kinderen
Gods te worden, [namelijk] die in zijn naam 'geloven.
Cap. 3; 33. Die zijn getuigenis heeft aangenomen,
die heeft verzegelt, dat God waaragtig
is. Deze toefiemming vooronderftelt nooclzaakhjk
kennis, want zonder die, kan ik niets toeltemmen;
en zij fluit vertrouwen in zig, dewijl ik da
toegeftemde waarheid, voor allerzekerft of waaragtig
houde. Het is hierom dat onze Godgeleerden
gewoonlijk van drie ftukkeri fpreeken, die tot 't geloot
vereifcht worden, te weten kennis, toeftemmen,
vertrouwen.
im
(g) Men is anders ook wel gewoon te fpreken van een
Hijlorijch geloof, Tijd geloof, en een geloof der •wonderwerken.
Geen van ueze 3 zooiten gaat met de zaligheid gepaard.
Wat 't geloof der mirakelen of der wonderwerken
betreft, men zou dit zeer geinaklijk jegenswoordig uit onze
Godgeleerde zaiiaenftelle:i kunnen weglaten, alzo 't thands
niet meer in gebiuik is„

Roeping, l 't Geloof, en de Kerk. 209'
536.) J. De toeflemming merk ik, is dan de voorname
daad van 't zaligmakend geloof?
L. Zo is 't; maar gij moet hier zeer wel opmerken
, dat die toefteraming tweerlij is, eene be.
fchomuende en eene beoefenende toeitemming.
537-) J> Wat is de befcbouwende toeflemming?
L. Ah men den Bijbel in 't gemeen , waar toe
ook 'c Euangelie behoord, voor een Godlijk boek
erkent , niet twijfelt aan deszelfs waarheid, uit
hoofde van hiltorifche gronden van zekerheid (Jo).
Zulk
Qi) Men noemt dit een Iiijlorifch geloof, 't verkeert niet
alleen omtrent de Bijbelfche bifloiien of gefchiedenisfen,
maar 't kan ook verkeeren amtrent andere ftukken, ja zelfs
omtrent 'tganfche woord van God: dit geloof word bedoeld
Hand. 26: 27, 28. Jac. 2: 19. Dit hiftorifch geloof
kan oppervlakkig befehouwd al veel gelijkheid hebben mat't
zaligmakend geloot, wanneer 't in iemand te weeg brengt,
dat zijn levensgedrag inwendig daardoor verbeterd word,
en hij 't woord des Euangeliums met veel blijdfehap hoort
prediken. Men is can gewoon 't zelve een tijd geloofte
noemen , om dat zulk een zig naar ti'ds omftandigheden
fchikt, en zijn geloof geen vrugten 'draagt voor'de eeuwigheid:
van dit geloof fpscekt de Zaligmaker Matth. 13: 2c,
21. Het verfchilt van 't zaligmakend geloof niet alleen in
duurzaamheid, gelijk Pelugiaansgézinden willen om den afval
der heiligen te kunnen ftaande houden. Want 't kan iemand
O 5

filo
Het dertiende Gefprek, van de
Zulk een toeftemming is wel noodzaaklijk; maar nog
ongenoegzaam, als 't hart omtrent dat GodlijK getuigenis
niet regt werkzaam is.
538.) J-, Als 't hart dan regt werkzaam is, is zij
dan zaligmakend?
L. Ja, en men noemt '1 dan eene beoefenende toeftemming.
Het geloof verkeert dan omtrent de zaligmakende
waarheden van Gods woord, met dar belang
en die uitwerkzelen, als die waarheden vereisfchen.
639.) J. Om dat 't zaligmakend geloof een ftuk
is van 't hoogfte aanbelang , zo verzoeke dit wat
breeder jan te toonen.
L. De beocffende toeftemming ftrekt zig zo ver
niet uit als de befehouwende, die verkeerd omtrent
't ganfche woord van God; maar de practicale of beoelfende
toeitemming verkeert voornamelijk omtrent
die waarheden, die in een nauw verband ftaan met 't
zalig worden van een arm en ellendig zondaar, op
deze wijze.
a.) God verklaard in zijn woord, dat de menfeh
van natnure eliendig , en wegens de zonde aan 't
Godüjk gericht vervallen is, en zijn eeuwigen toorn
onmand
bijolijven tot zijn dood toe; maar 't verfchilt ook 1.)
in beginfel, 2.) in daden of geloofsoeffeningen, 3.) in uitwerkzelen
of deszelfs viugten.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 211
onderworpen. De hartelijke toeftemming aan deze
wa rheid brengt te weeg, dat hij zijn ellende erkent
zijn zonde met berouw en fchaamte betreurt, en dezelve
haat en vliedt.
b.) God verklaart in zijn woord, dat noch de
zondaar zelve, noch eenig bloot fchepzel voor hem
aan de Godlijke geregtigheid kan voldoen, ter verkrijging
van de zaligheid. De hartelijke toeftemming
aan deze waarheid doet hem aan alle eige kragten
wanhopen, en alles buiten Chriftus in 't ftuk van zaligheid
verlochenen.
c) God verklaart in 't Euangelie, dat Jezus
Chriftus is in de waereld gekomen om zondaars zalig
te maken. De hartelijke toeftemming aau deze
waarheid, verwekt in hem een heilig verlangen om
de zaligheid door dezen van God verordineerden Middelaar
deelagtig te worden.
d.) Merkt hij nu, dat die beminlijke Jezus
met zijn heilverdienfte in 't Euangelie niet alleen anderen,
maar ook hem als een vrij gefchenk word
aangeboden, en dat indien hij gelooft, hij een deelgenoot
van dat groote heil word, zo geeft hij zigzel-
" ve en 't ganfche belang zijner zaligheid aan Chriftus
over, met een hartelijke luft om van nu voordaa»
voor God te leven.
Zie daar de practicale of beo ff enen de toeftemming
des geloofs.
540.) J. Ik begrijp uit al 't gezegde zeer klaar, dat
et

Si2
Het dertiende Gefprek, van dè
er tot 't geloof kennis vereifcht word, en wel zulk
eene kennis, die de menfeh niet ledig maar werkzaam
doet Zijn (jy. Doch wat verftaat gij rog door
't vertrouwen van 'c zaligmakend geloof, 't welk.
Gij zeide dat in de toeftemming vervat was.
Z. Het fpreekt immers van zelve dat er geen waar
geloof zijn kan, zonder vertrouwen. Wat nu een
Chri-
(i) Dat er zekere kennis fot't geloof vereifcht word, zien
wij uir Jolu 17: 2 Thejf. 1: 8. en andere plantzcn. Evenwel
kan men zulk een kennis en werkzame toeftemming
niet toefchrijven aan kinderen, die voor haar redensgebiuik
zalig derven; 't is genoeg dat die den levendigmakende Gcefl
van Chriftus deelagtig zijn, waar door zij vernieuwd en gehciligd
zijn. Wat dc volwasfcncn betrefd, men moet omtrent
de mate van kennis, die zij moeten hebben, niet al te
iuim ook niet al te fchaars denken: inzonderheid dient men
ook de omftandigheden des tijds in acht te nemen. Men
ziet dat de Apoftelen cn wel bijzonder Petrus onkundig was
van ] ezus borgtogt, dood en opftandig, Matth. 16: 21, 22.
En wie zal Petrus voor een onbekeerd menfeh houden?
Men moet in dien tijd dus hen voor gelovige houden, die
met afzien van alle eigen geregtigheid hun heil bij Jezus
zogten, hem erkenden voor den zoon van God en den waa.
ren Mesfias, dien God belooft had, en daarom Hem aankleefden,
niet tegenftaande al zijn geringheid en armoede,
die zij misfehien als borgtogtelijk befchouwden, dewijl zij
in 't overige lijden van Jezus geen doorzicht hadden Maar
nu alle deze zaken gebeurd zijn, en ons klaar geopenbaard,
mag een gelovigen er thands niet van onkundig zijn.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 213
Chriften als hij 'c zaligmakend geloof oeffenen zal,
vertrouwen moet, is uit 't vorige gebleken.
Hij
vertrouwt dat God in Chriftus, een God van zaligheid
ja-van volkomen zaligheid is, dat in Jezus voor
hem geregtigheden en flerkte zijn, Jez. 25: 9. Cup.
'4>- 24. Dit vertrouwen is eene wezenlijke daad des
Geloofs die in de allerzwakfte .gelovigen plaats heeft:
Want zo lang hij dit niet vertrouwt, zo verkeert hij
ongelovig, durft den toevlugt niet tor Chriltus nemen.
Aan dit vertrouwen des Geloofs, waar door
men toevlugt neemt tot Chriftus,
zig alleen en geheel
óp Hem verlaar, word de zaligheid vaftgemaakt
I'J'. 2: 12. Welgelukzalig zijn allen die op Hem
vertrouwen (Ji). Pf. 36: 8, 9. Hoe dierbaar is th
we
(k) Het Hebr. woord HD!"! 't welk wij Pf. 2; 12 Pf. 57.
2. Jez. 57: 13. van't gelocfsbetnuwen gebruikt vinden, word
dikwijls door toevlugtnemen overgezet, als Pf.36: 8. Pf.ltii
8, 9. Jez. 30: 2. enz.
Het iuft mij hier bij uit te fehrijven, 't geen de zeergeleerde
en nu zalige Heer A. BUURT befchouwe/uk- Godgel. 5e fuk
p. 102, 103. zegt „ Die met een toevlugtnemend vertrou.
„wen den Heiland zoeken, zoeken Hem alleen en geheü.
„ Hier kan men oordeelen, wat er zij van de opregtheid en
't vurige van hun begeerte naar Hein. Zij zoeken Hem
„ alleen. Dat is de alleropregltc erkentenis, dat tr buiten
,, Han geen verlosfér is »?n ons met God te verzoenen: en, dat
„ alle verbeelding van eigenwijsheid, geregtighelé, en Jierkts-,
„ doodlijk is. Z:j betragten de vermaning, d,ie Jer. 9. 23.

BI4
Het dertiende Gefprek, van de
zve goedertierenheid, o God, dies menfchen kinderen
onder ae fchaduzve uzver vleugelen toevlugt nemen.
Zij zoor den dronken van de vettigheid uwes huizes,
en gif' drenktze uit de beeken uzver zvelluften. Zie
ook Jez. 45: £5. in verband met 't vorige vers. Ook
Eph.
„ word gevonden. De gemelde erkentenis fluit in zig een
,, levendig bezet'van ons onvermogen, om buiten de God-
• „ lijke genade Jezus regt te begeeren , of zelfs te begeeren,
„ dat Hij onzen wil daar toe buige, enz. Tot 't zoeken
„ van Jezus alleen behoort 2) 't verzaken van onzen eigen
„ vil, voor zo verre die met dien van Jezus ftrijdt; en van
„ onze eige eer, voordeel en-genoegen, voor zo verre die niet
„ ondcrgcfchikt zijn aan Jezut eet Luc- 14: 33. Matth. 16:
„ 24. ".
„ Die Jezus op deze wijze zoeken, zoeken Hem insgelijks
geheel. Zij erkennen, dat al wat aan Hem is, ganfeh
„ begeerlijk is, Hoogl. 5: 16. Hij is hun dierbaar, zo als
„ Hij den zijnen is geworden wijsheid van God, regtvaerdig*
„ heid heiligmaking en verlosfing, I Cor. 1; 30. Het is waar,
,, dat 't geloof, voor zo ver men daar door geregtvnerdigt word,
„ in 't bijzonder verkeert omtrent de geregtigheid, die de
,, Heiland als Hogepriejier heeft verworven. Rom 3: 25, 26.
Doch fchoon dit waar is, is 't niet te min zeker, dat een
„ gelovige niet alleen Jczns zoekt om door Hem g:regtvaer-
„ digt, maar ook om door Hem geleerd en geheiligt te wor-
„ den, enz. Zij zoekt immers 't goed, dat Jezus haar aan-
„ biedt, geenzins om 't dienftbaar te maken aan eene ver-
„ keerde eigen liefde. Neen zij zoekt Jezus zeiven en 't
aangeboden heil, om in Jezus gemeenfehap Hem ter eer
„ te leven".

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. ai£
Eph. 3: 12. en andere plaatzen. Dit vertrouwen'
moet onderfcheiden worden van de zekerheid, die een
Chriften heeft van zijn eigen zaligheid, of met andere
woorden, 't vertrouwén dal iemand heeft dat hij
reedt vergeving der zonden deelagtig is.
541.) J. Behoort dan dit laatfï gemelde vertrouwen
niet tot 't geloof?
L. Het kan ook geloven genoemd worden, maar
behoord niet tot 't geloof, voor zo ver 't zaligmakend
is of voor God regtvaerdigt, van welk geloof wij»
hier fpreken; rriaar 't behoord tot 't geloof, voor zo
ver 't een Chriften hier ep aarde getrooft doet leven
en in de hope der heerlijkheid doet verkeeren.
54a.) J. Waarom kan men 't zelve niet tot '1 geloof
brengen, voor zo ver't zaligmakend is, en voor'
God regtvaerdigt?
L. Dit zou een tegenftrijdigheid zijn: 't geloof
waar van gij fpreekt, kan niet beftaan in eene verzekering
dat men reeds geregtvaerdigt is, of vergeving
der zonden is deelagtig geworden,- daar men door
die geloof geregtvaerdigt word, of de vergeving der
zonden verkrijgt (7). Het is nogthans de eigenfchap
van
(0 Dit kan men duidelijk merken, als men alles tot twee
f.uitredenen brengt.
1.) De eerfte betreft de werkzaamheid des geloofs," rusi
ïendè

ai6.
Het dertiende Ge/prek, van de
van alle waare geloovigen, dat zij die verzekering
zeer waardeeren, en indien zij die misfen, daar ijverig
naar liaan, waar toe Petrus.hun opwekt 2 Petr.
i: 10. Een Chriften behoeft dus. niet.-in twijfelingen
te leven, gelijk de Roomfchgezinden willen.
Paulus fpreekt er van \% Tim. i: 12. Wij moeten
er in vervolg melding van maken.onder de goederen
van 't genade verbond.
543->?* geloof een daad of een heblijkheid
ot een deugd . . .
os ic/ ;irK>i3g i' ;o5 rnoobd J' wem ir.:>.
Zi;
tende op dc aanbieding van Chriftus in 't Euangelie, op deze
wijze:
' Jezus nodigt honger e en doftige zielen tot 'zig, met verzekering,
dat er heil en zaligheid bij Hem te vinden is.
Ik kan niet ontkennen, dat ik zulk een hongerig en dorjlig
zondaar ben. • ,
Derhaiven vertrouw ik t
dat er ook voor mij, bij Chnfius alle
h.il te vinden is; waarom ik mij der waards heen zal
wenden, en f t ganfche gewigt mijner zaligheid in zijne
handen ftellen.
2.) De verzekering, die een Chriften heeft van zijn eigen
zaligheid, fteunt op eene regtê bewuftheid, die men heeft
van de egtheid en ©pregtbeid van' zijn geloof, op deze
wijze:
•;
De Bijbel leert mij, dat al,- die in Chriftus waarlük gelooft,
zeker zal zalig worden:
Ik heb in Chriftus waarlijk gelooft.
Derhaiven, ik zal aker zalig worden.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 217
L. Het geloot' is voorzeker een daad
y
dewijl
hij die gelooft , werkzaam is ; maar dewijl niemand
kan geloven, ten zij hij daartoe bij de inwendige roeping
is bekwaam gemaakt, zo is 't ook een bebiijk.
beid; en nademaal de H. Geeft de werkmeefter des
Geloofs is, r Cor. 12: 3, o. 2 Cor. 4; 13. Zo
.moet 't noodwendig voor een deugd gehouden worden
(m). Uit dit gezegde blijkt klaar, dat fchoon
een Godvrugtige altoos in de uitoeffening des geloofs
niet bezig is, nogthans voor een gelovigen moet gehouden
worden, vermits hij de beblijkheid om te geloven,
door eene bovennatuurlijke werking des H.
Geefts bij de inwendige roeping is deelachtig geworden
(#)
-w 544.)
(m) Dat de H. Geeft de werkmeefter des geloofs is, blijkt
genoeg uit de H. S. als 1 Cor. 12: 9. 2 Cor. 4: 13. Veelen
brengen ook bij Gal. 5: 22. Doch 't woord geloof zou men
daar beter kunnen overzetten door trouwe. Die beduidenis
heeft't Gr. woord Rom. 3: 3. Tit. 2: 10, en fchijnt
die hier te moeten hebben, om dat 't midden tusfchen die
deugden is ingepïaotit, die in de 2de tafel der Wet gevorderd
worden. Vergelijk onze Kanttekenaars, en A. BUWBT
feefch. Godgel. 5de ftuk p. 90.
(r.) Men kan dit met voorbeelden ophelderen, b. v. Hi[
die in den Bijbel leeft doet een daad, doch hij kan niet le.
zen,
Ilde DEEL. P

H 8
Het dertiende Gefprek, van de
544.) J. Waar uit kan 't waar zaligmakend geloof
van een lchijn geloof gekend worden?
L. Dat 't verzeld gaat en ook agter volgt wordt
van eene waaragtige bekeering.
545-) J- Waar in beftaat die bekeering?
L. Onze Godgeleerden onderfcheiden die bekeering
te regt in eene eerfte en tweede bekeering, diè
men ook een dagelijkjche bekeermg noemt. De eerfte
bekecritig volgt onmiddelijk op de inwendige roeping
, gaat met de eerfte oeffening des geloofs gepaard,
daar de tweede of geduurige bekeering op *t
geloof volgt : ~\'ün deze lantfte zullen wij in onze
volgende bijeenkomft fj>reken als een weldaad des
Genaden verbonds*.
546.)^ J. Gelief dan nu van de eerfte bekeering te
preken.
' L. Zij beftaatifi een' imvëïiSigén haat van de zondeken
in een ernftigéii luit tot Waarê deugd en Godzaligheid:
a.) Vooreerft in een inwendigen haat tegen de,
zonae. Eu hier toe behoort 1.) een kennen van de
zonden in derzelver menigte , Godonteerendheid,
zieksverderflijkheid , in derzelver verzwarende omftan-
zen, ten zij hij dit geleerd heeft, en dus is 't lezen hem
een btblijkheid; en indien hij Godswoord uit 't regte bcgir;-
fel tot een goed einde leeft, dan moet dit lezen óf onderzoek
van den Bijbel voor een deugd gehouden werden,

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 219
fta'ndigheden. Jer. 3: 13. Alleenlijk kent uwe ongcrcgtigleden,
dat gij tegen den Heere uwen God
hebt overtreden. Hier volgt noodzaakelijk op 2) een
hartelijke droifheid over de zonden; 3) eene belijdenis
van dezrdven, die opregt en algemeen is, mee
fchaamre en verfbeijing van zigzelven en diepe verootmoediging
voor Gods aangezicht. 4..) Dn worde
agtervolgt van een vlieden van de zonden, benevens
de gelegenheden die daar toe leiden; 5.) een her*
{telling zo veel mogelijk is, van het te voren gepleegde
kwaad, gelijk men in ZACHEUS zag Luc. 19.' 8.
• 54?.) J. Eer gij verder gaat, heb ik nog eene
vraag te doen, zij beftaat daar in, dat Paulus, 2
Cor. 7: 10. lpreekt van eene droefheid die naar
God is, die een onberouwltjke bekeering tot .zaligheid
kverkt, maar, zegt hij, de droefheid der waereld
werkt de dood. Hoe kan men die ^weederlij droefheid
onderkennen ?
L. Een droefheid der waereld fpruit voort uit
waereldfche inzichten, of zij is flegts oppervlakkig
of van korten duur; zij drijft van God af en doet
verkeerde toevlugten nemen: een droefheid die alleen
voorkomt uit vrees voor de verdoemenis, fchoon zij
daar uit ook wel mag voorkomen, maar daar alleen
niet uit, want de Apoitel fpreekt van een droefheid
die naar God is, die ook voortkomt uit liefde tot
God, die zo wel gaat over kleinere als grootere zonden,
die de droefheid over waereldfche dingen intrap
P 2
of

S20
Het dertiende Gefprek, van de
of mate te boven gaat; O) die van duur is door dagelijkfche
toenemende overtuiging van Gods heiligen
af keer van 't kvvaade: een droefheid die hem (leeds
tot God heenen drijft, en dus de regte wegen doet
inilaan.
548.) J. Verklaar nu ook het tweede deel der bekeering.
. L. Het
b.) tweede deel beftaat in een ernftigen luit tot
deugden Godzaligheid. En hier toe behoort, j.)
een. kennen van de deugd in derzelver noodzaaklijkheid
en beminlijkheid. Hier uit volgt noodwendig
a.j een luft en liefde tot allerlei] deugd en Godzaligheid.
PJ. 119: i-v. Ik heb uwe geboden Hef,
meer dan goud, ja meer dan 't fijnjle goud. , 3.) Ee-
(») Men zou bij,deze gelegenheid.kunnen vingen, of men
in de droefheid over zijn zonden noodzaaküjk moet tranen
Horten, zal't eene waare droefneid zijn? Ik moet hier
op met onderfcheid antwoorden: het is tog ?eker dat de eene
menfeh een geheel andere humcursgeltcluheid of temperament
heeft dan de amier. Iemand kan van natuur zo gefield
zijn, dat hoe inwendig bedroeft hij is, in wat lijden hij
komt, nooit tranen kan Horten, die aan zijn benauwd hart
lucht geven; daar integendeel een ander menfeh om de
müifte fmartclijke bejegening zal weenen. In den eerHcn
kan eene op: eg te droefheid over de zonden zonder tranen
te Horten pijats hebben maar in den ander niet.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk.
zzï
ne opregte toegekeerdheid van't geheele hart (/O r i a - i r
God als een zalig en tevens heilig verbonds God in
Chriftus;, gepaard met een gebruik maken van de
middelen om Hem behagelijk te dienen. 4) Een
hartelijke blijdlchap in God door Chriftus; waar van
nogthans 't gevoel niet altoos levendig is bij eenen
bekeerden, maar de gronden dier blijdfehap zijn er
evenwel, waar aan een bekeerden deel heeft, Jez.
61: 10. Hand. 16: 34.
549.) J. ik geloof dat Paulus zulk een geloof, gepaard
met een waeragtige bekeering bedoelt, als hij
fpreekt van 't geloof door de liefde werkende, Gal.
5: 10.
L. Zo is 't ook,- 't waar geloof moet een levendig
geloof zijn, vrugtbaar ingoede werken (q), waar
van wij de volgende reis nader zullen fprsken. Itc
zeg
00 Men brengt dikwerf bij deze gelegenheid bij als een
gezegde der Opperfte wijsheid Spr. 23: 26 Mijn zoon gesft
mij uw harte.
Doch wanneer wij de woorden in 'c verband
befchouwen, zo is daar niet de Oppsrftc wijsheid maar S;>
lomo zelve de Spreker, bij gelegenheid, dat hij zijn zoon
afmaant van bFasferijen, dronkenfebap en hoererij, met dé«
ze woorden verzoekt, dat hij zig aan zijne wijze lesfen mot
zijn ganfche hart zal onderwerpen.
Schoon 't dan zeker is,
dat men zijn hart geheel aan den Heer moet geven, wordt
nogthans deze waarheid niet geleerd, Spreuk. 23: 26.
(?) Zie onze Heidelh. Katech. Zond. XXXII. vr. 86.
P3

•222 Het dertiende Gefprek, van de
zeg nu nog maar alleenlijk dit, r dat deze eerfte bekeering
in 't zaakelijke 't zelve is met 't geen de H. S.
wedergeboorte noemt, want daar toe behoort niet
alleen 't beginfel des geeftelijken levens, maar inzonderheid
in overeenkomt met de natuurlijke geboorte
is dézelve eene daadelijke vertooning van 't nieuwe
leven. De Zaligmaker fpreekt er van tot NLCODE-
Mus. Job. 3. En Perrus 1 Petr. 1: 23. Die gij
wedergeboren zijt, niet uit vergangelijke,
ver gangelijken zaade,
maar oii'
door 't levend en eeuivig blij'
vend woord van God. Het onvergangUjé zaad, en
't levend en eeuwig blijvend woord van God kunnen
zeer wel onderfcheiden worden, gelijk ook uit de
Woordjes uit en door blijkt. Het onvergangelijk
zaad
is 't beginfel des geettelijken levens, 't weik de II.
Geeft in de ziel gelegt heeft, vergelijk, '1 Job. 3:
9. t Iet bevend en ecuwig blijvend woord van God is
dé'Bijoel, inzonderheid'c H. Euangelie, vergelijk,
Jac. 1: IÜ. Het eerlle is 't beginfel waar uit, en
't tweede 't middel waar door de menfeh wedergebooren
word
Zo begrijpen 't ook de opflellers van
de 37 Artikelen van onze Hervormde kerk,
zie Art.
men
24. Onze Heidelbergfche Katechismus befchrij
ft de waare bekeering door „ eene affterving
„ des ouden, en eene opltanding des nieuwen menfchs"
overeenkoinflig , Eph. 4; 22 - 24. Zie Zondag
xxxni. vr. m.
550.) J. Dragen de gelovigen, en die waaragtig
tot

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 223
tot God zig bekeerd hebben, niet veele voortrefiijke
namen?
L. Zekerlijk ja; doch daar van wil ik thans niet
fpreeken, zegge alleen, dat zij genoemd worden met
den naam van kerk of gemeente van Chriftus.
551.) J. Wat is tog de rede, dat men aan de gemeente
van Chriftus den naam van kerk geeft, zo
noemt men immers't gebouw, waar men in vergadert?
L. Schoon gij geen taalkundige zijt, zal ik dit zo
duidelijk mij mogelijk is zoeken voorteftellen. Men
wil dat 't woord kerk van een Griekfchen oorfprong
is, f>) namelijk van \ woord (>cu«>a)t>j) kuriakë 't
welk een bijvoegend naamwoord is, en aanduidt des
Heeren of dat aan den Heere toebehoord. Onder dit
woord nu moet een of ander zdfsjlandig naamwoord
verftaan worden. Zo lezen wij b. v. van dm dag
des Heeren Openh. 1: ie. (y). Indien wij nu 't
woord huis er onder verilaan , moeten wij denken
aan die vergaderplaats, daar 's Heeren woord verkoudigd
(r) Wij vinden 't in onze gewoone betekenis niet in onze
Nederlanfche overzetting des Rijbels. Wij hebben daar wej
de woorden kerkbewaardfter en kerkrovers Hand. 19: 35, 37.
Doch in een ganfeh anderen zin, gelijk et ook geheel andere
Griekfcbe woorden worden gevonden.
• (r) Kv si*/c>{ $j/tt$*. Zie ook 1 CV: 11: 20,
P 4

224.. Het dertiende Gefprek, van de
digd wordt. Doch zeer bekwaamlijk kunnen wij 't
Griekfche woord («X*A.»J«-I

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 2.2$
daar van de gemeinte van Laodicea word gefproken,
die noch koud, nocfi heet was, die de Zaligmaker
bedrijgt uit zijn' mond te fpouwen.
L. Dit is zo, maar dit gelchiedt niet, om daar
door aan te wijzen, dat onwedergeboornen waare
leden der kerke zijn, neen; maar dit gelchiedt, om
dat veele onbekeerden zig tot de kerk vervoegen,
waar onder zelfs een groot aautal, die eenige uiterlijke
gedaante van leden der kerk vertoonen. Wij
zijn gewoon een hoop tarwe met kaf vermengt een
koorn hoop te noemen, zonder dat wij daarmede willen
te kennen geven, dat wij 't kaf voor waar of zuiver
koorn houden. Wij moeten 't altoos als een onderfcheiden
vraag aanmerken: wie er in de kerk zijn;
en wie er tot de kerk behoor en. óchijngelovigen
behooren zo min tot de kerk, ais 't onkruid tot de
tarw Matth. 13;. 24 -30. {t). Dat nu onze verklaring
van 't woord kerk of gemeente de waare is,
blijkt
(£) Om'tfraaije en cigenaartige, dat cr in des Zaligmakers
gelijkenis is aangaande 't onkruid in de tarwe, te zien, moet
men
lezen mijne BIJHELVERKI ARING betrekkelijk tot Palejiina
p. 78. Om te bcwijzeu dat alle inwendige belijders waare
leden der kerk zijn, brengen Roomfchgezinden nog bij 2 Tm.
1: 20. tn een groot huis zijn niet alleen gouden en zilveren ',aten,
maar ook luuten en aarden vaten enz. MOSHEIM verftaat
door
P 5

t2Ó
Het dertiende Gefprck, van de
blijkt niet alleen uk de veelvuldige plaatzen, daar 't
woord gemeente dus genomen wordt, maar tevens uit
alle die benamingen, die er aan gegeven, en gezegden
. die er van gedaan worden. Lees, om daar
van overtuigt te worden, flegts Eph. 5. 23 enz.,
en gij zult zien , hoe Chriftus 't hoofd der gemeente
de gemeente liefheeft; zig voor haar heeft overgegeven
r haar heiligt; haar eens zonder vlek en rimpel
heerlijk zal voorftellen ; hoe zij ten naauwften
met Hem vereenigt is, enz. Vergelijk met dit gezeg­
door dit huis de kerk, niet met opzicht tot deszelfs waare
leden, êie ei toe behoienj, maar met betrekking tot de Lee.
raars, die er in gevonden worden, en die Cbiillus tot dknft
der kerk gebruikt. Gelijk er nu in een aanzienlijk huis veele
vaten zijn van onderfcheidcfl Hof en waardij, nogthans
van den Heer des huis tot zeker gebruik gefchikt. Zo is 't
ook in de kerk, er zijn Leeraars die uitblinken door zuiverheid
van leer en heiligheid des levens, die zijn als gouden
en zilveren vaten ter eete. Lr zijn ook zulke Leeraars die
ketters of dwaalgeefttn zijn, of van een flegt gedrag, deze
zijn als houten en aardene vaten ter oncere. Leze laatfte
heeft ook Chriftus tot nut van zijn kerk, fchoon wij iu alles
't eind oogmerk niet zien. Inditn imand zig nogthans van
deze reinigt, dan word hij een vat ter eere, volgers 't 21 vers.
Deze verklaring is zeer aannemelijk, 1) om dat Paulus aan
Timotheus als een jong Leeraar lesfen geeft. 2.) Komt 't
zeer in 't verband voor, alzo de Apoftel in 't 17 vers vaa
twee verderfiijke Leeraars had gefproken.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 227
zegde onze Hervormde Geloofsbelijdenis in 't 2 /
Artikel.
554. ) J. Ik verlang om nog iets meer van deze
waare kerk te hooren.
L. Daar toe zal ik de eigenfchappen en kenmerken
der waare kerk opgeven.
555. ) J. Welke zija haare eigenfchappen?
L. Deze worden alle of tot een grooter of kleiner
getal gebragt. Men kan er toebrengen: 1) de
eenheid; 2) heiligheid ; 3) algemeenheid; 4) geduurzaamheid
Qu)
556 ) J. Is er maar écne kerk?
L. Ja, en dit fpreekt van zeiven, om dat alle de
bijzondere leden der kerk te zamen als één lichaam
uitmaken, waar var. Chriftus't hoofd is, Eph. 4.'
4. Een lichanm is 't en één Geeft, gelijk gij ook
geroepen zijt tot écne hoope uwer roeping.
Zie vers
15. En vergelijk 't zeggen van Chriftus, Job. 10:
10. Ecu kuucle, één herder. Doch dewijl alle de
uit-
O) Er zijn Godgeleerden, die er in zekeren zin ook de
onfeilbaarheid toebrengen,
getij* F: TURRETI.V in Camp. Theol.
p. M. 202. Insgelijks de WelKcrw. fa BUURT befch.
Godgel. Sde Jiuk- ?•
2
3&- r> D o o r d e onfeilbaarheid (zegt
„ zijn Eerw.) verftaan wij die eigenfehap derzelvc, waar-
"„ door 't onmogelijk is, dat, of dit ganfche lichaam, of
zelfs eenig lid daar van, zig aan dwalingen fchuldig ma-
„ kc, die niet beftaanbaar zijn met de zaligheid."

Het dertiende Gefprek, van de
uitverkooren gelovigen niet te gelijk in de waereld
komen, noch ook te gelijk fterven, en daar die geenen,
welke fterven reeds naar de ziel in den hemel
zijn, zo komt 't dat die ééne kerk onderfcheiden
wordt in een flrijdende kerk, en in een Triumpheerende
of' zegenpralende kerk. pe gelovigen moeten
hier op aarde zig oeffenen in een ftnjd tegen veele
vijanden, als duivel, godloze menfchen, en vleefchlijke
verdorvenheid, Eph. 67 12, 13» doch die gegelovigen
zullen overwinnen door Chriftus en overgebragt
worden tot de zegenpralende kerk in den hemel,
2 Tim. 4; 7, 8. Ik heb den goeden ftrijd geflreden.
. . . Voorts is mij weggelegt de kroone der
regtvaerdigheid, enz. Zie ook Openb. 14: 13. Zalig
zijn de dooden, die in den Heere fterven, enz.
Deze flrijdende en zegenpralende kerk zijn geen twee
kerken, maar flegts twee gedeelten van één en dézelve
kerk: dit blijkt ook daar uit, om dat er eens een
tijd geweeft is, dat er wel een flrijdende maar geen
triumphecrende kerk was, te weten, eer de eerfte gelovigen
nog was gellorven; en er zal eens een tijd
komen, dat wel een zegenpralende kerk, maar geen
flrijdende meer zijn zal, namelijk in den jongften
dag. Wat nu dat gedeelte der gelovigen betreft,
dat hier op aarde van de Heere nog uitwoont,
en de ftrijdende kerk genaamt wordt, \ zelve kan in
tweederlij opzigt befchouwd worden, zo met opzicht
tot

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 229
tot haaren imoendigen , als met opzicht tot haaren
uitwendigen ftaat.
a. ) Met betrekking tot den inwendigen ftaat
van de leden der kerk, befchouwen wij dezelve als
die inwendig 't geloof des harte, en aanvangelijk de
heiligmaking door Gods Geeft deelagtig zijn. En
in dit opzigt is de kerk onzichtbaar, dewijl niemand
dit van een ander onfeilbaar weeten kan. Cv).
b. ) Met betrekking tot den uitwendigen ftaat,
verftaan wij die zelve waare leden der kerk, voor zo
«ver zij hun geloof en godsvrugt uitwendig verwonen
, en dus hun licht laten fchijnen voor de menfchen.
Dit gefchiedt door 't bijwoonen van den o-
penbaaren Godsdienft, gebruik van 's Heeren heilig
Avondmaal, godvrugtige gebeden, gefprekken, en
andere verrigtingen. En in dit opzicht kan de kerk
zichtbaar genoemd worden (w~).
55/0
(v) Hier uit volgt dat er waare leden der kerk kunnen
zijn, die wij daat niet voor houden. Er zijn menfchen,
die in tijdsoinflandighcden leven, dat zij door kleinmoedigheid,
zwakheid des geloofs , of om andere redenen voor
ie zuivere waarheid niet oponbaar durven uitkomen Zul.
ken waren er in J£!ias tijd, en ook :n de tijden voor en in
de Reformatie.
f» Hier uit volgt, dat er zulke menfchen zijn, die wij
naar ons oordeel voor waare leden der kerke houden, en't
la

230 Het dertiende Gcfprek, van de
557 ) J- Ik heb m e r n0 2 e e n e bedenking, doch
deze zal ik ftraks wel voordellen: -geliet' mij te zeggen
, wat UE. door de heiligheid der kerk verfraai?
L. Hier door verltaa ik, dat alle de leden der kerk
van een waereld die in 't boze is, afgezonderd, en
door Chritius bloed en geeft geheiligt zijn (x). I
Cor. 6; 11. 1 Petr. 2; 9. Maar gij zijt een uitverkoren
geft.acht,' een koninglijk priefter dom, eenheilig
volk, enz.
55 0> -) J' W a t * s ^ algemeenheid voor eene eigenlchap?
L. De benaming algemeen, of gelijk men naar 't
Grieks pleeg te zegg..n Katbo/ijk, kan met opzicht
tot .de kerk om meer dan eene rede aan dezelve ge-
Wm #a&$oTrB m n'3 .z: _ i gein
dc daad niet zijn; om dat wij niet naar 't inwendige,
maar alleen .raar.'t uitwendige kunnen oordeelen. Die is
een Jood, die 't in't verborgen is, en de befnijdenis des harte
in den Geeft enz. Rom. 2: 29. Immers er vervoegen zig zul-
I-en tot de kerk van wien de Apoittl zegt, 1 Joh. 2: 19-
Zij zijn van ons uitgegaan, maar zij waren uit ons niet. enz.
(x) Gelijk er. tweederlij roeping is eene uitwendige en inwendige;
tweederlij geloot een befchouwend en beoeffenend; zo ook
tweederlij heiHgheid,ccne uitwendige, waar dooi men uitwendig
,is afgezonderd van Jood en Heiden, en eene inwendige heiligheid
, als men den Geelt der wedergeboorte deelagtig is. Niet
alleen dc uitwendige maar inzonderheid de inwendige heiligheid
moeten dc leden der kerk deelagtig zijn.

geven worden.
Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 231
1) Ten aanzien van de leer, dewijl
de kerk gebrouwd is op die leer, die van 't Paradijs
af, wat't wezen der zaak betreft, door alle tijden
heen, algemeen erkend is.
2) Ten aanzien der tijden
, beftaat de kerk uit de gelovigen van alle tijden.
2) Ten aanzien van volkeren is zij uit alle volkeren
en talen, Openb. 5: 9.
4) Ten aanzien van plaatzen
, zo dat de kerk aan geen bepaalde plaats op
aarde gebonden zij, maar God overal zijn kerk kan
hebben, waar hij wil, en 't evenwel de waare kerk
kan ziju, dewijl de gelovigen van' alle plaatzen
tot dezelve behooren. 1 Cor. ii 2. fjy).
559-) J- De laatlte eigenfchap die gij optelde, was
de geduurzaamheid.
L. Ja, en daar door verftaan wij, dat van 't begin
der kerk, tot aan de voleindiging der eeuwen,
't niet aan waare gelovigen ontbreken zal.
De huishouding
Gods onder de Eerftvaderen en onder Ifrael,
zelfs
((y) Deze twee laatfte bijzonderheden van de algemeenheid
der kerk pasfeu zeker voornamelijk op de dagen des N.
Teftament; evenwel is 't niet altijd voor Chriftus geboorte
waar geweeft, dat God alleen Jacob zijne woorde.n bekend
maakte, en de zetel van den waaren Godsdienft in Paleftina
was: meer dan 25 eeuwen waren cr reeds verlopen, eer
Ifrael een volk des eigendoms van God wierd, en in 'tlar.d
'Kanaaft kwam. Zie mijne BIJBELVERKL.VRir;u betrekkelijk Pa,
l'jlina p. 1. enz.

££2 Het dertiende Gefprek, van de
zelfs in de duifterfte tijden, i Kon. 19. (z) en de
beloften van Chridus met betrekking tot de dagen
des N. T. laten ons daar geenzins aan twijtelen,
Matth. 16: 18. en Cap. 28: 20. Ik ben met Ulie.
den alle de dagen tot de voleinding der waereld.
n
560.) J. Gij zeide daar ftraks, dat de kerk maar
één is, maar hoe kan dat zijn, men fpreekt immers
van eene Roomfche, Luthetjche, Mennifle, Gereformeerde.
Remonflrantfche en dergelijke kerken?
L . Dit heeft alleen zijn opzigt op verfchillende
gezintheden omtrent de leer der zaligheid, onder die
geenen, welke zig Chrifteneu noemen. Die als zoo vee-
,1e verfchillende maatfchappijen of genootfchappen uitmaken.
Hier bij moet men opmerken, dat gelijk de
waare,kerk maar één is, al wat buiten dezelve is,
vahch is. Derhaiven hoe meer de verlchillende gezintheden
van die zuivere leer afwijken in de wezenlijke
ftukken die ter zaligheid nodig zijn ,. hoe minder
Gods kerk onder dezelve gevonden word, om dat
de inwendige roeping de uitwendige vooronderftelt :
-Eene valfche leer nu leidt den zondaar van 't regte
pad af.
561.)
(*) Men behoeft juift niet te denken, dat alle die 7000,
die zig van den Afgodsdienft onthouden hadden, 1 Kim. 1g.
waare gelovigen waren; maar onder dat groot getal zulle»
er buiten twijfel eenige zijn geweeft.

Roeping, 't Geloof
3
en de Kerk. 233
'

^234
Het dertiende Geffrek, van de
L. Ik heb Ureeds in 't eerfte Gelprek bewezen, dat
de Bijbel Gods woord is, derhaiven moet men volgens
den Bijbel daar de vvaarekerk zoeken.daarmen't woord
predikt, de Sacramenten gebruikt, de kerkelijke tucht
oeffenrenz. Meteen woord, daar men in alles naar den
.Bijbel zig m-r tc£;e;ln>-u(//.-\ Ba fchoon veele gezintheden
dit meer of min zullen voorgeven, moet elk
die tot redensgebruik gekomen is, dit zelve onderzoeken
| gelijk die van Utreen, welke daarom boven die van
Thesfalonicn geprezen worden, Hand. ïy: n.
Onze Gereformeerde kerk kan in dezen éen nauwkeurig
onderzoek uieftaan. Tc meer kunnen wij denken-,
dat onder de Gereformeerden de waare kerk is
te vinden; want derzelver leer ftrekt om God op %
hoogft te verheerlijken, den gevallen menfeh op 't
diepft te vernederen, den heilbegeerigen zondaar op
*t kragtigft te bemoedigen, en eindelijk heeft zij den
fterkften aandrang.tot deugd en Godzaligheid. - ,
Zie daar eenige .kenmerken der waare kerk duidelijk
voorgcfteld (cc).
564.)
W Zie evcngem'elde geloofsbelijdenis, 'M. 29.
(cc) Het is zeer noodzaaklijk dat men onderfcheid make
tusfchen cigenfdnppen en kenmerken. Eigenfchappen kunnen
aan meer zaken eigen zijn, en zijn dus algemeener; kenmerken
doen ons een zaak nader kennen en van andere onderfcheiden.
Ik merk dit aan, om dat de Roomsgezinden de
• oud*

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 235
£64.) J. Ik fprak onlangs met een Roomsgezinden
, welke tragte te bewijzen , dat bun kerk de
waare Chriften kerk was, als rekenende haaien oor.
fprong van Rome, aan wien Paulus een brief gefclire.
ven heefr.
L. Wij ontkennen geenzins dat deRoomfche kerk
oudtijds de waare kerk is geweeft, zo wel als die van
Corintbe , Ephefe , enz. Dü Roomfche kerk verdient
nogthans nier meer den naam van moederkerk,
dan die ik daar optelde. Doch fchoon de Roomfche
kerk oudtijds de waare was, is zij 't altoos niet
geweeft, om dat de jegenswoordige leer der Roomfche
kerk door veele dwalingen verbafterd is.
565.) J. Ja maar hij voegde er bij, dat onze kerk
een voornaame eigenfchap ontbrak, namelijk de oudheid
of geduurzaamheid, vermits zij eerft voor twee
en eene halve eeuw ontftaan is, bij gelegenheid der
prediking en fchriften van zekeren ZWINGUUS , Lu-
THERUS, CALVINUS, enz.
L. Wij zijn in ftaat om aantetoonen, dat onze leer
niet alleen inftemt met die des O. T. maar ook tevens
door alle eeuwen des Chriftendoms geleerd is.
Ik kan zulks niet beter en beknopter doen, dan met
de
oudheid opgeven a'.seen kenmerk, daar zij een eigenfchap is, eiï
bjj or.s onder 't woord geduurzaamheid begrepen is.
Q 3

236 Het dertiende Gejprek, van de
de woorden van den Hooggeleerden WITZIUS (dd).
Hij zegt „ 1) de vier eerfte eeuwen hebben wij voor
ons, en aan onze zijde, en dat JUSTINUS, CLEMENS,
AMBROSIUS, AÜGUSTINUS , .HlERONiJlwtJS , CHRIJI
SOSTHOMUS, enzoveeleOudvadersalserzijn, die in
dien tiid geleefd hebben, wat de hoofdzom ,der zaken
aangaat, met ons gevoeld hebben, is van JUEL,
PERKINS, RAINOLDS, MORNAI, MOULIN,
RIVET'
ALBERTIN, DAILLE, CLAUDE, en andere zo bondig
beweezen, dat 't door geene liftige uitvlugten van
de tegenpartijders kan wederlegd worden. 2) Na dat
'1 Pausdom 't hoofd heeft beginnen optefteeken, en de
kerkallensin verontreinigt is geworden, zo hebben niet
ontbroken , die tegen de inbrekende dwalingen en
met woorden en met fchriften betuigt, en de gezonde
leere kragtig verdedigt hebben; welker rolle en
naamregifter, op dat ik van anderen zwijge, FLACI-
,us ILLIJRICUS, en die van Maagdenburg in hunne
kerkhjke gefchiedenisfen,. en MORNAI in zijn boek
ae verborgenheid der ongeregtigheid, en USSERIUS
Eerftbisfchop van Armag, in zijn boek van 't vervolg
en den/laat der kerk hebben opgemaakt. 3) J N
de
Vallijen van de Alpifche gebergtens is een ganfeh
volk
(dd) Zie WITZIUS over 't Geloof. Oeff. XXIV i
XXX- ' *

Roeping, 't Geloof, en de Kerk.
a.^7
volk (té) overgebleven , dat door de bedriegerijen
van den Antichrift niet befmet ot' vervoerd is, eo '
gebleven de hoop en 't zaad van een beter kerk. 4")
Zij vragen ons ten orregte, waar onze kerk geweeft
zij, die dezelve in de Waldenzen, de arme van Lións',-'
d* Bobeemfcbe broeders, zo w'reédelijk vervolgt hebben,
en zo veele duizenden van martelaren, die aan
God ten hoogden lief waren, door eene grouwzame
wreedheid -vermoord hebben. 5) Op dat ik nu zwijge
van de talrijkfte kerken in 't Ooften, dewelke/
den opgeblazen trots van den Roomfchen Bisfchop
verfoeit, en ook- veele van deszelfs dwalingen wederfproken
hebben.
566.) ?. Is er nog iets meer aan te merken?
Li Wij moeten nog eenige oogenblikken ftil daan
bij den ftaat en de-regeer ing-det kerk.
567O J- ^ V ; K h e e t c Gli.-vari den ftaat der kerke
aantemerken?
L. Dat dezelve hier op aarde altoos onvolmaakt is.
En dit "blijkt daaruit, om dat de leden der kerke
geduurig nog met overblijfzelen der zonden zullen te
wordelen hebben, waarom Paulus zelve moeft betuigen,
Rom. 7: i'ó. Ik weet, dut in mij, dat is in mijn
vleefcb
(ee) Deze zijn AclValdemen, waar van wij op 't laatil
va» dit Gefprek nog iets zeggen zullen.
Q 3

238 Het dertiende Gefprek, van de
vleefcb geen goed woont. Zie ook vers 24.
Hier
bij.komt de onheilen, waaraan de kerk is blootgefteld,
zo van vijanden die de gelovigen vervolgen
of zoeken te benadeelen, 2 Tim: 3-
I 2. Ook allen
aie Godzalig willen leven in Chriftus, zullen ver.
volgt worden; als ook ketterijen en fchadeiijke dwa-,
lingen, 1 Cor. 11: 19,
uitmunt de
Antichrift.
Onder welke vijanden ook
568.) J. Wie moet ik tog door den Antichrift
verftaan?
L. Het Griekfche woordje anti beduidt tegen, (*)
dus zal 't in 't gemeen te kennen geven zulken, die
onder den naam van Chriftenen zig verzetten tegen,
den perfoon of de leer van Chriftus, en dus, kunnen
wij er niet een eenig perfoon door verftaan, dit
zien wij ook duidelijk, daar de Apoftelzegt, 1 J,,h.
2: 18. Fetlen zijn nu antichriften gezvorden. Zodanigen
waren in Johannes tijd die den vader en den
zome hebenden, 1 Joh. 2: 22. Ook ontkenden zij,
dat Jezus Chriftus in 't vleefcb gekomen tv as, 1
Joh. 4; 3.
a
Joh. vers 7. ( ƒ). In 't bijzonder
(*) Dewijl 't woordje (avn) anti ook betekent pro & vi.
te, zo vertalen zommige Antichrift door een Jiedehouder
van Chrifius, zulk een die de piaatt van Chriftus bekleedt >
of voorgeeft te bekleeden.
(ff) Wie deze ketters geweeft zijn kan met geen zekerheid

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 239
der Runnen, wij ook onder dat woord bevatten de
zodanigen, die naderhand de zuivere leer'van Chridus
en zijne Apodelen door veelvuldige dwalingen ten
eenemaal vercaiterd hebben, zie 2 Thesf. 2: 3 - ia.
Openb'.
huid gezegt worden. MOSKSIM cp andere denken hier aan
dc Gnojliken, wier gevoelens trit de Ooiterfche wijsbegeerte
oorfpronglijk, al vocn: Cnriltus tijd zouden hebben plaats gehad.
C. C. TÏÏTM.ÏN TheoU Prof. te Wilteberg, heeft bier tegen
in eèn breedvoerige verb'andcUirg (te vinden in 'Crnilfbum
Hagar.um T. II. p. 29S SÜjjff) tragten' aantetoonen, dat éiin
'i ML-IIWJ Teilauwnt geen voctitappcn van de dwaJifigen
dtr Giw/likai; tc vinden zijn, maar.,dat ^ij-eerft in,.,-d«;
eeuw ontitaan zijn in Egypte, en dat de oorsprong hunner
dwalingen niet moet afgeleid worden uit eene zo genaamde
Üojlerj'chs Phi.ojuphie, maar Uit drie voorname brönrcn 1)
de GHekfche Philofophie vanTLAToen PIJTHAGOBAS, en 'vVe.
voornamelijk uit de verdicht.-relen der Dichters aangaande
de voorteiing der Goden. 2) Uit de Joodfcht godgeleerd*
beid, inzonderheid de beuzelingen der Cabbalilien. 3) En
eindelijk om ieder zoort van meufetion tc behagen, hebben
zij iets van Je leerltukken der Christenen overgenomen. Ook
denkt de Horjlleefaar TIT'TM-A.\, dat de Philofophie der
örfoftrRcTi 20 órJg'creïmd was, 'dat zij geen wederlegging nodig
had. en'tevens zo fubtiel, dat zij boveii 't bereik van 't
gemecne Volk is geweeft, en mogelijk alleen aan geleerden
bekend. Insgelijks dat .hun getal niet zo groot, noch zij
aan de,zuivere, leer zo veel fchaJc en kwaad gedaau -hebben ^
als men doorgaans wel denkt.
Q 4

ÜAO
Het dertiende Gefprek, van de
Openb. 13: 11 —18. Vergelijk Openb. 17. Welkè
vijanden der kerk eens zullen worden te ondergebragt,
2 Thesf. 2:. 8. Openb. 18.
56» J. Heeft de kerk in 't laattf der dagen nog
niet een merkelijken luider te wagten ?
L. Ja de kerk zat nog verder worden uitgebreid
niet alleen onder de Heidenen, maar ook bijzonder
onder de Jooden, Hos. 3; 4, 5. Rom. 11: 25-27.
570.) J. Gelief nu tot de Regeering der kerk
óver tegaan.
L. Ik zal hier in dus te werk gaan , dat ik 1)
fpreeke van !t beduur der kerk in t gemeen. 2) Van
de wettige roeping, die tot 't beflunr der kerk ver*
eifeht word. 3) Van derzelver uitoefening zo der
leere als tucht,
5ri ) J- Wat is er in 't gemeen van aan temerken?
L. Dat er zeker .beduur in. Gods kerk voldrekt nodig
is,.zo tot onderwijs.als ter behoudenis van' goedé
orde: welk beduur onderfcheiden is van de burgerlijke
regeering, als gaande niet over liehaamlijke
zaken, maar over de Geedelijke belangen der menfchen
voor tijd en eeuwigheid. • Ik zal hier nu
niet fpreeken van 't O. T. ik zeg alleen dat Christus
beftuurders in zijn kerk .heeft aangedeld. Men
hoore flegts Paulus taal, Eph. 4: n. En dezelve
beeft gegeven zommige -tot Jpoflelcn, en zommige

Roeping, 't Geloof, en de Ketk. 241
ter Propheeten , en zommige tot Euangeliften-,' en
zommise lot Her dei s'en Leeraars.- (gg)
572.) J. Is "t niet nodig, dewijl ChMvs de over*
fte Herder, 1 Petr,- 5: 4. in den hemel is, dat er hier
op aarde een algemeen opperhoofd der ketk is, aah
wien de ganfche kerk op aarde min • of meer ónderworpen
is, en door hem beftierd wordt?
L. Dit is 't gevoelen der Roomfchgezinden, welke
fielten dat Chriftus Petrus tot een algenieenen
Bislchop heeft gemaakt, waar van de PAUS van Rome
de wettige opvolger is.
573) J' Onlan. s met een Roomsgezinden in gefprek
zijnde , fteldc hij zijn gevoelen niet onwaar,
fchijrilijk voor.
L Laat mij- dit hooren.
57iO J- Hij merkte aan, dat.de huishouding des
N. T. niet minder moet gerekend worden, dan die
des O. T. daar in nu hadmen eenOpperpriefter onder
den naam van Hogepriefter bekend, die aan ganich
Ifrael in gewigtige zauken door L'rim en Thummim
onfaatbaare antwoorden gaf: in deze opperpriefterlijke
waardigheid is ook een opvolging geweeft. De-
Wijl nu onder de dagen "des'IN. T. ook geduunge
ge-
(gg) Men zi» 't 30 Artikel van onze Qelpofsbclijdeïns o£
dc 37 Artikelen genaamd.
Q5

£42 Hei dertiende Oefprëk, van de
gefchillen en gewigtige vragen ontftaan, zo is "t vol,
ftrekt nodig dat er ook nu een Opperpnefter of algemeene
Bisfchop op aarde is. En uit des Zaligmakers
redeneering toe Petrus Matth. 16: 1%. moeten wij
denken dat PETRUS van Chriftus daar toe is aangefteld
• en van dezen Petrus zijn de ^bisfehoppen
of Pauzen van Romen de opvolgers tot op dezen
dag* (hby
575 ) J* Men kan altoos geen gevolg trekken
van de dagen des O. T. tot die van 't N. T. 't was
zeker nuttig den Hogenpriefter over gewigtige zaken,
te kunnen onfeilbaar raadplegen. Zo was 't ook b. v.
dat God door mondelijke aanfpraak , dromen en
gezandichappen van Engelen zijn wil deed bekend
maken; doch wie zal hier uit 'tbèflüit trekken , dat
dit wegens zijn nuttigheid thans, ook nog plaats heeft,
daar God nu'meeren duidelijker zijn' wil in den Bijbel
heeft bekend gemaakt. — Wij willen.met de Roomfchgezmden
mct twifteh of.Petrus wel ooit te. Rome geweeft
(;V)iis, want dit doet tot de zaak niets.
57Q 2
Qth) Wanneer een Roomsgezinde op deze wijze redeneert
, kan men hem niet wei wederleggen uit da feilbaar*
heid van alle ftervelingen, noch uit derzelver gebreken, noch
dat de kerk eon w,anftaitig tweehoofdig lichaam zou zijn.
Zie BUURT befch. Godgel. 6. d. p. 292.
(ii) Het is een gefchü onder de Geleerden, of Petrus te
Ro.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 243
576.) J. Ik begrijp ook, dat 't niets ter zaak
doet, fchoon men in zommige onzer gefchriften dit
breedvoerig zoekt te wederleggen.
Toen ik dien
evengemelden Roomfchgezinden toevoegde, dat cr
geen volkomen zekerheid was, of Petrus wel eens te
Rome :s geweeft, en dat zelfs K oomsgezinden tegenipr'
ken, e'at itlij er 25 jaar bisfchop zou geweeft
zijn, (kk) gelijk ik u. eens heb hooren zeggen; kreeg
ik tot antwoord, dat eins gefteld zijnde, dat Petrus
nooit te Rome was geweeit, hij nogtaans wel a]ge«
meene Bisfchop kon zijn, om dat hij te gelijk Apoitel
:was, om de kerk van Chriftus uit te breiden, dan
eens hier, dan eens elders moeit zijn; maar na dat
e?nige gemeentens zijn geliicht, hebben Petrus opvolgers
hunnen zetdxt Rome genomen.
L. Eer men 't gevoelen der Roonfche kerk aangaande
Petrus en deszelfs opvolgers kan omhelzen,
moeten alvorens deze 3 zaken bewezen worden: 1)
Dat Petrus door den Zaligmaker tot een algemeenen
. • Bis-
Rome is geweeft. Zom.nige ontkennen zulks. Andere houden
't ftaande, orn dat L/VCTANTIUS en veele uit de ouden
Schrijvers dit'getuigen. Doch fchoon men al belezen heeft,
dat Petrus te Rome geweeft is en daar metPauhrs den m arteldood
ondergaan heeft, is en blijft't onbewijsbaar, dat hij
bisfchop van Rome is geweeft.
(kk) Vid. C E. WEISMAKKI ' Introd, ir, nemorab. Ecch1,
2T. T. Tom. I. $. 35. Sta,

«44 Het dertiende Ge/prek, van ie
Bisshop 'der kerke is aangefteld.
a) Dat Petrus vaa
de overige Apoftelen daar voor erkend is, en zelve
zig als zodanig Heeft gedragen.
dat ampt opvolgers heeft gehad.
Geen van deze Hellingen
heeft grond van waarheid.
3) Dat Petrus in
a.) Petrus is door den Zaligmaker tot geen algemeenen
Bisfchop of zichtbaar opperhoofd der kerke
op aarde aangefteld.
Dit blijkt, om dat er nergens in
"t N. T. daar van de kerklijke ampten gefproken
wordt, van wordtgewag gemaakt; zelfs heeft,Chriftus
alle opperhoofdigheid onder zijn Apoftels verboden,
Matth. 20: 25-27.
brengen voornamelijk tot bewijs bij
De Roomsgezinden
a. ) Matth. 10: 2. daar Petrus uitdrukkelijk de
eer/ie word genoemd.
Doch hier uit volgt niet dat
hij 't opperbewind over de kerk gehad heeft, 't'kan
zeer wel zijn Wegens zijn ouderdom-, of ijver. Dit
woord wórd ook'Mare. 3.- 16, en Luc. 6: J4. niet
'gevonden. -
b. ) Matth. 16: 18. Gij sijt Petrus, en op deze
Petra zal ik mijn gemeinte bouwen, enz. Wij
antwoorden , dat alfchoon wij door Petra PETRUS
verftonden, dan nog niets meer van hem gezegt
wordt dan van de overige Apoftelen, dit blijkt klaar
uit Eph. 2: 20. daar van de gemsinte gezegt word,
dat zij is gebouwd op V fondament der Apoftelen en
Propheeten enz. Men zou ook met CHRIJSOSTHOkus
en veele andere de belijdenis van Petrus dat Jezus

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 245
zus de Chriftus de zoon des levendigen Gods is, zie
vs. 16., kunnen verftaan.
c.) Matth. i6: 19. Zegt Chriftus tot Petrus,
ik zal U geven de fleutelen van 't koningrijk der
Ihemelen; al wat gij zult binden op aarde, zal in
\de hemelen gebonden zijn enz, Qll) Doch vergelijken
wij hier mede Matth. 18: 18. en Joh. ao: 23. zo
zien wij, dat de Zaligmaker 't hoofdzaakelijke dei
zer woorden ook tot alle zijne Apoftelen zegt.
b.) De tweede (telling is , dat Petrus dan van de
1;andere Apoftelen als zodanig moeft erkend zijn, en
ihij zig als zulk een opperbisfchop hebben ge-
: dragen. Doch 't tegendeel van dit alles heeft plaats
; gehad, als men flegts let op 't volgende:
0.) Petrus had dan zeer gemakkelijk na den
. dood van Judas een ander Apoftel kunnen aanftellen,
; dit had voorzeker tot zijn ampt behoord; maar zulks
1 heeft hij niet gedaan, zie Hand. 1: 23-26. En
1
waarom verkoos hij ook niet de 7 Diaconen ? Hand.
i 6: 1-6.
b.) 't;Was dan ook ganfeh niet voegzaam, dat de
Apoltelen, benevens Johannes ook Perrus naar Samariï
zonden. Petrus zou dan de magt en 't regt
van zenden zijn toegekomen , 't geen hij niet ge.
i bruikt, Hand. 8: 14,
c.) Op
(//) Zie over deeze plaats mijne BIJBKI.VEBKI.AH1N» betrekkelijk
tot Pmejlina. p. a«;

246 Het derttenJe Gefprek, van de
c.) Op de vergadering der Apoftelen te Jeruia-r
lern heeft Petrus (daar 't anders zeer zou te pas ge
komen zijn) geen Pauflijk gezag getoond. Men ziet
dat daar t oordeel van Jacobus wordt gevolgd. Hand.
1
S : 1 9-> 20. en 24-29.
d") Petrus ver'ieft zig niet boven anderen, maar
noemt zig een mede ouderling, 1 Petr. 5: 1.
c.) De derde ftelling is, dat Petrus opvolgers
dan ook algemeene Bisfchoppen zouden moeten geweeft
zijn: Want zo zeggen ons de Roomsgezinder,
dat de Paus van Rome door een onafgebroken fuccesfie
de wettige opvolger van Petrus is. Doch 'r blijkt
ten duidelijkfte uit de oudheid en de befte kerkelijke
gefchiedenijfen, dat in dezes eerfte eeuwen des Chriftendoms
de Bisfchop van Rome geen algemeene Bis.
fchop geweeft is.
577•) J' Ik ben zeer wel voldaan, gelief nu verder
van de dienaars der kerk te fpreken.
L. Ik heb u ftraks de dienaars der kerk naar Eph.
4: 11. opgegeven, men onderfcheidt ze in buitengezvoone
en gewoone.
5/8.) '}• Wie waren de buitengewoone?
L. Hier toe brengt men de Apoftelen , Propheeten,
Euangeliften, enz.
a.) De Apoftelen die wij hier bedoelen, waren in
den aanvang twaalf, Matth. \o: 2-5. SIMON PE­
TRUS , zijn broeder ANDREAS , JACOBUS zoon van '
Zebedeus, zijn broeder JOHANNES, PHIUPPUS, BAR-
THO«

Roeping,, 't Geloof, en de Kerk.
&tf
THOLOMEUS, THOMAS, MATTIIEUS de tollenaar, JA­
COBUS zoon van Alpheus, LÉBBEUS biigenamd THAD-
DEUS, SIMON Canamtes, JUDAS 7/èarioth. Bij deze
werd naderhand nog Paulus gevoegd. Hand. 9.
•Gal. 1: 1. Zij hadden eene onmiddelijke Godlijke
roeping tol hun ampt; hun zending was niet bepaald
tot een bijzondere gemeente, maar tot allerlij plaatzen
die zij bereiken konden; zij waren van Chriftus
zelve onmiddelijk onderwezen ; zij deeden niet alleen
wonderwerken, maar voerden ook op eene wonderdadige
wijs ftraffen uit, Hand. 5: 1-13. Cap.
13: 8. 1 Tim. 1: 10. en andere plaatzen; ook deelden
zij door oplegging der handen den II. Geeft
mede. Hand. 8: 14. Men moet hier nog bij
opmerken, 1) dat na de zelfsmoord van Judas Ifcarioth,
die den Heiland verraden heeft, MATTHI-
AS met 't lot in deszelfs plaats tot Apoftel verkozen
is. 2) Dat voorgemelde Apoftelen moeten onderfcheiden
worden van zommige afgezanten der gemeente,
die ook in de grondrext ^ctirrnxoty Apoftelen
dat is afgezanten genoemd worden, b. v. BARNA-
BAS Hand. 14; ±4. TITUS 2 Cor. 8: 23. EPAPHRO»
DITUS Pbil. 2: 25. en dergelijke.
b.) Propheeten; daar van vindt men ook gewag gemaakt,
Rom. 12: 7. Ï Cor. 12'. 10,28. en andere plaatzen.
Men kan er door verftaan zodanige niet alleen, die
de propherifche fchriften uitleidden tot nut en« rooft
der

£43 Het dertiende Gefprek, van de
der gemeente, Rom.tr.7. i Cor.14.-3. n airookzodanige
perióonen die toekomftige dingen voorzeidden,
hoedanig was AGABUS , Hand. n: 27, 28.
Cap. 21: ic, 11. eti de vier dogters van Phiiippus,
Hand. 21: Q. Het prophereeren der vrouwen door
de buitengewoone gaven des H. Geeftes, zouden
wij liever in dien laatften zin nemen, en dus niet
voor openbaar leeren, vermits dit aan de vrouwen
verbodej wordt, 1 Cor. 14: 34. 1 Tim. 2: 12.
c.j Euangeliften.
Hier door moet men nier alleen
verftaan MAÏTHEUS, MARCUS , LUCAS, JO-
KANNES, die de vier Euargelien befchreven hebben
(mm), maar ook alle de zodanige, die door
de Apoftelen allerwegen werden uitgezonden om 't
Euangelium te verkondigen, en waren dus aan geen
ééne gemeente vaft verbonden; zulke penoonen waren
ten tijde des Zaligmakers de 70 difcipelen, en
naderhand onder andere PHILIPPTJ SJ
Hand. 21. 8.
Er zijn, die denken, dat ook de 70 difcipelen, Luc.
10: ij na Jezus dood door alle landen 't Euangelium
verkondigt hebben, en dus de bediening van
Euangeliften hebben waargenomen.
Behalven deze buitengewoone dienaars der kerke,
waren nog andere in den eerften aanvang des N.
T. zo lang de buitengewoone gaven vanden H. Geeft
duur-
\mm) Mauheus en Johannes waren ook tevens Apofteis.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 249
duurden; doch deze gaa ik kortheids halve voorbij.
Men zie 1 Cor. 12: 28. enz.
579') J- Gelief nu tot de gewoone Opzienders der
kerk overtegaan.
L. Paulus noemt die, in da ftraks aangehaalde
plaats van Eph. 4.- n. Herders en Leeraars, daar
wij geen tweederlij perföonen, maar flegts eenerlij door
te verftaan hebben, 't wek daar uit blijkt, dat 't
woordje zommige niet tusfchen beide komt, gelijk telkens
in 't vorige van dit vers. Het zijn deze Herders
en Leeraars, welke ook den naam in 't N. T.
hebben van Opzienders en Ouderlingen. Het woord
Opziender isin't ondukfch Bisfchop, afkomftig van 't
Griekfch (irn^Qmg) Episkopos', 't welk met een
weinig verkorting en verandering door Bisfchop is
uitgedrukt. Er zijn er die aan een Bisfchop en Op*
ziender een grooter gezag in de kerk toefchrijven,
dan aan die Herders en Leeraars, welke den naam
van Ouderlingen draagen Andere nogthans beweeren,
dat door beide benamingen een en dezelve
perlöonen in 't N. T. bedoeld worden, dewijl die
benamingen fchijnen verwisfeld te worden, men ver-
ge-
(WJ) Zo doen de Roomsgezinden en ook zommige der
Gereformeerde Engelfche kerk, die men daarom de Episct',
pale kerk noemt.
Ilde DEEL.
R

250 Het dertiende Gefptek, van de
gelijke Hand. 20: 17 met vers 28; en Tit. 1: 5.
met wri 7. Ook is 't zeer aanmerklijk, dat Paulus
Pbilipp. 1: 1. en 1 7ïw. 3: 1-8. wel van Opzienders
en Diakenen, maar niet van Ouderlingen {preekt,
en in de eerftgemelde plaats Philip. \: 1. va«j Oj&-
zienders in 't meervouwdige getal melding maakt,
waar uit 't blijkt dar er te Philippis meer dan één
is geweeft. Om alle welke redenen , wij kofit 't
laatftgemelde gevoelen omhelzen, namelijk dat er in
den tijd der Apoftelen geen wezenlijk onderfcheid
heeft plaats gehad. (00). Wat de naam van Ouderlingen
betreft, deze hebben de Chriftenen van de joden
ontleend. Men heeft er tweederlij perföonen
door te verftaan. 1) Zulke die niet alleen 't opzicht
hebben over de gemeente maar ook tevens openbaar
't Euangelie verkondigen en de Sacramenten bedienen,
en daarom met regt dien dubbelen naam dragen
van Herders en Leeraars. 2) Aan wien alleen de
regeering der kerk of 't opzicht der gemeente benevens
(co) Volgens menfchlijke inftelling is er in de kerk al fpoe.
dig eenig onderfcheid gekomen. Als een hulpmiddel tegen
fcheuring wierd een van dc Ouderlingen onder den naam va*
Opziender of Bisfchop over de andere gefield De fleer Dir-
IING (Mifcell. p. 429) zegt, dat in de eerfte eeuw dc Eisfchoppen
niet boven de Ouderlingen verheven waren, doch
in de 2de eeuw hun gezag reeds niet gering was, 't welk
naderhand nog grooter is geworden.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 251
vens de Leeraars is aanbetrouwd. Dat wij
er 1
is over moeten denken, daar toe krijgen wij aanleiding
uit, 1 Tim. 5; 17. Dat de Ouderlingen,
die u/el regeer en, dubbele eere waardig geacht worden
, voornamelijk die at bet den in 't woord en de
leere.
Tot de gewoone Dienaars der kerk kan men ook
nog andere brengen, als daar zijn de Diakenen. Men
vindt derzelver ampt en inftelling, Hand. 6: 1-6.
Men wil dat Paulus die bedoelt, Rom. 12: 8. die
uitdeelt in eenvouwdigheid, en 1 Cer. 12: 28. onder
de benaming van behulpzels. (pp). De pligten
van de bedienaars der kerk kan men op zeer veele
plaatzen des N. T. lezen; de voornaamfte vindt
men
(pp) 1 Tim 3: 11. kan inen zeer gemaklijk de vrouwen
van dc Opzienders en Diakenen verltaan; maar wat moet
men denken van die weduwen, waar van gefproken wordt,
I Tim 5: 9. Onze geachte Randtekenaars verftaan er door
Diakonefen, welke in de eerfte kerk de gemeente dienden
onder zieke, vreemde en arme lieden, en die daar om vaa
de gemeente, des noodszijnde, wierden onderhouden. De
Heer MOSHEIM in deszelfs verklaaring van dezen bricr is van
andere gedachten, houdt die weduwen hoger dan de Diakcw
nesfen, en meent dat ten opzicht van 't vrouwelijk geflaebt
haar ampt overeenkomft heeft gehad met de Ouderlingen onder
de mannen. Vooral worden zij in de oude OofterfcJas
gemeenten gevonden.
R 3

252 ' Het dertiende Gefprek, van de
men aangehaalt in onze gewoone formulieren van beveiliging.
Maar dat tot de pligten van een Leeraar
zou vereifcht worden de ongehuwde ftaat ontkennen
wij tegen de Roomfchgezinden. En ons gevoelen
blijkt i) uit Hebr. 13: 4. 1 Tim. 3: 2. 2) Daar
wij voorbeelden vinden, 1 Cor. 9 5. En hebben
•wij niet magt om een tvijfeen zufter zijnde [met ons]
om te leiden, gelijk ook de andere Apoftelen en de broeders
des Heeren en Cephas ? Vergel. Matth. S: 14.
Hand. 21: 8, 9. 3) Paulus houdt 't verbieden van
't huwelijk vooreen duivelfche leer, 1 Tim. 4: 3.
Wanneer nogthans Paulus zegt dat een Opztender eener
vrouwe man moet zijn , 1 lim. 3: 2, zo wil
hij niet leeren, dat een Opziender noodzaaklijk moet
getrouwd zijn, want de Apoftel zelve was ongehuwd,
1 Cor. 7: 7. maar dathij niet veele vrouwen of te gelijk
, of de een na de andere door echtfcheiding moeft
heoben , gelijk in de Oofterfche landen onder joo.
den en Grieken lang heeft in zwang gegaan, 't welk
in een Leeraar niet moeft geduld worden, vergel.
1 Tim. 5: 9. Zo verklaaren 't onze Randtekenaars.
Qiqj.
(qq) Andere Geleerden verfchillen hier van. Prof. BROU­
WER iu deszelfs leerredenen over die plaats i.d bl. 137. zegt
„ Ik zou als nog met die uitleggeren ftenunen, die willen, dat
,, Pau-

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 2.5$
580 ) J. W

S54
Het dertiende Gefprek, van de
Paulus rot de Ouderlingen van Ephefen, Hand. 20:
28. Zo hebt dan acht op u zeiven, en op de geheele
kudde, over welke U de H. Geeft tot Opzienders gefield
heeft enz. Zit ook 1 Cor. 12: 28. Eph. 4:
II. (rr)
581.) J. Dewijl dan thands eene middèlijke roeping
plaats heeften door menfchen verrigt wordt, aaa
wie ftaat dezelve ?
L. Hier op kan men met onderfcheid antwoorden.
Wanneer de kerk uitgebreid en nieuwe gemeenten
gefticht werden, gefchiedde de zending der Opzienders
of Ouderlingen , door de Apoftelen en andere
Leeraars der kerk. Zo moeft TITUS van ftad
tot ftad Ouderlingen ft ellen, Tit. 1: 5. Doch daar
een kerkgemeente reeds gefticht is, behoort 't regt
bij de gemeente. En dit blijkt daar uit, om dat de
kerk niet is om de Opzienders, maar de opzienders
om de kerk. Ook behooren de Leeraars aan de gemeente
toe. 1 Cor, 3: 22. Wij zijn alle uwe. Men
kan hier bij doen, dat niet alleen de Apoftelen maar
ook de Ouderlingen, ja ook de geheele gemeente te
Jerufalem ftem hadden in zommige mannen naar Antiochie
af te vaardigen: hoe veel te meer moet dan
aan
(rr) Men zie hier over't 31 Artikel van onze Geloofsbel$denis.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk.
ag£
aan de gemeente niet ftaan, de beroeping van Leerraars,
dxzJJicnaars
van die gemeente zijn.
582.) J. De geheele gemeente heeft immers in
ons land geen lte:n in de beroeping der Predikan.
ten?
L. Het is ook niet volftrekt nodig, datiederhoofd
voor hoofd daar ineen (tem heeft. Nogthands zijn er
in ons vaderland dorpen, daar alle de mans ledematen
Hemmen; doch op de meefte plaatzen gelchiedt
dezelve door óm kerkenraad, die de gemeente vertegenwoordigen,
Matth. 18: 17. 't zij zulks gefchiedt
na alvorens Handopening verzogt te hebben, uk
eene vrijwillige verkiezing, \ zij volgens vooraf
gaande voor/telling Cf).
Welke beroeping ïtteèfe
over
UJ) Wanneer de kerkenraad beroept naar eigene verkiezing,
dan Bocmt men 't een vrij beroep; doch wanneer zulks
gelchiedt na voorafgaande voorJleUing van een proponent of
predikant door een Heer of Vrouwe dier plaats, zo worit
zulks een Collatie genoemd of 't Jus Patronatns Uicalis,'t geen
zodanige Heeren of Vrouwen hebben.
Dit regt is al lang
uitgtoeffend, al voor de Reformatie; en wordt, wat den
oorfprong betreft, meeft al afgeleid uit 'i bouwen en begiftigen
van kerken, 'tgeen door gemelde Heeren en Vrouwen
of derzelver voorzaaten bekoftigd is. S. VAN
LEEUWEN,
Cens. For. I. II. C. 25 Fol, 166 zegt „ Jus Patronatus
„ non defertur, nU» illis, qui, aut qusrum prasdecesfores,
„ ipfi
R4

f2.56 Het dertiende Gefprek, van de
overal (tt) moet agtervolgd worden door de goedkeuring
der Burgeroverheden. En wanneer zij daar
in't welzijn der gemeinte betragten; de regteu der
kerk handhaven; voor 't onderhoud der Leeraaren
zorgdragen; enz. kunnen zij met regt Voefierheeren
en Zoogvrouwen der kerk genoemd worden, Jez,
42- 23.
Ver-
„ ipfi Ecclefiam fundaverint: & ex piopriis fuis bonïs dita-
„ vermt". Verder kan de taalkundige Lezer zien *t oordeel
derLeidfche Godgeleerden in't jaar 1635 bij den fcjoogl.
B. DE MOOR. Comm. in MARCKII Comp. Tom. VI. p. 293.
00 Ik zeg meelt overal; want hier van moet men uitzon,
deren 't Woud een dorp, een uur gaans van Delft gelegen,
daar men zulk eene vrije beroeping heeft als nergens elders
in onze Nederlanden; te weten door de mans ledematen,
zonder voorafgaande Hdxdópening, noch op 't beroep Politieke
Approbatie nodig te hebben. Men zegt bij overlevering
dat zij dit regt hebben verkregen van een der Graven
van Holland in dcXVeeuw, (vermoedelijk PHILIPS DE SCHOO-
NE) wanneer op zekeren tijd AAM VAN DÏR BURCH ( uit
wien 't aanzienlijk geflaebt van dien naam te Delft afkomftrg
is,) met zijn twaalf zooncn alle te paard wel uitgeruft den
Graaf te gemoed reed, en dezelve Hem ten krijg aanbood.
De Graaf hierop we! vergenoegt, vroeg, wat hij begeerde,
AAM VAN DER BURGH zeide niets te begocren, dan dat de
dorpelingen hun eigen paftoor beroepen mogten, 't welk hem werd
toegedaan. Zie Tegenw. flaat der Nederl 4 D. p. 524. W.
A. BACHIENE Kerkel. Geogr. zdefluk p. 62. En deszelfs bi
Jchr der Nederl. ific D. p. 573.

Roeping, 'i Geloof, en de Kerk. 257
Verder meik ik aan, dat zij aan vvien de zorg en
't opzicht der kerke Gods istoebetrouwd, nauwkeurig
behoren acht te geven zo op de bekwaamheden
als 't gedrag der geenen, welke deze heilige bediening
zouden aanvaarden. Paulus zegt, 1 Tim. 5:
22. Leg niemand haafleüjk de handenap, noch heb
geen gemeenfchap aan anderer zanden enz. De zeergeleerde
en nu zalige Heer A. BUURT zegt (bcjcb.
Goagel. 6de D. p. 305) „ Grotere wreedheid kan
„ men nauwlijks plegen, dan wanneer men ooi: on-
„ bekwame perföonen, of die van een flegt gedrag,
„ of van llegte gevoelens zijn, tot den prgdikdienft
„ bevordert of helpt bevorderen".
5Ü3.) J. Dewijl UE. nu van de roeping der bedienaaren
des Euangeliums, en aan wien al meer 't
beftier der kerk is aanbetrouwd, gefproken hebt, zo
verzoeke nu van 't 3de ftuk te handelen, namelijk
van de uitoejfening van aan befluur.
L. Dit gefchied deels door de verkondiging des
woords, deels door de kerkelijke tucht. Men is gewoon
dit te noemen de fieutelen van 't koning: ijk
der hemelen, volgens 't zeggen van Chriftus Matth.
18: 19. Ik zal U geven de jlcutels van 't ' koningrijk
der hemelen enz. (uu)l Deze magt komt toe
aan
{uuj Men zie ter opheldering van deze nioeijlijke woorden,
K. 5

258 .Het dertiende Gefprek, van de
aan de Opzienders der kerk; want Chriftus fpreekt
hier tot Petrus en in hem tot alle de Apoftelen, en
Leeraars der kerk, gelijk blijkt uit vergelijking van
Joh. 20: 23. en Matth. 28: 20. Aangaande deze
kerkelijke magt is op te merken, dat zij 1) verfchilt
van die der Burgeroverheden, als zijnde geen heerichappij
voerende maar flegts eene bedienende magt
1 Petr. 5: 3. en niet gaande over 't lichaamlijk ,
maar geeftelijk welzijn der menfchen. 2) Dat deze
magt niet 't allerminfte b -nadeelt aan de magt der
Hoge Overheid, zomin als de magt en regeering
der Ouders over hunne kinderen: zij ftrekt tot bevordering
en welzijn van de Hooge magten van ons
Vaderland (yv).
584.) J. Gelief van de twee fleutelenvan 't koningrijk
der hemelen nog wat afzonderlijk te fpreken.
L.) a.) De eerfte Sleutel is de vèrkondiging van 'e
'Euangelium. Deze is van een Godlijke inftelling,
Mare. 16: 15, 16. Eph. 4; 11, 12. Zie onze
HeiJelbergfcbe Katechismus vrage 84.
b.) De tweede Sleutel is ie kerkelijke tucht, of
Chrijlelijke ban. Deze is van Godlijke inftelling,
Matth.
den , mijne BIJUELVERKLAKING betrekkelijk tot Palejiina p.
207. *
(vv) Zie 't 32 en 36 Artikel van onze 37 Artikelen of Geloüfsbelijdenïs
der Geref. Kerk.

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 259
Matth. 18: i5-i3. 2 Cor. 13: 10. Zie van dezelve
de Heidelb. Katechismus vrage 85. — Laat
ik hier nog deze volgende zaken melden.
a.) Dat die kerklijke tucht moet geoeffend worden
, nier omtrent de geenen , die buiten de kerk
Zijn,- maar omtrent de geenen, die binnen zijn en
den Chriftelijken naam belijden, 1 Cor. 5:12. Want
wat heb ik ook die buiten zijn te oordeelen, enz.
bi) Dat zij beide gaan moet over de leer en over
't zedelijk gedrag.
1. ) Over de zuiverheid der leer. Rom. 16: 17.
Tit. 3: 10. Een ketterfch menfeh verwerp na de eerple
en tweede vermaning.
2. ) Over 't zedelijk gedrag of den wandel, 1
Cor. 5: 11 £«13. 2 Tbesft 3: 6. En wij bevelen
u broeders in den naam van onzen Heer Jezus Christus,
dat gij u onttrekt van een iegelijk broeder die
engereld wandelt, enz.
c.) Dat men in de uitoeffening van dezen Sleutel
met veel omzigtigheid moet te werk gaan. Ook onderfcheid
maken tusfchen een minderen ban, waar door
voor zekeren tijd iemand van 't gebruik des H. A-
vondmaal wordt afgeweerd; en een grooteren ban,
waar door men ten eenmaal van de gemeenfehap der
kerk wordt afgefheden. Men kan hier 't voorlchrift
des Zaligmakers zig tot een regel Hellen, Maitb.
18: 15-17.
. d.j Men kan in alle gevallen niet denken, als of
zo-

S6b
Het dertiende Gejprek, van de
zodanig eene kerklijke uitfluiring, waar door zelfs
wel eens Godvrugtigen, die tot groote verkeerdheden
zijn vervallen, moeten getuchtigd worden, eene
verklaring ware van eene dadelijke uitfluiting van
Chriftus geeftelijk lichaam, want er is geen afval der
heiligen; maar 't moet aangemerkt worden als eeneplegtige
verklaring van 't ftratwaerdige van 't bedreven
kwaad, en 't gevaar, waar in men zig heeft geftort
(ro), Nogthans wanneer de kerklijke tucht wettig
geoeffend wordt, moet zij werden aangemerkt,
als eene verklaring, die in den hemel wordt goedgekeurd.
Zie Matth. i3: f 8.
e.) Eindelijk wanneer zij beterfchap beloven en
bewijzen, moet men hen weder aannemen. Spr. z'd:
5 8 5-) J. Is zulk een kerklijke tucht wel volftrekt
nodig?
L. Zekerlijk is zij nodig, want wij hebben reeds
getoond, dat zij van Godlijke inftelling is, en hier
om zo in 't O. T. als in 't N. T. in gebruik geweeft.
a.) Onder 't O. T. daar wierden de onreinen van
de gemeenfehap der kerk en den tabernakel geweerd
om aftebeelden de geeftelijke onreinheid Lev. 13. —
Ook
H Vid. F. TUBRETINI Comp. Theol. p 229. Ei. Amfi.
I695. En A. BUUKT bejeh. Godgel. 6de D. p. 31$.

Roeping, 't Geloof,'en de Kerk. 261
Ook had er plaats een uitroeijing uit zijn volk Lev.
I 9: 8. — Eene uitwerping uit de Sijnagogen, Job.
9: 22.
b.) Onder 't N. T.
a."j In den Apoftolifchen tijd, daar gefproken
wordt van een overgeven aan den fatan, 1 Cor. 5:
5. 1 Tim. 1: 20. Waar door zommige verftaan
eene buitengewoone ftraf door een Apoftolifch wonderwerk,
den zulken tot verbetering toegezonden (xx).
In de eerfte Chriften kerk, daar de kerkelijke
tucht 'zeer ftreng geoeffend wierd.
586.) J. Maar zo heeft immers Johannes de Doper
niet gedaan, die adderen gebioedfels tot zijn doop
liet komen, noch Chriftus welke leerde Matth. 13.
dat men 't onkruid met de tarwe moeft laten opwasfen
tot den oogft; ook heeft Hij Judas niet uitgeworpen.
L. Johannes predikte den doop der bekeering, en
doopte niemand, ten zij hij belijdenis deed van zijne
zonden, Matth. 3: 2 en 6. En Chriftus wil ons
door die gelijkenis, als ook door zijn voorbeeld omtrent
Judas leeren, hoe de Leeraars aangaande geveinsden
en fchijnvromen zig te gedragen hebben:
deze, zo lang zij zig met in leer of leven als ergerlijke
(xx) Dus denken ook onder anderen de Heeren MOSHEIM
en BROUWER meermalen aangehaald.

2.62 Het dertiende Gefprek, van de
ke leden openbaren, moeten in de kerk geduld worden.
Het woord door onkruid vertaald heeft zeer
veel gelijkheid aan de tarwe.
587.) J. Dit is wel zo, doch is met dit alles zodanig
eene kerkelijke ftrafoeffening wel nuttig, 't
ftrekt dikwijls meer tot verbittering, dan tot verbetering?
L. Voor verharde zondaars, die luft hebben in 't
kwaad voortegaan tot hun eeuwig verderf, kan dezelve,
gelijk alle Godlijke ftrafgerigten, tot verbittering
ftrekken, maar daarom houdt dezelve niet op
zeer nuttig te zijn: 1) Om de onteerirg van Gods
naam voor te komen, Rom. 2: 24. De naame Gods
wordt om uwen wil gelafterd onder de heidenen. 2.)
Om te verhoeden de befmetting van andere leden,
door 't volgen van hun kwaad voorbeeld, 1 Cor. 5:
6. Weet gij niet, dat een weinig zuurdeeg, 't geheele
deeg zuur maakt. 3.) Om zondaars tot verootmoediging
te brengen, 2 Thesf. 3: 14. Vermengt
u niet met hem, op dat hij befchaamd worde. Zit
ook 1 Cor. 5: 5.
588.) J. Wat is er meer aantemerken?
L. Dewijl ons gefprek reeds lange geduurt heeft,
zal ik nog maar alleen zeggen, dat wat de uitoeffening
van de regeering der kerk betreft, 't zeer nodig
is eenige gefchikte wetten, waar naar de kerk in
goede order beftuurd worde; als ook 't houden van
Kerkenraad, Clasfen 9
Sijnoden, waar in zaken van
min

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 163
min of meer belang, de kerk betreffende, behandeld
1 worden.
589. ) J. Schoon ons Gefprek lang is uitgelopen,
wenfch ik nogthans iets tot nabetragting te hooren.
L. Dank God, dat gij in de waare kerk geboren,
1 gedoopt en opgevoed zijt; maar beruft daar niet in,
I dewijl gij niet wezenlijk kunt gelukkig zijn, ten zij
I gij door 't hartreinigend geloof met Chriftus veree-
I nigd, en daar door een levend lid der kerke geworden
zijt.
590. ) J. Gij hebt in deze onze famenfpraak gefproken
van een fchijngeloof, waar mede men verlooren
gaat, dit onrult mij, of ik niet misfchien maar
i zulk een fchijngeloof heb, 't welk men doorgaans
een lliftarifch of Tij : dgeloof'gewoon is te noemen.
L. Wilt gij U niet bedriegen, zo moet gij U zeiven
nauwkeurig onderzoeken.
591. ) J. Hoe zal ik dit beft doen?
L. Hoewel een bedriegelijk fchijngeloof veel gelijkheid
heeft met 't waar zaligmakende Geloof, is
er nogthans een merkelijk onderfcheid tusfchen beide.
Op dat gij des te beter tot zelfs onderzoek zoud ko-
, men, zo zal ik 't ondeifcheid in eenige voorname
ftukken U voorllellen.
59a.) J. Ik zal naarftig toeluifteren.
L. Het fchijngeloof
a.) heeft veel overeenkomft met 't waar zaiigmai
kend Geloot Hij die 't heeft weet dikwijls meer
van

26*4 Het dertiende Gefprek, van de
van de Godlijke waarheden dan een waargelovige;
hij kan en wil dezelve tegen de vijanden des Chris»
tendoms verdedigen; hij bidt meermalen, ook in 't
eenzaame; hij neemt de uitwendige Godsdienftpligten
zeer gezet waar, en leidt voor 't oog der menfchen
een onergelijk leven. Nogthans kan zulk een
't zaligmakend geloof misfen.
b.) Let op 't onderfcheid, 't verfchilt in beginfel;
in Geloofs werkzaamheden ; in vrugten.
al) In beginfel. Een fchijngelovige, fchoon
hij gemeene bewerkingen des Geefts heeft, ontbreekt
hij die werking des H. Geeftes,die in den Bijbel levendigmaking,
en nieuwe fchepping wordt genaamd.
En dewijl hij die ontbreekt, zo vergeno-gt hij zig
met eene bloote kennis der Heilige waarheden, en
houdt niet van zelfs onderzoek, cf die waarheden
reeds aan zijn ziel geheiligt zijn, en wanneer waare
Gelovigen willen onderzoeken naar zijn gronden en
't bedriegelijke van 't fchijngeloof voordellen , zo
wordt hij inwendig gemelijk, en vliedt 't gezelichap
van de zodanige. Een waar gelovige die den
Geeft der levendigmaking deelachtig is, houdt wel
veel van kennis der Godlijke waarheden, maar vergenoegt
er zig niet mede, hij wil de waarheid ken.
nen, zo als zij in Chriftus Jezus is. om door de
waarheid te worden vrijgemaakt vandedienltbaarheid
der zonden. Hij houdt veel van zelfs onderzoek,
en wil zeer gaarn van andere onderzogt zijn, dewijl
hij

Roeping, '/ Geloof, en de Kerk.
i5g
hij weet, dat zijn harte bedriegelijk is, meer dan
eenig ding, ja doodelijk, wie zal 't kennen?
b. j In Geloofswerkzaamheden. Het fchijnge»
;
loof neemt ook wel den toevlugt tot Jezus en zoekt
j van Hem gebruik te maken, maar niet zo als Hij in
; 't Euangelie wordt voorgefteld als propheet, priefter
!
en koning. Neen, hij gaat tot Hem als priefter om
i de fchuld zijner zonde kwijt te worden om dus niet
; in de hel, maar in den hemel te komen. Doch van
: beide de andere ampten maakt hij geen gebruik. Hij
komt tot Chridus niet als propheet om regt ingeleid
te worden in zijne zonden en verdorven aart; ook
onderwerpt hij zig niet aan Chriftus als koning om
naar deszelfs voorbeeld , en de voorfchriften van
Gods woord te leven. Een waargelovige maakt
in alles van Chriftus gebruik, hij is niet alleen gezet
.op vergeving der zonden in Chriftus bloed, om flegts
van de hel verloft te worden; maar hij is ook voor*
namelijk gefteld op de wegneming der verdorvenheid
om heilig voor God te leven. Ja hij vindt den dienft
van God zo betamelijk, dat 't zijn lult zou zijn God te
dienen, al was er geen beloning aan valt gemaakt, enz.
c. ) In vrugten. Bij een fchijngelovigen heeft
alleenlijk eene uitwendige vertoning van vrugten
plaats. Gaat hij in ergerlijke zonden dagelijks voort,
hij is zeer blij en vergenoegt, als hij die maar voor
de mentenen kan verborgen houden; en meer om zijn
confeientie deswegens geruft te Hellen, dan om van de
Ilde DEEL.
S
zon-

266 Het dertiende Gefprek, van de
zonden verloft te worden, vermenigvuldigt hij 't gebed,
't zij in 't verborgen, 't zij in 't openbaar, om
van de menfchen gehoord te worden, en dikwijls zo
ootmoedig, dat men ligtelijk zou denken, dat hij een
vroom man was. En dewijl hij veel meer gezet is
op de goedkeuring der menfchen, dan op de eer van
God, zo kan hij zig wonderwel naar tijds omftandigheden
fchikken Woont hij op een plaats, daar
de Godsdienft in achting is, hij gaat veel te kerk om
van de menfchen gezien te worden. Komt hij in een
Godvrugtig gezelfchap, hij biedt zig aanftonds aan
om den weg van zijn ontdekking en bekeering te verhalen,
om dus de toejuiching van menfchen te erlangen.
Doch word de Godsdienft op zijn plaats algemeen
veracnt, worden de Lrodvrugtige vervolgt,
dan houdt hij op langer een fchijnheilige te zijn. —
Geheel anders is een waargelovige gefteld. Hij bidt
veel in 't verborgen, niet om zijn confcieniie geruft
te ftelleu, maar om ziin zonden te belijden en te
betreuren, hij bidt om derzelver vergeving in Chriftus
bloed, en om kragt des Geeftes om tegen de zonden
te ftrijden, onder 't gebruikmaken van alle nodige
middelen, die hij als een redelijk fchepfel kan in 't
werk ftellen, om die te laten en te vlieden. Hij bidt
ook in 't openbaar tot nut van zijn huisgezin en anderen.
Het is zijn luft in alles meer de eere Gods té
zoeken, dan dat hij gezet is om menichen te behagen.
En zijne te kortkomingen hier in zijn hem
van

Roeping, 't Geloof, en de Kerk. 2.6f
van hartenleed. Het zon de lult zijner ziele zijn,
dagelijks meer der zonde aftefteiven, en der geregtigheid
te leven. Hij wil om de zaak van Chriltus
ook wel fmaadheid ondergaan, enz.
593- ) T* Gij toont 't ond, rlcheid zeer duidelijk
aan. Maar mij valt eene bedenking in, die wel eenigzins
van een' andereu aart is, nogthans, (dewijl wij
over de verkondiging des woords gehandeld hebben,)
thands niet ongepaft voorkomt. Zij beftaat daar in,
hoe't komt, dat veelen, waar onder ik ook denk,
dat waare vromen zijn, menigmaal uit de kerK komen
, zonder dat zij kunnen zeggen zegen voor hun
gemoed onder de predikatie gehad te hebben, en dus
naar huis gaan , even als zij in de kerk gekomen
zijn?
Z. Ik zou daarin 't gemeen wel op kunnen antwoorden,
dat't de Godlijke vrijmagt is, om door
zijn Geeft den eenen tijd 't woord van nut te doen
Zijn, en op andere tijden niet, zelfs aan zijne kinderen.
Doch ik wil hier liever onderzoeken de oorzaaken,
die aan de zijde van de Hoorders des woords
zijn. Veele menleken zijn er, en daar onder ook
waare Godvrugtige, die niet weten, waar in de zegen
die zij uit de prediking des woords kunnen halen,
gelegen is.
594- ) J- W a a r ftelt m e n d a n doorgaans den zegen
ia?
L. Veel? vromen ftellen genoegzaam alleen daar
8 a den

2.68 Het dertiende Gefprek, van de
den zegen in, wanneer zij den Leeraar horen voordellen
den weg dien God gewoonlijk houdt in 't ontdekken
en bekeeren van zondaaren ; wanneer hij
voordek 't groot geluk der geenen, die deel aan Jezus
hebben; wanneer hij affchetd dc doreloze zaligheid
die 's Heeren volk in den hemel zal genieten.
Waare gelovigen die dit horen, hebben 't eerde ondervonden,
verheugen zig in 't tweede, en zien met
verlangen 't laaide te gemoed.
Zij keereu dus met
een ïnerkelijken zegen , volgens hun zeggen, naar
huis/
595-) .?• w el is-dit dan waarlijk geen zegen voor ­
een duiden?
L. Dit wil ik niet ontkennen, 't is in de daad zegen
, hier door wordt een Chriden zeer bemoedigt.
Maar 't is zeer verkeerd, als men geen ander
nut uit de prediking zoekt.
Een Chriden zo lang.
hij aan deze zijde des doods verkeert, draagt een
jicnaam der zonde om, daar hij tegen te waken en tedrijden
heeft.
Predikt nu bij voorbeeld een Leeraar
*t zondige van burgerlijken of geedelijken hoogmoed,
van haadigetoornigheid, van haatdragenheid, praatzucht,
verkwiding of altegroote zuinigheid, liefdeloosheid
omtrent nooddruftigen enz.
Ziet een
Chriden nu zig aan een of andere van die gebreken
fchuldig, merkt hij 't Godonteerende van zijn gedrag
in dezen, met wat een grooten zegen kan hij
tot zijne wooningen wederkeeren ?
Hij moet 't als
een

Roeping, '/ Geloof, en de Kerk. 26$
een grooter zegen aanmerken dan 't vorige: dat ftrekte
hem wel tot bemoediging en trooft; maar dit
dient ter bevordering van heiligmaking en ter beantwoording
aan 't geene hem God gedaan heeft.
506.) J. Wat is er meerder ter betragting voor
mij optemerken?
L, Gij moet de kerkelijke gefchiedenisfen lezen
inzonderheid des N. T. om dus de wegen Gods,
die Hij met zijne kerk gehouden heeft te leeren kennen,
dit zal (tof verfchaffen tot verwondering en dankbaarheid.
597-) 7- G i i
h e b t d e
^delingen des genadenverbonds
voor Chriftus geboorte te vooren (zie p. 13 )
in verfcheide tijdperken verdeelt, kan men ook de
gefchiedenisfen des N. T. niet op gelijke wijs in eenige
tijdperken verdeelen?
L. Zekerlijk ja, men kan dezelve bekwaamlijk in