Untitled

A L G E M E E N E
K E R K E L I J K E
GESCHIEDENIS,
DER.
CHRISTENEN.

A L G E M E E N E
K E R K E L I J K E
GESCHIEDENIS,
D E K
CHRISTENEN,
DOOR
IJSBRAND
VAN HAMELSVELD.
EERSTE
DEEL.
MET
PLAATEN.
TE H A A R L E M BIJ
F R A N g O I S BOHN,
IIDCCXCIXi

VOORREDEN.
Dewijl genoegzaam alles, wat anders, in eeM
Voorreden, aan den Lezer pleegt gezegd te worden,
wïjdloopiger in de Inleiding behandeld is, zou mis*
fchien alle Voorbericht, als overtollig, kunnen worden
aangemerkt; daar zijn echter drie zaken, omtrent
welken ik, met weinige, aan den Lezer opheldering
verfchuldigd ben.
Vooreerst: Niemand zie deze mijne onderneming,
om eene Algemeene Kerkelijke Gefchiedenis der
Christenen te beschrijven, als overtollig aan, nA
den arbeid van MOSHEIM, in onze taal, met de aanmerkingen
van MACLAINE , Uitgegeven. Hoe verre tk
ook van die verwaande laatdunkendheid verwijderd
ben, dat ik mij zeiven met dezen waarlijk grooten
Man zou willen gelijk (lellen, vertrouw ik echter,
dat een opmerkzaam Lezer, behalven eene geheel
andere wijze van voordragt, die zijnen leeslust zal
'aaande houden, hier nog verfcheiden bijzonder
den zal ontmoeten , welke laater beoefeningen Va*

VI V O O R R E D E N .
dit belangrijk onderwerp ontdekt, en aan de hard
gegeven hebben.
Ten tweeden: Wanneer men , daar toe gelegenheid
hebbende, de breedvoerige Kerkelijke Gefchïedenis
van j. M. SCIIRÖCK mei dit mijn werk vergelijkt,
zal men, bijzonder in de Inleiding, de breedvoerigheid
uitgezonderd, zoo vele overeen/lemming
ontdekken, dat men bijna zou genegen zijn, om te
geloven, mijn gefchri/f zij Jlechts eene verkorting
'van des geleerden Mans arbeid. Ik zou mogen geloven
, eenige aanfpraak op de erkentenis van het
Nederlandsch publiek te hebben, al had ik niet
méér gedaan, dan een goed uittrekzel uit dat doorwrocht
werk te lever-en, ondertusfchen had ik reeds
voor 1737, toen ik de Kerkelijke Gefchiedenisfen
wet mijne Toehoor er s op de Uirechtfché Hoogefchod
behandelde, de hoofdfchetze van deze Inleiding e?r.
van deze geheele Kerkelijke Gefchiedenis, op dezelfde
wijze, ontworpen, als ik ze nu in druk uïtgeve,
wanneer mij het werk van den Heer SCHRÖCK mé
niet bekend, noch onder de oogen gekomen was. En,
bij nader vergelijking, zal men dra ontwaar worden,
dat ik mijnen eigen weg bewandel, en zonder
den arbeid van dezen en andere nieuwe Kerh?efchiedfehrijvers
gering te achten, zoo veel méMijfc',
uit de bronnen zelve geput hebbe.
Eindelijk, moet ik, in de derde plaats, ecnv be­
den-

VOORREDEN.
vu
denking wegnemen, over de wijdloopigheid van deze
mijne onderneming, MOSHEIM heeft, in het eerfis.
Deel zijner Kerkgefchiedenis, een tijdsverloop van
drie eeuwen vervat; in dit mijn Eerfle Deel,
brem ik mijn gefchiedverhaal niet verder dan tot
het * einde der eerfle eeuw, hoe uitgeflrekt zal dit
-werk dan worden, daar dat van MOSHEIM reeds in
X Deelen begrepen is? Opdat niet iemand zich
hier door late affchrikken, verzoek ik het volgendt,
op te merken. Ik oordeelde, eenigzins, breedvoeriger
te moeten zijn, in het verhaal van de Gefchiedenis
van JESUS CHRISTUS, den grooten Stichter der
Christelijke Kerk, en van zijne Apostelen, als waar
door wij ons van het Christendom zuivere en echte
denkbeelden kunnen maken, en te beter in fiaat
zijn, de afwijkingen en veranderingen, in volgende,
tijden in het Christendom gebracht, na te gaan,
het welk van zeer veel dienst moet zijn, m het
beöordeelen, wat eigenlijk Christendom is; welke
juiste kennis zo volflrekt nodig is, om de verdeeldheden
der Christenen onderling te verminderen, en
de aanvallen van het Ongeloof, die hunne flerkte
meestal ontkenen uit de verwarring van het Christendom
met de bijzaaken, die niet tot deszelfs wezen
behooren, alle kracht te benemen. In de befchrijving
der Gefchiedenis van de volgende eeuwen
zal ik korter kunnen wezen, zoo dat ik denke, het
* 4 gant-

vm V O O R R E D E N .
gantfche werk in tien of ten hoogflen twaalf Deelen
te zullen voltoojen.
De uitgave van dit eerfle Deel gefchiedt laater,
dan men zich had voorgefteld, waar van de reden
in de omfiandigheden des tijds te zoeken is; voort'
aan zal men zich bevlijtigen, twee Deelen in een
'Jaar te leveren.
Ik zoude mij voorts aan ondankbaarheid fchij-
'nen fchuldig te maken, indien ik van mijne Landgenooten
niet vervrachtte, dat zij dezen mijnen arbeid,
met dezelfde verfchoonende genegenheid, zullen
'ontvangen , welke mijne fchriften tot hier toe van
hun genoten hebben! Van mijne zijde zal ik allen
ijver aanwenden, om klaar, naar waarheid, en onpartijdig,
te fchrijven, opdat elk en een iegelijk,
zonder aanfloot, leze, en erkenne, dat Waarheid,
mijn hoogfiel doel zij.
I N-

I N H O U D
VAN
HET
E E R S T E D E E L .
T„ I N r
. Bladz. I-LXXXVI..
INLEIDING
E E R S T E B O E K .
Bevattende het eerfle tijdperk; van de geboorte van
CHRISTUS , tot den dood van JOËNNES ,
der Apostelen.
E E R S T E H O O F D S T U K .
JESUS
den laatfte*
Toefhnd der Joodfche en Heidenfche wereld, ten
tijde der geboorte van JESUS CHRISTUS. Bladz. %
T W E E D E H O O F D S T U K .
Gefchiedenis van JESUS CHRISTUS. — Zijne geboorte
en ambteloos leven. . • 5 r -
D E R D E H O O F D S T U K .
Prediking van JOSNNES den Dooper. JESUS wordt
van hem gedoopt , en aanvaardt zijn leeraarambt.
8 l
-
V I E R D E H O O F D S T U K .
JESUS leere en wonderen. . . . . i " .
V IJ F D E H O O F D S T U K .
Gevolgen van
JESUS leere en verrichtingen, geduurende
zijn leven. . • •
II
4»
z E s-

I N H O U D .
Z E S D E H O O F D S T U K .
JESUS Dood, Opftanding en Hemelvaart. . 128,
Z E V E N D E H O O F D S T U K .
Geloofwaardigheid van JESUS Gefchiedenis. 136.
A C H T S T E H O O F D S T U K .
Gefchiedenis der aanhangers en belijders van JESUS ,
van zijne Hemelvaart , tot den dood. van den
Joodfchen Koning Herodes Agrippa. . 145.
N E G E N D E H O O F D S T U K .
Gefchiedenis van de voortplanting van het Christendom
, bijzonder door den Apostel Paulus,
deszelfs ecrfte gevangenis te Rome. . 180,
T I E N D E H O O F D S T U K .
Berichten nopens de verrichtingen en lotgevallen der
overige Apostelen. . . . . 222.
E L F D E H O O F D S T U K .
Vervolg der gefchiedenis, van de gevangenis van
den Apostel Paulus te Rome, tot den dood van
den Apostel Joannes. . . . 241.
tot
T W A A L F D E H O O F D S T U K .
Befchouwing van den inwendigen ftaat der Christen
Kerk, geduurende het ecrfte Tijdperk. . 292.
I N-

INLEIDING.
Daar ik ondememe, eene Algemeene Kerkelijke Ge» Inhoud
dezer algemeene
fihièdenis der Christenen , na zoo vele andere uitmuntende
Schrijvers,te boek te ftellen,zal ik voor alle dingen
aan mijne Landgenoten, voor welken ik dezen ar­
Inleiding.
beid bijzonder fchikken zal, moeten verklaren:
I. Wat zij door Algemeene Kerkelijke Gefchiedenis
der Christenen te verftaan, en wat zij dus, in
dit Werk, van mij te wachten hebben.
II. Vervolgends zal ik hun de nuttigheid van eene
zoodanige gefchiedenis voordellen.
JU. In de derde plaats, de verëischten ontvouwen,
die tot eene goede Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen
behooren.
IV. In de vierde plaats zal ik verflag doen van da
bronnen en hulpmiddelen, welke wij hebben , en gebruiken
kunnen , tot de rechte kennis van deze gefchiedenis.
V. Eindelijk, zal ik mijnen Lezeren berichten moeten
van de orde en fchikking , welke ik , in het' verhalen
van deze gefchiedenisfen, mij zelve voorgeftelc
heb te volgen, als ook van de wijze , op welke ii
daaromtrent zal verkeeren.
Zie daar de onderwerpen , welke den Inhoud dezei
INLEIDING 'zullen uitmaken.
A
I

Wat wij
door de
Kerk verftaau.
Onderfcheid
der
Kerkelijke
van de
Burgerlij­
tl I N L E I D I N G .
T. Ik noem dit Werk , eene Algemeene Kerkelijks
Gefchiedenis der Christenen. — Men noemt, in den
ftijl der Christen Schrijvers, de menfehen, die zich
te famen vcrëenigen, tot cenen gemeenfchappelijken
eeredienst van God, doorgaands de Kerk (*)— Dusis
dan eene Kerkelijke Gefchiedenis, eene befchrijving
en verhaal van de onderfchcidene lotgevallen, het zij
voor- of nadeelige, welke dc menfehen, met betrekking
tot den Godsdienst, hebben ondergaan, van alles,
wat zij in het werk gefield, of geleden hebben,
opzichtelijk de belangen van den Godsdienst.
Hier door onderfcheidt zich de Kerkelijke Gefchiedenis
van dc Burgerlijke, of Wereld-Gefchiedenis,
welke ons een verflag geeft van de werkzaamheden en
lotgevallen der menfehen, voor zoo ver zij in Burger*
ke of Wereld-
Ge­
maatfchappijën verëenigd zijn, als ook van de Letterfchiedeniskundige
Gefchiedenis, en de Gefchiedenis der Wijsbegeerte,
welke zich bepaalt tot het geen de menfehen
hebben verricht, ter uitbreiding van hunne
kundigheden, en ter beoefening van Wijsbegeerte en-
Geleerdheid.
Vol-
(*) Dit woord Kerk is ooifpronglijk hetzelfde met het
Grickfche Woord xvpuxov (ktjriahtC) het geen aar, den
Heere toebehoort, of aan God gewijd is; het word: ooi:
gebruikt van die gebouwen, in welke de menfehen frmenfcomen,
om aan de Godheid hunnen gezamenlijken cereiienst
ontedrage-i; op dezelfde wijze is ons Woord Dom ,
rooreenehoofdkerk,
of hoofdgebouw, ran den Godsdienst
;ewfjd , hetzelfde met het Latijnfche Dominicum ( Tem-
>lum.) Zie de Bibliotlt. Brem. Cl. II. pag. ^32. Cl. III,
•>ag. 516.

I N L E I D I N G .
W
Volgends het gebruik des woords Kerk, wordt hetzelve
nader bepaald, tot die menfehen, welke zichverëenigen
tot den Godsdienst, aan den éénen waaren
God te bewijzen, in tegenftelling van zulken, die,
of door Ongeloof cnonverfchilligheid,den Godsdienst
gering achten, of door Bijgeloof, hunnen eeredienst
aan andere voorwerpen, dan aan den waaren God,
bewijzen en toebrengen. Dit onderfchcid tusfehen de
menfehen is, volgends de oude gedenkftukken des Bijbels,
zoo oud, als het beftaan van het menschdom
zelve. Reeds vroeg, na de Schepping van den eerftett
mensch , vervielen deszelfs nakomelingen uit KAÏN ,
tot eene Ongodsdicnfrigheid, welke een zoo hooggaand
en algemeen verderf van zeden na zich fleepte, dat eert
zondvloed nodig was, om het hemeltergend kwaad
uit te delgen. Na den vloed, verviel het Menschdom
tot het ander uiterfte van Bijgeloof, en den dienst van
Afgoden, waar van wij, in den Torenbouw van BA»
BEL , reeds een voorbeeld hebben, en welk Bijgeloof,
na de verftroojing van het menschdom , de kennis
van den éénen waaren God geheel verdrongen zou
hebben , indien niet de Voorzienigheid den Aardsvader
ABRAHAM hadt afgezonderd, om door hem, en
onder zijne nakomelingen , de kennis en dienst vat»
den éénen waaren God te bewaren en te onderhouden.
i". |
Dit onderfchcid in het oog houdende, onderfcheidt De Kerkjefchieïenis
on-
zich de Kerkelijke Gefchiedenis van de Gefchiedenis
of befchrijving van alle Godsdicnften en- Godsdienftige
plegtighcden en inrichtingen , die men, onder len van
lerfchei-
iievan
de menfehen, oudtijds of hedendaagsch, heeft ingeef
2
yoerd
alle God»»
dieriften.

I N L E I D I N G .
vocrd en waargenomen. (*) De Kerkgefchiedeiih,
naamltjk, bepaalt zich alleenlijk tot die menfehen,
welke den éénen waaren God belijden en dienen,
hun geloof, godsdienst, en zeden richtende, niet alleen
naai- de voorfchriften der menschlijke Rede, maar
bijzonder naar den inhoud der Openbaringen , door
God, van tijd tot tijd, aan het Menschdom, tot onderwijs
gefchonken, en in die verzameling van Boeken
veivat, welke de Joodcn en Christenen als Godlijk
eerbiedigen.
Van ABRAHAM af, bijzonder zedert MOSES, de
Wetgever des Hebreeir.vfchen Volks , door Godlijk
gezag, den Staat en Godsdienst van dat volk regel­
Verdeeld
in de
Kerk gefchiede­
nis des O.
de, bleef deze dienst van den eenigen waaren God
en des
N. T. bepaald tot de nakomelingen van den gcmelden Aardsvader,
uit zijnen Kleinzoon JAKOB of ISRAÜL. Dit
Volk alleen mogt zich beroemen op eene Godliike
Openbaring, die aan hetzelve den éénen waaren
God bekend maakte; alle de overige volken der wereld
, in onze Heilige Boeken Heidenen genoemd ,
misten dit onfehatbaar voorrecht, tot dat JESUS CHRIS-
TUS in de wereld verfcheen, en den Godsdienst zijnen
volkomen luister fchonk, wanneer de fcheidsmuur
tusfehen het Joodfche volk en de Heidenen gedoopt,
(*) Men heeft vele en voortred ij ke werken, w.inr ii»
dit algemeen onderwerp meer breedvoerig of beknopter
u'ordt behandeld.
en
Bij onze Nederlanders zijn de werken
vr.n MOBACH en IICRD bekend. In een kort bellek
vindt men veel bijeengebracht in ALEX. ROS~, 'S Wereld-,
Godsdicnften.

I N L E I D I N G .
v
en de kennis van den eenigen waaren God aan alle
volken zonder onderfcheid bekend gemaakt werdt —
wordende zij, die deze leere aannemen, naar JESUS
CHRISTUS , Christenen geheten — Op deze wijze
verdeelt zich de Kerkgefchiedenis in twee Hoofddeelen,
van welke het eerfle de Gefchiedenis van den
waaren Godsdienst, voor CHRISTUS, of onder het
Oude Testament, het andere de Gefchiedenis der
Christen-Kerk, onder het Nieuwe Testament, (*)
in zich bevat.
De Kerk-Gefchiedenis des Ouden Testaments bcfchrijft
ons de lotgevallen van den waaren Godsdienst, denis des
De Kerk
Gefchie­
bewaard bij de nakomelingen van SETH , tot aan den O. T.
Zondvloed, en, veivolgends in het nageflacht van ABRA­
HAM , tot op CHRISTUS. — Deze is geheel vermengd
met de Burgerlijke Gefchiedenis van deze lieden,
omdat de Aardsvadcrs onafhanglijkc hoofden van
hunne huisgezinnen, en dus Stamvorftcn, waren, gelijk
de Emirs der Arabieren nog heden zijn, als
ook , omdat Mi het Israëlitisch Volk eene Godsregering
, volgens MOSES Wetten en Staatsregeling,
plaats hadt , waar door de belangen van den Staal
en de Kerk nooit bij dat Volk van één gefcheider
konden worden. — Deze gefchiedenis moet, grootendeels,
uit de Bijbelboeken des O. T. worden opge
maakt
(*) Men weet . dat deze benaming Oud en Nieuw Te*
tament in gebruik is, om het onderfcheid van Gods han
delwijze en beftuur met zijne Kerk, voor en na CHRISTUS
g kennen te geven; dit verdient aangemerkt te worden
ppdat niemand aanleiding neme tot zouteloos fpotteu,
4 3

VI I N L E I D I N G .
De Kerk­
De Kerkgefchiedenis des N. T. is eene Kerkgefchiedenis
der Christenen; deze verhaalt ons den toegefchiedenis
des
N. T. of ftand en lotgevallen van den geöpenbaardcn Godsdienst
der Christenen.
maakt, alzoo ons andere berichten vat de oudfte tijden
ontbreken, zoo ver naamlijk deze Boeken Krekken—Doch,
van NEHEMIA en de laatfte Profeeten
des Joodfchen Volks tot op CHRISTUS , moeten andere
befcheiden onze leidslieden zijn, welke wij dan ook
voornaamlijk hebben, in het eerfle Boek der Makhabeïn,
het welk wij onder de zogenoemde Apokrij.
fe Boeken lezen j* en in den Joodfchen Gefchiedfchrijver
JOSEFUS. (*)
onder de Christenen , en haren aanvang nemende
van JESUS geboorte, ftrekt zij zich uit tot aan onze
tijden, bevattende een Tijdperk van achttien Eeuwen.
Een ruim Veld zeker! Temeer, omdat de Kerk nu
niet meer tot één volk behoort, maar, onder alle volken,
genoegzaam door de geheele wereld is uitgebreide
Het is waar, volgends de oorfpronglijke inrichting
En bedoeling van JESUS, ZOU deze Kerkgefchiedenis
niets meer te doen fchijnen te hebben, met de Burgerlijke
Gefchiedenis, alzoo zijn Koningrijk niet.van deie
wereld , maar het Rijk van God, het Rijk des
He-
(*) Van dezen Gefchiedfchrijver is eene nieuwe Nelerduitfche
Vertaling bezorgd door den Eerw.
MARTINET.
IUMFREY PRIDEAUX heeft de Gefchiedenis van het tusfehenijdvak
tusfehen NEHEMIA en CHRISTUS opzetlijk behandeld,
n zijn werk: Het O. en N. Testament aanëcngefchakeld
f Gefckiedettis der Jooden. In het Latijn hebben wij de
] Lerkgefcbiedenislèn van BUDDEUS en VENEMA enz

I N L E I D I N G .
vu
Hemels, het Rijk der Waarheid en der Deugd is.
Gelijk dan ook de Christen Godsdienst is aangenomen
onder volken, die geheel vertcMllende Regeringsvormen,
burgerlijke inrichtingen, Z
edenen wetten,
hebben.-Doch, toen het Christendom zich verfpreid.
de, wekte het dra de aandacht der Burger-Regeringen;
ook is het niet heel lang bij zijne zuivere en
oorfpronglijkc inrichting gebleven, en de wederzijdfche
invloed van den Kerk op den Staat, gelijk
van den Staat op de Kerk, is fpoedig, en vcrvolgends
door alle Eeuwen, zoo groot geweest, dat de
Kerkelijke Gefchiedfchrijver niet voorbijkan , om
ook de Burgerlijke Gefchiedenis aan te roeren , zoo
dat deze beiden hier hand aan hand dienen te gaan. —
Nog meer, de menschlijke geest, fteeds werkzaam,
heeft zich uitgeput, om de eenvouwige leeringen van
JESUS en zijne Apostelen meer en meer te ontwikkelen,
en zich leerftclzels te vormen; het welk tot twisten,
en verdeeldheden, aanleiding gaf, welke fpoedig
feheuringen voortbrachten, en, door het bijkomen
van meer andere oorzaken, onderfcheiden gezindheden
en aanhangen onder de Christenen daarftelden ;• fom*
migen van welken, vroeger of laater, weder te niet
zijn gegaan, terwijl anderen, nog tot in onze tijden,
het Christendom verdeeld houden —• Al heel vroeg
mengde zich de dwaling onder de waarheid, en zij,
welke men van de dwaling, met recht of onrecht, bc-.
fchuldigde, werden met den hatclijken naam var. Ketter
gebrandmerkt, en van die Christenen, welke zich
Rechtzinnigen (Orthodoxen^) noemden, uk hunne
cemeenfehap geweerd,
^4
n i e T

Is algemeen
of
bijzonder
vnr I N L E I D I N G .
Hier uit heldert zich van zelve het onderfcheid op
tusfchen eene algemeene of eene bijzondere Kerkgefchiedenis
der Christenen. De eerfle (trekt zich uit
tot alles, wat de Christen-Kerk betreft, terwijl de
laatstgenoemde zich alleenlijk tot eenig bijzonder gedeelte
bepaalt. - Het zij iemand onderneemt de bijzondere
gefchiedenis te befchrijven van eenig tijdperk.
Zoo heeft MOSHEIM, in afzonderlijke werken, de
Kerkgefchiedenis der eerfle Eeuw na CHRISTUS , en
den ftaat en lotgevallen van het Christendom voor
Keizer KONSTANTYN den Grooten, befchreven; dus
VAN EINEM, en VPEY de Kerkgefchiedenis van de
XVfll Eeuw. — Het zij, dat de Kerkgefchiedenis
van één bijzonder volk, dat is, de lotgevallen van
het Christendom onder het zelve, afzonderlijk behandeld
wordt, gelijk de bovengenoemde MOSHEIM die
der Tart aarfche volken afzonderlijk heeft behandeld, en
men dus ook de Kerkelijke Gefchiedenis van ons Vaderland
afzonderlijk zou kunnen behandelen. — Het
rij, dat de Gefchiedenis der Ketteren, of ook van
ïenigcn aanhang of gezindte, de flof oplevert aan den
[kfchiedfchrijver, zoo als wij van vossius hebben
i iene gefchiedenis der Pelagianen enz. — De Gefchielenis
der Reformatie of Kerkhervorming in Europa
ïceft ook aan vele wel befncden pennen afzonderlijk
verk verfchaft — Ook zijn de Gefchiedenisfen der
„eeraaren van de Kerk, en der Martelaren of bloed-
;etuigen, die, bij de vervolgingen, ter dood zijn geiracht,
en hunne belijdenis met hun bloed bevestigd
ebben, afzonderlijk van velen te boek geflagen. ••4-
andelijk hebben fommigen de lotgevallen van de leere,

I N L E I D I N G , K
K, en het famenftel der leere, naargefpoord, gelijk
PRIESTLEY, in zijne Historie van het verderf des
Christendom!, en onlangs YPEY, in zijne Letterkundige
Gefchiedenis der Sijstematifche Godgeleerdheid.
KING heeft de gefchiedenis van de geloofsbelijdenis,
die men gemeenlijk het Sijmholum of de leuze der
Apostelen noemt, opzetlijk in gefchrift vervat; wij
hebben ook Gefchiedenisfen van bijzondere Conciliën
of Kerkvergaderingen, gelijk van dat van Nicea —
Doch, ons beftek verbiedt ons allen op te tellen,
De Algemeene Kerkgefchiedenis der Christenen, Wat de
Algemeene
Kerke­
gelijk wij reeds begonnen te zeggen , vat dit alles
hoofdzaaklijk favnen, cn fchetst ons een tafereel van lijke Gefchiedenis
in zich
alles, wat de Christenen en het Christendom betreft,
de ftichting, opkomst, en voortgang van dezen zoo vervat.
weldadigen Godsdienst, de hinderpalen, met welken
dezelve heeft moeten kampen, de vervolgingen, die
zij heeft geduld; zij bevat eene befchrijving van de
Leere der Kerk, en wat tot derzelver ontwikkeling
is verricht en ondernomen; de verfchillende gevoelens
en meningen, die van tijd tot tijd zich hebben voorgedaan
, en de twisten en fcheuringen, die zij heb
ben te wege gebracht — Zij befchrijft verders de uitmuntendfte
Leeraars en doorluchtigfte Mannen, dit
zich bij de Kerk verdicnftelijk hebben gemaakt, ü
derzelver karakter en verrichtingen; en eindelijk ver
geet zij ook niet de betrekking te melden, in welk
de Kerk van tijd tot tijd geftaan heeft, met de Bui
gerirjke en Wereldlijke Regeringen enz. Dit alles, ei
wat meer hier toe behoort, zal de Lezer in di
Werk , het welk ik daarom Algemeene Kerkelijk
G t
A 5

Gefchiedenis der Christenen noem , kunnen verwachten.
Voortref - II. In de tweede plaats, zal het niet onvoegzaam
Jijkheld
der Kerkelijke
zake zelve kome, de vöortreflijkheïd, nuttigheid, en
zijn, indien ik, in deze Inleiding, voor dat ik ter
Gefchiedenis.
belangrijkheid der beoefening van de Kerkgefchiedenisfen,
eenigzins breeder, aanwijze.
]
* I N L E I D I N G .
De Kerkelijke Gefchiedenis heeft, voor alle dingen,
met alle waare en echte Gefchiedenis gemeen, dat
zij, gelijk CICERO zich uitdrukt, (*)„ eene getuige
„ der tijden, het licht der waarheid, het leven des
„ geheugens, de leidsvrouw des levens, en de bo-
„ dinne der oudheid is." Redenen, waarom de Gcfchïcdkunde,
de kennis van de lotgevallen van het
menschdom, ten allen tijde, met recht, voor allerbelangrijkst
is gehouden, waardig, dat vernuften, die
boven het gemeen wilden uitmunten, zich daar mede
bezighielden. — Maar, de Kerkelijke Gefchiede-.
nis heeft nog bovendien have bijzondere belangrijkheid
, omdat zij den Godsdienst voornaamlijk tot
haar voorwerp heeft. Het is waar, daar is 'er niet
weinigen , die geringe gedachten van haar voeden,
;n haar op eenen lagen prijs fteilen. Indien men
lan dezen geloof zal geven, is de Kerkgefchiedenis
•hkel een tooneel van de menschlijke zwakheid en boosicid,
waar op menfchenlist en priesterbedrog de
1 ïoofdrollen fpelen, die vervuld zijn met twisten en
j 'chelden, en eindigen in krijg , bloed , en moord,
vlaar , dezen hebben niet behoorlijk onderfchciden.
(*) Dc Orat. II. p.
De

I N L E I D I N G. XI
De Godsdienst, de weldadige Godsdienst, die enkel
goed ftichtedc onder de menfehen, en, waar hij in
zijne edele eenvouwighcid betracht wordt, zachtmoedigheid
en liefde , tevens met waare wijsheid , en
volmaking van verftand en haft, tot zijn gevolg hadt,
deze Godsdienst kon de fchuld niet hebben aan deze
rampzalige gebeurenisfen. De menschlijke driften en
hartstochten, de menschlijke begeerten, onverftand,
en boosheid , in het belangrijkfte onderwerp, den
Godsdienst, allerfterkst werkende, deze zijn de waare
bronnen van alle de onheilen, die zij, den Godsdienst
ten voorwendsel gebruikende, onder het menschdom
hebben aangericht.
Dc Kerkelijke Gefchiedenis leert ons dit gewigtig
onderfcheid opmerken. Zij vertoont ons , hoe de
Godsdienst der Christenen zuiver en weldadig in zijne
beginzelen en bedoeling, in de daad, niet alleen
zich zei ven altijd gelijk is gebleven, maar, hoe hij,
fchoon geftadig moetende worftelen, zoo met openbaare
vijanden als valfche vrienden, hoe dikwijls ook
bijna geheel onderdrukt of misvormd , nogthans tot
den tegenwoordigen tijd zich heeft gehandhaafd. Deze
gefchiedenis vertoont ons den kamp der deugd
met de ondeugd, waarbij de eerfte ftaande blijft niet
alleen, maar van tijd tot tijd hare krachten hernieuwt,
en voortgangen maakt tot meer volmaaktheid van hare
verëerew en betrachters. „Met één woord: (*) de-
„ ze Gefchiedenis is de Gefchiedenis van eene hoo-
(*) SCHROECKH Christltchi Kirchengefchichte I. Th.
S. 53i 54-

xn I N L E I D I N G .
„ ger, meer dan mcnfchelijke magt, welke de Wereld
„ door goedheid bedwongen , zacht geregeerd , en
„ zoo lang men haar alleen liet handelen, gelukkig
„ gemaakt heeft; doch welker aanzien, naar der men-
„ fchen verfchülende vatbaarheden en neigingen, de
,, verbazendfte , en dikwijls zeer treurige veriinderin-.
gen gefticht heeft."
Is het belangrijk , in de wonderen der natumlijke
Wereld, de voetftappen des algoeden en alwijzen
Scheppers na te gaan en te bewonderen, en zou het
ook niet belangrijk Wezen , de blijken van diezelfde
Godlijke wijsheid en goedheid op te zamelen, welke
zich geopenbaard hebben, in het vestigen , bewaren,
en uitbreiden van den Godsdienst, tot heil van het
Menschdom, en verheerlijking van het Opperwezen,
zoo als de Kerkelijke Gefchiedenis ons dezelve ontvouwt
en ten toon fpreidt?
Nuttigheid
dei
Gelijk de beoefening der Kerkelijke Gefchiedenis dus
Kerkge­
belangrijk en vooitreflijk is, zoo heeft zij ook hare
fchiede­
nis in hei
uitgebreide nuttigheid. — Hier leert hij, die het
menschlijk hart wil beftudecren, hoe arglistig het zelve
is, maar tevens, hoe gemaklijk te misleiden cn te
gemeen.
vervoeren! Elk, wie hij zij, kan, uit de beoefening
dezer Gefchiedenisfen de nuttigde en heilzaamfte les-:
fen van wijsheid en voorzichtigheid voor zich opzamelen.
De onmatige ijver en ligtvaardighcid, met derzelver
nadeelige gevolgen, waar van wij hier zoo vele voorbeelden
ontmoeten, zal ons behoedzaamheid lceren„
en de mishagen , tot welke zelfs mannen van uitftekende
verdienden cn bekwaamheden vervallen zijn,
zullen ons toonen, wat wij te vermijden, waar voor
wij

I SJ L E I D I N G. XMï
wij ons te wachten hebben. Wij zullen leeren, waartoe
driften, verkeerde ijver, huichelachtige geveinsdheid,
de menfehen hebben kunnen brengen. Doch,
aan den anderen kant, zullen deugdzame voorbeelden
en heilzaam te werk gefielde maatregels ons ten wegwijzers
dienen, en tot voorlichting (trekken kunnen, op
het pad, het welk wij te bewandelen hebben.
Menigmalen verwonderen wij ons over de buitenfporigheden
van den mcnschlijken geest > in het aankleven
en voorftaan van gevoelens omtrent den Godsdienst
, welke met het gezond menfehenverftand en
den duidelijkften zin der Heilige Schrift, op geenertóë
wijze vereffend kunnen worden. — Wij ontzetten
ons over deze of gene gebcurenisfen , die den
Godsdienst fch'nnen te dreigen; maar, onze verwondering
en vreeze bedaart, wanneer wij uit de Kerkelijke
Gefchiedenisfen leeren, dat'er, ook in dit opzicht,
niets nieuws is onder de zon, en dat de algoede
Voorzienigheid, in de meest gevaarlijke en zorglijke
omftandigheden, voor de belangen van den Gods-»
dienst gewaakt, en dien weder tot zijnen luister opgevoerd
heeft.
Eindelijk, in de Kerkelijke Gefchiedenis vinden wij
den oorfprong en aanleidende oorzaken tot den tegenwoordigen
toeftand van de Christelijke Kerk. —
De éénc omwenteling heeft hier telkens met de andere,
geduurende achttien Eeuwen, zeker verband; alles
maakt hier een geheel uit, zelfs fchoon het verhaal
der gebeurenisfen uit het ééne werelddeel in het
ander overgaat. Wien het te doen is, om uit de
Gefchiedenis niet alleen geleerd, maar ook wijs, te
wor-

Nuttigheid
dezer
Gefchiedenis
voor
denChristen.
«V I N L E I D I N G ,
worden, voor dien is het een heerlijk gezicht, wan*
neer hij, in de bijzondere tijdvakken, op de ontwikkelingen
van den menschlijken geest mag letten,
hoe deze zich, met betrekking tot zijne gewigtigfte
belangen, door de krachtigfte pogingen cn — misflagen
tevens — gevormd heeft. Nergens kan men de
vorderingen van den menschlijken geest, met alle agteruitgaan
en afdwalingen, zoo duidelijk aanwijzen,
als hier; nergens beter de onderfcheiden kleuren
nagaan, welke hij van de luchtftreck, van den
bijzondcren toeftand, onder welken hij zich ontwikkelen
moest, en andere uitwendige omftandigheden
heeft aangenomen. Waar hebben de verfchillende fchakeringen
en vermengingen van dwaling en ondeugd,
de menigvuldige proeven van den beurtelingfchen invloed
van verftand en hart, zich ooit duidelijker vertoond,
dan in de Gefchiedenis der Christelijke Kerk?
De overvloed van befcheiden laat hier toe, dat men
alles, zelfs in het allerbijzonderst, kan naarfporen, en
juist hier uit ontftaat het zekerst onderwijs.
Wanneer wij Sin bijzonderheden willen komen, zullen
wij ons zeiven, zonder vele moeite, kunnen overtuigen
, dat geene Gefchiedenis voor alierleië foorten
van Menfehen , beide ten aanzien van verftand en
hart, zoo vele nuttigheden oplevert, als even de Kerkgefchiedenis
der Christenen.
Voor den Christen dient zij, om hem meer en meer
van de waarheid yan zijnen Godsdienst te overtuigen
en te verzekeren. Uit haar leert hij, dat, het geen
het ongeloof en de fpotzuoht geem zoü doen geloven
, zijn Godsdienst geen Menfchenbedrog noch Papen-

I N L E I D I N G .
xv
penlist zij; dat, gelijk deszelfs oorfprong van den
Hemel, dus ook zijne voortplanting door waare Hemelfche
wonderen bevorderd, en zijn behoud onder
alle de aanvallen van het Ongeloof, en de ondermijningen
van Bijgeloof en Dweepzucht , aan het vermogen
der onzichtbare hand, die alles beftuurt, te
danken is.
Hoe rijst zijn eerbied voor den Godsdienst, zijne
Godzaligheid , wanneer hij deze handelwijze eener
goede en wijze Voorzienigheid in de lotgevallen dei-
Kerk opmerkt. — De verbazende omwentelingen der
Kerk, die zoo dikmaal uit kleine beginzelen, en naar
het oogfehijn nietige oorzaken, herkomfrig waren, lecren
den Christen, met nut en voordcel gedenken aan
die geduchte, maar tevens opbeurende, waarheid: de
Jleere reg eert! Dan vertoont zich de Kerk, de belijders
van den Godsdienst, aan ons, in de Apostolifche
Eeuw, eenvouwig en onbevlekt; dan fchuilt zij, als
in dc kloven der fteenrotzen ; dan weder is zij, als
eene ftad , op eenen berg gelegen; dan met de kroon
van het Martelaarfchap verfierd; dan grooter in uiterlijk
vermogen , hoe wel geringer in deugden. En altijd
en overal, fpooren der Godlijke Voorzienigheid!
PAULUS heeft reeds gefchreven: (EFEZ.III. IO.) „dat
„ nu de veelvuldige wijsheid van God aan de over-
„ heden en gezaghebbers in het Hemelsch [Koning-
„ rijk,] door middel van de [thans geluchte] gemeen-
„ te, bekend was geworden enz."
Door dc kennis der Kerkelijke Gefchiedenis kent de
Christen het gewigtig onderfcheid tusfehen waare
Godsvrucht en Bijgeloof of Dweperij, terwijl hij, te

m I N L E I D I N G .
gelijker tijd, uit haar wapens ontleent tegen het ÖiU
geloof'van onze later tijden. —- Uit haar kan hij beoordeelen,
of en in welke bijzonderheden de toeftand
van het Christendom, in onze tijden , in wezenlijke
volmaking, toe- of afgenomen heeft. — Bij haar
leert de Christen zijne rechten, wanneer hij in den
oudlten Kerktoeftand ziet, hoe de Leeraars en opzieners
den Godsdienst, met eenen zuiveren ijver,
door leeren en onderwijzen , hebben voortgeplant,
hoe zij door vermaningen , befti-affingen , en eigen
voorbeeld, de ondeugd tegengegaan, tot de deugd
opgewekt, maar geenc heerfchappij of geweld over
het geweten zich aangematigd hebben. — Hier, den
oorfprong en waare gefteldheid van de onderfcheiden
gezindheden onder de Christenen naarfpoorende, leert
hij de waare verdraagzaamheid oefenen, en dien zagtmoedigen
geest zich eigen maken, welken JESUS, in
zijn geheele gedrag, zoo volheerlijk openbaarde, en
die het waare fieraad van den Christen is. Hij leert,
door de ondervinding der eeuwen , welke nadeelen,
verbittering, onrusten gedicht zijn, door harde behandeling
van zulken, die dwaalden , terwijl hij tevens
, door het nagaan der dwalingen, te meer in de
waarheid bevestigd wordt. — Eindelijk, in de Kerkelijke
Gefchiedcnisfen, ontdekt de Christen den oorfprong
van de gewoonten en plegtigheden, welke onder
de Christenen in gebntik zijn, waar door hij ook
in ftaat gefield wordt, om te beöordeelen, welken
prijs hij op elke derzelven ftellen moete.
Bijzonder
Proteftantfche Christenen, in het bijzonder, kunnen
voor
de Kerkgefchiedenis niet ontbeeren.
de Pro tenanten.
Geduurig
her-

I N L E I D I N G .
Kvir
herhalen de Roomschgezinden , dat de Proteftanten
eene nieuwe gezindte zijn, onophoudelijk vernieuwen
zij de vraag: waar was uwe Kerk voor LUTHER en
KALVYN ? De Kerkelijke Gefchiedenis toont de ongegrondheid
dezer bcfchuldiging, en de ongerijmdheid
dezer vraag. Is deze eene nieuwe gezindte, die de ingeflopen
dwalingen verbetert, en de leere van den
Godsdienst wil hervormd hebben, naar de zuivere
voorfchriftcn van den Bijbel, welken de Christenen als
het boek van Godlijk Ondenvijs, en als de Openbaring
van Gods wil, eerbiedigen? Is deze eene nieuwe gezindte,
die later van elders ingevoerde misbruiken en
overtollige bijvoegzelen wegneemt, en alles, zoo veel
mogelijk, tot de oorfpronglijke eenvouwigheid terug
tracht te brengen? — Al vroeg hebben, integendeel,
de Heivormers uit de Kerkelijke Gefchiedenis aangewe-:
zen en betoogd , dat veeleer in de Roomfche Kerknieuwe
leergevoelens, plegtigheden, inrichting van
beduur enz., zijn ingevoerd in later Eeuwen, waarvan
men in daat is, de bronnen aantewijzen, als ook, dat
vele dingen bij hun wel de oude namen behouden,
maar een geheel nieuw wezen verkregen hebben. Zouden
de Proteftanten niet met voordeel de Kerk-Ge-
1'chiedenis beoefenen , waar in zij, door het voorbeeld
van die fchatbare mannen, welke de Hervorming tot
dand hebben gebracht, worden vermaand en opgewekt,
om de waarheid boven alles te fchatten, en hun ver*
dand, hart en geweten, van menschlijke overheerfching
vrij te bewareu ?
Ondertusfchen zullen misfehien velen, het geen tot De Kerk»
Gefchiedenis
is
hier toe van de nuttigheid der Kerk-Gefchiedenis ge-
B
zegd

nuttig zegd is, wel erkennen, maai- te gelijk zich bevreemden,
voor den
wanneer men eenen (lap verder doet, en beweert, dat
Geleerden,
deze gefchiedenis ook voor den Geleerden, voor hem y
die de wetenfchappen beoefent, teil hoogden nuttig, ja
noodzaaklijk zij. En niets is echter waarachtiger,-
Immers, niet alleen, dat een waar geleerde niet wel
kan onderdeld worden, zonder kennis van Wijsgeerte
en Gefchiedkunde in 't gemeen, maar bijzonder mag
hij niet onkundig zijn van den Godsdienst, deze toch
is van te groot aanbelang , dan dat een geleerde 'er
flcchts oppervlakkig van zou denken of fpreken. Als
relcerde moet hij immers met groïid en bewijs te werk
raan. Het is waar , in onze tegenwoordige tijden
ïeerscht ongelukkig eene andere denkwijze , dan bij
le ouden plaats hadt , bij welken van eiken geleerde
1 n welk vak van wetenfchappen ook, eene meer dan
>ppervlakkige kennis m de Gefchiedenis, Wijsbegeerc,
en Godsdienst gevorderd werdt. Thans gebeurt
iet veelal, dat geleerden zeer weinig werk maken van
le leere van den Godsdienst; deze, of' zoo als men
;e noemt, de Godgeleerdheid, wordt als een afzonlerlijk
vak van geleerdheid befchouwd, het welk enkel
r
oor Leeraars van den Godsdienst moet overgelaten
vorden. Men verbeeldt zich al ligt, dat men met
le twisten en verfchillen der Godgeleerden niets té
loen heeft; men merkt daar in veel menschlijks op,
n bcfluit daar uit niet zelden al te overhaast ten naleele
van den Godsdienst zeiven. Tegen zoodanig
iverhaast, en voor velen zoo ongelukkig, befluit zal de
Ccrk-Gefchiedenis den geleerden bewaren, wanneer
;ij hem zal doen opmerken de eerde grondvesting en
]
Xvnr I N L E I D I N G ,
uit-

I N L E I D I N G .
SB
uitbreiding der Kerk, door zulke middelen, welke geleerden
zoo wel als ongeleerden overtuigd hebben, uit
hoofde van de bewijzen, waar op de Godsdienst fteunde,
en de voordeelen, die hij zijnen belijderen daadlijk
aanbracht, toen hij zich in zijn edel en eenvouwig wezen
openbaarde ; maar tevens zal deze Gefchiedenis
hem leeren, hoe het lecrgebouw en famenftel der leere
zich allengs gevonnd heeft, en in vele opzichten
heeft moeten vormen , waar door hij tevens in ftaat
gefteld zal worden, om met vaardigheid over het wezenlijke
of min wezenlijke van den Godsdienst, en het gewigtige
of min gewigtige der Godgeleerde verfchillen,
te oordeelen.
De geleerde, die de Burgerlijke, of, gelijk men Voor de
Burgerlijke
Ge­
gemeenlijk fpreekt, de Wereldlijke Gefchiedenis wil
beoefenen, kan daar mede niet te recht geraken, zonder
de Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen. Reeds
fchiede­
nis.
voor de tijden van KONSTANTYN den Grooten, was
hetGenootfchapvan Christenen, in de Wereld, en het
Roomfche Rijk, zoo aanzienlijk en talrijk, dat deszelfs
toeftand met dien van het Rijk in betrekking kwam,
maar bijzonder verë enigden zich beider inrichting en
lotgevallen op het naauwst, nadat deze Vorst den
Godsdienst der Christenen omhelsde, en openlijk be*
leedt. Zedert dien tijd fchikte zich het beltuur det
Kerk, in zeer vele opzichten, naar de wijze van befluur
in het Keizerrijk, en dit wederom ontleende veel
van de inrichtingen der Christenen, en de wederzijdlche
invloed van Kerk en Staat was zo groot, dat
de Gefchiedkenner de gefchiedenis des éénen zondel
die der andere niet kan beoefenen. Deze wederzijd-
B 2
fche

Voor de
Gefchiedenis
der
Geleerdheid,
Voorden
Rechtsgeleerden.
j
m 1 N L E I D I N G.
fehe invloed heeft tot aan onze tijden toe ftand gehou-'
den, hebbende,- door. de Kerkhervorming, wel eene
andere richting verkregen , maar zijnde geenszins daar
door weggenomen.
De Wetenfchappen hebben insgelijks, zedert dc uitbreiding
van het Christendom, fteeds in de naauwfte
betrekking met hetzelve geftaan. Zij rezen of daalden
met den bloei of verval van den Christen-Godsdienst.
Wanneer deze ,• in zijn eenvouwig fchoon, zuiver onder
de menfehen werkte, bewandelde de vrijë en edele-geest
de velden der waarheid, en maakte de grootftc voortgangen
in allerleië foort van wetenfchappen. Maar
werdt de Godsdienst bedorven cn misvormd doofbiirgeloof,
dan heerschte valfehe finaak; ligtgelovigheid
en onkunde namen de overhand, en de wetenfchappen
kwijnden. Deze ebbe en vloed der geleerdheid , met
derzelver oorzaken , te willen naarfporen, zonder kennis
der Kerkelijke-Gefchiedenis, zal daarom een vruchtloze
arbeid wezen. Waare en echte Godsdienst biedt
tlüjd aan de Wetenfchappen de behulpzame hand, geijk
hij van dc waare geleerdheid luister ontvangt.
De Rechtsgeleerde, die zich Meester der heide
hechten beroemt te zijn, kan de kennis der Kerkelijke
1
gefchiedenis volftrekt niet ontbecren. Hij heeft dezel-
;e nodig, tot verftand van vele Burgerlijke Wetten,
i velke in. het Romeinfchc Wetboek voorkomen,- en
vaar van hij noch de aanleiding, noch den waaren zin
< )f bedoeling, zonder behulp der Kerk - Gefchiedenis,
1 :an verdaan, die hem de tijdsümftandigheden en geteldhcid
van zaken , ten tijde, toen zoodanige wet 1
gegeven
weidt, alleen aanwijzen kan. — En hoe kan het
Ka.

I N L E I D I N G .
xxi
Kanomekeoï Kerkelijke recht, bijzonder het-f»}-
**, zonder het licht der Kerk-Gefchiedenis, gekend-ot
beoordeeld worden?
Men zal zeggen, dat Staat cn Kerk van eikaridcren
Staat?»
gefcheiden bchooren te .wezen, en dat zij, volgends :iian,
Voor den
onze Staatsregeling, in de daad, van één gefcheiden
zijn. Het zij zoo , desniettegenftaande , blijft dit
waarheid, dat de Godsdienst voorden Staat ten hoog*
ften belangrijk is. Zonder hier de vraag te willen beflis-,
fen , of eene Burgerraaatfchappij zonder Godsdienst
beftaan kan, beweer ik rondelijk, en ik' twijfel niet
aan de toeftemming van alle menfehenkenners , dat
eene deugdzame en gelukkige Burgermaatfchappij zonder
Godsdienst nooit, dan in de verbeelding , beftaan
kan; gevolglijk behoort elk Staatsman te wefeh,
hoe, door den Godsdienst, waarheid en deugd in eene
•Maatfchappij best worde aangekweekt, ten algemeene
nut en heil des lands. — Maar elk Staatsman heeft
ook dc kennis der Kerkelijke Gefchiedenis nodig
, ten einde uit dc voorbeelden te weten , hoe
•het 'indringen van heerschzuchtige geestelijken te
fruiten, en die verwarringen, welke, door verkeerde
voorbarigheid of partijzucht van onbezonnen ijveraars,
kunnen gefticht worden, voor te komen of te doen
bedaren.
'Hoe nuttig de kennis der Kerkelijke Gcfchiêdenis
, in alle de bovengemelde opzichten , ook zij. leerden,
• Voorden
Godge­
voor den Godgeleerden en de Leeraars der Kerk Is zi
l
boven alles niet alleen nuttig, maar volftrckt noodzaak
lijk. De Godgeleerde,. gecne kunde hebbende van d<
Kerkelijke Gefchiedenis, verdient Üertraft te worden
B %
« e

•
xxit I N L E I D I N G .
Deze toch heeft invloed op zijn geheel beroep, en leert
hem, wat en hoe veel van eiken Leeraar der Kerk gevorderd
wordt; zij leert hem den aanleg, de behoefte,
en de verfchillende lotgevallen van het leerftelzel, of
het geleerde famenftel der lere, het welk men doorgaands
de Godgeleerdheid noemt. Geen deel der Godgeleerdheid,
of het ontleent nuttigheid van de Kerkelijke Gefchiedenis.
De waare en oorfpronglijke bronnen van de Christelijke
Godgeleerdheid., de Heilige Boeken, zijn in bewaring
van de Kerk, en de Kerk-Gefchiedenis alleen
kan ons de Gefchiedenis van den Kanon, of de lijst
der Heilige Schrift, leeren.
De uitlegkunde vordertkennis
van de Kerkelijke Gefchiedenis, als uit welke
men de leerwijze, in het uitleggen der Heilige Boeken,
van eeuw tot eeuw gevolgd, kan nagaan, den oorfprong
van vele bijzondere uitleggingen van deze en gene
plaatzen des Bijbels opfporen, en de misflagen in de
uitlegkunde opmerken, ten einde dezelve te vermijden,
en den regten middelweg te bewandelen. — Wil men
Gefchiedenis te weten, welke dc toeftand der Kerk
ware, ten tijde der Apostelen, en van die gemeenten
in het bijzonder, aan welke deze Brieven gefchreven
zijn — (*) De Kerk-Gefchiedenis kan alleen bericht
bet Nieuwe Testament, en vooral de Brieven der Apostelen,
behoorlijk verklaren, men dient, uit de Kerk-
gc-
(*) Hier kan ik den Lezer, in 't bijzonder, aanprijzen
een Werk, onder dezen Titel, vertaald uitgegeven: Ontwerp
eencr volledige Gefchiedenis van de Godsdienst-geroelens
der eerfle Christen-eeuw, ah een grondjlag ter
ver-

I N L E I D I N G .
xxnl
geven van de zeden, gewoonten, cn plegtigheden der
eerfte Christen-Kerk, waartoe dc kennis der Christelijke
Oudheden vooral nodig is -
Eindelijk onze Heilige
Boeken bevatten voorzeggingen of profeetiën, deze
kunnen, zonder den bijltand der Kerk-Gefchiedenis,
niet verftaan, noch met dc vervulling vergeleken
worden.
Defiellige, zoowel, als de wederleggende, Godgeleerdheid,
dc Christelijke Zedekunde , met één
woord alles, wat tot de kundigheden van eenen rechtfchapen
Godgeleerden behoort, heeft de Kerk-Ge
fchicdenisfen cn derzelver voorlichting nodig. - Wanneer
nieuwe gevoelens opkomen, nieuwe twisten over
de leere ontftaan, zal dc Kerk-Gefchiedenis met
zelden de bron aanwijzen, waar uit deze uitvinders
van nieuwigheden hebben gefchopt, en tevens den
toetteen aanbieden, waar aaninen derzelver belangrijkheid
kan beproeven. Met één woord, wie den naam
van Godgeleerden met recht zal voeren , kan geen
vreemdeling wezen inde gefchiedenislen der Chnste,
lijke Kerk. . .
' Meer zou ik kunnen zeggen, van dc nuttigheid der
Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen, indien ik met
vreesde, in eene klare zaak, te wijdlopig te worden; ik
zal hier Hechts nog kortelijk bijvoegen, dat derzelver
beoefening bij lütftek vermaaklijk en aangenaam is.
Zij is niet droog en vermoejend door tijdrekenkundige
zwarigheden. Zij heeft ja wel duisterheden, en vel
van
verklaring der Apostolifche Brieven, l« Leij'den bij ft. én
H, HONKOOÏ 1784»
BA
De Kerkelijke.
Gefchiedenis
ia
aangenaam
en
vermaaklijk.

De vcreischten
in eene
goede
Kerklijke
Gefchiedenis'.
Zij moet
waarheid
beheizen.
xxiv I N L E I D I N G .
van hare gefchiedverhalen hebben tot twisten en ver*
fchillen aanleiding gegeven. Doch, de meesten dezer
verfchillen betreffen niet zoo zeer de gebeurenisfen,
die verhaald worden , als gebeurenisfen, maar lopen
meest over derzelver oorzaken , beweegredenen, en
oogmerken, en ontfpringen doorgaands uit partijzucht
of vooringenomenheid, zoodat zij, door den onpartijdigen
onderzoeker, zonder veel moeite, kunnen worden
opgehelderd. — Hoe vermaaklijk is het, van den
Stichter van het Christendom af, de Kerk in alle hare
lotgevallen te verzeilen! Wij maken kennis, en worden
gemeenzaam, met de grootfte mannen, welke den
Godsdienst hebben ten dienfte geftaan. Hoe vermaak,
lijk, den Godsdienst te befchouwen, zoo als hij, onder
de verbazendfte omwentelingen, zelfs in de meest
verbasterde tijden, zich gehandhaafd en onophoudelijk
zijne weldadige werking achtervolgd heeft.—Doch, het
is tijd, dat ik tot het derde gedeelte dezer Inleiding
overga.
111. In dit derde gedeelte, had ik beloofd, kort te
zullen aanwijzen, wat 'er tot eene goede Kerkelijke
Gefchiedenis der Christenen gevorderd worde, indien
zij voor den Lezer aan haar oogmerk voldoen zal,
In alle goede gefchiedverhalen wordt, met recht,
en voor alles, waarheid geëischt, vrij van alle partijdigheid,
welke, doorliefde of haat jegens de handelende
perfonen gezwenkt wordende, de gebeurenisfen in
een te gunffig of te ongunftig licht plaatst, en dezelve
niet zoodanig verhaalt, als de zaken zich hebben
toegedragen, maar zoo als zij meest met dc genegenheid
van den fchrijver ftrooken. Het is, in dedaad,
een

I N L E I D I N G .
XXV
een moeilijke arbeid, de waarheid zuiver en onver*
valschtin de Kerk-Gefchiedenisfen optefporen. ÏÖS
mers, dewijl reeds vroeg, ( ja men heeft'er voorbeelden
van zelfs bij het leven der Apostelen (*),) velen
onder de Christenen ondernamen, teneinde hunne ge,
voelens en meningen aanzien en gezag bij te zetten,
valfche gefchriften, brieven enz. onderden naam van
achtingswaardige mannen te verdichten, pf ook der?
zeiver echte gefchriften, door inlasfchingen of uitlatingen
, te verminken, wordt 'er een oordeelkundig verftand
in den Kerk - Gefchiedfchrijver verëischt, om,
het geen echt is, van het onechte, behoorlijk te onderfcheiden,
ten einde niet misleid te worden. — Niemand
moet echter deze onbillijke en voor het Christendom
wezenlijk nadeelige handelwijze aan den Christen.
Godsdienst toefchrijven. De Jooden, blijkens zelfs
de zoogenoemde Apocrijfe Boeken, hadden reeds deze
gewoonte, en de Heidenfche Wijsgeeren maakten
'er insgelijks gebruik van. De ééne en andere hebben
dezelve in het Christendom overgebracht, en ooi;
daar ingevoerd, hoe zeer hetzelve zoodanige fteunzeU
geenszins behoefde.
De Kerkelijke Gefchiedfchrijvers, van de eerftcn af,
zijn doorgaands ingenomen met hunne gevoelens eu
met hunne partij, en dus zijn hunne berichten niet altijd
te vertrouwen, maar moeten onderzocht cn getoetst
worden — Bijzonder heeft deze partijfchap zich laten
zien , na de Kerkhervorming. Wanneer de Proteftaiir
ten, door het beoefenen der Kerk - Gefchiedenis hunne
(*) s. ThesfaL II. 2.
B 5

xx\q_ I N L E I D I N G .
ne partijen, de Roomschgezinden, van de gevoeligfle
zijde aantasteden, hebben deze, zich daar tegen pogende
te verdedigen , insgelijks deze Gefchiedenisfen te
hulp genomen, maar zich door part i;; drtcfilcwrjbv n
de waarheid laten aftrekken, hoewel nic-t i
teftantfche Kerk-Gefchiedfchrijvera niel in alles, v*a

I N L E I D I N G .
xxvn
ftand, en ftandvastige naarftigheid, en vlijt, die zich
door den moeilijken arbeid niet laat affchrikken, een
oprecht en eerlijk hart bezitten, om zich van alle vooringenomenheid
te ontflaan, en zonder gunst of haat,
alleen dat geen te fchrijven, het geen den toets der
waarheid heeft kunnen doorftaan; terwijl hij het zich
tevens niet moet fchamen, wanneer hem hier of daar
duisterheid en onzekerheid voorkomt, zulks rondclijk
te erkennen, veel liever, dan dat hij, op eenen beflisfenden
toon, ftoute uitfpraken waagt, zonder behoorlijke
bewijzen tc kunnen aanvoeren.
Eene
Wanneer men de uitgeftrektheid van het veld over­
goede
keuze
doen.
weegt, het welk de Kerkelijke Gefchiedfchrijver bearbeidt,
en de menigte van zaken, die hem in den loop
van zijne verhalen voorkomen, bezeft men geredelijk,
dat het hier heel veel aankomt op eene goede keuze,
welke gevallen, uit eene zoo talrijke menigte, behooren
uitgekipt en aangevoerd te worden, cn welke, zonder
eenig verlies voor den Lezer, kunnen worden ter zijde
gezet. Zulke gevallen, die belangrijk zijn, die in
verband ftaan met het geheel der Gefchiedenis , die
gewigtige gevolgen hebben voortgebracht, die in ftaai
zijn, ons een recht begrip van den ftaat van het Christendom
te fchenken, deze behoort de Kerkelijke Gefchiedfchrijver
uittekiezen , in eene gefchikte ord<
en verband te plaatzen, en tot één geheel famen ti
verbinden, opdat hij den Lezer, aan den éénen kant
door de gebeurenisfen , zonder aanëenfchakcling , |
l
verhalen, of aan den anderen kant, door het meidei
t
van allerhande beuzelingen en kleinigheden , nie
verveele-
Z: i

sxvni I N L E I D I N G .
En pmg • Zal dit plaats hebben, dan moet de Kerkelijke Gefchiedenis
ook pragmatisch behandeld worden. Dit
inatisch
Zijn.
woord is, ten opzichte der Gefchiedenis, thans aan
de orde van den dag. En nogthans wordt van geen
woord meer misbruik gemaakt, dan juist van dit
woord — Eene Gefchiedenis zal dan pragmatisch (*)
béfchrevèn zijn, wanneer het verhaal zoodanig wordt
ingericht, dat de gefchiedenis ons tot leering kan verfirekken,
en onderwijs geven, hoe wij ons in voorkomende
gelegenheden te gedragen hebben. Dit oogmerk
kan bereikt worden, wanneer de gebeurenisfen
niet enkel naar de tijdorde verhaald, en als op zichzelve
ftaande ter neder gefteld worden, maar, wanneer
de Gefchiedfchrijver tevens de roerfels der daa~
den , de drijfveeren , die werkzaam waren, om de
gebeurenisfen voorttebrengen, niet den woord, dér*
eelver oorzaken, nagaat, en voor het oog zijner Lesèrén
openlegt — Niet min zal de Gefchiedfchrijver
Ie gevolgen van de handelingen en gebeurenisfen opnerken,
als ook het onderling verband van dezelve,
vaarbij hij den wederzijdfehen invloed der Burgerlijte
en Kerkelijke gebeurenisfen niet uit het oog zal
1
! noeten verliezen. Dit alles in het licht Hellende , zal
i ie Gefchiedenis leerzaam en bruikbaar worden, ook
voor
(*) Men weet, dat POXYBIUS , die vermaarde GriékfcKé
< Gefchiedfchrijver, in dezen zin dit woord eerst gebruikt, en
ijne Gefchiedverhalen op die leerzame wijze heeft inge-
I icht; en wie kent niet TACITCS , welke hem daar in is naevolgd?
uit welke beide Schrijvers de voonreflijkfle les-
i
1
l !ö van goede Staatkunde kunnen worden opgezameld.

I N L E I D I N G .
SèlÉ
voor ons in onze tijden; wij zullen in flaat gefieldworden,
omniet alleen juist over de oude gebeurenisfen
te oordeelen , maar ook eene vergelijking te kunnen
maken, tusfehen het geen in voorige Eeuwen, gebeurd
is, en het geen wij, in onze tijden, zien gebeuren.
Bij welke vergelijking, wij ontdekken zullen, dat, hoe
zeer ook verfchilleude de gedaante der zaken fchijnen
moge. de menfehen zich fteeds gelijk en dezelfde blijven.
Het Bijgeloof, hetwelk, in voorgaande Eeuwen,
den Godsdienst misvormde, hadt zijne bron in dezelfde
hartstochten, ia dezelfde neiging tot ondeugd, iri
dezelve afkeerigheid van die godzaligheid en deugd,
welke de Godsdienst vordert, als het hedendaagfche
Ongeloof. De menfehen kunnen niet befluiten, zich
naar de hcmelfche voorfchriften van den Godsdienst te
gedragen, of zich aan deszelfs beftuur te onderwerpen,
zij gevoelen tevens de kracht en godlijkheid van
den Godsdienst, daarom hebben zij, ten einde hun
geweten gerust te ftellen, zoo vele bijgelovigheden verzonnen,
die voor hunne driften en zinlijkheid te gelijk
den teugel vierden; en ujt dat zelfde beginzel, om de
kracht van den Godsdienst te ontduiken, en naar hunne
onderfcheiden begeerlijkheden te leven, vatten zij,
tegenövcrgefteld, het Ongeloof aan, om alle de uitfpraken
van het geweten, zo mogelijk, te verdoven.
Dus ook hier, gelijk doorgaands, de uiterften elkander
raken.
In het naarfporen echter der oorzaken en beweegredenen
van gebeurenisfen, wordt alle behoedzaamheid
vereischt. Gelijk men, aan den éénen kant, niet veilig
kan vertrouwen, op het. geen openlijk wordt voorgeg
e-

fcxx I N L E I D I N G .
geven, dewijl in de gebeurenisfen der Kerk niet rrria
list en ftreeken in het werk gefteld zijn, datj^in het
Burgerlijke en Staatkundige, zoo zal men evenwel,
aan den anderen kant, zich niet mogen toegeven aan
gisfmgen, die dikwijls geen' grond hebben dan in onze
eigene verbeelding, en welke niet zelden even daarom
nog des te min doel treffen, omdat, in de Kerkelijke
Gefchiedenisfen, niet weinige gevallen voorkomen,
in welke ongeziene middelen, geheel geringe gevallen,
groote en merkwaardige gevolgen hebben gehad,
terwijl grote en ijverige pogingen en aanwending
van krachten teleurgefteld en verijdeld zijn geworden,
tot een fprekend blijkbewijs, dat hier, in vele
opzichten, Gods vinger moet opgemerkt worden.
Waartoe Zal de Kerkelijke Gefchiedenis recht nuttig en leerzaam,
zal zij recht pragmatisch zijn, dan zal zij ons
de kennis
derkarakters
van met de voornaamfte handelende perfonen in alle eeuwen
nader bekend moeten maken, en ons derzelver
perfonen,
inborst en aart, wijze van denken en handelen, met
ién woord, hun geheel karakter, moeten ontvouwen —
Ook hier toe behoort eene groote omzichtigheid en
onpartijdige waarheidsliefde. De meeste groote manaen,
wier namen in de Kerkgefchiedenis voorkomen,
rebben hunne vrienden en hunne vijanden, welke in
] mnnen lof en berisping, veelal, even buitenfporig
:ijn. De onpartijdige Gefchiedfchrijver zal, daarom,
< le handelingen dezer mannen en hunne verrichtingen,
laauwkeurig gadcflaan en vergelijken, hunne fchrifen,
die voorhanden zijn, opmerkzaam overwegen,
I
e i hunne deugden, die door hunne vijanden, of hunn
; ondeugden, die door hunne vrienden, erkend worden.

I N L E I D I N G .
Zxxt
«Jen, optekenen, en dus een tafereel vormen, het
welk, door eene behoorlijke mengeling van licht en
fchaduw, aan het oorfpronglijk gelijken zal.
Gelijk de bijzondere menfehen, zoo hebben ook de En van
onderfcheiden
bijzondere eeuwen, maar ook de verfchillendc volken,
hun eigenaartig karakter. De fmaak en neiging der eeuwen
en volken,
be­
menfehen wisfelt af, in verfchillende tijdvakken, door
onderfcheiden (lemmingen en gefchiktheden, in ftaat, hulpzaam
om indrukzcls te ontvangen en gebeurenisfen vooittebrengen,
die in andere tijdsomftandigheden zonder ge­
kunnen
wezen.
volg zouden gebleven zijn. — Maar niet min hebben
de onderfcheiden geiiartheden der volken, onder verfchillende
hemelftreken, eenen onderfchcidcncn invloed
op de gebeurenisfen, en lotgevallen ,van den Godsdienst
en de Kerk gehad. — Dit alles moet de Kerkelijke Gefchiedenis
naauwkeurig en behoedzaam gadeflaan, indien
zij, met vrucht en naar waarheid, van de gebeurenisfen
rekenfehap geven, en derzelver verband aanwijzen
zal.
IV. Wie de Kerkelijke Gefchiedenis, met voordeel, IV. Bron.
nen der
en op de rechte wijze, beoefenen wil, zal zeker eenige
kennis dienen te hebben van de bronnen, uit welke ke Ge-
Kerkelijdezelve
kan en moet worden afgeleid. Men geeft de . fchiedcnis.
ze benaming van Bronven aan die Schrijvers en Ge
denkftukken, welke als getuigen van de gebeurenis
fen, die verhaald worden, kunnen worden bijgebracht
Het gaat in de Gefchiedenisfen niet, als in de Wijs
begeerte, waar wij, zonder lezen, door eigen over
denkingen, vorderingen kunnen maken, maar in d
Gefchiedenisfen komen gebeurde zaken voor, die wij
alleen door beproefde getuigen, weten en bevestigei
kun

Oor-
Ipronglij
Se, de
Heilige
Schrift
desN.T
* X X H I N L E I D I N G ,
nen. Het is een verderf en omverwerping van alle
Gefchiedenis, wanneer men, gelijk evenwel niet zeldzaam
in onze eeuw gefchied is, zich nederzet, eri
dan voor de vuist weg gefchiedenisfen fclmjft, zoo
als men zelve goedvindt. Het is zelfs, in de tegenwoordige
Eeuw , daar de menigte boeken ook over
de Kerkelijke Gefchiedenis zoo aanzienlijk is , reeds
een wezenlijk voordeel, wanneer men weet, waar men
over eenige gebeurenis iet wijdlopiger kan vinden, en
op welken Schrijver men vertrouwen kan. Wij moeten
de Schrijvers cn Schriften, die wij tot getuigen
kunnen aanhalen, onderfcheiden in zulken, die eigenlijke
Bronnen zijn, en zulken, die deze oorfprongelijke
bronnen hebben gebruikt, en daar uit eene Kerkelijke
Gefchiedenis hebben opgedeld, het zij dan breedvoeriger,
het zij in korte begrippen.
Onder de bronnen van de eerfte fooit behoort, in
• de allerëerde plaats , met betrekking tot den eerften
oorfprong, en alleröudfte gebeurenisfen der Christen-
Kerk , de Heilige Schrift des Nieuwen Testaments zelve.
In de vier Eu'dngelïèn, en de Handelingen der
Apostelen, door LTJCAS befchreven, hebben wij het
onfeilbaar geloofwaardig bericht van den grondlegger
der Christen-Kerk, JESUS CHRISTUS, als ook van
de eerde grondlegging en uitbreiding dezer Kerk onder
Joodcn en Heidenen, alhoewel deze berichten niet verder
gaan, clan tot de eerde gevangenis van P A U L U S te Rome,
omtrent het jaar 58 nacHRiSTUs geboorte — Deze
bron is zuiver, en het geen daar uit rechtmatig wordt
afgeleid, is onbetwistbare waarheid — De Brieven van
P A U L U S , en die der andere Apostelen, geven ons vele
be-

I N L E I D I N G .
Joopaa
fcefcheidenaan de hand, om den ftaat der eerfteChristen-Kerk
te kennen-Ja, men mag hier zelfs de
voorzeggingen, bijzonder, die in de Openbaring van
JOÜNNES voorkomen, niet verwaarlozen.
Behalven de Heilige Schrift, moeten ook, met be­foodfchtrekking
tot de gebeurenisfen in de eerfte Eeuw dei-vers: JO­
Schrij-
Christen-Kerk, geraadpleegd worden, Schrijvers, die SEFUS.
geeneChristenen waren, Joodfche enHeidenfche, welke
de achtbaarheid der Heilige Schrift, door hunnegetuigenisfen,
bevestigen. Onder de Joodfche, komen hier
bijzonder in aanmerking JOSEFUS en FILO. De eerfte
FLAVIUS JOSEFUS , een man van priesterlijken afkomst,
en van moeders zijde met het edel geflacht der
Makkabeefche Vorsten vermaagdfehapt, gelijk hij ons
iii zijn Leven zelve verhaalt, heeft, ten tijde van den
Romeinfchen Keizer VESPASIAAN-, en zijnen Zoon TI-
TUS , XX Boeken der Joodfche Oudheid en VII van
den ^Joodfchen Oorlog met de Romeinen, in welker
oorlog hij zelve,als veldheer, bewind van zaken gchac
heeft, zijnde bevelhebber van Galileë, en in de Stac j
Jotnpata door de Romeinen krijgsgevangen gemaakt |
gefchreven, die voor ons in de Kerkelijke Gefchiede
nisfen van het uiterst aanbelang zijn. Hij heeft we 1
vele en groote gebreken, die onder anderen door TIIO
WAS ITTIGIUS zijn aangewezen , in eene voorrede; 1
voor de uitgave van JOSEFUS , maar nogthans is hij »
over het geheel, een zeer voortreflijk en geloofwaai
dig fchrijver. De laatfte uitgave zijner werken is doe r
SIG. HAVERKAMP bezorgd, in twee Deelen in Folh
Men heeft van dezelve ook eene vrij goede NederlaiK 1-
fche Vertaling van MARTINET , uitgegeven bij j. AI
Q
LAR1

FILO de
Jood.
Heidenfche.
xxxiv I N L E I D I N G .
LART.
Voornaamlijk is gedenkwaardig het getuige-*
nis, het welk JOSEFUS van CIIRISTUS gegeven heeft,
waar over zoo veel getwist is geworden. Doch hier
van op zijne plaats.
FILO ,- de Jood bijgenaamd , van Alexandriê in
Egijpte, insgelijks uit het priesterlijk genacht, heeft
verfcheiden Werken, meest Wijsgeerige, gefchreven,
als mede allegorifche of leenfpreukige verklaringen van
verfcheiden gefchiedenisfen van het Oude Testament,,
welke echter veelal Ongegronde, om niet te zeggen,
ongerijmde, bcfpicgelingen behelzen, doch, welke dienen
kunnen, om ons nopens deze wijze van fchriftverklaring,
die naderhand ook onder de Christenen,,
bijzonder door ORIGENES, die insgelijks in Egijpte
t'huis hoorde, in zwang geraakt zijn, opheldering te
geven. Wanneer deze leenfpreukige verklaringen van
FILO vergeleken worden met de Tijpifche uitleggingen
Van PAULUS , in den Brief aan de Ilebreèn, laten zij
ons het groot onderfcheid opmerken, tusfehen de hersfenfehimmige
vruchten van een weelderig brein, en de
waarde van gezond verftand. Twee ftukken zijn 'er
in de Werken van FILO, welke tot de Gefchiedenis,
en derzelver opheldering, behoren, beiden beoordeeld
door FABRicius (*), het één genoemd, tegen FLAK-
KUS, Landvoogd van Egypte, het ander behelst een
verhaal van zijn gezantfehap aan den Keizer KA jus. De
beste uitgave zijner Werken is in Engeland bezorgd
door TH. MANGEY.
Ook kunnen Heidenfche Schrijvers licht verfpreiden
(*} Biblisth. Cr. Libi. IV. C. 4.
over

I N L E I D I N G .
xxxv
over de zaken der eerfte Christenheid. Hier toe behooren
SUETONIUS, TACITUS, DIO KASSIUS, die
gewag maken, bij voorbeeld, van de vervolgingen der
Christenen onder Keizer NERO , en van derzelver onfchuld
getuigen. Zelfs die Heidenfche Schrijvers,
welke tegen het Christendom gcfchrcvcn hebben, bewijzen
ons hier gewigtigc dienden. Dus ook dc Gefchiedfchrijvers
der volgende Keizers, AURELIUS VICTOR,
EUTROPIUS , de zoogenoemde Scriptores Historiae
Augustae. Tot een voorbeeld: De bedrijders der
Verborgenheden , bijzonder der Heilige Driecenheid,
willen, dat dit Leerduk, in de eerde Eeuwen, bij de
Christenen niet bekend is geweest. Evenwel is 'er in
LUCIANUS Werken een Stuk, Philopatris genoemd,
en daar in eene plaats, uit welke blijkt, dat de eerde
Christenen, in de daad, dit leerduk beleden hebben,
dewijl deze Schrijver met hetzelve den fpot drijft,
zeggende, dat de Christenen geloven, dat één drie is,
en drie éém Het zij zoo, dat deze famenfpraak,
Philopatris genoemd, geen echt gefchrift van LUCIA­
NUS is, maar zij is nogthans, ten minden, uit de derde
eeuw na CIIRISTUS geboorte, — Bij PLINIUS den
jongeren hebben wij, in zijnen 97 Brief van het X Boek,
aan Keizer TRAJAAN gefchreven , een heerlijk getuigenis
van de onfchuldder eerde Christenen, en eene befchrijving
van hunne Godsdienstplegtighcden — Dus heeft
ook AMMIANUS MARCELLINUS verfcheiden bijzondeheden,
waar uit wij, omtrent het karakter Van den Keizer
juLiiiAN , gemeenlijk den Afvalligen bijgenaamd, -
licht ontvangen kunnen, NATH. LARDNER heeft, met
grootenvlijt, deze getuigenisfen van Heidenfche Schrij-
C 2 , ve-

De Kerkvaders
,
en hunne
Schriften.
xxxVl I N L E I D I N G .
veren, in zijne werken, bijeenverzameld, en opzetrrjk
overwogen.
Vooral behooren tot de Bronnen der Kerkelijke Gefchiedenisfen
de zoogenoemde Kerkvaders , Patres
Ecclefiaftic'u
Aan de Leeraars werdt, van ouds,
bij de Hebreen, maar ook bij andere volken, de eernaam
van Vader gegeven, en van hier is bijzonder
deze eernaam toegeëigend aan de Christen Kerkleeriiaren
en Schrijveren der vier eerfte eeuwen — Deze Kerkleeraars
zijn, over het geheel, voortreflijke mannen geweest
, maar moeten naar hunnen tijd en omftandigheden
beoordeeld worden. Men moet hunne fchriften met
omzichtigheid lezen , maar evenwel niet verachten,
gelijk fommigen doen, die misfehien nooit de fchriften
van éénen Kerkvader gezien of gelezen hebben. Men kan
deze Kerkvaders en derzelver fchriften zeer goed keren
kennen uit de werken van LUDOVICUS ELIAS DU
?IN , eenen Leeraar van dc Sorbonne te Parijs, die
/erfcheiden Deelen over deze Vaders en de Kerkelijke
Schrijvers heeft uitgegeven, en fchoon Roomschgezind,
soo eerlijk is te werk gegaan, dat hij den haat der Jefu-
'ten zich daar door op den hals heeft geladen, zoodat
i lij van zijne waardigheid afgezet, en zijn werk verholen
is geworden, het welk hij nogthans, onder eenen
i
tnderen titel, naderhand vervolgd heeft. In onzen tijd
] leeft CHRISTIAAN FREDERICH RÖSSLER ill I776
1 )egonnen uittegeven eene Bibliotheek der Kerkvaderen
n overzettingen en uittrekzels, uit hunne voornaamle
bijzonder dogmatifche fchriften, te gelijk, met
.J
r len oorfpronglijken Tekst der voornaamfeplaatzen,
i 'n nodige aanmerkingen, van welk Werk men ook
eene

I N L E I D I N G .
xxxvn
eene Nederlandfche Vertaling ondernomen, doch niet
vervolgd heeft.
In het gebruiken van de Schriften dezer Kerkvaders
moet men behoedzaam wezen. Hunne echte en de
onechte, aan hun ondergefchoyen, fchriften moeten
wel onderfcheiden worden, ook behoort men op de
uitgaven van hunne werken te letten. Te weten, vele
opftellen van later tijd zijn, om daar gezag aan bij
te zetten, aan dezen of genen ouden Kerkvader toegefchreven,
en het is dikwijls moeilijk, om het valfche
van het waare te onderfcheiden. SPANHEIM heeft, in
eene verhandeling, geplaatst voor zijne in 't Latijn
gefchreven Kerkelijke Gefchiedenis 17 regels opgegeven
, die men hier in het oog diende te houden. Deze
kunnen echter gemaklijk tot de vier volgende gebracht
worden. Voor eerst, moeten de Handfchriften
door hun, die daar toegang toe hebben, naauwkeurig
worden nagezien , of dezelve ook kenmerken
van verfcheidenheid opleveren. Ten tweeden , moet
gelet worden op den inhoud der werken, of 'er ook
in die ftukken, aan welker echtheid men twijfelt,
leerftellingen of andere bijzonderheden voorkomen, die
niet voor den tijd voegen, in welken zoodanig fchnjver
leefde, of waarvan hij, elders in zijne ongetwijfeld
echte werken , het tegendeel gefchreven heeft.
Ten derden, moet de ftijl worden beoordeeld, of die
dezelfde is met den ftijl, dien de fchrijver gewoon is
te gebruiken; aan den ftijl toch kan men, doorgaands,
den fchrijver kennen, gelijk den mensch aan zijne gelaadstrekken.
Ten vierden , behoort men optemerken,
of ook andere Kerkvaders die fchriften, aan wel-
C 3
ken

XXXVIII I N L E I D I N G ,
ken men twijfelde, als echte werken van den genen,
wiens naam zij voeren, hebben aangehaald. Op dezen
laatften regel kan men echter niet geheel zeker af.
Het ftilzwijgen bewijst zeldzaam iet, en bij het aanhalen
zijn nog omflandigheden in acht te nemen, welke
ons kunnen verzekeren, dat ook deze Kerkvaders niet
misfchien misleid zijn geweest.
Maar, ten tweeden; zedert de Proteftanten, met
de Kerkhervorming, zich van de Roomfche Kerk hebben
afgefcheiden, hebben de Roomschgezinden deze
Schriften der Kerkvaderen zeer begonnen te mishandelen.
Te weten , opdat zij hunne Leerbegrippen of
Kerkgebruiken uit de Kerkvaders zouden kunnen bewijzen,
hebben zij derzelver Tekst, op meer dan ééne
wijze, bedorven cn verminkt — Daarom zijn veelal
die uitgaven van Schiften der Kerkvaders de beste,
welke , voor het voltrekken der Hervorming , in 't
licht zijn gekomen. De Engelfchen houden die uitgaven
voor eene fieraad van hunne Bibliotheken. Na de
Hervorming zijn de beste en zuiverde uitgaven der
Kerkvaders veelal die van ROB. STEFANUS (*). Het
zijn insgelijks goede uitgaven der Kerkvaders, die uitgekomen
zijn te Heidelberg bij COMMELIN, als ook
te Bazel bij OPORINUS , en bij FROBENIUS , voor
wien ERASMUS, als Corrector, gewoon was de proeven
(*) Deze STEFANUS wordt door BEZA genoemd, ÖTTXV
Itav feCpiMo? TumygKQm sttpxns. De kroon van alle
Boekdrukkers. Hij was gewoon , zegt men , de Iaatfie
proeven der werken, bij hem gedrukt, voor het venfter te
hangen, en eenè premie te beloven aan den genen, die hem
eene

I ivf L E I D 1 N G. xxxix
mm na te zien. De Benedictiner Munniken van de
Congregatio S. Mam hebben eene kostbare uitgave
van deze zogenaamde Patres, met fehone en geleerde
aantekeningen, in later tijd geleverd. Wij zullen nader,
in het bijzonder, van deze Kerkvaders, en derzelver
fchriften, gelegenheid hebben te fpreken, wanneer wij
in ons verhaal zelve, de gefchiedenis van hunnen leef,
tijd behandelen.
Verza^
Tot de oorfpronglijke Bronnen der kerkelijke Gefchiedenis
behoren bijzonder ook echte documenten en van Con 7
melingen
ciiien.
gedenkftukken, waartoe men rekenen moet de handelingen,
verrichtingen, en Canons of regels der Conciliën
of Kerkvergaderingen, van welke wij verzamelingen
hebben, in welke ook Brieven der Pausfen, met
derzelver leven sbefchrijvingen, en vele andere gewigdge
ooirkonden , welke de inwendige inrichting dei
Kerk betreffen, voorkomen. De Jefuiet LABBE heef
eene zoodanige verzameling in 18 Folianten mtgegevei
1
te Parijs 1674. Deze is door COLETI herzien ei
vermeerderd, te Venetië 17*8 in *5 Folianten, De laat
fte verzameling is van MANSI te Venetië,
zoo ik mecne, veivolgd wordt. -
vaniiARDüiN Parijs 1712,
welke nog
De verzamelm!
ti
ia vott. Hf. foU is zee
verdacht, uit hoofde van de ontrouw van den Uitge
ver, die alles vervalschte en verwrikte.
eene drukfout aanwees.
dit opzicht, ook allen vlijt aangewend.
zonder bockjen van
Zijn broeder HENRIKS heeft, i X
Daar is eeti bi
ALMELOVEEN in 8° , de STÏPMANIS
0
waar eene lijst voorkomt van alle werken, die bi] dez
Eirukkers gedrukt zijn,
j
c 4

Liturgie i Bij deze verzamelingen der Conciliën of Kerkvergaderingen
kunnen, insgelijks, als belangrijke Bronnen
gevoegd worden, de Liturgiën of regelingen van den
uitwendigen eeredienst, bij de Christenen, zoo in hét
gemeen, als bij bijzondere gemeenten. Dus hebben wij
van RENAUDOT eene collectio liturgiarum Orientali*
Diplomarifche
Hukken.
Penningen.
XL I N L E I D I N G .
urn. Paris. 1716, 4. en van jos. AL. ASSEMANNI.
een Codex Liturgicus Ecclefiae univerfae Rom. 1749.
4. 13 Tom.
Nog kan men hiertoe brengen Diplomatifche nukken
, gift- en gunstbrieven van Vorften, ten behoeve
der Kerken, en fchikkingen door dezelven gemaakt,
omtrent den eeredienst of het beftuur en voordeel der
Kerk, bijzonder in de Middel-eeuwen —Doch van
dit alles zullen wij, in ons gefchiedverhaal, ter behoorlijker
plaatze, breder verflag moeten doen.
Behalven de Boeken, worden ook de oude Penningen
als Bronnen aangemerkt, in de Kerkelijke Gefchiedenis
— Me 1 weet, dat EZECH. SPANHEIM, in zijn
voortrcflijk wer#, de ufu et praeftantia numismatum
II Deelen in 410, het nut der Penningkunde, in alle
vakken van geleerdheid, heeft aangetoond. Maar dus
heeft de Penningkunde ook hare nuttigheid in de Kerkgefchiedenis
— Sommigen hebben gemeend, dat zij
opheldering kon geven omtrent de vraag, nopens den
tijd van JESUS geboorte; men heeft nog penningen,
geflagen ten tijde van VESPASIANUS , betreklijk tot
den ondergang van Jerufalem — De Gefchiedenis
iran het zoogenaamd Blikfemend Legioen, en den re-
»en, door de gebeden der Christenen verworven, van
welke gebeurenis nader op hare plaats, hebben fom-
mi-

INLEIDING.
xn
Gij ziet God, het Woord, den Rotfteen met gouden
migen uit penningen van den Keizer ANTONINUS willen
bewijzen. Evenwel ook hier moet voorzichtigheid
gebruikt worden, PEIRESCIUS , een Fransch Raadsheer,
heeft, in eenen Brief aan den Jefuiet LA CHAISE,
Biechtvader van LODEWYK XTV , beweerd , uit de
Penningkunde, dat de Misfe reeds in de IV eeuw
zou bekend geweest zijn. Ten dien einde, beroept
hij zich op eenen penning van Keizer KONSTANTYN
den Groot en , op welks keerzijde een vierkant outer
gezien wordt, en op hetzelve een rond bolletjen, het
welk hij wilde, dat eene hostie, of mis-ouwel, was.
Maar de geleerde SPON heeft duidelijk aangetoond,
dat dit bolletjen eenen wereldkloot aanduidt, die daar
op het outer geplaatst is, om God voor de herftelling
der openbare rust te danken. De penning is geflagen,
toen KONSTANTYN LICINIUS, den laatften vijand en
vervolger der Christenen, overwonnen hadt.
Met de opfchriften is het op dezelfde wijze gelegen. Dpfcmif-
Uit het verkeerd verftaanvan een opfchrift of inferiptie
:en.
is de overlevering ontftaan , dat SIMON de Toveraar
te Rome als een God geëerd zou geweest zijn,
zoo als wij, in het vervolg, zien zullen. Bij MABIL-
LON (*) lezen wij, dat te Rome nog te zien was een
Beeld van den Apostel PETRUS , ftaande op een gouden
of verguld voetftuk, met een opfchrift, waar in
PETRUS zelve fprekende wordt ingevoerd, dus in het
Grieksch luidende: T« &w Aoyov StcteBt ^wu *m
(*) Analect. Vett. pag. 364.

stil I N L E I D I N G .
den graveerzelen, op welken ftaande, zal ik niet gefchud
warden. Dit Standbeeld moet in eene eeuw zijn
opgericht, wanneer onder de Christenen , volgends
SUIDAS , dit fpreekwoord plaats hadt: op den Rotsfteen
ftaande, hebt goeden moed! Dit opfchrift toont,
dat men toen de uitlegging van de plaats MATTH,
XVI. 18. welke, door den Rots/leen, daar gemeld,
PETRUS vcrftaat, nog niet algemeen hadt aangeno-r
men, maar, dat de Christenen van dien tijd, door
denzelven, CHRISTUS verftonden, en dus hun verr
trouwen niet op PETRUS , maar op JESUS , fielden.
Andere Tot deze klasfe behoren ook andere oude gcdcnkftukkcn.
Dus heeft de Kardinaal NORISIUS uit het
Gedenkftukken.
Cenotaphium Pifanum het geboortejaar van JESUS
opgefpoord. De Canon Pafchalis Hippolijti in het
jaar 1551 bij Verona ontdekt, en door BIANCHI te
Rome befchreven 1703. is van zeer groot aanbelang —,
Ik ga voorbij het Standbeeld te Paneas, verbeeldende
, gelijk men , doch verkeerdelijk meende , de
vrouw, die door JESUS van eenen bloedvloed genezen
is, MATTII. IX. en het beeld van CHRISTUS,
tegen haar over ftaande, welk Standbeeld EUSEBIUS
verhaalt, gezien te hebben ( * ).
Zelfs oude ingelegde vloeren van Mtfaïk werk,
( opera mufiva et pavimenta tesfellata ), zijn hier in
aanmerking gekomen. Bij voorbeeld, de Roomschgezinden,
gelijk men weet, geven aan den Apostel PE-
- > r ' r TRUS
(*) Hist. Ecles. Libr. VII. Cap. 18. Over dit Standbeeld
heeft
HASEUS in Sijlloge Difert. twee Verhandelingen
gefchreven,

IN LEIDING.
XLIII
TRüsde eerfte plaats, als den Prins der Apostelen,
maar op oude fchilderbeelden, in zulke vloeren, wordt
PAULUS afgebeeld gevonden,
aan de rechtehand van
PETRUS, waar uit men dan opmaakt, dat niet alle
Christenen aan PETRUS de eerfte plaatze in den rang
der Apostelen hebben toegekend.
Men heeft, gelijk
bekendis, een bijzonder werk van JOH. CHIAMPINI
descriptio operum Mufivorum 2 voll. in folio. Rom.
16
Doch, laat ons overgaan tot die Schrijvers, welke i
schrijvers
, die
foortgelijke Bronnen gebruikt, en opzetlijk, Kerkgefchiedenisfen,
en wel van het Nieuwe Testament, beïen
ge-
le Bronjruikfchreven
hebben (*)Sommigen van dezen, gelijktijdig
hebben,
zijnde met de gebeurenisfen, die zij befchrijven , of zn wel
Oude,
ook brokken bewaard hebbende van werken, die voor
Griekfche.
ons verloren zijn gegaan, worden tevens ook als Bronnen
aangemerkt, uit welke wij dc kennis der gebeurenisfen
kunnen afleiden.
latere.
Deze fchrijvers zijn ouder of
Oude noem ik zulken, die, vóór de Kerkhervorming
, latere, die, na dezelve, de pen
gevoerd
hebben, om de gefchiedenisfen der Christen - Kerk tc
befchrijven. De ouden zijn, wederom, of Griekfche
of Latijnfche
— Ondertusfchen, is het te bejammeren,
dat wij, behalven deIVEudngelisten en de
Handelingen
der Apostelen van LUKAS , uit de drie eerfte
eeuwen geenen fchrijver hebben, die, opzetlijk, en
met
(*) Men kan van deze Schrijvers de lijst min of
meer volledig vinden in CASP. SAGITTARII Introductio in
Eist. Ecclcs. en in WALCII Tom. III. Biblioth. Theol.
Select, enz.

XLrv I N L E I D I N G .
met oordeel, een ontwerp gemaakt heeft van eene geregelde
Kerk-gefchiedenis. De eenige HEGESIPPUS,
een fchrijver van de tweede eeuw, zou hier uitzondering
verdienen, maar, wij hebben van hem niets meer
overig, dan weinige brokftukken, welke EUSEBIUS
ons bewaard heeft. Over het geheel hebben wij weinige
belangrijke fchriften dier eerfte eeuwen. De om-
Handigheden, in welke de Christenen zich bevonden,
lieten hun niet toe, zich op het fchrijven toeteleggcn;
en het geen nog door Christenen gefchreven, en als
gedenkftukken door hun bewaard werdt, is , in de
vervolgingen door de Heidenen , verloren geraakt,
waai- in zelfs de gewijde fchriften niet dan met moeite
gered zijn geworden — De brokftukken van die fchriften
uit de eerfte eeuwen van het Christendom, welke
tot ons onderwerp behoren, heeft FABRICIUS (*) bijéénverzameld.
EUSEBIUS. De eerfte Kerkelijke Gefchiedfchrijver, dien wij
nog bezitten, en welke tevens tot de Bronnen moet
gerekend worden, is EUSEBIUS , die, in de IV Eeuw
na CHRISTUS geboorte, ondernomen heeft, eene Gefchiedenis
der Christen - Kerk in liet Grieksch te
boek te Hellen, beginnende met de geboorte van JE­
SUS : dit werk heeft hij in X Boeken voltooid, en zijne
gefchiedenis gebracht tot het jaar 324, in het welk
de Christen - Kerk tot rust gekomen is, door den dood
van LICINIUS , haren laatften openbaren vervolger. —
Hij wordt gemeenlijk genoemd EUSEBIUS PAMFILI,
ter cere van zijne vriend, den martelaar PAMFILUS,
(•) Bibl. Gr. Libr. V. Cap. 4.
wiens

I N L E I D I N G .
wiens boekerij hij ook gebruikte. Hij bloeide in de IV
Eeuw, zijnde geftorven in het jaar 340, meer dan 70
jaren oud. Hij was Bisfchop van Cefarea in Palaeftina,
en zeer gezien bij Keizer KONSTANTYN denGrooten
, van wien hij den vrijen toegang verwierf tot de
Staatspapieren enArchiven, welke hij, tothetfamenftellen
van zijne Gefchiedenis, wilde raadplegen. Men
heeft hem befchuldigd, dat hij het leerftelzel der Arianen
zou toegedaan geweest zijn, waar omtrent anderen
hem echter hebben vrijgefproken (*). CLERICUS
heeft, in het bijzonder, deze befchuldiging aangedrongen,
maar CAVE heeft ze met even veel nadruk afgeweerd;
ook heeft VENEMA (f) hem daar van ontfchuldigd.
Zoo veel blijkt, hij was een vriend van
ARIUS, en heeft zich, in dit gefchil, zeer gematigd
gedragen, fchijnende huiverig te wezen, om zijn gevoelen
over een zoo afgetrokken verfchil vast te ftellen
en te bepalen. Wij zullen nader gelegenheid krijgen,
om hier van meer te zeggen. Trouwens, hoe het zij,
hij ware dan Rechtzinnig of Ariaansch, dit heeft geeneninvloed
op zijne Kerk-gefchiedenis, waar het op
zijne geloofwaardigheid aankomt, en deze kan men hem ,
over het geheel, niet ontzeggen. Wij mogen ons zelfs
geluk wenfchen, dat dit werk onze tijden bereikt heeft,
alzoo wij, zonder het zelve, omtrent de oudfte gefchiedenis
der Kerk geheel in 't duister en onzeker
zouden omtasten. Hij heeft , met veel vlijt, en ge-
trouw-
(*) Men zie de bewijzen voor en tegen bij VALESIUS
in zijne Foorreden op de Gefchiedenis van EUSEBIUS.
(f) Tom. IV. Ilist. Ecc/es. pag. 3.

XLvr I N L E I D I N G .
trouwheid, van de befcheiden en ooirkonden, die hij
gevonden heeft, en van de fchrijvers, die hem waren
voorgegaan, gebruik gemaakt, en geheele plaatzen
uit dezelve in zijn werk ingelascht. Daar blijven
wel gapingen, in den famenhang des verhaak,
over, doch hij verdient echter onzen dank, voor het
geen hij geleverd heeft. Het is zoo, zonder toetzing
kan men alle zijne berichten niet aannemen, hij heeft
zijne gebreken, en overal heeft hij niet hetzelfde
fcherpzinnig oordeel gebruikt, evenwel onderfcheidt
hij dikwijls het min zekere, van het geen hij als ontwijfelbaar
zeker verhaalt, door een, men zegt; men
verhaalt eliz. — EUSEBIUS heeft nog, behalven deze
Kerk-Gefchiedenis en andere werken, van welken
ik op hunne plaats zal moeten fpreken, vier Boeken
over het leven van Keizer KONSTANTYN den Grooten
gefchreven^ doch deze behelzen meer eene, dikwerf
al te vleijendc, lofreden op dezen eerftcn magtigen
begunftiger van het Christendom, dan wel eene
geregelde en naauwkeurige gefchiedenis, hoewel men
'er echter het één cn ander ter opheldering van de
Kerk - gefchiedenis uit ontlenen kan.
RUFINUS, een Ouderling, te Aguilejai, tegen het
einde der vierde eeuw , heeft de Kerk-Gefchiedenis
Van EUSEBIUS in het Latijn vertaald, doch met uitlatingen
en bijvoegzelen , dus heeft hij het' geheele X
Boek onvertaald gelaten.
Wij hebben meer dan éétie uitgave van dit gefchiedkundig
werk van EUSEBIUS. DC beste is die van
IIENR. VALESIUS in drie Deelen in folio, met voortreflijke
aantekeningen Parijs i6$i. Waar van eene
ge-

I N L E I D I N G .
xLvii
gëbrekige nadruk in Duitschland is uitgekomen. De
jongfte°uitgave, waar bij ook nog een en ander bijvoegzel
gekomen is, is van READING London^ 1720
fol. waar bij nog een nadruk te Turin gekomen is. In
'r jaar 1749 heeft de geleerde Remonftrantfche Profesibr
VAN DER MEERSCH eene Nederduitfche vertaling
van EUSEBIUS Kerk-Gefchiedenis bezorgd, te Amfterdam,
met aantekeningen, twee Deelen in quarto.
De Gefchiedenis van EUSEBIUS is vervolgd, door
SOCRATES, eenen Scholasticus, te Konftantinopokn,
die in de V eeuw geleefd heeft. Scholastici werden
toen genoemd lieden, die, op de markt, voor het gericht,
rechtzaken beplijteden, welke wij Advokcten
zouden noemen. De Gefchiedenis van SOCRATES bevat
in zeven Boeken een tijdverloop van 134 jaren, van
het begin van KONSTANTYN den Grooten, of het jaai
306 tot 439, en is dus een vervolg op EUSEBIUS.
EPIFANIUS heeft ze in het Latijn vertaald. Zij is tt
gelijk met EUSEBIUS ook door VALESIUS of DE VA-
LOIS uitgegeven, SOCRATES is een naarftig, voorzichtig,
en oordeelkundig Schrijver, die vele echte gedenkftukken
in zijn gefchiedverhaal geplaatst, en ooi
de tijden naauwkeurig aangetekend heeft, PHOTIU; !
handelt van hem in zijne Bibliotheek Cod. 28. Het i
waar, hij heeft fommige gewaande wonderwerken a I
te ligtgelovig aangenomen, maar daartegen moet mei l
Zijne billijkheid jegens die genen prijzen, welke al
Ketters of dwalenden Van de groote Kerk gefcheidei 1
waren. Deze zijne billijkheid , bijzonder jegens d
Novatianen heeft tot de befchüldiging aanleiding ge
ctven, dat hij een Novatiaan was, welke befchul
dj
SOCRATES

S0Z0ME-
PJUS.
THEODO-
UETUS.
XL vin I N L E I D I N G .
diging VALESIUS daar mede wederlegd heeft, dat
SOCRATES zelve de Novatianen Ketters genoemd
heeft.
In dezelfde uitgave van EUSEBIUS komt ook voor
HERMIAS SOZOMENUS, insgelijks een Rechtsgeleerde
, uit Palaeliina, uit een Dorp bij Gaza, BetheJia
genoemd, die ten zelfden tijde met SOCRATES geleefd
heeft. Deze heeft in IX Boeken de Gefchiedenis van
EUSEBIUS , voor een honderd jaren vervolgd , van
het jaar 323 tot 423. Hij wint het van SOCRATES in
ftijl, die veel fierlijker is, maar hij is veel minder in
oordeel. Zeer zelden heeft hij iet van belang, het
welk deze niet reeds vermeldt. Nicttegenftaande hij
vele fprookjens en veitelzeltjens verhaalt, wordt hij
echter van den Roomfchen ftoel niet hooggeacht,
volgends Paus GREGORIUS den Grooten. (Libr. VII.
Ep. 34.)
Weinige jaren na deze beiden, fchfeef ook THEODO-
RETUS eene Kerkehjke Gefchiedenis in V Boeken
van het jaar 322 tot 429. Hij was een vermaard
Kerkvader, Bisfchop van Cyrus of Cyropolis in Syrië,
door de Joden gefticht, en ter gedachtenis van
CYRUS dus genoemd. Hij overleedt in het jaar 457.
meer dan 70 jaren oud. 10SCHIM CAMERARIUS heeft
zijne Kerk - Gefchiedenis in 't jaar 1556 in het Latijn
vertaald — Zij ftaat ook, in 't Grieksch, in dé
uitgave van EUSEBIUS door VALESIUS. Hij was een
zeer geleerd man, en zijn ftijl is een zeer goede gefchiedkundige
ftijl. Hij heeft zich, bijzonder, door
zijne gematigdheid, hoewel hij anders vrij driftig van
aart was, met zijne Kerk-Gefchiedenis roem verworven.

I N L E I D I N G .
XLIX
ven, maar dezen roem zeer bezwalkt, door eenige
andere werken, voornamelijk, door eene Levensbefchrijving
der Heiligen, als waar in niet meer de
fcherpzinnige leeraar zichtbaar is , maar enkel een
munnik, die fabelen of beuzelachtige kleinigheden,
met verrukking-, verhaalt. Wij hebben ook nog van
hem V Boeken, de hterettcorum fabulis, welke ook
in de Kerkelijke Gefchiedenis van dienst kunnen zijn.
De Jefuiet JAC. SIRMOND heeft alle zijne werken uitgegeven
te Parys 1642. in 4 Deelen in folio, waar
bij naderhand jon. GERNERIUS het vijfde deel, het
welk 'er toebehoort, gevoegd heeft.
Wij moeten hier ook niet voorbijgaan PHILOSTOR-
GIUS, een' Kappadociër, welke nog vroeger, dan de
zoo even genoemden, XII Boeken der Kerk-Gefchiedenis
gefchreven heeft, van herbegin der vcrfchillcn
met de Ariinen , of omtrent het jaar 300, tot den dood
van Keizer HONORIUS in 't jaar 425. Wij hebben deze
XIIBoeken niet meer,alzoo de haat derRechtzinnigen
dezelve, gelijk meer fchriften van zoogenoemde
Ketters, onderdrukt en vernietigd heeft. Te weten.
PHILOSTORGIUS was een Ariaan, van dat foort.
die men Eunomi'anen noemde. Wij hebben dus enkel
uittrekzels uit deze Boeken, welke PHOTIUS ir,
de IX eeuw daaruit gemaakt, en voor ons bewaard
heeft. Zij zijn door JAC. GOTIIOFREDUS afzonderlijk
uitgegeven te Geneve 1643 in quarto, met eene geleerde
Voorreden. Ook ftaan zij in de meergemelde
uitgave van VALESIUS. ZOO veel zien wij uit dezelven,
dat PHILOSTORGIUS een vrij geleerd man was.
uit wien men veel leeren kan, omdat hij, niet recht-
D
zin-
PHILO­
STORGI­
US.

RUS
TOR.
THEODO-
LEC­
I N L E I D I N G .
zinnig zijnde, verfcheiden dingen heeft aangetekend,
die men bij de Rechtzinnigen te vergeefs zoekt. Trouwens
, gelijk ik reeds hier voor heb aangemerkt, het
komt bij eenen Kerkdijken Gefchiedfchrijver niet zoo
zeer op zijne rechtzinnigheid, als wel op zijne onpartijdige
liefde tot de waarheid, aan. Nu is het wel zoo,
dat PHILOSTORGIUS , met alle zijne Geleerdheid ,
partijdig zal gefchreven hebben voor zijne gezindte ,
maar de anders eerwaardige PHOTIUS maakt het toch
te erg, wanneer hij zegt, dat deze Gefchiedenis meer
eene lofreden der Ketters zij, en dat zij bijna alle
verhalen der Rechtzinnigen tegenfpreekt, en befchimpt,
vooral kunnen wij niet goedkeuren , dat PHOTIUS
hem, in zijne uittrekzels, een' Godlozen, een Leugenaar,
een Vijand van God, en met een valschvernuft
, zijnen naam veranderende , KAKOSTORGIUS ,
noemt. —
Nog in de zesde eeuw zetteden de Grieken de beoefening
der Kerkelijke Gefchiedenis, met vlijt, voort —
TIIEODORUS LECTOR, of Voorlezer in de Hoofdkerk
te Konftantinopolen, verzamelde in de VI eeuw
eene Kerk-Gefchiedenis, uit SOCRATES, SOZOME-
NUS , en THEODORETUS , onder den titel van drieledige
Historie, in twee Boeken, die nog onuitgegeven
gevonden worden in de Bibliotheek van St.
Markus te Venetië. Doch, behalven dezen, heeft
hij nog twee Boeken gefchreven , waar in hij de
Gefchiedenis van SOCRATES vervolgt, tot aan zijnen
tijd toe, welke verloren geraakt, en alleen in
een wijdlopig üittrekzel overig zijn, gemaakt door
MCEFORUS CALLISXUS , een' fchrijver van later
tijd

D
L
I N L E I D I N G .
tijd: deze uittrekzels zijn insgelijks door
w
VALESIUS
uitgegeven. Deze Gefchiedenis van THEODORUS
LECTOR begint van het jaar, waarmede SOCRATES
eindigt, en loopt tot het jaar 518. Het verlies derzelve
is te meer te beklagen, omdat de fchrijver
veel merkwaardigs met groote naauwkeurigheid bijeenverzameld
hadt.
Eindelijk, fchieefEVAGRIUSScholasticus of Rechtsgeleerde
ttJntïéchïèn, omtrent het einde derVIeeuw,
eene Kerkelijke Gefchiedenis in VI. Boeken, tot een
vervolg op SOCRATES en TIIEODORETUS , beginnende
met de dwalingen van NESTORIUS en het Sijnode
van Efeze, of het jaar 431, en eindigende met het jaar
594. Deze gefchiedenis van EVAGRIUS is eerst in 't
Grieksch uitgegeven te Parys 1554 in folio, en ook
door VALESIUS achter zijne uitgave van EUSEBIUS geplaatst,
EVAGRIUS wordt als volkomen rechtzinnig
in het geloof geroemd, hij heeft veel gelezen en bijeenverzameld
, maar was al te ligtgelovig , waarom
men vele gewaande wonderwerken cn andere zaken,
Latijnfche.
die twijfelachtig zijn, in zijne gefchiedenis ontmoet.
Dus hebben de Grieken, gelijk hunne voorvaders
in de burgerlijke of wereldlijke gefchiedenis, ook in de
Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen, het ijs gebroken,
cn de eerfte voorbeelden gegeven. Hunne arbeidzaamheid
wekte fpocuig den naarijver der Latijnen,
of der Westerfche Kerk, op, maar deze bereikte
den roem, noch evenaarde dc verdieiiftèn,derGrièket,
niet. Wij moeten van de voornaamltcn der Latijn
L
fche Schrijveren in dit vak echter ook met ééi
woord melding doen.
D 2
EVAGRIUS

HiëaoNY-
HUS.
tn I N L E I D I N G ,
BUFINUS, De eerfte, die hier iet ondernomen heeft, was Rt>
FINUS , een Italiaan, ouderling te Aquikja, een kundig
en arbeidzaam man, die voornaainlijkvermaardheid
heeft verkregen, door zijne verfchillen, met HICRO-
NYMÜS. Hij overleedt in het jaar 410. Behalven zijne
Latijnfehe overzetting van EUSEBIUS Kerk - gefchiedenis,
waar van wij géfpróken hebben, heeft hij 'er
nog twee Boeken van zijn eigen opftel bijgevoegd, welke
het X en XI van EUSEBIUS , of het I cn II van RU-
FINUS , genoemd worden. Deze beginnen met het begin
van ARIUS ,en lopen tot den dood van Keizer THE-
ODOSIUS den Grooten. RUFINUS is, in deze gefchiedenis,
al te ligtgclovig, en begaat groote fouten tegen
de tijdrekening, als ook andere, cn fchijnt dit werk
met al te groote overhaasting opgeheld te hebben.
De groote en vermaarde tegenpartij van RUFINUS ,
de Kerkvader HiëROWYMUS , heeft wel gecne Kerkelijke
Gefchiedenis opzetlijk gefchreven, maar nogthans aan
dezelve veel dienst gedaan, door het vertalen, vermeerderen
, en vervolgen, van het tijdrekenkundig werk van
EUSEBIUS , bekend onder den naam van Chronicon cn
Canon Chronicus , maar ook veel ondienst door het
verhalen en aanprijzen van menige fabelen, welke te
meer opgang maakten, hoe grooter anders het aanzien
van dezen geleerden cn waardigen Kerkvader was.
SOLPICI- Om dien zelfden tijd heeft ook gefchreven SULPICÏ-
US SEVE- US SEVERUS. Deze was van geboorte een Galliër,
RUS.
en wel uit Aquitanië of het voormalig Guienne, van
een edel gedacht, Ouderling en Munnik, een tijdgenoot
en vriend van HIÜRONYMUS , PAULINUS , en
MARTINUS , bij ons bekend, onder den naam van den
Hei-

I N L E I D I N G .
tm
Heiligen MAARTEN. Hij leefde omtrent het jaar 400.
Hij heeft onder den titel van Heilige of gewijde gefihiedenis,
in twee Boeken, een beknopt verhaal gefchreven
van dc Bijbelgcfchiedenis , en die vervolgt
van het begin der wereld af, tot het jaar 400 der
Christelijke jaartelling, zijn ftijl is duidelijk, en vrij zuiver
Latijn, waarom men hem den Christelijken SAL-
LUSTIUS genoemd heeft. Hij heeft veel goeds in dit
werk, evenwel niet zonder gebreken, door zijne te
groote ligtgelovigheid - Deze ligtgclovigheid heeft hij
bijzonder ten toon gefpreid, in zijne levensbefchrijving
van den Heiligen MARTINUS , wiens leerling en bewonderaar
hij was, en van wicn hij vele mirakelen of
wonderwerken verhaalt, die naar het fabelachtige zwemen,
en meestal beuzelachtig zijn. Men heeft goede
uitgaven van zijn werk, onder anderen van GEORG.
IIORMUS , met aantekeningen van verfcheiden Geleerden
, en eene van JOANNES CLERICUS of LE
CLERC. De nicuwfte uitgave is van IIICRONYMUS DE
PRATO een'Geestelijken ttFerona, in het jaar 1741
e n z. _ Dit werk is ook in het Hollandsen vertaald
door PETRUS RABUS , en met aantekeningen in het
licht gegeven in quarto te Rotterdam 1702. PELAGIus
begon, in zijnen tijd, zijne gevoelens te ontdekken
en voort te planten, cn men houdt dezen SULPICIUS
ook van dezelve verdacht, evenwel is hij naderhand
onder de Heiligen geplaatst, maar Paus URBANÖS de
Vffifte heeft hem weder op de lijst der Heiligen uitgcv
fchrapt. —
In dezelfde vijfde eeuw leefde PAULUS OROSJPS, 0K.O5U7S.
een Spanjaard, ouderling te Tarragona , een vriend
JJ 3
vau

LIV I N L E I D I N G .
van AUGUSTINUS en HICRONYMUS , welke hij, den
éénen in Afrika, den anderen in Palacftina, bezocht
heeft. Thuiswaards gekeerd, fchrcef hij,,. op aanraden
vanAubuSTiNus ,Vïï Boeken van gefchiedenisfen,
welke bijzonder tegen de Heidenen zijn ingericht. Te
weten, het Romeinfche Rijk hadt, ten dezen tijde,
vele rampen en onheilen te bezuuren, van de invallen
der Barbaarfche Volken, en anderen; hier van gaven
de Heidenen de fchuld aan den Christen-Godsdienst,
voorwendende, dat de Goden vertoornd waren, omdat
hun dienst alom door het Christendom verdrongen
werdt. Dus fchreef OROSIUS zijne gefchiedenisfen,
om aan te toonen, dat in de wereld, door alle eeuwen
heen, rampen, ellenden, en jammer het menschdom
getroffen hebben. Doch hij hadt daarom juist zijne
gefchiedenis niet met de fchepping der wereld behoeven
te beginnen, ook heeft hij, onder fommige goede
dingen veel, dat verkeerd is, en misflagen bevat; ook
mengt hij vele fabelen tusfehen zijne verhalen in, en
dc Kerkelijke Gefchiedenis in het bijzonder kan Weiflig
voordeel van hem trekken. In het voorbijgaan, verdient
aangemerkt te worden, dat zijn werk in de Handfchriften,
gelijk ook bij oude fchrijvers, die het zelve aanhalen ,
den titel voert: Ormesta, of Ilormesta ntundf. Over
dezen titel zijn geheele verhandelingen gefchreven, die
men bij FABRITIUS in Biblioth. med. et infirn. aet. gemeld
vindt. De Geleerde EKHART meent, dat ormesta
tmGothisca woord is van arman, medelijden hebben,
waarvan armst, ellende, bij ons nog arm, armfte:
IIASAEFS dacht, dat het woordfamengeflcld is uitorbij
verkorting voor orbis en mesta voor moe sta, (de bedroef-

I N L E I D I N G .
LV
droef Je wereld), doch dan zou het ormestus moeten
wezen SIGEB. HAVERKAMP , die OROSIUS heeft uitgeven
te Leyden 1738 in ^arto, gelooft, dat de
Handfchriften bedorven zijn, en dat men moet lezen
miferia mundi. De eenvouwige waarheid der zaak
is, dat ormesta eigenlijk twee woorden zijn, or. met
een punct of nip 'er achter, en mesta voor moesta.
or met een punct, is OroCms. Dus is de titel voluit:
Orofii moesta mundi, oWrofms, werelds katijvigheden.
Deze waren de gebrekige pogingen der Westcrfche
of Latijnfche Kerk omtrent de Kerkelijke Gefchiedenis ,
en bij dezen bepaalde zich haar vlijt. Men was, in
de zesde eeuw, in de Latijnfche Kerk zoo wéinig m
ftaat, om eene Kerk - gefchiedenis te fchrijven, of de
Gr'iekfche Schrijvers dcrzelve te lezen, dat de vermaarde
ftaatsman , naderhand munnik, CASSIODO-
Rus , de drie Schrijvers SOCRATES , SOZOMENUS en
THÉODORETUS, volgends eene overzetting, welke hij
dooreenen Rechtsgeleerden, EPIFANIUS , het vervaardigen,
in een kort uittrekzel famenvattc, het welk
langen tijd tot een handboek voor de Kerkelijke gefchiedenis
dienen moest.
Andere
Van dc vijfde eeuw af tot aan de zestiende , of den Schrijvers
tot
tijd der Kcrkhervonuing , ontbreekt het genoegzaam
aan de
geheel aan Gefchicdfchrijvers in de Kerkelijke Gefchiedenis
, welke kundig en onpartijdig genoeg waren, vorming.
Kerkher­
om een behoorlijk gcfchiedverhaal der gebeurenisfen,
het Christendom betreffende, te boek te Hellen. Waare
geleerdheid werdt verwaarloosd, Bijgeloof nam de
overhand', en het gezag en aanzien der geestlijkheid,
en der mimniken ftceg ten top. Men was daar op bedad
D 4
*>

EUTYCHIus
van
tvj I N L E I D I N G .
dacht, om dit gezag meer en meer te vestigen, ten
welken einde Levensbefchrij'vingen van Martelaren en
Heiligen, verhalen van wonderwerken, veelal onder
den naam van Legenden ter lezing aangeprezen , de
plaats van goede gefchiedverhalen vervingen , en de
wereld als eene woeste zee overftroomden, zoodat een
aantal van over de honderd (tukken in folio, behalven
een goed getal in quarto en in octavo, zouden kunnen
worden opgeteld, dié alle ftrekken, om (toffe opteleveren
ter verklaring van den Kalender of Almamach,
maar die aaneenhangen van wonderlijke gezichten
, droomen , genezingen , en wat niet al ? Men
moet dit alles doorzwelgen, om, hier en daar, iet te
vinden, dat bruikbaar zou zijn. Men heeft wel ook
vele Jaarboek- of Chronijkfchrijvers , doch dezen beginnen
gemeenlijk met de fchepping der wereld, fchrijven
eikanderen gctrouwlijk uit, en zijn, op zijn best,
alleenlijk te vertrouwen, in het geen hun vaderland en
leeftijd betreft, en dan geven zij ons nog niet meer ,
dan een droog verhaal van gevallen, zonder ons iet,
ter ontvouwing van derzelver oorzaken of bedoelingen ,
te melden. De Griekfche Schrijvers, die in het zoogenaamde
Corpus Bijzantinum te famen zijn uitgegeven
, en de Gefchiedenis van het Keizerrijk van Konftantinopolen,geduurende
een lang tijdverloop, van de
VII tot aan de XV eeuw, befchreven hebben, verdienen
nog dc meeste achting, en helderen de Kerkgefchiedenis
van de Oosterfchc Landen, veelal, vrij
wel op. —
. In de X eeuw fchreef EUTYCUIUS Patriarch van
Alexandrië, Bisfchop der Melchiten, zijne Alexandrijn'

I N L E I D I N G .
LVH
LISTUS.
lexan-
arijnfche Jaarboeken, in de Arabifche taal, begin-A
il.
nende met de fchepping der wereld, en eindigende
met het jaar 940, in welk jaar hij ook overleden 18.
Dit werk is door POCOCK uitgegeven, en in het Latijn
vertaald. Hij heeft in deze Jaarboeken vele berichten,
die men elders vergeefs zou zoeken, maar geene genoegzame
kunde of oordeel, om echte en geloofwaardige
van onechte en ongeloofwaardige Hukken te
onderfcheiden, zoodat men hem met behoedzaamheid
gebruiken moet.
Omdat ik boven van NICEFORUS KALLISTUS gemeld
heb, moet ik hier, met één woord,van hem ge­
1US
wagen, hoe zeer hij, in de daad, een fchrijver is,
die, waar hij op zich zeiven ftaat, geen het mmftegeloof
verdient, en vol is van de ongerijmdfte Fabelen:
doch, hij heeft veel uit de oude fchrijvers, die voor
ons verloren gegaan zijn, overgenomen en bewaard,
om welke uittrekzels en brokken hij voor ons belangrijk
is. Hij was een Zoon van XANTOFIEUS , en leefde
in de XIV eeuw, zijnde Munnik in het Klooster
van St. Sofia, (Asceteriun S. Sophiae~) te Konfianümpolen.
Hij zegt, in het begin van zijn werk.
dat hij zijne gefchiedenis heeft verzameld uit de voortreffijke
Boekerij van het gemelde. Klooster., voor
naamlijk uit dc fchriften van EUSEBIUS , SOCRATE;
en anderen, van de geboorte van JESUS CHRISTU:
tot het jaar 911 in XXIII Boeken, waar van 'ercclj
ter niet meer dan XVIII overig zijn, welke tot de 1
dood van den Keizer PIIOCAS in het jaar 610 loper
Van dit werk was Hechts één enkel handfehrift ovt
rig het welk aan MATTHIAS CORVINUS 4 Konin ?
v a
D 5
a
MICEFO-
KAL­

Lvin I N L E I D I N G .
van Hongaryen hadt toebehoord, en het welk uit de
Boekerij te Buda of Of en, bij de verovering dier
Stad, door een' Turksch Soldaat geroofd, en eindelijk,
door vele omwegen, in de Boekerij te Wenen
gekomen is, gelijk p. LAMBECIUS verhaalt in zijne
Hist. Biblioth. Vindobon. Naar dit handfehrift zijn
'alle drukken gericht. De beste uitgave van dit werk
is te Parys 2 deelen in folio 1630.
Pogïnge 1 Na zoo vele eeuwen verwaarloosd te zijn, begon,
tot nieuwe
beöc
_ bij de herleving der wetenfchappen in de XV eeuw,
fening de ijver te herleven, om de Gefchiedenisfen der Kerk
der Kerkelijke
natefporen. LAURENTIUS VALLA , een Kanunnik te
Gefchiedenisleveringen,
welke tot hier toe voor goede munt wa­
Florence, ondernam, in deze eeuw, verfcheiden overren
aangenomen, ter toetze te brengen. Onder anderen
durfde hij beftaan, het verhaal te onderzoeken,
dat Keizer KONSTANTYN de Groote aan den Bisfchop
van Rome, SYLVESTER, Rome benevens een
aanzienlijk gedeelte van Italië, gefchonken hadt, ten
eigendom aan den Stoel van PETRUS, waar op de Bisfchoppen
van Rome hun wereldlijk gezag grondeden,
en hetzelve in een bijzonder gefchrift (de falfo
credifa et ementita donatione Conflantini 31.) tegen
te^ fpreken en van bedrog te overtuigen. Nog
fprak hij eene andere algemeen aangenomen overlevering
openlijk tegen, dat naamlijk de Geloofsbelijdenis,
die men de Geloofsleuze der Apostelen noemt,
door de Apostelen zelve zou opgefteld zijn — Niemand
zal zich verwonderen, dat dclnquifïtie, welke,
ten dezen tijde, hare volle dwingelandij oefende, den
geleerden man moeite veroorzaakte, omdat hij ook
in

I N L E I D I N G .
LIX
In de Kerk-gefchiedenis iet anders durfde lceren, dan
de Kerk, tot behoef der geestelijken, wilde, dat ge»
kerd zou worden. Zij dreigde hem met den brandftapcl,
dien hij gewis zou hebben moeten beldimmen,
indien niet ALFONSUS, Koning van Arragon\ hem
onder zijne befcherming genomen hadt; thans kwam
hij met eene geesfeling vrij.
Door zulke middelen van geweld, fchrikte men de
geleerden af, om de Kerk - gefchiedenisfen te beoefenen,
daar in de waarheid op te fpooren, of die gevonden
hebbende, openbaar te maken. Doch, met
de Kerkhervorming in de XVI eeuw, wanneer dc
vrijheid van geweten hare rechten begon te hernemen,
ging inde Kerk-gefchiedenis een nieuw licht
op. De Hervormers hadden reden, om dezelve met
alle oplettendheid te beoefenen, alzoo zij uit de gefchiedenis
konden aantonen, hoe de Griekfche Heerfchappij
der lloomfche Bisfchoppcn, en het gezaj
der geestelijken zich, van tijd tot tijd, door list et L
bedrog, onderfteund door bijgeloof en geweld, ge
vestigd hadt, cn het verval van het Christendom
langs verfcheiden trappen, tot die hoogte geklommei l
was, dat zij het voor eenen pligt rekenden, een
Hervorming, in alle deze opzichten, te ondernemei t
en door te zetten. Dewijl ook de Roomfche Geeste
lijkheid aan de Protestanten, bij herhaling, tegen
wierp, dat zij nieuwigheid-zoekers waren, was he t
dezer zaak,niet alleen te bewijzen, dat hun Leerfté
zei met dat der eerfte Christenen overcenftemde, e 1
dus niets nieuws behelsde, maar ook aan te toonen »
hoe de geestelijkheid, van tijd tot tijd, meuwight
de tl
Derzelver
herflel
met
de Kerkhervorming.

LX I N L E I D I N G .
den in het Christendom hadt ingevoerd, welke wel
nooit zonder tegenfpraak gebleven, maar ftecds door
menschlijk gezag en geweld, gehandhaafd waren;
tot het één en ander riepen dan de Hei-vormers de
hulp in der Kerkelijke Gefchiedenis, het welk aanleiding
gaf, dat dezelve, meer opzetlijk en met grooten
ijver, begon behandeld te worden.
De Cen De eer, van in de Kerkelijke Gefchiedenis, het
turir.tore!
eerst het ijs gebroken, en eene nieuwe baan geopend
Magdeburgenfes.
Godgeleerden, MATTHIAS FLACIUS, toe, gemeenlijk
te hebben, komt, ongetwijfeld aan den Lutherfchen
Mij ricus bijgenoemd, omdat hij, in 't jaar 1520 te
Alberia in Illijricum geboren was. Deze man, een
ftreng ijveraar voor het geloof der Lutherfche Kerk,
die fteeds zijn werk maakte, om tegen alle dwalingen,
in en buiten deze Kerk, ten ftrijd te trekken,
verzamelde, ten einde aan de wereld te tooncn, dat
de Hervormers geene nieuwigheden hadden voortge-f
bracht, alle de bezwaren en kiagtcn, welke deugdzame
mannen en allerleië foort van fchrijvers, over het
verderf van het Christendom, zinds eeuwen, hadden
aangeheven, bij één, en gaf die in zijnen Catalogus
testium veritatis ,of lijst van getuigen der waarheid,
in het licht. Maar voornaamenlijk, ondernam hij een
gewigtjg werk voor de Kerkelijke Gefchiedenis, toen
hij, Wittenherg in het jaar 1547 verlaten hebbende,
omdat de Godgeleerden aldaar met zijne Ih/enge begrippen
van" rechtzinnigheid minder ftrookten , zich te
Maagdenburg onthieldt. Te weten, hier ontwierp
hij, in het jaar 1558, het plan, om eene algemeene
Kerkelijke Gefchiedenis te fchrijven, uit welke de nieu-
wig-

I N L E I D I N G .
1M
wighéid der Roomfche bijzondere leertakken, plegtigheden,
en kerkbcftuur, van zelve zouden blijken. Hij verëeni-de
zich, ten dien einde, met eenige geleerde vrienden
"onder welke BASILIUS FABER zich bevondt, die
zich onder anderen, door zijn Latijnsch Woordenboek,
onder den Titel, Fabri thefaurus, of FABERS Woordenfchat,
bekend, zoo verdienftelijk gemaakt heeft.
Dit ^ezelfchap geleerde lieden, onderfteund door den
bijOand van fommige Duitfche Vorsten, en indekostert
te gemoet gekomen, door inzamelingen, die in de Kerken
ten dien einde gefchiedden, ftelde zelve allen vlijt
te werk, en gebruikte bovendien de hulp van verfcheiden
jonge lieden, om de oude Kerkvaders te doorlezen,
daaruit uittrekzels, tot de gefchiedenis behorende, te maken,
en alles op zijne rechte plaats te brengen. Duswerdt
het gewigtig werk toegereed , het welk , onder den
naam van Centuriae of Centuriatores Magdeburgenfes
vermaard is, voerende dezen naam, omdat het de
gefchiedenis , van eeuw tot eeuw ( Centuriae ), befchrijft,
en het eerst te Maagdenburg ondernomen is ,
alwaar de vier eerfte deelen zijn opgefteld, zijnde de
volgende te Iena, Weimar enz. voltooid. Dit werk
zag in het jaar i 5
59 tot i 5
74 te Ba fel, Drukkerij
van OPORINUS , in 't Latijn, in dertien Banden in folio,het
licht, bevattende elke Band of Deel de gefchiedenis
van ccne eeuw. FLACIUS zelve Werkte aan hetzelve
mede, tot aan gefchiedenis der XII eeuw. De
XIV tot de XVI eeuw waren wel reeds door JOAN WI­
GAND, éénen der medearbeideren tot dit werk, voltooid,
maar zijn nooit in druk uitgegeven. Deze eerfte
Druk bij OPORINUS is voor de beste gehouden,
want,

De Jaarboeken
van BA-
R0NIUS.
txir I N L E I D I N G .
want, in de tweede, van het jaar 1624, zijn niet alleen
de voorredenen weggelaten, maar ook is dezelve,
door uitlatingen en bijvoegzelen, zeer verminkt. In
deze eeuw heeft men , in 1757 te Neurenberg een
nieuwe druk van dit werk in 4to -.ondernomen, en met
aanmerkingen vermeerderd; doch, ik weet niet, of
dezelve reeds voleindigd is.
Hoe zeer men den vlijt en verdienden van FLACIUS ,
en zijne medearbeideren, in dit werk, moet bewonderen,
en den dienst, dien zij daarmede, bijzonder aan
de Protestantfche Kerk, bewezen hebben, verpligt is ,
hoog te fchatten, is hun werk echter niet zonder berisping.
Men heeft de orde, in hetzelve gehouden,
en defchikking der verhalen, met recht, min voegzaam
geoordeeld; en, het geen het voornaamfte is,
het is fteeds, met de bedoeling, en in den ftijl van
eene wederlegging der Roomfchen, gefchreven, het
welk, ongetwijfeld, veel invloed moest hebben, niet
alleen op de gantfche wijze van voordragt, maar zelfs
op die zuivere onpartijdigheid , welke het hoofdkenmerk
van den Gefchiedfchrijver moet uitmaken Met
dit alles, behoort men echter dc omftandigheden van
dien tijd, de omflagtigheid der onderneming , en
voornaamlijk, dat deze Geleerde mannen, zonder voorgangers
in dezen ,. eenen ongebaanden weg betreden
hebben, mede in rekening te brengen, cn het werk
zal, bij alle onbevooröordeelden , zijnen rechtmatig
verkregen roem ftaande houden.
De wond, welke het bovengemelde werk aan het
Roomfche Leergebouw toebracht, was voor hetzelve
zoo gevoelig, dat verfcheiden pogingen ter hand geflagen

I N L E I D I N G .
Lxnt
gen werden, om dezelve te heelen , en het licht,
welk dit werk over de Gefchiedenis der Christen-
Kerk verfpreid hadt, ware het mogelijk, te verdoven.
FILIPPUS NERI , die naderhand door Paus GREGORIus
XV onder het getal der Heiligen geplaatst is, richtede
de zoogenaamde Congregatie- Oratorii op , met
oogmerk, opdat de Kerkelijke Gefchiedenis in dezelve
zou beoefend worden. Hier voedde hij CAESAR BA­
RONIUS • op tot eenen kampvechter voor het Roomfche
Geloof. Deze, zich bijna 30 jaren in de Kerkelijke
Gefchiedenis geoefend, en vervolgends lesfen in dezelve
gehouden hebbende, begon toen zijne Annales Eccleftafiici,
of Kerkelijke Jaarboeken, te fchrijvcn, waar
van het eerfte Deel in het jaar 1588 te Rome werdt
uitgegeven, en vervolgends jaarlijks, totdat XII Deelen
het licht zagen, die de Gefchiedenis van XQ eeuwen
behelzen, cn met het jaar 1198 eindigen. Dit
werk is, vervolgends, meermalen herdrukt. De beste
druk wordt geacht die van Mentz van het jaar
1601 te zijn, welke door den fchrijver zeiven nagezien
en goedgekeurd is. De laatfte uitgave, door MANSI te
Lucca 1738 in 18 folio banden, heeft ook het vervolg
van RAINALDI, en de beoordeling van PAGI op dit
werk van BARONIUS , behalven aanmerkingen van GE-
ORGI en MANSI, in éénen Band, met een zeer gemaklijk
Register of Bladwijzer van alles.
Men moet, in dit werk, den ongemeenen ijver van
BARONIUS bewonderen, in het bijeenverzamelen van
alles, wilt tot doorlopende en volledige Jaarboeken der
Kerkelijke Gefchiedenis der eerfte XII eeuwen behoort.
Men vindt 'er eenen fchat van geleerdheid in. De rijke

Lxiv I N L Ë I D I N G.
ke voorraad van Handfchriften uit de Pauslijke Bibliotheek
van het Vatikaan, en de Boekerijen van verfcheiden
Kardinalen , welke alle voor den fchrijver openftondeii,
leverde hem de ftoffe, welke hij tot zijn oogmerk
gebruikte, en in orde bracht; met al het welk
hij zich bij zijn Kerkgenootfchap zoo verdienftelijk
maakte, dat hem de Kardinaalshoed werdt opgedraagen.
Ondertusfchen heeft BARONIUS alle de verdienden
van dit zijn werk befmet , door zijne partijdigheid,
met welke hij hetzelve heeft opgefteld. Zijn heerfchend
doelwit ftraalt in hetzelve allerwegen door, om, naamlijk,
het gezag van den Stoel van Rome te handhaven,
en des Paufen magt, boven de wereldlijke vorften
en overheden, te verheffen. Hij beweert, dat de
geestelijke heerfchappij van den Paus door CHRISTUS
zeiven gefticht, en dat de Apostel PETRUS de eerfte
Opperbisfchop geweest is, van wien deze magt,
door eene onafgebrokcne opvolging, op de Paufen is
overgegaan, wier voorrechten , volgends hem , zoo
oud zullen zijn, als de Christelijke Kerk zelve. Verflaafd
aan deze zijne aangenomen onderftelling, en geheel
af bangelijk van den wenk der Paufen, heeft hij niet
alleen allerhande fabelen en vertelzelen in zijn werk opgenomen,
maar ook vele onechte en valfche (hikken
voor echte en waare uitgegeven en gebruikt. Overal
cn bij alle gelegenheden, tast hij de rechten der Vorsten
aan, en verdedigt die van den Paus; door dezen ijver
echter, haalde hij zich het ongenoegen van magtige
Vorsten op den hals, bijzonder berokkende het XI
Deel van zijn werk den Kardinaal vele moeilijkheden.
Hij

I N L E I D I N G .
LXV
Hij had, in dat Deel, zijn best gedaan, om te be->
wijzen, dat het Eiland Sicilië, rechtens, aan den Paus
behoorde. PHILIP II. Koning van Spanje, die thans
Koning van Sicilië was, nam dit zeer hoog op, en
verbood het uitgeven en verkopen van dit deel, in alle
zijne Rijken en Staaten, veroordelende de Boekverkopers,
die het durfden uitventen, tot de Galeijën; ook
belette deze Vorst, dat BARONIUS niet tot Paus werd
verkoren -, maar bewerkte, dat PAULUS V. op den Stoel
werd geplaatst:
Voords moet men, omtrent dit werk van BARONI­
US , aanmerken, dat de fchrijver geene kunde genoeg
had, in de Griekfche Taal, om de fchriften der Griekfche
Kerkvaderen en Schrijvers behoorlijk te verltaan;
ook ontbeerde hij de vcrëischte kundigheden in de
Aardrijkskunde, en voomaamlijk in de Tijdrekenkunde.
Dit laatfte is, in 't bijzonder, aangetoond,
door ANTONI PAGI, zeiven eenen Roomschgezinden ,
die eene Critica in Annales Baronii, in IV Banden
in folio, gefchreven heeft, in welke hij, zonder zich
in de eigenlijke Gefchiedenis in te laten, 'smans mis*
flagen in de Tijdrekenkunde aangewezen en verbeterd
heeft.
Dewijl deze jaarboeken van BARONIUS dus opzetlijk
ingericht waren, om de Protestantfche Kerk te bcftrijden,
en voomaamlijk, om de Centuriae 3fagde+
burgenfes, fchoon hij die Hechts zelden aanhaalt, te
wederleggen, en het nadeel te verhelpen, het welk zij
den Roomfchen Stoel veroorzaakt hadden, gelijk BARO­
NIUS ook dit werk, in zijnen ijver, dcCenturiënvanden
Satan noemt, welke uit de poorten der hel zijn voort*
E
ge-

txvi I N L E I D I N G .
gekornen, om de Kerk te befchadigen, behoeft men
zich niet te verwonderen, dat Meer dan éért Protestantfche
Geleerde het tot zijne bezigheid gemaakt heeft,
om den Kardinaal te wederleggen. De eerfte, en één
dervoornaamften,was de vermaarde CASAUBONÜS , die'
echter niet verder is gekomen, dan tot het 3411e jaar
van het eerfte Deel van BARONIUS , wanneer de Franfche
Koning LODEWYK XLTI hem verbood , met zijn
Échrijven voort te Varen! Toen hij, in Engeland, op
bevel van Koning JAKOB I., het werk wilde hervatten,
overleed hij, in hetzelfde jaar, waar in hij het eerfte
Stuk van zijne Exercitationes ndverfus Baronium uitgaf
— SAM. BASNAGE , Fransch Predikant in Nederland,
ondernam, vervolgends, eene wederlegging varf
BARONIUS, in zijne Annales Politica-Ecclefi».i"'ci,
in drie Folio - banden; met deze wederlegging bracht
hij het tot het jaar 645. in welke de bijgevoegde Verhandelingen
, die de Christelijke oudheden ophelderen ,
zeer vele oplettendheid verdienen.
De groote roem, welken BARONIUS,met zrjn werk,
bijzonder bij de Roomscbgezinden, behaalde, wekte
meer dan éénen hunner geleerden op, om hetzelve te
Vervolgen, ook gefchiedde zulks, op bijzonder bevel
Van den Paus. Op zoodanig bevel vervolgde dus de
Kardinaal ODOVICH RAYNALDI, niets gelijken ijver,
maar ook met gelijke partijdigheid, als BARONIUS , deszelfs
Jaarboeken tot het jaar Ï565. Na' hem kwam
JACOB VAN LADARCHIO , welke in 3 Deelen zijn vervolg
voortgezet heeft van 1566— 1572, maar noch
met BARONIUS , noch met RAYNALDI , in oordeel en
fcherpzinnigheid kan vergeleken worden, hoewel hij,
in

I N L E I D I N G .
LXVTÏ
ia partijdigheid , ten voordele van den Roomfchen
Stoel, niet minder is, dan deze, ja hen misfchien
zelfs overtreft.
Uit eigene beweging, en begeerte, om der Roomfche
Kerk ten dienfte te zijn,hebben twee anderefchrijvers,
insgelijks, de pen opgevat, doch niet, met gelijke
bekwaamheid en krachten, HENRIR VAN SPON­
DE , of SPONDANUS , die van de Protestantfche Kerk
tot de Roomfche was overgegaan, en Bisfchop te Pamiers
geworden is, heeft, in twee Deelen, het werk
van BARONIUS vervolgd, van het jaar 1198 tot 1640.
In dit vervolg, het welk veel korter behandeld is, dan
het werk van BARONIUS , ontdekt de fchrijver niet min
partijdigheid en ingenomenheid , ïhet de voorrechten
van den Paus, fchoon hij met meer omzichtigheid te werk
gaat, cn men het hem duidelijk kan aanzien, dat hij
een Protestant geweest is. Deze zelfde fchrijver heeft
ook een kort Uittrekzel uit het groote werk van BA­
RONIUS vervaardigd, het welk,met veel goedkeuring,
ontvangen is.
ABRAHAM BZOVIUS, een Pool, uit de orde der Dominicanen,
heeft de Jaarboeken van BARONIUS insgelijks,
vervolgd, in 8 Deelen , tot het jaar 1572, doch,
zijn vervolg wordt, en ten opzichte van waarheid, en
van volledigheid, verbeneden dat van RAYNALDI ge*
fchat. Hij overtreft zelfs BARONIUS in laage vleijerij
van den Stoel van Rome, en is een onverdraaglijk
•lofredenaar van zijne orde, onuitputbaar in fabelen,
hoonend en lasterend; en hoe weinig ook BARONIUS, ert
zijne volgers , de ecre en waardigheid der Vorsten
ontzien $ wanneer dezelve met de hoogheid der Room-
E a
fche '

Lxvin I N L E I D I N G .
fche Pausfcn niet overeen kan gebracht worden, gaat
dezeBzovius alle paaien zoo zeer te buiten, dat 'er
zelfs, op bevel van het Hertoglijk Bei'jetfche Hof, eene
verdediging van Keizer LODEWYK VAN BEYEREN tegen
hem gefchreven is geworden.
Andere Zedert dien tijd hebben zeer vele geleerde mannen
Kerk-Ge-
onder de Pv.oomfchen zich, met ijver, op de oefening
fchied-
fchrij-
vers, in heel buiten ons beftek zijn, die allen op te noemen;
der Kerkelijke Gefchiedenisfen toegelegd. Het zou ge­
de Roomfche
Kerk of wijdlopiger over hunnen arbeid te fpreken. Ik zal
mij, daarom, vergenoegen, met alleen de voornaamfte
aan te roeren , welke eene algemeene Kerkelijke
Gefchiedenis geleverd hebben. Onder dezen bekleedt,-
met recht, de eerfte plaats NATALIS ALEXANDER , een.
Franschman van de orde der Dominicanen; Deze
heeft eene Kerkelijke Gefchiedenis des Ouden en Nieuwen
Testaments, in 't Latijn, gefchreven, die, zedert
het einde der voorgaande eeuw, meermalen, en laatst
te Lucca 17341118 Folio-banden uitgegeven is. Het
is jammef, dat deze geleerde Schrijver eenen zoo bekrompen
fcholastieken Kloosterftrjl volgt, waar door
hij, ten dezen aanzien, naauwlijks den naam van Gefchiedfchrijver
fchijnt te verdienen. Zijn werk is, voor
het overige, met vlijt en geleerdheid, en, het geen
voor eenen Monnik iet vreemds is, met vrijmoedigheid
en onpartijdigheid opgefteld, waar door hij zich ook
het ongenoegen van Paus INNOCENTIUS den XI op
denhals haalde, welke, op ftraffe van den Ban, verbood
, zijne Kerkelijke Gefchiedenis te lezen. De
S chili ver, hier door afgefchrikt, legde, bij het einde der
XVI eeuw, dc pen neder, en Haakte zijn werk. EvenweJ

I N L E I D I N G ,
LXIX
wel heeft, in onzen tijd, Paus BENEDICTUSXIII, die
ook tot de orde der Dominicanen behoorde, hem uit
de lijst der verboden fchrijvers weder uitgefchrapt,
SEBASTIAAN LE NAIM DE TILLEMONT , een
Fransch Edelman cn Geestelijke, heeft aan de Kerkgefchiedenis
eenen ongemeenen dienst bewezen, door
zijne Memoires pour firvir a FHistoire ecclejiaflique
des fïxpremiers fiècles, Parys 1693. 16 Deelen
mquorto. In dit werk heeft hij, na eenen veertigjarigen
arbeid, alle plaatzen bijeenverzameld, van oude en
fomtijds ook van belangrijke nieuwe fchrijvers, die dc
Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen, tot het jaar 513
toe , verhalen of ophelderen. Men roemt 's mans
trouw, onpartijdigheid, en fcherpzinnig oordeel; zijn
werk is, in de daad, eene algemeene Boekzaal voor
die ecrfte eeuwen, waar in men alle ftukken en ooirkonden
der gefchiedenis aantreft, en dus in ftaat gefteld
wordt, om daar van, naar goedvinden, gebruik
te maken. —
De abt CLAUDE FLEURY, Biechtvader des Konings
yan Frankrijk, fchrcef, in 't Fransch, eene Kerkgefchiedenis,
welke tot het jaar 1414 loopt, en die
door p. FABER of FEVRE vervolgd is geworden., Dit
werk verfcheen te Parys in 't jaar 1691, en volgende
jaaren, in 't licht, in 20 Deelen in quarto; en zedert
het jaar 1773 te Nismes in gr. octavo. Men prijst
dit werk, wegens den ftijl, en onpartijdige vrijmoe-,
digheid.
De jongde Kerkelijke Gefchiedfchrijvers, bij ckRoom-,
fchen, zijn de Kardinaal JOSEF AUGUSTYN ORSI, deze
heeft inXYT Deelen de vijf eerfte eeuwen der Christenkerk;
E 3
be-.

Lxx I N L E I D I N G .
befchreven, zijn werk wordt door BETCHETTI vervolgd
; en SACCARELLI , van wiens gefchiedenis 5
Deelen in quarto uitgegeven zijn, die echter niet verder
gaan, dan tot hét jaar 360.
Hervorm Onder de Hervormden, welke de Kerkelijke Gefchiedenisfen
hebben behandeld, munten, in bijzondere Huk­
den.
ken, groote mannen uit: De naamen van DU PLES-
SIS-MORNAY, DU MOULIN,
DALLEUS, JS. CASAU-
BONUS , BLONDEL , SALMASIUS, CAVE , VOSSIUS,
SCULTETUS en meer anderen zijn bekend, in dit vak
van Geleerdheid.
De eerfte, welke door eene algemeene Kerkgefchiedenis
roem verworven heeft,was de Zurkhfche Godgeleerde
, joaN UENRIK HOTTINGER. Deze heeft
eene Kerkgefchiedenis des Nieuwen Testaments uitgegeven
, in het Latijn, in 9 Deelen in octavo, Znrich
1635. lopende tot het einde der zestiende eeuw; de
gefchiedenis van welke eeuw alleen vijf Deelen uitmaakt.
Ook heeft HOTTINGERS Kerkelijke Gefchiedenis dit
bijzonder, dat zij de lotgevallen der Joodcn door alle
de eeuwen van het Nieuwe Testament wijdlópiger ei;
beter verhaalt, dan anders in deze foort van werken
pleegt te gefchieden.
FREDERIK spArhrEiM heeft HOTTINGER, ten aanzien
van uitgeftrektheid, volledigheid, en ongemeene
naauwkelirigheid, in zijne Kerkgefchiedenis ver overtroffen
, zoo als die, in 't Latijn, gefchreven, gevonden
wordt, in het ecrfte Deel van zijne werken, te Leyden
1711. Dit werk bevat dc gefchiedenis van XV eeuwen,
tot het begin der Kerkhervorming. Evenwel, wie hem
met vrucht wil gebruiken, zal reeds in dit vak eenige
kundigheden bezitten moeten.
Van

I N L E I D I N G .
LXXI
Van SAMuëL BASNAGE , en zijne wederlegging van
BARONIUS Jaarboeken, hebben wij recd3 gefproken. JA-
KOB BASNAGE heeft eene Kerkgefchiedenis in het
Fransch in twee Deelen in Folio, uitgegeven in het
jaar 1699. In de daad, is deze enkel eene gefchiedenis
van het Kerkbeftuur , van de voornaamfte verfchillen
tusfchen de Hervormden en Roomfchen , en
andere onderwerpen tegen den Bisfchop BOSSUET. Nog
hebben wij in 't Fransch eene Kerk - Gefchiedenis van
j, L E SUEUR.
In onze tijden, zijn in het jaar 1778en vervolgends
zeven Deelen in 4to in 't Latijn uitgekomen, van eene
Kerkelijke Gefchiedenis des Ouden en Nieuwen Testaments,
door IIERM. V E N E M A , tot aan de beginzelen
der Kerkhervorming, een zeer oordeelkundig werk
en van groote verdiènften.
Luthef-.
Na het gewigtig werk, de Centuriatores Magdeburgenfes,
waar wij boven van gefproken hebben ,
fche
fchenendeLutherfehe of EuangelifiheGéeexdsa zich,
ruim eene eeuw lang, daarmede te vrede te houden.
K O R T H O L T , SCHMIDT , RECiiENBERG, leverden wel
Kerkelijke Gefchiedenisfen , of korte begrippen van
dezelve, doch deze hadden weinig te beduiden. TH.
iTTiote Leipzig ondernam, kort voor zijnen dood.
de Kerkelijke Gefchiedenis van édne eeuw tevens, te
befchrijven, en uit te geven, onder den Titel: Selecta
Capita Historiae Ecclefiafiicae, matffvokooidfi
enkel de twee eerfte ecuwen. Eindelijk , werden dc
LutherfcheGodgeleerden opgewekt, om,met nieuwer
lust, dit veld te bearbeiden, door de aanvallen var
I
CHRISTIAAN THOMASIUS, die niet alleen het famen
E 4 ft'- 1 t

txxn I N L E I D I N G .
maar bijzonder deKerk-gafchiedenis , aantastede,
en alles overhoop wierp. Zijn vriend GOTT-
FRIED ARNOLD, hoe zeer met hem, in alle andere
opzichten, van aart cn inzichten verfchillende, een
zwaarmoedig en tot dweeperij overhellend man, werd
doorhem aangefpoord, om zijnen ijver, die tegen het
zedenbederf in de Kerk en onder de Geestelijken ontdoken
was, volkomen den teugel te vieren, en uit de
Kerkelijke Gefchiedenisfen te toonen, hoe veel onheilen
de Geestelijkheid, in alle eeuwen, had aangericht.
Met dit oogmerk dan fchrecf de goede ARNOLD zijne
Kerk- en Keuerhistorie, van het begin des Nieuwen
Testaments tot op het jaar 1688, in twee folio-banden
, welke ook in het Nedcrduitsch vertaald, en met
nog eenbijvoegzel van een derde deel, vermeerderd zijn.
In dit werk, het welk de oudere Kerk * gefchiedenis der
Christenen zeer kort, maar dc nieuwe, van dc Kerkhervorming
af, breder behandelt, heeft ARNOLD alles
bijeenverzameld, wat ter verfchoning, verdediging,
en zelfs tot lof van zulken, die Ketters genoemd werden,
fcheen te kunnen drekken, terwijl hij, in tegendeel
allen, die, als leeraarden opzieners der Kerk , zich
door hunne „werkzaamheden eenen naam hadden verworven,
laakt, en alle hunne daaden en verrichtingen
veroordeelt, als waren zij onkundige weetnieten,
ichijnhciligc huichelaars, of heerschzuchtige volksbedriegers.
Het is geen wonder , dat ARNOLD zich ,
door zodanig werk, eene menigte tegenfehrijvers, bijzonder
in zijn eigen Kerkgenootfchap, het welk hij wel
het hevigst hadt aangetast, op denhals haalde. Ook
is hij, ongetwijfeld, te ver gegaan, cn heeft zich,
door

I N L E I D I N G .
LXXIH
door zijne verbeeldingskracht, laten wegliepen, tot partijdige
voorilelling der gefchiedenis, niet zelden, ten
koste der waarheid — ARNOLD zelve heeft, voor zijnen
dood, nog erkend, dat zijn te verre gaande ijver
hem vele misilagen had doen begaan, en tot uiterften
gebracht had
Nadat dc eerfte hevigheid, die men tegen ARNOLD
had opgevat, door den tijd, begon te verkoelen,heeft
men, echter, in dat zelfde buitenfporige werk veel gevonden,
dat waar en goed was, cn geleerd, den middenweg,
ook in dezen, te bewandelen, om zoo min
de Ketters cn dwalenden in alles te vcröordcelen, als
de Rechtzinnigen, zonder bepaling, te prijzen. Een
aantal geleerde mannen onder, de Lutheranen legde
zich, met onpartijdigheid, op de beoefening der Kerkelijke
Gefchiedenis toe; CYPRIAN, BUDDEUS, FA-
BRICIUS, UEUMAN, en meer anderen, maar bijzonder
CHRISTIAAN EBERHARD WEISMAN , maakten zich
verdienftelijk. Deze laatfte gaf zijne Introductio in
Memorabilia Ecclefiaftica Hhtoriae Sacrae Novi
Testamenti uit, welke te lialle 1745 ' * w c c c ï utllt0
deelen herdrukt zijn geworden, en in welke hij de waarheid
zich onpartijdig ter gidzc voorltelde, waarom hij
ook ARNOLDS Kerk- en Ketter-gefchiedenis , billijkst
cn befcheidenst, beoordeeld cn behandeld heeft.
Dewijl ik van allen, die onder de Lutheranen de
Kerk-gefchiedenis in bijzonderheden of algemeen behandeld
hebben, hier niet kan gewagen, moet ik echter
twee fchrijvers niet voorbijgaan, die, in vele opzichten
, aan anderen de loef hebben afgewonnen, en
van welken dc één bij ons bijzonder bekend is ge-
E 5
v v o
*

LXXIV I N L E I D I N G .
worden , doordien verfcheiden van zijne geleerde
werken in onzeNederiandfche taal zijn overgebracht;
de ander thans, net bijzonderen vlijt^ nog voortduurend,
aan de Geichiedenis der Christenen arbeidt.
JoaN LAURENS MOSHEIM is de eerfte dezer fchrijveren,
welke ik hier bedoel. Deze, een man van uitgebreide
geleerdheid, en fcherpzinnig verftand en oor-,
deel, heeft, gelijk in het voorgaande reeds gezegd is,
verfcheiden bijzondere verhandelingen en werken, betreffende
de Kerkgebeurenisfen, in het licht gegeven,
maar bijzonder komt hier in aanmerking zijn uittrekzei
der Kerkelijke Gefchiedenisfen , in twee deelen.
Dit uittrekzel heeft deze geleerde man, kort voor zijn'
dood , met zoo vele verbeteringen en vermeerderin-;
gen, in'tLatijn, onder den titel: Jnstitutionum Historiae
Ecclefiaflicae Antiquae et Recentioris Libri
quatuor, in één Deel in quarto, uitgegeven , dat het,
in de daad, een nieuw werk uitmaakt. Dit werk is
in het Nederduitsch, in X Deelen, benevens nog een
Deel Bladwijzers, uitgegeven 1771 en volgende jaaren,
onder den Titel: Oude en hedendaagfche Kerkelijke
Gefchiedenis jen, van degeboorte van CHRISTUS, tot
den aanvang der tegenwoordige eeuwe , door den
hooggeleerden j. L. MOSHEIM, Kanfelier der Hooge
Schoole te Gottingen. Uit het Latijn vertaald, en
vermeerderd met de Bijvoegzels, Aantekeningen, en
Tijdrekenkundige Tafels van den Eerwaardigen A,
MACLAINE , Doctor in de H. Godgeleerdheid, en Leeraar
der Engel fche Kerke in 's Gravenhage. Groot
en boven mijnen lof zijn de verdienden van dit werk.
Geleerdheid, gezond verftand, fcherp en bondig oordeel,

I N L E I D I N G .
Lxxy
deel, en diepe menfehenkennis , gepuurd met eenen
vloeijcnden en behaaglijken ftijl, dingen in hetzelve,
met onpartijdigheid en zuivere waarheidsliefde, om den
prijs, SPITTLER befchrijft den grooten man , naar
waarheid, met deze korte woorden: „Indien MOS-
„ HEIM, een man vol vanfmaak, de vrijmoedigheid
" van SEMLER, en de behoedzaamheid van WALCH,
" met zijn zorgvuldig beoefenen der bronnen, verbon»
den had, zou eene goede Kerkelijke gefchiedenis
,„ niet meer enkel een vroome wensch zijn , cn
" SCIIROECKH zou niet eerst den weg van Kerkdijken
„ Gefchiedfchrijver behoeven te banen."
DezeJOHANN MATTIIIÜS SCIIROECKH,Hoogleeraar
ViWittenberg, is de ander der door mij bedoelde fchrijvers.
Deze geleerde man heeft, onder den Titel,
Christliche Kirchengefclnchte in het jaar 1768 een
begin gemaakt van de uitgave eenes uitvoerigen werks,
het welk de algemeene Gefchiedenis der Christen Kerk
bevat , en waar van reeds 25 Deelen in groot octavo
het licht zien. Dit werk prijst zich aan, dooide
naauwkeurige en oordeelkundige wijze van behandeling,
gefchikte orde van voordragt, en pragmatisch
gebruik, alleen zou de wijdlopigheid der uitvoering
den Lezer eenigzins tegenftaan en verveelen.
Eindelijk, moeten wij nog eenige Korte Begrippen Korte begrippen.
der Kerkelijke Gefchiedenisfen, uit de groote menigte,
die voorhanden zijn, aanftippen. Onder dezelven verdient
het Compendium Gothanum in aanmerking te
komen, het welk, op bevel van ERNESTUS PIUS, of
den vroomen, Hertog van Saxen - Gotha, door VEIT
LODEWYK , Vrijheer van SECKENDORF, en JOHAN
HEN-

Ï.XXVI I N L E I D I N G .
HENRIK BOEKLER in het jaar 1660 is opgefteld, en
veel goeds bevat, zoo dat, niet alleen eerstbeginnenden,
maar ook zulken, die reeds werk gemaakt hebben
van de Kerk-gefchiedenis, 'er nut uit trekken kunnen.
Het befchrijft tevens de Kerk-gefchiedenis van het
Oude Testament, on is, door ERNST
SALOMO CY-
PRIAN en WALCH, tot het jaar 1757, vervolgd ge-,
worden.
In het Latijn heeft jo. ALPH. TURRETTIN een uitmuntend
wel gefchreven Compendium, of kort begrip
der Kerkelijke Gefchiedenisfen, in het licht gegeven.
In het Nederduitsch is 5 er een kort begrip van HOR-,
NIUS, door.LEYDEKKER vervolgd, voor handen, het
welk wel met weinig oordeel en orde gefchreven is,
maar dit bijzondere heeft, dat de gefchiedenisfen van
de Engelfche Kerk 'er, in vele opzichten, zeer goed
in behandeld zijn, ja daar omtrent ontmoet men 'er
zaken in, die men vergeefs elders zoeken zal.
Nog hebben wij een kort begrip van PAUL ERNST
JABLONSKI Jnflitutiones Iihtoriae Christianae *th
tiquioris et recentioris, welk FORMEY , ten grootften
deele, in het Fransch, heeft gevolgd, en dat ons ook
in het Nederduitsch, met vele bijvoegzelen vermeerderd,
is medegedeeld, door j. DE LA FONTAINE , waar?
van de tweede uitgave gefchied is in twee deelen,
vier ftukken, te Utrecht 1778.
Doch, het is tijd, om dit bericht van fchriften en
boeken, betreffende de Kerkelijke Gefchiedenis, welk,
misfehien, aan fommige Lezers reeds breedvoerig genoeg
zal voorkomen, te befluiten, opdat deze Inieiv
ding niet al te uitgebreid worde. Men ziet uit liet:
zei-.

I N L E I D I N G .
Lxxvit
zelve genoeg, hoe veel 'ex reeds in dit vak gedaan is»
en waar men zijnen weetlust ten dezen opzichte rijklijfe
zal kunnen voldoen»
V. ïk zal nu, ten laatften, nog een kort verflag doen,
van de orde en fchikking, volgends welke ik mijn verhaal
van de Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen zal
inrichten. —
De Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen te befchrijven,
is een werk van groote uitgeftrektheid; Hei
Christendom heeft reeds achttien eeuwen in de werelc
beftaan, en het heeft zich uitgebreid tot alle deelei
der wereld, onder alle volken. Het heeft, geduuren
de zoo vele eeuwen, en bij zoo menige onderfcheidei
volken, zeer vele en zeer verfchillende lotgevallen on
dergaan, en men kan het uit zoo verfcheiden oogpun
tenbefchouwcn, dat de gefchiedfchrijver zich, doo
den overvloed der doffen, verlegen bevindt, hoe h
alles, op eene voegzame en geleidelijke wijze, zi;
r
nen Lezeren zal voordragen, zoo dat hij tevensvoc
hun geheugen, en voor hun verftand en oordeel, zo:
ge, opdat zij de gebeurenisfen en merkwaardigheden
»
en'derzelver verband, oorfprong en gevolgen, behoo;
lijk zich eigen kunnen maken.
e
Doorgaands hebben die fchrijvers, welke, zedeit c
n
Kerkhervorming, de Kerkelijke Gefchiedenisfen hebbc
:s
te boek gefteld, op het voorbeeld van de opftelle
»
der Centuriae Magd'burgenfes , hunne verhalen
'.e
van eeuw tot eeuw, vervolgd en voortgezet. De;
2-
fchikking brengt, zeker, dit voordeel aan, dat het g
heugen de gevvigtigfte merkwaardigheden en gebeut
|
nisfen gcmaklijker famenvat, en zich herinnert; do<
da;
Schikking
en
verdeeling
van
di: werki

Lxxvirr I N L E I D I N G ;
daartegen, gebeurt het, niet zelden, dat men, deze'
fchikking volgende, den famenhang der gebeurenisfen ,
op het onvoorzienst, moet af breken, het welk voor het
juist beöordeelen derzelve hinderlijk is.
De veranderingen, welke de gedaante der wereld in
het burgerlijke, geduurende het verloop der eeuwen,
ondergaan heeft, welke, uit hoofde van den invloed
van den Burgerftaat op de Kerk, en van deze op den
Burgerftaat, ook gewigtige veranderingen in den toeftand
dar Kerk te wege brachten, geven eene andere
fchikking aan den Gefchiedfchrijver aan de hand,
in welke hij de Tijdperken dezer hoofdvcranderingen
opmerkt, en die tot rustpunten voor zich cn zijne
Leezeren verkiest.
Verdeling
der
Deze gewigtige Tijdperken, in welke zekere hoofdgebeurenisfen
den toeftand der Wereld en der Kerk
Kerkgefchiedenis
in IV de menigte dezer gebeurenisfen, op verfcheiden wijze
merklijk deeden veranderen, kunnen, uit hoofde van
Tijdperken
door bepaald eli vastgefteld worden, MOSHEIM heeft vier
MOSHEIM zoodanige Tijdperken tot rustpunten voor zijne Lezers
verkozen, zoodat het eerfte Tijdperk in zich bevat de
gefchiedenis der Christen-Kerk van derzelver ftichting
door CHRISTUS en zijne Apostelen, tot de regering
van Keizer KONSTANTYN , gemeenlijk den Grooten
bijgenaamd , geduurende drie eeuwen, in welke het
Christendom, afgezonderd van den Staat, op zich zei-
Ven beftond, en de Christen Godsdienst, door zijne
eigene kracht, tegen vervolgingen en onderdrukkingen,-
zich gehandhaafd en uitgebreid heeft. Het tweede
'Tijdperk loopt van KONSTANTYN den Grooten, tot
aan de herftelling van het Westerseli Keizerrijk, onder
KA*

INLEIDING.
ixxix
KAREL den Groot, n, omtrent vijf eeuwen, geduurende
welke het Christendom, nu met den Staat verbonden,
tot zijne inflandhouding en uitbreiding, ook den
wereldlijken arm kon gebruiken, en meer dan te veel
gebruikt heeft, het welk daar toe ftrekte, dat het
Christendom ziph meer en meer vormde naar den aart
der Burger-maatfchappij, en dat de zucht voor uit«
wendigen praal en aanzien, zoo wel ten opzichte deï
leere, °als der gebruiken en zeden, de edele eenvouwigheid
van den Godsdienst verdrong. Het derde Tijdperk
van KAREL den Grooten, tot op de Kerkhervorming
in het begin der XVI eeuw, en dus omtrent zeven
eeuwen bevattende, kan met recht, het yzeren Tijdperk
aehoemd worden. Geduurende hetzelve werdt het Christendom
, als 't ware, eene Mogendheid, waar in eene regeering
van Geestelijken, onder de Opperhoofdigheid der
Roomfche Paufen, plaats had, die alles naar hunnen zin
en goedvinden beflisten, zoo ten aanzien der leere als
der zeden, wel onder hevige, maar fteeds vruchteloze,
tegenkantingen der Vorsten, die voor den invloed der
geestelijken onderdoen,en derzelver overmagterkennen
moesten. Dit ging zoo ver, dat men, het woord Kerk
gebruikende, niet meer aan de maatfchappij der Christe*
nen dacht, maar daardoor de Geestelijkheid, als de Kerk
vertegenwoordigende, verftond. Het vierde Tijdperk
loopt, van de Kerkhervorming tot op onze tijden, nu
drie ecuwen, in het zelve hernamen de Christenen hunne
rechten,- dat is, hunne vrijheid, om den Godsdienst
zelve te onderzoeken, te beöordeelen, en te oefenen }
hetwelk, aan den ftaat van zaken, in het Christendom
, eene nieuwe gedaante van zaken gegeven heeft.
Hoe

ixxx I N L E I D I N G .
ÜNTaderc
Hoe zeer ook deze Tijdperken zich, door hare bijzon-*
verdeling
in VI dere kenmerken,onderfcheiden, zal men echter, mijns
Tijdperken.
bedunkens, het eigen beloop der zaken nader op dert
voet volgen, cn het geheugen, te beter, te hulp komen,
Wanneer fhen het eerfte Tijdperk in twee ondeifcheidt,
en het tijdverloop tusfehen het Tweede
en Vierde insgelijks in twee verdeelt, op deze wijze:
Eerfte
Het eerfte Tijdperk behelst de gefchiedenis van het
Tijdperk.
Christendom, geduurende den leeftijd der Apostelen
van CHRISTUS" , of de gefchiedenis der ecrfte eeuw.
Geduurende deze eeuw, was God, meer onmiddeijk,
werkzaam , om dezen heilzamen Godsdienst
lan de menfehen te doen bekend worden. Deze
3-odsdienst, in zijn ecnvouwig onderwijs , zonder
nenfchelijkcn invloed, voorgedragen, en door wonleren
onderfteund , breidde zich , niette genftaande
ie kracht der tegenftrijdige vooröordeelen, onbegrijpelijk
fchielijk uit , en verfpreiddc eenen weldadigen
invloed, onder Jooden en Heidenen, die aan de waarheid
geloof wilden geven, cn waarlijk naar dezelve
begeerig waren , terwijl elke opkomende menschlijke
Verbastering, in leer of leven, door de achtbaarheid
3.er Apostelen beteugeld werd.
Tweede Het tweede Tijdperk ftrekt zich uit tot aan de
Tijdperk.
regering van K O N S T A N T Y N den Grooten, geduurenle
twee eeuwen, in welke de Christenen, hoe zeer
Dp zich zclven ftaande, cn onder aanhoudende vervolgingen,
echter ook naar menschlijke hulpmiddelen
mizagen, en van de wijsgeeite, en menschlijke kundigheden,
gebruikmaakten, om den Godsdienst, zoo
m aanzien der leere als der beoefening, te fchikken
en

I N L E I D I N G .
LXXSI
en aan te prijzen, en tegen Jooden en Heidenen te
verdedigen« waar uit die menigvuldige gevoelens, bijzonder
omtrent den perfoon van JESUS , hunnen oorfprong
namen, welke zoo vele twisten hebben veroorzaakt
, die de edele cenvouwigheid van den Godsdienst
bevlekten, en bezoedelden.
De opkomst van MOHAMED , in de VII eeuw, en Derde
de Godsdienst, door hem gcfticht cn met de wapenen
uitgebreid , als mede de groote fcheuring tus-
Tijdperk.
fchcn de Oosterfche cn Westerfche Kerken, die, genoegzaam
op denzelfden tijd, haren aanvang nam, zijn
zulke merkwaardige gebeurenisfen , welke tot zoo
groote veranderingen in de Wereldfchc en Kerkelijke
zaken aanleiding hebben gegeven, dat ik het derde Tijdperk
, zijnen aanvang nemende met KONSTANTYN
den Grooten, met die gebeurenisfen zou bepalen, welk
derde Tijdperk, op deze wijze, drie eeuwen in zich
bevat. Geduurende dit Tijdperk, was het Christendom
ten naauwden met den Staat verbonden , zijnde de
Godsdienst van den Staat, en wordende door den
Staat befchermd. Waar van de gevolgen waren, dat
het zich geheel naar den vorm des Staats fchikte,
niet alleen, wat het beduur, der Kerk betrof, maar
ook met betrekking tot de onderlinge verfchillen, welke
geduurige onrusten verwekten , en op Kerkelijke
Vergaderingen, onder den invloed der Keizers en Vorsten
, beflist, en deze uitfpraken met den wereldlijken
urm gehandhaafd werden. Zelfs werd de wereldlijke
invloed cn magt niet zelden gebruikt, tot de voortplanting
van het geloof, en de uitbreiding der Kerk;
F
ter-

3.XXXH I N L E I D I N G .
terwijl de zuivere leer en fchoone Godsdienst def
Christenen meer en meer in fpitsvinnigheden en bijgeloof
verbasterde.
Vierde Vah de komst van MOHAMED ftrek ik het vierde
Tijdperk.
Tijdperk uit, tot aan den tijd der kruisvaarten of
oorlogen, om het heilige land weder van de overheerfching
der ongelovigen te verlosfen , en dus van de
VII tot de XI eeuw. Deze kruistogten, trouwens,
hebben weder eene geheel nieuwe gedaante van zaken
voortgebracht, en zijn rijk geweest in gewigtige
gevolgen. Geduurende dit vierde Tijdperk, fcheidde
zich het Oostersch en Westersch Christendom meer
en meer. De Keizers van het Oosten , de harden
vol hebbende, om zich tegen de Sar aceenen te verdedigen
, verloren hunnen invloed in het Westen. De
zwakke regeringen der Westerfche Vorsten, en de verwarringen
, welke in den Staat veelal plaats hadden,
gaven aan den Bisfchop van Rome gelegenheid, om
zich te verheffen , en de geestelijkheid vermeerderde
haar gezag, en regelde de zaken en belangen van den
Kerk, veelal ten nadeele van den waaren Godsdienst
der Christenen.
Vijfde.
Tijdperk
Zesde
Tijdperk
Onder het vijfde Tijdperk, van den tijd derKruis-
1
vaarten of de XI eeuw, tot de Heivorming, in de XVI
eeuw, gloort de volle middag der Pauslijke hoogheid
en magt. Het verderf in leere en zeden (tijgt ten
top, en Bijgeloof zit op den troon.
Het zesde Tijdperk, van de XVI eeuw af tot op
• onze tijden, opent, door de gelukkige pogingen der
Hcivonners, eene deurc tot herflel van het Christendom,

INLEIDING.
i-xxxiil!
dom, daar de ijver tot, en vrijheid van, onderzoek
van den Godsdienst, het waare middel, om het Christendom
te hervormen, aangeprezen wordt, en, niettegenibande
den hevigften tegenftand , geftadig veld
heeft gewonnen. Gebrek aan liefde, deze vrijheid van
onderzoek vaak misbruikt, deze ijver meer tegen de
namen der gebreken, dan tegen de gebreken zelve, gewend,
hebben echter de heuglijke gevolgen, die men
van dezen gelukkigen omkeer van zaken zich had
kunnen beloven , te veel geftremd; terwijl de gebeurenisfen
van onzen tegenwoordigen tijd de aandacht
van eiken vriend van den Godsdienst opwekken,
en vervullen, met de verwachting der dingen,,
die gebeuren zullen, waarmede, misfehien, een nieuw
Tijdperk voor het Christendom eenen aanvang zal
nemen. —
Doch, alhoewel nu deze afdeeling der Kerkelijke tferdee-
ing der
Gefchiedenisfen voegzame rustpunten verfchaft, bij
3r;derwelke
de Lezer en onderzoeker dezer Gefchiedenisfen Aerpen
zich verpozen, en het geheel overzien kan , echter n elk dejer
Tijdperken.
blijft, wegens dc menigvuldigheid en verfcheidenheid
der voorvallen, deze moeilijkheid voor den fchrijver dezer
Gefchiedenisfen over, hoe hij dezelve in de beste
orde fchikken, en onder zekere hoofdftukken brengen
zal.
Zonder mij in te laten, in de verdelingen en orde,
welke anderen verkozen hebben te volgen, onder welke
die van MOSHEIM , zeker, zich ten ftefkften aanprijst
, komt mij de volgende verre weg de natuurlijkfte
voor, en tevens meest dienffig, om de Gebeure-
F %
nis-

ixxxrv I N L E I D I N G .
nisfen, in derzelver oórfprong en gevolgen , met dé
meeste vrucht, naar tc fporen.
Niet lang na den dood van JESUS , fcheidden zijne
aanhangers, die in hem geloofden, zich af van
de gemeenfehap met de Joodfche Kerk, en vormden
zich tot een bijzonder Godsdienstgcnootfchap, het
welk zich alöm in dc wereld uitgebreid en gevestigd
heeft. De gefchiedfchrijver van dit genootfehap, of
de Kerk-Gefchiedfchrijver, zal dan, nadat hfj den
ftichter en het hoofd van hetzelve, dien alle Christenen
eerbiedigen, JESUS, in zijnen perfoon, verrichtingen,
leere, bedoelingen, en lotgevallen, bekend gemaakt
heeft, alle de bijzonderheden, betreflende dit
Genootfehap , moeten opmerken, en befehrijven.
Hier toe behoren de uitwendige lotgevallen , welke
dit Godsdienftig Genootfehap, in de wereld, gïhad
heeft, voorfpoedige in deszelfs ftichting, uitbreiding
en voortgang , tegenfpoedige, in de vervolgingen,
die het heeft moeten duiden en doorftaan. Yervolgends
het Genootfehap zelve befchrn-ende, voor zoo
ver het een Godsdienftig Genootfehap , en dus deszelfs
gefchiedenis met die van den Christdijken Godsdienst
dezelve is; zal hem voor alle dingen voorkomen
de leere en gevoelens, welke dit Genootfehap
beleden heeft, waar bij in aanmerking genomen worden
de leeraars, die, door hunne fchriften, die leere
hebben opgehelderd en verklaard, de veranderingen
en bijvoegzels , van tijd tot tijd in deze leere
gebracht, de twisten over dezelve gevoerd , en de
middelen, om die te bcllisfen, voomaamlijk door Sy-
no-

I N L E I D I N G .
ixxxv
noden en Conciliën, of Kerkvergaderingen: de fcheu*
langen , uit die twisten ontftaan, waar bij de gefchiedenis
der Ketters en Ketterijen in aanmerking komt.
Vervoigends moeten de gebruiken en plegtigheden,
met welke de Christenen hunnen uitwendigen Godsdienst
geoefend, en de veranderingen, die deze hebben
ondergaan, befchrcven worden. Eindelijk , zal
de Gefchiedfchrijver dienen te letten , op de wijze
van beduur, waar door de algemeene belangen van
dit Genootfehap bezorgd, dc orde en tucht in hetzelve
gehandhaafd, en de band van verëeniging onderhouden
werdt. Waar na alles kan befloten worden,
met een overzicht der zeden en gedrag van de
leden des Genootfchaps, min of meer overëenkomftig
dcszelfs waare gefteldheid en bedoeling, of den
toeftand van den Godsdienst , in de onderfcheidene
Tijdperken.
Zoodanige befchouwing zal den Gefchiedfchrijver
tot eenen leiddraad kunnen verftrekken , opdat hij
niets , wat van belang is , voorbijga ; evenwel zal
hij tevens niet mogen verzuimen , onderfchcid te
maken tusfehen het geen algemeen tot dit Godsdienftig
Genootfehap behoort, en tusfehen het geen daar
in meer plaatzéfijk en perfoonlijk is , dewijl dit
Godsdienftig Genootfehap der Christenen zich in
zoo onderfcheiden gewesten gevestigd, en, uit zoo
onderfcheiden foorten van menfehen, van verfchillenden
landaart, oórfprong en levenswijze, beftaan heeft.
Ik zal, in mijn Gefciiiedverhaal, waar toe ik nu
overga, de opgegeven onderwerpen, en orde, meest-
F 3
5 1

LXXXVI I N L E I D I N G .
al in het oog houden, zonder mij echter daar aan
flaafsch te verbinden , maar de vrijheid behoudende,
om, waar de duidelijkheid des verhaals, en het
nut des Lezers zulks mogten verëisfchen , daar
van af te gaan , en enkel het beloop der Gebeurenisfen
te volgen.
KEU-

KERKELIJKE
G E S C H I E D E N I S .
E E R S T E
BOEK.
E E R S T E
HOOFDSTUK.
Toeftandder Joodfche en Heidenfche Wereld, ten
tijde der geboorte van Jefus Christus.
Omtrent 4,000 jaren waren , zedert de Schepping
BEVATTENDE HET EERSTE TYDPERK; VAN DB
GEBOORTE VAN JESUS CHRISTUS, TOT DEN
DOOD VAN JOÜNNES, DEN LAAT-
STEN DER APOSTELEN.
der Wereld, verlopen, wanneer, in het Joodfche
land, oïPalaeftina, een klein Landfchap in Aftè, Hoofdfr.
onder het Joodfche Volk , het welk , door zijnen
Algemeen
Godsdienst, wetten, en zeden, geheel afgezonderd
was, van alle andere volken, en bij dezen, meestal, voordel.
Nieuwe
onbekend gebleven , of met minachting befchouwd
was , door de prediking van JESUS CHRISTUS ,
-naar wien de Christenen genoemd zijn, eenen, naar
het uitwendig voorkomen, onüanzienlijken man, fchoon
uit den alöuden Stam van DAVID, den beroemdften
der Israèlitifche Koningen , doch welke reeds lang
m
A 4
I
BOEK
I
orde van
zaken,
door JE­
SUS
CHRISTUS
aangebracht.

I
BOEK
I
Hoofd!
e K E R K E L I J K E
tot den gcringften ambtelozcn daat vervallen was,
gefproten, eene veranderde orde van zaken gefticht'
i. en een licht ontdoken werdt, het welk alle .wereld!
' deelen, met zijne ftraalen, befchecnen heeft, en nog
heden, na achttien eeuwen, het menschdom verlicht!
Volgenc s Volgends de Gefchiedverhalen en berichten, in de
de belo
ten en •Heilige Boeken der Jooden, had God, reeds van
fchikkin • eerften af, zoodra het menschdom, door de zonde,
«en,
voormaals
gedaan van eene herftelling des menschdoms, en be­
wanorde in het zedenrijk hadt aangericht, beloften
aangekondigtering
dezer wanorde. Door zijn wonderbaar cn wijs
en gemaakt.
beleid der zaken dezer wereld zoodanig ingericht, dat al­
beduur waren zoodanige fchikkingen getroffen, cn het
les voorbereid werdt, tot die groote uitkomst, welke JE­
SUS CHRISTUS , als verlosfer der wereld, zou daardellen.
Vijs en goed gaat de dap der Voorzienigheid
langzaam daatlijk voort, om haar oogmerk te bereiken.
En, wanneer hetzelve voltooid is, befchouwt
elk redelijk en opmerkzaam wezen, met aanbidding,
hoe alle bijzondere gebeurenisfen, even gelijk alle de
draaien van eenen cirkel tot haar middelpunt, tot het
bedoelde einde der Godheid famenlopen, cn den geheel
uitmaken, welk geheel de volmaaktheid van het
SOdltjk ontwerp openbaart. V ij zullen dit erkennen
moeteen, wanneer wij den toedand der wereld,
I :cn tijde van JESUS geboorte, befchouwen.
Seat dos
En hier verdient, vooreerst, onze overweging de
Jood- .
tchen laat en toedand des "Joodfchen volks , ten tijde ,
Volks , t oen JESUS geboren werd, zoo ten aanzien vandeselfs
Burgerlijke, als Godsdiendige, omftandigheden.
ten tijde
2
vanjLSi^s
Vat het eerde betreft: De Jooden hadden, door de
hel-

G E S C H I E D E N I S 3
heldendaden der zoonen van den Priester
THIAS , bijzonder van JUDAS, den Makkobeër,
MATTA-
firijdhamer, genoemd, zich van de overheerfching der
Syro-Macedonifche Koningen, in vrijheid herfteld-,
omtrent 160 jaren voor CHRISTUS geboorte, en weder
Koningen , uit hun eigen volk, en het gedacht
van MATTATHIAS, verkozen. Doch, door den twist
tusfehen de beiden broederen HYRKANUS en ARISTO-
BULUS , over het bezit van den troon , hadden de
Romeinen invloed gekregen op hunne zaken , dewijl
de Romeinfche Veldheer POMPEJUS de Groote, de
beide broeders voor zijnen rechtbank gedaagd hebbende
, de uitfpraak , ten voordeele van HYRKANUS ,
dcedt, en ARISTOBULUS, die zich niet wilde onderwerpen,
in boejen liet flaan, zich, vervolgends, na
eenen harclnekkigen wederftand, van Jerufalem meester
makende , waar na hij HYRKANUS wel in zijne
waardigheid herftelde , maar nogthans een goed gedeelte
van het Joodfche land van zijn rijk affcheurde,
en eene fchatting aan de hoofdftad oplegde. (*)
ANTIPATER , gunfteling van HYRKANUS , volgend;
JOSEFUS, een Idumeêr oï Edomiter, doch die, volgends
den Hebreeuwfchen JOSEFUS , of Ben-Gorion (f),
(*) Evenwel heeft POMPT:jus het Joodfche land nie
tot eene Romeinfche Provintie of wingewest gemaakt
gelijk AMMIANUS MARCELLINUS Libr. XV. en anderen n;
hem verhalen. Ook fpreekt CICERO niet naauwkeurig, ai
hij Qorat. pro F'.acco ) zegt, dat Judea, door
overwonnen, elocatam ac fervam fuisfe factam.
(f) IV Boek 17 Moofdjl bladz. 815.
A 5
of
ir
POMPEJÜI
I
BOEK
I
[loofdft.
geboorte;
burgerlijke.

J
in naam van ALEXANDER , Koning der Jooden, den
BOEK
I vader van HYRKANUS, landvoogd van Idum/é geweest,
en met eene aanzienlijke vrouw, uit den ou­
Hoofdlt.
den koninglijken • Ham der Idumeïtt of Edomiten,
getrouwd was, wist, door zijne list en ftreeken bij
JULIUS CAESAR niet alleen voor de Jooden verfcheiden
gunstbewijzen, maar bijzonder voor zich zeiven
de waardigheid van Procurator of Beftuurer van het
Joodfche land , te verkrijgen, terwijl de zwakke HYR-
KANUS zich met het Hoogepriesterfchap moest vergenoegen
, onder den titel van Ethnarcha of Vorst
des volks. Dezen ANTIPATER door eenen vermogenden
Jood MALICHUS , met vergif omgebracht zijnde,
fmeedde ANTIGONUS, Zoon van ARISTOBULUS,
°en ontwerp, om zijnen Oom HYRKANUS den vt et
te ligten, en zich zeiven , met hulp der Parthen,
np den troon te zetten. Het ontwerp gelukte hem
:n zoo verre, dat de Parthen zich meester maakten
ran Jerufalem, en den ongelukkigen HYRKANUS de
soren affneden, om hem, voor altijd, tot de bedieïing
van het Priesterfchap , onbekwaam te maken.
?ASASL , zoon van ANTIPATER , gevangen geraakt
rijnde, beroofde, in de gevangenis, zich zeiven van
iet leven, maai -
zijn tweede zoon HERODES ontkwam
iet gevaar met de vlucht, en zich naa Rome begeren
hebbende , werd hij daar, door ANTONIUS en
>CTAVIUS, naderhand AUGUSTUS , tot Koning der
i
Jooden verklaard. Echter verliepen 'er nog twee jaaen,
voor dat HERODES, door de Romeinen onderieund,
de Parthen verdreven, Jerufalem met ge­
J
j
veld veroverd, en zich op den Joodfchen troon gevestigd
had.
Ou-
1
4 K E R K E L I J K E

G E S C H I E D E N I S .
Onder de Regering van dezen HERODES is JESUS
ceboren. Wanneer wij zijn karakter , uit liet geen
de gefchiedenis van hem verhaalt, opmaken, was hij
een Vorst van groote bekwaamheden en werkzaamheid,
in alles, wat hij ondernam en verrichtte, luister
e'n pracht ten toon fpreidende, en grootsch in zijne
ondernemingen, in welke het geluk hem fteeds gewoon
was te verzeilen, geen wonder, dat hij m de gefchiedenis
den bijnaam van den Grooten voert , m
den zelfden zin, als dezelve aan meer Vorsten gegeven
is, niet zoo zeer om loflijke, als wel in het oogvallende,
hoedanigheden. Het geheele Joodfche land
was, in zijne gantfche uitgcftrekthcid, aan hem onderworpen,
en het ontzag voor zijne moed en magt,
door de gunst der Romeinen onderfchraagd , hielt i
de nabuurigc volken in teugel. Evenwel gelijk hij >
met alle zijne fchitterende hoedanigheden , de waar
deugd miste, zoo genoot hij ook, geduurende zijn
gantfche regeering, geen waar geluk. De hoofdtre I
in zijn karakter was heerschzucht ; aan deze zijn ï
drift' om te heerfchen , offerde hij volftrekt alle s
op,'recht, eer, deugd, en de rust zijns leven:
List, veinzerij, en bedrog, waren dikwijls de mid
delen, waar van hij zich bediende, om in zijr e
oogmerken te flagen. Ook maakte zijne heerscl i-
zucht hem achterdochtig , en wreedaartig, aan de n
éénen, cn tevens laag en kruipend, aan den andere n
kant. Hij had de Prinfes MARIAMNE , kleindocht p
van HYRKANUS , getrouwd, om de rechten van h ;t
Hasmoneïsch of Makkabeisch huis met zijne bela 1-
gen te verëenigen, en nogthans was hij, omtrent c it
p
I
huil
I
BOEK :
I
iloofdft.
Karakter
van 5IE-
R.ODES.
1
5

6 K E R K E L I J K E
I huis , waai- voor de Jooden de meerite achting en
BD^K
liefde hadden, zoo argwanende, dat hij, aan zijne
I
Hool'dft. achterdocht en de opftokingen van zijne zuster SALO-
ME gehoor gevende, den ouden HYRKANUS , deszelfs
kleinzoon ARISTOBULUS , ja zijne eigene Gemalin
MARXANNE , als ook hare moeder ALEXANDRA , en
zijne twee zoonen bij haar verwekt, den éénen na
ien anderen, ter dood bracht. Nog op zijn dood-
5ed, gaf hij het wreed bevel, om eene menigte voorlame
Jooden, die hij, op vermoeden van jegens hem
i jngezind te wezen, gevangen had genomen, na zijn
werlijden om te brengen.
Wegens deze en meer andere wreedheden, als ook
i mulat hij, het zij een Edomiet van oórfprong , of
Jleen uit eene Edomhifche moeder geboren , echter
| Ien Joodfchen Godsdienst belijdende, zoo vele blij-
1 :en gaf van zijne geringachting van den zeiven, en
aq zijne overhellende genegenheid tot de plegtighe-
< !en der Heidenen, was deze dwingeland, bij het gros
I es Joodfchen volks, zeer in den haat; om des volks
f enegenheid te winnen, ondernam hij den Tempel te
ferufalem tot den grond aftebreken, en volgends een
Z 00 prachtig en grootsch ontwerp weder op te bouwen,
at dit gebouw in luister alle dergelijke in het gantfi
:he Oosten zou overtreffen; hij volbracht dit werk,
ii 1 zoo verre, dat men in het vernieuwd gebouw den
C •odsdienst weder uitoefende, fchoon het ontwerp zoo
u tgeftrekt was, dat men, ten tijde, toen CHRISTUS
ir den Tempel verkeerde, reeds 46 jaren aan de vol-.
ki )men voltoojing had gearbeid, cn nog kon niet gegd
worden, dat het werk volkomen zijn beflag Zf
had.
(. OÜNN. II. 20.) "
D F E

G E S C H I E D E N I S . 7
Die zelfde heerschzucht, welke HERODES tot wreedheid
deed overflaan, jegens uilen, die hem argwaan
gaven, deed hem, tot kruipens toe, laagheden be-] loofdft.
gaan, jegens de Romeinen, en hen, die de magt bij •
dit volk in handen hadden. Beurtelings vleijdde hij
ANTONIUS en OCTAVILTS, endezen laatften zag hij,
na dat hij de oppermagt alleen verkregen had, op het
vlijtigst naar de oogen. Zoodanig was het karakter
van dezen Vorst, het welk volmaakt overëenftemt,
met het geen wij van hem in de fchriften der Euangelisten
lezen, en het welk aan de geloofwaardigheid
van derzelver verhalen ongemeene kracht bijzet.
Hadden de Jooden, bezield met hooge gedachten Burgerlijke
toevan
hunne vrijheid en onaf hanglijkheid, de heerfchappij
van HERODES node gedragen, de veranderingen, jooden
[iand der
na zijnen dood voorgevallen, moesten hen ongelijk na den
dood van
misnoegder en onvergenoegder maken, ARCHELAUS ,
HEIIODES.
zoon van HERODES, nam, terftond na zijns vaders
overlijden, volgends deszelfs uiterften wil, den titel
van Koning (*) aan, evenwel onder afwachting van
de goedkeuring en bevestiging van den Romeinfchen
Keizer AUGUSTUS, welke echter goedvond, eene andere
fchikking over het rijk van HERODES te maken,
hetzelve onder zijne drie zoonen verdeelende, en aan
ARCHELAUS alleen het eigenlijk genoemde Judea latende,
onder den titel van Et narek, (of volks-regeerer
). ARCHELAUS maakte zich fpoedig , door zijne
wreedheden en knevelarijen, bij de Jooden nog meei
(*) Om deze reden wordt hij ook MATTH. II. 22. Hoving
genoemd.
ge-
r
BOEK
I

8 K E R K E L I J K E
I gehaat, dan zijn vader HERODES geweest was, zoo
BOEK
dat zij hunne befchuldigingen tegen hem bij AUGUS­
I
Hoofdft. TUS inbrachten, welke hem daarop afzette, en naa
Fienne in Frankrijk bande, Judea tot eene Provintie
van het Romeinfche rijk maakte, en aan de Stadhouders
van Sijrïé onderwierp, welke dit landfchap
door Procuratores of Vicepraejides beftuurden, welke
, fchoon het volk zijne wetten, Godsdienst en zeden
, bleef behouden , de fchattingen deeden inzamelen,
en in den naam van den Keizer recht oefenden.
Veertien zoodanige Landvoogden hebben het Joodfche
land beftiiurd, tot aan den ondergang van den Joodfchen
Burgerftaat, alleen ontvingen de Jooden, tusfehen
beiden , van de Romeinfche Keizers KAJUS en KLAUDIus,
HERODES AGRIPPA tot Koning , die een Kleinzoon
was van HERODES den Grooten, en zoon van
IRISTOBULUS , welken HERODES geteeld had bij
! tfARiAMNE , zoo dat deze AGRIPPA , van moeders
iijde , uit het bloed der Makkabeefche Vorsten geproten
was. Het is deze, wiens dood LUKAS (Han-
1
I lel. XIII.) verhaalt. Dus hadden de Jooden, de reuring
van HERODES gedacht niet kunnende dulden,
J
ich onbedachtzaam aan de Romeinen onderworpen,
I
icenende van twee kwaaden het minfte te kiezen,
C
och weldra viel hun deze overheerfching der Roleinen
onverdraaglijk. De landvoogden, die zij van
R
t, jd' tot tijd ontvingen , waren veelal lieden van een
i echt karakter , die hen, door allerhande knevelariji,
plaagden, waar toe de Tollenaars hun, met ijver ,
ë
d 6 hand booden, welke daarom ook zoodanig in den
a gemeenen volkshaat waren , dat een Tollenaar en
Zon-

G E S C H I E D E N I S . 9
Zondaar, als de verachtlijkfte namen, naast malkanderen
geplaatst werden. In de Hoofdftad Jerufalem lag
I
BOEK
I
eene Romeinfche bezetting , en de Romeinfche Sol­
Hoofdft.
daten waren bij en om den Tempel.
Zoodanig was,
ten dezen tijde, de Burgerlijke toeftand van een volk,
het welk jokerig was naar de vrijheid , en zich zoo
geern wilde beroemen, vrij te zijn,
gediend te hebben joaNN. VIII. 34.
en nooit iemand
Was het met den Burgerlijken toeftand der Jooden Toeftand
der Jooden
met
dus treurig gefteld , niet beter Hond het met hunnen
Godsdienst en zeden. Het is waar, de Godsdienst,
door MOSES, den grooten Wetgever van di
• betrek-
;
king tot
den
volk,'ingevoerd, was bij hen fteeds in achting. Di • Godsleere
van den eenigen waaren God, den Schepper ei 1 dienst.
Beftuurer van het Heel-al, werd bij dit volk openlij: i
beleden, en zij waren het eenigfte volk, op den aarc 1
bodem, welk deze leere zuiver bewaard had, zijnd
zij, ten dezen tijde, aan dezelve zelfs getrouwer g<
hecht, dan immer te voren, hun afkeer van den He
denfehen afgodsdienst was zoo fterk, als ooit, waai
toe de vervolgingen, die zij, onder ANTIÖCHUS EP
FAKES, hadden moeten ondergaan, veel fchijnen m
gebracht te hebben. Men had , het gantfche lar d
door, Synagogen, of vergaderplaatzen, in welke t ie
Wet van MOSES en de fchriften der Profeten vlijt g
gelezen werden; ook was, voor hunne overheden < n
leden van den Raad , het onderzoek der wet noo 1-
zaaldijk, omdat, naar dezelve, het recht moe 3t
worden uitgefproken, volgends den aait der Joodfcl ie
Wetgeving, waarbij de Kerk- en Burgerftaat op h< f
naauwst verëenigd waren. De uitwendige gedaan te
VI ia

I
r
BOEK
I
Hoofdft.
rs»
K E R K E L I J K E
van den openbaren Godsdienst was nog fteeds ingericht
naar de voorfchriften van MOSES, en werd, in
den Tempel te Jerufalem, met alle pracht en uitwendige
ftiptheid, waargenomen.
Ondertusfchen, wanneer men op het wezenlijke
ziet, had, ten opzichte van den Godsdienst en zeden
, een algemeen verval en verderf plaats. De
Hoogenpriesters, hoofden van den Godsdienst, waren
meestal heerschzuchtige en trotfche overheerfchers,
die de één den anderen verdrongen, en op
eene onwettige wijze, door omkopingen, van de
Romeinen hunne waardigheden verkregen , cn door
fchrceuwende onrechtvaardigheden handhaafden. De
mindere Priesters, zoo wel als het volk, waren, over
het geheel genomen, overgegeven aan flechte zeden.
Eene menigte vooröordeelen én bijgelovigheden hadden
de gemoederen der Jooden vervuld. Zij hielden
zich zeiven , voor de [eenigfte gunftelingcn des Hemels
, omdat zij tweeduizend jaren lang het uitverkozen
volk, en afftammelingen van ABRAHAM, den
vriend van God, waren, hier uit ontftond eene verachting
jegens andere volken , die zij zelfs van de
zaligheid uitfloten. Het wezen van den Godsdienst
werd gefield, in de uitwendige waarneming van deszelfs
plegtigheden, waar in men zijne gerechtigheid
roor God zocht, en zich verbeeldde, den Hemel te
zullen behagen. Men had veel op met de overleve-
•ingen der Vaderen , welke men als eene mondeling
wergeleverde wet bij de befchreven wetten van MO­
SES voegde , uit welke naderhand de Talmud zijnen
)orfprong genomen heeft, en welke het wezen van
/ . a i -

G E S C H I E D E N I S
allen waaren Godsdienst onder eene menigte van beuzelachtige
bepalingen en verdraaide uitleggingen ver­
I
I
BOl'.K
drukten. Men had van de Chaldeën, Babylonïérs, E-Ioofdft.
en andere Oosterfche Volken, allerhande toverkunsten
cn bijgelovige gevoelens van onzichtbare magtige wezens
overgenomen; men wendde voor, door het gebruik
van den onuitfprekelijken naam van God, groote
en wonderbare dingen te kunnen uitvoeren, waarvan
wij, zelfs bij JOSEFUS , voorbeelden ontmoeten.
Het geen wij, in de laatfte plaats, gezegd hebben, Gezindheden
on
van de bijvoegzelen en uitleggingen der wetten van
der de
MOSES, en van de bijgelovigheden, werd echter door Jooden.
velen onder de Jooden betwist. Te weten, hunne
gevoelens over den Godsdienst waren, op eene merklijke
wijze, verdeeld; en deze verdeeldheid had onderfcheiden
fecten of gezindheden voortgebracht, welke,
reeds onder de laatfte Koningen van het Hasmonetsch
of Makkabeïsch huis , tot vele verwarringen
en oproeren aanleiding hadden gegeven , naarmate
deze Vorsten de ééne dezer gezindten boven
de anderen, min of meer, bcgunftigden, alhoewel zij,
door de magt van HERODES den Grooten , cn het
ontzag voor de Romeinen, in teugel gehouden, zich
genoodzaakt zagen, eikanderen te verdragen. De Gefchiedfehrijvers
gewagen van verfcheiden foortgelijke
gezindten of aanhangen; doch, omtrent welke wij moeten
aanmerken, dat verfcheiden van dezelve' benamingen
zijn , niet van Godsdienftige , maar van Burgerlijke
partijfchappen, onder.het Joodfche volk van
deze tijden ; hier toe moet men rekenen de Herodianen,
welke in het Nieuwe Testament, de Gauloni-
B
tt

Fsrizeën
li K E R K E L I J K E
I
BOkK
ten , en andere , die bij JOSFFUS voorkomen. Da
I Schriftgeleerden , welke zoo dikwijls in het Niuwe
Testament genoemd worden, waren geene bijzondere
gezindte, maar lieden, die hun werk maakten van
het affchrijven en beftudeeren der wet.. De verfchillende
gevoelens omtrent den Godsdienst bepaalden
zich, voomaamlijk, tot twee hoofdpartijen, de Farizeen
en Sadduceën, welke, alhoewel zij beiden den
Hoofdft Godsdienst van MOSES beleden , echter zeer verrevan
malkanderen verfchilden.
JOSEFUS heeft deze aanhangen afgeleid van den
invloed der Griek fche Wijsbegeerte, onder de Jooden,
wij kunnen hem infehikken, dat hij, op deze wijze,
van de vcrfchillende gevoelens derzelven aan zijne lezers
een denkbeeld heeft pogen te geven , maar de
zaak zelve is niet naauwkeurig. De Joodfche geleerdheid
was geheel onderfcheiden van die der Griekfche
wijsgeeren, cn bepaalde zich meestal tot het beftudeeren
van hunne wet, waar bij zij zich tevens aan fpitsvinnige
vragen en onderzoekingen overgaven, en dan
veel op hunne wijsheid boogden, die, in de daad,
meest dwaasheid was: daarënboven is de oórfprong
dezer Secten reeds ouder , dan JOSEFUS die fchijnt
te maken. Ten tijde van de vervolging onder AN-
TIÖCHUS EPIFANES , waren de Jooden reeds verdeeld,
in Ha/ideëu, of Godvruchtigen, die alles veil hadden
, voor het behoud van den Godsdienst, en Godlozen
, welke neigden, om de gunst van den Heidenfchen
vorst te bejagen. Wanneer, onder de Makkabeën,
de Joodfche zaken herfteld werden, wilden fommigen,
als ijveriiars veor de wet, boven anderen
uit-

GESCHIEDENIS. 13
uitmunten, en zonderden zich van anderen, als heiliger,
af, van waar zij den naam Farizeën kregen,
hebbende, tot hun onderfcheiden kenmerk, hunne geftrenge
waarneming van alle de uiterlijke plegtigheden
der wet, zelfs in de geringde kleinigheden, en
hunne hoogachting voor de voorvaderlijke overleveringen.
De Sadduceën worden gemeenlijk gezegd, hurmen
naam te hebben van ZADOK , eenen leerling van AN-
TIGONUS SOCHAEUS , welke geleerd zou hebben,
dat men God , met eene zuivere liefde , moest dienen,
en niet met uitzicht op eenige beloning, waai
uit zijn leerling ZADOK aanleiding zou genomen hebben
, om eenen toekomenden Staat van beloning ei
1
draffe te ontkennen. Doch, dit bericht heeft geen*
genoegzame zekerheid ; veel waarfchijnlijker is het
dat zij dus genoemd zijn , naar een Hebreeuwse! [
woord, het welk rechtvaardigen, deugdzamen, bc
tekent, omdat zij aandrongen, dat de beoefening de
deugd van meer aanbelang moest gehouden worden
dan alle uitwendige Godsdienstplegtigheden. De vei
fchilftukken , tusfehen hen en de Farizeën, betroi
fen, vooreerst, den zin der wet: De Farizeën gr
ven aan de wet eenen dubbelen zin , eenen letterli
ken en geestelijken, terwijl de Sadduceën zich enkt 1
aan de letter wilden houden. Het tweede ftuk va
verfchü betrof de vraag , of men , behalven de gt
|
fchreven wet, ook nog de overleveringen moest ei
kennen? Welke de Farizeën , zo al niet boven d
wet verhieven, ten minden, met dezelve gelijk fte
e
den , terwijl de Sadduceën derzelver gezag weigei
B2
de
I
BOE:C
I
Hoofdlt,
Sadduceën.
A

I den te erkennen — In beide deze (hikken waren,
BOEK
I wat de hoofdzaak aanbelangt , de Sadduceën nader
Hoofdft. bij de waarheid, dan de Farizeën. Men meent, dat
de Karaïtên of Kareën, welke, als eene bijzondere
gezindte , in de fchriften der Joodfche meesters, gemeld
worden , tot dit beste gedeelte der Sadduceën
te rekenen zijn. Maar , liet volgende gaat verder:
De.' Farizeën hielden vast aan het leerfhik, van een
leven na dit leven, en de ona-erflijkhcid der ziel, en
hadden veel op met geesten, goede en kwaade. Maar,
de Sadduceën ontkenden de onfleiflijkheid der ziel, en
bepaalden des menfehen beffaan alleen tot dit 1 wen ,
ook loochenden zij het beffaan van Geesten en Engelen;
sn hielden de oplfanding der dooden voor ongerijmd.
Noch dc ééne, noch de andere partij, intusfehen,
aehartigde het waare wezen van den Godsdienst, en
deszelfs verhevene pligten van Godzaligheid en deugd.
De Farizeën waren grootendeels fnoode huichelaars,
tvclke , onder het mom van Godsvrucht en naauwgesetheid
jegens de wet, de grootfte ondeugden uitöe-
-enden, en het fnoodfte hart in den boezem omdroegen.
De Sadduceën, voorwendende de deugd hoog te
ichten, en over het geheel befchaafder van zeden,
vat de burgerlijke verkeering betreft, ontrukten ,
loor hunne leere , dat het menschlijk beftaan alleen
i n'nnen de grenzen van dit leven beperkt was , aan
( le deugd haar voornaamfte fteunzel, en keerden de
'ronden van allen Godsdienst om , en hoe zouden
:ij dan waarlijk deugdzaam hebben kunnen zijn?
i
14 K E R K E L I J K E
Van deze partijen hadden , gelijk natuurlijk was,
le Sadduceën hunnen meesten aanhang bij het Hof
en

G E S C H I E D E N I S . $
en de Grooten , maar de Fnrize'én bij het gros des
volks, het welk zich, doorgaands, te ligt met den
uiterlijken fchijn laat paajen. -De Priesterftand , de
raadsvergaderingen , cn rechtbanken , waren uit lieden
van beiderlei aanhang famengefteld.
Behalven deze beide Hoofdgezindheden , zijn ons'
nog, uit dc fchriften van JOSEFUS en FILO den "Jood,
de Esfe'èn bekend. Deze waren echter in geen groot
aantal, en hadden , gelijk de beide eerstgemclden ,-
gecnen invloed op den hccrfchendcn Godsdienst, noch
op de ftaatsgefteldheid. Zij bevonden zich meest in
Egypte, en onthielden zich, grootendeels, in. de Woestijnen
tot aan de Roode Zee toe. Zij zonderden zich
geheel van de menschlijke famenleving af; fommigen
van hun leidden een werkeloos ftreng leven , alleen
gewijd aan Godvruchtige overdenkingen- en befpieges
üngen , zich van alle ligchaamsgenoegens en vermaken
onthoudende; anderen echter, fchoon hunne levenswijze
ftreng en hard was, waren meer werkzaam-,
trouwden, en bebouwden het land. Sommige Kerkvaders
hebben zich verbeeld, dat deze Esfe'èn Christenen
geweest zijn, doch, zonder grond, zij waren, eigenlijk
, dweepers, hoewel men hen als voorlopers van dë
Munniken en Kluizenaars kan aanmerken. Men meent,
dat de Therafiéïtteti, van welke FILO insgelijks fpreckt,
tot de Esfe'èn hebhen behoord, cn het befpiegelendè
fooit derzclven hebben uitgemaakt, MOSHELJI (*)
echter twijfelt, of zij niet-een bijzondere aanhang.geweest
zijn, het welk zeer wel mogelijk is, alzoo in
(*) Kerke!. Sffith, I Deel Blndz.Ja*. .
B 3
-hei
n
BOt.lt
5
lQOfdft.

I
BOEK
I
Hoofdft.
Bericht
van de
16* K E R K E L IJ K E
het gemeen, de heete Oosterfche luchtftreek, bijzonder
in Egypte, op meer dan ééne wijze, de hersfenen
en verbeeldingskracht verhit, en zwartgallige
krankzinnige dweepers maakt.
Behaiven de Jooden, woonde 'er, ten dezen tijde,
in Palnestina, nog een ander volk, dè Samaritanen,
Samaritanen.
welke insgelijks den Godsdienst van MOSES beleden.
Dit volk was oorfpronglijk uit de volkplanting, welke
de Koningen van Asfjrïe, na het verwoesten van
het rijk van Israël, of der X Stammen te Samaria,
in dat land overbrachten 2 KON. XVTJ. gemengd met
de in dat land overgebleven Israëlieten uit de X
Stammen. Zij waren eerst Afgodendienaars , maar
namen fpoedig ook de wet van MOSES aan, voegende
den dienst van den waaren God bij dien der afgoden;
naderhand echter, eenen Tempel op den Berg
Garizim bij Sichem gebouwd hebbende, lieten zij
den dienst der afgoden varen, en dienden alleen den
waaren God, volgends de voorfchriftcn van MOSES
wet, welke zij alleen als eene Godlijke Openbaring
erkenden, zonder de overige heilige boeken der Jooden
aan te nemen — Tusfehen hen cn de Jooden heerschte
de groQtfte haat en vijandfehap, meer dan tusfehen
de Jooden en Heidenen, gelijk gemeenlijk het geval is,
van twee gezindheden, die, in de hoofdzaak, dezelfde
beginzelen belijden, maar in de bijzonderheden of gevolgen,
uit die beginzelen afgeleid, verfchillen, dewijl
de werkkracht der menschlijke driften zich te
heviger gewoon is te vertonen, hoe nader zij, anders,
tot één fchijnen te komen. Deze beide volken
wilden volftrekt gecne gemeenfehap met malkande-

G E S C H I E D E N I S . i?
deren houden, maar toonden, integendeel, bij alle I
Bor.K
gelegenheden , met de grootfte verbittering tegen malkanderen,
bezield te wezen. De Samaritanen fchlj-
Eioofdfï.
h
nen voor het overige omtrent den Godsdienst weinige
opgeklaarde denkbeelden gehad te hebben: Zij
aanbaden, het geen zij niet wisten, of recht kenden,
JOÜNN. IV. 22. Ook vindt men , in de daad, dat
zij, in hetftukvan den Godsdienst, zeer ligtvaardig
waren. Zij waren, gelijk wij zeiden,oorfpronglijk, af>
godendienaars, maar paarden fpoedig, met de afgoderij,
ook den dienst van den waaren God; wanneer
de zaken van Staat en Godsdienst voor de Jooden
eene gunftige gedaante hadden , wilden zij voor Israëlieten,
afllammelingen van den Aardsvader JAKOB ,
gehouden wezen, maar werd de Joodfche Kerk- oj
Burgerftaat door dezen of genen magtigen Vorst ge
dreigd, dan hadden zij niets met de Jooden gemeen.
en erkenden hunnen oórfprong uit Heidenfche volken.
Die zelfde losheid, uit onkunde oorfpronglijk.
ontdekken wij ook , in het geen ons van hun in he
Nieuwe Testament voorkomt, zij lieten zich doo
de kunftenarijën van SIMON den Toveraar ligtelijk be
goochelen, om iet Godlijks in hem te erkennen, maa
even fpoedig waren zij ook gereed, om de leere vai 1
het Christendom aan te nemen , zoo dat wij reed I
vroeg eene gemeente van Christenen in Samariè ont
moeten. —
Doch, laat ons tot de Jooden wederkeren : vai \ Staat dei
E
Geleerdheid
ori-,
den Staat der geleerdheid en wetenfchappen onder di
volk valt weinig te zeggen, zij hadden wel, in dez 5 der dê
. }ode;i.
tiiden, onder hun volk eenige geleerde mannen, gc
B 4 $

I
BOEK
I
Hoofdft.
18 K E R K E L I J K E
lijk JOSEFUS de Gefchiedfdirijver, en FILO van Akxandrïé
daar vaii voorbeelden zijn; zij hadden hunne
fchoolen, bijzonder zijn de fchoolen van HILLEL en
SCHAMMAI , beide Farizeën , door hunne verfcbÜlen
vermaard. Alle de leden van den grooten Raad,
of het Sanhedrin, moesten geleerden zijn, en zelfs,
indien wij de Joodfche Fabelen zouden willen geloiren,
moesten zij zeventig talen verftaan, want, zoo
vele onderfcheiden volken zouden 'er, volgends eene
Dude overlevering, op den aardbodem zijn. Hunne
Leeraars èh geleerden lieten zich ook op hunne we-
:enfchap veel vóorftaan , zij voerden den titel van
Rabbi, en werden van het volk in groote eerc geïouden.
Doch, met dit alles , was 'erop den Staat
Ier Joodfche geleerdheid weinig te roemen. De verfchil-
j nmten, tusfehen de fchoolen van HILLEL cn SCHAMnAi
betwist, kunnen, door derzelver fpitsvinnigheid en
1 beuzelachtigheden, ons daar van genoeg overtuigen,
i ai deze werden nog dikwijls, onder de leerlingen van
i leze meesters, onderfteund door het volk, met vuislagen,
in plaats van redenen, en bewijzen, beflist.
i
j 3e Joodfche Wijsgeerte en Natuurkunde mogt dien
i iaam niet voeren. Eene zekere duistere en verborgen
veten fchap, die zij de Kabbala noemden, verfcheiden
1 eeringen'over geesten, en geheime krachten der natuur, „
i M het"een en ander, het welk zij, zedert de tijden
*an ALEXANDER. den Grooten, van de Grieken overlamen,
maakte hunne Wijsgeerte uit, welke echter
!
itijd door hun , naar hunne Godsdienftige beginzeen,
gefchoeid en vervormd werd.
1
Zeden Zoodanig was de toeftand des Joodfchen volks,
des Volks

GES C H I E D E N I S. «9
ten dezen tijde. Geen wonder, dat, onder zulke gefteldheid,
de zeden geheel verbasterd en bedolven
I
BOEK
I
waren.. Weelde en dartelheid bij de rijken, gemelijkheid,
ongenoegen, en gemor bij de geringen, elk
Hoofdft.
oogenblik tot opftand en muiterij gereed en uitberftende,
wrevel, onderdrukking, en geweld, vervulden
het land aan alle kanten, en elk haakte, op zijne
wijze en naar zijne inzichten, naar herftelling cn
verbetering. De Profeten , welke in* de Sijnagogen
openlijk gelezen werden, verfterkten dit verlangen te
meer, door de beloften, die zij in zich bevatteden,
van eenen zegen voor het Joodfche volk niet alleen,
maar voor het geheele menschdom, aan te brengen,
door den MESSias, eenen nakomeling van DAVID ,
welken niet alleen de Jooden, maar ook de Samaritanen
, verwachteden; en verfcheiden kenmerken en
bepalingen van tijd en omltandigheden , hoe zeei
raadzelachtig, gaven aanleiding, om te vermoeden,
dat derzelver vervulling met rasfche fchreden naderde.
Niet alleen de weinige waare Godvruchtigen en
deugdzamen, die zelfs in de meest bedorven tijden
nog hier en daar in ftiite leefden, verwachteden df
vertroosting van Israël, maar over het geheel hoopte
het volk op eene gelukkige verandering van zaken.
'
Alles was dus , door het befiuur der Voorzienigheid,
bij de Jooden, voorbereid, dat de verkondi­
• Algemeene
verwachtinging
van den beteren Godsdienst ingang zou kunne! 1 van den
. MESSIAS.
vinden , dewijl alles naar verbetering haakte; maa:
de opgevatte vooröordcclcn, en de verkleefdheid aai I
het aardfcheen zinlijke, werkten hier tegen in, dee
B 5
dei l

•f
m K E R K E L I J K E
den de opgevatte hoop bij het gros des volks in rook
verdwijnen, en maakten voor hun de kracht van den
I
Hoofdft. Godsdienst vruchteloos, ja berokkenden zelfs den ondergang
van hunnen Burgerftaat. Men had het denkbeeld
van den MESSIÜS, welken de oude Profeeten,
ook als eenen Leeraar, verlosfer, en zedelijken verbeteraar
van h^t menschdom, hadden voorgefteld, enkel
bepaald, tot dat van eenen grooten Koning, en
de Jooden , misleid door hun vooroordeel van de
voorrechten van hun volk, verwachteden dus in den
MESSIÜS eenen zegerijken vorst uit hun midden, die
hen tot den hoogden top van geluk verheffen zou, van
welk geluk de Heidenen alleen in zoo ver deelgenoten
zouden worden, als zij de Joodfche heerfchappij
zouden moeten eerbiedigen. Dit denkbeeld gaf de
aanleiding aan dat, ten dezen tijde, vrij algemeen
gerucht, dat uit het Oosten een groot Vorst zou
voortkomen, waar van men, zelfs bij SUETONIUS
en TACITUS, gewag vindt, en hetwelk, vervolgends,
op VESPASIANUS werd toegepast, terwijl hetzelfde
misverdand der oude voorzeggingen, volgends JOSE­
FUS , aan het gros der Jooden moed inboezemde, om
den laatden voor hun zoo doodelijken oorlog met de
Romeinen te ondernemen. Terwijl deze vooröordee-
Ien dus aanleiding gaven aan oproermakers en volksbedriegers,
om zich voor den MESSIÜS uitte geven;
dienden zij tevens, tot een voorwendzel, om JESUS,
wanneer hij, als een Leeraar van het menschdom, te
voorfchijn trad, om een rijk van waarheid en deugd
te dichten, te verwerpen, en zich met geweld tegen
dc Godlijke uitzichten aan te kanten.
• Daar-

G E S C H I E D E N I S .
ar
Daartegen echter had de Godlijke Voorzienigheid
weder aan eenen anderen kant eenen weg bereid voor
den Godsdienst, dien JESUS bekend maakte. — De Joo- ; ioofdft.
den waren, uit hunne Ballingfchap in Babel, alleen
foodenvoor
een gedeelte, na hun vaderland terug gekeerd. ;;enoo-
Zeer velen waren in de oostelijke landfchappen terus
gebleven. Na den dood van ALEXANDER den
:en.
Grooten, waren duizenden van hun na Egypte verhuisd
, alwaar zij vele voorrechten genoten, en zelfs
in de Stad HêHbpótis hunnen eigen Tempel hadden.
De Erypttfche Koning PTOLEMEUS FILADELFUS
had, ruim aoo jaren voor CHRISTUS, de vijf Boeken
van MOSES, ten dienfte van de openbare Boekerij
te Alexandrië , in het Grieksch laten vertalen , en
van tijd tot tijd, waren alle de gewijde Boeken dei
Jooden in die taal overgebracht. Terwijl de Jooden
onder de Syrifche overheerfching waren , begaven
zich velen na Syrië , Klein-Aftë, en verder in hel
Romeinfche gebied , ja te Rome zelve bevond zieleen
aanzienlijk aantal Jooden. Deze buiten hun vaderland
verilrooide Jooden gebruikten de Griekfchs
taal, niet alleen in 't gemeene leven, maar ook bi
i
hunne Godsdiendige plegtigheden, en werden Helle
nisten of Grieksfprekenden, genoemd, in onderfchei
ding van die, welke, in hun vaderland gebleven, ziel
i
Hebreen noemden, en zich zeiven ook hooger fchat
reden , dan de gemelde Hellenisten. Ondertusfchet i
kregen deze laaiden meer kennis aan de Gèleerdheic i
der Heidenfche volken, terwijl zij tevens aan dezei
t
den Godsdienst van MOSES meer bekend en ooi
fmaaklijk maakten — Hier door, en door den ijve
de ?
1
BOEK
I

i% K E R K E L I J K E .
ï der Jooden gingen overal vele Heidenen , het aanftootlijke
en ergerlijke der Afgodifche Fabelen en Bij­
BOEK
I
Hoofdft. gelovige plegtigheden moede, tot het omhelzen en
belijden van den Joodfchen Godsdienst over, welke,
door Doop en Befnijdenis in de Joodfche Kerk werden
ingelijfd, behalven nog veel meer anderen, die,
zonder zich geheel met de Jooden te verëenigen, de
Afgoderij vaarwel zeiden, en den waaren God, den
Schepper en Beftuurer van alles, aanbaden en dienden,
waar door zij, bij de Jooden, het recht kregen,
om, in den Tempel te Jerufalem, in het zoogenoemd
Voorhof der Heidenen , hun gebed te verrichten —
Zij waren , onder den algemeenen naam van Joodengenooten,
bekend, en hun getal was vrij aanzienlijk.
Onder hen waren vele waarlijk godvrezende en deugdzame
menfehen , bij welke de Euangelifche Godsdienst
van JESUS eenen gereeden ingang kon vinden.
"Nfiet, gelijk de oorfpronglijke Jooden, verkleefd aan
de vooivaderlijke inzettingen, noch aan de uitwendige
plegtigheden der wet, waren zij bereid, om de
waarheid hulde te doen, en de leere van CHRISTUS
te omhelzen.
Op deze wijze was de Joodfche Godsdienst meer
bekend geworden onder de Heidenen, ook had dit
volk, hoe min anders geacht, zicii, van tijd tot
tijd, de gunst van vreemde Mogendheden, en groote
voorrechten in onderfcheiden Staaten, en bijzon-
Ier bij de Romeinen, verkregen, en de eerbied voor
lat Godlijk wezen , het welk zij vereerden , was
meer cn meer toegenomen , zoodat ook vele vrcemk
volken en vorsten voor zich, in den Tempel te

G E S C H I E D E N I S . #1
Jerufalem, offeren lieten: al het welk veel kon toebrengen,
om,wanneer JESUS in de wereld verfcheen,
hem en zijnen Godsdienst, ook onder Heidenen, opgang
te doen maken.
Dusdaniger wijze , was , door de Voorzienigheid ,
de weg onder de Jooden gebaand, en alles gefchikt
tot een bekwaam Tijdperk voor de openbaring van
JESUS CHRISTUS. Eene dergelijke richting tot hetzelfde
einde worden wij ontwaar , wanneer wij de
gefteldheid van zaken in de overige wereld, ten dezen
tijde, befchouwen.
De wereld, zoo ver zij toen bekend en meest befchaafd
was, ftond onder het gebied der Romeinen,
het welk zich van de Kusten van Spanje en Portugal,
het uiterfte westen van Europa , tot aan den
Eufraat, fomtijds tot aan den Tigris, in Afiè, uitflrekte,
en tevens de Noorder-kusten van Afrika,
benevens Egypte, aan zich onderworpen zag. Het
Romeinfche volk , het welk zoo vele eeuwen zijne
vrijheid had bewaard, begon thans, door zijne eigene
grootheid gedrukt, onder de oppermagt van eenen
Alleenheerfcher te bukken. Herhaalde burger-oorlogen
hadden, eindelijk, den teugel des bewinds ir
de handen van eenen Opperheer gebracht; CAESAR.
naar wiens naam de Opper-Vorsten van het Romeinfche
Rijk Caefars of Keizers genoemd zijn, had
het eerst zich de oppermagt aangematigd. Thans
was AUGUSTUS behecrfcher van deze zoo wijduitgeftrekte
Mogendheid. Deze Vorst had , na dat dj
gruwelen voorbij waren, welke de ftrijd tusfehen de
vrijheid en flavernij had voortgebracht, door eer
zachi
I
BOEK
I
Ioofdfh
Strnt der
Heidenfche
Wereld
in
het Burgerlijke.
De Romeinen.

44 K E R K E L I J K E
I zacht en gematigd gebruik van zijne magt, de ftfc
SOEK
wendige rust in de zoo menigvuldige Gewesten van
I
Hoofdft. het Romeinfche Rijk gevestigd, en door verfcheiden
wijze en nuttige inrichtingen , de gedachtenis der
onrechtvaardigheden en wreedheden, door hem tevoren
bedreven, om tot die hoogte van gezag te kunnen
ftijgen, als 't ware, uitgewischt, en het volk,
het welk buitendien niet meer gefchikt was, om vrijheid
te kunnen genieten, aan de nieuwe overheerfching
gewend; terwijl hij, in vele opzichten, de fchijnbare
fchaduw van vrijheid, en de oude benamingen der
Regering en Staats - ambten liet blijven, had hij het
Krijgsvolk, de fchatkist , en als Opperpriester ook
den Godsdienst, en dus over het geheel, de kracht
iran het gebied, in zijne handen. Met hetzelfde Staatkundig
beleid, had hij het beltuur over de landfchappen
en wingewesten van het Romeinfche gebied tusfehen
zich zeiven en den Raad te Rome verdeeld.
De binnenlandfche en vreedzame gewesten, waar men
geene bewegingen noch oorlogen te duchten had, en
in welken dus geene of flechts geringe krijgsmagt
nodig was , werden van wege den Raad, op welken
AUGUSTUS nogthans eenen overwegenden invloed
bad, beftuurd door landvoogden, onder den titel van
Proconfuls, gelijk dus SERGIUS PAULUS, HAND.
XIII. 7. voorkomt , als Pröconful van het Eiland
Cyprus; maar die gewesten, welke meer op de grenzen
des rijks lagen, en krijgsbenden nodig hadden,
antvingen hunne Landvoogden, onder den titel van
Vraetoren of Propraetoren, die ook legati genoemd
•rerden, onmidlijk van AUGUSTUS zei ven, zoodanig
was

G E S C H I E D E N I S . ~5
was CYRENIUS over Syrië LUC. II. 16. en deze hadden
weder onderlandvoogden onder zich, in de bijzondere
gedeelten van hunne Landvoogdij, gelijk de
Landvoogden van het Joodfche land onder den Landvoogd
van Syrië ftonden. Ondertusfchen waren 'er
ook nog volken, welke wel van de Romeinen afhanglijk
waren, maar nog, door hunne eigene Koningen,
naar hunne eigene wetten , geregeerd werden.
Zoo was de Staat des Joodfchen lands, onder
de regeering van HERODES den Grooten, gelijk wij
gezien hebben. De Regering der Romeinen over alle
deze landen en gewesten was , over het geheel
genomen, vrij zacht, alzoo zij bij hunnen Godsdienst,
wetten, en zeden, bewaard bleven, alleen was
'er, door de gierigheid en knevelarijen der Romeinfche
landvoogden, menigmalen ftof tot billijke klagten,
over het algemeen echter werd de Romeinfche i
regering, ten dezen tijde, nog even zeer bemind ah
ontzien, waar door alle deze zoo veelvuldige lander
en werelddeelen maar één geheel uitmaakten.
De Kerkvader ORIGENES heeft , in zijn werk te
gen CELSUS ( II Boek ) hier in reeds de wijsheii l
der Godlijke befchikking opgemerkt, dat, door dez
uitgeftrektheid van het Romeinfche gebied, eene ge
meenfehap gevestigd was tusfehen genoegzaam all
de volken van de toen bekende, ten minften van d
meer befchaafde, wereld; onder welken, als 't ware
»
het onderfcheid van taaien was weggenomen, alzoi >
overal de Latijnfche en Griekfche taal bekend en i 1
gebruik was. Dit alles maakte voor de Apostelei 1
of gezanten Van JESUS den arbeid gemaklijk , z j
kon
I
BO> K
I
Hoofdft.

«6 K E R K E L IJ ({ E
I konden, ongehinderd, van volk tot volk reken, en
BOEK
hunne leere aan allen prediken. Zelfs kan men het,
I
Hoofdft als voordeelig voor den Christen-Godsdienst, befchouwen,
dat het Romeinfche Rijk , ten dezen tijde,
door ééöen Oppergebieder beheerscht werd. Dezelve
moest, natuurlijk, veel tegenftand ontmoeten, bij
de Priesters, die aan het Bijgeloof der Afgoderij en van
het Veelgodendom hun aanzien en beffaan te danken,
en zoo veel invloed op het volk hadden, wij zien
ook, dat, even door de ophitzing dezer Priesteren,
en anderen, welke belang hadden, bij den voorgaanden
bijgeloovigen eeredienst, op vele plaatzen, vervolgingen
tegen de Christenen werden verwekt; terwijl
de Christenen tegen zoodanige mishandelingen
veeltijds belchutting vonden bij den Oppervorst, en,
zelfs toen eindelijk een Oppervorst den Christen-
Godsdienst omhelsde, werd deze Godsdienst des te
fchielijker algemeen en duurzaam in het gantfche Roneinfche
gebied gevestigd.
Doordien het Romeinfche Rijk zoo verre uitgerrekt
was, was 'er, in die geheele uitgebreidheid,
vrede en rust, welke insgelijks voor de eerfte verkondigers
van het Christendom deszelfs uitbreiding
Temaklijk maakte en begunftigde. AUGUSTUS heeft,
Geduurende zijne lange regering, den Tempel van TA-
MUS , welke, ten tijde van openbaren oorlog , openftond,
te Rome tweemaal gefloten, eerst in het jaar
na de (lichting van Rome 725, en voor de tweede
maal, in het jaar 730, na den oorlog met de Cantabriers
in Spanje ten einde gebracht te hebben.
OROSIUS verhaalt ook, dat deze Tempel, ten tijde
van

G E S C H I E D E N I S .
van JESUS geboorte, ten derden male, gefloten zou I
BOEK
geweest zijn, en anderen hebben dit overgenomen; I
dit bericht echter is niet naar waarheid : Immers,; loofdft.
ten dezen tijde, waren 'er bewegingen in Armenië,'
tegen de Parthen ( * ), aan den Donau tegen de
Scythen enz. (f) nogthans, gelijk wij zeiden, deze
bewegingen Hoorden de inwendige vrede niet, in het
Romeinfche Rijk en deszelfs wingewesten.
Hoe ver ook het Romeinfche Rijk zich onder AU­ Andere
GUSTUS uitftrekte , echter woonden 'er ten Oosten
volken.
en Noorden nog andere volken, die van de Romeinen
onaf hanglijk waren; doch, van welken wij geene
genoegzame berichten hebben , om van hunnen
toeftand naauwkeurig verflag te doen. Deze volken
waren allen, het één meer , het ander min , onbefchaafd
van zeden en levenswijze, alleen de Chinezen
bezaten wetenfchappen en kunften , doch van
hun wist de toenmalige wereld weinig of niets. De
Parthen, welke in Afiê, ten Oosten van den Eufraat
ttkTJgr.itv een magtig Rijk gefticht hadden, en, van
die zijde, de geduchte nabuuren der Romeinen waren
, Houden onder eene eenhoofdige en oppermagtige
regering. De Noordfchc volken, integendeel, de Scythen
en Germanen, handhaafden hunne vrijheid, onder
het beftuur van Opperhoofden, welke flechts een
bepaald gezag bezaten, en de Romeinfche Volkplantingen
ftrekten zig niet verder uit, dan tot aan den Rhyn
cn Donau ; de Batavieren , toenmalige bewooners
(*) VELLEJUS PATERCL'LUS L. II. C. 100.
( f ) Dio CASSIÜS in Excerpt. Vales.
C
S7
van

I
BOCK
I
Hoofdft.
Staat van
den
Godsdienst.
4
=8 K E R K E L I J K E
van ons Vaderland, waren meer bondgenoten en vrienden,
dan onderdanen van dc Romeinen.
Aile deze volken , van welke wij Hechts eenige
kennis dragen , hadden Godsdienst , geen één was
zonder denzelven, en elk geloofde, den besten Godsdienst
te bezitten. Allen echter, behalven dc Jvcden,
waren in eenen treurigen Haat van Bijgeloof en Afgoderij
vervallen , zoodat de natuurlijke Godsdienst,
ivelken God door het licht der rede en des gewetens
n het hart der menfehen heeft ingedrukt, geheel en
ü onkenbaar was geworden, cn men naar waarheid
rsa het gantfche menschdom zeggen kon , dat zij
ronder God en zonder hoop waren , in de wereld.
iet Bijgeloof, het welk dc toenmalige wereld verilfaid
had, was wel in foort menigvuldig, maar ech-
1
A er , in de hoofdzaak , daar in overëenftcmmendc ,
( lat het eene menigte van Goden en Godheden veterde,
cn fchoon men al eenen Opperflen God fcheen
i
t e erkennen, was deze kennis niet alleen zeer duister
| n onduidelijk, maar ook met onedele en lage denkeelden
van zijne eigenfehappen en verrichtingen ver­
t
I lengd cn bedorven. Bij fommigen was dit afgodisch
I ijgeloof , uit eene verkeerde befchouwing van de namr,
ontHaan. De hemelfche ligchamen, zon, maan,
t
e 1 Harren , hadden, door hunnen luister, en invloed,
d e aandacht cn eerbied tot zich getrokken; welhaast,
h ield men de geheele Natuur voor bezield, cn vermeldde
zich verhevene wezens, die over de blj-
b
z SHdere deelen en voortbrengzelen der Natuur
h ïersehten; nergens ging deze dwaasheid zoo ver,
s in Egypte, alwaar verfcheiden dierenfoorten vergood

G E S C H I E D E N I S .
good, cn als Godlijk vereerd werden, dus ook plan- I
B 0
ten en kruiden, waarom de Dichter JUVENALIS met
de vermeende heiligheid dezer volken fpot, bij wel- Hoofdft.
keft de Goden in de tuinen geteeld en gekweekt wor
den. Bij anderen, was de oórfprong vair het Bijgeloof
uit de gefchiedenis ontleend , en hunne voornaamfte
Goden waren voordezen beroemde menfehen
geweest, fl-ichters van volken, groote vorsten en helden,
welke men, met alle hunne menfchelijke gebreken
en ondeugden, vergood had. Dit fooit van Bijgeloof
was het eerst bij de Fcniciërs ontftaan, van
w-elke het tot de Grieken , en verders tot de Rominev;Wké
overgegaan, en werd , onder elk volk^
door de Dichters, Priesters, en het gemeen, elk op
zijne wijze , met nieuwe bijvoegzelen en verdichtzelen
opgcfierd. Hier kwam bij , dat het geen dc aloude
wijzen, in eene zinlijke taal, aangaande Godsdienftige,
natuur- en zedekundige onderwerpen, hadden
voorgedragen, door het Bijgeloof naar de letter
opgevat en geduid werd, zoodat men, eindelijk, de
geheele natuur niet alleen, maar ook de deugden en
ondeugden, de kunften en wetenfchappen , tot perfonen
gemaakt, en als Godheden aangebeden heeft.
Eindelijk, vereerde men zelfs nog levende menfehen,
als godlijk, dus had de Keizer AUGUSTUS, buiten
Italië, vele Tempels, in welke men hem een' eeredienst
toebracht.
De bijgelovige dienst van alle deze Goden en Go 1 -
dinnen, want men kende aan deze Godheden de onderfcheiden
genachten toe, fteundë op het gezag der
overlevering, en op hetgeen de Priesters en Dichters
C 2
daar
•

5° K E R K E L I J K E
I daar van verhaalden. Dit gezag werd onderfteuird 4
BOEK door verdichte wonderwerken, tot dewelke de onkunde
alle vreemde natuurverfchijnzelen gewoon was te
I
Hoofdft.
rekenen , en door Orakelen of Godfprakeïi , welke
gezegd werden, geheimen te openbaren en toekomende
dingen te voorzeggen. Doch, welker valschheid
genoegzaam blijken moest , uit de dubbelzinnig- en
duisterheid van het voorftel, terwijl zij ook niet zei*
den gelogenftraft werden, door.tegengeftelde uitkom-
Hen. De verltandigften onder de Heidenen zelve vermoedden
niet alleen, maar kwamen 'er openlijk voor
uit, dat onder dezelve Priesterlist en bedrog fehujlde.
.Deze Godfpraken verdomden van tijd tot tijd, na
dat de leere van JESUS zich in de wereld meer begon
te verbreiden: een natuurlijk gevolg van de verlichting
, welke deze leere aanbracht, waar door zelfs
de verborgenile kunstgrepen van een volk-misleidend
Priesterdom ontdekt Wérden,
De plegtigheden en Godsdienflige gebruiken , met
welke deze menigvuldige Godbeden werden vereerd,
verzoend, bevredigd, gedankt enz., waren naar de
ienkbeekfeu, die men van dezelve maakte, en naar
ie meer of minder woestheid van de zeden der volcen,
onderfcheiden. De waare Godsdienst, met wel-
1
];en men alleen aan de Godheid behagen kan , de
< lienst van het hart, gepaard met de beoefening der
leugd, werd geheel verwaarloosd, en al de kracht
Ier Godsdieniligheid in louter uitwendigheden gefield,
| kien wijdde aan de Goden Tempels, altaren, bedien,
offeranden; men had heilige gebruiken, periu-
t
1
icn cn tijden. Van de Per/en of Partken, als ook
van

G E S C H I E D E N I S . 31
vSfl de oude Germaan fche volken, leest men echter, I
BOEK
dat zij de Godheid niet m Tempels wilden befloten I
hebben, doch, deze laatften hadden hunne heilige Hoofdft.
bosfchcn, ook hadden zij hunne Afgodsbeelden. Velen
van dc plegtigheden van den Afgodsdienst waren
bclagchlijk, andere wreed. De vlugt der vogelen,
de ingewanden der offerbeesten, het al of niet gulzig
eten der heilige hoenderen, werden met alle naauwkeurigheid
geraadpleegd, en voor voorzeggende gehouden
; veeltijds waren ook deze plegtigheden wreed
en onmenschlijk. Ten tijde , toen JESUS geboren
werd, waren, bij vele volken, menfehen - offers, ter
verzoening van de Goden, nog in zwang. Het zou
onbegrijpelijk voorkomen, hoe de wereld, zelfs de
befchaafde Grieken cn Romeinen, zoo lang zulke
beuzelachtigheden en wreedheden hebben kunnen aanhouden,
indien wij niet dc magt van het Bijgeloof
kenden, het welk het gros der wereld, ten dien tijde,
beheerschte, cn zedert eeuwen, de diepfte wortelen
in het hart des volks gefchoten had.
Niettegenftaande elk volk zijne bijzondere Godheden,
en onder dezelve zijne befcherm - goden, had.
en zij, in getal, benaming, en dienst van hunn< 1
Goden, van malkanderen vcifchildcn, moet het om i
echter niet bevreemden, dat zij van geene oorlogei [
om den Godsdienst wisten. Zij kwamen toch al
Ien, in dit hoofdpunt, overeen, dat de Goden, wel
ker aantal zij niet recht kenden, zekere, aan elk hun
ner eigene, verrichtingen hadden, cn plaatslijk waren >
dat dus de onderfcheiden volken hunne befchermgo
den hadden, houdende Hechts elk volk zijnen be
C 3
fcherm

3* K E R K E L I J K E
1 fchermgod of Goden voor de meestvermogende, zonder
daarom die van andere volken min te achten.
BOEK
1
Hoofdft. Hierom was het, dat zij, eenig volk of ftad beoorlogende
, deszelfs befchermgoden , door zekere bezweringen
, poogden te bewegen, om tot hunne zijde
over te gaan, en hun volk te verlaten. Hierom
namen ook de volken de Goden en Godsdienstplegtigheden
van anderen over , men was zoo Godsdienftig,
dat men geene Godheid hare eere wilde onttrekken.
Hierom richteden de Atheniënzen eenen Altaar op
voor den onbekenden God, en de Romeinen hadden
hun Pantheon, eenen Tempel voor alle Goden: .op
deze wijze werden alle Goden geëerd , zonder dat
de achting cn eerbied voor den Godsdienst, en de
Goden van den Staat, benadeeld werd. Op deze
wijze is dc zoogenaamde verdraagzaamheid der Heidenfche
volken gemaklijk te begrijpen. Dc Romeinen
ftonden dus toe, dat, behoudens den Godsdienst
van den Staat, elk, naar zijn goedvinden, Goden
saar zijn welgevallen, en op die wijze, als hij goedrond
, in zijn huis diende , gelijk'zij aan dc "door
run overwonnen volken derzelver Godsdienst lieten
j ^houden. Maar, wanneer zij meenden , of hun
1 >leek, dat eenige Godsdienst of plegtigheid den
f Godsdienst van den Staat ondermijnde , hield deze
1 -erdraagzaamheid op, en zoodanige Godsdienst of
I 'legtigheid werd terftond door de wetten verboden,
I n Egypte gebeurde het niet zelden, dat 'er oproeen
en gevechten ontftonden, over Godsdienftige
I
oorwerpen, niet, omdat men aan een' ander zijnen
( Godsdienst eigenlijk wilde betwisten of opdringen,
maar,

G E S C H I E D E N I S . 33
maar, omdat fommigen de beesten aten, welke van r
BOCK
anderen als Goden gediend werden, het welk dezen
I
niet te dulden ftond. ANTIÖCHUS EPIFANES, echter,
gaf, door zijne wreede behandeling der Jooden,
•Joofdft.
welke' hij dwingen wilde, den vaderlijken Godsdienst
te verlaten, en den Godsdienst der Heidenen aan te
nemen, een voorbeeld van eigenlijk gezegde vervolging
om den Godsdienst. Hij wilde, in zijne Staaten,
eene eenparigheid van denkwijze omtrent den
Godsdienst hebben, dat is, eene verëering van alle
Goden, bijzonder der Romeinfche, welk volk hij
naar dc oogen zag; met dit bcginzel was de Joodfche
Godsdienst onbeftaanbaar, welke alleen den cenigen
God tot zijn voorwerp had, en alle andere voor
Nietgoden verklaarde. Dc verdraagzaamheid der Heidenfche
volken omtrent den Godsdienst is dus niet
toe te fchrijven , aan zuivere cn redelijke beweeggronden,
en kon alles verdragen, behalven waarheid
en verlichting.
Behalven den openbaren eeredienst en Godsdienstplegtigheden,
hadden de meeste volken, vooral dc
Grieken cn Romeinen, geheime inftellingen en pleg
tigheden, die zij Mijsteriën, verborgenheden, gehei
men, noemden , tot welke geene anderen dan Inge
wijden werden toegelaten , die , zonder hun lever i
aan een onvermijdelijk doodsgevaar bloot te (Tellen *
niets van dezelven mogten openbaren- Deze geheim
houding is oorzaak, dat men over deze Mijsteril I
zoo verschillend gedacht en geoordeeld heeft, WAR
BURTON, in zijn werk, over dc Godlijke zendin ji
van MOSES , heeft breedvoerig over dezelve gehai
C A
dcW
l
Mijsterfc
è'n of geheimen,

I
BOEK
I
Hoofd!
54 K E R K E L I J K E
deld, beweerende, dat men, in deze geheime faföerïkomffcn,
fommige waarachtige leerfteilingen van den
• "Atuurlijken Godsdienst zou geleerd en bewaard heb-
• ben, die men aan het onkundig en bijgelovig volk
niet durfde betrouwen, bij voorbeeld, dat 'er maar
éért eenig God is, dat 'er een leven plaats heeft na
dit leven enz. LÈ'LAND, integendeel, in zijn werk,
waar in hij de noodzaaklijkheid eener Openbaring
bewijst, heeft tegen WARBURTON ftaande gehouden,
dat deze verborgenheden en geheime vergaderingen,
veelal, met de goede zeden en eerbaarheid (beden.
Wij kunnen niet op ons nemen, dit gefchil te bellisfeu,
fchoon dit overblijft, dat dc gevolgen van deze
verborgenheden, tot uitbreiding van beter kennis omtrent
den Godsdienst , en van oefening der deugd,
zich niet zichtbaar hebben geopenbaard , maar het,
integendeel, van verfcheiden derzelvc blijkbaar is,
dat de ingebrachte bcfchuldigingcn van ongodsdienstigheid
en zedeloosheid meer dan te veel gegrond zijn.
Zedelijke Hoe het zij, dit is zeker, de Godsdienst der Heidenfche
volken , hoe vol ook van Godsdienftig Bij­
Stnat der
Heidenfche
Wereldgeloof,
was, uit zijnen eigen aart, ongefchikt, om
de menfehen waarlijk deugdzaam te maken. Integendeel,
daar hij ingericht was, naar de buitenfporigheden
eener door Bijgeloof verhitte verbeeldingskracht,
naar de zinlijkheid, hartstochten cn driften'der menfehen,
diende hij, veeleer, om alle lasteren en ondeugden
te bevordereni en de menfehen daar toe aan
:e zetten. Onwaardige cn laage denkbeelden van de Goden,
onzekerheid nopens de onfterflijkhcid der ziel, cn
iet leven na dit leven, bepaalden der menfehen wenst*
en

G E S C H I E D E N I S . 35
en geluk alleen tot dit leven, terwijl de zwakheden I
BOKK
en ondeugden hunner Goden hen tot navolging opfpoorden
of tot ontfchuldiging ftrekten. Velen dezer Ioofdft
I
Goden werden zelfs, in hunne Tempelen, door ontuchtigheden,
gediend. De Priesters, en dienaars
ven den Godsdienst, legden zich toe, om het volk,
door hunne bedriegerijen en loze ftreeken, in zijne
bijgelovigheid te houden, en fchaamden zich niet,
zich zeiven alle ongebondenheden te veroorloven :
op verbetering van het hart had een Godsdienst ,
die alleenlijk in uitwendige plegtigheden beftond, geenen
invloed. Geen wonder , dat de zedelijke toeftand
der wereld allerjammerlijkst was: PAULUS heef
(RO.M. ons daar van een treffend tafereel op
gehangen , een tafereel , naar waarheid , gelijk wi
uit Heidenfche gelijktijdige fchrijvers zelve weten
Het is waar, dat, in alle eeuwen, ondeugden onde
de menfehen hebben in zwang gegaan, maar hier i
het groote onderfchcid: de Godsdienst, in plaats vai
de ondeugden te hinderen, begunftigde dezelve. Hoe
rerij, en alle foorten van onkuischheid., werden nic
ééns voor zonden gehouden. Wreede fchouwfpe
len, barbaarschheid omtrent vijanden en flaven, ei 1
foortgelijke woestheden konden heel wel met dezei l
Godsdienst beftaan en overeengebracht worden. A I
had ook het Christendom aan de wereld geencn au
deren dienst bewezen, dan dat het in dezelve, or
der het gros der menfehen, beter en verhevener begrif
pen van God ingevoerd, de zeden verzacht en mei S!
fchelijker gemaakt, eene foort van gelijkheid ondf r
alle menfehen gevestigd , en de waare befchaafcihei d
c
C 5
n

36 K E R K E L I J K E
I en de gewaarwordingen van reine deugd geopenbaard
I heeft, zouden wij dit alleen reeds niet met genoegzame
dankbaarheid erkennen Hoofd!'.
kunnen.
Het is zoo, van eeuw tot eeuw, deeden zich
Sm der
Wijsgeerte.
voor , welke voor zich zeiven inzagen , hoe zeer
fchrandere lieden , onder de Heidenfche volken ,
het menschdom verbasterd ware, en die geern het
juk des Bijgeloofs hadden afgeworpen; de Wijsgeerte
werd al vroeg geoefend, maar alle pogingen "waren
vruchteloos, en hadden geenen invloed op het volk
in het gemeen. Vele wijzen, fchoon zij, bijzonder
bij de Grieken en Romeinen, openlijk en Hout genoeg
met de grondftellingen van den Volksgodsdienst
Ien fpot dreven, en de verhalen van de Goden enz.
ils fabelen befchouwden , wachteden zich nogtharfc
zorgvuldig , om tot betere verlichting van het gcncen
te arbeiden, integendeel drongen zij fterk, op
]
1 le handhaving van den gewonen Godsdienst, en
teszelfs plegtigheden; uiteen verkeerd begrip en toelaafing
van die onloochenbare waarheid , dat de
I
( Godsdienst de voornaamlk, zoniet dc ecnigfre, band
c er Burgcrmaatfchappij is. Indien ook affommigen
c ndernamen, het volk, in dit opzicht, te verlichten,
V eerden zij Voor Ongodisten uitgemaakt; anderen, die
c p de deugd aandrongen , gelijk SOCRATES , met
V alfche bcfchuldigingen beticht, en ter dood gebracht;
tl trwijl nog anderen, zich toegevende aan hunne bezegelingen
, terwijl zij zich verbeeldden, wijs te zijn,
f]
V ;rdwaasd werden : zoodat CICERO zelve bekende,
I it niets zoo ongerijmd kan worden uitgedacht, het
elk niet de dén of ander Wijsgeer beweerd zal
heb.

G E S C H I E D E N I S . 37
hebben; het welk ook ftoffe gaf, tot gedmuïge verfchillcn
BOEK
en twisten onder de Wijsgeeren , die niet I
zelden in haairkloverijën beftonden. Men moet, der-
Hoofdft.
halven, daar in het Godlfjkc van het
Christendom
weder eerbiedigen , het welk het Heidensch Bijgeloof,
dat, hoe zinneloos ook in zich zelve, alle pogingen
der Rede had te leur gefteld, te niet gedaan,
en zelfs het volk, omtrent God en Godlijke zaken,
tot duidelijker en rechtmatige denkbeelden gebrachl
heeft.
De Wijsgeerte , ten tijde van
Oosterfche
JESUS, verdecldf
zich, gelijk men gemeenlijk gelooft, in tweehoofd Wijsi
foorten : de ecrfte cn oudfie zal geweest zijn , d< geerte.
Oosterfche Wijsgeerte, uit welker bron de Gnostie
ken gefchept zullen hebben , die vcrvolgends zoi > i
vele verwarringen onder de Christenen hebben aan
géticht.
Omtrent deze Wijsgeerte van het Oosten »
word hevig getwist, of zij wel ooit hebbe plaat
gehad, ten minftcn, of zij de Gnostieken wel i 5
voorgegaan?
Volgends hun, welke meenen, dat 'e
in de daad eene Oosterfche Wijsgeerte beftaan het
be , zal dezelve zich voomaamlijk hebben bcvii
tigd, om den oórfprong van het kwaad in dc w<
rcld te verklaren, en derzelver famenflcl zal, ong<
vaar, hier op uitkomen, dat 'er twee hoofdbegii
zelen van alles zijn, geest en ftoiïë, welke laatfte z
voor eeuwig hielden, en als de bron van het kwaa
aanmerkten.
Deze beide beginzels noemden zij Ha
én duisternis. Uit het licht, of het goede bcgii
zei, den hoogften God , zullen, door uitvlocjins
andere wezens zijn voortgekomen , die Aeonen ,
éei
i I
r

I
eeuwen, genoemd zij», één van welken, van flechter
BTJKK
I nart, utt de ftofFe d e z e
wereld gevormd zal hebben
Hoofdft. en derzelver beheerfcher zij." Dit zoodanige ondergingen
barden zij de geduurige mengeling van
goed en kwaad, die wij in deze wereld opmerken.
Door dezen Wercldfchepper of Wereldbeftuurer, zouden
onze zielen in het ligchaam, al, in eenen kerker,
zijn mgekluisterd,waar uit dc Opper/te God dezelve
echter wille verlosfen, en, wij zouden, door het
hgchaam te kwellen, daar toe het onze kunnen toebrengen,
gelijk deze lieden gezegd worden, oo verfcheiden
wijzen gedaan te hebben, en zelfs in de
3osterfche Landen nog te doen, fommigen door ijsyke
kastijdingen van het ligchaam , vasten enz
naar anderen, door zich over te geven, aan alle'
>ngebondenhedenenz. Ondcitusfchen, hoewel dit zeker
5, dat men reeds, in de oude fchriften der Joodfche
•rofeeten, fpooren vindt, van een in het Oosten
I ijzoader onder de Perfen, bekend gevoelen, van'
t vee hoofdbeginzelen, licht en duisternis, of een
B oed en kwaad , waar uit men de moeilijke vraag
o ver den oórfprong van het kwaad, poogde op te'
h -Meren, gelijk dan ook de dwalingen der Gnostieft
uit die zelfde bron zijn voortgevloeid, echter
i in men, met geene voldoende bewijzen, aantonen'
it een zoodanig famenhangend leerftclzel, reeds zoo
di
©eg, en ten tijde van JESUS, openlijk zou geleerd
v;
m. De oude Oosterfche Wijzen waren niet ra
zi
°
ai
0 n u i t
' g'-ondftellingen, bewijzen, en gevolgtrekken,
te redcnkavelen, zij bedienden zich van fnrciin,
van zinbeelden, en leenfpraak, en droegen
|d
hun-
fa
3 3 K E R K E L IJ K E
ne

G E S C H I E D E N I S . 39
ne leere veelal in gelijkenisfen, en verhalen of fabelen,
voor, deze vervolgends, eigenlijk genomen en opgevat
, of wel opzetlijk voor het volk duister gemaakt,
hebben zoo vele wandrogtelijke en dweep-
'achtige voorftellen van God en den Godsdienst voortgebracht,
welke alleen in hersfenen, door de buitenfporig
verhitte verbeeldingskracht ontfteld , plaats
konden vinden, en die naderhand door de onderfcheiden.
aanhangen der Gnostieken in de daad aangenomen
en geloofd zijn , bijzonder in Egypte , zoo
vruchtbaar in het voortbrengen van Dweepers et-
Geestdrijvers. Dit, en dat de Oosterlingen gemeenlijk
veel ophadden met den invloed der geesten or
de menfehen, en de geheime krachten der Natuur,
toovcrij en andere fooitgelijke verborgen oorzaker
van de veranderingen en gebeurenisfen in de wereld,
het welk alles den waaren Godsdienst verduisterde,
en in dweeperij veranderde, is zeker genoeg , maa:
voords ontbreken ons de behoorlijke berichten, om
nopens de zoogenoemde Oosterfche Wijsgeerte, ie
met zekerheid vast te Hellen.
Het ander foort van Wijsgeerte , het welk mee
vermaard, en ons beter bekend is, is de Griekfch
Wijsgeerte, welke ook bij de Romeinen door de gc
leerden beoefend is geworden. Deze Wijsgeeren kwa
men allen daar in overeen, dat de Volksgodsdiens
louter bijgeloof, cn den redelijken mensch onwaardi
zij, waarom zij dien of geheel verwierpen , of u
de natuur- of gefchiedkunde zochten op te helderer
Maar, wanneer zij het wezen , de eigenfehappen en de
wil van God, den oórfprong der wereld en de
menscl
r
BOEK
I
Hoofdft.
:
i Griek-
„ fche
" Wijs-
" geerte.
t
r
S t 1

volgers en aanhangers van EPI K U R U S
gehouden wor-
<
len. Zijne leerftellingen ftrcelden den fmaak der
i ;rooten, en rijken; zijne leere over God en de we-
I sld was gevaarlijker, dan eenige andere, fchoon wij
e rkennen moeten, dat zijne zedeleer miskend en verraaid
was geworden. Zijne gedachten over God d
en
l
i
+o K E R K E L I J K E
e wereld beftonden hoofdzaaklijk hier in: De Go-
I
menschdoms, den toeftand der ziel na den dood zouden
verklaren , of de waare kennis en het geluk
BOEK
I
Hoofdft. zouden bepalen , verfehilden zij onder malkanderen
en konden niet tot zekerheid komen. Onder hen
waren 'er, die God met de natuur verwarden of
de Voorzienigheid miskenden, en dus, m de daad
allen Godsdienst wegnamen; of, die' op zulke wij!
*e van God redenkavelden , dat men naauwlijks
kon ontwaren, welke hunne waare gedachten
weest, zijn.
Epikuristen.
Ten tijde van de geboorte van
J E S t J S
,
w i l d e n
zeer velen onder de' Romeinen en Grieken voor na­
' e r ' ' J zij" zalig in eene flöfc rust
m z i j n
m a a r zi
w erkeloosheid, en vermaak, dat nergens door ge-'
fl oord of .gehinderd wordt, en hier naar moeten wij
rilt
enfchen ook trachten, het vermaak moet ons ho 0o,
5
^ nü EPUCURUS aan het verwen
g 0 e d A l h o
vermaak dacht, het welk deugd en een rein
h
g< weten aanbrengen, verhinderde dit niet, dat vei
van zijne navolgers weidra het zinliik vermaak
le
en het genot van alle lusten, najaagden, zoodat degezmdheul
doorgaands eenen kwaaden naam had
ze
en
de fchcldnaam, zwijnen van EPIKURUS kudde
on
«rent hen gemeen was. Even min was het leer-
ftel-

G E S C H I E D E N I S . 41
folzel van EPIKURUS , nopens den oórfprong der
wereld, voordeelig voor de waare deugd. Volgends
hem , was de wereld , bij toeval, ontftaan -uit de
Atomen, of ondeelbare ftofdeeltjens , die, eeuwig
onder malkander zweevende, eindelijk zich hebben
faamgehecht, en deze wereld uitgemaakt, waai- door
het geloof aan eene Voorzienigheid, en een wijs cn
goed beltuur dezer wereld, insgelijks, geheel moest
wegvallen.
Vele anderen waren Twijfelaars — Twijfelaars, in
den ftrikften zin, hoedanige de Pijrrhonisten of Step,
tiet waren, die geene waarheid noch zekerheid, in
eenig opzicht, erkenden, hadden wel geenen grooten
opgang gemaakt, maar de Academici, dus genoemd
naar zeker leerfchool buiten Atheene, welk
zijnen naam had naar; een landgoed van zekeren ACA-
DEMUS of HECADEMUS, door dezen ten algemee
ncn gebruik gefchonken, in welk fchool PLATO les
fen plagt te geven, maakten het twijfelen aan alle;
tot hun onderfcheidend karakter. Schoon toeitem
mende, dat 'er waarheid beftond, dreven zij, da
dezelve voor de menfehen onnagaanbaar en verbot
gen was, dat men zich, derhalven, met waarfchijn
lijkheid moest vergenoegen, dewijl het toch onmo
gelijk zij, tot zekerheid te geraken. Uit dezen grom
namen zij wel dc bewijzen, voor en tegen het be
ftaan van God, de onfterflijkheid der ziel, en an
dere grondleeringen van den Godsdienst, in overwe
ging, maar hielden zich te vrede, met aan te wij
zen, wat zij in deze bewijzen oordeelden te ontbre
ken, en beflisten, bij flot, niets ter wereld over de
ze:
I
BOES,
1
Hoofde
a
Twijfelaar»-.

i
BOEK
I
Hoofdft.
Stoïcijnen.
m K E R K E L IJ R E
zelven. Uit de fchriften van CICERO , welke, kort
voor JESUS geboorte, zoodanige Wijsgeerte volgde,
kunnen wij derzelver aart en gefteldheid best opmaken.
Deze twijfelzucht moest zeker den mensen
verzwakken en weifelachtig maken , in de betrachting
van zijne pligten , bijzonder in het betrachten
van zijne Godsdienftige pligten, niet min dan in het
geen hij, ten opzichte van zijn waar en duurzaam
geluk, te hoopen ofte wezen hadt.
Andere gezindheden echter fcheenen gunftiger te
zijn voor den Godsdienst. Wanneer men , °in de
Boeken der Stoifche Wijsgeeren , hunne verhevene
uitfpraken over God, de deugd enz. leest, wordt
men met eerbiedige verwondering aangedaan. Hun
leugdzame man, die zijn hoogfte goed" in de deugd
lelt, is geheel vrij van alle hartstochten en zwakreden,
geene fmart, geene droefheid, geene vreugle,
noch geluk, kan hem van zijne vastigheid beweren,
hij blijft gerust, zelfs bij de inftorting der
•j
geheele wereld. Maar, wanneer wij doordenken, vinlen
wij het onnatuurlijke en bedrieglijke van deze
(
«denken Waar is de mensch zonder hartstochten
t
n gemoedsaandoeningen? Hoe zal mcii den mensch
t
3t het beminnen der deugd, om zich zelve, opfpor
:n , indien men alle beloningen der deugd wegeemt?
Op dezelfde wijzeis het gelegen, met hun-
r
n
e leere omtrent God en de onfterflijkheid der ziel.
I loc voortrcflijk zij ook van God fpreken, deze was
b ij hun niet anders, dan de wereldgeest, die, door de
antfche ftofie j, bij wijze van een allerligtst vuur verreid,
dezelve beweegt en bezielt, zoodat deze we­
b
reld-

G E S C H I E D E N I S . 43
reld-geest en de ftolfe het Al uitmaakt, zijnde aan een I
BOEK
ftreng en onverbidlijk noodlot onderworpen. Waaromtrent
men, te vergeefs, eene verzachting gezocht Hoofdft.
I
heeft, in fommige uitdrukkingen, bijvoorbeeld, van
SENECA , (*) waar hij zegt, dat de Schepper en
Regeerer van alles het noodlot wel gefchreven heeft,
maar dat volgt, dat hij, ééns bevolen hebbende,
altijd gehoorzaamt. Immers , daar , in de daad,
bij de Stoïcijnen alles natuur is, zoo moet alles
noodlottig wezen, dewijl 'er geene andere wijsheid
noch voorzichtigheid is, dan in de bezielde natuur,
en dus is alles natuurlijk. Met deze leere verbonden
zij ook de ftelling, dat de zielen wel eene lange
duurzaamheid hebben , maar ten laatften aan haar
noodlot van fterfiijkheid onderworpen zijn, waar uit
nu ligtclijk het befluit is optemakcn, dat, hoe zeer velen
dit leerftelzel hebben bewonderd, het 'er echter
zeer ver af is,, dar het, ter bewerking van waare
Godzaligheid,'waare deugd, en waar geluk voor de
menfehen, gefchikt zou wezen.
Onder alle de gezindheden der Griekfche Wijsgeerte,
had die van PLATO, zekerlijk, het beste voor­
Pk.tonistenkomen,
SOKRATES, zijn leermeester, had aan PLA­
TO verheven.denkbeelden ingeboezemd, en deze zoc
goed gebruik gemaakt, van de lesfen van dezen wijzen,
dat hij gemeenlijk de Godlijke PLATO, ja van
.CICERO zelfs , de God der Wijsgeeren, genoemd
wordt. Hij fpreekt van God, als van een geesteliji
wezen, dat eeuwig, wijs, almagtig, het Heelal ba
ftuurt,
.(*) De Providtntia Cap. V.
D

I
BOI:K
I
iioofdtt.
44 K E R K E L IJ K E
(tuurt, voor de mehfchen zorgt, en de oorzaak van
alle goed is , van wien deze wereld gevormd is.
Hij geloofde, dat de zielen der menfehen onfterflijk
zijn, en beloningen of ftraffen na dit leven te wachten
hebben.
Zijne zedenleere behelsde veel goeds,
aangaande de deugden en ondeugden, en de pligten
der menfehen.
ook zijn leermeester
vergenoegde
Doch met deze grondleerftukken, die
SOKRATES had voorgedragen,
PLATO zich zeiven niet , maar verder
met zijne ovematuurkundige befpiegelingen willende
doordringen , verviel hij tot vele dwalingen, en niet
Zelden tot dweepachtige gevoelens.
Het is, om die
reden, als ook wegens zijnen gezwollen en duisteren
fchrijfftijl, in welken hij veeltijds zijne waare gevoelens
fchijnt te verbergen,
moeilijk, om te bepalen,
Welk het eigenlijke famenftel van dezen Wijsgeer geweest
zij. In zijne leere van God bracht hij, in
zekeren opzichte , drie Godlijke perfonen van gelijke
waarde en magt, alzoo hij het Godlijk verftand, de
Godlijke rede of wijsheid, logos, of idea door hem
genoemd, en welke hij voor het oorfpronglijk beeld
van alle dingen houdt, benevens den algemeenen wereldgeest,
of kracht, die alle dingen bezielt en bewerkt,
tot dén zelfïtaiKiig wezen maakt.
Deze Drieëenheid
van PLATO , indien ik het dus moge noemen
, . hoe zeer wezenlijk onderfcheiden van de
leere der Christenen, heeft echter, door de gelijke
klanken der benamingen , dewijl de Bijbel
ook eenen logos van God kent, niet alleen aan
het Christendom, bij verfcheiden Heidenen , ingang
verfchaft, maar ook, van den anderen kant,
de

G E S C H I E D E N I S . 45
de Platonifche Wijsgeerte zoo geliefd gemaakt bij de
Christenen , dat vele Kerkvaders hun best gedaan
hebben, om de leerftellingen van dezen Wijsgeer met de Hoofdft.
Christelijke leere te vefëenigen, Waar door de eenvouwighcid
van deze laatfte, gelijk ons, in het vervolg
, blijken zal, zeer veel verduisterd en bezwalkt
is geworden. Verders had PLATO zeer veel op,
met de leere der geesten, of mindere Goden, die men
Demons noemde, welke, onder het bevel van den
hoogden God, ook deel hadden m de regering det
wereld. Hij verbeeldde zich de fioffe, als even eeuwig
met God, en tevens als de noodzaaklijke bron
van kwaad en verderf, trouwens, ook de besten er
fchranderften der Heidenfche Wijsgeeren konden zich
geen denkbeeld vormen , van eene fchepping allei
dingen uit niet. Omtrent de zielen der menfehen
was hij insgelijks duister, en fchijnt dezelve gehouden
te hebben voor een deerden of uitvloeizel var
het Godlijk Wezen , divinae particula aurae , ból
maakte hij onderfcheid tusfehen dezelven, het wett
insgelijks op zijne zedekunde invloed had , waarin hl
de pligten onderfcheidde, tot Welke meer verhevene
geesten verbonden waren, van zulke, met welke laager
zielen volftaan konden. Hoe hooge achting men,
ten tijde van JESUS, onder de Grieken en Romeinen
ook deze Wijsgeerte toedroeg , nogthans waren de
oude en echte Platonisten reeds voor lang uitgeftorven.
—•
I
BOEK
I
ARISTOTELES, een mail van fcherpzinnig Vernuft, 'Peripntejtifchen,
en leerling van PLATO, had eene nieuwe gezindte
of Ariltotelifchen.
gefticht', die men ós-Peripatettfche noemde, omdat
D 2 de-

Eclcctifche
Wijsgeerte.
46" K E R K E L I J K E
I deze Wijsgeer zijne leerlingen, wandelende, gewoon,
BOEK
I
was te onderwijzen. — Deze gezindte telde, ten dezen
tijde, Hechts weinige aanhangers, maar , wanneer
Hoofd!!.
men, in vervolg van tijd,de kwaade gevolgen deriVötonifche
Wijsgeerte in de Christen Kerk ontwaar werd,
floeg men tot een ander uiterfte over, en de Christen
Leeraars namen met eene wonderbare geestdrift
het le.erftelzcl van ARISTOTELES over, gelijk wij,
in het verhaal der gefchiedenis, zien zullen. Ondertusfchen
is het famenftel van ARISTOTELES voorde
eerfte gronden van den Godsdienst en deugd veel gevaarlijker
dan dat van PLATO. ARISTOTELES had wel
zeer voortreflijk over dc pligten der menfehen gefchreven,
maar omtrent den Godsdienst dwaalde hij
geheel buiten het fpoor. God is, volgends hem, een
eeuwig wezen , maar onbeweeglijk in zich zeiven ,
dat is, zalig in de bloote befchouwing, welk; wezen
de eeuwige ftolfe in beweging gebracht heeft, als
de eerfte beweger in een werktuig, zonder zelve bewogen
te worden. Dus kende ARISROTELES niets
van eene wijze en goede Voorzienigheid, hij moest
de Schepping der Wereld uit niet loochenen , en
zijne gevoelens nopens de voortduuring der menschlijke
ziel zoo duister worden, dat men 'er niet anders
uit kan afleiden , dan dat hij derzelver onfterflijkheid
niet erkend heeft.
Alle deze gezindheden van Wijsgeeren waren geduurig
met malkanderen in twist, men ltreed om dc
werwinnmg , meer dan om de waarheid. Men begrijpt
dus ligtelijk, hoe weinig zij konden toebrengen
tot verlichting van den ougeleerden hoop der
men-

G E S C H I E D E N I S 47
l
menfehen , terwijl zij , te gelijker tijd , door hare
Bo: K
hoofddwalingen, twijfelingen, en onzekerheden, genoeg
openbaarden, hoe weinig de menschlijke Re­
I
Hoofdft.
de , op zich zelve , in zaken van het hoogfte
•aanbelang, die tot den Godsdienst cn deugd, en tot
onze uitzichten in den toekomenden Haat na dit leven
, betrekking hebben, genoegzaam zij, waar doot
de dierbaarheid en noodzaaklijkheid eener nadere en
onmidlijke Godlijke Openbaring, naar welke zelfs de
besten van deze Wijsgeeren begeerig verlangd hebben,
aan ieder een kenbaar moet blijken. Ecnigcn tijd nr
JESUS geboorte, begonnen fchranderc mannen te begrijpen,
dat men niet langer ééöe bijzondere gezindte
moest aankleven, maar, dat men dc'waarheid .
waar men die ontmoette, aangrijpen cn kiezen moest,
hier van daan werden zij Eclectifche genoemd. Deze
Wijsgeeren ontftonden eerstin Egypte, en maakten,
te Alexandnê inzonderheid, grooten opgang:
ook zelfs ónder de Christenen. Men kan, zekerlijk
bet voornemen en dc bedoeling van deze Wijsgcc
ren , voor zoo ver het hun om waarheid te doei 1
was, niet afkeuren, ook konden de Christenen, ii l
de Wijsgeerte, van geene der Heidenfche famenftel
len, zonder eene zoodanige keuze, voor zich gebruil
maken. Maar, deze zelfde Eclectifche Wijsgeerte
die men ook de nieuwe Platonifche noemde, om
dat zij zeer veel van PLATO overnam en behield
»
heeft , vervolgends, het Christendom groot nadcc
toegebracht. Dc Wijsgeeren, die deze gezindte volg
den, befchouwden het Christendom insgelijks al
eene Wijsgcerigc gezindte , cn behandelden het al
D 3
z
o
°

BOEK
I
Hoofdft.
sen verzekerde deze foort van Wijsgeerte de Heilenen
niet van het bezit der waarheid, trouwens zij
1 conden het niet vermijden, daar, waar alle Wijsgee-
] en gedwaald hadden, ook met hun te dwaalen
Staat dei-
Geleerdheid.
\ rekkmg tot de Godlijke wetenfchappen , dat zelfs
Verkeerde de wereld zoo in het duister, met be-
i
ulke groote en wijze mannen, als wij onder de
\
l
4* K E R K E L I J K E
zoodanig. Daarom wilden zij hetzelve overeenbrengen
met deze en gene leerftukken der Heidenfche
reedsgemelde Wijsgeeren, waardoor het Christendom
zijne oorfpronglijke zuiverheid moest verliezen.
wij
zullen, onder dit foort van lieden, zulken ontmoeten,
die wij, als tweeflachtige wezens, kunnen
aanmerken, half Heidenen, half Christenen, over welken
men even daarom getwist heeft, of men hen al
of met voor Christenen moet houden. Ondertus­
Vijsgeercn ontmoeten, in het onzekere omtasteden
e
i het fpoor bijfter waren ; van den kant der begaafdheid
en geleerdheid echter was deze zelfde
v
'ereldzoo verlicht, dat men den leeftijd van AU-
G
USTUS , de gouden eeuw der ftaajè letteren en veraften,
genoemd heeft. De Grieken waren reeds ze
n
d
at lang vermaard, door hunne befebanfde zeden cn
|
mne beoefening van wetenfchappen cn kunften
V
oornaamlijk, bloeiden te Atheenert, welke Stad aan'
M
txERVA, de Godin der wetenfchappen, gewijd
VV
as , mannen , welke de jeugd in de welfprekendld
en alles, wat tot het vormen van den (maak en het
h<
vc rftand behoort, onderwezen. Na het overwinnen van
G rieieulandU^étRomeinen AeCriekfche -elecrd
IK. ia beginnen hoog te fchatten, en waren, ia en na
die
J a

G E S C H I E D E N I S . 49
I
BOEK
I
die tijden van CICERO, daar in, de mededingers dei-
Grieken geworden; de aanzienlijkfte llomeinfelie jongelingen
oefenden zich in de Grkkfche taal, en ver-; loofdfl
keerden eenigen tijd , om hunne letter-oefeningen
voort te zetten, in Griekenland cn te Atheemn. De
vrijheid van denken en fchrijvcn, welke toenmaals
heerschte, verhoogde de krachten van den menschlijken
geest, welke, zich van allen dwang losmakende,
werken voortbracht, die de eeuwen verdunren
De Wijsgeerte, hoe ontoereikende hare pogingen
ook waren in de Godlijke wetenfchappen, fcherpte
het verftand, vermeerderde en verhoogde het oordeelvermogen.
De fijne fmaak en hooge trap van be,
fchaafdheid, aan het Hof van AUGUSTUS plaatshebbende
was nooit noch immer zoo algemeen geweest,
als in deze eeuw. AUGUSTUS, en zijn vriend ME­
CENAS, begunftigden allen, die in fmaak en begaafdheden
uitmunteden, en fchonken hun rust, en beloningen;
geen wonder, dat de Dichtkunde, hier door
tot rijpheid gebracht, die gedenkftukken heeft opgeleverd,
welke wij, zoo dikwijls wij IIORATIUS , via-
GILIUS, oviDius,en andere Dichters, lezen, nog
bewonderen. De welfprekendheid fchitterde, in der
Burgerftaat, maar bezielde ook tevens alle ondcrwerpen,
over welke in fchriften en boeken gehandclc
werd. Bijzonder werd de gefchiedkimde, misfchiei i
de nutdgfle aller menschlijke wetenfchappen te noe
men, ten dezen tijde beoefend op eene wijze , du
te gelijk vermaaklijk en leerzaam was. Rijk door d
fchatten der Griekfche geleerdheid, welke dc Romei
pen zich met het bemagtigen van Griekenland had
d o
D 4
1

f
r
BOEK
I
5° K E R K E L I J K E
den toegeëigend, nog rijker door den naarijver, die
hen de Grieken evenaaren, en niet zelden'te boven
deed ftreven, waren zij het befchaafdfte, vernuftigfte
en geleerdfte volk, het welk ook door wijze wetten
beftuurd werd. De volmaaktheid, welke'de vormende
of beeldende kunsten bereikt hadden, maakte,
in die zelfde eeuw, dit volk voor de uitdrukking
en het gevoel van het waare en fchoone bijzonder
vatbaar.
Onder zulk een volk, in
z o o
verlichte eeuw, die
naar waarheid, uit behoefte, verlangde, maar aan
den anderen kant niets min dan ligtgelovig , onbeichaafd,
of onwetend was, trad het Christendom te
voorfchijn, en werd fpoedig alöm aangenomen. Het
Christendom floop niet in de wereld, onder begunftigingvan
barbaarschheid en onkunde, neen! het vcifcheen
op den vollen dag van eene verlichte eeuw. Het fchroom-
3e geen onderzoek van den wijzen, die naar waarheid
zocht; het vreesde geene befpotting, hoe bitter
:n gevoelig ook aangebracht; het bood zich aan,
Dm onderzocht te worden; het werd onderzocht'
:n het zegevierde over alle beproevingen.
Dus was de wereld gefield, toen ruste in dezelve
verfchcen, zijn onderwijs, zijne hulp, bcboevcnle,
opgewekt om eene hooger Godlijke openbaring
Hoofdft
'Mi waarheid en heil te verlangen cn te verwach-
2ii, en reeds zedert eeuwen voorbereid , om die
ankbaar te ontvangen. Dezen tijd had God te vom
bepaald en aangekondigd door de Profccten, dee
tijd was, in alle de eeuwen der oudheid, de' geduktitc,
om de verfchijning van den Zaligmaker
te

G E S C H I E D E N I S . 51
te genieten. Hij kwam, maar, — zoo verkeerd is de
aart der menfehen! — die genen miskenden hem het
I
BOEK
I
hardnekkigst, welk daar hunn' grootften roem in fielden, 1 oofdft.
dat hij, de MESSIÜS, uit hun volk zou geboren worden. "
T W E E D E
HOOFDSTUK.
Gefchiedenis van Jefus Christus. — Zijne geboorte,
en ambteloos leven.
In zoodanigen toeftand der wereld, als wij in het I
BOEK
voorgaande Hoofdjluk befchrevcn hebben, is JESUS
II
CHRISTUS geboren, en in de wereld verfchenen, naar 1 looFdrt.
ïaC.G.
wien de Christenen den naam dragen, en dien zij ,
Jaar 1.
met recht, als den Zoon van God, den grooten.
Leeraar, maar ook Verlosfer des menschdoms, eer- 1 Jeb oorevan
j.c.
biedigen. Zijne gefchiedenis is derhalven allerbelang-'
rijkst, en verdient, met alle naauwkeurigheid, behandeld
te worden. In dezelve moeten wij wel onderfcheiden
, het geen ' onloochenbare zekerheid van waarheid
heeft,van het geen, indien al niet fabelachtige, ten minften
zeer onzekere, bijvoegselen zijn. De ontwijfelbaar
waare gefchiedenis van dezen grooten Perfoon,
hebben wij, alleenlijk, in de vier Eudngeliën, welke
de Christenen als Godlijke Boeken aanmerken, cn van
welke ons, in 't vervolg, gelegenheid zal voorkomen,
nader en opzetlijk, te fpreken, waar bij, ten aanzien
van ophelderende bijzonderheden, de overige Boeken
des Nieuwen Testaments gevoegd moeten worden.
D 5
Zoo

I
BOEK
II
Hoofdft.
na C. G.
Jaar i.
Het jrar
dezer geboorte
onzeker.
] even van HERODES den Grooten,
i 'an den Keizer AUGUSTUS , ( MATTH. 11. LUK.
1 L), en dat JOSNNES de dooper gezegd wordt, be-
J ;onnen te hebben, in het openbaar te doopeu, in het
:V jaar van den Keizer TIBERIUS, (LUK. III. i.)
t n dat JESUS, van hem gedoopt is, omtrent dertig
j laren oud zijnde, (LUK. III. 23.)
Men behoeft zich ondertusfehen daar over niet
2 eer te verwonderen, dat het juiste jaar en dag van
li :hiedfchrijvers fchreven hunne berichten van JESUS ,
Z OD zeer niet, met eene bedoeling , om zich aan
e me tijdrekenkundige orde te verbinden, zij hielden
d :ze tijdsbepalingen voor te weinig beduidende, om
z ch daar mede op te houden, zoodat zij niets meer
d tar van aantekenden, dan tot hun oogmerk vol-
ft rekt dienftig was.
ê
5- K E R K E L I J K E
Zoo ontwijfelbaar zeker het is, dat
JESUS, onder
de regeering van den Romeinfchen Keizer AUGUS­
TUS, in het Joodfche land, geboren, en onder deszelfs
opvolger, den Keizer TIBERIUS,
het welk nooit een bcftrijder van het
geftorven is,
Christendom
beflaan heeft te loochenen , zoo onzeker is het eigenlijke
jaar en de dag van zijne geboorte; waar omtrent
de Euangelisten
ons niets anders hebben opgetekend,
dan dat JESUS
geboren is , nog bij het
onder de regering
J isus geboorte niet is opgetekend; de gewijde Ge-
Hierbij komt, dat de Christe-
ni :n van het geboortejaar van JESUS eerst vijf hontd
jaaren naderhand in hunne jaartelling hebben
bc ginnen gebruik te maken , wij ontmoeten deze
u-telling in openbare gefchriften zelfs niet voor de
Ja
viihic

G E S C H I E D E N I S 53
VUIfie eeuw (*) en zij werd eerst algemeen in de I
XIV eeuw, onder Paus EUGENIUS IV. Deae jaartelling,
BOFK
II
volgends welke wij thans 1799 na de geboor- j loofdft.
te van CHRISTUS fchrijven, is eerst in de VI eeuw l
laC.G.
Jaar 1.
door eenen DIONYSIUS , den Kleinen bijgenaamd ,
welken men, gemeenlijk, voor eenen abt te Rome
houdt,
berekenden vastgefteld , of liever van de
Grieken tot de Latijnen overgebracht.
Volgends deze
gewoone jaartelling zal JESUS geboren zijn in het
44lte jaar der regering van Keizer
AUGUSTUS, in
het jaar 754 na de bouwing der Stad Rome, doch,
toen was"HERODES reeds overleden, wiens dood
door JOSEFUS gefteld wordt in het jaar 41 van Augustus,
750 na de bouwing van Rome, een duidelijk
bewijs, dat deze onze gewoone jaartelling eene
misvatting heeft van drie, zo niet vier, jaren.
Christen-Schrijvers , in de IV eerfte eeuwen,
De
IRENEus,
TERTULLIANUS , CLEMENS van Alexandrïè,
EUSEBIUS, en anderen, zich voomaamlijk
grondende
op LUK. HL hebben het 41 jaar van AUGUSTUS en
het 750 na de bouwing van Rome gehouden voor
het geboortejaar van CHRISTUS , en zoo veel mij
toefchijnt, heeft dit jaar het meeste recht van aaufpraak
op deze eere; zoodat wij, dienvolgends, bij
onze gewoone tijdrekening nog vier jaren zouden
moeten voegen, cn 1803 in plaats van 1799 dienden
te fchrijven. (f)
Wan-
(*) S. VAN TIL de anno, ménfe, et die natali Christl
pag. 2.
{ j) Men zie de Verhandelingen van den gel. SCHUT

I Wanneer wij het jaar van JESUS geboorte willen
BOKK
II bepalen, naar de Schepping der wereld, ontmoeten
Hoofde, wij dezelfde onzekerheid, FABRICIUS (*) heeft de
na C. G.
verfchillende gevoelens der geleerden desaangaande bijëenverzameld,
waar uit blijkt, dat de mééste» zich
Jaar i.
bepalen, omtrent het jaar 4000 of daaromtrent, waar
toe men ook gebracht heeft zekere overlevering onder
de Jooden bekend, onder den naam van Overlevering
van het huis van Eua, dat de wereld 2000
jaren geftaan heeft voor de wet, en 2000 onder de
wet, en dat zij 2000 jaren na de wet ftaan zal,
welke overlevering gewis haren grond gevonden heeft'
n de Schepping der wereld, in zes dagen, wordende'
I :lken dag voor duizend jaren genomen, waar toe
()ok
AUGUSTINUS (f) neigt. Hoe dit zij, de zekerte
Tijdrekening des Ouden Testaments leidt ons,
i
(•m de geboorte van CHRISTUS omtrent 4000 jaren
r a de Schepping der wereld te Hellen. Het eerfte
Tjdperk des O. T. bevat 1656 jaren, van de fcheping
der wereld tot den zondvloed. Het tweede
F
1 ydperk loopt van den zondvloed tot de geboorte
v m ABRAHAM, zijnde 352 jaaren, dat is, "tot het
j> ar 2009. Het derde Tijdperk heeft de 430 jaren,
Ü elke, zedert de roeping van ABRAHAM uit zijn va-'
I irland, verlopen zijn, tot den uittogt der Israêliten
u t Egypte EXOD. XII. 40. welke, gevoegd bij de
TI
ir
54 K E R K E L IJ K E
70
in zijne Heilige Jaarboeken , welke in III Deelen
Svo 1779 enz., zijn uitgekomen.
(*) Bibliogr. antiq. Cap. VII. §. 9. p. m. o ; 6
yr„
( + )/)

G E S C H I E D E N I S . 55
70 jaren van ABRAHAMS ouderdom, toen hij deze roeping
ontving, een getal van 500 jaren maken, zoodat dit
Tijdperk eindigt met het jaar 2509. Het vierde Tijdperk
word 1 KON. VI. 1. bepaald op 480 jaren, tot den Tempelbouw
door SALOMO , en gaat dus tot het jaar 2989.
Van den Tempelbouw tot deszeifs verbranding door de
Chaldem zijn, volgends EZECH. IV. 5. 43° jaren,,
dus ftrekt zich het vijfde Tijdperk uit, van het jaar
2989 tot 3419. Eindelijk heeft men het zesde Tijdperk
van omtrent 600 jaren, van het verbranden des
Tempels, tot de geboorte van JESUS, geduurende
welken ook de 70 weeken DAN. IX. gemeld, of 49°
jaren lopen, welke men het waarfchijnlijkst beginnen
moet met het twintigftc jaar van den Perfifchen Koning
ARTAXERXES Langhand. Dus blijkt met genoegzame
zekerheid, dat JESUS omtrent 4000 jarer
na de fchepping der wereld geboren is.
I ,
BOEK
II
rloofdff.
naC.G.
Jaar I. ,
Even onzeker zijn wij, omtrent de eigenlijki ! De ge-
_ boortedag
van
maand en dag, op welken JESUS geboren is. Ze
dert de IVde eeuw viert- de Westerfche Kerk > JESUS on-
. zeker.
op den 25 December, de gedachtenis van deze ge
boorte; in die zelfde eeuw, had de Oosterfche Kerl
het geboortefeest van JESUS- beginnen te vieren O]
den 6 Januarij, maar fpoedig volgde zij het vooi
beeld der Westerfche Christenen , en verkoos ins
gelijks daar toe den 25 December. Voor deze IVd
eeuw vinden wij geene blijken , dat de dag van JE
sus geboorte, als een jaarlijks feest, door de Chris
tenen gevierd is geworden. Niets is, ondertusfehen
blijkbarer, dan dat JESUS geboortedag niet is gi
weest de 25 December. In deze wintermaand, duli It
h ;t

I
BOEK
II
Hoofdft.
naC.G.
Jaar r.
;elijk JESUS 6 maanden daarna, volgends welke reening
deszelfs geboortedag in de maand i
December
allen zou. Doch , ZACHARIS was geen Uoogeriester,
zijne ambtsverrichting beftond alleen, in het
a mfteken van reukwerk op den gouden reuktaar,
in het Heilige, of voorde Heiligdom, en de
a
d
ag, op welken hij de verfchijning van den Enoel
h
ld, was dus geen groote verzoendag in de maand
S
;ptcmbc-r. Ook hebben verfcheiden Geleerden geofd,
dó waare aanleiding gevonden te hebben, tot
ft
i
:t vieren van den 25 December, als JESUS geboordag.
Op dezen dag, op welken de zon des win-
t<
ti
rs begint weder te keeren en te klimmen , vierden
i
56 K E R K E L I J K E
het jaargetijde niet, dat herders in het open veldbij
nacht hunne kudden bewaken, ook kan men niet
denken, dat eene befchrijving, waardoor zoo velen
genoodzaakt waren, aanmerkelijke reizen te ondernemen,
in den winter zou bevolen zijn, en deze beide
gevallen hadden nogthans plaats, ten tijde van
JESUS geboorte.
Vergeefs heeft men, in de verfchijning
, aan-den Priester ZACHARIS gebeurd, een fteunzel
gezocht voor deze bepaling van JESUS geboor-
:edag. Men heeft ZACHARIS tot Hoogenpriester
I remaakt, en zijnen dienst op den grooten verzoenlag
, den X van de maand Tisri, dat is, <
September,
in het Heilige der Heiligen, laten verrichten,
:oodat JOÜNNES in die maand zal ontvangen
zijn'
: Heidenen natalem fo/is invieti, „ het geboortefeest
n de onverwrnlijke zon," welke alsdan op nieuw
v;
hijnt geboren te worden. Nu hebben wij meer
fc
>orbeelden, dat de Christenen , ten einde de Hei­
de-

G E S C H I E D E N I S . 57.
denen te ligter te winnen , vele van hunne plegtigheden
en gebruiken, overgenomen, en min of meer
naar hunne denkwijze als Christenen, gefchoeid hebben.
Op deze wijze kunnen zij dit feest overgenomen,
en hervormd hebben, in een geboortefeest van
Hem,
die, als de zon der gerechtigheid, de wereld
zoo heuglijk verlicht heeft.
KLEMENS van Akxandrlê
(*), één der geleerd-
He Kerkvaderen, fpreekt van twee verhalen, volgends
welke de Zaligmaker, of op den 20 April, of of
den 20 Meij, zou geboren zijn; en zelve fchijnt hij,
tot het laatfte over te hellen, 'er bijvoegende , da:
de aanhangers van BASILIDES de gewoonte hadden
om op dezen dag de verjaring van JESUS doop t>
vieren — ik zal mij niet ophouden, met de gevoe
lens van laater geleerden, die naar den geboortedaj r
van
JESUS onderzoek hebben gedaan, alleen aanmer
kende, dat 'er geene maand in het jaar is, of zij i
hier in aanmerking gekomen, (f) De geleerde
SCHUT
TE bepaalt den tijd van JESUS geboorte tusfehen de: 1
17 en 18 November, en dus flechts ééne week voo
den dood van HERODES, welke den 25 Novembe
r
r
daar aan volgende zal overleden zijn; en men ka
1
niet ontkennen, dat hij dit onderwerp , met ong<
meene naauwkeurigheid en bewijs van oordeelkunde
•>
behandeld heeft; waarom ik den Lezer, die hier tc e
begerig mogt zijn, tot 's mans Heilige Jaarboeke n
verzende. Thans is het voor ons genoeg, dat wij
»
u
(*) Stromat. Libr. I.
( f ) FAUHIU. Bib/, antiq. p. m. 480.
I
BOEK
II
Hoofdft.
na C. G.
jaar 1.

I
BOEK
II
Hoofdft.
na C. G.
Jaar i.
5S K E R K E L IJ K E
in het algemeen,- weten, dat JESUS, gelijk ons reeds
in het voorgaande Hoofdftuk gebleken is, op eenen
tijd in de wereld is gekomen, welke voor de oogmerken
zijner komst' en godlijke zending volkomen
gelchikt was, op dien tijd, welke ook alle de kenmerken
heeft, die, eeuwen te voren, in de fchriften
des Ouden Testamcnts, zoo duidelijk waren bepaald,
dat 'er, bij derzelver vergelijking met de tijdsömftandigheden
van JESUS. geboorte, geen twijfel kan
overblijven.
Het Joodfche volk was thans reeds afhanglijk
van eene vreemde Mogendheid, en hun Staat
helde naar zijnen ondergang; de 70 jaarweken van
DANiëL, hoe men die ook moge verklaren, liepen
ten einde, DAVIDS geflacht, waaruit de MESSIÜS
geboren moest worden, was tot eenen geringen flaat
rauederd,
en leefde onbekend en onopgemerkt; het
[oodfehe volk, over het geheel genomen, Avas zedelijk
i
:n godsdienftig bedorven; zedert verfcheiden eeuwen
]
vas geen Profeet onder . de Jooden opgeftaan , cn
1
och was hun de grootfïe van alle Profeeten beloofd.
3
)e MESSIÜS moest dan nu of nooit verfchijncn. Bij
<
leze volkomene overtuiging, die wij uit den tijd van
ESUS geboorte in 't geineen hebben van zijne Godijke
zending, zal het voor ons 1
van geen belang
]
zijn,
<
iffchoon wij omtrent den dag dezer geboorte in on-
;ekcrhcid blijven.
«sus af-1
.Het geflacht, waar uit JESUS afdamde, en, als de
komst uit i
JDAVID. eloefdé MESSIÜS,.volgends de Profeeten, moest af-
I
:ammen, was het ftamhuis van DAVID. Zijne moeer,
MARia, was eene erfdochter uit dit koninglijk
d
b
uis, gelijk JOSEF , met wien zij ondertrouwd was ,
uit

GESCHIEDENIS. 59
uit eenen anderen tak van hetzelfde huis gefproten,
nevens haar, de naaste aanfpraak op de rechten van
dit huis kon maken, zoodat, door het huwelijk van
deze beide perfonen, beider erfrecht werd verëenigd,
en dus overgebracht op JESUS , den zoon van MA-
RIÜ. Dat JESUS uit den ftam van JUDA en het
huis van DAVID geboren is, is openbaar,
VII.
( HEBR.
14.) en blijkt ons uit de geflachtrekeningen,
welke MATTHEUS (Hoofdft. I.) en LUKAS (Hoofdft.
IH.) ons medegedeeld hebben, de eerfte van JOSEF.
deze, LUKAS naamlijk, van MARIS.
Deze geflachtlijsten
waren, in dit Koninglijk ftamhuis, tot hiei
toe, zorgvuldig bewaard gebleven, en derzelver echtheid
werd niet in twijfel getrokken, maar bij de be
fchrijving ( LUK. II. ) openlijk erkend,
verhaalt wel, in zijne Kerk -Gefchiedenis
EUSEBIUJ
(*), ui I
JULIUS AFRICANUS , dat HERODES , door afguns t
aangefpoord, omdat hij zijne afkomst uit eenig ede 1
Joodsch geflacht niet kon bewijzen, alle de geflachl
lijsten der Jooden zal hebben laaten opzoeken e 1
verbranden , maar dit verhaal verdient des te mir
der geloof, omdat JOSEFUS niet alleen van deze or
derneming van HERODES zwijgt, maar ook, in zi
i-
ne eigene Levensbefchrijving , zijn geflacht uit c e
openbare geflachttafelen mededeelt.
zen
Dit
koninglijk ftamhuis van DAVID was, ten di
tijde, geheel tot den geringen ambtelozen bu >
gerftaat vervallen, en deszelfs weinige
gen leefden in ftilte, in Galikë,
(*) Libr. \. Cap. j
E
afïtammelii 1-
het afgelegenfte g
dec
I
BOEK
II
Hoofdft.
naC.G.
Jaari.

6° K E R K E L I J K E
r deelte des Joodfchen lands ten noorden, in het kleine
Stedeken Nazareth, welks inwoners, zelfs boven
BOEK
II
Hoofdft. de overige Galileërs, bij de Jonden veriichtlijk waren,
en eenen kwaaden naam hadden, zoodat het,
na C. G.
Jaar i.
als een fprcekwoord, was aangenomen: kan 'eruit
Nazareth iet goeds zijn? Tot deze vernedering was
dit huis, het welk, van DAVID, den grootften der
Joodfche Koningen, af, tot aan de Babijlonifche Bal-
Imgfchap toe, bij eene onafgebrokene opvolging van
vader op zoon, zoo vele Koningen aan het Joodfche
volk had uitgeleverd, het welk, zelfs in die ballingschap,
zijnen ouden luister ecnigermate ftaande had
rehouden, gelijk ZOROBABEL of ZERUBABEL, een
1 mns uit dit huis, zich aan het hoofd der ballingen
1 >evond, die na hun vaderland terug keerden, gedacht
, doordien de Jooden na hunne wederkering
1
fhanglijk bleven van vreemde vorsten, die wel aan
(!en Priesterfland het inwendig beltuur des volks naar
ï ijne wetten overlieten, maar hunne belangen door
1 iiinne Stadhouders lieten waarnemen: de "rampen,
t oor de Jooden geleden , onder de overheerfching'
t erEgijptifche en Sijro-Macedonifchc Koningen, vooraamlijk
onder AXTIÖCHUS EPIFAXKS, hadden dc
r
i «lammelingen van dit huis, hoogstwaarfchiinlijk, de
v ijk doen nemen naar een afgelegen gedeelte des
h nds, en, wanneer nu, door de dapperheid der
1 'lakkabeefche Broederen, de vrijheid der Jooden in
d Sn Godsdienst cn Burgerftaat herilcld was, levend
3 het ftamhuis van DAVID geene mannen uit, die
z ch openlijk voordeeden, veeleer bleef het voor dit
h lis geraden, zijne fcnuüplaats niet te verlaten, toen
de

G E S C H I E D E N I S .
ói
dè vorsten, uit het Mahkabëisch
geflacht, fpoedig
de heerfchappij en titel van Koningen aannamen, en
zich daaromtrent vrij jaloersch en naarijverig betoonden;
eindelijk was zelfs alle menschlijk uitzicht op herftclvoor
dit huis, onder de dwingelandfche regering
van HERODES, geheel verloren.
De gefchiedenis van JESUS heeft, over het algemeen,
dit bijzonder kenmerkende, dat alles, wat zijdendken-
Onderfcheine
uitwendige omftandigheden betreft, ontbloot is merk der
gefchiedenis
van
van die grootheid en luister, met welke de menfehen
ingenomen zijn, en welke de Jooden ook, in hun­
JESUS.
nen MESSIÜS, verwachteden, maar daartegen, heefi
de Godheid gezorgd, dat deze doorluchtige perfoon.
van het eerst tot het laatst, gekenmerkt is geworden,
door zoodanige voorvallen en zaken, welkf
voor het geloof van hun, die hem aangenomen er
erkend hebben, genoegzame en overtuigende grondei
!
opleveren, entevens het ongeloofonverantwoordelijl
maken. Dit had reeds plaats bij zijne geboorte, ei I
het geen dezelve voorafging, verzclde, en onmidlijl
op dezelve volgde.
Hier toe behoort, dat, gelijk de geboorte van jo • Geboorte
van JE­
SN NES , die zijn voorloper zou wezen , door eenei
Engel, aan dcszelfs vader, den Godvruchtigen Pries • van zijn
. voorlo-
ter & zACHARia, in den Tempel, te voren werd aan
perjoiiN-
gekondigd, ook zes maanden daarna, die zelfde He ' NES voor-
meibode aan
MARIA , de verloofde bruid van JOSEF • &egd,
verfcheen, en haar ontdekte, dat zij de moeder zoi l
wezen van den Verlosfer der wereld, belastende haa r
dit kind, het welk ook de Zoon der Merhoogftei i
zou genoemd worden, elen naam JESUS (Verlosfer »
E 2
I
BOEK
II
Hoofdft.
naC.G.
]^r i.
SUS en

I
«OEK
II
Hoofdft.
naC.G.
Jaar t.
62 K E R K E L I J K E
Zaligmaker, Heiland,) te geven, en ter bevestiging
van haar geloof, aan haar ontdekkende, dat hare
nicht ELISABETH,
de huisvrouw van den Priester
ZACHARIS , reeds in de zesde maand harer zwangerheid
was.
De ftille maagd , deze verfchijning en
ontdekking zelfs voor haren bruidegom verzwijgende,
ondernam, uit Nazareth, waar zij haar verblijf
had, in het Noorder gedeelte van Palaestina , hare
nicht een bezoek te geven, die in het Zuiderdeel van dat
and in Hebron, of in Juta of Juda, dicht bij
Hebron, woonde. Rij hare aankomst, waren deze
i )eide uitmuntende perfonen, door eene godlijke aan-
Irift geroerd, ELISABETH zich verwonderende , dat
rare zwangerfchap, die zij zorgvuldig verborgen had
:ehouden, aan hare nicht, bekend was,
begroette
ie tevens als de aanftaande moeder van den Zaligriaker,
en
MARIS verhief in eenen Lofzang, welke
ien geest der oude Profeten ademt, den lof van God.
Navolgends bleef zij omtrent drie maanden
in het
uis van den Priester ZACHARIÜ , alwaar hare eere
e Q goede naam veilig was , doch , als nu de tijd
x an ELISABETHS bevalling naderde, keerde zij weer
na Nazareth. ó
(*)
Hier ontmoette zij haren bruidegom, wien hare
z wangerheid niet verborgen kon blijven. Doch, ook
eze, wanneer hij, een deugdzaam jongeling, door
V erfchillende gemoedsbewegingen deswegens geflin-
g srd werd, had eene Godlijke openbaring in een'
d room, waarbij hem ontdekt werd, dat de wonder-
(*) LU*. I.
zoon,

G E S C H I E D E N I S . 63
zoon, waar van MARIS zwanger ging, uit den H. I
BOEK
Geest ontvangen, en de verlosfer van zijn volk was, II
wicn Hij den naam JESUS om die reden geven moest. Hoofdft.
na C. G.
Hier door gerustgefteld , voltrok hij zijn huwelijk
Jaar \.
met MARia', hoewel zich van hare bijwoning , als
echte man, onthoudende. (*)
Bij de geboorte van JOANNES werd , op nieuw,
de aandacht opgewekt, op de bedoeling der Godheid.
De Maagfchap wilde, bij de befnijdenis van
ANNES
den Do­
het kind, op den achtften dag, bij welke gelegenheid
de Jooden gewoon waren, hunnen kinderen napermen
tc geven, het kind, naar deszelfs vader, ZACHA-
Ria noemen, maar de moeder drong aan, dat zijn
naam JOANNES zou wezen. Men wenkte den vader,
die, zedert de verfchijning van den Engel, tot kastijding
van zijn ongeloof, Hom, en misfehien ook doo:
gebleven was, om zijne mening over den naam de:
kinds te verftaan , en naauwlijks had hij op eei I
fchrijfbordjen gefchreven: JOANNES zal zijn naan f
zijn, of hij kreeg het gebruik der fpraak en des gc
hoors weder, tot verbazing van allen, aan welke i: 1
dien oord des lands dit geval bekend werd. Alle
juist gefchikt, om opmerking te baren, wat toe 1
van dit kind ééns worden zou ? Tevens gaf een Lol
zang van den Priester ZACHARIÜ, even als die va I
MARia', geheel in den geest en fmaak der oude Pn |
feeten , een bewijs van eene hooger Godlijke aai I
drift, die zich, in dezen merkwaardigen tijd, werl
M j
zaam betoonde, (f)
(*) MATTH. I.
(f) LUK. I. 59 volgg.
E 3
Geboortevan
]CV
I*

BOEK
II
Hoofdft.
naC.G.
Jaar i.
Befchrijving,
niet verre van Jerufalem gelegen, van ouds DAVIDS
Stad geheten, omdat het ftamhuis van dezen vorst
door AU-
GUSTUS daar oorfpronglijk t'huis hoorde, en hij zelve daar
geboden, geboren was, door de Voorzienigheid beftemd, tot
geeftaande
geboorteplaats van JESUS. En van deze bijzonderheid
hong zeer veel af, alzoo de Joodfche Ge­
Ieiding,
dat JESUS
te Bethlehem
geleerden
eenparig gevoelden, dat deze Stad, door de
boren oude voorzeggingen , tot deze eere uitdruklijk benoemd
was, (MICU. V. 1. ) en zij derhalven, wordt.
in­
i :en bevel tot eene algemeene befehrijving van 's lands
i
<
64 K E R K E L I J K E
MARIE , ondertusfchen, in hare zwangerfchap vorderende,
bleef met JOSEF te Nazareth
had, naar het fchijnt, geene andere
dat zij, aldaar
wonen, en
gedachten,'dan
bevallen, en haar kind ter wereld
zoude brengen. Echter was Bethlehem, in Juda,
dien JESUS waarlijk te Nazareth
geboren was, dit,
met recht, als eene reden van hun ongeloof zouden
langevoerd hebben. Maar, wat gebeurt? Juist om
lezen tijd, geeft de Romeinfche Keizer AUGUSTUS
ngezetenen (*) welke befehrijving, op de
Joodfche
wij-

GESCHIEDENIS. 65
wijze, en raar hunne wetten, werd werkftellig gemaakt,
zoodat elk zich moest vervoegen naar die
plaats,
noemd Judeë te denken hebbe. Dus gevoelt ook de
ilooglecraar VENEMA. De lloogleeranr j. D. V A * HOVEN
denkt liever, dat het bevel van AUGUSTUS
zich te gelijk
tot Syrië, en de nabijgelegen landen, zal hebben uitgeftrekt.
Doch, de naauwkeurige SCHUTTE maakt veel
werks, in zijne Heilige Jaarboeken, om te betogen, dat
hier bedoeld zij eene algemeene Cenfus of befehrijving,
door het geheele Romeinfche gebied; hoe het zij, het
is zeker, dat 'er ten dezen tijde eene befehrijving in
Judeë heeft, plaats gehad, waarbij , volgends JOSEÏUJ
J. Oudh. XVII. 2. 4. p. 830. de gantfche Joodfche Natie
is opontboden, om den eed te doen, dat ze aan dei
Keizer, en dc zaken van den Koning HER.ODES, getrouw
zouden zijn.
De tweede vraag nopens deze befehrijving
is: Hoe LUKAS kan fchrijven LUKAS. II. 2, ten minftei 1
zoo als men de woorden gemeenlijk vertaalt: Deze eer
fie befehrijving gefchiedde, als CYRENIUS over Syrië Staa
houder was, daar deze CYRENIUS, of PUBL. SULMCIU F
QUIIUNUS niet ten dezen tijde, maar 10 jaren daarna
Stadhouder van Syrië zijnde, eene befehrijving niet a!
leen van perfonen, maar van goedfehatting, in
Judeabt
ftuurd heeft? Na alles, wat ik over dit onderwerp he 3
kunnen lezen, is het mij voorgekomen, dat de woorde t
van den Text eene kleine oordeelkundige verbetering b<
hoeven, welke ook VENEMA opgeeft, /list. Eccles. I r.
T. Tom. I. pag. 16. en volgends welke ik de woord( n
in mijne Bijbel-vertaling
overgezet heb: „ Deze eert ie
„ befehrijving gefchiedde voor die, toen CYRENIUS (
„ lYRKNius ) Landvoogd van Syrië was."
E 4
I
BOEK
II
f-Ioofdtt.
na C. G.
Jaar 1.

66 K E R K E L I J K E
r plaats, waar zijn geflacht eigenlijk t'huis hoorde,
BOEK op deze wijze vonden JOSEF en M A R Ü , als beide
erfnakomelingen van DAVIDS ftamhuis, zich
II
Hoofdft.
JiaCG. vcrpligt, om naa Bethlehem, van waar hun ftamhuis
oorfpronglijk was, te reizen, en zich te laten
Jaar i.
opfchrijven. Uit JER. XLI. 17. kan men opmaken,
dat 'er bij Bethlehem eene Karavanfeera, of herberg
voor vreemdelingen, gelijk men die in het Oosten
vindt, gedicht was, door c H I M H A M , waarfchijiïlijk,
denzoon van BARSILLAÏ , DAVIDS weldoener en
vriend. 2 SAM. XIX. 38, 39. ftj deze namen de
beide Godvruchtige perfonen hunnen intrek, met andere
vreemdelingen, die thans, om befchrcven te
worden, zich insgelijks naa Bethlehem begeven
ladden, en terwijl zij hier waren, beviel MARia van
ïareri eerstgeboren zoon L U K . II., dien zij, omdat
ieze openbare herberg thans zoo vol was van vrecmlelingen,
aan het gewoel ontweken , in de dal ,
«
vaar anders de beesten plagten geplaatst te worden,'
I er wereld bracht, en hem opgebakerd hebbende'
ï 1 eene Kribbe nedcrlegde. Deze eenvouwige opvating
verkieze ik boven andere min of meer gedron-
t
i en en onwaarfchijnlijke opvattingen, nopens de Kribe,
in welke JESUS, bij zijne geboorte, gelegd is
l
I eworden; waartoe onder andere eene overlevering
b ehoort, dat JESUS, in eene fpclonk in eene rots,
ii 1 welke eene fchaapskooi geweest zal zijn, geboren
z DU wezen.
JESUS geboorte
aan de
Voor de menfehen was dus, bij de geboorte van
;sus, wederom niets prachtigs, niets fchitterends,
nie-

G E S C H I E D E N I S 67
niemand ontdekte, in dit Wonderkind, iet wonderlijks.
Maar, te gelijker tijd, werd deze geboorte,
1
BOEK
II
met eenen hemelfchen luister, gevierd, en, niet in de Hoofdft.
Hoofditad Jerufalem, of aan het Hof van na'C.G.
HERO­
Janri.
DES, het welk, met het geheel beloop der in (rilheid,
maar grootsch'en Godlijk, voortwerkende Voorzienigheid,
ongepast zou geweest zijn , maar aai
Herders
1 bekend
gemaakt
eenigc Herders, welke, in de nabuurfchap van Bethlehem,
de nachtwacht over hunne kudden hielden
aangekondigd, door eenen Engel, die hun verfcheen >
terwijl eene Godlijke heerlijkheid hen omftraalde
Deze Engel bracht aan deze goede lieden de bli;
mare, dat, dezen zelfden nacht, de MESSIÜS gebc
ren was in DAVIDS Stad , cn dat zij hem, in luiëi s
opgebakerd, vinden zouden, in de Kribbe liggendi
Eene menigte Hemellingen voegden zich tevens b y
dezen Engel, God lovende over deze gebeurenis e n
het heil des menschdoms wegens dezelve roemend
De Herders begaven zich na Bethlehem, of na ( le
openbare Karavanfeera, en daar in de Kribbe het pa
1
geboren kind gevonden hebbende, verhaalden zij alle: 5
wat zij gezien en gehoord hadden, aan MARIÜ en
)-
ji
SE F , en de omftanders, die daar tegenwoordig warei 1,
keerende vervolgends, vrolijk en God dankende, t *
hunne kudden weder. Allen, die het bericht der He r-
ders gehoord hadden, verwonderden zich , MAR lï
gaf bijzonder opmerkzaam acht op alles; maar zelfs le
besten en meestverlichten konden het uitwendig geri n-
ge voorkomen niet overeenbrengen met het Godi I
ke, het welk zij te gelijk vernamen. Doch, vo ox
E 5
• • * et

T
BOEK
II
Hoofdft.
nnC.G.
Jaar i.
6S K E R K E L I J K E
het oogmerk der Voorzienigheid was dit thans genoeg,
tot eene voorbereiding voor de volle ontwikkeling
van alles, bij het vervolg. (*)
Niet lang daar na (f) echter werd de geboorte
Door de C ) LUK. II.
Oosterfche
Ma-
(t) Men kan de tijd- orde der gebeurenisfen, bij
gi aan het [ESUS geboorte voorgevallen, niet met volkomen zekerheid
bepalen; wij weten alleen, dat JESUS acht dagen
Hof van
HERODES. ia zijne geboorte, volgends de wet van MOSES, bedelen,
en op den 4iften dag, in den Tempel te Jerufalem,
(
an God, insgelijks volgends de wet, is voorgefteld!
] tor, wanneer de komst der Wijzen uit het Oosten,
I et famenroepen van de Joodfche Geleerden, de vlucht
\ an JESUS na Egypte, en de Bethlehemitifche Kindermoord
1 ATTH. II. verhaald, gebeurd zijn, voor of na de befnij.-
d enis en voorftelling van JESUS in den Tempel, is niet
U ! zeggen. De meergemelde SCHUTTE heeft ook dit onïrwerp,
met alle naauwkeurigheid, behandeld in zijne
d
' 1 eilige Jaarboeken, en alle deze gebeurenisfen geplaatst
tl sfchen den 18 November, volgends hem den dag van
J£ sus geboorte, en den 28 December, op welken JErs
in den Tempel aan God is voorgefteld. Anderen
si
m eenen, dat deze tusfchentijd te kort is, om zoo vele
g< vallen te kunnen bevatten; en willen daarom liever,
d: t de komst der Oosterfche Wijzen, JESUS vlucht na
H typte, de moord te Bethlehem enz., moet rerfchoven
w )rden, tot na de voorftelling van JESUS in den Tempel
'or den 4iften dag van zijne geboorte. Zie VENEMA Hist.
Üi cLTom.l. pag. 05. Evenwel moet men erkennen, dat de
fc: irandere SCHUTTE zijn tijdfchikking, in dezen , zeer
fe! ïijnbaar heeft voorgedragen.

G E S C H I E D E N I S . 69
van den MESSIÜS, ook aan den Koning HERODES, I
BOEK
aan den Joodfchen Raad, en geheel de hoofdftad II
Jerufalem, bekend, wederom op die wijze, welke; loofdft.
tiaC.G.
genoegzaam was, om alle opmerking op te wekken,
Jaar 1.
en het waarheidlievend geloof het Godlijke in dezen ,
te doen erkennen, doch tevens zoodanig, dat geene
verhindering aan het groote plan werd aangebracht,
dat de Verlosfer der wereld, niet in wereldlijk aanzien,
maar in de nedrige geftalte van eenen dienaar,
het heil der menfehen werken, en niet een aardsch
Koningrijk van deze wereld dichten, maar liet hemelsch
Godsrijk van waarheid, deugd, en zaligheid,
grondvesten zoude.
Eenige Oosterfche Wijzen, Magt genoemd, (*)
het zij uit Perjië, het zij, gelijk anderen willen, uit
Arahi'è , kwamen te Jerufalem, en vraagden, in deze
hoofdftad, openlijk, waar zij den pas geboren
Koning der Jooden vinden konden, ten einde hem
hunne hulde aan te bieden ? Zij hadden, zeiden zij,
in hun land zijne Star waargenomen. De Starrenvoorzegkunde
was, in het Oosten, van ouds, eene
geliefkoosde wetenfehap. Het opkomen van eene
nieuwe Star hield men voor de aankondiging der geboorte
van eenen grooten man of vorst. Zij fpraken
van dezen pas geboren Koning, op dien toon.
dat elks aandacht op den MESSIÜS vallen moest, diei 1
men algemeen, als aanftaande, te gemoet zag. He
ge
(*) Naderhand heeft de overlevering deze Magt to
.Koningen gemaakt, en hun getal, ja zelfs hunne namei 1
opgegeven; CASPAR, MSLCHIOR en BALTHAZAR.

I
DOF.K
II
Hooüifr.
raC.C.
Jfi::r l.
HESSÜS , van wiens perfbon zij zoo hooge denkbeel-
j len hadden, in de nabijheid der hoofdftad geboren
]
7o K E R K E L IJ K E
gerucht van hunne komst en van het oogmerk hunner
rcize kwam fpoedig den achterdochtigen
D::S ter oore.
;ijn, en zij wisten echter van deze belangrijke ge-
1 icurenis niets!
X an dit nieuw geboren Kind, alle bewegingen, uit
d e verwachting van eenen MESSISS voor hem te
d uchten, in ééns te doen ophouden.
HERO-
Deze, van de verwachtingen cn het
verlangen van het Joodfche volk, en van dcszelfs
©ngezindheid jegens zijne regering en huis, niet onkundig,
liet zich aan deze zaak gelegen zijn; en den
grooten Raad , het Sanhedrin, bij één hebbende
doen komen, Helde hij aan deze vergadering de vraag
voor: welke de geboorteplaats van den MESSIÜS zou
moeten zijn, wanneer hij ééns in de wereld verfcheen?
De Joodfche
geleerden bepaalden hem, uit de voorzegging
van den Profeet MICTIA , de Stad Bethlehem
, waar ook DAVID geboren was. Dus moest de
vorden, en volgends dit bericht van vreemde Starrcnoopkundigen
moest hij nu onlangs daadlijk geboren
Welke opfporing tot onderzoek van
< lit raadzelachtige? IIERODES, beducht voot zijn ge-
:ag, beraamde terftond een ontwerp vol list en
raedheid,
ten einde, door het uit den wegruimen
Hij gaf den
"\ V T ijzen kennis van het antwoord des grooten Raads,
e i verzocht hen, zich na Bethlehem te begeven ,
h et zoo merkwaardig Kind op te fporen, en het gevon-
d sn hebbende, hem zulks te doen weten, dan wil-
d : hij ook komen, en den MESSIÜS, de hoop der
r
atie, in eigen perfoon verëercn. De Wijzen zich
na

GESCHIEDENIS. 71
na Bethlehem begevende , werden onder weg het I
BOEK
luehtveifchijnzel weder ontwaar, het welk hen hunne
reize had doen ondernemen, en dit verfchijnzel rloofdft,
II
naC.G.
wees hun de plaats aan, waar JESUS zich met zijne
Jaar 1.
moeder en pleegvader bevond. Nu bewezen de Wijzen
het Kind de eere der aanbidding, die de Oosterlingen
aan hunne vorsten gewoon waren te bewijzen,
en gaven aan hetzelve goud, wierook en mijrrhe
ten gefchenk, gelijk men in het Oosten gewoon is, bij
grooten zijne opwachting te maken, met gefchenken.
Vervolgends, door eene Godlijke aanfpraak, in den
droom, vermaand zijnde, -keerden zij, zonder aan
HERODES iet te berichten, langs eenen anderen weg,
na hun Vaderland te rag, terwijl JOSEF, te gelijker
tijd, door eenen Engel, bevel ontving, om met het
Kind JESUS en zijne moeder na Egypte te vluchten,
ten einde de woede van HERODES te ontgaan.
Deze dwingeland, zich te leur gefteldziende, dooi Kindermoord
te
de Wijzen, en altijd achterdochtig , omtrent zijne
Bethlehem.
heerfchappij, thans te meer, daar hij, wie weet.
welke famenfpanningen zal vermoed hebben, liet.
ten einde zeker te gaan, met eene ongehoorde wreed
heid alle de jonggeboren kinderen te Bethlehem er i
in deszelfs rechtsgebied, beneden de twee jaren, te:
dood brengen, niet twijfelende, of in dezen alge
meenen moord zou ook dat kind begrepen zijn
waar in hij eenen mededinger naar den troon voo :
zich of zijn huis vreesde. (*)
Nie t
(*) MATTH. II. Omtrent dezen moord verdient nu
gemerkt te worden, dat het getal der onnozele te Bet!
li

I
ÏOEK
II
Hoofdft.
na C. G.
Jaar i.
n K E R K E L I J K E
Niet lang na deze laatfte daad van wreedheid,
ftierf de dwingeland, waar op JOSEF in Egypte weder
in eene openbaring bevel ontving, om met het
kind JESUS en deszelfs moeder naa Palaeftina te
rug te keeren, gelijk hij deed, maar horende, dat
Dood ARCHELAUS zijnen vader HERODES, als Koning van
van HE­ Judeë, was opgevolgd, (*)was hij bevreesd, om derwaards
te trekken. Door een nader
RODES.
droomgezicht
onderricht, begaf hij zich na Nazareth in
Galilea,
welk landfchap HERODES ANTIPAS van Keizer AU-
GUStehem
vermoorde kinderen , wier gedachtenis, als van
mart daar en, in laater tijden gevierd is geworden, zonier
reden in fommige kerkelijke dienstboeken (LiturgiSn)
jp eenige duizenden begroot wordt, terwijl men veilig
] tan berekenen, dat, in de kleine Stad Bethlehem, niet
-eel meer dan 20 of 30 kinderen beneden de twee jaen
kunnen geweest zijn. Het is dus zoo zeer niet te
1
1 «vreemden, dat JOSEFUS, die zoo vele wreedheden van
I lERpDEs verhaald heeft, van deze Kindermoord zwijgt.
])ie gefchiedfchrijver verhaalt ons toch, het welk onze
s andacht verdient, dat, in de laatfte dagen van HEROr
ES, de Farizeën voorzegd hadden, dat het Koninglijk
a m het huis van HERODES zou ontnomen worden, en
I
at een Koning zou regeren, die alles zou vermogen,
e 1 die zelfs aan den gefnedenen, BAGOAS , de kracht
z Mi fchenken, om kinderen te teelen: hij voegt 'er bij,
d « HERODES , om deze oorzaak, in woede ontltoken ,
b wel gegeven hebbe, om BAGOAS en velen van de Fazeën,
enz., om te brengen. Joodsck. Oudh. XVII. 2. 4.
n
t*) Zie boven Bladz. 7.

G E S C H I E D E N I S . 73
GÜSTUS, onder den naam van viervorst, vervolgends
ontving, en daar regeerde.
Ondertusfchen was de zoon van MARIS, het zij
dan voor of na de komst der Oosterfche Wijzen,
op den achttien dag na zijne geboorte, befneden,
volgends de wet van MOSES , welke hij ten ffiprJtefl
JESUS befneden
,
vervullen zou, en tevens als de groote zoon van
en in den
ABRBHAM, die alle de beloften, aan dien Aardsvader
gedaan, daadlijk in vervulling zou brengen. Bij zij­
aan God
Tempel
ne befnijdenis ontving hij den naam van JESUS , volgends
het geen een Engel, reeds voor zijne geboorte, be­
voorgefteldvolen
had; bij dezen Hcbrceuwfchen naam, die eenen
Verlos fer, Behouder, Zaligmaker betekent, voegde
men naderhand den Griekfchen naam CHRISTUS,
welke een vertaling is van het Hebreuwfche MESSI­
ÜS, de Gezalfde.
Volgend» het voorfchrift van MOSES wet, werd hij
ook op den 41 den dag na zijne geboorte voorgefteld in
den Tempel te Jerufalem, en het gewoone reinigings-offer
voor de Kraamvrouw geofferd. Bij deze
gelegenheid, werd weder een wenk gegeven, wie
en hoedanig dit kind ware. Een Godvruchtige
grijsaart , met name SIMEÖN , had eene Godlijke
openbaring ontvangen, dat hij niet zou fterven,
voor dat hij den MESSIÜS, de hoop der vaderen, in
het vleesch zou aanfehouwd hebben, deze man bevond
zich thans in den Tempel , werwaards hij
zich door eene bijzondere geestdrift begeven had:
Dit kind ziende , erkent hij het voor den MESSI­
ÜS, en het, vol vreugde, op zijne armen nemende,
heft hij eenen lofzang aan, vol edele denkbeelden!
Nu
I
BOEK
II
Hoofdft.
naC.G.
Jaar n

I Nu wil hij met blijdfchap derven, nu hij Gods heil
BOEK
gezien heeft, welk heil zich dus ook tot een leven
II
Hoofdft. na dit leven uitftrekte. Nu voorziet hij de verlichting
der Heidenen, zoo wel als de heerlijkheid van
na C. G.
J A A R I -
Israèis volk, door dit kind daar te Hellen! Tevens
voorfpelt hij aan de ouders van het kind, hoe velen
in dit kind hun heil, maar ook velen hun ongeluk
, zouden vinden, die hem eens tegenfpreken en
zich aan hem ergeren zouden; zijne uitwendige lotgevallen
zouden eens zoodanig wezen, dat zij de moeder
, als een zwaard, het hart zouden doorbooren.
( * )
JESUS te
Nazareth
in ftilte
opgevoed.
74 K E R K E L I J K E
Nog was daar in den Tempel eene vroome weduwe
van 84 jaaren, ANNA genoemd, die bekend was,
als eene Profeetesfe, ook deze erkende in dit kind
den MESSIÜS, en fprak 'er van tegen allen, die, als
oprechte Godgezinden, de beloofde verlosfing thans
in Jerufalem verwachteden, (f)
Op deze wijze werd de geboorte van den Heiland
Ier wereld genoeg bekend, opdat het ongeloof, in
rervolg van tijd, geene ontfchuldiging zoude hebben
, evenwel niet meer dan met de oogmerken
[trookte , waartoe de komst van dezen Godlijken
perfoon dienen moest. Zelfs, werd de geheugenis
ran alle deze voorvallen, na eenige jaaren, zoo verloofd,
dat JESUS tijdgenoten, toen hij zijn openbaar
eeraar-ambt aanvaardde, in 't gemeen, onbewust
chijnen, dat hij te Bethlehem geboren was, en hem
(*) LUK. H. 22 voigg.
(t) LUK. II. Z6— 38.
voor

G E S C H I E D E N I S . 75
eenen Nazarethaan hielden : JESUS van Nazareth
was zijne gewoone benaming, die hem van zijne
I
BOEK
II
vijanden tot befchimpirtg gegeven werdt, gelijk zijne Hoofdft.
vrienden zelve, nog lang daarna, van de ongelovigen, na C. G.
J"
al fpottende, Nazarenen enGalileërs geheeten werden.
*•
Ondertusfchen kan men gemaklijk reden geven, waarom
deze voorvallen bij het gros des volks in vergetelheid
geraakt waren; de meeste perfonen, welke in
dezelve betrokken waren, hoog bejaard zijnde, zijn, geduurende
de 30 jaaren, welke verlopen zijn, voor
dat JESUS openlijk te voorfchijn trad, overleden; zelfs
van JOSEF, den pleegvader van JESUS , wordt niet meer
dan éénmaal naderhand gewaagd, zoodat ook deze, in
dien tusfehentijd, zal gettorvcn zijn. MARIS'S karakter
was dille nederige godsvrucht, zij bewaarde, al
het geen gebeurd was, in haar hart, zegt de gefchiedenis
, en liet aan de Voorzienigheid , ftilzwijgende
, de ontwikkeling van alles over. Hier bij
kwam de moord der kinderen te Bethlehem , de
vlucht van JESUS na Egypte, de dood van HERO­
DES, de verwarringen in het land, onder ARCHE­
LAUS, zijn' zoon en opvolger, als ook bij gelegenheid
der befehrijving onder CYRENIUS , en benevens
dit alles , het ftil verblijf van JESUS te Nazareth.
In dit afgelegen en geringe ftedeken, naamlijk, werd
JESUS , in het huis zijner ouderen, opgevoed, zonder
dat hij, geduurende zijne kindsheid en jongelings-jaaren,
iet openbaarde of verrichtte, het geen hem van
andere kinderen en jongelingen onderfcheidde, dan alleen
zijn buitengemeen toenemen in wijsheid, en ken-
F
nis
Zonder
iet wonderdadigs
of fchitterends
te verachten.

76 K E R K E L I J K E
I nis van de oude fchriften, en zijn zedig en deugdzaam
gedrag, gehoorzaam jegens zijn ouderen, en
BOER
II
Hoofdft. lieftalig jegens allen, zoodat hij, gelijk bij God, dus
naC. G. ook bij de menfehen, algemeen gunst en genegenheid
bezat. (*) Dit is alles, wat de zekere en geloof­
Jaar i.
waardige gefchiedenis van JESUS kindsheid verhaalt.
Alleen in Alleen tekent ons LUKAS (II. 40 — 50.), als eene
zijn 12de
dijk, hoe zeer dit uitmuntend kind, op eene bijzonlere
wijze, in fterkte van geest, en wijsheid, door
jaar eene
blijk gevende
1 le genade en gunst van God, toenam, een geval
van zijne ,
wijsheid. ' tan, het geen in het 12de jaar van JESUS ouderdom
!;ebeurde.
Zijne ouders, die, volgends de wet, gevoon
waren, jaarlijks na Jerufalem te reizen, om
1
i iet Paaschfeest te vieren, namen hem, toen hij twaalf
j laren, en dus dien ouderdom, bereikt had, in welen
hij ook • deze wet kon vervullen, met zich na de
I
ï Ioofdftad. De Feestdagen afgelopen zijnde, togen
2 ij, met de Karavane van feestelingen uit hun gerest,
weder na huis; maar JESUS bleef, zonder
%
l un weten, in Jerufalem. Dat hij zich van hun
a fgezonderd had, had hen niet bekommerd: Hij was
I ij alle menfehen aangenaam, en had reeds zoo vele blijen
van bedaarde voorzichtigheid gegeven, dat zij
li
£ eene de minfte vreeze hadden, maar meenden, hij
2 ou bij het reisgezelfchap wezen. Doch, als men
e ene dagreize had afgelegd, zocht men hem, bij de
\ rienden en bekenden, vergeefsch ; en nu werden
2 ijne ouders ongerust, zoodat zij den volgenden dag
I a Jerufalem terugkeerden. Op den derden dag

i
G E S C H I E D E N I S . 77
vonden zij hem in één der Tempelvertrekken zitten I
BOEK
onder de leer.ïaren, wier lesfen hij aanhoorde, niet
II
alleen, maar welken hij ook vragen voorftelde, die, Hoofdft.
wegens derzelver wijsheid en juistheid, de verwondering
van allen over het verftand van dit kind ver­
naC.G.
Jaar 12.
wekten. Dat JESUS, bij deze gelegenheid, tot Rabbi
of leeraar, zou verheven zijn, is eene geheel onwaarfchijnlijke
gisfmg van fommigen, welke ook in de
gefchiedenis gccnen grond heeft. Het bleef bij de
verwondering , en zelfs JESUS ouders kenden huikind
nog te weinig. Hoe zeer opgetogen, dat zi
hunnen zoon onder de leeraaren des volks, met eere,
vonden zitten, bracht nogthans zijne moeder hem d<
zorg en kommer onder het oog, welke hij aan zij
nen vader en haar, door zijn achterblijven, veröor
zaakt had, en wanneer JESUS hier op, met de be
daardrte tegenwoordigheid van geest , antwoordde
dat zij immers hadden behooren te bedenken , da
het hem voegde in zijns vaders huis en zaken è
verkeeren, begrepen zij de waare bedoeling en zii
dezer woorden niet.
i
Van dezen tijd af lezen wij, geduurende
18 jaa
ren, niets van JESUS, en geen wonder,JESUS open • Waar-
. fchijnlijk
baarde zich nog niet, als den Heiland der wereld
heeft JEen
leefde, zonder iet wonderbaars te vertonen; wa > sus zijne
zoude dan de waare gefchiedenis te berichten hebben' : overige
> jonge-
Deze wilde hem enkel kenbaar maken, als den groo iingsjaa-
ten Leeraar en den eenigen Vcrlosfer der wereld. Ii • ren het
! handwerk
het algemeen, hebben wij grond, om te denken, da
hij, behalven dat hij zich geoefend heeft, in d
kennis van den Godsdienst, en het verftand der on
Fa
d
t zijns va-
2
ders geoefend.
e

I
BOEK
II
Höofdft.
naC.G.
Jaar is.
]
7& K E R K E L I J K E
de Heilige Schriften, zijnen vader, in deszelfs handwerk
, heeft ten dienst gedaan, en dat hij , waarfchijnlijk,
na deszelfs dood, daarmede zich en zijne
moeder heeft onderhouden; zijn vader JOSEF was
een Timmerman, zoo wordt
JESUS ook door zijne
tijdgenoten MARK, VI. 3. een Timmerman genoemd.
En hier mede ftemt
ook de algemeene overlevering
:n de berichten der oude Kerkvaderen overeen. (*)
En, dit kan geenszins tot
onëer of verachting van
[Esus of het Christendom ftrekken, dewijl het niet
dleen bekend is, dat de Joodfche Rabbijnen, of geeerden
, gewoon waren, eenig handwerk
'en, en, als een middel van beftaan, te
| vlaar ook op deze wijze wordt de uitvlucht afgefne-
( len, die men, in het vervolg, met eenigen fchijn zou
.] lebben kunnen maken, als of men den grond van psm
ongemecne wijsheid,
( le wijze, waarop hij was opgevoed, te zoeken had.
] )aar nu integendeel de verwondering werd opgewekt,
110e hij, die Hechts een Timmerman was, eene zoo
1 ikftekende wijsheid verkregen mogt hebben?
aan te lee-
oefenen,
als openbaar leeraar,'in
(*) JUSTINUS de Martelaar, in zijn gefprek met den
J ood TRYPHON, fchrijft, dat JESUS allerleiè' gereedfehap
i iet en bij zijn' vader gemaakt beeft, als jukken, ploeen
enz., dat hij door dezelve, als door zinnebeelden,
li eeft willen leeren de dingen, die de rechtvaardigheid
b treffen, en een werkzaam leven aanprijzen. Hetzelfde
n elden ook BASILIUS M. CHRVSOSTOMUS en anderen; cn.
h ;t vindt algemeene toeftemming, gelijk bij BAROMUS, dus
o 3k bij de Ctr.turintores Magdeburg. enz.
In

G E S C H I E D E N I S . 79
In laater tijd heeft men zich met dit algemeene
niet vergenoegd, men heeft willen weten, wat JESUS
tot zijn 30de jaar verricht heeft ; de liefde tot het
wonderbare, verkeerde begrippen van Godsvrucht,
en partijfchap, verëenigdcn zich, om allerhande laffe
niet flechts , maar JESUS onwaardige en onbetaam-
der, in zekere zoogenoemde Euange/iën van JESUS
kindsheid,
kindsheid, hoedanig één aan den Apostel THOMAS
is toegefchreven, doch door eenen bedrieger opge*
fteld, die zijne wraakzucht den teugel wilde vieren,
en daarom het kind JESUS affchildert, als de minde
veröngelijkingen met den dood ftraifendc. Uit
dit zelfde zouteloze ftuk heeft MOHAMED , in zijnen
Koran , verfcheiden bijzonderheden overgenomen.
( * )
Geduurende deze jaaren van JESUS ambteloos en ARCHE­
LAUS K
huislijk leven, gebeurden groote veranderingen, in den
C
bannen.
toeftand van het Joodfche land. In het tiende jaai Jadea
van JESUS ouderdom, werd ARCHELAUS, zoon en opvolger
van HERODES den Grooten, in het eigenlijk gewest
wordt'
een win­
1
jfudea, op de beschuldigingen der Jooden, dooi der Romeinen,
Keizer AUGUSTUS afgezet, en naa Vi'ènne in Frank
ryk gebannen, wordende het landfehap Judeiï voort:
tot den ftaat van een Romeinsch wingewest gebracht
en door Romeinfche landvoogden beftuurd, QUIRI
(*) Men kan van deze fabelen en verdichte ftukke \
meer naricht vinden bij FABRICTUS Ca/. Apocr. IS
T. Tom, I,
F 3
I
BOEK
II
Hoofdlt.
naC.C
Jaar 12.
Fabelen,
lijke, fabelen te verdichten. Deze vindt men bijzon­
aangaande
JESUS
' AUGUSi
Tvs «erft»
en wordt
' door ÏI-
" BEJUUS
NUS of CYRENIUS hield weder eene befehrijving , opgci
vobjd,
doe'

80 K E R K E L IJ K E
I doch die van de eerfte, bij JESUS geboorte, daar in
BOEK
verfchilde, dat bij deze eene fchatting van goederen
II
Hoofdft. bij de befehrijving der perfonen gevoegd werd, bij
naC.G. welke gelegenheid de 'Gaulonieten, dus naar zekeren
JUDAS, den Gaulonïter of Galileêr, genoemd,
Jaar 12.
ontdaan zijn, als ook de zoogenoemde Zeloteti of
.Tveraars, welke, onder den fchijn van vrijheid en
vaderlandsliefde, allerleië wanorden pleegden, en de
fchatting aan de Romeinen weigerden, zoo dat het
Joodfche land met oproer, roof en moord vervuld
werdt. (*) Het landfehap Galileë, waartoe Nazareth
behoorde, deelde echter in deze verwarringen
niet, maar bleef ftil en vreedzaam , onder het beduur
van ARCHELAUS broeder, tien viervorst HERODES
ANTIPAS. In het 17 jaar van JESUS ouderdom
ftierf de Keizer AUGUSTUS , hebbende 56 jaren geregeerd,
44 jaaren alleen, na den flag bij Actium.
Hij werd opgevolgd door TIBERIUS zijnen ftiefzoon,
die, ruim twee en twintig jaaren, het Romeinfche
Rijk, door zijnen wreeden en argwaanenden aart,
meer als een dwingeland, dan als een vorst, beheerscht
heeft.
(•) HANDEL. V.
DER»

G E S C H I E D E N I S . 81
DERDE
HOOFDSTUK.
Prediking van JOËNNES den Dooper. JESUS
wordt van hem gedoopt, en aanvaart
zijn Leeraar - ambt,
1
In het XVde jaar van den bovengemelden TIBE­
BOEK
RIUS, als, in het eigenlijk gezegd Judeë, PONTIUS III
PILATUS Romeinsch landvoogd was, en de zoon van Hoolnfr.
naC.G.
HERODES den Grooten, HERODES ANTIPAS, over Jaar 30.
Galileë, en zijn broeder FILIPPUS over Itureë en
JoaNis'E"
het landfchap Trachonitis, beoosten den Jordaan,
de Dooper
be­
onder den titel van Viervorsten, regeerden, terwijl
ANNAS en KAJAFAS het Hoogenpriesterfchap te Jerufalem
bekleedden , het welk tusfehen hen, naar­
en te
gint te
Prediken
mate van de gunst of ongunst der Romeinfche landvoogden,
geduurig verwisfelde, ontving JOÏNNES ,
Doopen.
de zoon van den Priester ZACHARIÜ, die tot hier toe
ftil geleefd had, eene Godlijke roeping, in gevolge van
welke hij, openlijk, als leeraar en godgezant, tt
voorfchijn trad; en wel in de ïVoestyn van Juda,
die groote en wijduitgeftrekte vlakte, welke ziel L
langs den Jordaan en de Doode zee uitftrekt, en ii I
welke-van ouds vele deden en vlekken waren. Al |
één der oude Profeeten , onderfcheidde hij zich
door eene ftrenge en afgezonderde levenswijze, zij
ne Ideding beftond in een grof gewaad of mantel
9
uit Kemelshaair bereid , dien hij met eenen Iedere 1
F 4
goi

8a
K E R K E L I J K E
I gordel om zijne lendenen vast maakte; zijn voedzel
BOEK
III
was, gemeenlijk, zoo als de landftreek, in welke hij
Hoofdft. verkeerde, van zelve aanbood, fpringhanen en wilde
honig, welke op zekere ftruiken of heesters ge­
naC. G.
Jaar 30.
vonden wordt.
De hoofd-inhoud van het geen JOÜNNES in den
naam der Godheid predikte , was , dat het waare
Godsrijk eenen aanvang Hond te nemen, dat de MES­
SIÜS, naar wien men verlangend uitzag, reeds was
geboren, en zich eerlang zou openbaren , en dat
:en ieder verpligt zij , zich voortebereiden door eene
waare bekeering en levensbetering, indien men aan
le voorrechten en het heil , door den MESSIÜS aan
:e brengen, deel wilde hebben, terwijl hij de ftrèngle
oordeclen en den naderenden ondergang des volks
lankondigde, indien men geene boete deed, cn aan
rijne verkondiging geen geloof gaf. Bij zijne prediring
voegde hij een zinbeeldig teken, hij doopte al­
1
j en, die zijne verkondiging geloof gaven, en verbeering
des levens beloofde, met water, door welken
I
( loop zij zich verbonden, om, als gezuiverden en
] lieuwgeborencn, voortüan deugdzaam te leven.
De verfchijning cn prediking van eenen Profeet,
e enen man van naauwgezette Godsvrucht en ftrenge
2 eden, wekte de aandacht des volks op. Men hermerde
zich, wat 'er, in het laatst der regering van
ï:
1 ERODES den Grooten, was voorgevallen, het geicht
van de geboorte van den MESSIÜS , en het ter
r
d ood brengen van vele Farizeën, die deszelfs komst
a 111 den dwingeland, als aanftaande, hadden durven
voor-

GESCHIEDENIS. 83
voorfpellen. (*) Van alle oorden vloeide het volk I
BOEK
na den Boetprediker toe, uit geheel Judeë, maar III
voomaamlijk de bewooners der landftreeken langs Hoofdft.
naC.G.
den Jordaan , en zelfs velen uit Jerufalem. Op
Jaar 30,
het hooren van het geen JOÜNNES predikte ,
kwamen velen op de gedachten , of hij ook zelve
wel de MESSIÜS ware? Anderen, uit de oude
overlevering onderltellcnde, dat de Profeet ELIÜ de
voorloper van den MESSIÜS zou wezen, hielden hem
voor dezen grooten hervormer ; wederom anderen
waanden, dat JEREMIÜ, of eenig ander Profeet, ir
hem herleefde.
De toeloop, dien JOÜNNES kreeg, trok zelfs leeraars
van den Godsdienst, en hoofden van den Staal
en Kerk, tot hem; zij waren begeerig te weten, wa
'er ware van eenen perfoon, die zich, zonder eenu
gezag van menfehen, tot eenen volksleerüar had op>
geworpen. Zoodra JOÜNNES hen zag, onderfcheid
de hij hen, onder zijne hoorers, en hen ernftig be
Sraft hebbende, vermaande hij hen, nadruklijk, 011 l
voonaan zoodanig een gedrag te houden, het well
van eene oprechte bekeering getuigde.
Eindelijk , befloot zelfs de groote Raad der Joo
den, of het Sanhedrin, nader op deze zaak te lei
ten, ten welken einde zij eenigen uit hun midde 1
aan den Dooper, die zich thans te Bethabara ove r
den Jordaan onthield, afzonden, om hem plegti
af te vragen, of hij de MESSIÜS, of ELIÜS, of éé 1
dc r
(*) Zie boven Bktdz. 27.
F |
r
•»

I der oude Profeeten ware? en toen hij, der waarheid
BOEK
hulde doende , en zich geene waardigheid toefchrijvende,
die hij niet bezat, ontkennend antwoord gaf,
III
Hoofdft.
na C. G. vraagden deze afgezondenen, hoedanig perfoon hij dan
Janr.30.
was. ? opdat zij aan hunne zenders berichten konden.
Nu kwam JOÜNNES.'er voor uit, dat hij die voorloper
was van den MESSIÜS, van wien de Profeeten gefproken
hadden, die voor dezen Koning van het Godsrijk
den weg moest bereiden: waar op zij hem vraagden:
op wiens gezag hij dan doopte? Op welke vraag
hij alleen ten antwoord gaf, dat hij Hechts met water
doopte, maar dat de MESSIÜS reeds, fchoon nog
onbekend, onder hun verkeerde.
JESUS
door JO-
IlÏNES gedoopt.
84 K E R K E L I J K E
JOÜNNES deugd en ijver gaf hem gezag bij het
volk, fchoon hij geene wonderen verrichtede, welke
hij niet nodig had, tot ftaving van zijne prediking,
omdat hij den MESSIÜS vervolgends in JESUS met
den vinger kon aanwijzen, die zijne waardigheid door
Godlijke wonderen zou bevestigen; maar de Joodfche
geestelijkheid, zijn eenvouwig voorkomen en prediking
niet kunnende vereffenen, met hunne trotfche verbeeldingen
, en zich ook aan zijnen doop ergerende, dien hij
aan Jooden oefende, daar de Jooden anders gewoon
waren, foortgelijke plegtigheid te verrichten, omtrent
Heidenen, die hunnen Godsdienst aannamen, hield
hem, of wilde ten minden fchijnen, hem te houden voor
eenen dweeper en. geestdrijver, op wien men geene
acht behoorde te daan. ( * )
Eenigen tijd, nadat JOÜNNES zijn ambt aanvaard
(*) MATTH. XI. 18.
had,

G E S C H I E D E N I S . 85
had , ( hoe kort of lang , bepalen de Euangelisten
niet uitdruklijk,) kwam ook JESUS van Nazareth,
die nu omtrent, of ruim , 30 jaren oud was , (*)
tot hem , en begeerde van hem gedoopt te worden.
JOÜNNES, fchoon hem nog niet voor den MESSIÜS
kennende, omdat JESUS nog door geen bijzonder teken
aan hem door God, als de MESSIÜS, was bekend gemaakt,
en aangewezen (f), kende hem ,
echter,
genoeg, ten aanzien van zijne uitmuntende en vlekkeloze
godzaligheid en deugd, om hem te verklaren,
dat de doop, die een teken van zuivering was,
niet voor hem , dendeugdzamen, voegde, en om hem
dus denzelven te weigeren, betuigende, veeleer nodig
te hebben , van JESUS gedoopt te worden. Maai
JESUS, aan alle verëischten willende voldoen, er
door zijn voorbeeld het gezag van JOÜNNES prediking
en doop willende bekrachtigen, hield aan, dal
hij zoude gedoopt worden. De doop volbracht en JESUS
uit het water opgeklommende zijnde, fcheurde,
't ware, de hemel, door een vuur- of blikfemftraal
onder het beeld van eene duive, daalde de Heilig
Geest neder, en men hoorde de Godlijke ftem vai 1
den hemelfchen Vader, als een donderdag, welke
met verftaanbare klanken, JESUS voor den geliefde) l
Zoon van God verklaarde. ($) Dus werd JESU:
van God zeiven, als de MESSIÜS,
(*) LUK. III. 23.
(t) JoaNN. t. 31-34-
ali
bekend gemaakt
(5) MATTH. III. 13-17- MAKK. I. 9-10. LUIi
III. 21 - 23.
I
BOEK
III
•Ioofdft.
naC.G.
Jaar 30.
»
ei l

I
BOF.K
Hl
Hbofdfr.
HS C. G.
Jaar 30.
Verzocht
In de
Woefh'jn.
i )p den Verzoeker, waar op Engelen hem kwamen
i lienen (*). In dit alles hield de Godlijke Voorzienig-
1 icid wederom haren gewonen gang. Uitwendige luister
1 noest aan JESUS niet vernomen worden, maarzoo veel
1 neer hemelfche heerlijkheid moest het geloof in hem
] mimen
Wordt
Thans volkomen toegerust, begaf JESUS zich weler
vanjoa'N-
NES als naa Galileë, '
ter plaatze, alwaar JOÜNNES nog
r
de MESSI- < oortging met leeren en doopen ; zoodra deze hem
as aange-,
;ag aankomen, wees hij zijne hoorers op hem, en,
wezen.
laar hij tot nog toe in algemeene bewoordingen geproken
c
had, dat de MESSIÜS na hem komen
zou,
l
C etuigde hij thans van JESUS, met den vinger op
l
86 W É R K E L I J K E
en JOÜNNES kon, vervolgends, met zekerheid, hem,
als den Verlosfer der wereld, aanwijzen.
TeriTond na deze gebeurenis, begaf JESUS zich,
door eene hooger drift van
den Geest, welken hij
nu ontvangen had, in afgezonderde eenzaamheid mx
de Woestijn, om zich, door vasten, bidden, en
overdenkingen, te bereiden tot het
werk , waartoe
hij thans was ingehuldigd. Hier werd hij ook op
de proeve gefield, of hij zich door ijdele
eerzucht
zou laten vervoeren, om aan een wereldlijk rijk te
denken; of hij de gaven van wonderwerken te doen
aoit tot ijdelen praal en vertoning misbruiken ;
af hij ooit in zijn vertrouwen op God, en in deszelfs
dienst en verëering, feilen zou ? JESUS betoonle
zijne ftandvastigheid, en behaalde de overwinning
opmerken.
hem
(*) MATTH. IV. 1 - 11. MARK. I. 12, 13.
L IK.
V. 1 - 13.
en

G E S C H I E D E N I S . 87
hem wijzende: „ Zie daar het Godslam, welk de
„ zonde der wereld draagt! Deze is het, van wien
III
„ ik zeide: Na mij komt iemand, welke voor mij 1 loofdft.
„ zijn bcftaan had, want hij is eer dan ik." Toen ïaC.G.
Jaar 30.
joiiNWE6 den volgenden dag aan twee van zijne leer- _
lingen, eenen zekeren ANDREÜS , en , gelijk waarfchijnlijk
is, JOSNNES den Euangelist, welke ons deze
bijzonderheid verhaalt, op nieuw JESUS, als het tegenbecldig
Gods-lam, aanwees, vervoegden deze beiden
zich bij JESUS , en erkenden hem voortaan voor
hunnen leeraar. Hun voorbeeld werd dra gevolgd, door
SIMON , broeder van ANDREÜS , wien JESUS den
naam van PETRUS gaf, FILIPPUS, en NATHANACL,
niet alleen op grond van JOÜNNES getuigenis, maar
ook, omdat JESUS hun duidelijke blijken gaf, van
zijne meer dan menschlijke wetenfehap , waar door
zelfs hunne geheime overdenkingen voor hem niet
verborgen waren. (*)
JESUS, van deze zijne eerde volgelingen verzeld,
zijne reize na Galikï voortzettende, werd met hun
(*) JOSNN. I. 29 - 52.
I
BOEK
drie dagen daarna te Kana, een klein ftadjen van
dat Gewest, op eene bruiloft genodigd , welke een
huwelijksfeest was, van iemand uit de maagfehap van
JESUS , gelijk wij mogen opmaken , omdat zijne
moeder MARia op dit feest insgelijks tegenwoordig
was. Op dit zelfde feest verrichtede JESUS zijn eerde
wonder , voorziende in de verlegenheid van den
bruidegom en gastheer, door water in wijn te veranderen:
Dit wonder mag men, met recht, een fami-
lie-
JESUS
eerfte
wonderwerk.

I
BOEK
III
Hoofdft.
naC. G.
Jaar 30.
88 K E R K E L I J K E
lie-wonder heeten, het welk ftrekken moest, om aan
zijne namaagichap te ontdekken, wie hij ware, ea
om het geloof zijner eerfte volgelingen tevens te verfterken.
( * )
Kort daarna begaf JESUS zich na Jerufalem,
Hij aanvaart
zijt dienst der Jooden zijn ambt, als de van God ge­
een Paaschfeest, om in de hoofdplaats van den Gods­
leeriiarambt
te
zonden leeraar en profeet, te aanvaarden. Dit deed
Jerufalemlijke
praalvertoning, maar met eene verrichting, die
hij, wcrklijk, in den Tempel, niet met eene uiter­
aan zijn peifoon en ambt voegde, en welke hij, met
dien ernst en waardigheid volbracht, dat bij aan allen
eerbied inboezemde. Zedert een' geruimen tijd
had men den Tempel van God tot eene plaats van
kopen en verkopen van vee en gevogelte, van handel
cn wisfelen van geld, met één woord, tot eene
openbare beurs, gemaakt. Met al het gezag en den
ijver van eenen Profeet , belaste JESUS deze veehandelaars
en wisfelaars,, den Tempel te ruimen, ja hij
noodzaakte hen daartoe, door hun vee, met een geesfel
van touw of koord, van daar te drijven, en de
tafels der wisfelaren om te werpen. Dit alles verzelde
hij, met die nadruklijke beftraffing, met welke hij
tevens te kennen gaf, wie hij was, en met welk gezag
hij dit deed: „Neemt deze dingen van hier,"
zeide hij, „en maakt het huis van mijnen Vader
„ tot geen huis van Koopmanfchap." Elk dond verbaasd
over deze koene onderneming ; waardoor de
Priesterfchap zelve befchaamd werd gemaakt, die der-
ge-
(*) Joam II. 1-12 v.
op

G E S C H I E D E N I S . 89
gelijke misbruiken en ongeregeldheden geduld had.
Deze trokken zich het geval ook aan, en, dewijl zij
de daad als daad niet konden misprijzen, namen zij ] loofdft.
het kwalijk, dat JESUS dezelve, zonder hunne voorkennis,
had ondernomen, en vraagden hem: „Welk.
ïaC.G.
Jaar 30.
„ teken , hij, als eene Godlijke . volmagt , too-
„ nen kon, om dit te doen ?" JESUS beantwoordde
deze vraag, overeenkomftig zijne waardigheid; de
daad zelve was reeds een teken van zijn gezag als
Profeet, en had geene verdediging van node; hij vergenoegde
zich derhalven , met hen op het grootfte
van alle zijne wonderen te wijzen, dat eenmaal gebeuren
zou; te weten, als zij hem eens ter dood
zouden brengen, zou hij, na drie dagen, weder levend
verrijzen. Dit ftelde hij op eene verbloemde
wijze voor, die zij letterlijk opvattcden, zonder hem
verelere uidegging zijner woorden te vragen, maar
hem met verachting behandelende. (*)
Van eerden af, bleek dus reeds, hoe de Joodfche JESUS
leert et»
Priesters en aanzienlijken JESUS zouden ontvangen; doet
ondertusfehen maakte JESUS, door zijne leere, en inzonderheid,
door vele wonderen, welke hij in Je­
wonderen.
Zijn
gefprek
rufalem verrichtte, zoo grooten opgang, dat vele in­mewoners der hoofddad hem geloof gaven; zelfs werd DEMUS.
NIKOeen
lid van den hoogen Raad , NIKODEMUS , begeerig,
om nader opheldering van JESUS te bekomen
, waarom hij zich, doch heimlijk en bij
nacht, om befpotting of verachting zijner medeleder
te ontgaan, tot JESUS begaf, welke hem het oogmerk
(*) JoaNN. II. 12-22.
I
BOES
III

I
BOEK
III
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 30.
Laatfte
getuigenis
van
JOÜNNES
denDoopernangaande
JESUS.
90 K E R K E L I J K E
merk zijner komst, en den inhoud van zijne leere
zoo duidelijk en overtuigend ontvouwde , dat NIKO-
DEMUS hem zedert, doch nog fteeds in het geheim,
genegen bleef, tot hij zich, bij zijnen dood, meer
openlijk als zijn' vriend ontdekte. (*)
Met dit alles vertrouwde
JESUS zich niet in Jerufalem,
alzoo hij de gefteldheid des volks en deszelfs
hoofden kende, fchoon hij nog eenigen tijd in
de nabuurfchap dier Stad, en in het eigenlijk Judeë,
bleef vertoeven, alwaar hij leerde, en door zijne leerlingen
de genen liet dopen , die zijne leere aannamen
(f). Alzoo JOÜNNES, ten zelfden tijde, voortging
met leeren en doopen, zochten de Joodfche geleerden
, tusfehen de leerlingen van deze beide leerüars,
en vervolgends tusfehen deze leerüars zeiven,
ifgunst en tweedracht te ontfteken, en dus den voortrang
ven deze geheele zaak te fluiten. Dit listig ontwerp
gelukte hun bij de leerlingen van JOÜNNES ,
velke hunnen meester daar over onderhielden , dat
1 le perfoon, dien hij gedoopt, en van wien hij geuigd
had, nu zelve predikte en doopte, en groo-
1
:en toeloop verkreeg. Maar JOÜNNES deed, door
:ijne oprechte waarheidsliefde , de Jooden hun doel
misfen. Hij herinnerde zijne leerlingen, dat hij imners
zich zeiven nooit hooger uitgegeven had, dan
ds den voorloper en wegbereider voor den MESSIÜS ,
| lie thans gekomen was, en die opgang moest maten,
terwijl zijn dienstwerk ten einde liep. Hij 1
ter-
C*)
JoaNN. III.
(t) JOÜNN. 11.23-25.
maan-

GESCHIEDENIS. 91
maande hen, om JESUS, als eenen leeraar uit den
hemel, aan te merken, niet alleen van God gezonden,
maar ook als den Zoon van God, in wien men
geloven moet, zal men eeuwig gelukkig leven. (*)
Niet lang, nadat JOÜNNES dit laatde getuigenis van
JESUS had afgelegd, werd hij, door HERODES AN­
TIPAS, Viervorst van Galileë, in de gevangenis geworpen,
omdat hij, als een boetgezant, den vorst,
die HERODias, de vrouw van zijnen broeder FILIP-
PUS, nog bij deszelfs leven, tot zijne gemaalin genomen
had, wegens dit bloedfchandig huwelijk, beftrafte.
JOÜNNES bleef een' geruimen tijd gevangen,
alzoo HERODES, uit eerbied voor dezen deugdzamen
man, en uit föhroom voor het volk, het welk
hem algemeen voor eenen Profeet hield , hem niet
ter dood durfde brengen, en aan de wraak van zijne
gemaalin opofferen. Maar deze, haren wrok behoudende,
nam, ten laatden, eene gelegenheid waar,
op HERODES geboortefeest, wanneer hare dochter SA-
LOME , door haar uitmuntend dansfen , den Koning
behaagd hebbende, van hem eene belofte kreeg,dat
hij haar zou fchenken , al wat zij begeerde , waai
op zij, door hare moeder opgeftookt, het hoofd van
den Dooper eischte, het welk haar ook gebrachl
werd. Dit was het einde van dezen man, wien JE­
SUS den Groaifltn van alle Profeeten, ja van allen,
die ooit uit menfehen geboren waren, genoemd heeft:
omdat hij, naamlijk, den MESSIÜS, als tegenwoordig,
aanwees, cn dus de vervulling der Godfpraken, ah
(*) JOÜNN. III. 22 - 3

92 K E R K E L I J K E
I daar zijnde, verkondigde. De Joodfche Gefchiedfchrijver
JOSEFUS (*) befchrijft hem, als een goed en
BOEK
III
Hoofdft. deugdzaam man, die de Jooden tot godzaligheid
naC. G
en rechtvaardigheid vermaande en aanfpoorde; wien
Jaar 30,
' al het volk zoo hoog achtede, dat men algemeen
geloofde , dat eene nederlage, welke HERODES AN­
TIPAS, eenigen tijd daarna, ontving van den Arahifchen
Koning ARETAS , als eene Godlijke llraffe
moest aangezien worden over de dood van dezen
deugdzamen man. (f)
JOÜNNES
leerlingen.
Het lijk van den Boetprediker werd door zijne
leerlingen begraven, welke zich vervolgends bij JESUS
vervoegden, en hem van den dood van hunnen meester
(*) J. Oudh. XVIII. 5. 2.
(f) Sommigen hebben de echtheid van dit getuigenis
van JOSEFUS, nopens JOÜNNES, in twijfel getrokken, anderen
hebben voorgewend, dat hetzelve ftrijdig was met
het verhaal der Euüngelisten; doch, bij nader onderzoek ,
blijkt, dat het verhaal van JOSEFUS , wel van dat der
Euangelisten onderfcheiden, maar nogthans niet met hetzelve
ftrijdig is. JOSEFUS geeft eene andere reden op, waarom
HERODES JOÜNNES zou ter dood gebracht hebben, te
weten, omdat hij voor oproer beducht was, dewijl het
volk JOÜNNE S ZOO eerbiedigde, dat het gereed was, om,
op 's mans wenk, alles te ondernemen. De vorst kan dit
hebben voorgewend, en in het openbaar laten uitftroojen,
te meer, omdat hij, in de daad, volgends de Euangelisten,
het volk vreesde, het welk zijne hoogachting
voor JOÜNNES, ook na deszelfs dood, bleef behouden,
zoodat de Joodfche geestelijken niet durfden bewee-

GESCHIEDENIS. 93
ter bericht gaven. (*) Men zou verwacht hebben,
dat alle de leerlingen en aanhangers van JO&NNES
zich, van nu af, aan JESUS zouden gehouden hebben,
van 'wien hun leeraar zoo heerlijk getuigenis gegeven
had, doch, ook bij deze lieden heerschte eene
te groote gehechtheid aan het zinlijke, en eene verbeelding
van de heerlijkheid van deniuESSias, met welke
de nederigheid van JESUS, hoe achtbaar ook in zich
zelve, niet ftrookte. Wij hebben hier voor {Bladz. 90]
reedi
I
BOEK
Hl
Hoof3!t.
mC.G.
] rso.
ren, dat zijn doopen niet van den hemel, dat is, oj
uitd'ruklijk bevel van God, gefchied was. JOSEFUS meld i
de plaats, waar JOSNNES gevangen gehouden en gedoo. I
is, het Kasteel Machaerus op de Arr.bifche Grenzen; d
Euangelisten noemen, in hun verhaal, geene plaats. Ho
kan hier eene ftrijdigheid wezen? Het verfehil, het wel t
in de berichten van JOSEFUS en de Euangelisten gevor
den wordt, ftaat ons voords borg voor de echtheid va 1
JOSEFUS getuigenis. Trouwens, indien hetzelve, geiij |
men wil doen geloven, naderhand door een' Christen i 1
JOSEFUS fchriften was ingelascht, zou men het meer m; t
de Euangelisten hebben doen overè'enfremmen. Daar s
ook niets in het verhaal van JOSEFUS, het welk hij ni( :t
zou hebben kunnen fchrijven, en deze plaats uit zijr
Oudheden is, door ORIGENES in zijne wederlegging va
CELSUS, door EUSEBIUS, en andere Kerkfchrijvers, aang
haald, zonder de minfte huiverigheid omtrent derzelvi :r
echtheid te laten blijken. Vergel. mijn Bijbel verde, l.
IV Deel Bladz. 166 volgg. VENEMA Wist. Eed. V. '
Tom. I. pag. 551.
(*) MATTH. XIV. 11.
G 2
e
I

04 K E R K E L I J K E
r reeds' gezien, hoe zij, door al te groote achting voor
BOEK
III hunnen meester , naarijverig waren wegens den opgang,
dien JESUS maakte. Geduurende JOÜNNES ge­
Hoofdft.
na C. G.
vangenis, was bij hun de vraag reeds betwist, of
Jaar 30.
JESUS die perfoon was, die komen zou, dan of
men nog een' ander te wachten had? En, ten einde
hen te overtuigen, zond JOÜNNES twee van zijne leerlingen
aan JESUS, welke door dezen leeraar op zijne
wonderdaden gewezen werden, met bijgevoegde uitbraak,
dat hij gelukkig te noemen zij, die zich aan
hem niet zou ergeren of ftoöten (*). Velen echter van
ppaNNES leerlingen bleven desniettegenftaande omtrent
fF.sus ongelovig, en kenden, of erkenden hem niet voor
den MESSIÜS. Men vind bier van voorbeelden in de
Handelingen der Apostelen (f). Zelfs zijn zij, offler
den naam van Ga li leer s , Sabeêrs, en Menddi-
'en, of leerlingen van JOÜNNES, tot in onze tijden,
I n een aanzienlijk aantal overgebleven, hebbende de
1 ;rootde hoogachting voor JOÜNNES, dien zij zelfs
I •oven JESUS Hellen, en oordeelende, dat de MESSIÜS,
( lien zij evenwel erkennen, reeds door JOÜNNES geloopt
te zijn , zich nog niet geopenbaard heeft,
<
i -oords hebben zij, m hunne gefchriften, zoo veel
i ien heeft kunnen opfpooren, wel veel goeds van
l e zedenleer van JOÜNNES behouden, maar hunne
s evoelens van God , dien zij den Heer des lichts
e iz. noemen, zijn zeer duister en verward daar in
voor-
(*) MATTH. XI. 2-6. Verg. mijn' Bijbel verd. VU
L 'eel Bladz. 218.
(t) HAND. XVIII. 24-25. XIX. 1-4. enz.

G E S C IU F. D E N I S. 95
voorgedragen. Hunne btfchrijvingen van JOÜNNES,-
dfen.zij het licht noemen, zullen, gelijk fommigen
denken, aanleiding gegeven hebben aan den Euangelist
JOÜNNES , tot het maken van zijne aanmerkingen,
omtrent
JOÜNNES en JESUS, die ons , in de
Inleiding van zijn Euüngelic, voorkomen. (*)
Doch, laat ons, na dezen uitdap, tot JESUS wederkeeren.
Op de tijding, dat JOÜNNES gevangen ne predi
lEsus ver
volgt zij­
was genomen, verliet JESUS Judeë , en keerde na king.
Galileë te rug, om dus de Farizeën en Schriftgeleerden
, die reeds toen op zijn verderf uitwaren, te ontgaan.
Zijnen weg nemende door het landfchap S*t
marië, gelegen tusfehen Judeë en Galileë, liet hij
zich in een gefprek in met eene Samaritaanfcht
vrouw uit de dad Sichar, aan welke hij, gelijk vervolgends
aan hare dadgenoten, niet zonder vrucht,
zijne leere voordroeg, en zichzclven als den MESSI­
ÜS openbaarde, het welk hij, tot hier toe, onder de
jooden niet regelrecht gedaan had (f) — In Galilet
gekomen, zette hij zijn leeren en prediken, met on
vermoeiden ijver, voort, in de Sijnagogen en Gods
dienltigc vergadcrplaatzcn der Jooden , in bijzonder
huizen, en in het open veld, op eenen of andere 1
berg, of aan het ftrand der Galileefche zee, of mei ï
va I
(* ) ?vTcn vindt verfcheiden merkwaardige berichten,
I
BOEK
III
rlbofdft.
naC.G.
en uittrckzels uit de fchriften
van deze Calileërs-, in
M; NORBERG'S Brieven , geplaatst in het VI. Deel van j,
j; BJÖRNJTSHLS Reizen. Vergelijk N. BARKE^ in UW
t, 'i. Hag. Cl. III. fase. III,
(f; JÜÜNN. IV.
G *

I van Tiberias, van tijd tot tijd groote en verbazende
wonderwerken verrichtende, met welke hij zijne
BOEK
III
Hoofd (I leere en Godlijke zending bekrachtigde, waar door
naC.G. eene groote menigte volks van alle kanten famenvloeide,
en zijn gerucht zich alom verfpreidde. Op
Jaar 30.
de hooge Feesten begaf hij zich na Jerufalem, alwaar
hij, insgelijks, zijne leere verkondigde, en wonderwerken
verrichtecle —
JESUS Ten einde zijne leere te eer en verder door het
zendt
LXX foodfche land te verbreiden, koos JESUS LXX van
leerlingen
uit, .
ïijae leerlingen uit , die hij , bij paaren , uit-
:ond, met. last, om de komst van het Godsrijk ,
om zijne
1
leere te
verbrei- -
den. j
^
96 K E R K E L I J K E
)f het rijk van den MESSIÜS, bekend te maken,
vaar toe bij hun de gave van wonderwerken
'chonk. (*) De Euangelisten hebben ons de lianen
dezer LXX leerlingen niet genoemd , ook zijn
:ij in de oudfte fchriften der Christenen niet bebaard,
EUSEBIUS erkent, dat men niet nader
reet, wie zij geweest zijn (f), hoewel hij 'er eenien
noemt, die, naar het algemeen gevoelen, onder
f
I un behoord zullen hebben, als BARNABAS , sos-
-HENES, KEFAS, MATTHIAS, eil JAKOBUS, lil laa-
t er tijden heeft men lijsten van allen opgeheld, maar
1 net de duidelijkfte blijken van verdichting. Met dit
lies kan men hen echter, vrij waarfchijnlijk, houden
•oor die genen, welke naderhand onder den naam
> •an Euangelisten voorkomen, en van welken fomïigen
met name genoemd worden, in de Ilandelin-
T
I •en der Apostelen.
-p e
(*) LUK. X. 1-24.
(t; Hist. Eccles. I. 12.

G E S C H I E D E N I S . 97
Te voren echter had
JESUS XII anderen van zijne
navolgcren uitgekozen, die hij Apostelen of Gezanten
noemde, eene benaming, welke bij de Jooden
niet onbekend was, bij welken elke Sijnagoge
een' Apostel der gemeente had, zijnde een' acr oudften,
welke de gemeente in het gebed voorgmg;
dus had ook de hooge Raad zijne Apostelen of gezanten
, welke in gewigtige gelegenheden gebruikt
werden. Het twaalftal dezer zendelingen ziet duidelijk,
op het twaalftal van dammen, in welken hei
Joodfche volk verdeeld was. Gelijk het getal der
LXX zendelingen, waar van hier voor gefproken is V
waarfchijnhjk doelde, niet zoo zeer op de LXX. lc
den van den Joodfchen Raad, als wel op dc LX.
Oudden des Israélitifchcn volks , welke aan MOSE
werden toegevoegd. Sommigen van deze XII mat
3
nen waren onder de eerde navolgers van JESUS, g<
lijk wij reeds van vijf gezien hebben, die, op jt>aï
NES getuigenis, JESUS voor den MESSIÜS hadden e
kend ; anderen riep hij, van tijd tot tijd, met h
magtwoord: volg mij! het welk genoegzaam was, o
It
heil hun beroep te doen verlaten, ten einde hem gehoc
zaam te verzeilen. Behalven de vijf reedsgemelden, A n
DREAS en JOÜNNES , ZEBEDEUS zoon, beide vislche r-
nit Bethfdida, SIMON , door JESUS PETRUS bijgenaat \"-
broeder van ANDREÜS , FiLiPPUS,en NATHANAC rs
Of BARTHOLOMEUS, (Zoon van THOLMAI , ) Wa! ad
de zeven overigen, JAKOBUS, Major,of de oudf I*
broeder van JOÜNNES, MATTHEUS, een tolbediem en
THOMAS, DIDYMUS of de tweeling bijgenaamd, ;e,
JAI
BUS Minor, of de jonge, zoon van ALFEUS , een bic le,
ÊO'
G 4
ed-
I
BOEK
III
Hoofdfl.
naC.G.
Jaar 30.
Ook verkiest
bi)
XII A-
postelen.
rer-

98 K E R K E L IJ K E
I
verwant van JESUS, SEMON van Kam, JUDAS, broeder
BOEK
III van den jongen JAKOBUS, anders ook Lebbeus of
Hoofd! :. Thaddeus, cn JUDAS MdrUth, misfchien naar zena
C.G
• ker plaatsjen Kerioth, dus genoemd. Alle deze twaalf
Jaar 30
waren Gd/ileërs, en van PETRUS weten wij zeker,
dat hij getrouwd was.
Onge- * Alle deze Apostelen waren ongeletterde lieden, uic
leerde
Heden, den middendand, gelijk men het noemt, niet geheel
uit den arm, maar ook ver van rijk en aanzienlijk te zijn.
middenftsnd.
Twee hoedanigheden, die hunne geloofwaardigheid
boven alle kwaad vermoeden verheffen. Van bedrog
kan men hun niet verdenken, daartoe bezaten
zij geene genoegzame kundigheden , en aan den anderen
kant, waren zij niet onnozel of ligtgelovig genoeg, om
gemaldijk misleid tc worden. Ook waren ftille gezeten
burgers, die van hun beroep een middelmatig beftaan
radden , geene gefchikte perfonen, om zich tot volksveroden
en bedriegers op tc werpen, noch met verlating
ran alles eenen leeraar te volgen , indien zij niet
/olkomcn , en op goede gronden , van de Godlijkïeid
zijner leere overtuigd waren geweest. Waar
3ij nog komt, dat zij vol waren van Joodfche voor-
)ordeelen, welke niet, dan door de overtuiging der waarleid
in de redenen en wonderen van JESUS', cn door
i
1 :encn hooger Geest, konden worden weggenomen;
1 Joch waar door zij des te meer geloof verdienen in
I ïunne verhalen, nadut zij alle hunne eigene misdagen
] net eene voorbeeldeloze oprechtheid , zelve hebben
< pgetekend. —
Lieden
Uit de Euangclie-berichten blijkt ons, dat deze
van on- j
derfchei- eden, gelijk alle menfehen, van onderfcheiden gemoeds-

G E S C H I E D E N I S 99
mocds-aart cn inborst waren, en onderfcheiden begaafdheden
bezaten, PETRUS was, bij voorbeeld,
van een driftig gemoedsgedel enz. hij wordt ook, op ]
de lijsten der Apostelen, in de Euangeliën, altijd het
eerst, gelijk JUDAS Mtrïoth het laatst, geplaatst,
terwijl de orde der overigen, in deze lijsten, telkens
verwisfeit, ook verwaardigde JESUS drie van hun,
PETRUS, JAKOBUS den oudden, en JOÜNNES, met
zijnen bijzonder vertrouwlijken omgang cn gemeenzaamheid,
hij nam hen alleen met zich, om getuiheid
allen
gelijk.
gen te ;zijn van zijne wonderbare verheerlijking op
eenen berg, cn van zijn gefprek met MOSES en ELIas
maar ook van zijne diepde vernedering en uiterfte'worileling
en ftrijd in den hof Gethfemane enz.
Voor JOÜNNES had hij boven allen eene bijzondere
genegenheid van vriendfehap. Met dit alles vinden
wij echter geene dc minftc aanleiding, om te denken
, dat onder hen, ten aanzien van hun ambt,
waardigheid, of gezag, eenig onderfchcid zou hebben
plaats gehad, integendeel beitrafte JESUS hen meermalen
op het erndigst, wanneer zij blijken gaven,
dat zij onderling over ecu meerder aanzien naarijverig
waren, hun verklarende, dat zij, in hunne zending,
cn alles wat daar toe behoorde, volkomen ge
lijk Honden.
• Ambt en
Het oogmerk, waar toe JESUS deze XII Aposte
j voorrechten
len verkoos, was, opdat zij zijne getuigen zoudei
r
derAposwezen,
en de wereld, niet alleen de Jooden, maa
;
telen.
ook de Heidenen, zouden onderrichten, aangaand
zijne leere,verrichtingen, lotgevallen, cn derzelver be
t
dodingen, ten einde dus het rijk van God alöm ui
1
G 5
I
BOF.K
III
Ioofdfl.
naC.G.
Jaar 30.
len aart
en gaven,
maar in
waardig­

ioo K E R K E L I J K E
I te breiden, JESUS zelve heeft niets gefchreven, noch
IIO EK van zijne leere, noch van zijne gefchiedenis, maar,
III
de Apostelen zouden het één en ander, niet alleen
Hoi.fdft,
naC.G, mondeling, maar ook fchriftelijk, verkondigen. Men
Jasr,3o.
heeft gevraagd: waarom JESUS zelve niets gefchreven
heeft, daar hij toch, bij zijne opvoeding, lezen
en fchrijven geleerd had , van welk één en ander
wij blijken vinden in de Euangeliën , (*) terwijl
men, in dit geval, zekerer zou geweest zijn nopens
de eigenlijke leere van JESUS? Doch, behalven dat
zijn onvermoeide arbeid, en geftadige reizen, geduurende
den korten tijd van zijne openbare verrichtingen
, hem geen' tijd overlieten, om zijne leere in gefchrift
te ftellen, wat zou het ongeloof gezegd hebben
, indien hij zelve een verhaal van zijne wonderen
en verrichtingen had nagelaten, die toch met
zijne leere en prediking een zoo onaffcheidbaar verband
hebben? Zou het zijn getuigenis niet hebben
verworpen, onder voorwendzel, dat niemand in zijne
eigene zaak getuigen kan? Maar nu hebben geloofwaardige
en onwraakbare getuigen alles in geschrift
gefteld , met zoo veel blijks van waarheid,
dat men aan hunne verhalen, met recht, geen geloof
can weigeren, en dewijl deze verhalen JESUS zeiven
brekende en handelende voorftellen, is 'er geen fchijn
/an vermoeden, dat zijne leere ons niet zuiver en
n het waare licht door hen zou medegedeeld
fijn, en wij zijn hier omtrent zoo veel zekerer, dewiil
ükwijls deze fchrijvers zelve erkennen, dat zij zijne
(*) LUK. IV. 16. 17. JOSNN. VIII. 6.
bc-

GESCHIEDENIS. 101
bewoordingen in het eerst niet verftonden en eerst
naderhand derzelver rechten zin begrepen hebben
Ten einde hen in Haat te fldlen , om aan het
oogmerk hunner zending te voldoen, hield JESUS hen
altild bij zich, ééne enkele keer, voor eenen korten
tijd, uitgezonderd, toen hij hen, tot eene proeve
hoe zij hun werk zouden verrichten, door het Joodfche
land zond, om tc leeren: zij waren bij hem,
niet alleen als getuigen van zijn openbaar leven en
Hitte eenzaamheid, maar hij ontvouwde hun ook de
betekenis en bedoeling van zijne gelijkenisfen en raat*
zel-ïchtige voorftcllen , fchonk hun de gaven vat
wonderwerken, als ooi: de magt, om de zonden aai
1
de menfehen te vergeven, of die vergeving te ontzeg
.en, het welk hij de magt der feutelen noemde
en beloofde hun, na zijn verfcheiden van deze wereld
den onfeiibaren Geest der waarheid van den Vader t
zullen zenden , om hen in alle waarheid te leiden 9
de vervulling van welke belofte wij op hare plaats zu.
len ontmoeten.
i-
Het is hier niet nodig, alle de bijzondere voorn
len van JESUS openbaar leven , cn alle dc wonu
1-
ren, door hem verricht, ondcrfcheidenlijk te gede
iiï
ken, wélke door dc Euangelisten verhaald, en
hunne fchriften door alle Christenen daaglijks ge.
m
zen worden. Alleen zullen mijne lezers, hier, v
an
mij een kort verflag verwachten van den inhoud v
en
JESUS leere, van de wijze, op welke JESUS leerde,
van de gronden, met welke zijne leere door hem gefta;
tfd
vverd,waartoe bijzonder zijne wonderwerken behoren. J
Dit
zal den inhoud van het volgende Roofdftuk Uitmak
:n.
VIL 11-
I
BOEK
III
lloofdft.
na C. G.
Jaar 30.
» 0

io2
K E R K E L I J K E
VIERDE HOOFDSTIJ K.
Jefus leere en
wonderen.
T
BOEK
iV
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 3a.
Korte
fchets
v?nJESUS
leere.
Eene korte fchets van JESUS leere zal des tc noodzaaklijkcr
zijn,
dewijl op dezen grondllag' het gantfche
gebouw des Christendoms gevestigd is, niet alleen,
maar ook, omdat wij door derzelver kennis te
beter in daat geheld worden, om over dc verfchillen,
welke de Christenen, in volgende tijden, onderling,
over deze leere gevoerd hebben, voor ons zeiven
te oordeelen.
Dc Hoofd-inhoud van JESUS leere was:
dat liet
Koningrijk van God, het rijk van waarheid, deugd,
?enade, en zaligheid, thans gekomen was, dat de menchen
, die de voorrechten der waare l
onderdaanen
i •an dit Rijk genieten zullen , zich behoren te be-
1 :ecren, en zich , als door eene hemelfche geboorte een
lietnv leven deelachtig, te gedragen,
in allen hunren
handel en wandel.
Dat hij de CHRISTUS , dat
; de MESSIÜS , of gezalfde Koning in het hemclsch
ijk, ware, wien men, volgends de Profeeten, als
en Verlosfer en Zaligmaker gehoorzamen moest. Dit
•as het ïtn'ddenpunt van zijne leere, die hij breeder
itbreidde en verklaarde,
Ten
opzichte van God: Dezen delde hij voor,
s den eenigen, in alle de eiganfehappen van het
.-•gsivohnaakt Wezen , den Schepper en BÜM
ftuu.

G E S C H I E D E N I S . *°8
ftuiifër van alles , niet alleen in de natuurlijke , maar I
BOEK
ook in de zedelijke wereld , den richter der redelijke
lchepzelen, den beloner van het goede, en den Hoofdft.
IV
na CC.
toffer van het kvvaade.
Jaar 30.
In het bijzonder, 1'prak hij van God, als hemelfehen
Vader , niet alleen in betrekking tot
de menfehen,
zijne verëerers, en aanbidders, maar in eene
krachtiger betekenis,
Zoon van God , dien hij ,
met betrekking tot den eigen
tot heil en behoud dei
menfehen, gezonden had; ook fprak hij van den Heiligen
Geest, als den Geest, die van den Vader uitgaat,
den onmidlijken leeraar en trooster, welken hi i
beloofde ,
wedergekeerd zou zijn.
te zullen zenden , als hij tot den Vade:
Breeder verklaarele hij dezi
leere van den eenigen waaren God niet,
dan nodi;
was, om denzelven aan de menfehen te prediken, ai
den Vader, die ele wereld, het menschdom ,
der onderfcheid van Jooden of Heidenen , zoo
zon
beeft gehad , dat hij zijnen eeniggeboren Zooi
gegeven heeft , opdat een iegelijk , die in hem
looft, niet rampzalig zij, maar het eeuwig levei l
hebbe.
Dit toch is het voorname hoofdpunt der leere van JE
sus, vergeving der zonden, en zaligheid voor eer
iegelijk, die gelooft in den naam van Gods Zoon
en die met berouw en verbetering tot God tcru
keert. Dus ontdekte hij aan het zedelijk bedorve 1
en zondig menschdom , den- weg van zaligheid e n
bevrediging met God ,
lic
ge
hier in was de Godsdienst »
dien hij leerde, boven den Joodfchen verheven ,
h ij
werd een algemeene Godsdienst voor alle volken, e tl
niet alleen voor de Jooden.
n
l
5

104 K E R K E L I J K E
I Van zich zeiven leerde JESUS, dat hij die Zoon
BOEK
van God was, één met den Vader, tevens de Zoon
IV
Hoofdft. des menfehen, een waar mensch , met toefpeling
naC.G. op die benaming, zoo als zij in de oude Voorzeggingen
voorkomt , van den Hcmelfchen Vader ge­
Jaar 30.
zonden, de Koning van het Godsrijk, die het zelve
thans op aarde oprichtte, en die eens het gantfche
menschdom oordeelen zal , een Koning, die tevens
de groote Leeraar , en de Priesterlijke voorbidder
is voor menfehen, bij den troon van God. Met één
woord , JESUS openbaarde zich zeiven als den
grootden van alle Profeeten , die ooit aan de Jooden
gezonden waren , als zijnde de Zoon van
God, van den hemel, die alleen den Vader kent,
en dien aan de menfehen kan openbaren.
Van het oogmerk zijner komst op aarde , leerde
hij, dat hij niet gekomen was, om gediend te worden
, maar om te dienen, en zijn leven tot een rantzoen
of losprijs te geven voor velen , om dus verdwaalde
menfehen te recht te brengen', en voor
hen zichzelven op te offeren, gelijk een getrouw herder
voor zijne fchapen het leven fielt. Hij eischte
geloof in hem, het dóen van zijne zedelijke bcveen,
en een navolgen van zijn voorbeeld. Hij drong
i laar op aan, dat men, door hem, tot den Hemelchen
Vader gaan, dien, in zijnen naam, aanbidden
i
1 :n verëeren moest , alzoo men zonder hem niets
*oeds doen , noch aan God behaaglijk kan zijn.
j Daartegen beloofde hij, geene aardfche voorrechten,
)f tijdelijke zegeningen, maar hij bepaalde onze hoop op
feestelijke en eeuwige goederen, verhoring van onze
ge-

G E S C H I E D E N I S . 105
gebeden, en zielsvrede hier, en eeuwige zaligheid na I
BOEK
dit leven. Verders ftelde hij de gewigtige waarheden
van de onfterflijkheid der ziel, en het leven na Hoofdft.
IV
dit leven, waar aan ook het ligchaam, door opftanding na CO.
Jaar 30.
uit de dood, eenmaal plaats zal hebben, zoo Maar
en overredend voor, dat men naar waarheid zeggen
kan , dat hij de onverderflijkheid en onfterflijkheid aan
het licht heeft gebracht door zijn* Euangelie.
Hij fchreef verders eenen geestelijken eerediensl
voor, jegens den eenigen waaren God, die, een Geesi
zijnde , in geest en waarheid gediend moet worden.
De door hem aangeprezen eeredienst jegens God beftaat
in de betrachting van de zuiverde en oprechtfte
liefde jegens God boven alles, en jegens de naasten
, dat is, jegens alle onze medemenfehen, als jegens
ons zeiven — zoodat zijn geheele Godsdiensi
beoefenend is, niet alleen gefchikt, om het verdane
te verlichten, maar voomaamlijk, om het hart te ver
beteren , den mensch te heiligen , en in deugd ei I
godzaligheid naar volmaaktheid te doen dreven. Zij
ne zedenleere was zuiver en volkomen, niet te ftreng »
door het onmogelijke van den mensch te eifchen
maar ook niet te toegevend noch te week. Dei
zeiver geheele bedoeling is , om de menfehen »
wijzer, beter, en gelukkig te maken. Zijne zeder
leer is van die natuur, dat, indien de menfehen de
zelve opvolgden , niet alleen het geluk van elk i
't bijzonder voor zich , maar ook van de geheé e
Maatfchappij, gevestigd en beftendig zou wezen. J<
gens God predikte hij eerbied, zonder flaaffche vrees »
liefde, en volkomen vertrouwen op zijne voorzienn
heid

ïo6
K E R K E L IJ K E
I heid; jegens onze medemenfchen goedwilligheid,
BOEK
zachtmoedigheid , liefdadigheid , en welke deugden
IV
Hoofdft. meer zijn. Hij drong aan op dc vervulling van de
naC.G. pligten jegens de overheid , zelfs eene Heidenfche.
Jaar3o.
Het huwelijk, van welks oorfpronglijke inftelling Jooden
en Heidenen beiden waren afgeweken, herdelde
hij in deszelfs zuiverheid en heiligheid, door de veelwijverij
en ligtzinnige cchtfchcidingcn te verbieden.
Met één woord, geen ééne betrekking, waar in wij
ons, op deze wereld, kunnen bevinden, werd door
hem voorbijgegaan, maar alle de pligten van elke
derzelven op het volmaaktst voorgedragen.
• Jegens ons zeiven leerde hij eene bedendige liefde
tot waarheid, eene aanhoudende waakzaamheid voor
de belangen van onze ziel, maar ook voor den welftand
van ons ligchaam, matigheid, kuischheid, geduld
en lijdzaamheid , vergenoegdheid , arbeidzaamheid,
dandvastigheid, en alle andere pligten, welke
mzen levensweg, hoe vol doornen en distelcn, voor
ms aangenaam en ligt kunnen maken.
En niet alleen leerde en vermaande hij de men-
~chen tot deze pligten, maar hij wees hun ook de hulpniddelen
aan, die hen tot de deugd bevorderlijk kunïen
en zullen wezen: Het geloof in God, als Vader, en
n hem, JESUS , als Vcrlosfer, het gebed in zijnen naam ,
vaar van hij zelfs een volmaakt voorfchrift gaf, het zien
i )p zijn voorbeeld, het vertrouwen op God enz.; cn tekens
beloofde hij zijnen krachtigen bijdand, waarmede
1 üj hun, die in hem geloven, altijd nabij wil zijn, beïevens
de invloeden van den Geest van ]
God.
Eindelijk leerde hij, dat God niet gediend wordt
met

G E S C H I E D E N I S . 107
met uiterlijke plegtigheden, daarom heeft hij ook geene
Godsdienftige plegtigheden ingefteld, of verordend,
I
BOEK
IV
behalven twee , zeer eenvouwig en te gelijk rijk in loofdft.
geestelijke betekenis en bedoeling, zoo duidelijk, dat na C. G.
Jaar 30.
elk dezelve kan bevatten. Zij zijn de Doop en het
Avondmaal of Nachtmaal des Ileeren , gelijk een
Apostel het genoemd heeft. Het doopen met water
zou de plegtigheid der inwijding zijn voor hun, die
zijne leere aannamen, en beleden in hem te geloven,
welke gedoopten nu zouden aangemerkt worden, als
.gezuiverden, en, als 't ware, als nieuwgeboren of wedergeboren
menfehen , welke zich plegtig verbindende
tot het geloof in, cn den dienst van, God, zoo als
JESUS dien geleerd heeft, nu ook deel hebben aan
alle de voorrechten der onderdanen van het Godsrijk
— De betekenis dezer plegtigheid kon des te
minder duister zijn , omdat niet alleen de Jooden,
op dergelijke wijze , de Heidenen doopten, die tot
hunnen Godsdienst overgingen, gelijk ook JOSNNES
daarom de Dooper genoemd, hen, die zich tot bekering
en deugd verbonden, gedoopt had , zoo als
wij gezien hebben, maar ook de Heidenfche volken
zelve hadden dergelijke doopingen , wasfehingen en
zuiveringen, in veelvuldig gebruik.
De tweede plegtigheid, welke JESUS, op den laarden
avond of nacht van zijn leven, indelde, daarom
het avond- of nachtmaal genoemd, is niet min eenvouwig.
JESUS , met zijne Apostelen, het Pafcha gegeten
hebbende, nam brood, het welk hij, na 'er der
zegen over gefproken te hebben , brak, en aan zijne
Apostelen gaf, met verklaring , dat dit brood wa:
II
zijr

Leerwijze
van
JESUS.
108 K E R K E L I J K E
I zijn ligchaam , het welk voor hun gebroken werd ,
BOKK
bevelende hun , dit te nemen , en te eten , ter gedachtenis
van hem en zijnen dood; vervolgends nam
IV
Hoof in.
naC.G, hij den beker, dien hij, insgelijks, gezegend hebbende,
aan hun rond gaf, zeggende: deze wijn te zijn
]aar 30.
zijn bloed, het welk voor velen vergoten zou worden
, tot vergeving der zonden, met bevel , om allen
daar uit te drinken. Op eene zoo eenvouwige
wijze, zouden de Christenen dc gedachtenis van JE­
SUS dood vieren , in hun geloof en liefde verfterkt
worden , en gemeenfehap oefenen met hunnen Verlosfer
en met malkanderen.
Zoo
edel, zoo eenvouwig , zoo eerwaardig is de
leere van JESUS, door hem verkondigd; eene leere,
die zich van zelve aanprijst, cn die , hoe zeer, in
volgende tijden , door velen verdorven , en naar
menschlijke verdichtzelen verbasterd , van anderen
miskend, ja zelfs van fonirnigen gelasterd, hare zalige
kracht nooit verliezen , en nooit tc niet gaan
kan.
De wijze, op welke JESUS, als de groote leeraar
van het menschdom, deze zijne leere voordroeg, was
even verheven, en tevens eenvouwig, als zijne leere
zelve. Zijn voordragt was niet zoodanig, als bij
de Jooden , dc Farizeën en Schriftgeleerden, en bij
de Heidenen, dc Wijsgeeren, gewoon waren te leeren,
niet bedaande in een kundig cn aanëengefchakeld
betoog , vol fpitsvinnigheid en vertoon van geleerdheid.
Neen, zijn voordragt was duidelijk,en achtbaar,
hij fprak cn leerde, als magthebbendc, en met gezag,
zoodat elk, die hem hoorde, zich getroffen voelde,
en

G E S C H I E D E N I S . 109
en zelfs gerechtsdienaars, gezonden, om hem te vatten,
hunnen last niet konden uitvoeren, maar getuigen
moesten, dat nooit iemand dus gefproken had!
Zijne uitlegging en verklaring der oude heilige fchriften
was onwederfpreeklijk, en zijne wederlegging
van de overleveringen der Farizeën, en hunne bijvoegzelen
bij de wet van God, overtuigend. Onvermoeid
hield hij aan, met leeren en onderwijzen, alle gelegenheden
daar toe waarnemende. Van alles, wat de
natuur of de zaken van het gcmeene leven aan de
hand gaven , ontleende hij zijne beelden , om zijne
leere aan zijne hoorers begrijpelijk en verftaanbaar te
maken; dikwijls nogthans bediende hij zich van raadzeiachtige
gelijkenisfen of verhalen , om hunne oplettendheid
op te wekken, hun oordeel te fcherpen,
en het tot navrage en onderzoek aan te fpooren ;
met wijsheid en goedheid fchikte hij zich , naar df
onderfcheidene vatbaarheid en gedeldheid zijner leerlingen
en hoorers ; door zijne antwoorden op voorgedelde
vragen, of bedenkingen, gaf hij blijken var
zijne kennis van het menschlijk hart; den leergierigen
vrager voldoende door nadere verklaring zijnei
gezegden,maar den onöprechten en eigenwijzenbedraf
fende en befchamende , en de listige en boosaartige
vragen en tegenwerpingen van zijne vijanden fchrander
ten toon dellcnde en ernflig wederleggende.
Indien eene leer , die zoo vele
verborgenheder
openbaarde, die eene geheele verloochening aan zichzeiven,
en een volkomen geloof aan JESUS, benevens
eene zuivere en oprechte deugd , welke naar volmaaktheid
flreefde, van de menfehen vorderde , op-
II 2
grag
I
BOEK
IV
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 30.
JESUS bew
ijzen,
voor zijne
leere.

110 K E R K E L I J K E
I gang zou maken, moest dezelve gewigtige bewijzen en
ZOEK
gronden voor zich hebben , en de leeraar, die deze leere
IV
Hoofdft. predikte en deze eifchen deed , moest veel voor zich
naC.G. hebben, waar door hij de harten der menfehen winnen,
en aan zijne leere duurzaamheid geven kon.
Jaar 30.
En welke waren dan de bewijzen voor JESUS leere?
Welke waren de gronden voor dat eerbiedwekkend
gezag, waar mede hij die leere verkondigde? Deze
waren: De inhoud en gedeldheid dezer leere zelve;
ieder, die genegenheid heeft tot waarheid en deugd,
vindt voor deze leere een getuigen der waarheid, in
zijn eigen geweten. Daar op beriep zich JESUS uitdruk-
Üjk: „ Indien iemand den wil van mijnenVader wil doen,
„ die zal van deze mijne leere bekennen , dat zij
„ uit God is." Het geen deze leere bevat van de
zonde, van gerechtigheid, en van het oordeel, demt
met elks ervaring overeen, die eenige acht op zichzelven
daat. Het geen JESUS leerde , van de genade
en liefde van God, van de vergeving der zonde enz.
moet welkom zijn, bij ieder, die naar gerechtigheid
hongert en dorst. Zijne zedenleere fchildert de deugd
zoo volkomen, dat zij zich , door hare eigene beminlijkheid
en luister, moet aanprijzen.
De leere Ten opzichte van de verborgenheden, welke JESUS
en het gedrag
van
in het licht bracht, bijzonder aangaande de wezenlijke
waardigheid van zijn perfoon , beriep JESUS,
JESUS
zelve. ten bewijze van derzelver waarheid en echtheid, zich
op zijn geheele gedrag, op zijne leere, en op zijne daaden.
Hij, Godszoon, de MESSIAS, predikte dit van
zichzelven niet, met eene ijdele verwaandheid en zelfsverhefhng,
maar gedroeg zich omtrent dit gewigtig
punt,

G E S C H I E D E N I S .
l¥l
punt, met de uiterde wijsheid en behoedzaamheid, I
BOFT*
overëenkomdig het plan der Godheid, het welk wij,
IV
in zijne geheele gefchiedenis, opmerken. Zijne leere, Hoofdfr.
cn zijne verrichtingen, waren beide zoodanig, dat het naC.G,
Jaar 30.
aan iederéén blijken moest , dat deze leer van den
hemel was, dat zij de leere van den Zoon van God
was , gezonden van zijnen Vader , gelijk ook zijne
verrichtingen van zijne waardigheid getuigden, dewijl
JESUS in alles de eere van God , en nooit zijne
eigene eerc, bedoelde, en dewijl men van den MESSias
nooit grooter wonderdaaden verwachten kon. Voord»
diende het geheele karakter van JESUS , het welk hij altijd
volkomen ftaande hield, tot bevestiging van zijne
leere. Men kon hem niet houden voor eener
dweeper of geestdrijver, want zijne levenswijze wai
niet zonderling, gelijk, bij voorbeeld,die van TOËNNE!
den dooptr, wien men daarom, hoewel tegen recht
als een dweeper of bezetene had zoeken zwar
te maken: JESUS verkeerde onder de menfehen
woonde maaltijden en bruiloften bij, en de laster had
met dit alles, geenen fchijn, wanneer men hem voo
een' vraat en wijnzuiper, een' vriend van tollenarci t
en zondaren, fchold. Even min, was hij een fcfiljr.
heilig bedrieger, hij handelde altijd openhartig en rc
delijk, en was gereed, om rekenfehap te geven, j &
hij vorderde zelfs , dat men zijne leere onderzoeke
en toetzen zoude; het geen hij leerde, beoefende h
ij
zelve , zijne deugd was zuiver en onberispelijk , c 1
hij bleef altijd zachtmoedig en nederig , zoodat h
ij
zijne vijanden kon uitdagen : wie van u overtuk |
mij van zonde? En de hevigfte haat der géestehjl
H 3
W I

na
K E 11 K E L IJ K E
I
BOEK
IV
Hoofdfr.
naC.G.
Jnar3o.
Defchrif-
»en des
O. T.
Zijne
wonderen.
heid van het Joodfche volk kon, met alle hare boosaartige
pogingen , geen zweem van eenigen misdag
of wanbedrijf opfporen, zoodat zijn Rechter genoodzaakt
was , na het fcherpst onderzoek, te belijden :
Ik vind geene fchuld in dezen mensch.
Verders beriep JESUS zich , op de fchriften van
MOSES en de Profeeten, welke bij de Jooden als Godlijke
fchriften geëerbiedigd werden.
Alles , wat in
deze fchriften, nopens den MEssia's, den Leeraar en
Verlosfer der menfehen, en den Koning van het Godsrijk,
voorzegd was, werd, in alle bijzonderheden,
in hem vervuld — „Onderzoekt de fchriften," vermaande
hij, „ in welken gij meent, het eeuwig Jee-
„ ven te hebben: Die zijn het, die van mij getui-
» gen! "
Eindelijk, bewees JESUS zijne Godlijke zending ,
:ti waardigheid, door zijne wonderwerkeni, die hij
verrichtte. Nooit had dén der oude Profeeten zoo vee,
noch zoo groote , .wonderen, noch op die wijze,
-erricht. Hij (prak: ik wil, word genezen, en dc
I genezing volgde; hij bcdrafte wind en zee , en de
vind cn zee was hem gehoorzaam. Hij zelve verdaarde
zich des aangaande: „De Zoon kan niets van
1
, zich zeiven, cn zonder den Vader, doen, maar al-
, leen, het geen hij den Vader ziet doen. Doch ,
, het geen deze doet, zulks doet dc Zoon desge-
, lijks." Ook waren alle zijne wonderen van ccne
veldaadige natuur, hij ging het land door, goeddoen-
(!e. Mij zijn, onder de zoo menigvuldige wonderen
\ an JESUS , niet meer dan twee wonderen bekend ,
(-mtrent welke fommigen, doch zonder grond, hebben
wil-

G E S C H I E D E N I S 113
willen twijfelen, of zij ook van eene weldaadige natuur
waren.
IV
I
BOEK
Zoodanige wonderen, in het openbaar verricht, en Hbófdit,
naC.—
fommigen van welke gcrichtelijk , door eene daartegen
vooringenomen overigheid, onderzocht zijnde,
Jaar 30.
proefhoudend bevonden werden, zijn de overtuigende
bewijzen van JESUS waardigheid , en van de Godlijkheid
zijner leere. Het is waar , dat de ongelovige
Jooden op een wonderteken aandrongen, het Welk,
als ik het dus noemen zal , een vólkswonder zou
wezen, in dien zin, gelijk de wetgeving op Sin ai,
of eenig ander wonderwerk van MOSES , liet welk
tot het geheele volk betrekking had, maar, behalven.
dat deze hun eisch reeds op zich zeiven onbillijk .
en al te duidlijk gegrond was , op hunne verkeerd»
denkbeelden nopens den MESSIÜS , wees JESUS hei !
op het grootde van alle wonderen, zijne opflandini
na drie dagen uit den dood , omdat een wonder
gelijk zij begeerden, drijdig zou geweest, zijn met di
Godlijke oogmerken, volgends welke JESUS wondcrei I
niet moesten dienen, om het volk aanleiding te geven >
om JESUS als een wereldlijk Koning te verheifen
>
waarom ook JESUS fomtijds verbood, het een of ar.
der wonder , het welk hij verricht had , algcmeei
ruchtbaar tc maken, gelijk hij ook het volk zoo dik
wijls ontweck , als het hem Koning wilde maken.
Eindelijk bewees JESUS , dat hij een Profeet , j 1 Zijne
voorzegde
grootde aller Profeeten, ware , door zijne vooi
* gingen.
zeggingen van het toekomende: Hij voorzeide du I
zijnen dood, met alle deszelfs bijzonderheden^, doe r
het verraad van éénen zijner Apostelen , maar 00
H 4 *

BOEK
IV
Hoofdft.
naC.G.
Jaar3o.
114 K E R K E L I J K E
tevens zijne opdanding op den derden
dag. Merkwaardig
is zijne voorzegging, nopens den ondergang
van het Joodfche gemeenebest, welke ook dertig jaren
daarna gevolgd is , niettegendaande de Joodfche
geestelijkheid dit juist tot één der voorwendzelen
gebruikte, om tot zijnen dood te befluiten, dat zij,
door denzelven , dien ondergang door de Romeinen
wilden voorkomen.
Doch , het geen bijzonder opmerking
verdient, is, dat JESUS, ten zelfden tijde,
als hij zijnen dood voorzeide, met dezelfde verzekering
tevens voorzeide, dat die geestelijke Godsdienst,
welken hij verkondigde ,
niettegendaande alle tegenkanting,
onder Jooden en Heidenen, door de geheele
wereld zou uitgebreid worden , met affchaffing van
den plegtigen Tempeldienst onder de eerden, cn van
den bijgelovigen Afgodsdienst onder de laatden.
V IJ F D E H O O F D S T U K .
Gevolgen van Jefus leere en verrichtingen,
geduurende zijn leven.
I
BOEK
V
Hoofdft.
naC.G.
Jaar
3°-33-
JESUS
predikt
D
rie of vier jaren (*) volhardde JESUS, met die
leere te verkondigen, en door wonderwerken te be-
ves-
(*) De Euangelisten hebben hunne verhalen nopens
JESUS niet onderfcheidenlijk, door de opgave van achtervolgende
Tijdsbepalingen, gekenmerkt, ook hebben de
oudfte Christenen dezelve niet onderfcheiden voor de na-

GESCHIEDENIS. 115
vestigen, van welke wij, in het voorgaande
komelingfchap opgemerkt.
Hoofdftuk
, de korte fchetze, naar waarheid, en genoegzaam
De ééne en anderen vergenoegden
zich met de hoofdzaak, gelijk wij boven
( Bladz. 52 ) reeds aangemerkt hebben. Van hier het
pende gevoelens vinden,
IRENEUS, een fchrijver van de
tweede eeuw, is in dit ftuk zeer buitenfporig, volgends
hem,
zal J::SUS 16 en meerjaren in zijn openbaar leerïarambt
verkeerd hebben.
Dezelfde fchrijver bericht ons,
dat anderen, bijzonder deGnastiken ,flechts één jaar aan de
openbare prediking van JESUS toefchrijven, waar in verfcheiden
oude Kerkleeraars, onder anderen
Alexandriê
CLEMEKS van
,met hun overeenkomen, EUSEBIUS enEPiPHANius
ftellen daar voor twee jaaren. ORIGENES is zich zeiven, in
dit ftuk, niet gelijk, IGNATIUS eindelijk, en fommige anderen,
bepalen dezen tijd op drie jaren, of drie jaren en
eenige maanden. Onder de hedendaagfchen zijn fommtgen
voor één jaar, gelijk MANN en PRIESTLEY ; anderen
voor drie of vier, fommigen zelfs voor omtrent vijf jaren.
kan
Zoo veel is zeker, dat men, uit de Euangelisten.
opmaken , dat 'er ten minften vier, zo niet vijf.
Paaschfeesten hebben plaats gehad, geduurende den loop
Van JESUS prediking, zoodat hij,op het vierde Paaschfeest.
indien niet op het vijfde, gekruist is geworden.
Men leze
hier over SCHUTTE Euang. Jaarb. I. Deel Bladz. 291
volg. welke meent, dat het Paaschfeest, waar op
JESUS
gekruist is, voor het vijfde na zijnen doop moet gerekend
worden.
H 5
I
BOEK
V
hoofdft.
naC.G.
Jaar
30-33-
verfchil over den tijd, hoe lang JESUS, in het openbaar,
drie of
vier jaren
gepredikt hebbe. Waaromtrent wij reeds, bij de kerkelijke
fchrijvers der eerfte eeuwen na CHRISTUS ,
lang.
uiteenlo­

I
BOEK
V
HpofdfK
naC.G.
Jaar
30-33-
JESUS Hoe zeer de leere van JESUS algemeen alle menfehen
betrof, en het heil van het menschdom, in
leert enkel
onder
de Jooden.
het gemeen, bedoelde, echter bepaalde JESUS zich,
geduurende zijn leven, alleenlijk tot de Jooden, aan
welke de beloften, in voorgaande tijden gefchicd, in de
eerde plaats, behoorden. Wij vinden niet meer dan
dén of twee voorbeelden van wonderwerken , door
JE sus aan Heidenen verricht, bij welke hij zich ook
achterlijk hield, hoewel, gelijk de uitkomst toonde,
enkel met oogmerk, opdat blijken zoude, dat, dewijl
bij Heidenen grooter geloof gevonden werd dan
bij Jooden , men het niet aan de meerder zedelijke
waardigheid der Jooden moest toefchrijven , dat de
verkondiging van het Godsrijk het eerst aan hun gcfchiedde.
Insgelijks hebben wij gezien, dat hij, eene
enkele keer , ook aan Samaritanen zijne leere heeft
verkondigd , als tot een voorfpel van die algemeene
verkondiging zijner leere , welke, na zijnen dood,
plaats zou hebben.
Opgang
vm JESUS
leere onder
de
Jooden,
en tegenrïö
K E R K E L IJ K E
zaam met JESUS eigen woorden, uit dé Eu&nghliste/?,
hebben opgegeven. Meest onthield hij zich in
Galileë , en de noordelijke deelen- van het Joodfche
land, op de Feestdagen echter begaf hij zich, doorgaands
na Jerufalem, alwaar hij, in de hoofdftad
des Hands' , in den Tempel , zijne leere en verrichtingen
voortzettcdc.
Alhoewel JESUS geene uitwendige vertoning had,
-welke hem aanzien bij de menfehen kon geven , en
hij volftrckt geenen fteun in iet vond , het welk de
menfehen gewoon zijn , hoog te fchatten en te bewonderen
, echter kon de klaarblijklijkheid zijner leere,

GESCHIEDENIS. "7
re , de verhevene en tevens eenvouwig overredende I
wijze, op welke hij dezelve voordroeg, benevens de
BOEK
V
wonderen, die hij verrichtede, alles geftaafd door zijn Moofdfr.
uitmuntend karakter en zuivere deugd, niet nalaten, na C. G.
Jaar
eenen grooten opgang te maken in het Joodfche land,
3°-33-
voomaamlijk bij zoodanige gefteldheid der omftandigheden,
als wij, hier voor, befchreven hebben. Velen
werden, door zijne leere en wonderen, overreed, zelve.
ftand tegen
de­
om hem geloof te geven, en fteeds was hij van eene
menigte volks verzeld , bcgeerig , om zijne leere te
hooren, en zijne wonderen te zien. Velen ondertusfehen
volgden hem, uit verkeerde inzichten, om
den broodc , cn met verwachting van een aardsch
Joodsch rijk, het welk zij onderleiden, dat hij zou
oprichten , waar toe men algemeen genegen was ,
hem de behulpzame hand te bieden, cn waaromtrent
men zijn ongenoegen toonde, wanneer hij deze
denkbeelden en pogingen tegenging. De Joodfche
geestelijkheid cn aanzienlijken , hoe zeer zijne
wonderwerken niet kunnende loochenen , noch zijne
leere wederleggen, ergerden zich nogthans aan hem ,
omdat hij aan de denkbeelden niet beantwoordde .
welke zij van den MESSIÜS gevormd hadden , omdat
hij, fchoon den Godsdienst, zoo als die, naa;
de wet van MOSES , in den Tempel werd uitgeoefend,
zorgvuldig waarnemende, nogthans niet alleen
hunne uitleggingen en bijvoegzelen, openlijk, afkeurde
en tegenfprak, maar ook, omdat hij, over hei
geheel, te kennen gaf, dat bij op eenen enkel uitw
T endigen eeredienst gecnen prijs ftelde: Door al hel
welk, hunne tijdelijke belangen, aanzien, en gezas
ir

I
BOEK
V
Hoofdfr,
na C. G.
3333.
Ondersoek,
of
de leere
van JE­
SUS,
reeds bij
zijn leven,
opgang
gemaakt
heeft bij
de Heidenen.Brieven
van
en aan
ABGARUS.
"8 K E R K E L I J K E
in de waagfchaal werd gcfteld, terwijl JESUS, tevens,
vérre van hen te vlcijen, hunne heerszucht, geveinsdheid
, en andere ondeugden , bij alle gepaste
gelegenheden , ontdekte en ernftigst beftrafte , reden
genoeg , waarom zij 'er fteeds op uit waren,
om hem in zijne woorden te verftrikken, of bij het
volk zijn gezag te benemen, en zelfs gehaat te maken
, door zijn karakter en gedrag te lasteren , of
zijne wonderwerken, als gevolgen van zijn verdrag of
verftandhouding met eenen boozen geest, in verden,
king te brengen.
Niettegenftaande JESUS niet buiten de'grenzen van
het Joodfche land gepredikt heeft, behoeft het ons echter
niet te verwonderen , dat het gerucht van den
wonderdoenden leeraar, in wien velen , als in den
MESSIÜS, geloofden, zich tevens door de aangrenzende
landen verfpreid hebbe. Trouwens, wij ontmoeten
daar van de blijken bij de Euangelisten (*). In
het bijzonder verhaalt men eene merkwaardige ge.
fcliiedenis, die hier toe betreklijk, en van velen voor
echt en gelooftvaarctig aangenomen is. Zeker Koning
van de ftad Edesfa, gelegen over den Muf raat
in Mefopotamiè (f), ten dien tijde levende, AB-
ÏARUS, of gelijk anderen den naam lezen, AGBARUS,
vas door eene zwaare ziekte aangetast; van de won-
(*) MATTH. IV. 24. JÖSNN. XH. ar.
der-
(I) Van deze Stad Edesfa, hoofdïtad van het Icnd-
:hap Osroëne, thans gemeenlijk O/fa of Ui fa geheten,
e n die men voor het oude Ercck (Cru. 1-10.) houdt,
z lemen mijne JardrijhsL des Bijbels VI deel Bladz.
9 9\

G E S C H I E D E N I S . 119
derbare genezingen van JESUS
CHRISTUS gehoord
hebbende, zal deze vorst aan den Profeet eenen brief
van den volgenden inhoud gefchreven hebhen:
„ ABGARUS, Koning van Edesfa, vvenscht den
„ grooten behouder JESUS CHRISTUS , die , in de
„ landftreek van Jerufalem, verfchenen is, heil!"
„ De werken en genezingen, die gij, zonder art-
„ zenijën en kruiden, verricht hebt, zijn mij ter ooren
„ gekomen, als ook, dat gij de zwaarfte en gevaar-
„ lijkfte krankheden kunt genezen. Daar uit oor-
„ deel ik, of dat gij God zijt, die uit den hemel
„ tot ons is nedergedaald , of Gods Zoon. Der-
„ halven, wil ik u, met dit mijn fchrijven, gebeden
„ hebben, dat gij de moeite neemt, van tot mij te
„ komen, om mij van de ziekte, aan welke ik lij-
„ de, te genezen. Trouwens, ik heb ook verno-
„ men , dat de Jooden u trachten te doodcn. Ik
„ heb eene kleine maar deftige ftad, die ons beider
„ genoeg kan zijn, om aldaar in vrede en rest tc
,, leven."
Hier op zou de Zaligmaker fchriftelijk geantwoorc
hebben, als volgt:
„ Zalig zijt gij, ABGARUS, dat gij, zonder mi
„ gezien te hebben, in mij gelooft: want, van mi
„ is gefchreven, dat de genen, die mij gezien heb
„ ben, in mij niet geloven, opdat de genen, die mi
„ niet gezien hebben , in mij geloven , en leven
„ Wat aangaat uw verzoek, om tot u te komen
„ Ik moet noodzaaklijk alles, waartoe ik gezondei
„ ben, hier volbrengen , en na de vervulling daa
„ van, weder opgenomen worden tot hem, die mi
„ ge
I
BOEK
V
Hoofdft.
na C. G.
Jaar
30-33-

120 K E R K E L I J K E
I „ gezonden heeft. Nadat ik zal opgenomen zijn,
BOEK
„ zal ik iemand mijner leerlingen tot u zenden, om
V
Hoofdft. „ uwe ziel te genezen , en u en den uwen het lenaC.
G. ,, ven te fchenken."
Jaar
3Q-33-
EUSEBIUS , die deze gebeurenis het eerst verhaalt
(*), verzekert ons, dat hij deze brieven in het
Grieksch vertaald heeft uit het oorfpronglijk Sijrisch,
zoo als hij ze gevonden had in de Archiven der ftad
Edesfa zelve, in welke de gebeurenis geplaatst werd
in het jaar 340 der Edesfeenfche Tijdrekening, die dezelfde
is met de Jaartelling der Seleuciden, welk jaar
werëenftemt met het XVde jaar der regering van Keiler
TIBERIUS , in het welk JESUS zijne openbare
])rediking begon te aanvaarden. Vervolgends voegt
... 4 IUSEBIUS , uit dezelfde Archiven, hier een omftandig
\ 'ei-haalbij, hoe, na JESUS hemelvaart, de Apostel ju-
1 >AS, die ook THOMAS heette, door eene Godlijke
andrift, THADDEUS, éénen der LXX leerlingen van
3 ESUS, na Edesfa gezonden hebbe, om in die ftad
l et Euangelie te prediken, welke bij zekeren TOBIÜS
J ^obldszoon zijn' intrek genomen hebbende, vele wonerwerken
in die ftad verrichtedc. Dit aan den Ko-
c
i, ihg bericht zijnde, ontbood deze den leeraar, van
V den hij verftond, dat dezelve thans gekomen was,
O m de belofte van JESUS te vervullen , terwijl de
I -oning aan THADDEUS verzekerde, dat hij zoo opn
!cht in JESUS geloofde, dat hij den Jooden, die hem
g ekruist hadden, den oorlog deswegens zou hebben
n ingedaan, indien hij de Romeinen niet ontzien had.
(*~) Hitt. Eccles. I. 13.
Hier

G E S C H I E D E N I S . 121
Hier op genas THADDEUS den Koning, door opleg­
twee eeuwen na EUSEBIUS , dat JESUS , te gelijk
met zijnen brief, ook zijne afbeelding, en wel, niet
door eenig mensch, maar door Godlijk vermogen,
ontworpen, aan ABGARUS gezonden zal hebben, van
welke afbeelding, de overlevering verder meldt, dat
zij eenigen tijd daarna te Konflantinopolen
, en eindelijk
naa Italië gekomen is, alwaar Rome en Genua
elkander het bezit dezer beeldenis
PROKOPIUS, anders een
betwisten.
geloofwaardig fchrijver,
njaakt ( f ) van dezelfde gefchiedenis insgelijks gewag,
en zegt, dat de ingezetenen vaii Edesfa hunne
Had voor onwinbaar hielden , uit hoofde eener
belofte, welke bij die gelegenheid van JESUS ZOU gefchied
zijn.
BOEK
ging der handen, van zijne kwaal, deed nog vele
V
wonderwerken, en predikte het Euangelie met een ge- ] loofdft.
lukkig gevolg.
Naderhand is dit verhaal met nog meer bijzonderheden
laC.G.
Jaar
30-33-
vermeerderd. Dus fchrijft EVAGRIUS
(*),
Wat moeten wij van deze geheele gefchiedenis De onechtheid
denken ? Roomfche fchrijvers , zelfs een VALOIS ,
dezer
een TILLEMONT , en anderen, welke gewoon zijn de brieven
oude Kerkfchrijvers zeer hoog te achten, niet alleen,
aangetoond.
maar ookProtedanten, CAVE,GRABE enz. houden dezelve
voor waar.
Ondertusfchen hebben wij alle reden,
om het verhaal voor een verdichtzel te verklaren
; waaromtrent niemand zwarigheid zal maken met
(*) Hist. Eed. IV. 27.
(f) De Bello Pers. II. 12.
ons
I

I
BOEK
V
Hoofdft.
na C. G.
Jaar
30-33-
122 K E R K E L I J K E
ons in te temmen, voor zoo veel het bijvoegzel van
JESUS afbeelding, en van de onwinbaarheid der ftad
Edesfa, betreft, maar zelfs kan het verhaal van
EUSEBIUS den toets niet doorftaan.
De Euangelisten,
en de Handelingen der Apostelen, zwijgen niet
alleen van deze zoo merkwaardige gebeurenis, maar
Dok maakt geen éénChristenfchrijver vóór EUSEBIUS,
geduurende drie eeuwen, daar van het minde gewag.
De brieven zoo van ABGARUS als van
lebben inwendige kenmerken van verdichting.
CHRISTUS
Hoe,
jouden de Christenen, indien JESUS waarlijk dezen
]
jrief gefchreven had, denzelven niet, van eerden af,
ils een Godlijk gefchrift erkend en gelezen hebben?
i
In, letten wij op den inhoud dezer brieven; die van
<
len Koning bevat eene ongerijmdheid en onbedaantaarheid,
welke men in den vorst niet onderdellen kan.
1
1
In befluit, uit de wonderen van JESUS, voorbarig
i enoeg, dat deze God, of Gods Zoon is, dit volgt
t
ach niet, de Profeeten hebben toch immers wonderkerken
verricht: Vervolgends wil de Koning met de­
\
2
en God, of Gods Zoon, zijne flad of rijk deelen,
a
ls zijnde voor hun beiden tot een gerust leven geoegzaam.
Hoe drookt dit? Het antwoord van JE-
r
£
us is duidelijk faamgedeld, uit fommige fpreuken
X
an den Bijbel, cn zelfs uit zulken, die JESUS eerst
r
a zijne opdanding uit de dooden gebroken heeft,
I
m, waarom delt JESUS , in dien brief, 'sKonings
£
enezing uit tot na zijnen dood? Was dit zijne gewoonte,
dat hij de genen uitdelde en wachten liet,
\
X
.'eiken hij hulp wilde bewijzen? Ook geeft JESUS
a
in den vorst geen onderwijs , nopens zijne twijfeling,

G E S C H I E D E N I S . 123
lïng, of hij JESUS als God, of Gods Zoon, moest
erkennen enz. De tijdsbepaling der gefchiedenis toont
ook derzelver onwaarheid aan, dewijl, gelijk wij zei- ] loofdft.
den , het jaar, waar in dezelve gebeurd zou zijn , na C. G.
Jaar
het jaar is, waar in JESUS eerst begon te prediken.
3o-33.
Eindelijk, de bijzonderheden van het verhaal bij
EUSEBIUS ftrijden zoodanig met den inhoud dezer
brieven, dat de ddne de anderen omverdooten. Volgends
dit verhaal toch, komt THADDEUS te Edesfa ,
doet daar wonderen, welke aan den Koning bericht
worden, en dus komt hij, langs eenen omweg, bij den
vorst, daar men, volgends den brief van JESUS , zou
verwacht hebben, dat hij regelrecht aan den Koning
zou gezonden zijn geworden. Verders, wij kennen
geenen Apostel JUDAS , die ook THOMAS genoemd
zou zijn, terwijl integendeel de Apostel JUDAS THAD­
DEUS wordt bijgenaamd. Alle deze redenen moeten
ons overtuigen , dat deze geheele gefchiedenis
ongegrond, en een bloot verdichtzel is.
Maar , wat zal men dan maken van de geloofwaardigheid
en goede trouw van EUSEBIUS , die
deze brieven en het geheele verhaal getuigt, gevonden
te hebben, in de Archiven van Edesfa, in het oorfprongliik
Syrisch, waar uit hij beiden vertaald mededeelt?
Op deze vraag antwoorde ik, dat men de
goede trouw van EUSEBIUS niet behoeft te verdenken,
maar van ligtgelovigheid kunnen wij hem , in
dit geval, niet vrijplijten. Men behoeft niet te twijfelen
, dat men aan dezen gefchiedfchrijver , welke
van Keizer KONSTANTYN verlof had, om alle ftaatsen
andere openbare, papieren, tot liet opdeden zijner
I
Kerk-
I
BOEK
V

BOEK
124 K E R K E L I J K E
Kerkgefchiedenis, te mogen gebruiken, deze brieven
en dit verhaal zal hebben ter hand gedeld , als te
vinden in de Archiven van Edesfa. Maar, deze
dukken zelve waren verdicht, waarfchijnlijk, om de
gemeente te Edesfa een grooter aanzien te geven, en
het ontbrak EUSEBIUS alleenlijk aan een oordeel des
onderfcheids, om deze verdichting te ontdekken. Wij
vinden meer voorbeelden van dergelijke Jigtgelovigheid
bij de oude Kerkfchrijvers, dus liet zich JUSTINUS de
Martelaar vertellen, dat zekere oude overblijfzels van
gebouwen dc cellen of kamertjens waren, in welke
de LXX overzetters het Oude Testament in het
Grieksch vertaald hadden , en nu fchreef de goede
Kerkvader, ter goeder trouwe, dat hij de kamertjens
gezien had, welke voor de LXX overzetters hadden
gediend (*). Ja, EUSEBIUS zelve heeft ons nog
een foortgelijk voorbeeld in zicli zeiven gegeven ,
wanneer hij ons verbaalt ( f ) , dat hij in de ftad
Paneas, of Caefarea Filippi het Standbeeld gezien
V
Hoofdft,
naC.G.
Jaar
30-33-
heb-
( * ) Men behoeft, om deze Iigtgelovigheid, op deze oude
Kerkelijke Schrijvers, niet te laag neder te zien, het heugt
mij, in de Commentarii de rebus Cardinalis QUIRINI , welke,
in deze eeuw, door ons land gereisd heeft, pag. 72.
Ed. Brix. of pag. 6'o edit. Lip;, gelezen te hebben , hoe deze
prelaat ter goeder trouw verhaalt, dat het beeld van
ERAS­
MUS te Rotterdam, als de klok fkat, een blad omkeert van
het boek, het welk het in de hand houdt.
Wij weten, in
welken zin, men aan de kinderen \ ertelt, dat dit beeld een
blad omkeert, wanneer het de klok hoort flaan.
(t) Hht. Eccles. VU. 18.

G E S C H I E D E N I S .
Ï^5
'nebbe, het welk de vrouw, door JESUS van eenen I
twaalfjarigen vloed genezen (*), welke uit deze ftad BOEK
V
geboortig zal geweest zijn, van metaal had laten oprichten
, ter gedachtenis van deze weldadige gene­
naC.G.
Hoofdft.
zing, verbeeldende JESUS zeiven, die aan eene voor Jaar
30-33*
hem nederknielende en met gevouwen handen den
zoom van zijn kleed aanrakende, vrouw de hand
toereikt. Maar, wie zal zich laten overreden , dat
eene arme Joodfche vrouw, welke alle hare bezittingen
aan de genecsheeren hefteed had, tot hare genezing,
gelijk MARKUS uitdruklijk meldt, een metalen
Standbeeld zal hebben laten oprichten , daar
nogthans de Jooden, in 't gemeen, omtrent beelden
ongundig dachten? Zelfs fpreekt EUSEBIUS , niettegendaande
hij zegt , dit beeld gezien te hebben,
zeer twijfelachtig van het oogmerk van deszelfs oprichUftig
, fchoon hij, tc gelijk, fchrijft , dat de
nieuwbekeerden uit de Heidenen al vroeg de gewoonte
hadden, om de beelden van JESUS, en de voornaamfle
Apostelen, PETRUS en PAULUS, ter gedachtenis
te hebben, gelijk men gewoon was , de beeldenisfen
van groote mannen en weldoeners te bewaren.
Hoe het zij , het is zeer waarfchijnlijk , dat
het beeld , het welk EUSEBIUS gezien heeft , het
beeld was van den eenen of anderen Heidcnfchen
Wijsgeer, bij voorbeeld, van APOLLONIUS , of van
eenen of anderen Keizer, bij voorbeeld, TITUS VES-
PASIANUS, en BERENICE, dochter van Koning AGRIP­
PA ,
(*) MATTH. IX. 20-22. MARK. V. 25-34. LUK. VIII.
43 - 43.
I 2

I PA, dewijl men, in de overlevering, aan de gemelde
vrouw ook dezen naam BERENICE geeft, of lie­
BOEK
V
Hoofdft. ver, dat de ftad PaneSs in de gedaante eener vrouw
na C. G.
wordt afgebeeld, aan de voeten van den Keizer HA-
Jaar
DRIANUS , van wien deze ftad eenige weldaad zal
3°-33-
ontvangen hebben , gelijk BEAUSOBRE het eerfte , en
HASAEUS, met vele waarfchijnlijkheid, het laatfte gegist
heeft. (*)
Het waare
oogmerk
van
JESUSleere
en verrichtingen.
126 K E R K E L I J K E
Na dit alles befluiten wij: JESUS heeft, bij zijn
leven, zich met zijn leere en prediking bij de Jooden
bepaald, zijne Apostelen en Leerlingen zouden
deze zijne leere, na zijnen dood, aan de Heidenen
mededcelsn. Deze aanmerking leidt ons, om nog,
met één woord, van het oogmerk van JESUS leere
en verrichtingen te fpreken. JESUS leere was , in
den grond, ten opzichte der Joodfche Kerk, geene
nieuwe leere , zij behelsde de volmaking cn vervulling
van alles, wat van ouds in de leere, plegtigheden,
en voorzeggingen dier Kerk vervat was. Hij was toch niet
gekomen, om de wet te niet te doen, maar te vervullen.
Deze leere was alleen in zoo verre nieuw,
dat zij de oude waarheden in kracht ciaarftelde, duidelijk
, klaar en algemeen toepaslijk op het menschdom,
zonder onderfcheid van volken, maakte, de voorzeggingen
vervulde, met één woord, den Godsdienst,
in dcszdfs hemelfchen en geestelijken aart openbaarde.
JESUS heeft zich ook, zoo lang hij leefde, niet van de
Jood-
M e
(*) H z i e Keer van dit Standbeeld in mijne Aardrijkst,
des Bijbels IV Deel Bladz. 439. en VENEMA Hist.
Meelis. Tom. IV. pag. 75.

G E S C H I E D E N I S .
Uf
Joodfche Kerk afgezonderd, geene bijzondere maatfchappij
of genootfehap van aanhangers gevormd, veel min
I
BOEK
V
dezelve naar de wijze van wereldlijke genootfehappen
of maatfchappijën ingericht, of aan eenig opper­
na C. G.
Hoofdft.
hoofd onderworpen. Zijn doel was openlijk, waarheid
en verlichting onder de menfehen te verfprel-
Jaar
30-33.
den , en allen tot Godzaligheid en deugd te brengen
en te verëenigen. Tot dit verheven doel , en
niet tot het vormen van een menschlijk uitwendig
genootfehap, drekten ook de plegtigheden van Doop
en Avondmaal, door hem ingedeld. Ondertusfchen
had dit alles, uit den eigen aart, eene drekking, indien
de Jooden dit heil , het welk hun gepredikt
werd, niet hadden miskend, en indien de Heidenen
het geloof in JESUS omhelsden , dat het geen in
den Joodfchen Godsdienst de afzondering der volken
begundigde, en het geen in denzelven enkel uitwendig
of voorbeeldig was, van zelve een einde moest nemen,
en dat het Bijgeloof en Veelgodendom der Heidenfche
volken , als onbedaanbaar met het licht der
waarheid, tot niet moest vervallen. Doch , dit alles
zou zich met den tijd , en door den voortgang
van zijne leere, als van zelve ontwikkelen; het Geestelijk
Godsrijk, het welk JESUS grondvestede , zou
in zijn geestelijk en hemclsch wezen altijd blijven,
en van tijd tot tijd, meer algemeen uitgebreid worden.
I 3
ZES-

ia8 K E R K E L I J K E
Z E S D E H O O F D S T U K .
Jefus dood , Op/landing en Hemelvaart.
I
BOEK
VI
Hoofdft.
na C.G.
Jaar 33-
Overgang
tot
liet verhaal
van •
JESUS
Dood,
Opftanding
en
Hemelvaart,
JESUS ,
aan zijne beftcmming , voor zoo ver de
verlichting van het menschdom betrof, volgends het
Godlijk ontwerp, voldaan hebbende, moest nu, zich
zeiven voor het menschdom ook opofferen, den dood
ondergaan ,
op den derden dag in het leven herrijzen
, cn tot zijnen Hemclfchen Vader wcderkeeren,
alles, gelijk hij zelve te voren te kennen gegeven,
en zelfs aan dc Jooden, van eerften af, tot een teken
en bewijs van zijnen-Godlijken oórfprong, ge4
fteld had. In het verhaal van deze gebeurenisfen,
zullen wij weder den zelfden weg der Voorzienigheid
kunnen opmerken , volgends welken het Godsrijk
niet beftaat in menschlijken luister, maar in hemelfche
kracht cn heerlijkheid.
Kort voor het Paaschfeest,
invallende in het ggde
jaar der gewone jaartelling, welke de Christenen
rolgen, had JESUS zijnen vriend LAZARUS, tzBethanië,
uit de dood opgewekt. Onmidlijk na dit doorluchtig
wonderwerk , het welk niet in twijfel kon
getrokken worden , deed hij eene foort van plcgtige
intrede in Jerufalem,
oneler de toejuiching deimenigte,
ais dc groote Profeet, ofMESSIÜS , op
eene Wijze, welke hem volkomen voegde, en zijns
waardig was.
Bij deze gelegenheid zuiverde hij andermaal
, met het gezag van eenen Gods-Profeet,
den

G E S C H I E D E N I S . 129
den, reeds bij het begin van zijne openbare verrichtingen
, door hem gczuiverden, maar terftond weder VI
I
BOEK
ontheiligden Tempel, en befloot dus zijne ambtswaarrieming,
op dezelfde wijze, als hij die aanvaard had.
Hoofdft,
na C. G.
ge­
De Joodfche Raad en geestelijkheid, de zaak eene
zoo ernftige wending ziende nemen , ftejdè thans,
JESUS
vangen,
op voorlid van den Hoogenpriester KAJAFAS , dat
het beter ware, dat één mensch voor het volk fiierf,
dan dat het gantfche volk verloren ging, vast, om , zoodra
het Paaschfeest, waar °P men, wegens den toevloed
der vreemdelingen, voor oproer beducht was, voorbi
zou wezen, JESUS te vangen en ter dood te bren
gen. Maar JESUS bereidde zich, intusfchen , tot ecnei 1
vrijwilligen dood , met dc verhevcnfte bedaardheic 1
van geest, en de iicfderijkfte zorgvuldigheid voor zij
ne leerlingen cn vrienden. Hij waarfchuwde dezen
dat zijn dood, op dit zelfde aanftaande Paaschfeest >
zou gebeuren , hij wees hun den verrader aan , di
hem zou overleveren, en onderhield hen , met leei
zame en bemoedigende redenen , die van zijne te
derfte liefde jegens hen getuigden. Alles, wat JESU
voorzegd had, gebeurde ook. JUDAS ISKARIÖTH
>
één zijner leerlingen , door gierigheid gedreven , e a
door eene beftraffing, welke hij, dezer dagen, va h
JESUS ontvangen had, tot wraak opgefpoord, zie h
bij den Joodfchen Raad vervoegd hebbeneie, kwaï n
met hun ovcrëen, om, voor eene fomme gelds, zi F
nen meester, zonder opfchudding onder het volk ' I
veroorzaken, in hunne handen te leveren ; verzei d
van eenen troep gerechtsdienaars, onder welken zie h
ook verfcheiden Joodfche geestelijken mengden, g
I 4
lei I»

I
leidde hij die naar eene plaats, buiten Jerufalem,
BOEK
VI waar JESUS zich des nachts onthield , en waar hij
Hoofdft. thans den bangden zieledrijd, onder het gevoel van
na C. G.
Jaar 33.
het geduchte van zijn lijden en derven voor de menfehen,
met een herhaald erndig doch te gelijk ondenverpelijk
gebed tot zijnen Vader, naauwlijks had
doorgedaan. Een kusch was het teken , door den
ra-rader gegeven, waarop de bende toefchoot , en
ESUS gevangen nam, doch niet, dan na dat deze
i dijken gegeven had, dat hij zich vrijwillig overgaf,
levviji hij, in het eerst, door een enkel woord, 0
de'
t •ende zoo vertzaagde, dat zij terug deinsde, en in
envari-ing ter aarde doitte, en vervolgends den ont
Jdigen ijver van P E T R U S , die het zwaard trok, cm
z yn' meester te befchermen , bedraiïe, en de wonde,
d oor hem aan eenen dienstknecht van den Hoogenncstcr
toegebracht, wonderdadig heelde, tevens voor
P
z ine vrienden, de Apostelen, een vrijgeleide beogende,
die hem ook allen verlieten, behalven PJ>
Zi
T 1US, welke hem van verre volgde.
Voor den De Joodfche Raad, bevond zich, den uitflag afachtende,
in het paleis van den floogenpriester, J o o d - ui
al-
w
fchcn
Raad te W
recht ge- L
Held.
PI
130 K E R K E L I J K E
lar JESUS terdond in verhoor genomen werd, waar
hij , van alle menfehen verlaten , en zelfs door
TRUS verloochend, welke verloochening hij ook te
vc ren voorzegd had, zich zoo waardiglijk en danditig
gedroeg, dat de Raad, te vergeefs, alle po­
va
gir gen infpande, om eenige fchijnbarc bèfchuldieing
teg en hem op te fporen, tot dat men zijne rond,
bos digc belijdenis, welke hij, op de bezwering van
der Iloogeupriester, voor den Raad aflegde, dat hijde

G E S C H I E D E N I S . 131
de MESSIÜS, de Zoon van den levenden God, was, I
BOEK
als eene Godslastering uitleggende, hem, op dien VI
grond, ter dood veroordeelde. 1 Ioofdft.
In den vroegen morgenftond kwam de Raad weder
bij één, om het gevelde vonnis te bekrachtigen,
en vervolgends JESUS aan den Romeinfchen landvoogd
over te leveren , opdat die hetzelve bevestigen en
ten uitvoer zou doen feilen , dewijl de Jooden
het recht van leven en dood verloren hadden , zedert
hun land eene Provincie van het Romeinfche
Rijk géworden was. Voor dezen Raad verfcheen
de verrader JUDAS , vol wanhopend berouw verklarende
, dat hij onfchuldjg bloed verraden had , en
den loon van zijn verraad voor hunne voeten werpende,
waar na hij zich zeiven het leven ging bene.een.
PONTIUS PXLATUS was thans , van wegen den
Keizer TIBERIUS , landvoogd van Judeë, een man,
van wien de geleerde Jood FILO van Alexandrië
fchrijft: „Zijne gantfche bediening was een geduurig
toneel van het recht te verkopen, van roof,
„ geweldenarij, en alle godloze Hukken; van het pij-
, ter ter
„ nigen, en ombrengen van onfchuldigen , zondei
dood
„ hen te recht te Hellen , of te vonnisfen , en vat \ overge-
„ allerleiö woeste wreedheid!" En evenwel ziet mei ! geven en
gekruist.
dezen man van zoodanig karakter in de uiterfte ver
legenheid, hoe met JESUS te handelen. Hij is, niet
tegenftaande de hevige befchuldigiugen van den Jood
fche Raad, dra volkomen overtuigd van de zuiver
onfchuld van JESUS , en befchouwt , in dezen bc
fchuldigden, in deszelfs achtbaar zwijgen, zoo w< 1
als in zijn gepast en deftig fpreken , ja in zijn gi
I
5
he<
laC.G.
r aaf 33«
2n ter
lood ver.
jordeeld,
JESUS
door PI-
LATUS en
HERODES
onfchuldig
verklaard,
dochech-

I
BOEK
VI
Hoofdft
JKiVS
dood.
132 K E R K E L IJ K E
heele voorkomen, zoo veel waardigheids, dat hij alle
pogingen in het werk ftelde, om JESUS te behou-
, den, na vruchteloos beproefd te hebben, zich van
HH C. G
Jaar 33.
• dit netelig rechtsgeding te cntfiaan, door IES^S, als
een Galileër, na den Viervorst HERODES te verzenden
,
welke zich , thans , bij gelegenheid van het
Peest, i n
Jerufalem bevond. Vrees voer oproer,
en dat men hem bij den Keizer zou beklagen, pers!
te hem, na eene openlijke betuiging van in dézen gedwongen
te handelen, de bevestiging van het door de
Jooden gedreken doodvonnis over JESUS af, het welk
terdond voltrokken werd. JESUS werd gekruist, en onderging
de dooddrairc, die bij de Romeinen de fchandelijkde
was, maar hij had ditzelve, reeds lang te voren, voorzegd,
JESUS leed deze draffe, en onderging den dood*
op die wijze, welke gefchikt was, om de opmerkzaamheid
van allen op te Wekken,
Aan den éénen
kant gevoelde hij, daar hij voor het menschdom
[Kerf, alle de bitterheden des doods, gelijk uit zij-
Je hartbrekende klagt blijken kon: „ Mijn God!
„ Mijn God! waarom hebt gij mij verlaten ? " Maar
ian den anderen kant was hij, in zijn lijden en derden,
dezelfde deugdzame,
verheven, Godlijke perbon,
die hij zich, bij zijn leven, betoond had.
Hij
1 •ad voor zijne beulen , hij beloofde aan ccnen der
I nsdadigers, die met hem gekruist waren, nog dien
e ag, het genot van zaligheid in zijn Koningrijk, hij
l ewecs zijne liefderijke zorge omtrent zijne moeder,
\ relke hij aan zijnen vriend JOÜNNES aanbeval , en
r u alles volbracht hebbende, beval hij, met ver'rouren,
zijnen geest aan zijnen hemelfchen Va ler.
De

G E S C H I E D E N I S . 133
' De gantfche Natuur fchcen met den dood van JE­
SUS bewogen. Eene geweldige aardbeving, voorgegaan
door eene fchrikbarendc duisternis (*), deed bergen
en rotzen fplijten, en uit de graven, in dezelven
uitgehouwen, gingen, na JESUS opftanding, eenige
verdorven Heiligen, levend uit, welke aan velen te
Jerufalem verfcheenen zijn. Ook fcheurde het voorlrangzel,
het welk, in den Tempel, het heilige van het
allerhciligde afzonderde. Geen wonder, dat alle aanfchouwers
verbaasd Honden, en de Heidenfche hoofdmar
uitriep : „Waarlijk! deze man was een Zoon van God!'
Op denzelfden dag, werd JESUS, door de zoro Begrave»
, nis van
van NIKOBEBMJS en JOSEF van Arimathea, nog vooi 1ESUS.
den avond , met welken de Sabbath een' aanvani
nam, onder uitdruklijke toelating van PILATUS , bc
graven , terwijl de Joodfche overigheid van denzeli
den ftadhouder eene wacht foldaten verkreeg , dj t
zij bij het graf, welks mond met een' grooten ftec a
gefloten was, plaatften, en den deen bovendien ve
zegelden, ten einde, gelijk zij voorwendden, voor 1 c
komen, dewijl JESUS voorzegd had, dat hij na d¥ e
dagen zou verrijzen, dat zijne aanhangers het lij
wegnemen en verbergen, cn dan voorgeven zoi ft
den, dat hij waarlijk weder levend geworden was.
Wonderen,
bij
denzelven,
voorgevallen.
a JESUS opftanding.
Deze voorzorg was ijdel. Op den derden dag r
zijnen dood, des zondags, verliet JESUS, weder 1
vende, het graf, terwijl de aarde beerde , en ec n
E: 1-
(* ) Ik mag hier niet voorbijgaan, aan tc tekenen, d
EUSEBIUS , en andere fchrijvers, een bericht aanhalen v;
FLEGON den TralMan, een vrijgelaten (laaf van Keiz
I
BOEK
VI
Hoofdft.
naC.Gi
Jaar 33.
at
in

Ï34
K E R K E L I J K E
r Engel, nedergedaald uit den Hemel, den fteen van het
BOEK
VI graf wegwentelde, op wiens verfchijning de Romeinfche
wacht van het graf vluchtte, en aan de Jood,
Hoofdft,
lia C. G. fche overigheid bericht bracht, wat 'er was Vooiv
Jaar 33>
gevallen,
En hemelvaart.
Ecnige vrouwen, vriendinnen van JESUS, wilden
hem, na zijne dood, de laatfte eere bewijzen, en waren,
in den vroegen morgen, zonder dat zij iet van eene'
Romeinfche wacht wisten, na het graf gegaan, om
zijn lijk te balfemen.
Bij het graf gekomen, vonden
zij hetzelve open en ledig, maar zagen Vervolgends
Engelen, welke haar van de opftanding van JESUS kennis
gaven; vervolgends verfcheen de verrezen
JESUS
ïerst aan MARIS MAGDALENA, toen aan de andere
mouwen, en daarna,
nog dien" zelfden dag, eerst
lan dezen en genen van zijne leerlingen afzonderlijk,
m ten laatften aan allen des avonds, THOMAS uitgezonderd.
Opmerklijk is het, dat deze leerlingen
fan JESUS zoo ongelovig waren ,
niettegendaande
j Dofd had, dat zij niet eer zich verzekerd hielden,
i an zijne opftanding, voor dat zij hem zeiven gezien,'
1 etast, met hem gefproken, en gegeten hadden, zoo'
at wij te min reden hebben,
om hun getuigenis te
ESUS voorheen dooden voor hunne oogen oprecht,
en hun zijne opftanding zoo dikwijls be-
ver-
ADRISAN, in de Ilde eeuw, doch wiens werk verloren
geraakt: „dat onder Keizer TIBERIUS, ten tijde devotie
maan, eene volkomene zonnezwijm zij voorge
vallen" enz. Men zie hier over SCHUTTE Heil. Jaarb.
Deel Bladz, 250 volgg.

GESCHIEDENIS.
I
BOEK
VI
verdenken. Geduurende veertig dagen vertoonde zich
JESUS aan hun, eenmaal zelfs aan meer dan vijfhonderd
van zijne vrienden te gelijk, hun nader de ge-, loofdft.
heimen van het Godsrijk verklarende , en hun den na C. G.
Jaar 33.
Godlijken Geest belovende, die hen in ftaat zou Hellen,
om dat rijk, op den groiidflag, door hem gelegd,
verder in de wereld te verbreiden. Waarna hij,
van den Olijfbërg, buiten Jerufalem, voor het oog
zijner leerlingen, hen gezegend hebbende, na den hemel,
tot zijnen Vader, wederkeerde.
Wij maken , omtrent den dood van JESUS , en Befluit
van JESUS
deszelfs gevolgen, dezelfde aanmerking, welke wij •

136 K E R K E L IJ K E
I
ëenkomftig geweest zijn met de inzichten der God
BOEK
VI heid welke zich, fa het geheele beloop
2 i j n e r
^
Hoofdft. fchiedems, openbaren. Om dezelfde reden, vvaaröm
na C. G.
Jaar 33. HERODES van de geboorte van JESUS bericht ont
vmg, door de komst der Oosterfche Magl, en niet
anders, om die zelfde reden ontvingen de Joodfche
overheden enkel kennis van JESUS opftanding, door de
Romeinfche wacht. Het geloof echter ontving fa
het één en ander geval, hemclfchc en ontwijfelbare
verzekeringen , terwijl aan het ongeloof alle veröntfchuldiging
ontnomen was; daar HERODES, door zijne
wreedheid jegens de kinderen te Bethlehem , en
hans de Joodfche Raad, door het omkopen der
vacht, om eene onbeftaanbare onwaarheid te verbeiden,
dat JESUS leerlingen zijn lijk hadden ge-
J
1
tolen , ten duidelijkften hebben geopenbaard, dat
J
oin ongeloof voor geene overtuiging vatbaar was
Z E V E N D E
HOOFDSTUK.
Geloofwaardigheid van Jefus
Gefchiedenis.
D C G E F C H I E D E N I S
BOEK r "
JESUS voorge-
„ V " ; a g C n ';.°° a l S d C Z e l v e jonden wordt, fa de vier
Hoofdft. Euangehen, van MATTHEUS, MARKUS,
T M U S
Jaa/33.' " *1 van dezelvcn , op zijne'
***** **fan. Hier merken wij alleen aan
D „ d a t deze fchriften alle kenmerken van echtheid en
lofwaardigheid in zich bevatten, welke eene ge-
zon-

G E S C H I E D E N I S . 137
zoude oordeelkunde in eenig boek of gefchrift met
recht eifchcn kan. Zij zijn, van de eerfte eeuw van
het Christendom af, eenparig erkend voor de fchriften
van die fchrijvers , wier naam zij voeren; men
heeft ze, in de eerfte eeuw reecis, ten gebrnike der
Christenen, bij welke het Grieksch niet gemeenzaam
was, vertaald in het Sijrisch, in de Oosterfche, en
in het Latijn, in de Westerfche landen. In fchriften,
verders, die men, van eerden af, als Godlijk,
befchouwde, en als den grond van den Godsdienst
aanmerkte, kan men niet anders verwachten, of men
zal alle zorgvuldigheid hebben gebruikt, om dezelve
zuiver te bezitten. Ook heeft men geene bewijzen
kunnen bijbrengen van eenige fchijnbare vervalfching,
welke deze vier Gefchiedfchrijvers zouden
ondergaan hebben. Alles, wat zij fchrijven, flemt
in, met hunnen leeftijd, en met de omdandigheden,
onder welke zij gefchreven hebben.
De echtheid dezer Gefchiedverhalen erkend zijnde, Deze
fchriften
kan men aan de geloofwaardigheid der fchrijvers niet zijn echt
twijfelen, allen geven zij de duidelijkde bewijzen, en geloofwaardig.
dat zij noch bedriegers noch dweepers waren, hunne
Wijze van verhalen is eenvouwig, zij melden hunne
eigene misdagen ongeveinsd en oprecht; zij komen
in het hoofdzaakelijke zoo overeen, dat 'er geene
tegenftrijdigheid tusfehen hen plaats heeft, er
1
verfchillen echter genoeg in bijzaken , om te doei
opmerken, dat zij niet met malkanderen hebben faam
gefpanneu.
De verhalen dezer vier fchrijvers, twee van wel
ken, als Apostelen, JESUS gedadig verzeld hebben t
ter
I
BOEK.
VII
ioofdft.
naC.G.
Jaar 33-
vanJESUS
ajei'chiedenis
zijn
de vier
Euangeliën.

BOEK
VJI
Hoofdft.
fla C. G.
Jaar 33.
Oorzalien,
waarom
Wij bij de
gelijktijdige
fchrij •
vers zoo
weinig
van JESUS
verrichtingen
lezen.
138 K E R K E L I J K E
terwijl de twee anderen met zijne Apostelen eene
lange en gemeenzame verkering gehad hebben , en
derzelver reisgenoten geweest zijn , worden in'alle
de overige boeken des Nieuwen Testamcnts, duidelijk,
onderdek!, en even daar door bekrachtigd.
Schoon wij , uit LUKAS weten, dat reeds vroeg,
het welk men ook , volgends den aart der zaken,
kon verwachten, velen, het geen zij van de verrichtingen
van JESUS wisten, of gehoord hadden, in
gefchrift hebben gedeld, echter hebben wij, behalven
de vier bekende Euangeliefchrijvers, niets overig,
het welk wij voor echt erkennen kunnen. Ook
vinden wij, bij andere, dan Christen -fchrijvers, van
dien tijd, flechts zeer weinig van JESUS aangetekend,
waar over wij ons niet behoeven te verwonderen,
dewijl de fchrijvers van dien tijd geen acht op de
Christenen gedagen hebben , die zij nog onder de
Jooden begrepen, en naderhand, toen het Christendom
meer opgang maakte , hetzelve naar de voorüordcelen
van hunnen Godsdienst befchouwd cn be*
Dordeeld hebben; of wel , daadelijk tot hen zijn
svergegaan, en het Christendom aangenomen hebben.
Schoon Dit is genoeg: Dat JESUS , ten tijde van Keizer
zij de
hoofdzaak
be- • geleefd heeft, en gekruist is geworden , is, in het
riBERius, onder den dadhouder PONTIUS PILATUS,
vestigen, j
;emecn, van Jooden, en Heidenen, erkend. Dat hij
vonderen verricht heeft, hebben de eerfte beftrijders
\ an het Christendom, onder Jooden en Heidenen,
r iet geloochend, fchoon zij dezelve of verkleinden,
c f 'er natuurlijke redenen van poogden te geven, of
z e aan den invloed van zekere geheime kundigheden
toe-

G E S C H I E D E N I S . 139
toefchreven. De Engelfche Godgeleerde NATHANACL I
BOEK
LARDNER heeft, opzetlijk, zijn werk gemaakt, om VII
de geloofwaardigheid der Euangelie-Gefchiedenis te hoofdft.
naC.G.
betoogen, als ook, om alle die plaatzen uit Joodfche
en Heidenfche fchrijvers te verzamelen, welke
Jaar 33.
bijzonderheden behelzen, door welke deze gefchiedenis
kan bevestigd worden. Omtrent dit onderwerp
behoort men met alle omzichtigheid te werk te gaan,
alzoo de Christenfchrijvers, na de Euangelisten en
Apostelen , niet zelden te ligtgelovig alles aangrepen
, wat zij dachten, dat tot ftaving van de goede
zaak van het Christendom dienen kon. Wij hebben
daar van, in het geen van ABGARUS verhaald
wordt, reeds een voorbeeld gevonden.
Twee belangrijke getuigenisfen, waar op de Kerkvaders
zich bijzonder beroepen, het één van den pens het
Onderzoek
no
Richter PILATUS zeiven, het ander van den Joodfchen
Gefchiedfchrijver JOSEFUS, mogen wij hier ter
bericht
van PILA
TUS.
plaatze niet voorbijgaan.
Reeds in de tweede eeuw na CHRISTUS geboorte,
beriep JUSTINUS de Martelaar zich , in zijn eerfte
verantwoordingfchrift voor de Christenen, op de
berichten, welke PILATUS, aangaande JESUS, aan
den Keizer TIBERIUS gezonden zal hebben, uit welke
de Keizers van zijnen tijd zien konden, dat alles
waarheid was, het geen hij, JUSTINUS, van de gefchiedenis
en dood van JESUS voordroeg. In die
zelfde eeuw, beriep zich insgelijks TERTULLIANUS ,
in zijne verantwoording voor de Christen n, n deze
berichten van PILATUS , 'er bijvoegende , dat deze
berichten van den ftadhouder dien invloed hadden
K
op

I
BOEK
VII
Hoofdft.
naC. G.
Jaar 33.
140 K E R K E L I J K E
op den Keizer TIBERIUS , dat deze aan den Raad
te Rome een voordel deed, om JESUS onder het getal
der Goden te plaatzen, doch, het welk door den
Raad werd geweigerd, omdat hij zelve deze eere
niet had willen aannemen. (*) Desniettemin, zegt hij,
bleef TIBERIUS den Christenen welgezind, en dreigde
de zulken te willen dralfen , welke de Christenen
zouden willen befchuldigen. EUSEBIUS heeft, in zijne
Kerkgefchiedenis (f), de woorden van TERTUL-
LIANUS aangevoerd, na verhaald te hebben, dat PILA­
TUS niet alleen den dood, maar ook de opdanding
van JESUS bericht hebbe, als ook, dat velen in hem geloofden.
Men mag hier wel niet twijfelen, of PILATUS
zal aan den Keizer een Proces verbaal hebben overgezonden,
van het rechtsgeding en den dood van
JESUS; zulks was de pligt der Romeinfche landvoogden,
en de zaak was voor PILATUS gewigtig genoeg.
Ondertusfchen blijkt het ons duidelijk , dat
de eerde Christenen dit bericht van PILATUS zelve
niet gelezen hebben, dewijl zij bet anders wel zouden
hebben bijgebracht en overgenomen. Die brieven,
welke nog onder den naam van PILATUS voor
handen zijn, geven, door hunnen dijl cn inhoud hei.
de,-
(*) In dezen zin heeft OROSIUS reeds de woorden
vanTERTULUiANus genomen, en men fchijnt, in de daad,
bij TERTULLIANUS te moeten lezen: Senatus , quia in fe
7wn probaverat, in plaats van: quia ipfe non probaverat.
Alhoewel EUSEBIUS de gewoone lezing volgt, en ze in
eenen anderen zin verklaart.
(t) Libr. II. Cap. 2.

G E S C H I E D E N I S . 141
de, blijken genoeg, dat zij, in hater tijd, verdicht I
BOEK
zijn. In het begin der vierde eeuw eerst, hebben de
VII
Heidenen, vermoeid, omdat de Christenen zich geduurig
op de Handelingen van PILATUS beriepen, na C. G.
Hoofdft.
jaar 33.
zekere zoodanige Handelingen , of berichten van
PILATUS, in het licht gebracht, die ten nadeele van
JESUS ftrekten, maar derzelver valschheid werd terftond,
zelfs reeds uit de dagtekening, openbaar. (*)
Doch, wat aanbelangt, het geen TERTULLIANUS 'ei
bijvoegt, van het voorftel, door TIBERIUS aan den
Romeinfchen Raad gedaan , daaromtrent blijft vele
reden van twijfeling over. Is het te denken , dal
PILATUS zich in den lof van JESUS zoo zeer
hebben uitgelaten, dat TIBERIUS, welke, men weet.
dat van de Goden en Godsdienst geen werk maakte,
een voorftel gedaan zou hebben, om JESUS onder
de Goden te plaatzen , eenen Joodfchen man.
daar evenwel TIBERIUS voor de Jooden geene achting
had? Hoe kan men geloven , dat TIBERIUS
zich omtrent de Christenen gunftig verklaard zou
hebben, die, echter ten zijnen tijde, zich nog niel
van de Jooden hadden afgezonderd ? Men voegt hier
nog bij, dat de Romeinfche Raad het voorftel van
TIBERIUS niet zou hebben durven van de hand te
wijzen, indien deze vorst hetzelve waarlijk gedaan
had, doch, daar op kan men uitzonderen, dat de
Raad zijne weigering met den glimp van vleijerij
bekleedde,omdat, naamelijk,TIBERIUS deze eere voot
zich zeiven geweigerd had. Wij behoeven echter
zor
(*) EUSEB. Hist. Eccles. II. ?.. en IX. 5.
K z
TER-

BOEK
VII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 33.
En het
getuigenis
van
JOSEFUS.
14a K E R K E L I J K E
TERTULLIANUS niet te verdenken , als of hij deze
bijzonderheid verdicht had. Te weten, wanneer de
Christenen zich beriepen op de berichten van PILA­
TUS aan TIBERIUS , en de Heidenen daar op zwegen,
hebben de eerden ligtelijk kunnen beduiten, dat deze
berichten verëerend waren voor JESUS ; dit befluit werd,
gelijk het gaat, allengs als waarheid voortgeplant, met
bijvoegzelen vermeerderd, en dus door TERTULLIA­
NUS , en op deszelfs gezag, door EUSEBIUS overgenomen.
( * )
Het ander getuigenis nopens JESUS , waar van wij
fpreken moeten, is dat van JOSEFUS, den Joodfchen
Gefchiedfchrijver, (f) het welk van dezen inhoud
is. „In dezen tijd leefde ook JESUS, een wijs man,
„ indien men hem een' man mag noemen; want hij
„ verrichtte geheel vreemde en wonderbare werken,
,, en was een leeraar van menfehen, welke geneigd
„ zijn, de waarheid aan te nemen, zoodat niet al-
„ leen vele Jooden, maar ook Grieken, hem aan-
,, hingen. Deze was de CHRISTUS ; en niettegen-
„ ftaande PILATUS hem , op de befchuldiging der
„ aanzienlijkden onder ons, tot den kruisdood ge-
,, doemd had; evenwel hielden zij , die hem eens
„ liefgekregen hadden, niet op, hem hoog te ach-
„ ten; trouwens, hij vertoonde zich weder aan hun
„ ten
(*) Men zie, over deze acta of berichten van PILA­
TUS, VENEMA Tom. III. Hist. Eccl. pag. 548-549. LILIEN-
THAL Oord. Bijbelverkl. XVI. Deel. Bladz. 119. enz.
SCHUTTE Heil. Jaarb. III. Deel. Bladz. 14. volg,
(f) J. Oudh. XVIII. 3-3.

G E S C H I E D E N I S .
i43
„ ten derden dage, het welk, benevens duizend an- I
BOEK
„ dere wonderbare dingen , de Godlijke Profeeten
VII
„ van hem getuigd hadden. En nog, tot op den dag rloofdfr.
„ van heden, heeft het genootfehap van hun, die den naC.G.
Jaar 33-
„ naam van Christenen voeren, niet opgehouden te
„ zijn." Over dit getuigenis van JOSEFUS zijn de gedachten
der geleerden zeer verfchillende. Sommigen
willen aan deszelfs echtheid geheel niet twijfelen,
anderen achten deze geheele plaats voor ingefchoven,
en door eenen of anderen Christen in de werken
van JOSEFUS ingclascht, eindelijk is 'er een derde
gevoelen, het welk den middenweg houdt , en
meent, dat ja wel JOSEFUS, te dezer plaats, iet van
JESUS zal gezegd hebben, maar dat men, door in,
vullingen cn veranderingen, den zin zijner gezegden
verwrongen zal hebben. Het is zeer moeielijk, hier
omtrent eene bcflisfende uitfpraak te doen. Aan den
éénen kant, fchijnen de bewoordingen in de aangehaalde
plaats niet te voegen in den mond van JO­
SEFUS, eenen Jood. Zal die openlijk belijden , dat
JESUS de CHRISTUS, de MESSIÜS, is, dat de Profee-,
ten van hem voorzegd hebben? enz. Aan den ande,
ren kant, zou JOSEFUS dan geheel van JESUS ge,
zwegen hebben, daar hij van JOÜNNES den Dooper
fpreekt, en ook den dood van den Apostel JAKO­
BUS verhaalt, dien hij den broeder van JESUS, gezegd
CHRISTUS , noemt ? Het is waar , alle de
nog overige Haudfchriften van JOSEFUS hebben
deze plaats , maar daartegen , leest men dc,
zelve niet, in de gelijkluidende plaats van dezen
{chrijver, in zijn boek over den Joodfchen oorlog.
K 3
*fr

144 K E R K E L I J K E
I EUSEBIUS heeft, in twee van zijne werken (*), deze
plaats aangehaald, gelijk ook HIERONYMUS (f),
BOEK
VII
Hoofdft. maar daartegen maakt geen één ouder Christcnfchrijver,
van dezelve gewag, zelfs ORIGENES niet,
na C G.
Jaar 33.
in zijn eerfte boek tegen CELSUS, alwaar hij echter
de getuigenisfen van JOSEFUS nopens JOÏNNES den
Dooper en JAKOBUS gewaagt. Veiligst fchijnt men
te befluiten, wanneer men gelooft, dat 'er in deze
plaats van JOSEFUS bijvoegzels zijn ingebracht, waar
uit echter niet volgt, dat zij geheel verdicht zou wezen,
fchoon wij niet kunnen bepalen, wat eigenlijk en oorfpronglijk
van JOSEFUS, en wat van eene laater hand
ingelascht zij. Genoeg is het, dat de Gefchiedenis
van JESUS van foortgelijke getuigenisfen volftrekt niet
afhangt. Al had JOSEFUS geheel gezwegen van JE­
SUS , door dit ftilzwijgen zou deze Gefchiedenis niets
in geloofwaardigheid verliezen, dewijl men reden voor
zulk ftilzwijgen zou kunnen ontdekken, onder anderen
in de verlegenheid, waar in JOSEFUS zich kon bevinden
, wat hij van JESUS ZOU of moest fchrijven; "dijk
iari de andere zijde, de waarheid van het Christendom
bij deze plaats niet veel kan winnen, indien toch JOSE­
FUS dit had kunnen fchrijven, zonder een Christen
re worden. ($)
ACHT*
(*) Demonftrat. Euang. III. 7. enf/ist. Eccles. Lu.
(ij De Script, Eccl. C. 13.
(§) Men zie behalven VENEMA Tom. III. Hist. Eccles.
j *>ag. 105. LILIEKTHAL Ooideelk. Bijbelveikl. XVI. D,cl
Bladz. 67. volgg. mijnen Bijb. Ferd. VI. Deel
]
69. vcigg.
Bladz,

G E S C H I E D E N I S . 145
A C H T S T E
HOOFDSTUK.
.Gefchiedenis der aanhangers en belijders van
Jcfus , van zijne Hemelvaart, tot den
dood van den Joodfchen Koning
Herodes Agrippa!
Van de Gebeurenisfen van JESUS leerlingen, na de
Hemelvaart van hunnen grooten Meester , cn hunne
verrichtingen, kunnen wij ons, alleenlijk, met
volkomcne zekerheid, verlaten, op het geen LUKAS,
de EuangeBst, ons daar van verhaalt, in zijn tweede
boek, de Handelingen der Apostelen genoemd,
vergeleken met het geen de brieven der Apostelen,
die wij onder de boeken van het Nieuwe Testament
bezitten, ons aan de hand geven. Andere verhalen
van dc lotgevallen der Apostelen zijn, of fabelachtig,
of ten minften onzeker , en aan twijfelingen onderhevig
; omdat ons gelijktijdige Christen-Gcfchicdfchrijvers
ontbreken, en men, in de volgende eeuwen,
al fpoedig, aan de zucht voor het wonderbare
te veel toegaf. Laat ons de zekere Gefchiedenis
volgen.
Nadat JESUS ten Hemel gevaren was, bleven zijne
vrienden te Jerufalem , alwaar zij in ééne der
Tempelzalen , naar de gewoonte van godvruchtige
lieden, daaglijks bijéénkwamen, den Heiligen Geest.
dien hun leeraar hun beloofd had, van hem afvvaclv
K 4
m
1
BOEK
VIII
Hoofdff.
naC. G.
Jaar 33-
Verkiezing
van
MATTIIIÜS
tot Apostel.

I
BOEK
VIII
Hoofdfr.
naC.G.
j"aar33.
Nederdaling
van
de n
H.
Geest.
I4

G E S C H I E D E N I S . 147
en Joodengenotcn, Hond verbaasd op dit wonderverfchijnzel,
en liep te hoop naa de kamer der Gali- VIII
I
BOEK
Jëèrs, waar heen de richting van het wonderverfchijnfel
ftrekte. De eerst-inkomenden , in dit vertrek binnen
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 33.
gegaan, zagen en hoorden dit wonder met ontzetting,
terwijl anderen, misfchien van de achterften,
en waarfchijnlijk Jerufalemmers, die geene vreemde
talen verilonden, tot heilloos fpotten overfloegen, cn
deze vreemde uitwerkzels aan dronkenfehap , ontftaan
uit het onmatig gebruik van den offerwijn,
toefchreven: welke lastering, ter oore der Apostelen
gekomen zijnde , rezen zij allen op, en plaatften
zich, met PETRUS aan het hoofd, zoodanig, dat
zij nu van de geheele menigte konden gezien en gehoord
worden , en nu hield PETRUS eene zoo nadruklijke
en gepaste redenvoering, ter wederlegging
en befchaming van den laster, en ter verklaring vai i
dit wonderbaar verfchijnzel, dat niet min dan 3,00c
perfonen, daar door getroffen en overtuigd, zich bi i
de vrienden van JESUS voegden , en vervolgends
door den doop , als zijne belijders, aangenomen ei L
ingewijd werden. ( * )
(*) HANDEL. II. —-De gronden, op welke mijne voor
Helling dezer gebeurenis, uit LUKAS, rust, zal de leze f
brecder uitgehaald vinden in mijnen Bijbel Verd. VI
Deel Bladz. 83. en volg. Ik heb aldaar Bladz. 92. ooimet
anderen, aangemerkt, dat zeer waarfchijnlijk dit h< t
zelfde wondergeval is, waar van, doch verwardelijk
ÏACITUS HUt. Lib. V. Cap. 13. en JOSEFUS de Bello V
$>Z' th' 3 8Q - gewagen. Te weten, onder de voort
K 5
Du

I,
BORK
VIH
Höofdft.
D»C.G.
Jaar 33.
H% K E R K E L IJ K E
Dus vervulde JESUS zijne beloften, aan zijne Apostelen
gedaan ,
aanbelang was.
toe, tot het werk van hunne
1 ijd, deelachtig werden.
voor welke dit alles van het hoogfte
De Godlijke Geest rustte hen thans
zending, en vervulde
hen, met kennis en wijsheid, met moed, fiandvastighcid,
ijver, bedaardheid, zoodat zij hunne Euangelicverkondiging,
met nadruk, aanvaardden, en met
kracht doorzetteden , zonder iemand of iet te ontzien.
De gaven der talen kon hun, in het vervolg,
bij gelegenheden,
van groot nut zijn, als zij ééns,
onder volken, bij welke zij, noch met de Griekfche,
noch met de Hebreeuwfche taal, zoo als zij toen onder
de Jooden gefproken werd, tc recht zouden komen,
het Euangelie zouden moeten verkondigen.
Onderzoek
, o-
Ondertusfchen, moeten wij ons van deze gave deitalen
, welke thans aan de Apostelen gefchonken
ver den
Bart van verd, een recht denkbeeld maken. Men moet deze
de gave
rave vergelijken met de andere buitengewoone gaven
der talen. '
'an den Heiligen Geest, welke de Apostelen ontvingen
, cn welke ook andere Christenen , in dien
Deze gaven konden niet,
1 laar willekeur, uitgeoefend worden van de genen
( ie dezelve ontvangen hadden, zij waren wonderga-
X en, welke zij, alleen in geestdrift, en als het voor
' • de
k enen van Jerufdlents verwoesting, zou ook dit geweest
z iin, dat de Priesters des nachts, of 'smorgens vroeg,
o p zeker Pinkfterfeest, in den Tempel, eerst eene beWfA
g 'ng en gedruis, maar daar na ook eene ftcm, als van
e me groote fchare , vernomen hebben , zeggende i
L aat ons van hier vertrekken \

G E S C H I E D E N I S . 149
de belangen van het Christendom nodig was, uitoefenden.
^Op deze wijze kan men ook de verfcheiden
gevoelens der uitleggeren over deze gave der talen
I
BOEK
VIII
i [oofdfi.
ïaC. G.
verëenigen, bij voorbeeld, dat van SALMASIUS, wel- '[aar 33.
ke dezelve, in de Apostelen, alleen tot dezen Pink- ;
fterdag bepaalde, van ERNESTI, dat dezelve met nodig
waren tot, en dus ook niet bedoeld hebben, de
uitbreiding van het Euangelie onder vreemde volken,
waar toe de Griekfche taal genoeg volftaan kon. enz.
Deze onze opvatting ftemt ook overeen met het geen
wij van de gave der talen lezen, i KOR. XII. en XIV.
e
"uit deze beide Hoofdftukken van gemelden brief.
-\ndere
mitenvan
PAULUS aan de gemeente te Korinthe, zien wij "cwone
tevens , welke en hoedanige buitengewone gaven de javen van
Ien II.
Heilige Geest aan de Apostelen, en vervolgends door Geest.
deze aan de eerfte Christenen heeft medegedeeld.
PAULUS zegt i KOR. XII. 8. „Aan den éénen wordt
door dien Geest gefchonken ervarenheid m de lee-
" re der Godlijke wijsheid, aan eenen anderen uit-
' gebreide kundigheden - aan een' ander weder ge-
' loof (dat is, een bijzonder en krachtdadig ver-
Z trouwen op God,) aan een' ander de gave van
o-enezingen, aan een' anderen werkingen van won-
" derkrachten ; aan een' ander Godlijke ingeving;
" aan een' ander vermogen, om de Geesten [cn in-
" „evingen ] te bcöordcelen en te onderfcheiden ;
" ran een' ander onderfcheiden foorten van talen;
" cn weder aan een' ander de gave van uitlegging en
" -rtolking." Men moet de uitleggers raadplegen,
over den aart en het onderfchcid dezer gaven, hier
is

150 K E R K E L I J K E
.1 f
EOP.K
is het ons genoeg, op te merken, dat deze gaven
allen geoefend werden, en zich openbaarden, wanneer
de Heilige Geest de Apostelen en Christenen met
vni
Hoofdft.
nr.GG.
eene bijzondere geestdrift vervulde en bezielde, bij
1^33. gelegenheden, waar dezelve ftrekken konden tot verfterking
en bemoediging van reeds gelovende, of tot
overtuiging van ongelovige, menfehen.
Een
kreupele
genezen
door PE­
TRUS en
JOSNNES ,
en derzelver
verhoor
voor den
Raad.
Op dien zelfden dag, gelijk waarfchijnlijk is (*)
wanneer, bij de morgen - godsdienstoefening , in den
Tempel, de Heilige Geest was uitgefluit over de
Apostelen, begaven zich de beide Apostelen PETRUS
en JOÜNNES, ten tijde van het avond-gebed, namiddag
om drie uuren, weder na den Tempel, wanneer
zij eenen man, die van de geboorte af kreupel geweest
was, op eene wonderdadige wijze, herftelden,
welk wonderwerk op het volk, het welk zich in den
Pempel bevond, naar het fchijnt, thans meest Je-
•ufalemmers, die het avond - gebed plagten bij te
i
vonen, dien indruk maakte, dat zij opene ooren
1 eenden
1
aan de redenen , met welke PETRUS
lun JESUS, als den MESSIÜS, predikte, en, ten
<
;ctale van wel 5,000 , aan die prediking geloof
aven.
Deze toeloop des volks wekte de aandacht der
f
riesteren, bijzonder van de Sadduceefche gezindte,
o mdat de Apostelen in JESUS de opftanding der
doo-
(*) Men zie den Bijbel Verd. VI Deel Bladz. 108.
^ nderen ftellen dit geval laater , en SCHUTTE verfchuift
, ' h ;t zelfs tot het volgende jaar. Zie Heil. Jaarb. ll\
L
'ecl. Bladz. 22. volgg.

G E S C H I E D E N I S . 151
dooden verkondigden. Men nam dan de beide'Apostelen
in hechtenis, en bracht hen, den volgenden mor­
I
BOEK
VIII
gen, voor den Raad, alwaar PETRUS, met dezelfde Hoofdft.
naC.G.
vrijmoedigheid , als daags te voren in den Tempel,
Jaar 33.
fprak, JESUS, als den MESSISS , en eenigen Zaligmaker
der menfehen, voordragende. De Raad was
verlegen. Het wonder was openbaar, de genezen man
zelve was tegenwoordig, en het gebeurde, in den
morgen desvorigen dags, kon hun ook niet onbekend
wezen. Ja , de kracht van zeggen zelve, die de
Apostelen, fchoon ongeleerde lieden, betoonden, deed
hen verbaasd en verwonderd ftaan. Zij durfden ,
derhalven, ook uit vreeze voor het volk, niet meei
doen, dan dat zij den Apostelen ten fcherpften verboden,
verder in den naam van JESUS te leeren er
te redenen: maar de Apostelen verklaarden rondborftig,
dat zij, daar toe een uitdruklijk bevel van Goc I
hebbende, zichverpligt vonden, om met deze verkon
diging voort te gaan, het aan het eigen oordeel de;
Raads overlatende, of men Gode niet meer dan dei 1
menfehen gehoorzamen moest? De Raad , hier te
gen niets wetende in te brengen , ontfloeg hen
>
met herhaling van hun verbod en bedreiging. (*)
Dus hadden de Apostelen van JESUS eenen aan - Eerfte
* gemeente
vang gemaakt van hun ambt, en eene gemeente t
" te Jeru-
Jerufalem gefticht. Deze gemeente beftond uit ir " falem.
woners van Jerufalem, en uit vreemdelingen, gebc
ren Jooden en Joodengenoten; in dezelve vertoonc e
zich de waare Geest van JESUS en zijnen Godsdiens
E e
(*) HAND. III. en IV.

152 K E R K E L IJ K E
I De eerfte belijders van JESUS hadden, zegt LUKAS (*),
BOEK
VIII één hart en ééne ziel, zijnde volmaakt eensgezind.
Hoofdft. Volhardende in de leere der Apostelen aangaande JEnaC.G.
SUS, oefenden zij onderling de liefderijklie gemeenfchap,
en verëenigden zich tot gemeenfchappeltjke
Jaar 33.
gebeden ; liefdemaaltijden , tot welke ook het gedachtenismaal
van JESUS lijden en dood behoorde,
bevestigden deze naauwe verëeniging der gemoederen.
Dus waren zij, daaglijks, bij malkanderen, in
hunne bijzondere huizen, maar ook in den Tempel,
ten blijke, dat zij geheel niet dachten, om zich van
de Joodfche Kerk af te zonderen. Gulhartige weltevredenheid
en oprechte eenvouwigheid van het hart
maakte hen eerwaardig tevens en beminlijk bij hunne
medeburgeren; maar vooral wekten zij aller hoogachting
en genegenheid, door de daaden van mensch-
[levendheid en goedwilligheid, welke zij uitoefenden,
egens armen en onvermogenden, tot wier onderhoud
ie meeivermogenden gewillig hunne bezittingen beleedden
, verkopende zelfs hunne vaste goederen ,
I
<
n het geld aan de Apostelen brengende, om daar
i
ran de noodlijdenden te onderhouden, of die zelve
an bchoeftigen uitdeelende, zoodat men, naar waareid,
van hun kon getuigen, dat zij alles onderling
I
i emeen, en voor eikanderen ten dienst hadden (f).
On-
(*) HAND. IV. 32.
(f) HAND. II. 44. vcrgel. IV. 32. Het zou een vereerd
denkbeeld zija, indien men her bericht van LU­
k
K IS wilde verftaan, van. eene zoodanige gemeenfejhap vaa
g jederen, v.aar bij alle bijzonder eigendom werd te niet

G E S C H I E D E N I S . 153
Ondcrtusfchen kan men uit deze bijzonderheid dit
gevolg afleiden, dat deze eerfte gemeente te Jerufalem,
niet enkel uit eenige geringe arme en behoeftige
lieden bcftaan hcbbe; gelijk ibmmigcn, alhoewel
door onderfcheiden beginzelen gedreven , gedacht
hebben. Neen, zij beftond uit lieden van allerleien ,
meest echter van den burgerftand. (*)
Door hare Godsvrucht en deugd verwierf de gemeente
van JESUS belijderen te Jerufalem zich eene
algemeene achting, en nam van dag tot dag toe in
getal van leden, die, en door de overtuiging der
waarheid, en door de kracht van het voorbeeld, en
door de wonderen, welke de Apostelen, van tijd tot
tijd, verrichtten, overgehaald werden, om zich bij
haar te voegen. Deze waren de gelukkige uitwerkingen
van den Godsdienst, wanneer dezelve zuiver
en eenvouwig door zijne belijders betracht werd. Spoedig
nogthans flopen'er menfehen in,wier bedoelingen
niet oprecht waren. Een voorbeeld hier van was zekere
ANANiiis, welke een ftuk lands, het welk hem
toekwam , verkocht hebbende, den koopprijs aan dc
Apostelen bracht, doch daar van, met medeweter
van zijne huisvrouw SAPFIRA , een gedeelte terug gehouden
had. Wanneer men dit geval uit het rechte
oogpunt befchouwt,had hier eene fnoodheid van hui-
che-
gedaan.
Neen, elk bleef meester van zijne bezittingen
en oefende zijne milddaadigheid vrijwillig en ongedwon
gen uit. Zie Bijb. Verd. III. Deel. Bladz. 192, 193.
(*) Men vergelijke MOSHEIM Nod. Opheld. der Kerk
Gefch. I Deel. Bladz. 109.
I
BOEK
VIII
rloofdft.
naC.G.
jaar 33.
Beftond
niet enkel
uit arme
ieden.
Geduchte
ftraf o-
ver
ANA­
Niiis en
SAPFIRA.

I
BOEK
VIII
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 33.
I
;elijk zij dan ook allen genezen werden, (f)
De Apostelen
in j
Twee jaaren omtrent, gingen de Apostelen, ongeu'nderd,
op deze wijze, voort, de leere van hun-
hechtenis
1
geno- en meester te verbreiden, maar, in het jaar 35,
men, en
e
en' opftand, onder de Samaritanen, door eenen
wonderdadig
HEUDAS , die zich voor iet groots uitgaf, ver­
1
verlost, v
rekt, en door PILATUS, ten ftrengften, niet zonder
V Teedheid geftraft zijnde (§), werd deze landvoogd,
0 aar over, door de Samaritanen , en over dergeike
wreedheden ook door de Jooden bij li
VITEL-
I
154 K E R K E L IJ K E
chelaarij, geveinsdheid, en heb- of eerzucht plaats.
PETRUS ontdekte het boos opzet van leugen en bedrog,
en, op zijne beirraffing, Hortte ANANIÏS, en
na hem , zijne huisvrouw SAPFIRA , plotsling neder,
en God verklaarde, door het ftrafwondcr, openlijk]
dat de Godsdienst van zijnen Zoon geene geveinsdheid
dulden kan. (*)
Deze gebeurenis ftaafde tevens het gezag der Apos-
:elen,waar door de gemeente,daaglijks, aanwies in geral
van belijders, temeer, daar de weldadige wonderen,
loor de Apostelen verricht, zoo algemeen
Iverderi, dat men, niet alleen uit Jerufalem,
erkend
maar
Jelfs van de omgelegen Heden en vlekken , de ziecen
aanbracht, en die op ftraat, op bedden en ma-
j
1 rasfen , nederlegde , opdat, als PETRUS voorbijkwam
, zijne fchaduw hen Hechts mogt befchaduwen;
LJUS,
(*) Men vergelijke mijnen Bij*. Frrd. IV. Deel.
ladz. 131 volg.
(t) tÏANR V. 12-16.
(§) HAND. V. 30.

G E S C H I E D E N I S . 155
Lius, Romeinfchen ftadhouder in Syrië, aangeklaagd,
waar door zijne achting en gezag zoodanig afnam,
VIIIgelijk
hij ook kort daarna na Rome werdt opgezon- j- [oofdft.
den, dat KAJAFAS , de Hoogenpriester, en de Jood- 1 laC.G.
[aar 33.
fche Raad, het thans waagden, de Apostelen in.
hechtenis te nemen, om hen te recht te ftellen, en
den voortgang der nieuwe leere in ééns te Ruiten.
Doch , wat gebeurt? De Apostelen worden , des
nachts , door eenen Engel, uit de gevangenis verlost,
en ontvangen bevel, om hunne prediking, den
volgenden dag, in den Tempel, te vervolgen, gelijk
zij, op de Godlijke befcherming vertrouwende,
deeden. De Raad, door dit geval bedremmeld, liet
wel de Apostelen voor zich brengen, maar durfde,
hoe zeer, door derzelver vrijmoedige redenen, verbitterd
, hun niet aan het leven komen; men befloot,
op het voorftel van GAJIALICL, deze zaak op haar
beloop te laten, en vergenoegde zich, de Apostelen
te doen geesfelen, en het verbod te herhalen, dat
zij in den naam van JESUS niet meer leeren zouden.
( * )
De Apostelen lieten zich, hier door, niet affchrikken.
Integendeel, zij gingen, met wakkerheid en
vol moeds, voort met leeren, zoo in den Tempel,
als in bijzondere huizen.
De gemeente van JESUS belijders te Jerufalem
beftond , zoo als uit het bovenverhaalde blijkbaar
is, uit tweederlei, of, zo men wel, uit driederlei
foort van Jonden, die het geloof in JESUS hadden
aanf
*) HAND. V "
L
I
BOEK
Twist 0-
ver het
uitdeeiea
der aalmocsferL,
Verkie-

I
BOEK
VIII
Hoofdft
nrC.G.
Jaar 35.
zing van
zeven
Diakonen.
I5ö
K E R K E L I J K E
aangenomen, te weten, uit ingezetenen van
km, en het Joodfche land, die men Hebrëèn noemde
, omdat zij de Hebreeuwfche taal fpraken , uit
vreemde Jooden, Hê&etiisten rif Gniekfvhe genaamd,
omdat zij , in vreemde landen , bijzonder door alle
de gewesten van het Romeinfche Rijk verfpreid, de
Griekfche taal gebruikten, en eindelijk, uit Jooden.
genoten, dat is, oorlpronglijke Heidenen, die tot
den Joodfchen Godsdienst bekeerd, en uit denzelven
verders tot den Godsdienst van JESUS overgegaan waren.
Deze allen waren, geKjfc wij gezien hebben, onderling
op het naauwst in liefde vcrëenigd , ook had-
Sen zij eene gemeene kas, ter verzorging van hunse
behoeftigen, van weduwen en noodlijdenden.
Doch , als nu de gemeente vermenigvuldigde , be­
1 tonnen de Hellenisten, of vreemdelingen, onder dezelve
te vermoeden, dat de Hebreeuwfche leden zich
\ log het oude voorrecht boven hen aanmatigden, het
velk de Hebreeuwfche Jooden zich boven de Hellelisten
gewoon waren toe te fchrijven, en verbeeld­
1
( en zich , dat hunne weduwen bij dc anderen wel
t ens achter moesten daan , en bij de bedeelinren
X oorbijgegaan werden. Spoedig echter werden alle
k waade gevolgen , die uit zoodanige vermoedens en
k lagten dreigden te ontfpringen , door de wijsheid
d er Apostelen voorgekomen. Op hun voordel, werïrt
'er door de geheele gemeente zeven mannen,
d
v m onbefproken deugd en kunde in de feeré van
ïSu-s , die ook de gaven van den Heiligen Geest
J'
d, ;elachtig waren, verkozen, om als bedienaars (Dia*
1 onenj de algemeene kas te beduuren , de zorg
voor

G E S C H I E D E N I S . 157
voor de behoeftigen op zich te nemen , en de bedeehng
der aalmoesfen te regelen. De verkozenen
VIII
waren, STEFANUS, FILIPPUS, PROCHORUS, NIKA- I [oofdft.
NOR, TIMON, P ARME NAS , dl NIKOLAUS.
mC.G.
Waai- 1
[aar 35.
fchijnlijk, waren de drie eerde Hebreen, en de volgende
drie Hellenisten, NIKOLAUS was een Joodengenoot
van Alexandrie. Door deze verdandige en
onpartijdige fchikking, werd de eensgezindheid onder
de gemeente volkomen bevestigd. (*)
Op deze wijze verkreeg het gezelfchap van JESUS
aanhangeren, allengs, eene meer maatfchappelijke of
genoodfchappelijke gedaante , en dewijl de verkozen
Diakonen de Apostelen, in het prediken en leeren,
ijverig onderdcunden, breidde het geloof zich
flerk uit, zoodat zelfs een aantal Priesters tot het
geloof in JESUS overkwamen, (f)
Boven allen muntede de Diakon STEFANUS uit 5TEFA-
ÜÜS , eerin
werkzaamheid, door leere en wonderen, ter uitbreiding
van het Euangelie. Op zekeren tijd, over getuigen.
Ie bloed­
den Godsdienst in redentwist geraakt met eenige
Jooden, die hunne bijzondere Sijnagogen in Jerufalem
hadden, befchuldigden dezen, toen zij de kracht
zijner redenen niet konden wederdaan, hem van lastering
tegen de wet en Godsdienst van Mofes, en
tegen den Tempel. Voor den Raad gefleept,
hield STEFANUS, in wien de Raad, met verbazing,
het voorkomen, als van een' Engel, opmerkte, eene
nadruklijke redenvoering, in welke hij, uit de ge-
(*) HAND; VI. 1-6.
(|> HAND. VI. 7.
L 2
fchie-
I
BOEK

1*8 K E R K E L ff
K
E
I
fchiedenis des Jo'odfcben volks, bewees, hoe herzet
BOEK
VIII ve, alfchoon uitwendig veel werks fchljnende temaken
van den Godsdienst, echter, in de daad, zich
Hoofdft.
na CC;.
Jaar 35. vijandig tegen het wezen van den Godsdienst, ongehoorzaam
aan MOSES en zijne wetten, en haatlijk
jegens alle voordanders van den Godsdienst, gedragen
had ,- waar na hij, dit alles op den Raad toé-
! Kistende, hun verweet, dat zij, volmaaktelijk, door
] iet haaten en lasteren van JESUS en zijne leere, het
1 'oorbeeld hunner voorvaderen volgden, cn den Heiigen
Geest Wederdonden. Op deze toepasfing bers-
]
1 ede hun het hart van fpijt en woede, welke ten
t op deeg, toen STEPANÜS hun eece hem,ifche openkring,
welke hij, tot zijne bemoediging, op dien
t
e igen dond, ontving, in welke hij, fa den geöpenen
Hemel, JESUS zag (laan aan dc rechte hand van
c
( tod, bekend maakte. Zonder verdere rechtspleging,
V iel men, in woede, op den deugdiamen man'aan'
e i- fleepte hem buiten de ftad , alwaar men hem '
d e te midden van deze omlrandigheden, zijne belardheidbehield,
en in zijne laatde oogenblikken nog
d;
n; tar het voorbeeld van zijnen meester, voor zijne moor'
di rtaren bad , ter dood deenigde ; waarna zijn ligmam,
door eenige Godvruchtige lieden, ter aarde
el
b ;deld werd. ( * )
Verdere
Dus was STEEANÜS de eerde martelaar, of
verval- >,
W
gingte- oedgetuigen, gelijk men, met dezen naam, die
gen de

G E S C H I E D E N I S . 159
door het ondergaan van vervolgingen en den dood,
ftandvastig hebben blijven betuigen en bekrachtigen.
De woede der ongelovige Jooden was, met de dood j
van STEFANUS, niet voldaan. Men vervolgde ook de
overige leden der gemeente , alleen lezen wij niet,
dat men de Apostelen thans beledigd hebbe, misleiden
uit ontzag voor hun wondervermogen, waar door het
volk voor hun zoo grooten eerbied hadt, dat men
hen vreesde te mishandelen.
Van alle de vervolgers betoonde zeker jongeling SAU- \an,a;eaonden
LUS , naderhand PAULUS , den grootden ijver. Deze door SAU
was een Hebreeuwfche Jood, uit Tarfus, eene ftad in LUS , nadcrhrnd
CUicië, opgevoed in alie.de geleerdheid der Hebreen,
hebbende te Jerufalem de lesfen genoten van den vermaarden
Farizeefchen leeraar GAMALIÜL , men meent
ook', uitfommige plaatzen zijner fchriften, tc mogen
opmaken, dat hij in dc Griekfche geleerdheid niet geheel
onervaren is geweest, welke in zijne geboorteftad
Terfits zeer in bloei was. Hoe het zij, hij
was, naar de wet cn derzelver verklaring door de
Joodfche meesters , een gemoedlijk en godsdieuitig
jongeling, vol vuur en ijver, welke hem, daar hij
de aanhangers van JESUS befchouwde, als afvalligen
of minachters van den Mofaïfchcn Godsdienst, zoo
ver vervoerde, dat hij niet alleen bij den moord van
STEFANUS, met genoegen, tegenwoordig was, wanneer
hij de klederen der getuigen, die den eerder
deen op dezen bloedgetuigen wierpen , bewaarde,
maar ook vervolgends, gederkt met last en volmag:
van wegens den Raad, in de huizen der belijder:
van JESUS indrong, en hen, zoo vrouwen als nut-:
li 3 W» l
I
BOEK
VIII
Joofdft,
ra C. G.
Jaar 35,

FlLIPPUS
predikt te
Samaria.
i6o
K E R K E L I J K E
I
lièfr , in de gevangenis fleepte. Of'er van dezen ook
BOEK
VIII eenigen ter dood zijn gebracht, wordt ons niet gemeld.
G
Hoofdfr.
na C. G.
Jaar 35. Ondertusfchéft had deze vervolging geene andere
uitwerking, dan welke de vervolging der waarheid,
Uitbreiding
van
doorgaands , pleegt te hebben ; de waarheid wordt
JESUS leer daar door meer bekend en uitgebreid. Zoo gebeurde
het ook nu. JESUS aanhangers, door deze ver­
buiten
Jerufèiemvolging
, allerwegen zich vcrdroojende, verkondigden,
waar zij kwamen , de leere van het Euange­
3ij deze gelegenheid, verre buiten de grenzen des Joodchen
iands gekomen zijn ; en het geen naderhand
1
i s voorgewend, dat MARÏS MAOOALENA, MARTHA,
i .AZARUS , JOSEF van Arimathea, en meer andecn,
reeds ten dezen tijde, in Gallië , of Frank-
r
r yk, gekomen, en de leere van JESUS gepredikt, ja
c
at JOSEF zulks zelfs in Brittanië zou gedaan heben,
luidt al te fabelachtig, en is, met reden, voor
b
1;
mg, als een verdichtzel, verworpen.
i PEFANUS behoorde.
g' xvolging te ontgaan, in het gebied der Samarita-
V( •n, onder welken hij dc leere van JESUS verkondig-
Ml
lie.
Uit de zekere berichten van LUKAS kunnen wij
•chter niet opmaken, dat de aanhangers van
De
de maritamn tot het geloof werden
JESUS,
vervolging fchijnt bijzonder gericht te zijn gelest,
tegen het gezelfchap der Diakonen,
dk indegeleente
tc Jerufckm
Ten minden FILIPPUS, inslijks
één van deze Diakonen,
waren aangedeld, tot het welk
begaf zich, o'm de
, en met wonderwerken daafde, waar door vele
overgebracht.
& JESUS zelve had reeds onder dit volk de eerfie
/ za-

G E S C H I E D E N I S . 161
zaden zijner leere, niet zonder vrucht, geftrooid ; ï
DOEK
doch, daarbij was het tot hier toe gebleven, zelfs VIII
had JESUS zijne Apostelen , toen hij hen , nog bij Ho ..fdft,
na C. G.
zijn leven, uitzond, om te prediken, uitdruklijk verboden
, eenig vlek der Samaritanen , zoo min als
der Heidenen, te bezoeken. Volgends het Godlijk ontwerp
toch, moest zijne leere eerst aan de jooden
verkondigd worden , van hun zou dezelve zich tot
andere volken uitbreiden. En, in de daad, indien
de Jooden het Christendom hadden aangenomen CE
recht gekend, zij zouden, zelve gelukkig, ook andere
volken dit geluk deelachtig gemaakt hebben.
Thans moest hun ongeloof de aanleiding geven .
dat het Euangelie eerst onder de Samaritanen .
vcrvolgends ook onder de Heidenen , verkondigt
1
werd. ( * )
In de ftad van Samaria,
bevond zich thans zeke
Samaritaan, SIMON, de Magus (f) of Tooveraa
1
bijgenaamd , een fnood volksbedrieger , die zich o;
zijne ervarenheid in de Magie of Toverkunde, m.i
(
welke kunst men in het Oosten van ouds zoo vc<
|
ophad , en die in eene gemeenzame verkering mi
st
de geesten, en het vermogen, om wonderbare zake
n
door derzelver hulp uit te richten, beftaan zal hel
i-
ben
SEFÜS J. Oudk. XX. 7. 2. pm 979-
(*) ROM. XI. II, 12.
(f) Hij is nvisfehien dezelfde bedrieger, die 18 jfl n-
!11
ren daarna, DRÜSILLI, dochter van AGRIPPA den I, v;
haren man AZIZUS , Koning der Emefers afrroonde ,
;n
o.-
bewoog, om aan den Stadhouder FEI.XX te trouwen. J
L 4
f SIM pN d
f
Tover.

162 ' K E R K E L I J K E
i ben, en welke reeds vroeg, in £ g y p t e
,
t o t e e n e,
f o o r t
BOEK
VIII van wetenfehap gemaakt was, beroemde. Deze si
Hoofdft. MOM zich voor een' buitengewoon perfoon uitgevende
, zoodat men hem de groote kracht van God
naC.G.
Jaar 35-
noemde had eenen grooten aanhang onder het volk.
Maar de kracht der leere, en de wonderen, door
FILIPPUS verricht, gingen zijne begoochelingen zoo
ver te boven, dat het volk, in groot getal, hem
verliet, en de leere van
F
i
L I P P U S a a n n a m j a d e
bedrieger zelve erkende de meerderheid van KLIP-
PUS boven zich , en liet zich zelfs door hem doojen.
I —
Op de tijding van den voorfpoedigen uitdag van
I
'ILIPPUS prediking onder de Samaritanen, zonden
i
•e Apostelen, uit hun midden,
P E T R U S
en joaXres
derwaards, welke, door hun gebed en onder
T
C
Plegging der handen, de buitengewone gaven van
d
en Heiligen Geest, voor deze nieuwe gemeente verv
•lerven. Dit was een voorrecht, alleen aan de Aposlen
eigen, dat de wondervermogens, welke zij zelve
te
h
xatnr, op hun gebed, aan die genen werden niegedeeld,
welke oprecht,het Euangelie van JFSUS
di
as
nnamen, en in hem geloofden. De bovengemelde
si
MON dond thans nog meer verbaasd, doch, zich
ve
rbeeldende , dat deze uitwerkzels waren toe te
fci mjven aan den hooger graad van verlichting de,
ze • Apostelen in de geheime wetenfehap der Magie,
bo 3d hij hun eene aanzienlijke fomme gelds aan, inn
zij hem deze kundigheden en magt ook wilden
die
fch enken. Wegens deze Iaage en onwaardige denkfdea,
en wegens zijn valsch hart, alleen bee
bedacht,
om

G E S C H I E D E N I S 163
om het volk te bedriegen , beftrafte PETRUS hem I
SOEK
zoo nadruklijk, dat hij, met fchrik getroffen, de VIII
Apostelen fmeekte, om, door hunne voorbidding, de oofdft.
H
11
iC.G.
Godlijke ftraffen van hem af te wenden. (?) aar 35.
In de gefchiedenis des Bijbels lezen wij niets meer j
van dezen SIMON ; in het vetvolg, echter, zal hij
ons weder voorkomen. Dit alleen moest hier nog
aangetekend worden: Men heeft, in laater tijden,
naar hem , den naam Simonie gebruikt, wanneer
iemand zich Kerkelijke ambten en bedieningen, door
geld of kuiperijen, verkreeg, of dezelve, op zoodanige
wijze, aan anderen bezorgde. Van welke benaming
de oorzaak, ongetwijfeld, daar in zal te zoeken
zijn, omdat men zich verbeeldde, dat zij, welke
tot Kerkelijke ambten werden ingewijd , bij die
inwijding, de'genadegaven van den Heiligen Geest
ontvingen» Ondertusfcheii ziet elk ligt, dat het dezen
SIMON niet te doen was, om eenige Kerkelijke
waardigheid, hij wilde alleen de geheime kundigheden
van de Apostelen koopen, welke hij waande,
dat zij bezaan. , om daar door wonderen tc verrichten.
• <
Nadat de beide Apostelen, PETRUS en JOÜNNES,
na Jerufalem waren wedergekeerd , hebbende op
hunne terugreize , in alle Samaritaanfehe plaatzen
en dorpen, het Euangelie verkondigd, ontving FILIP-
P U S, door een' Engel van God, bevel, om zich op
den landweg tusfehen Jerufalem en Gaza te begeven.
Hier ontmoette hij eenen Ethiopiër, een' ftaats-
be-
L 5
(*) HAND. VUL 4-24-
EenEtM-
Öpiër,
ftaatsbediende
van de
Koningin
KANDACe
door FI-
L1PPUS
gedoopt.

K E R K E L I J K E
r bedienden van de Ethiöpifche Koningin KANDACE,
BOEK
VIII welke, te Jerufalem zijnen Godsdienst verricht heb'
Hoofdft bende, naa huis keerde. Deze ias, op ziin' rijtuig
na C. G.
de plaats van JESAIA (*), welke het lijden van den'
J*"3S-
MEssias voorzegt, FILIPPUS fprak hem aan, verklaarde
hem, op zijn verzoek, deze voorzesging ,
en maakte hem , met zoo veel overtuiging en nadruk
, de leere van JESUS bekend, dat de "hoveling
geloofde, en zich terdond, als een belijder van JE­
SUS , liet doopen. Waarna FILIPPUS , door den Geest
van God weggenomen, cn te Asa'od, in het Fili/tijnfche,
overgebracht werd, alwaar hij, gelijk ook langs
de geheele zeekust, in alle plaatzen , tot Caefarea
toe, voortging, het Euangelie tc verkondigen.
Deze daatsbediende der Ethiöpifche Koningin, op
?oo bijzondere wijze, tot het geloof gebracht, 'zal,
Dij zijne terugkomst, niet nagelaten hebben, van dese
zaak te fpreken, en JESUS, als den Verlosfer der
! nenfehen, gelijk hij hem nu kende en beleed, ook
lan anderen bekend te maken , het welk ook' IREmus-;
(f) en EUSEBIUS, (§)
1
v a n
hem verhalen.
3och , als de laatstgemelde dezen man den eerften
4
leiden noemt, die liet Christengeloof heeft aangeomen,
kan men hem zulks, niet zonder bepaling,
I
t gedaan. Hij was wel een Heiden van geboorte'
r laar, dewijl hij te Jerufalem den Godsdienst waaram,
en de fchriften van JESAIA las, kan men i
niet
(*) JES. Lm.
(f) Adv. hares. Libr. III. Crp. i«.
(5) Hlsu Eccles. II. i.
• an,

G E S C H I E D E N I S .
Öf%
anders befluiten, of hij is een Joodengenoot geweest,
die den Joodfchen Godsdienst aangenomen had , en
beleed.
De vervolging tegen de belijders van JESUS hield,
(*) De Romeinfche Stadhouder van Syrië, VITE L-
Lius, die in dit jaar 35 fa Syrië kwam, was den Jood m
zeer'giraftig-i waar uit men verklaren kan, dat dc Joc d-
ondertusfehen , te Jerufalem nog aan ; zij dreigde
zelfs meer en grooter onheilen, SAULUS , wien wi; Bekering
van SAUgezien
hebben, dat, bij dezelve, den grootten ijvei
LUS Of
betoonde , niet kunnende dulden, dat de leere var PAULUS.
JFSUS ook buiten Jerufalem , ja zelfs tot Damt
cus, de hoofdftad van Syrië toe, zich ongeftoord uit
breidde, liet zich van den Hoogen Raad een
fchrifteliikc volmagt geven , aan de Joodfche Sun?
gögén te Damaskm ( * ) , ten einde de belijder
van JESUS , welke hij daar mogt aantreffen , zo
mannen als vrouwen , gevangen na Jerufalem \
voeren. Doch, op zijne reize derwaards, werd d
ze vervolger, onder weg, op eene wonderbare w
ze, door eene verfchijning van JESUS zeiven, m z
neu loop gefluit, en niet alleen herfchapen in cen< tl
h e-
•HS
fche Rand eene zoodanige onderneming te Damasi
durfde wagen; ten zij men met anderen wilde denkc n,
dat de Arabifche Koning ARETAS , een Jood en vrit nd
der Jooden, toen reeds meester van Damascus gewt est
Zij. Volgends JUSTINUS M. Dial. cum Trijph. p. 51,; ;s>
I 0Q. enz. zonden de Jooden allerwegen boden en b •ieten
ven, om de buitenlandfche Jooden tegen de Christel
op te hitzen.
I
BOEK
VIII
Hoofdft.
na C. G.
Jnar35j

iöfi K E R K E L IJ K
E
I
belijder van JESUS,
IJOEK
manr hem werd, onmidlijk door
VIII JESUS zeiven, de last opgedragen, om, als Apostel
Hoofdft.
tot de twaalf overige Apostelen toegevoegd, het Eu!
JMC.G.
jaar 35. angehe, en wel voornaam» onder de Heidenen
te verkondigen, De bekeering van SAULUS, nadert
band PAUjjus genoemd, de oorzaak van welke
naamsverwisfeling niet genoegzaam zeker blijkt is"
naar de meeste waarfchijnlijkheid, gebeurd in het J
jaar na CHRISTUS geboorte, in het 2Ifte jaar van
TIEERIUS. Door dezelve is dg waarheid van liet
Christendom ongemeen bevestigd , en de beftrijders
m dezen Godsdienst vinden 'er zieh mede verte!
?en, en in de engte gebraeht. PAULUS
H C E F T Z D W
neermalen, in zijne gefchriften en brieven, 'er van eerroken,
en ze, in alle hare bijzonderheden, in zijn
fl
«hoor voor den Joodfchen Koning
c
en komemfchen ftadhouder, in eene volle vergadcngder
aanzienlijkfte perfonen, onbewimpeld, Tool
I
edragen. Hij kan, onmogelijk, in dit geval bedroö
STi1 zijn geweest; znlk iet van hem te'vermoeden,
V
^rbiedtzijn gantfche karakter; even min kan hij het'
dve verzonnen hebben, om anderen te (bedriegen Gf
Z<
m een wijs en ftandvastig man, in aanzien bij de overheid
en Priesterfchap, eensklaps, overgaan tot eene
ri
V»
xMi welke hij tot hiertoe verachten gehaat had
er
bij welke hij niet dan gevaren en rampen te wachtc
1 kon hebben ? ( * )
Het gevolg van deze bekering van PAULUS was,
1
'*) Men vergelijke den Bijb. terd. IV. Deel B(afo.
•• en de fchrijven, daar aangehaald.

GESCHIEDENIS. lö 7
dat hij, 1» Damaskus, door ANANIAS , eenen belijder
van JESUS, gedoopt zijnde, in die ftad, waar VIII
I
BOEK
hij gekomen was, om JESUS aanhangeren te vervolgen,
nu zelve JESUS aart de Jooden aldaar predik­
jaar 35.
Hoofdft.'
naC.G.
te, als den Zoon Van God en den MESSIÜS (*>
Drie jaren lang onthield hij zich tc Damaskus, en
in het nabuurig Arahle (f), voordat hij na Jerufalem
wederkeerde , gelijk wij zoo aanftonds aada
zien zullen.
: Doodvan
Ondertusfchen werd de landvoogd PILATUS in he
t
Keizer
jaar 36 door VITELLIUS na Rome opgezonden, on TIBERIUS.
C PILATUS
zich, wegens de befchuldigingen , tegen hem doo
r
afgezet
de Jooden ingebracht, te verdedigen, welke Keize en gebanechter
reeds overleden was, eer PILATUS daar aan " nen.
kwam, in het voorjaar van het jaar 35, wordend
door KAJUS KALIGULA opgevolgd , welke 3 jaren »
10 maanden,en 8 dagen, geregeerd heeft.Deze zal,ir
dien dc berichten geloof verdienen, PILATUS na Fht
ne in Frankryk gebannen hebben, alwaar hij, ze< ;t
men, doch het geen insgelijks onzeker is, de hai 1-
den aan zichzelvcn geflagen zal hebben.
Terftond in het begin van zijne regeering, on t- HERODES
AGRIPPA
fleeg KAJUS KALIGULA den kleinzoon van HI
I. wordt
RODES den Grooten , HERODES AGRIPPA , uit •e c Koning.
N
HERODES
gevangenis , waar in TIBERIUS hem geworpc
ANTIPAS
l
had , en verklaarde hem tot Koning , fchenke; ' afgezet
de hem bet viervorftendom van zijnen Oom F [- en geban-
LIPPUS. Zijn andere Oom, HERODES ANTIPAS, he n n e n '
d<
(*) HAND. IX. 20-22.
(f) GAL. I. 17-18.
i

i6S
K E R K E L I J K E
I den Koninglijken titel benijdende, begaf zich hier
BOEK
VIII op , op aandoken van zijne gemaalin , de bekende
Hoofdfi. HERODIAS na Rome, om insgelijks den Koninglijken
na C. G.
titel te bekomen, maar ACRIPPA zond hem onmidlijk
zekeren FORTUNATUS achter na , met brieven
Ja*
36-39-
van befchuidigingen tegen hem, welke bij den Keizer
zoo veel ingang vonden, dat hij HERODES AN­
TIPAS na Lions in ballingfchap zond, in welke de
trotfche HERODIAS hem verzelde, wordende zijn viervordendom
van Galika door den Keizer aan AGRIP-
?A gefchonken.
Rampen
der Jooden
onder
Kei- <
zer KA­
JUS.
FILO de
jood in
j
Q
Onder de regering van dezen Keizer KAJUS
KALI-
ÏULA , welke vorst niet zelden zulke ongerijmdhelen
bedreef, dat men dezelve aan vlagen vankrankmnigheid
toefchreef, hadden de Jooden meer dan
| ene onaangename bejegening te verdumen
K A.
J us matigde zich Godlijke eere aan, en wilde voor
e men God gehouden, en, als zoodanig, aangebeden
v 'orden. Hij
g af zelfs bevel , om zijn beeld , als
v
m eene Godheid, in den Tempel te Jerufalem te
P aarzen. Gelukkig voor de Jooden , dat PETPO-
N IUS, thans landvoogd van Syrië, op het fmecken
d< r Jooden , zoo lang , met het uitvoeren van dit
b< vel, draalde, tot hetzelve door den Keizer, op aanraden
van Koning AGRIPPA , werd herroepen. Even-
h<
vv el vernieuwde hij dit bevel weder , en zou het
to en ten uitvoer hebben gebracht, indien hij niet
d( «r eene famenzweering ware omgebracht gewordc
Nog zwaarer waren de verdrukkingen, welke de
oden tc Alexandric , onder den laad voogd van
Egyp-

G E S C H I E D E N I S . i6g
Egypte, FLACCUS AVILLIUS, dulden moesten. Hun
#érd het burgerrecht
ontnomen, en zij van hunne
bezittingen beroofd, velen zelfs werden gepijnigd,
en ter dood gebracht, waarom zij, in het jaar 40,
eenige afgevaardigden aan den Keizer zonden, om
Onder deze afgezondenen was ook FILO, de
Jood bijgenaami, (*) Deze afgevaardigden werden
door den dwaazen
Keizer met fpot en befchimping
behandeld, en konden niets van hem verwerven, tol
hij hun hun affcheid gaf, met deze of dergelijke
woorden: „Deze menfehen komen mij niet zoo kwaad,
„ als wel ongelukkig en onverftandig, voor, alzoc
„ zij niet geloven willen, dat ik aan de Godlijkf
(*)'Wij hebben van dezen geleerden Jood reeds ge
fproken Inleid. Bladz. XXXIV. Hier zal ik 'er allee
bijvoegen, dat men bij PHOTIUS (Biblioth.Cod.
105.) eei
bericht vindt, dat FILO voor een' tijd een Christen zo
geweest zijn, naderhand echter weder afgevallen tot he
„ natuur deelhebbe. "
Deze wederwaardigheden, welke den Jooden beje • Vrededea
, gemeente
genden, werkten, gepaard met de bekeering van PAU te Jerufa-
1
LU! lem:won=-
Joodendom, als ook dat EUSEBIUS verhaalt, (Hist. Ecc,
II. 17.) dat hij met PETRUS te Rome vriendfchappelijk e
verkering zal gehad hebben.
Doch, deze berichten ftrij
den met de tijdrekening, alzoo PETRUS niet zoo vroe
te Rome geweest is, en zij fchijnen alleen daar uit hare n
oórfprong genomen te hebben, dat de oude Kerkvadei s
de Therapeuten in Egypte voor Christenen hebben gehoi 1-
den. Zie boven Bladz. 15.
I
BOEK
VIII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar
36-39.
hunne bezwaren in te brengen, en recht te vorderen.
gezantfehap
gezonden
aanwezen
Keizer.

I
BOEK
VIII
Hoofiif
naC.G
• noten ; welken tijd PETRUS, onder anderen, ziekte
Jaar
36 -39' nutte maakte, om geheel het Joodfche land door te reizen
, ten einde de gemeenten alom te bevestigen, en te
deren
door PE­ verfterken in hun geloof, en de Euangelieleere te ver-
TRUS vei
richt.
Bekeering
van
KORNEuus.
170 K E R K E L IJ K E
LUS, mede, dat de vervolging tegen de belijders van
JESUS, na het jaar 35, niet werd voortgezet, zoodat
. zij, geduurende de jaaren 36 tot 44, rust en vrede ge-
- kondigen. Op deze reize genas hij, onder andere
wonderen, die hij verrichtte, zekeren AENEas, die
acht jaaren geraakt en lam geweest was, en te Joppe,
wekte hij eene Godvruchtige weduwe uit de
dooden op. (*)
Tot nog toe waren geene anderen, dan Jooden,
en zulke Joodengenoten, die door befnijdenis in de,
Joodfche Kerk waren ingelijfd, tot het geloof in JESUS
gebracht, doch aan zulke Heidenen, welke wel den
Afgodsdienst hadden verlaten, en den eenigen waaren
God vereerden, maar zich niet lieten befnijden,
was het Euangelie nog niet verkondigd. Met' zoodanige
Joodengenooten der Poorte , gelijk men hen
noemde, hielden de Jooden geene gemeenzame verkeering.
Allengs moest zich het plan der Godheid
ontwikkelen, en de Godsdienst van JESUS, volgends
zijne bcdemming, ook onder de Heidenen uitgebreid
vorden. De eerde dap daar toe was de bekeering
ran zoodanige Joodengenooten der Poorte, die, als 't
vare, tusfehen de Jooden cn Heidenen in Honden, tot
] iet geloof in JESUS. Zekere KORNELIUS , een Roneinsch
bevelhebber , welke thans te Caefarea 1
in
(*) HANDEL. IX. 31 -43.
be-

G E S C H I E D E N I S .
bezetting lag, en zoodanig een Joodengenoöt, en tevens
eert oprecht godvreezend man was, ontving
ï
BOEK
VIII
van eert' Engel, die hem verfcheen, bevel, om PE­ Hoofdït.
TRUS van Joppe te ontbieden , welke hem nader iwC.G.
I »
omtrent den Godsdienst verlichten zou. Ten zelfden
tijde, als de afgevaardigden van KORNELIUS te
6 30*
Joppe kwamen, had deze Arostel, In eene Geestverrukking,
een hemelsch gezicht, waar bij hem allerhande
föorten van dieren werden vertoond, en hem
gelast, onl die, zonder onderfcheid, tot fpijze te gebruiken
, en als hij zich, tot drie malen toe, op de wet
beriep, die hem verbood, iet Onreins te eeten, vermaande
hem eene hemelfche ftem , dat hij niet onheilig
zou achten , het geen God gereinigd had —
Terwijl hij nog bij zich zelvert overdacht, wat dit
gezicht beduiden mogt , klopten de afgevaardigden
van KORNELIUS aan de huisdeur, en PETRUS , door
eene infpraak van den Geest van God opgewekt, en
tevens nu het oogmerk van het hemelsch gezicht
begrijpende , begaf zich met hun na Caefirea , alwaar
hij aan den hopman KORNELIUS , en zijne
vrienden, de leere van JESUS ontvouwde, erkennende,
dat hij nu Waarlijk inzag, dat God geen aanne
mer des perfoons zij, noch eenig volk, met uitflui
ting van alle anderen, begunftige, maar integendeel,
dat onder alle volken een ieder, die hem vreest, ei l
gerechtigheid en deugd beoefent, hem aangenaam is
Terwijl PETRUS nog fpiak , ontvingen KORNELIU; I
en zijne vrienden den Heiligen Geest, en fpraken I
in Geestverrukking, met vreemde talen , op welke blij!
van Godlijke werking PETRUS geene zwarighek l
U
maak

m K E R K E L I J K E
r maakte, om hen, als gelovigen, door den doop, frj
BOFK
VIII den Godsdienst van JESUS te laten inwijden. Toen
Hoofdft. PETRUS te "jerufak,, wederke .-rde , namen fbmmigen
hem, in het eerst wel, kwalijk, dat hij onbe-
naC.G.
fnedenen had laten doopen, doch hij , hun alle de
bijzonderheden van het voorgevallene verklaard hebbende,
verheerlijkte men eenparig God, die, op deze
wijze, ook aan de Heidenen begonnen had, zijne
genade te openbaren. (*) Deze belangrijke gebeurenis
moet, volgends de waarfchijnlijkde berekening,
omtrent het 4ode jaar na CHRISTUS geboor-
:e, zijn voorgevallen.
Voor dat PETRUS de nu verhaalde reize van Je-
•ufalem ondernam, was SAUtus genoodzaakt geveest,
Damasem te verlaten, dewijl de Jooden hem
Maar lagen legden , zijnde zij daar toe aangemoe-
SAVLVS
te Jerufa- ,
lem aan
deApos- 1
telen ;
voorgefteld
, ' ligd, doordien
ARETAS, een Arabisch vorst, die
ontwngt ( en ijveraar was voor den Joodfchen Godsdienst,
drarvrn
t
JESUS zijne
roe- 1 tadhouder de dad bezet hebbende, opdat SAULUS
hans de magt te Damascus in handen had. Deszelfs
ping, als i
iet zou ontkomen, werd deze door de belijders van
Apostel
der Hei- J ESUS, bij nacht, m eene mande over de ftadsuiur
nedergelaten (f), begevende zich na Jent-
denen. r
J 'lem, drie jaaren na zijne bekeering, en dus in het
ï sar 39, alwaar hij, door BARNABAS aan de Aposten
voorgefteld zijnde, zich Hechts veertien dagen heeft
h
o pgehouden, hebbende, geduurende zijn verblijf alaar,
alleen met de Apostelen PETRUS
d
E N
JAKOBUS
(*) HAND. IX-XI.
Cf) 2 KOR. X. 32.
eeni-

G E S C H I E D E N I S . 173
ëeriige nadere verkeering gehad. De haat van eenige
Hellenistifche of Griekschfpreken.de Jooden, die hem
VIII
naar het leven Honden, en een uitdrukiijk bevel van 1-
JESUS , welke hem, in den Tempel zijn gebed doen- n
de , in eene Geestverrukking , verfcheen , en hem j
den last opdroeg , om aan de Heidenfche volken,
in andere gewesten, het Euangelie te verkondigen,
deeden hem Jerufalem verlaten, en zich, vooreerst,
na zijne geboorteftad Tarfus m Cilicië begeven. (*)
PAULUS zelve heeft, irt zijnen brief aan de Galaten
(f), uit deze bijzonderheden, betoogd, dat hij
zijne zending , als Apostel der Heidenen ^ niet van
menfehen, maar van God en JESUS zeiven, had, en
in de daad, het is van belang, dit op te merken-,
dat hij, drie jaaren lang na zijne bekeering, te Damaskus
en in het aangrenzend Arabië, het Euangelie
verkondigd heeft, voor dat hij te Jerufalem is gekomen
, alwaar hij toen dechts veertien dagen vertoefde,
en dus niet verdacht kan wezen , van met de Apostelen
faamgefpannen, of met hun een overleg en ontwerp
gefmeed te hebben , waar van hij de uitvoering
op zich zou hebben genomen.
Doch, keren wij terug, om de gevolgen te befchouwen
, welke de vervolging tegen de gemeente ders vari
De belij­
[ESUSjhet
te Jerufalem zedert den dood van STEFANUS gehad iSTSl,te
heeft. Door de verdroojing van de leden dezer ge-
A..;wc'në
meen-
(*) HAND. IX. 20-30. vergeli HAND. XXII. 17-21.
en 2 KOR. XII. 1 -4.
(f) GAL.. L 18
:
19.
I
BOEK
oofdft
1C. G.
aar40.
Christenen
genoemd.
M
•

174 K E R K E L I J K E
C*) HAND. IV. 3
BOEK
VIII geplant, zelfs buiten de grenzen van het Joodfche
Hoofdft. land, door geheel-Fenicië, op het Eiland Cyprus
naC.G.
Jaar 40. en m Syrië, en voornaamlijken de hoofdftad van
dat land, Antiöchië, aan de rivier Qrontes. Echter
had zich deze voortplanting van het Euangelie alleen
tot Jooden en befneden Joodengenoten bepaald
Doch, eenige belijders van JESI; S
welke oorfpronglijk
waren uk Cyprus en Cyreneene dad en kmdfchap
op de zeekust van Afrika, ten westen van Egypje
G m!
trent het jaar 40, te Antiöchië gekomen, 'wendden
zich bijzonder tot de Hellenist 1fche of Grkkschfprekende
Jooden, met zoo gelukkig gevolg, dat
sich te Antiöchië fpoedig eene zeer aanzienlijke ag.
neente vestigde. Op het bericht van dezen voorhoed,
werd BARN-ABAS, een aanzienlijk lid der

G E S C H I E D E N I S . 175
den de belijders van JESUS, hier te Antiöchië, het 1
BOEK
eerst Christenen genoemd. (*) Tot hier toe waren
z'n', door hunne vijanden, Naza < ërs , of 'Na-Hoofdfr.
naC.G,
VIII
zarethanen, en Galileërs, genoemd, omdat JESUS
Jaar 4c
te Nazareth opgevoed, en zijne eerde leerlingen uit
Galileë waren. De aanhangers van JESUS noemden
malkanderen, broeders, heiligen, gelovigen, leerlingen
enz. Thans werden zij, voor het eerst, Christenen
genoemd, naar CHRISTUS, zonder dat de gefchiedenis
echter, in 't bijzonder, meldt, door wien
hun deze naam gegeven is, doch, dit verdient opmerking,
dat wij, nergens in het N. T., dezen naam
door de Christenen zeiven van zich gebruikt vinden,
zij fchijnen dus van dc ongelovigen met dezen naam genoemd
te wezen, zoo zegt de Koning AGRIPPA (HAND.
XXVI, 28.) „Gij beweegt mij bijna, een Christen u
„ worden- 1 'En PETRUS fchrijft, (1 PETR. IV. ÏÖ."
„ Indien iemand lijdt, als een Christen enz." In vervok
van tijd, is deze naam in algemeen gebruik gekomen
tc meer, dewijl de Christenen 'er eene ecre in begonne; 1
te dellen, dat zij den naam voerden van hem, dien zi i
als den CHRISTUS, den gezalfden Koning van he
Godsrijk, vereerden.
Om dezen tijd kwamen eenige Profeeten, die di ! AGABUS
_ voorzegt
gave der Voorzegging hadden, van Jerufalem, on ' een honder
welke zekere A'GABÜS ; als deze door eene bij • gersi
nood.
zonderc aandrift des Heiligen Geestes voorzeide, da
PAULUS
"er een duure tijd en hongersnood op handen was •> en BAR"
welke ook omtrent vier jaaren daarna plaats geha: l A'ABAS-na
Jerufalera
heeft
(*) HMÏD. XI. zS.
M 3

I
BOEK
VIII
Hoofdft.
naC. G.
Jaar 40.
gezonden
, met
ond erfland
voor de
gemeente
aldaar.
KLAUDIus
volgt
KATl'S OP,
als Ro-"
meinsch
Keizer.
Jaar 41.
AGRIPPA
laatjAito-
Eus den
Apostel
onthoofden,
en j
PETRUS
gevangen
zetten, 1
die won- ,
derbaar
verlost I
wordt. £
Jaar 44.
f
K E R K E L IJ K E
heeft, onder den Keizer KLAUDIUS, gelijk vvif, nitde
gefclnedfchrijvers van dien tijd, weten, was de gemeente
te Jntibchië, welke ftad rijk en vermogend was
terftond bedacht, om liefdegaven te verzamelen voor*
de gemeente te Jerufalem, welke zij als hare moederkerk
aanmerkte; met deze liefdegaven werden
PAULUS en BARNABAS na Jerufalem gezonden.
De gemelde Keizer KLAUDIUS was de opvolger van
den Keizer KAJUS KALIGULA, die, in het jaar 41,doos
eene famenzweering, van het leven beroofd was. Deze
begundigde, niet minder dan zijn voorzaat KAJUS,
den meergemelden HERODES AGRIPPA I, en gaf hem'
bij de landfchappen, die hij reeds bezat, nog J ude\
ix\ Samarië, ook fehonk hij, door het geheele Romeinfche
gebied, groote voorrechten aan de Jooden.
AGRIPPA kwam, in het begin van het jaar 44 , van
Rome te Jerufalem aan, kort voor Paasfchen. Dese
vorst, de gunst der Jogden zoekende te winnen,
vier haat tegen de Christenen fteeds voortduurde'
choonzij, door de onhandigheden der tijden, btlet
varen, denzelven, daadlijk, uit te oefenen, begon
erdond na zijne overkomst, door eene nieuwe ver*
•olging, de rust der Christenen te dooren. Begrij T
ende, dat hij, in zijn oogmerk, het best zou fla,
en, indien hij de hoofden en aanzienlijkden aantaste,
liet hij, vooreerst, den Apostel JAKOBUS vatti
:n, en met het zwaard ter dood brengen. Deze
J< VKOBVS is die, welken men gemeenlijk den Ouderen
n Demt, de broeder van den Apostel JONNES, Zoon
v m ZEBEDEUS, met zijnen broeder en met PETRUS
ti «gelaten tot de naanwde gemeenzame verkering
met

G E S C H I E D E N I S . 177
1
niet JESUS, boven alle de overige Apostelen. Dus
BOEK
was de één dezer broederen de eerfte der Apostelen,
die, en wel als martelaar, of bloedgetuigen, -ïogfdft.
VIII
na C. G.
geftorven is, terwijl zijn broeder JOÜNNES de langstlevende
van alle de Apostelen geweest is. Uit het gehee­
Jaar 44.
le beloop der Gefchiedenis, is het derhalven blijkbaar,
dat deze Apostel Jerufalem nooit verlaten heeft, om in
verre landen het Euangelie te verkondigen, waaruit
men befluiten mag, wat 'er zij,van het geen men, zedert
de negende eeuw, in Spanje verhaald, en gelooid
heeft, dat hij naamlijk in dat land het Euangelie zou
verkondigd hebben; ook weet men, uit PAULUS briei
aan de gemeente te Home, dat toen de leere van JESUS
i n
Spanje nog niet bekend was. Met recht, erkend*
daarom RODERICH XLMENES, Aardsbisfchop van To
ledo, op de Lateraanfche Kerkvergad ring in het jaa r
1 2i 5
', dat hem geen bewijs voor dit voorgeven be
kend was, zelfs heeft de Kardinaal BARONIUS ( * )
dit verhaal voor twijfelachtig gehouden. In de daad >
het zelve ftrijdt met de waare gefchiedenis, en rus t
enkel op het getuigenis van eenige bijgelovige gees
telijken en ligtgelovig gemeen van de negende eeuw
wanneer men voorgegeven heeft, dat men het lij
chaam van dezen Apostel, te Compostella in Galltcti
zou gevonden hebben, het welk ontallijke wondere n
verrichtede, en waarheen, van dien tijd af, mem:
vuldige bedevaarten ondernomen zijn , welke de: :e
ftad eere en rijkdommen hebben bezorgd. Men hec ft
ook vergeefs deze uitvlucht gemaakt, dat het li
(*) Ar.n. Eccl. ad. ann. 818. «• 49-
M 4
V
i

I
BOEK
vin
na C. G.
laar 44.
*7* K E R K E L I J K
vandezenApostel,eerstna zijnen marteldood, * fcheen
na zou zijn overgebracht, alwaar hét,wegens
de vervolgmgen, lang verborgen gelegen hepbe', tot
het door een buitengewoon licht ontdekt zal zijn
Men weet, hoe dergelijke verdichtzelen hunnen oórfprong
veelal verfchuldigd waren, aan de zucht van
^nstelyke gemeenten naardeeere, van door Apos-
I
J 0 . g A c h t t e waar bij, in laater tijden, gelik
111 het tegenwoordig geval, het tijdelijk voor­
j
«
led, voor de geestelijkheid van zoodanige Kerken
•oornaamlijk van veel gewigt was. De bijzonderheid \
\
relke EOSEBIÜS (*) verhaalt, dat naamlijk , dè
f
Jldaat, welke den Apostel voor het gericht geleiden
of, gehjk anderen het verdaan, zijn befchnWi-
0
I - , die hem had aangebracht , door de ftandvas,
li gbeid van JAKOBUS bewogen , een Christen ge-
H 'orden , en van JAKOBUS vergiffenis en den vrede»
k » ontvangen hebbende, met hem gedood zou zijn
h< *ft wel geene ongerijmdheid of Irrijdigheid, maa*
Vt
rekent t^ c c h reinig geloof. Indien iet zoodanig
bi deze gelegenheid ware , gebeurd ,
z o u
toch ir
^ , naar alle waarfehijnlijkheid, niet nagelaten hebbe
11, hetzelve aan te tekenen.
AGRIPPA ziende, dat de Jooden genoegen namen
in
het geen hij tegen de Apostelen begonnen had'
na
» vervolgends den Apostel PETROS gevaren '
ter
einde dien, na het Paaschfeest, insgelijks, ^
do
d* brengen. Maar, op het fterkenernftig£
1
be(
" s t e "«i, werd PETRUS , door eenen En,
G e r C h
*) Hi;t. Ec:!es. II. 9. P*
(

G E S C H I E D E N I S . 179
gel wonderbaarlijk verlost, en begaf zich na Caefarect.
VIII
I
SOEK
Hier bij bepaalde zich de woede dezer vervolging. Hoofdft.
na C. G,
De vervolger werd, nog dat zelfde jaar, door den
J ? -" r 44-
dood, overvallen, bij welke JOSEFUS, niet min dan
Dood
LUKAS, eene buitengewone tusfchenkomst derGodvan
Koning
A-
Bke Voorzienigheid erkent, AGRIPPA, bij gelegenheid
van een feest, in het openbaar, gehoor verlet G1UPPA,
nende, aan de afgevaardigden van Tyrus en Siclon,
hield, koninglijk uitgedoscht zijnde, eene redenvoe
ring, wel:;e van het volk, met eene laage vleijerij
werd toegejuicht, als hoorde mende dem van eene! l.
God. Doch, op het oogenbHk, als hij zich deze: 1
bf liet welgevallen, floeg hem een Engel van God 9
met eene walglijke kwaal, waar bij de wormen her 1
levende verteerden, en waar aan hij dierf. Dus eer
rouwig luidt het verhaal bij LUKAS ( * ). JOSE
FUS (f ), die hier mede in de hoofdzaak overeet
demt, voegt 'er nog cenige bijzonderheden bij. E e
Koning zag, op hetzelfde oogenhlik , als hij c e
ftem der vleijerij hoorde, een' nachtuil, op een torn v
r
boven zijn hoofd zitten, welken hij voor een' bot e
of Engel van onheil hield , en voelde, op dien e i-
gen dond, eene fmartiijke pijn in de ingewanden »
door welke vijf dagen achter één afgematte: d
zijnde, dierf hij, in het 54de jaar van zijnen oude r-
dom, het 7de zijner regering , te rekenen van h it
jaar zijner eerfte verheffing door Keizer KAJUS.
( *) HAND. XII.
C\X% Ondh. XIX. 8, 2.
M 5
AGRI p-

:e Jerufalem weder rust van de vervolging , ook
i
teerde PETRUS wederom derwaards, gelijk wij hem,
j
n 't vervolg, daar ontmoeten zullen, 'en de leere
\ r
180 K E R K E L IJ KE
r
SOEK
AGRIPPA L liet eenen zoon na van denzelfden
VIII paam, doch Keizer KLAUDIUS vergunde aan dezen
Hoofdfr. de opvolging niet in zijns vaders Koningrijk, onder
naC.G.
Jaar 44. voorwendzel van zijne jongheid, maar, in"de daad
omdat zijne hovelingen op de landvoogdij vlaschten'
Judeë
weder
en maakte Judeë, op nieuw, tot eene Romeinfche
eene R o- Provume, wordende KUSPIUS FADUS als landvoogd
roeinlche derwaards gezonden , onder wiens beduur dc hongersnood
provintiefpeld
is voorgevallen, welken
had.
AGABUS voor-
De vervolging
Door den dood des vervolgers, en de verandering
boudtop. m de ftaatsgedeldheid des Jands , had de gemeente
an JESUS werd meer en meer uitgebreid.
N E G E N D E H O O F D S T U K .
T
BOEK
IX
Hoofd .1.
na C. G.
Jaar 44.
Zending
van ït\v
Gefchiedenis van de voortplanting van het Chris,
tendom, bijzonder door den ApostelPaulus,
tot deszelfs eerjit
gevangenis
te Rome.
Omtrent dezen tijd, keerden PAULUS, en BARNA-
BAS , hunnen last te Jerufalem volbracht hebbende,
na Antiöchië te rug, verzcld van JOÜNNES, bijgenaamd
MARKUS , als hunnen dienaar.
De gemeente
te Antiöchië was, thans, nevens die te Jerufalem
, in grooten bloei,
hebbende verfcheiden voor,
na*

G E S C H I E D E N I S .
itl
„ame leeraars , gelijk die te Jerufalem de Apostelen.
Op zekeren dag, als deze leeraars hunnen Godsdienst
met de gemeente verrichtten , gebood de Hei- |
lige Geest, waarfchijnlijk door éénen der leden van
deze vergadering, dat men BARNABAS en PAULUS
zou afzenden , om het Euangelie voort te planten.
Na een plegtig vasten, en bidden, werden dan deze
twee waardige mannen , met oplegging der han­
NABAS , het welk zij doorreisden tot Pafos toe,
in alle deden, waar de Jooden Sijnagogen hadden,
het Euangelie verkondigende. Te Pafos had dc
Rmneinfche landvoogd van het Eiland, thans de
Proconful SERGIUS PAULUS , zijn verblijf. Dez<
ontbood de beide Euangelieverkondigers bij zich.
om hunne leere van hun te hooren. Hij had to
hier toe veel werks gemaakt van zekeren Jood BAR
JESUS, ELYMAS, of de Tooveraar, of Magus, bij
genaamd, naar zijne ervarenheid in geheime kunstei \
en verborgen wetenfchappen, een' bedrieger., gelijl
SIMON in Samarie was. Als deze den Apostele 1
tegenfprak, en den Proconful van het geloof in JE
SUS affchrikte, bedrafte PAULUS hem, en kondigd e
hem, door eene Godlijke aandrift, aan, dat hij o ?
ftond blind zou worden, gelijk ook gebeurde. H l
welk dien indruk op den landvoogd maakte, dat 1 ij
de Èuangdieleer omhelsde , en het geloof in Ji
sus beleed. Dewijl SAULUS, na dezen, door LI
KAS , niet meer SAULUS, maar PAULUS genoen id
word -»
1
BOEK.
IX
loofdft.
iaC,G.
Jaar 45.
LUS en
BARNA­
BAS , COt
voortplantinden,
en onder uitbondige zegenwenfchen, afgezonden!
dit gebeurde in het jaar 45. Zij begaven zich Euange­
van het
eerst na het eiland Cyprus, het vaderland van BAR­ lie.

I
BOEK
IX
Hoofdfr.
na C. G.
Jaar 45.
JoarvWES
MAXJtBs,
hun dienaar,
keert te
tug na
Jerufalem.
Het Euangelie
aan de
Heide- t
Jien ver- j
hmdürd
* h
* K E R K E L I J K E
wordt fs het zeer waarfchhijnlijk , dat hij zfnen
nn ?
dus, naar den naam van dezen landvoogd
beert gebogen, te liever,omdat denaam PAULUS ^
gelclukt was voor de Heidenen , onder welken Z
voortaan het Euangelie verkondigde. *
Van P,fos dak PAULUS met zijn ge.elfchap over
» het vaste land van Klein-Afië, alwaar JOLES
MARKUS, hun dienaar, hen te Perge, eene ffadvan
P
"f j/tè >
V £ r , i e t
'
e
n
Jerufalem keerde,
niet
ZlT mi - n0egen ^ PAULÜS ' ^» in het
«a-volg, zien zullen.
; Tot hier vervoegden deze Euangelieverkondigers
£
" M s t ^n de Jooden, doch te
m hetlandfchap 'Piftdii!, gekomen, maakte
h £ t e m t e n
"nne prediking zoo grooten opgang, dat bijna de geeele
ftad m de Joodfche Sijnagoge te tomenkwam
o
to hen te hooren, welke toeloop ook der Heidenen den
ti
otxhen Jooden zoodanig tegen de borst ffiet dat
zi
I de Apostelen niet alleen wederfpraken, maar'zeJfc
tc
t lchelden en lasteren overdoegen. Wm op de
be
ide Apostelen , vrijmoedig en rondboritig die
m
^waardige verklaring dceden, dat, dewijl de Too
de
B , door hun ongeloof, toonden, zich zeiven het 'eeu
wi
g leven onwaardig te oordeelen, zij
zkh van nu af
tol
de Heidenen zouden wenden, aan welke de ou
de
Profeeten deze genade reeds voorzegd hadden
De
ze verklaring ontvingen de Heidenen met blijdap,
zoodat velen, uit deze fiad en de omliggende
fel:
00]
oen, het geloof aannamen. Maar, de .Jooden
eer
ige vroome en aanzienlijke vrouwen opgemakt'
bet
bende, wisten eene vervolging tegen ÏAULVS CU
BAK»

G E S C H I E D E N I S . 183
BARNABAS te verwekken , en hen met geweld uit 1
BOEK
de ftad te verdrijven. (*)
IX
Hoofdft.'
Zich naa Ikonië begeven hebbende, onthielden zij
na C. Gj
zich aldaar een' geruimen tijd, makende vele Jooden
en Heidenen tot belijders van het Christendom J
Jaar45.
tot dat de ongelovige Jooden het gemeen tegen hen
gaande maakten, om welks woede te ontwijken ,
de Apostelen zich na Lystren en Derbe , deden
van Lycaonië, begaven. In de eerstgemelde dad,
een kreupel mensch wonderdaadig genezen hebben»
de, konden zij, ter naauwernood, de bijgelovige
meenigte beletten, om aan hun te offeren, dewijl deze
Heidenen in de verbeelding waren gekomen, dat hun
ne Goden, JUPITER, dus noemden zij BARNABAS.
en MERKURIUS, voor wien zij PAULUS aanzagen,
omdat die het- woord deed, in menschlijke gedaan
te, hen waren komen bezoeken. Doch, dat zelfdi
gemeen liet zich, vervolgends, door zendelingen de r
Jooden uit ikottië en Pifidisch Antmhïè, zood?
nig opdoken , dat zij PAULUS , in eenen oploop •
mishandelden , en fteenigden, en voor dood d e
ftad Uit deepten. Maar, als zij, die de leere va I
JESUS in die ftad hadden aangenomen, kwamen to
lopen, om hem te beweenen ,. ftond deze Apost 1
op, als of hij geen letzel ontvangen had, en •gin I
met hun de ftad weder in, alwaar hij echter flecb ;s
korten tijd vertoefde, begevende zich met BARN/
BAS na Derbe , eene nabuurige ftad , alwaar zi;
met eenen goeden uitflag, hunne prediking hervatt
den.
(*) HAND. XIII.
H
i

I
BOEK
IX
Hoofdft.
naC G.
Jaar 45.
Oudften
in deze
gemeenten
aan- j
184 K E R K E L I J K E
Hier bepaalden zij hunne tegenswoordige rei 2e
en keerden, langs den 2e,fden weg, dien zij g£
men waren te rug,
d e
gemeenten, die zij, ui > .
den, en Heidenen, maar voomaamlijk Heidenen, g e
.
tfacht hadden,
e n
die bloot ffonden voor allerhande
mishandelingen, verderkende, en tot dandvastigheid
vermanende , dewijl toch de belijdenis van
het
Christendom met vele wederwaardigheden en vervolgmgen
gepaard moest gaan : eene wijze van voor-
«telling , die hen van dezen Godsdienst zou hebben
SSS?' indien zij hiet *>
zelfs Godlnkheid overtuigd waren geweest
• ° n d e r d £ Z e ^handigheden, daar de bekeerde Joo-
3en, verëenigd met bekeerde Heidenen, onmogelijk
gefield, j anger m de gemeenfchap der ongelovige Jooden
:onden bliwen, welke hen, in alle opzichten, vijanlehjk
behandelden, bracht de aart der zake het me-
(
I
e, dat zy tot gemeenten of genootfchappen gevormd
I
.erden * t e n e i n d e > door gemeenfchappelijke Gods-
Ó
.enstöefening, aanhoudend onderwijs, en onderlinge
b eraadflagmg, malkanderen te vertroosten, en te
M e n
t 9 J If, Zï HAND. XIII en XIV.

G E S C H I E D E N I S . 185
Omtrent het jaar 48, na Antiöchië in Syrië, van
waar zij afgezonden waren, terug gekomen, deeden
PAULUS en BARXABAS aan de gemeente aldaar verflag
van den voorfpoedigen uitdag hunner zending,
het welk, met blijdfchap en dankzegging tot God,
werd aangehoord en goedgekeurd.
Tot
dus ver had zich, onder de Christenen, geen
van PAO*
verfchil van gevoelens geopenbaard; maar thans gaf LUS en,
BARNA"
de bekeering van onbefneden Heidenen aanleiding tot
een verfchil, het welk deze eensgezindheid der gemoederen
niet weinig ontrustte , en langen tijd de chië.
Antiö­
Twist o-
bron van veel kwaad onder de Christenen geweest
is. Eenige bekeerde Jooden, uit Judeë te Antiöchië
gekomen , en daar vele Christenbroeders vindende,
die onbefnedert waren, ergerden zich daar over, en
beweerden, dat de Christenen, die uit de Heidenen
waren overgekomen, door de befnijdenis, in de gemeenfehap
der hraelitifche Kerk moesten vvorder
ingelijfd, alzoo niemand kon zalig worden, dan di<
beiheden was , volgends de wet van MOSES. Ver
geefs verzetten PAULUS en BARNABAS zich hier te
gen, de gemelde ijveraars kregen aanhang, en 'e
ontdond veel twist en verwarring , in de gemeent
te Antiöchië , niet zonder vreeze van eene geheel
fcheuring. Sommigen van deze lieden maakten d
gemelde zwarigheid , alleen door eene dwaling vai l
hun verftand, en te fterke gehechtheid aan de vooi
vaderlijke zeden, maar bij anderen , waren booze drijf
veeren in het fpel, gelijk wij , uit de brieven vai I
PAULUS, bijzonder den brief aan de Galaten, we
ten , fchijnheiligheid naarrdijk en eerzucht, afguns t
1
BOEE
IX
Hoofdft.
na C. G.
]«" 43.
Terugkomst
BAS te
ver de
befnijdenis
der
bekeerde
Heidenen.

t
BOEK
IX
Hwofdft.
Ba C. ('
i85
K É R K E L Ï J K E
jegens den voorfpoed en invloed van PAULUS en
zijnen vriend BARNABAS , maar tevens ook vreeze
voor de gevolgen, welke deze vrijheid van het Christendom
bij de ongelovige Jooden zou kunnen hebben,
door hen tot vervolging van de Christenen aan
te fpooren.
Toen de twist, voomaamlijk aangevuurd door fommigen
, die tot de gezindte der Farizeën behoord
hadden, hooger en hoogerliep, befloot de gemeente
van Antiikhie
P A U L U S E N
BARNABAS, welke dë bë?
fnijdenis voor de Heidenen niet nodig keurden, ver^
zeld van eenige anderen , waarfchijnlijk lieden van
het tegengedeld gevoelen, na Jerufalem te zenden,
om het gevoelen der Apostelen en oudden der g*
meentc aldaar over deze twistvraag in te nemen,"en
laar over derzelver oordeel te verdaan,
PAULUS , die nu in geen i 4
j a r e
n te Jerufalem
geweest was, ondernam dezereizete gewilliger, omlat
hij, deswegens, ook eene Godlijke Openbaring
(
mtvangen had, zijnde hij, tevens, zoo wel verzegd
van de gegrondheid, van het geen hij beweer-
-i
<
lc, dat hij ook zekeren TITUS , denzelfden aan
Kien hij naderhand den brief gefchreven heeft, dien
\ raj in de verzameling der fchriften van het N. T.
1 szen, uit Heidenfche ouders geboren, maar die' hei
( Christengeloof had aangenomen, met zich nam, zoner
dat deze befneden was. (*) Ook gaven deze
c
f
fgevaardigden, op hunne reize door Fenicië en
.!
•amarië, overal aan de Christenen bericht van de-
(*) C A
u II. i- 4
.
M

G E S C H I E D E N I S . 187
ze bekering der Heidenen, het welk door hen, met
blijdfchap, ontvangen werd.
Te Jerufalem aangekomen, werden zij van de gemeente
aldaar vriendelijk ontvangen, en, opening gegeven
hebbende van het oogmerk hunner zending,
kwamen de Apostelen, benevens de Qiidflen, en de
leden der gemeente bij een, om, in eene opzetlijk
daar toe aangelegde vergadering, dit belangrijk voorftel
in overweging te nemen.
Het verdient, dat wij alle de bijzonderheden van
deze vergadering naauwkeurig opmerken, cm lat fommigen
dezelve de eerfte Kerkvergadering der Chris,
tenen genoemd hebben; welke benaming nogthans an
deren niet willen gebruiken, naardien men , door Kerk
I
vergaderingen, ( of Conciliën ), in den Kerkelijke
ftijl, zoodanige vergaderingen verftaat , in welke le
den of afgevaardigden van meer gemeenten te famei
l
komen, om over de belangen der Kerk te handelen »
leerftukken te bepalen, en daar over uitfpraak te doen
Deze woordenftrijd, op zich zelve van geen aanbe
lang, is echter gewigtig, wegens de gevolgen, wel
ke men, naderhand, daar uit heeft afgeleid, wan
neer men, over het gezag der Kerkvergaderingen, heel t
beginnen te twisten.
De verfchilvraag , over welke de tegenwoordig e
vergadering bijeenkwam, was niet gering te acl
ten: Zij betrof de vrijheid van het Christendom »
met betrekking tot de Joodfche gebruiken en Kerl
plegtigheden. Veel kon, over en weder, over dezehv e
gezegd worden, te meer, daar JESUS des aangaar
de niets, uitehuklijk, had geleerd.
D
N
I
BOEK
IX
Hoofdfr.
naC.G.
Jaar 49.
Kerkvergadering
te jerufalem.

188 K E R K E L I J K E
I De vergadering zelve beftond uit de Apostelen en
BOEK
deOudften der gemeente te Jerufalem, doch behalven
dezen waren 'er ook leden van de gemeente te­
IX
Hoofdft.
na C. G. genwoordig, zoo velen zulks goedvonden, gelijk wij
Jaar 49.
uit HAND. XV. £2. beduiten moeten. Men zou,
misfchien, hebben verwacht , dat de Apostelen de
onfeilbaarheid in het leeren , welke hun voorrecht
was , te hulp genomen , en dus op ééns de vraag
beflist zouden hebben. Doch , dit duldde de aart
van dien Godsdienst niet, welken zij predikten, welke,
hoe zeer met Godlijk gezag bekleed, echter den
weg van overtuiging indaat, en onderzoek aanprijst.
Men fprak dus, met alle vrijheid van gevoelen, van
weêrskanten, over het gevvigtig onderwerp, eindelijk
deed PETRUS opmerken, hoe hij, op eene Godlijke
roeping, het eerst aan Heidenen, die onbefneden waren,
het Euangelie verkondigd, en dezelve, door
den doop, had laten inwijden , hebbende God zeiven,
door hun den Heiligen Geest te fchenken, getoond
, geen onderfcheid te maken tusfehen Jooden
en Heidenen, na hunne harten door het geloof gereinigd
te hebben. En waarom zou men verder
gaan dan God, of meer vorderen, dan God gevor-'
derd had, door, den belijderen van het geloof, het
juk der Kerkplegtigheden, op nieuw, op den hals te
leggen , daar de genade van den Heere JESUS het
eenige middel van zaligheid voor Jooden en Heidenen
beide was?
Dit voorfel van PETRUS trof de vergadering, het
werd ontegenzeglijk geftaafd, door de wonderwerken,
Welke de prediking van PAULUS en BARNABAS onder

G E S C H I E D E N I S . 189
der de Heidenen verzeld en voorfpoedig gemaakt hadden,
en alle de leden waren overtuigd, dat de bekeerden
uit de Heidenen, volgends het blijkbaar oogmerk
van God , niet moesten verpligt worden , tot het
waarnemen der Joodfche Kerkplegtigheden.
Van deze overtuiging der vergadering, bediende
zich thans de Apostel, JAKOBUS, de kleine bijgenaamd,
om het befluit op te maken, en hetzelve in
voorflag te brengen.
Hij merkte uit de fchriften der
Profeeten aan, dat de bekeering der Heidenen, daar
in, voorzegd was, in eenen voldrekten zin, zonder
dat 'er van hunne verpligting tot het waarnemen der
Joodfche Kerkplegtigheden werd gewaagd, en befloot.
dienvolgends, dat men den bekeerden Heidenen deswegens
geene verdere moeilijkheid moest aandoen:
maar aan den anderen kant oordeelde hij, dat de
nieuwbekeerden uit de Heidenen , uit aanmerking,
van den eerbied der Jooden voor de wet van MOSES ,
aan welke zij zoo lang gewoon waren , die infchik
lijkheid dienden te gebruiken, dat zij zich onthieldei 1
van alles, wat de nadere gemeenfchaps - oefening tusfehen
de Jooden en Heidenen zou kunnen belem
meren, bij voorbeeld, gemeenfehap met de afgoden
hoererij, en het eten van het verdikte en van bloed
voorwaarden, waar toe de Jooden ook gewoon wa
ren, de zoogenoemde Joodengenooten der Poorte t
verpligten.
De vergadering vond dit voorftel van JAKOBU:
eenparig goed, en PAULUS, de grootde voordande
van de Christelijke vrijheid zelve , berustte te ee
hier in , omdat hij de kwaade gevolgen van dczei t
N a
twis C
I
BOEK
IX
[loofdfh
naC. G.
jaarJ 9.
j
ï

190 K E R K E L I J K E
r twist voorzag, van welken ingeflopen valfche broe*
BOEK
ders, die zich listig bij de Christenen vervoegd hadden
, zich bedienen zouden, ten einde de Christenen
IX
Hoofdft.
mC.G.
geheel van hunne vrijheid te ontzetten, en weder tot
Jaar 49.
flaverrüj te brengen, daarom week hij, voor een' tijd,
en gaf aan de omftandigheden wijs en voorzichtig
toe. ( * )
Op deze wijze dan, werd het befluit opgemaakt,
en fchriftelijk aan de gemeente te Antiöchië, en aan
de overige gemeenten in Syrië en Ciiicië bericht, in
eenen brief, om welken over te brengen, en deszelfs
inhoud, volgends het oogmerk der vergadering,
ook mondeling te verklaren en aan te dringen , benevens
PAULUS en BARNABAS , nog twee kundige
en ijverige lieden , JUDAS BARSABAS en SILAS of
SYLVANUS , verkozen werden. Deze brief behelsde,
niet een bevel of voorfchrift, maar. het goeddunken
der vergadering, gegrond op redenen, uit den aart
van JESUS Godsdienst, cn uit de fchriften der Profeeten
, ontleend , ook overëcnkomftig het geen de
Heilige Geest reeds niet duister had geopenbaard ,
in het geval van KORNELIUS en de zijnen , en in
zoo vele wonderwerken , welke de prediking van
PAULUS cn BARNABAS verzeld hadden (f), zonder
lat de onfeilbaarheid der Apostelen hier in aanmerang
kwam.
Op deze wijze , was deze vergadering , welken
(*) GAL. II. 4,5.
naam
(t) D i t is duidelijk dc bedoeling der woorden, „He;
, heeft den H. Geest goedgedacht. «AND. XV.28."

G E S C H I E D E N I S .
j$ftj
.naam men ook aan dezelve verkiest te geven , een
'waardig voorbeeld voor alle Kerkvergaderingen van
volgende tijden, indien men flecfats hetzelve had na-1 loofdfr.
laC.G.
gevolgd. Ook bleek de eensgezindheid en overeen- 1
J"" 49-
ftemming der Apostelen uit het genomen befluit ten .
vollen. Niemand had iet bij de leere van PAULUS" te
voegen, integendeel JAKOBUS, PETRUS, cn IOÜNT
NES, hem de hand ten teken van gemeenfehap toereikende,
lieten aan hem en BARNABAS de bediening
van het Euangelie onder de Heidenen gerust over,
alleen verzoekende , dat zij hunne armen indachtig
zouden wezen. (*)
Met dit befluit, en den brief der Apostelen cn der gr,
meente te Jerufalem, keerden PAULUS en BARNABAS ,
benevens de afgevaardigden der vergadering, na Ar-,
tiöchië, alwaar men den uitflag dezer zaak, met genoegen
en blijdfchap, vernam.
Dus was , door dit wijs en voorzichtig gedrag,
de twist, voor het tegenwoordige, beteugeld. Ordertusfehen
blijkt ons , uit de volgende gebeurenisfen
, dat dezelve niet voor altijd weggenomen en gedempt
was. Niet zelden gebeurde het, dat de bekeerden
uit de Heidenen de vrijheid van het Christen-om
te ver uitdrekten , en aanleiding gaven tot
ergernisfen, gelijk wij, uit de brieven van PAULUS
aan de gemeente te Ko> inthe, weten, terwijl, van den
adderen kant , vele Christenen uit de Jooden vooi
de onderhouding der Mofaifche wet zoo derk ijverden
, dat zij derzelver onderhouding noodzaaklijk delden
.
i
BOEK
IX
PAULUS
beitra u
PETRUS,
(*) GAL. II. ó-10.
Na

I
SOEK
IX
den, tot des menfehen rechtvaardiging voor God
gelijk wij uit den brief van denzelfden Apostel aan
Hoofdft. de Galaten verftaan. PETRUS zelve gaf daar toe niet
na C. G.
weinig aanleiding, door zijn onvoorzichtig gedrag te
Jaar 49.
Jntiöchië, alwaar hij, kort hier na, gekomen is,'terwijl
PAULUS zich nog daar bevond, fa het eerst hier
gemeenfchappelijk met de Christenen uit de Heidenen
rerkeerd, en met hun gemeenzaam gegeten en gedrongen
hebbende , onttrok PETRUS zich aan deze gcneenzaamheid
, nadat zekere afgezondenen van d & en
\postel JAKOBUS daar gekomen waren, zich achterijk
houdende ,
]
1 tefneden waren.
uit vrees voor de Christenen , die
Zijn voorbeeld had zoo veel inbed,
dat de overige Christenen uit dc Jooden, ja
1
I ARNABAS zelve, hem navolgden; weshalven PAUus
zich genoodzaakt zag, I
PETRUS, deswegens,
t ih overftaan van allen, aan te fpreken, en hem van
2 ijnen misdag in dezen te overtuigen. Wij zien uit
d it voorbeeld, het welk PAULUS zoo oprecht in zijen
brief aan de Galaten (*.) verhaalt, dat de
li
i tpostelen, onderling, volkomen gelijk ftonden. 'Men
0 ntdekt 'er hunne eerlijkheid in , dat zij malkanden
eenen misllag ernftig onder het oog brengen,
r<
ei 1 eindelijk, dat zij, hoe zeer onfeilbaar in de^leere
, nogthans menfehen waren, biootgeftcld voor
11 isflappen. Doch, hier van, fpreken wij, in het
V( rvolg , nader.
Reizen
vanpAü- ,
e
LUS tot
19* K E R K E L I J K E
Na deze gebeurenis zwijgt de zekere gefchiedenis
C*) GAL. II. ii-21.
r Apostelen, die wij in LUKAS tweede boek vinden,

G E S C H I E D E N I S . H*
den, geheel van de verrichtingen en lotgevallen der
overige Apostelen, en LUKAS bepaalt zich enkel tot
PAULUS, en deszelfs reizen, ter voortplanting van
het Euangelie onder de Heidenen, waar van de reden
eenvouwig deze is, dewijl hij zelve, voor een
voortplanting
groot gedeelte, dien Apostel op deze zijne reizen
verzeld heeft.
van het
Euange*
Nog in het zelfde jaar 49 na C. G. ondernam lie.
PAULUS deze gewigtige reizen, doch, thans niet M
gezelfchap met BARNABAS , met wien hij verfchil ge
kregen had , niet over de leere van het Christen
dom, maar óf zij JOÜNNES MARKUS weder, als hun
nen dienaar, zouden medenemen, het welk PAULU
»
niet wilde, omdat deze hen, op hunne eerfte reize
verlaten had. (*) Eik dezer Euüngeliepredikers nam
1
derhalven, eenen bijzonderen weg. BARNABAS, va
MARKUS verzeld , begaf zich weder eerst na zij n
vaderland Cyprus, maar PAULUS, hebbende SILAS
1
dien fimmigen voor den zelfden met LUKAS hoi %
den (f), zeker een' der beide afgevaardigden VS n
de gemeente van I Jerufalem , tot reisgenoot verki I
zen , nam de reize door Syrië en Cilicië , om < le
Christenen in deze landen, die, bij zijne eerfte ui i-
ze , het geloof omhelsd hadden , in het geloof te
verfterken. Te Lystren gekomen, nam hij van da tr
TIMOTHEUS , zijnen leerling, ook met zich tot reisa
noot. Dezen, die van eene Joodfche moeder en H :ih
denfehen vader geboren was, liet PAULUS befnijde:
t en
(*) Zie boven Bladz. 182
(f) Vergel, SCHUTTE Heil. Jaarb. III Deel Blads.76.
N 4
I
BOEK
ix;
Hoofdft,
naC.G.
Jaar 49.

I
SOEK
IX
Hoofdft
asC.G
Jaar49.
Het Euangelie
doorpAu-
Leis in
Europa
gebracht.
m
K E R K E L IJ K E
ten einde de Jooden geene ergernis tegen hem zou
den.opvatten, als hij eenen onbefneden jongeling tot
zijnen reisgenoot en medehelper had, zijnde het geval
hier geheel anders dan mctTrrus, van wien wij boven
(Bladz. 186) gefproken hebben.
De landen doorgereisd hebbende, in welke hij te
voren reeds gepredikt had, zette de Apostel than*
zijne reize" verder voort , door Frygië en Galatië
overal vele bekeerlingen makende, en gemeenten ftichtende.
In het eigenlijk zoogenoemd landfchap Afië
en vervolgends in Bithynië, zijnen arbeid willende'
^volgen, werd hij door den Heiligen Geest, wiens
nvloed en belluur hij volgde , verhinderd , en te
T*m, op het uitcnl-e van Afië, waar de oveivrart
Wondergebeure-
Te miippk, eene Romeinfche volkplanting, ééne
d
nisfen te er hoofdkleden van Macedonië, predikte PAULUS
Filippi. E
.et een goed gevolg,
d e
leer van het Euangelie, on!
d
* anderen werd eene aanzienlijke vrouw , LYDIÏ
et
ne Heidin, die in purper handel dreef, uit de ftad
T
V'ttr* tot het Christendom bekeerd. Doch eene
11
m
t ! l c e c n e
' «-aarzegfter cn buikjpreekfter was,
1 |P Europa gemakiijk was , gekomen zijnde , ontlektc
zich de voorname reden , waarom God niet
imU had, dat PALILUS, voor ditmaal, verder in
ifie zon voortreizen. Europa moest ook, door hecht
der waarheid, beltraald worden. In een nacht,
I
É
C
ezicht , werd PAULUS aangemaand, om na Macedo
I tè over te komen , gelijk hij ook derwaards over,
f ak 6
hebbende thans ook, zekerlijk, LUKAS in zhh
g ezelichap, geiijk wij, uitdien fchrijver zeiven, we-
| :tli
waar-

G E S C H I E D E N I S .
19S
waar door hare heeren en meesters groot voordeel
van haar hadden , PAULUS en zijn gezelfchap op
ftraat naroepende, dat zij dienaars waren van den :ioofdftv
naC.G.
allerhoogden God, die den weg der zaligheid boodfchapten,
dreef PAULUS, die zoodanig getuigenis met
Jaar 49.
nodig had, den waarzeggenden geest, in den naam
van JESUS, van haar uit; waar van het gevolg was,
dat hare heeren PAULUS en
SILAS bij de overheid
befehuldigden, dat zij de dad in rep en roer brachten
, door nieuwe en onder de Romeinen niet te
dulden zeden te verkondigen. De overheid liet hen,
onverhoord, geesfelen en in de gevangenis werpen.
Doch des nachts fprongen alle de deuren der gevangenis,
door eene geweldige aardbeving , open, terwijl
te gelijk de boejen van de beide onfchuldige gevangenen
afvielen. Dit wonder maakte op den dok
waarder of cipier dien indruk, dat hij met zijn huisgezin
zich door PAULUS en SILAS liet onderwijzer,
en doopen. Des morgens zond ook de -overheic
bevel, om hen op vrijë voeten te dellen. Doch,
dewijl deze dad Fiiippi de ecrlte in Europa was.
en tevos de eerde , waar eene Romeinfche over
heid zich tegen de verkondigers van het Euangeli
verzet had, oordeelde PAULUS, zijne waardigheid t
|
moeten handhaven, opdat het niet zou fchijnen, al
of 'er eenrge wettige reden van fchuld voor deze be
1
handeling geweest ware. Zich , derhalven, op zij
Romeinsch burgen-echt , gelijk hij een geboren Rc
.t
meinsch burger was, beroepende, eischte hij, d;
de overheid zelve , op eene voldoende wijze , he n
met eere ontdaan zoude, gelijk gefchiedde, waar r a
1
N 5 .
y
I
BOEK
IX

t
BOEK
IX
Roofdft.
naC.G.
Jaar 49.
l§6
K E R K E L I J K E
zij verder ha Thesfalonica, de hoofdftad van geheel
Macedonië, thans Salonlcht genoemd, reisden.
Hier weder het Euangelie met goeden voorfpoed
predikende, verwekten de ongelovige Jooden, door
het opruiden van het graauw, een' oploop. Men
Oproer t£
fleepte zekeren JASON, bij wien PAULUS en SILAS
Thesfalonica.
gehuisvest waren, voor de ftads overheid, met de
befchuldiging, dat de Christenen, in plaats van den
Keizer, JESUS als Koning verkondigden. Bij onderzoek
bleek de ongerijmdheid dezer lastering, en TA-
SON werd ontflagen. Evenwel oordeelden PAULUS
en die het raadzaam, de ftad te verlaten , en zich
na Bereën tc begeven.
^ Te Bereën vonden zij de Jooden veel edeler go,
dnd, dan te Thesfalonica, alzoo zij hun werk maaken,
om de leere van PAULUS, met de fchriften van
i
:«OSES en de oude Profeeten, te vergelijken, of zij
i laar mede overeenkwamen , waar van het gevolg
1 vas , dat velen van hun , als ook vele Heidenen,
1 net overtuiging van hun gemoed , deze leere aan-
1 lamcn.
Maar, de Jooden van Thesfalonica kwamen ook
I erwaards, om het gemeen ook hier op te ftoken.
I )ewijl nu hunne woede voomaamlijk tegen PAULUS
ë arichf was, waarfchijnlijk, omdat zij hem, weleer
c m' ijveraar voor de wet, zijnen afval , gelijk zij
h et noemden, niet vergeven konden, als ook, om-,
i it hij, volgends zijn karakter, het Euangelie met
di » meesten nadruk verkondigde, befloten de Chrisnen
te Bereën den Apostel, in het geheim , na
re
thenen te geleiden, terwijl zijne reisgenoten nog eene
pc 'Os te Bereën bleven.
A^ie-

G E S C H I E D E N I S . 197
Athenen, hoe zeer ook verbasterd, was nog fteeds I
BOEK
de zetel der Griekfche geleerdheid en wijsgeerte, der IX
kunsten en wetenfchappen, vernuft, goeden fmaak hoofdft,
naC.G.
en befchaafde zeden, maar tevens zeer afgodisch,
Jasr49.
en als de verzamelplaats der Goden van alle volken.
PAULUS
Hier vond PAULUS eene waardige plaats , waar de
verdedigt
de
kracht en eenvouwigheid van dien Godsdienst, welken
hij verkondigde, over de menschlijke wijsheid, Christen,
leere te
kon zegevieren. Volgends zijne gewoonte, leerde hij
Athenen
hier wederom eerst de Jooden in hunne Synagoge, voor den
maar ook fprak hij op de openbare marktplaats met
Areöpagus.
dc renen, die zich daar bevonden , van de waarheden"
van
van
den Godsdienst, bijzonder van JESUS, en
de opftanding der dooden. Onder zijne tochorcrs
waren ook Wijsgeeren van de gezindte der Epicuristen
en Stoïcijnen,
welke met hem over deze
onderwerpen in redentwist raakten , terwijl anderet
hem, al (pottende, voor een' windmaker, en verkondiger
van nieuwe Godheden, uitmaakten.
Het hoofdkarakter der Atheniënzen was nieuws
gierigheid naar alles, wat vreemd en nieuw was. Me) L
bracht , derhalven , PAULUS voor den Raad de r
Areöpagiten,
Areöpagus,
die o? den heuvel aan MARS geheiligd »
zijne zittingen hield, en tot wier ker
nisneming ook dc zaken van den Godsdienst bc
hoorden , hebbende dezen Raad eene wet , die c e
doodftraf ftelde tegen iemand, welke, eigendunklijk
nieuwe Goden invoerde. Voor dezen Raad w;
SOKRATES te recht gefteld, en ter dood veröo ,s
deeld, toen hij zijnen landgenoten zuiverer denkbee
den van Godsdienst en zedekunde leerde.
Voor d
Z(
•>
1-
11

198 K E R K E L I J K E
I
zen Raad nu verdedigde zich PAULUS , op eene pi>
por.K
IX ze, welke volkomen waardig was, aan den Geest
Hoofdft. die hem beftuurde. Zonder de waarheid te verdon'
naC.G.
Jaar 49. keren of te verwrikken, wist hij dezelve zoo innemend
en overredend voor te dragen , dat , fchoon
men hem niet toeliet, zijne redenen te voleinden, men
hem echter vrijfprak, niet alleen, maar zelfs „ara
een lid van den Raad, DIONYSIUS genaamd, de
leere van JESUS aan, van welken DIONYSIUS'den
Arcópagiet, men , naderhand, vele fabelen verlicht,
cn aan wien men één en ander gefchritt toegecend
heeft, waar van wij, in het vervolg, fpreken
:
-dien, hier alleen aanmerkende, dat hij, volgends
< !c oude overlevering bij EUSEBIUS (*), de eerfte
risfchop te Athene zal geweest zijn, het welk meij
an kan nemen, mids dit woord Bhfchop, in dien
2 in, verftaande, weiken het, ten dezen tijde, had.
P.u-r.rs
Van Athenen reisde PAULUS na Korinthe , eene
komt te r
Korinthe. ad, met min dan Athenen , vermaard door bchaafdheid
van zeden en geleerdheid , doch alwaar
11
f<
e<
u fterke koophandel weelde en dartelheid had ingeierd.
In.deze ftad hield PAULUS zich een jaar en
V'
Z( :s maanden op, hebbende daar toe eene gefchikte gele,
g< nheid, alzoo hij hier zekeren AQUILAS, eenen Goduchtigen^W
uit Pontus, met zijne huisvrouw
m
PI TSCILLA, ontmoette, bij welke lieden hij dezen tijd
ve rtoefde, zich. het onderhoud verfchaffende, met het
VVI
ven van tenten, of misfehien tapijten, het welk be|
ha nawerk van deze lieden, als ook van PAULUS,
was
1
;*) Hht. Eccles. III. 4. '

G E S C H I E D E N I S . 159
was, gelijk alle Joodfche Geleerden gewoon waren,
BOEK
eenig handwerk te drijven.
IX
De gemelde AQUILAS was van Rome te Korinthe tïoof ft.
naC.G.
gekomen , omdat Keizer KLAUDIUS alle Jooden tót Jaar 49.
Rome verdreven had, het welk OROSIUS (*) zegt,
Keizer
gebeurd te zijn , in het negende regeringsjaar van
KLAUDIUS
dezen Keizer , volgends JOSEFUS. In dit laatde nu verdrijft
dwaalt OROSIUS wel, dewijl JOSEFUS van dit geval de Jooden
uit
niet (breekt, doch, daar uit volgt niet, dat deze Rome.
fchrijver niet de rechte tijdsbepaling zou hebben opgegeven,
SUETONIUS (f) fchrijft, in het gemeen, dat
„ RLAUDIUS de Jooden , die door aandoking van
„ CHRESTUS, geduurig oproeren veroorzaakten, uil
„ Rome verdreven heeft." Velen hebben gemeend, dal
SUETONIUS, door dezen CHRESTUS, CHRISTUS heefi
verdaan, en vervolgends uit zijne woorden afgeleid,
dat KLAUDIUS eene vervolging tegen de Christenei
zou hebben aangericht , daar toe aangezet zijnde,
door de geduurige opfchuddingen, welke de ongelo
vige Jooden, uit haat tegen de Christenen, veröor
zaakten, welke men, valschlijk, op rekening de (
Christenen zal gezet hebben; ook merken zij aan, da t
de Grieken en Romeinen meermalen den naam CHRIS
TUS en Christenen in CHRESTUS en Chrestenen
als hun meer gewoon, veranderd hebben. Met an
deren echter geloof ik liever, dat men door CHRES
TUS, in deze plaats van SUETONIUS, niet CHRIS
(*) Hist. VII. 6. pag. ^69.
(f) Claud. C. 25. Judaeos, impulfore CHEESTO, asfidtie
tumultitantes, Roma expulit.
TU
>
i
r

I
BOEK
IX
GALLIO
landvoogd
van A-
chajewex
gertzich
met de
Jooden
en Christenen
te
bemoejen.
20O
K E R K E L I J K E
TUS te verdaan, noch aan eene vervolging, bepaaldelijk
tegen de Christenen, als zoodanig, aangericht,
Hoofdft , te denken hebbe. TACITUS, een tijdgenoot en vriend'
naC.G • van SUETONIUS, noemt, waar hij van JESUS fpreekt,
Jaar 4o.
denzelven duidelijk CHRISTUS, niet CHRESTUS, en
SUETONIUS zelve gebruikt, in het leven van NERO,
insgelijks de benaming van Christenen, niet Chrestenen.
Ook fpreekt LUKAS (*) niet van een verdrijven
der Christenen uit Rome, maar der Jooden, alhoewel
de Christenen mede die dad verlaten moesten,
omdat zij, door de Romeinen, voor Jooden
werden gehouden, en nog niet als een afzonderlijk
genootfehap bekend waren.
PAULUS reisgenoten SILAS en TIMOTHEUS zich,
met gundige berichten van de gemeenten in Macedonië
, weder bij PAULUS vervoegd hebbende ,
het welk in het jaar 50 kan gedeld worden, voelde
de Apostel zoo veel te meer aandrang van den
Geest, om aan de Jooden te betuigen, dat JESUS
de MESSIÜS zij. Doch, fchoon velen , en onder dezen
KRISPUS , de opperfte van de Joodfche Sijnago-
;e zelve, het geloof in JESUS aannamen, echter
Dleef het gros der Jooden PAULUS hardnekkig wederdaau,
zoodat hij zich genoodzaakt zag , °onder
fcne plegtige betuiging, zich van hun tot de Heideïen
te wenden, en in het huis van zekeren JUSTUS,
j
] iet welk naast de Joodfche Sijnagoge dond, eene afionderlijk
leerfchool oprichtte; tevens werd de Aposel
bemoedigd, door een gezicht, waar in \
JESUS
(*) HAND. XVIII. 2.
hem

G E S C H I E D E N I S . 201
hem vermaande, onbefchroomd en zonder vreeze
voort te varen, gelijk PAULUS deed, met dat gevolg,
dat te Korinthe eene aanzienlijke gemeente gevestigd
werd. Maar, als nu GALLIO, wien men,
gemeenlijk , voor eenen broeder van den Wijsgeer
SENECA 'houdt (*), fchoon zulks twijfelachtig is,
dewijl geen der oude fchrijveren den broeder var
I
BOEK
IX
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 50.
SENECA Proconful noemt, als, zeg ik, GALLIO
landvoogd van Achaje was , onder den titel vai |
Proconful, verwekten de ongelovige Jooden te Krin
the eenen opdand , en deepten PAULUS voor dei i
Rechterdoel van den landvoogd , hem befchuldigen
de, dat hij de menfehen God, op eene wijze, leei
de dienen, welke tegen hunne wet (treed, GALLU
>
weigerde zich, eenigzins, met hunne Godsdienst-vei
fchiüen in te laten , waar op zij blootgefteld wei
den aan de befchimping der Grieken , welke zeil k
sosTHENES, wien de Jooden, gelijk men zou mc
gen gisfen, in de plaats van KRISPUS, tot opperde 1
der Sijnagoge, verkozen hadden, wakker afklopten
zonder dat GALLIO zich met deze zaak verder b<
moeide.
In het begin van het jaar 51 vertrok PAULUS
, PAULUS
komt te
verzeld van AQUILAS en PRISCILLA van Korinthe ' Efeze.
en deed, op deze reize, de dad Efeze aan, alwa vr
hij , hoe zeer daar toe verzocht zijnde, echt K
niet vertoefde, alzo© hij, vóór het aandaande Paasc Ir
feest, te Jerufalem wilde zijn , welke dad hij b e-
zocht, en het feest gevierd hebbende , kwam 1
dj
w e-
(*) Vergel. SCHUTTE Heil. Jaarb. III Deel Bladz. £ 1.

I
BOEK
IX
Hoofdfï
naC.G
Jaar 51.
Bericht
van A-
ÏOLLOS.
202 K E R K E L I J K E
weder te Antiöchië in Syrië, van waar bij zijne reize
aanvaard had, te rug.
. Hier eenigen tijd vertoefd hebbende , aanvaardde
• de Apostel, nog in het zelfde jaar, zijne derde reize
na Afië, om de gemeenten aldaar, welke door verfcheiden
bedenklijke verfchillen en de woelingen van
Derde
reize vai
1
valfche leeraaren, met betrekking tot de vrijheid der
PAULUS
in Afië. Christenen,en andere Rukken,ontrust werden, te bezoeken,
en in het geloof, het welk hij onder hen
gepredikt had', te bevestigen. De hovende, of noordelijke,
landfchappen van Klein-Afië doorreisd hebbende,
kwam de Apostel, voor de tweede keer, te
Efeze.
Inmiddels was zekere APOLLOS, een geleerde Jood,
uit Alexandrïè in Egypte ,' te Efeze aangekomen.
Deze had, tot hier toe, alleen kennis van den doop
en leere van JOÜNNES den Dooper , (*) maar tc
Efeze, door AQUILAS en PRISCILLA onderwezen
zijnde, dat JESUS de MESSIÜS was, dien JOÜNNES
had aangekondigd, reisde hij na Achaje, en leerde
te Korinthe, met Veel kracht van overtuiging, dewijl
hij een welfprekend man was , dat JESUS de
MESSIÜS is. (f) Ondertusfchen had zijne komst en
prediking aldaar noodlottig kunnen zijn voor de
Korinthifche gemeente , welke zich fpoedig in partijfchappen
verdeelde, die zich, naar de namen van
de vermaarde leeraaren, KEFAS of PETRUS, APOL­
LOS,
(*) Vergeïijk, het geen boven Bladz. 92. voigg. van
de leerlingen van JOSNNES gezegd is.
(i/) HAND. XVIII. 23_ 2
s. Vergel. 1 KOR. III. 6. VU.

G E S C H I E D E N I S . 203
lés , en PAULUS , onderfcheidden , het welk vele I
BOEK
verwarringen veroorzaakte, die PAULUS aanfpoorden,
IX
om eenen herderlijken brief aan de gemeente te Korinthe
te fchrijven , gelijk hij reeds meer zoodanige
Hoofdft.
naC. G.
brieven aan andere gemeenten gefchreven had , ten
einde hen tot eensgezindheid en liefde te vermanen,
en hun de leere en pligten des geloofs in te fcherpen.
Bij zijne komst te Efeze , vond PAULUS aldaar
nog. tien of twaalf lieden , welke , even als APOL-
LOS, leerlingen van JOÜNNES waren; aan deze verklaarde
hij de gefchiedenis van JESUS , en hen in
JESUS naam gedoopt hebbende , deelde hij hun dc
gaven van den Heiligen Geest mede.
Drie maanden lang verkondigde PAULUS hier te
Efeze het Euangelie in de Sijnagogen der Jooden.
doch , als het gros der Jooden niet alleen in hur
ongeloof volhardde, maar zelfs , gelijk elders , toi
fchelden en lasteren overfloeg , zonderde PAULU!
zich, ook hier, van hun af, en dc leerplaats vai
zekeren TYRANNUS gehuurd hebbende , onderwee:
hij de Euangelieleer twee jaaren lang openlijk in de
zelve, zoodat zijn geheele verblijf te Efeze , faam 1
genomen, drie jaaren uitmaakte (*). Het onderwijl
van den Apostel ging gepaard met verbazende won
deren, zoo zelfs, dat men des Apostels zweet- et
gordeldoeken tot de kranken bracht, wanneer, vol
gends LUKAS , de ziekten van hun weeken , en d
booze geesten van hun uitvoeren.
I
(*) HAND.- XIX. 8 en 10. vergel. HAND. XX.- 31.
O
Wi
Wonderen
, dodi
PAULUS
te Efeze
; verricht*
s

204 K E R K E L I J K E
r Wij kunnen niet nalaten, in het voorbijgaan, hier
BOEK
IX eene aanmerking te plaatzen over deze wonderen,
Hoofdft. door PAULUS te Efeze verricht. Uit het gene wij,
na C G.
tot hier toe, van de Apostelen van JESUS verhaald
Jaarsi.
hebben, zien wij, dat zij, ter daving van hunne
Aanmerking
over
prediking, wonderwerken verricht hebben, doch niet
telkens, niet overal. Te weten , zij oefenden dit
deze
wonderen.
door aandrift van den Heiligen Geest, en met die
wondervermogen, niet naar willekeur, maar alleen,
wijsheid, welke ook JESUS zelve betoond had, paar
mate de omdandigheden al of niet wonderwerken
morderden. Waar de menfehen , meer verlicht en
jefchaafd, door overtuiging der waarheid te winnen
varen, doch waar dan ook, te gelijk,wonderwerken,
vegens hun ongeloof aan buitengewone gebeurenisfen,
< likwijls vruchteloos bleven, daar werden dezelven
] liet verkwist. Te Efeze had men veel op , met
1 lovennatuurlijke dingen, hier konden waare wonderkerken
de ijdelheid der bijgelovigheden befchamen,
\
e n de menfehen daar van afbrengen, en PAULUS
c eed ook, in de daad, in deze dad zeer vele en
I
roote wonderen.
Eenige Jooden, die zich hier voor geestenbezweer
:rs uitgaven, ondernamen, deze wonderen van PAUus
voor foortgelijke bezweeringen aanziende, den
i
r aam van JESUS, tot hun oogmerk, te gebruiken,
i och de booze geest, welken zij dus bezworen, liet
2 ich daar door niet bedwingen, maar mishandelde
h en zoodanig, dat zij de vlucht moesten nemen. Ve-
J« :n werden, op deze wijze, tot het Christendom
c vergehaald, en te Efeze eene aanzienlijke gemeente
ge-

G E S C H I E D E N I S . 205
gedicht. Zulken, die te voren aan bijgelovigheden I
BOF.K
der toverkunften waren overgegeven , en boeken, IX
over de geheime wetenfchappen handelende, bezaten, [-Ioofdrt.
tra C. G.
brachten dezelve hei-voort, en verbrandden ze, openlijk,
in groote menigte.
Oproer
PAULUS, ruim twee jaaren te Efeze hebbende
tegen
doorgebracht, WaS nu voornemens, nog eene reize PAULUS
na Macedonië en Achaje te doen, wanneer hij te te Efeze.
Efeze in een oogfchijnlijk levensgevaar raakte. Efeze
was vermaard, door den Tempel van Diana, welke
voor één der wereldwonderen gehouden Werd , zekere
zilverfmid, DEMETRIUS genaamd, maakte vele
af beeldzels van dezen Tempel in het klein , waai
van hij groote winsten had. Door de uitbreiding
Van het Christendom , verloor het bijgeloof zijne
waarde, en de af beeldzels van DI2NA'S Tempel werden
niet zoo Veel meer verkocht. Hij hield dit zijnen
medekundenaren voor,'er, als 't ware, zijne bekommering
bijvoegende, dat de vcrëering en diensi
der Godin zelve in verval zou komen. Met dezer
dus famenfpannende, verwekte hij een' oploop onder
het gemeen, het welk de geheele dad in verwarring
bracht; men fleepte twee van PAULUS reisgenoten
GAÏUS en ARISTARCIIUS, die Macedoniër.
waren, met geweld, na de openbare fchouwplaats.
werwaards PAULUS zich insgelijks wilde begeven,
om, gelijk waarfchijnlijk is, door zijne re .lenen he
volk tot bedaren te brengen, maar de Christenen, ei I
zelfs de Heidenfche opzieners van den fchouwburg t
hielden hem te rug. De Jooden, het zij PAULU:
willende bezwaren, of wel voor de gevolgen van de
O 2
zei l

ïo6 K E R K E L I J K E
I
BOEK
IX
zen oploop ook voor zich vrezende, deeden ceven
ALEXANDER, waarfchijnlijk denzelfden, over wiens
Hoofdft. tegenftand tegen het Euangelie PAULUS , in zijne
pa C. G.
brieven aan TIMOTHEUS (*), zich beklaagt, optreden,
om het volk aan te fpreken, het welk hein
•3for54,
weigerde gehoor te geven, en door zijn gefehreeuw
hem belette te fpreken. Eindelijk vond de ftadsfchrijver
middel, om het gemeen te bedaren, hun
onder anderen onder het oog brengende , dat
PAULUS en zijne vrienden immers hunne Goden
niet gelasterd hadden, waar uit men ziet, met welke
bedaarde voorzichtigheid zich deze, in hun
prediken, gedroegen. Zonder, met verkeerden ijver,
het Heidensch Bijgeloof aan te tasten , vergenoegden
zij zich, die waarheden Heilig te leeren, door
welke het Bijgeloof van zelve vervallen moest.
PAULUS
verdere
reize
door
Macedonië
in
Griekenland.
Nadat het oproer gedild was, ging PAULUS van
Efeze op reize na Macedonië, en Griekenland, tevens
voornemens zijnde, om in die landen eene inzameling
van penningen, ten behoeve van de Christenen
te Jerufalem, te doen, en die derwaards over
te brengen, waar na hij bedoren had, de dad Rome,
de toenmalige hoofdftad der wereid, te bezoeken
, alwaar wel reeds eene gemeente van Christenen
verzameld, maar nog geen Apostel geweest was,
3m aan dezelve, ter bevestiging van hun geloof, de
Duitengewonc gaven des Heiligen Geestes mede te
kelen. Hij fchreef ook, op deze reize door Griekenland,
.zijnen brief aan de gemeente te Rome,
(*) I. TlMOTH. I. 20. 2. TDIOTH. IV. 14.
waar

G E S C H I E D E N I S . 107
waar in hij aan dezelve, tevens, van dit zijn voornemen
kennis gaf.
Te weten, de Jooden, en dus ook de Christenen,
waren thans weder vrij na Rome gekeerd , dewijl
hunne verbanning, met den dood van Keizer KLAU­
DIUS , een einde had genomen.
Deze overleed in
het jaar 54, wordende opgevolgd door NERO, welke,
wegens zijne wreedheid, zoo berucht is geworden.
Drie maanden bragt
PAULUS , met zijne reize
door Griekenland, door, waar na hij, in het jaar 55.
van Filippi M Macedonië weder na Aftl keerde,
Te
Troas gekomen, alwaar hij eene week vertoef
de, leerde hij de gemeente, op den eerften dag de:
week, dat is, op Zondag, (*) en vierde met haa
het avondmaal , ter gedachtenis van JESUS dood
Hier gaf hij aan eenen" jongeling 7 , die uit het ventte
t
gevallen was , het leven weder — Efeze voor di
maal niet willende aandoen , ontbood hij de oudei
f
Bngeö der gemeente aldaar, welke ook Opzieners c
Bisfchoppen genoemd worden (f), bij zich te M,
i
lete, van welke hij een tedêr en aandoenlijk affchei
1
nam, dewijl hij hun verzekerde , dat zij hem, i
e
perfoon, niet weder zouden zien. Op zijne verdei
1
reize na Jerufalem , voorzeide hem meer dan éé
Profeet, en onder anderen AGABUS, dat hij te J<
d
rufalem gevangen en aan de Heidenen overgelever
m
zou worden , waarom de Christenen hem zochte
|
(*) HANDEL. XX. 7.
f + ) HAND. XX. 28.
O 3.
I
BOEK
IX
Hoofdft.
naC. G.
Jaar 55.
Keizer
KLAUDI­
US fterft 1
NERO
volgt
hem op.
PAULUS
terugreize
na Jerufalem,
%

I
BOEK
IX
Hoofdft
aoS K E R K E L I J K E
te bewegen , om niet na Jerufalem
te gaan, maar
de Apostel, deze voorzeggingen eer als eene roeping
aanziende, om zijne reize te vervorderen, ver­
na C. G.
klaarde , bereid te zijn, om voor de goede zaak van
Jaar 55.
JESUS niet alleen banden , maar zelfs de dood , te
ondergaan; zijne reize derhalven voortzettende, kwam
hij te Jerufalem aan , alwaar hij van de Christenen,
met gulhartige blijdfehap, verwelkomd werd.
Toeftand Laat ons, voordat wij, het geen PAULUS thans
der Jooden
C:ll te Jerufalem bejegend is. te boek dellen, kortelijk
dezen tijde.
zien, welke veranderingen 'er, geduurende de afwezendheid
van den Apostel, in het Joodfche land waren
voorgevallen, en, hoedanig de tegenwoordige toedand
was van dit volk.
Wij hebben boven (*) gezien, dat Keizer KLAU­
DIUS, na den dood van Koning AGRIPPA den eerden,
het Joodfche land weder tot eene Romeinfche
Provintie gemaakt had , die beduurd werd , door
:encn Romeinfchen landvoogd, KUSPIUS FADUS. Met
noeite onderwierpen zich de Jooden op nieuw aan
iet gebied der Romeinfche landvoogden, cn de wanör-
Jen, roverijen, en oproeren, welke den naderenden
ondergang van hunnen Staat voorfpelden, namen van
lag tot dag toe. FADUS had reeds vele moeite, om
he oproerigen onder de Jooden, welke, onder fchijn
m\ ijverige voordanders der vrijheid te zijn , met
-! noordpriemen onder hunne klederen gewapend , ales
onveilig maakten, te beteugelen. Ookfiond'er,
I
1 en dezen tijde, een bedrieger op, dien JOSEFUS
(*; Bladz. 180.
THSU*

GESCHIEDENIS.
ao?
THEUDAS noemt, doch waarfchijnlijk in den naam
een' misdag begaande, alzoo THEUDAS reeds eenige
jaren vroeger een' opftand gemaakt had, welke echter
weinig betekende (f)-
D e z e
bedrieger, welke
zich thans voordeed, maakte de Jooden wijs , dat
hij hen droogvoets door den Jordaan zou leiden,
doch de landvoogd, eenig krijgsvolk uitgezonden hebbende,
verftrooide den verzamelden hoop, en de bedrieger
zelve werd onthoofd, ep zijn hoofd na Jerufalem
gebragt.
De oovolger van FADUS was
TIBERIUS ALEX-
ANDER , een tot het Heidendom afgevallen Joodvar
het Priesterlijk gedacht. Geduurende zijn beduur,
overleed HERODES, Koning Calchis, die he
opzicht had gehad over de Tempelfchatten te feru
falem, en de magt, om Hoogenpriesters aan te del
len,welke voorrechten thans, door den Keizer, bene
ven's het Koningrijk van dezen HERODES , aan AGRIP
I
BOEK
IX
-loofdft.
n?C.G.
Jaar 55.
PA H. Zoon van AGRIPPA I. gefchonken werden
welke daardoor een' grooten invloed op de Joodfch
zaken bekwam.
- KuMA-
Onder den volgenden landvoogd VENTIDIUS KU
NU3 land-
MANUS, die, in het jaar 48, het beduur aanvaarde ' voogd.
berdeden de onlusten openlijker uit. Op een Paasei
h
feest had een Romeinsch foldaat, die aan de Ten
pelpoort de wacht had, de onbefchaamdheid , va
n
zich, op eene onbetaamlijke wijze, te ontbloten. Di
ze ontheiliging van den Tempel ontdak de woede di
:r
Jooden, welke van den landvoogd, niet zonder b
drc
i-
(*) Zie boven Bladz. t-~ 4
.

I dreiging, wraak eiscTiten; maar deze joeg hen, door
BOEK
IX zijn krijgsvolk, uit één, in welke verwarring eenige
Hoofdfi. duizend Jooden het leven verloren. Bij eene andere
naC.G.
gelegenheid, verfcheurde een Romeinsch foldaat een
Jaar 55-
affchrift van MOSES wet, waar op de Jooden zoo
hevigen oploop verwekten, dat de landvoogd genoodzaakt
was, den foldaat te doen onthoofden. Maar,
a]s hij in het jaar 51 den Jooden recht weigerde
tegen de Samaritanen, en de Jooden daarom zich
zeiven , door vfjandlijkheden tegen de Samaritanen,
wreekten, waar door daaglijks buitenfporigheden gel
?kegd werden , werd KÜMANUS , in het jaar 53
>pöntboden, en in ballingfchap verzonden, bebhen-
LIX.
fiio
K E R K E L I J K E
i le ANTONIUS KLAUDIUS FELIX tot zijn' opvolger.
NERO
Het volgende jaar overleed Keizer KLAUDIUS , geijk
wij gezegd hebben, en zijn ftiefzoon, NERO , be-
volgt
KLAUW- I
usinhet ] :Jom den troon van het Romeinfche Rijk , welke
Keizerrijk
op. erst, zoo lang hjj den Wijsgeer SENECA tot raadever
had , goede hoop van zich deed opvattal,
c
I
laar, weldra, door broeder- en moedermoord, door
C e uitgezochtite wreedheden , wellusten , fnood en
li lag gedrag, meer dan 13 jaaren lang, Rome en het
f .ijk deed zuchten, tot dat eindelijk alles tegen hem
O pdond, en hij, uit wanhoop, de handen aan zich
z dven doeg.
Landvoogdij
r.
De Jooden hadden echter , van de wreedheid en
van FE- >ooriooshedcn van NERO , geene nadeelige ondernding.
Hij begundigde veeleer den Koning AGRIP-
V
V \ II, wien hij, behalven het geen deze vorst van
$ :n Keizer KLAUDIUS ontvangen had, nog een gcdeelvan
Galileë en Pereë fchonk. Maai- FELIX , te
de
land-

GESCHIEDENIS.
an
landvoogd van Judeë, regeerde, gelijk TACITUS ons I
BOEK
bericht, de Jooden, met de willekeurigheid van eenen IX
oppervorst, ert op de wijze van Haven. Het land Hoofdft.
krielde van rovers en moordenaars, als ook van valfche
Profeeten, en zulke lieden gaven zich den
na C. G.
Jaar 55.
naam van zeloten , yverdars , voor Godsdienst en
vrijheid; terwijl FELIX, bij gelegenheid van alle zoodanige
openbare onrusten, voedzel vond, voor zijne
wreedheid en gierigheid. Onder de gemelde valfchc
Profeeten en bedriegers, was ook een Egyptifche
Jood, die, aan het hoofd van 4,000 moordenaren
zijnde, vele menfehen, door beloften van aan.
ftaande verlosfmg cn Godlijke wonderen , overhaalde,
om hem te volgen. Maar, zijn' aanhang, dooi
de Romeinen , uit één gejaagd zijnde, heeft nier
van hem zeiven niets meer vernomen.
Na twee jaaren, werd FELIX, door Keizer NERC Van FES­
TUS.
opontboden, en PORCTUS FESTUS, in zijne plaats,
als landvoogd, gezonden, welke, geduurende ziji 1
beduur, de handen vol werks had, wegens de ver
warring, moorden, en oproeren, die het land vet
vulden; de Priesters zelve, in partijen tegen malkan
deren verdeeld , maakten van de moordenaren gc
pruik, cn voerden een' foort van oorlog onder ma
kanderen , terwijl het geheele land door rovers or
veilig gemaakt werd.
Zoodanig was de ftaat van zaken, in het Jooc, - PAULUS
£
x& Jerth
fche land , toen PAULUS van zijne laatde reize 1
falem
Jerufalem kwam, opdat wij den draad onzer gefchi< '•- gevandenis
weder opvatten. Daags na zijn aankomst, ve •- gen-
voegde PAULUS zich, bij den Apostel JAKOBUS
D C
O 5
n

I
BOEK
IX
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 55-
212 K E R K E L I J K E
den Kleinen genoemd , zijnde misfchien de andere
Apostelen thans reeds van Jerufalem vertrokken,
aan dezen, en de oudften of Ouderlingen der Jèrul
falemfche gemeente, verflag doende van zijne verrichtingen
onder de Heidenen , verheerlijkten zij God
deswegens, maar gaven hem tevens te verdaan, dat
de laster hem nagaf, als of hij de wet van MOSES
afgefchaft, en niet alleen de Heidenen, maar ook de
Jooden, van het onderhouden der befnijdenis, en andere
plegtigheden , ontflagen wilde hebben , waar
over de Joodfche Christenen zich, uit verkleefdheid
aan de wet, zeer ergerden. Zij ftelden hem, daar,
öm, voor, ten einde alle nadeelige indrukken weg
te nemen , dewijl 'er thans vier lieden bij hun waren,
die eene gelofte op zich hadden genomen, dat
hij zich met dezelve heiligen, en de kosten, ter voldoening
der gelofte , voor hun dragen zou , dewijl
dus zou blijken, dat hij de vaderlijke wetten en plegtigheden
eerbiedigde. Schoon nu de verdenking te-
P PAULUS geen' grond had, dewijl deze Apostel,
hoe.zeer ijverende voor de Christelijke vrijheid, ech-
:er zich altijd gewacht had, de Jooden te hinderen,
n hunne Godsdienftige oefeningen, zijnde veelmeer
:en dezen opzichte, den Jooden een Jood, gelijk den
ïeidènen een Heiden, en allen alles, wat zoodanige
1 >ijzaken betrof; te weten, hij liet de afrehaffing der
Mofaifche wetten, die hij, met recht, op den duur,
< mbedaanbaar rekende met den geest van het Chrisendom,
even gelijk JESUS zelve gedaan had, aan
t
c len tijd over, alleen de Christenen, in alle zijne redeieri
en fchriften, voorbereidende, om de I
vooröordee-
!cn

G E S C H I E D E N I S . «3
len daar omtrent af te leggen; alfchoon zeg ik, deze
verdenking ongegrond was, evenwel fchikte PAU­ [\
I
BOER
LUS zich gewillig , naar het voorftel van de opzieners
der gemeente , opdat alle ergernisfen verhoed
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 55*
werden.
Maar, als hij zich nu, ter vervulling van het geen
hij op zich genomen had, in den Tempel bevond,
verwekten eenige Jooden uit Afte, die thans te Jerufalem
waren, zich verbeeldende, dat de Aposte
éénen zijner reisgenoten, TROFIMUS van Efeze, di<
onbefneden was, en dien zij bij h< m in de dad ge
zien hadden, met zich in den Tempel gebracht had
deswegens een oproer: onder een woedend gefchreeuw >
dat hij de man was, die allerwegen tegen den Jood
fchen Godsdienst en zeden predikte, en die zich n 1
zelfs aan Tempelfchennis had fchuldig gemaakt »
door eenen Heiden in dit Heiligdom te brengen, vit
len zij op PAULUS aan, dien men, gewis, in de 1
oploop, zou hebben omgebracht, indien niét de Rc
meinfche bevelhebber KLAUDIUS LYSIÜS , welke c e
bezetting op het Kasteel Antonia, bij den Tempel 9
gebood , ware toegefchoten , en PAULUS , hoewi :i
niet zonder moeite, uit de handen der oproerelinge tt
gered, en in bewaring genomen had.
r
Op zijn verzoek, liet deze bevelhebber, die PAI -
LUS eerst aangezien had voor dien Egyptenaar, vr n
wien wij hier voor gewaagd hebben , den Apost é
toe, om het volk aan te fpreken. Het volk luiste r-
de , terwijl PAULUS hun een bericht gaf van zijl ïe
voorgaande levenswijze en ijver voor den Godsdiens - •>
men hield zich ftil, toen hij zijne bekeering tot h et
Chri s-

I
BOEK
IX
Hoofdfr.
na C. G.
los, men eischte zijnen dood, en het volk dreigde
Ja*r55t
tot geweld over te daan; de bevelhebber, de reden
van dit geweld niet begrijpende , beval, PAULUS te
geesfelen, om hem dus tot bekentenis te brengen,
wat hij mogt misdaan hebben, PAULUS beriep "zich'
op zijn Romginsch burgerrecht , en de hoofdman
dit eerbiedigende , befloot hem voor den foodfchcn
Hoogenraad te dellen, opdat die zijne zaak, gerech.
tclijk, onderzoeken mogt.
voor den
Joodfchen
Rand
vernoord.
214 K E R K E L IJ R E
Christendom verhaalde, maar zoodra hij fprak, van
zijne zending door JESUS , om den Heidenen de zaligheid
te verkondigen , berstte de woede op nieuw
Doch, wanneer PAULUS hier voor den Raad zijne
verantwoording begon , met de verklaring , dat
aij, altijd, als een goed burger, met een goed eeveten
voor God, geleefd en gewandeld had , ge-
>ood de Hoogenpriester ANANISS , -vien dit begin te
J
fout voorkwam, hem op den mond te daan. ' Over
:ulk een onwaardig gedrag was PAULUS , die, als
Zomeinsch burger, niet voor zijnen bevoegden richer
dond , verontwaardigd. Vrij levendig dreef hij
t
c
en Hoogenpriester toe: „God zal u daan, gij g e
-
3 , pleisterde wand! Gij huichelaar, die eene uitwen-
3 • d i p vert oning maakt van Godsdiendigheid! Zit
* gij, om mij, naar de wet, te oordeelen , en beveelt
gij, mij, tegen alle wet en reden, te daan?"
3'
| ioch, als de omdandcrs hem het ontzag herinnerm,
het welk men aan den Hoogenpriester verfchul-
i
i gd was, verfchoonde hij zich, dat hij hem niet
s Hoogenpriester gekend had, dewijl hij anders wel
1 ist, dat de Godlijke wet verbood, de hoofden en

G E S C H I E D E N I S 215
beftuurers des volks oneerbiedig te bejegenen. Te I
BOEIt
weten, PAULUS was lange jaaren, van Jerufalem IX
afwezig geweest, en de zaken (tonden zoo verward, Hoofdfr,
naC.G.
dat telkens Hoogenpriesters afgezet, en anderen in
Jaar 55.
derzelver plaats werden aangefteld.
PAULUS ziende, dat de geheele Raad partijdig tegen
hem was, en wetende, dat zij uit Farizeën ei
Sadduceën beftond, verklaarde, dat hij een Farizeër
een zoon van een' Farizeër, was, en dat hij, on
dertusfchen, aangeklaagd werd, omdat hij de opftan
ding der dooden leeraarde ; gelijk dit waarlijk zijn
hoofdleere was, dat JESUS uit de dooden was er
gedaan. Nu verdeelde zich de Raad , de Farizee
trokken de partij Voor PAULUS , en vonden geer |
misdaad in hem. De tweedragt rees zelfs hier door t
in den Raad, zoo hoog, dat de Romeinfche beve l-
hebber PAULUS , door de foldaten, weder naa c e
hoofwacht deed geleiden.
Des nachts werd PAULUS bemoedigd, door JEsu S
zeiven, die aan hem verfcheen, en hem gerust de 1-
de, dewijl de Apostel van hem ook te Rome g
tuigen moest, gelijk hij te Jerufalem gedaan had.
Intusfchen was de verbittering tegen PAULUS ZC 10
groot, dat omtrent veertig Jooden eene famenzw e-
ring maakten, om hem het leven te benemen. I )e
bevelhebber LYSISS, hier van kennis bekomen he 0-
bende, zond PAULUS , onder een goed geleide n iiin
ters na Caefarea , alwaar- de landvoogd FELIX zi
verblijf had , belastende tevens zijne befchuldiger; 1»
hunne aanklagte bij den landvoogd in te brengei U
opdat die dezelve beoordeelde.
i*
1

I
BOEK
IX
Hoofdft.
naC.G.
J«T55i
PAULUS
voor den
laiiitvoogd
Fi-Lix bef
huldigd.
I
zió K E R K E L I J K E
Na eenige dagen verfcheenen deze befchuldigers
beftaande uit eenige leden van den Joodfchen Raad'
met den Hoogenpriester ANANISS , verzeld van eenen
advocaat of voorfpraak, TERTULLUS. De befchuldiging,
welke zij inbrachten, beftond hoofzaaklijk
hier in, dat PAULUS, als één der voornaamfte hoofden
van de partij der Nazarenen , (
z o o
noemde
men de Christenen, uit verachting,) door het gefieele
Romeinfche Rijk, onder de Jooden oproer gelicht
, en nu ook den Tempel te Jerufalem öht-
«aligd had. PAULUS verdedigde zich deftig en
1 nanlijk, wederleggende deze befchuldiging, met zoo
y 'eel nadruks, dat zijne befchuldigers befchaamd ftonlen.
FELIX , de Jooden te vriend willende houden ,
c
erfchoof het verder rechtsgeding , tot de overfte
I YSIÜS, in perfoon, hem nader opheldering zou geeven
hebben, en hield PAULUS, inmiddels, in vrije
i
b ewaring, zoodat ook zijne bloedverwanten en vrienen
hem vrij mogten d
bezoeken.
FELIX was getrouwd met DRUSILLA, eene Joor»,
dochter van den Joodfchen Koning AGRIPPA
d
d
HI Iden, die haren man, den Koning van Emefa
o:
' Emesfa, en zelfs haren Godsdienst, door de kunmarijënvan
eenen SIMON, verlaten had, om met
ft
F:
ÏLIX te trouwen (*). Eens liet FELIX den gevat*,
g« n PAULUS voor zich en zijne huisvrouw komen,
te i einde iet nader van hem, aangaande zijne leere,
te vernemen, maar, als de Apostel, bij deze gelenheid,
met ernst, fprak van de deugd van recht­
g<
vaar»
C ) Vergelijk boven Bladz. 161.

G E S C H I E D E N I S . n?
Vaardigheid en kuifche matigheid, en van het toekomend
algemeen oordeel over der menfehen daaden,
i
BOEÏ
IX
vond FELIX zich zoo getroffen, dat hij zijn gefprek Hoofdft.
afbrak , en den Apostel tot nader gelegenheid heen na C. G.
Jaar55.
zond. Ook fprak hij hem, van tijd tot tijd, doch
alleen op hoop, dat PAULUS hem geld aan zou bieden
voor zijn ontflag, het welk echter niet gebeurde.
Als de tijd van FELIX ftadhouderfchap verlopen
was, vertrok hij na Rome, latende PAULUS in hechtenis
blijven , en deszelfs zaak ter beflisfmg vooi
zijn' opvolger overlatende.
Naauwlijks was PORCIUS FESTUS , de nieuwe
landvoogd, in zijne landvoogdij aangekomen, of de
Jooden fpraken hem over PAULUS aan, begeerende,
dat deze na Jerufalem overgebracht, en daar te
recht gedeld zou worden', hebbende geen ander oog
merk,
dan den eedverwanten gelegenheid te geven,
hem onder weg te vermoorden,
FESTUS weigerde
naar hun voordel te horen, maar bracht PAULUS B
Caefarea in het verhoor, alwaar PAULUS andermaa
zijne zaak met die overtuiging bepleitede , dat d
befchuldigers niets wisten te antwoorden.
Evenwe
deed FESTUS thans aan PAULUS het voordel , o
hij te Jerufalem de uitfpraak van zijn geding wild
ontvangen, maar de Apostel, bewust van de moord
dadige voornemens der Jooden, weigerde zulks, e:
het lang dralen moede, waar door hij ook verhit
derd werd, in zijn gewigtig werk, de verkondigin y
van het Euangelie, beriep zich, als een Romeinse fl
burger, op des Keizers richterdoel te Rome,
de S
te geruster, omdat hij wist, dat hij te Rome zel\ e
FESTUS
landvoogd.
I
l
l
f
1
t

I
BOEK
IX
Hoofdft.
aaC.G.
Jaar55.
PAULUS
verantwoordingvoor
FESTUS
en Koning
A-
CRIPPA.
ai8 K E R K E L I J K E
het Euangelie zou verkondigen.
Zoodanige beroem
ping op den Keizer kon aan eenen Romeinfchen
burger, door den landvoogd, niet geweigerd worden ,
gelijk dezelve dan ook door FESTUS aan PAULUS
thans werd toegedaan.
Wanneer een landvoogd gevangenen na Rome ter
beöordeeling opzond, was hij verpligt, daarbij een
bericht te voegen van den aart der befchuldiging en
der misdaad, FESTUS was omtrent PAULUS verlegen.
Hij, als een Heiden, had van de Godsdienstverfchillen,
over welke de Jooden PAULUS befchuldigden
, geene duidelijke begrippen, het was hem
daarom zeer aangenaam, dat hij, ten dezen tijd, een
bezoek kreeg van den Koning AGRIPPA II, en desselfs
zuster BERENICE , en dewijl ook deze begeerig
vas, iet nader van PAULUS leere te vernemen, werd
ie Apostel nogmaal, voor den Koning, deszelfs zuser,
den landvoogd, en eene talrijke vergadering van
le aanzienlijkde lieden, gebracht, alwaar hij eene
:oo treffende en nadruklijke verantwoording hield,
lat FESTUS , die van den Joodfchen Godsdienst
liets wist, den Apostel in de reden viel , als ieïand,
die, door al te groote geleerdheid, raaskalde,
laar, PAULUS, zich bedaard ontfchuldigende , beep
zich op den Koning AGRIPPA , die , als een
)od , van de gronden zijner leere niet onkundig
ft on zijn, en drong op denzelven , met het gezag
d er Profeetifche fchriften , zoo fterk aan , dat hij
d it, ten minden dubbelzinnig, antwoord geven
n west, dat hij hem bijna bewegen zou, een Christen
I '. worden. Alle de toehorers waren overtuigd,
van

G E S C H I E D E N I S . n 9
Van PAULUS onfchuld, doch, dewijl hij zich op den
Keizer beroepen had, oordeelden zij, dat hij m Rome
moest worden opgezonden.
De Apostel werd, dienvolgends, met eenige andere
gevangenen;, aan eenen Romeinfchen hoofdman,
JULIUS genaamd, een befcheiden en menschlievend
man, overgegeven, om na Rome gevoerd te worden.
De reize was, door tegenwind en ftorm , langdurig
en gevaarlijk. Door een Levantijn, of hevigen ftormwind,
overvallen, had men de hoop van behoudenis
reeds opgegeven, maar PAULUS, door een' hemelsch
gezicht bemoedigd, vertroostte de fchepelingen,
met de verzekering , dat men wel fchipbreuk
lijden, doch dat niemand daar bij het leven zot
verliezen. Men leed ook fchipbreuk aan een eiland,
toen Melite, thans Maitk'a genoemd. Doch, alk
de fchepelingen bereikten gelukkig het drand. Doo]
de eilanders met veel gastvrijheid ontvangen, gebeur
de het, dat PAULUS, zich met anderen bij een vuu
van rijzeren droogende en warmende, een adder aai I
de hand bleef hangen, welke hij echter, zonder eenij
letzel, affchudde, waar door de Eilanders een hooj
gevoelen van hem opvattedeu, het welk, verderkt ï
door de wonderdadige genezingen, die PAULUS aa 1
verfcheiden krailken verrichtede, aanleiding gaf, è t
PAULUS de drie maanden, dié hij op het Eiland *
wegens den winter, doorbracht, met nut en vooi
deel voor de Christenleere bedeeden kon.
Den winter voorbij, en de zee weder open zijr .-» Ën aldaar
twee ja->
de , werd in het voorjaar 56 de reize voortgezet 1
ren in
;
en'PAULUS, te Rome aangekomen, aan den bt " eeneyrijë
v e
P
li .
r
BOEK
IX
loofdfh
naC.G.
Jaar 55.
PAULUS
na Rome
gevoerd.

1
BOEK
IX
Hoofdfr.
na C. G.
Jaar 56.
bewaring
gehouden.
*ao K E R K E L I J K E
velhebber der Keizerlijke lijfwacht, thans AFRA-
NICS
die,
BURRHUS, een' eerlijk en rechtfehapen man,
met den Wijsgeer SENECA, hofmeester of op'
voeder van Keizer NERO geweest was, overgeleverd.
De gundige berichten van den hopman JULIUS, aan!
gaande het voorgevallene op de reize, en dewijl ook het
bericht van den landvoogd FESTUS niets nadeeligs voor
PAULUS kon bevatten, gelijk ook, tot hiertoe, geene
befchuldigingen tegen PAULUS uit Judeë waren
ingekomen, bezorgden
PAULUS een vrij goed onthaal
bij den deugdzamen BURRHUS ; hem werd verdund,
op zich zeiven te wonen, in een eigen ge-
1 umrd huis , alwaar hij door een' foldaat bewaard
I verd,'terwijl ieder vrijheid had, om hem te bezoe­
J ken, gelijk vele Christenen, welke te Rome
waren,
1 iem reeds buiten de dad te gemoet waren gekomen,
\ vier ontmoeting hem vele vreugde gegeven had.
Drie dagen na zijne aankomst, ontbood PAULUS
c
e voornaamde Jooden uit Rome bij zich, aan wele
hij alle zijne omdandigheden en zijne onfchuld
li
t loot en open legde,, en hoe hij, enkel om den
I rEssias, op wien toch de Jooden alle hunne
f elden, in deze banden gekomen was. De
hoop
Jooden
I aven hem ten antwoord, dat zij, geene berichten
li •egenaamd, aangaande hem, uit Judeë ontvangen
h idden, maar dat zij verlangden, van hem zeiven te
V iritaan, wat hij eigenlijk gevoelde en leerde, dewijl
z j wisten, dat zijne leere aïöin, en door zeer velen
w erd tegengefproken. Op eenen daar toe bepaalden
d; tg, kwamen zij, ten dien einde, weder, in groot
B3 «ai, bij PAULUS, welke hun toen, breedvoerig,
de

G E S C H I E D E N I S . 221
de leere van het Euangelie van JESUS verklaarde, I
BOEK
fommigen onder hun namen het Euangelie aan, maar
IX
anderen bleven hunne volksvooröordeelen behouden, Hoofdft.
naC.G.
aan welke PAULUS hun ongeloof, met de woorden
Jaar 56.
van den Profeet JESAIA, onder het oog bracht, onder
betuiging, dat de zaligheid , welke zij verwierpen,
aan de Heidenen verkondigd, en door dezelven
aangenomen zou worden.
Op deze wijze bleef PAULUS, twee geheele jaaren,
in hechtenis, in eene eigene gehuurde woning , alwaar
hij allen ontving, die hem bezochten, terwij;
hij, onverhinderd, met alle vrijmoedige openhartig
beid, het Godsrijk predikte, en de leere van JESU!
CHRISTUS leerde en ouderwees.
Tot hier toe gaan de zekere Bijbelgefchiedenisfen
hier mede fluit LUKAS, welke PAULUS nog verzelde
zijn tweede Boek. Het geen zedert, tot aan het einde de
eerfte eeuw, met betrekking tot de Christenen, gebeur
is, ligt veelal in het duister, en is min of meer or
zeker, door gebrek aan echte gelijktijdige berichten
terwijl het de berichten, die wij, desaangaande, hie
en daar, verdrooid ontmoeten , aan een behooi
lijk verband en famenhang mangelt. Doch, eer w
deze gefchiedenis verder vervolgen , willen wij
in het volgende Hoofd/luk , den lezer mededelen
het geen wij, Van de verrichtingen der overige Apo;
telen, hebben kunnen opzamelen.
TIEN-
P 2

*M K E R K E L I J K E
TIENDE H O O F D S T U K .
Berichten
nopens de verrichtingen en lotgevallen
der overige Apostelen.
I
BOEK
X
Hoofdfr.
naC.G.
Jaar 5ó.
Waaröm
de H.
fchrift
zich
voornaamlijk
bepaalt
tot de
verrichtingen
van PE­
TROS en
PAULUS.
Het is niet gemaklik, de vraag te beantwoorden,
waarom de Heilige fchriften ons geene vollediger berichten
geven, wat de overige Apostelen, bij de eerfte
ftichting en uitbreiding der Christen Kerk, verricht
hebben, en welke lotgevallen hun, tot aan hunnen
dood, bejegend zijn. Zoo veel alleen kunnen wij zeggen,
maar dit zal ook den befcheiden vrager, ligtelijk,
voldoen: De voorbeelden van twee der werkzaamften
onder de Apostelen, PETRUS en PAULUS, weien
genoegzaam, om ons te leeren, op welke wijze,
en door welke middelen, de leere van JESUS
in het eerst, onder Jooden en Heidenen , door de
Apostelen , die toch allen éen gemeenfchaplijk doel
hadden, de voortplanting der waare verlichting onder
de menfehen, en die, hoofdzaaklijk, dezcrfde°middelen
tot dat doel gebruikten, krachtige overtuiging
der waarheid naamlijk, is gevestigd en uitgebreid.
Waaröm LUKAS, bijzonder, zich bij PETRUS en
PAULUS , en derzelver verrichtingen en lotgevallen
bepaalt? Deze vraag kramen wij gemaklijker beantwoorden,
PETRUS had, in gevolge het geen JESUS van
hem voorzegd had (*), tot het ftichten der Christen»
(*) MATTH. XVI. iS.

G E S C H I E D E N IJS. 9*3
tenkerk onder de Jooden , het eerst en meest gearbeid
, ook had hij den eerften grond gelegd , om X
I
BOEK
insgelijks Heidenen tot het geloof in JESUS te brengen, [-loofdfh
na C. G.
gelijk wij, in ons vorig verhaal, gezien hebben.
Jaar 56:
Van PAULUS was LUKAS zelve reisgenoot , op de
meesten zijner togten tot uitbreiding van het Euangelie
, en hij verzelde hem na Rome , dus kon hij
van hem met meer zekerheid fchrijven, dan van eeaU
gen anderen Apostel.
Ondertusfchen zijn 'er berichten genoeg voorhanden,
welke de overige Apostelen.en Apostolifche mannen
betreffen , doch, dezelve zijn hier en daar
flcchts verdrooid te vinden, cn, wat het ergfte is ,
voor het grootde gedeelte, verdicht en fabelachtig.
Al vroeg doeg men te iigt geloof aan volksvertellingen
, die dikwijls uitgedacht werden, om aan deze 0:
geene gemeente, door den naam van eenen Apostel
aanzien, of aan het een of ander leerduk, gezag bij ti
zetten. In de derde eeuw, verdichtte men reeds fchrü
ten cn handelingen op den naam der Apostelen
stelke van HIÖRONYMUS , en andere aanzienlijke leei
5 aren, te ligtgelavig werden aangenomen en begin:
digd. Men verzamelde ade foortgelijke verhalen e 1
overleveringen, in afzonderlijke boeken en opdeden
welke men onder den naam van eenigen ouden fchri t
ver in het licht gaf, ten einde ze geloofbaar te m; L-
kén. Men heeft derhalven alle omzichtigheid nodig 9
-oni, met een juist oordeel, het waare van het va |,
fche, het echte van het onechte, te fchiften, b :t
welk, zedert de fcheiding tusfehen de Roomfc' .e
Kerk en de Protestanten , allernoodzaaklijkst ge> $
den is. P 3
É

I
BOEK
X
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 56.
De Apostelen
blijven
12
jaaren te
Jerufalem,
*2$ K E R K E L I J K E •
- In het gemeen, verhaalt ons EUSEBIUS (*), uit
AJPOLLONIUS, eenen fchrijver der tweede eeuw, van
welken wij niet anders weten, dan dat hij tegen de
Montanisten gefchreven heeft, dat de Apostelen,in
gevolge een bevel van JESUS, zich, nog twaalf jaaren
na JESUS hemelvaart, te Jerufalem hebben opgehouden,
eer zij, , van daar, zich. door de geheele
wereld hebben verfpreid, om, volgends hunne roeping,
het Euangelie aan alle volken te verkondigen.
Van -waar de gemelde APOLLONIUS dit bericht ontkend
hebbe, weten wij niet, maar, alhoewel, reeds
vóór EUSEBIUS, CLEWENS vajt Alexandrië (f) uit
een verdicht boek, de Prediking van PETRUS genoemd,
hetzelfde verhaalt, is het 'er echter ver af,
dat wij het voor echt cn waar kunnen aannemen.
IUKAS verhaalt ons wel, in zijn Euangelie {Hoofdft.
XXIV. 49.) dat JESUS, voor hij ten hemel keerde,
aan zijne Apostelen bevolen heeft, te Jerufalem tc
bl-jven, tot dat zij, met kracht uit de hoogte toegerust'
zouden zijn, mam- -deze Euangelirft heeft geen
woord, van de tijdsbepaling van twaalf jaaren. In
het jaar 35 vinden wij PETRUS CIV joaNNES reeds
in Samarië, hét Eualigelie verkondigende, en de
gaven des Heiligen Geestes aan de nieuwbekeerden
aldaar mededeejende ( § ). Integendeel, waren de
Apostelen, toen in het jaar 48 de vergadering te Jemfalem
gehouden werd, over het ontdaan verfchil
"(*) Hht, Eccles. V. 18
(f) Stomst, VI. 5.
(5) Boven Bladz. .162.
no»

G E S C H I E D E N I S . 255
nopens de befnijdenis der Christenen uit de Heidenen,
nog in die dad tegenwoordig. Doch, toen BOEK
T
X
PAULUS, de laatde keer, in het jaar 55 te Jerufalem
kwam, fchijnt hij daar nog alleenlijk den Ap.os . na C.
Hoofdft.
G.
tel JAKOBUS gevonden te hebben, zoodat de overi , Jaar 56.
ge Apostelen geacht kunnen worden, toen reeds di(
hoofddad des' Joodfchen lands te hebben
verlaten
Het bovengemeld bericht komt daarom te meer ver
dacht voor , omdat het in verband daat, met he b
geen EUSEBIUS uit ORIGENES bijbrengt (*), dat d
Apostelen, bij hun vertrek, de landen, in welke z
het Euangelie zouden prediken, onder malkanderen p
bij het lot, zouden bedemd en verdeeld hebben, hc t
welk drijdig is, met de betrekking, in welke de Apo;
telen tot de gemeenten, niet van deze of gene, mar r
van alle plaatzen, donden.
In het bijzonder , vinden wij de volgende bericl: - Bijzonderheden
ten van eiken der Apostelen verhaald. ANDRESS
' van den
de broeder van PETRUS, één der eerden, die JESUS •> Apostel
als leerling, volgde (JOÏNN. I. 37-40.) zal, bij d e ANDRKSS.
gewaande verdeling der landen, tusfehen de Aposti
len, de Noordelijke en Scythifche gewesten tot zi; n
deel verkregen , en ingevolge van dien ,
de rei: :e
derwaards door Kappadoci'è, Galatië en Bithym
over den Pontus Euximis,
of zwarte zee, onde r-
nomen, en in SéyfMê, Sogdianië, en Kolchh, fa ct
Euangelie gepredikt hebben; van daar wedergekeerc tl
zal hij te Byzantinm, naderhand Konflanthwp'ölei
eene gemeente gedicht, en STACHIS , tot ecrfli •n
(*) Risk Eccles. III. r.
1
P 4
Bi
1

I • Bisfchop derzelve ingewijd hebben. Latere berichten
BOEK
laten hem het Christendom in Muscovi'è of Ruskind
X
Hoofdft. uitbreiden. Ook zal hij,vervolgends, Thracië, Macedonië,
Thesfaliê, en Egypte doorreisd hebben, en
naC.G.
Jaar 56.
eindelijk te Patren in Achaje, op bevel van den
Proconful, wiens gemalin en broeder hij tot het
Christendom bekeerd had, gekruist zijn, en wel niet
met een kruis van de gewone gedaante, maar in de
gedaante van de letter X, het welk men daarom een
St. Andries kruis gewoon is te noemen. Eindelijk,
fchrijft men aan zijne beenderen, die-nog in verfcheiden
Kerken van Italië en Frankryk, gelijk zijn ligchaam
te Amalfi, in het rijk van Napels, bcAvaard
zullen zijn, vele wonderwerken toe. Men heeft onder
zijnen naam, een Euangelie verdicht, gelijk 'ér
ook nog een verdicht ftuk is, te weten, een brief
der Ouderlingen cn Diakonen van Achaje, waar in
de oindaudigheden van zijn' dood verhaald worden.
JAKOBUS
den ouden.
FILIPPUS.
216 K E R K E L I J K E
Wat laater verdichtzelen, bij de echte gefchiedenis.
van den Apostel JAKOBUS, den ouden, of groteren,
bijgenaamd , die, waarfchijnlijk, Jerufalem nooit
verlaten heeft, gevoegd hebben, is door ons reeds
hier voor gemeld; hij wordt doorgaands met eenen
daf en fchelp afgebeeld, om ons aan zijnen wonder-,
dienden ftaf te herinneren. Van het Euangelie en
andere verdichte fchriften, welke men hem toeeigent,
heeft FABRICIUS gehandeld. (*)
FILIPPUS, dien men van den Diakon FILIPPUS wel
moet onderfcheiden, welke ons, jn het beloop der ge-.
(*) In Cod, Pfeudepigr. N. T,
fchie^

G E S C H I E D E N I S ,
zz?
fchicdeitis, is voorgekomen, was, insgelijks één der
eerstgeroepen Apostelen van JESUS: deze het Euangelie
langen tijd in de Scythifche landen verkondigd
hebbende, en van daar wedergekeerd zijnde in Afië,
kwam eindelijk te Hierapolh, in Frygië, alwaar hij
tot zijn' dood toe gebleven is. Daar omtrent verhaalt
de beuzelachtige fchrijver NICEFORUS , dat deze
dad in de diepfle Afgoderij verzonken lag, wordende,
onder andere Godheden, aldaar eene flang
aangebeden. Doch FILIPPUS , met zijne zustei
MARIAMNE , daar gekomen, won, door prediken ei
vermanen, zoo veel op de gemoederen van velen
dat zij de Afgoderij verzaakten en in CHRISTUS ge
loofden. Dit maakte de Afgodendienaars zoo vei
woed, dat zij op hem aanvielen, en hem aan een krui
hechtten. Andere berichten echter luiden, dat hij. i |
die dad , in hoogen ouderdom , een' natuurlijke |
dood gedorven, en dat voor hem zelfs een grafteke n
opgericht zal zijn , tusfehen zijne twee dochterei 1.
Ook aan hem heeft men een Euangelie toegedjeb t.
BARTHOLOMEUS , anders NATHANACL, (want è
zen fchijnt men voor den zeiven . te moeten houdei 1
•>
1
zijnde NATHANAëL zijn eigen, en BARTHOLOMEU: •>
als of men zeide THOLMAI'S of PTOLEMEUS ZOOI
U
zijn bijnaam,) is volgends SOCRATES (*), en anc e-
ren, tot in Indïè gekomen , om het Euangelie te
prediken. Doch dewijl dc ouden het woord Indi ë»
ja zoo verfchillende betekenisfen, namen, en SOCF
A-
IES dit Indiê omfchrijft, als grenzende aan Aetl io~
:n
0 1
.-v .V. *v.*m ég Ui
r*) Hitt, Eech I. 19. .' • :
f 5
1
BOEK
X
Moofdfl,
naC.G.
Jaar 56.
e- BARTHO"
, LOMEUS.

• K E R K E L I J K E
I zal men hier, waarschijnlijk, aan gelukkig Ara-
BOEK
.moetendenken S
niettegendaande EUSEBIUS "die
X
Hoofdft. van deze togten van den Apostel BARTHOLOMEUS
naC G. ook, .ra het voorbijgaan, gewag maakt (*), de OMterfeke
vólken noemt, bij welke volken ook-P-vvrF-
Jaar 56.
Nus,.een leeraar in de fchool van Alexandrië, in de
volgende eeuw, gekomen zal zijn, en bij hen hetEuangehe
van MATTHEUS , in het Hebrceuwsch gefchreven
, gevonden zal hebben. Hoe het zij , deze Apostel
moet dan, vervolgends, weder na het Westen van
4fiè terug gekeerd zijn, alwaar hij, te gelijk met FILIP­
PUS, te HiërapoJh zal gepredikt hebben; ook zal hij,
volgends CHRYSOSTOMÜS ,de inwoners van Lycaönië
i
ot het Christendom hebben overgebracht. Eindelijk
e Albanopolis, eene dad van Groot- Armenië, het
1
rolk van de Afgoderij pogende af te trekken , zal
i
Ie bevelhebber dier plaats last gegeven hebben, om
fem te kruisiigen, welke draf hij, met groote dandastigheid,
hebbe doorgedaan, dichtende en vertroosi
?ndc de Christenen' tot 'het einde van zijn leven
*
)e.
BOMAS'. THOMAS, anders ook Didymus of de tweeling
• moemd, dien men, doorgaands, voor ongeloviger
I )udt, dan de overige Apostelen, alhoewel wij niet
Ü é® van hem lezen , dan dat hij alleenlijk een ge-
-egzaam bewijs voor zijii geloof vorderde', hetwelk
h i ook ontving, (f)
z a
i , gelijk wij. gezien-hebben,
d< •or-hct.'zenden van 'THADDEUS , veel'aandeel gehad
" ' v nasnatg ;;1B
t
iifb'hxro SVUni 3:1
n
h-
c : (ï) ffist. Ecel. V. 10.
(f)
JOÜNN. XX.

GESCHIEDENIS.
liebben aan de bekeering van ABGARUS, Koning van r
BOEK
Edesfa, vervolgends viel Parthië en Perfiè hem ren X
deel, om in die landen het Christendom te verkondigen.
In deze landdreken, -zou hij, indien
Hoofdft..
r/nCJG.
wij
CHRYSOSTOMUS-geloven, die Oosterfche Wijzen, welke
aan JESUS, in zijne kindsheid, hunne hulde waren
komen bctoonen , ontmoet zou hebben, welke hij
doopte, en tot zijne medearbeiders met zich nam.--Deze
Apostel zal geheel tot inOostïndië gekomen zijn, c;;
op de Kust van Coromandel- eene gemeente van Christenen
gedicht hebben; j in de hoofdftad 'Malapur vele
Heidenen, emzelfs den vorst van dat land,
bekeerd hebbende, zal hij van deÉrahmans,
SAGAMÓ";
of Priesters,
terwijl hij bij een graf op dc knieën lag ö I
bidden, metxene lans doordoken" en omgebracht zijn
Men
vindt heden nog Christenen , op de Kus
van Malabaar-, die zich StC Thomas ' Ckristene; t
noemen (*), en voorwenden, dat hunne .vooröu
ders,.door dezen Apostel, tot het Christendom bc
kcerd zijn. • Ondcrtusfchcn is 1 het zeer waarfchijnlijk
i
dat deze lieden hun Christendom niet hebben-, va r
den Apostel THOMAS, maar van eenen Nësto'ri'dar
fchen leeraar, THOMAS, die eenige -eeuwen laats r
;
geleefd -heeft., (f) al l '
JAKOBUS-,'met den bijnaam van den Kleinen, g<
, 'u asm n? . rj-.-rf ?A«ic2Ja V :-A?c.t«iefat 1-
(*) Men leze' MILLAR voortplanting van het Christe
'dom I Deel Bladz. 54.0. en II Deel Bladz. 676.
(f) Men zie, behalven LA CROZE Hist. du Christi, i-
vdsme des Jirdês,
ook WITS. Misc. Sacr. Tom. II. pa,
352, welke ook pag. 317. GEORG. HORNIVS wederleg
i
I

SOEK
X
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 5 6.
130 K E R K E L I J K E
meenlijk onderfcheiden, van den anderen Apostel
JAKOBUS, den Grooten, van wien reeds gefproken
is, was een Zoon van ALFEUS , maai- wordt door
PAULUS- GAL. I. 19. een broeder des Heeren «é,
noemd. Hier uit ontdaat de waag:- Hoe is hij°de
broeder van JESUS? Sommige ouden hebben ons
verhaald, dat JOSEF, de man van MARia, bij eene
andere, vrouw, welke hij vóór MARIS gehad zal hebben
, dezen JAKOBUS , en zijne broeders, zal verwekt
hebben. Zekere HELVIDIUS, tegen wien HIÜRONY.
Mus de pen heeft, gevoerd, wilde, dat MARia, na
JESUS, nog.dezen JAKOBUS, en meer kinderen, bij
JOSEF, zal gebaard.hebben. Dit laatfte gevoelen is,
ook in onzen tijd, door eenige geleerden vernieuwd.
Sommige ouden hebben zelfs drie perfonen, met den
naam JAKOBUS, onderfcheiden, twee Apostelen, JAKO­
BUS den Grooten, Zoon van ZEBEDJÏUS, die door
HERODES AGRIPPA onthoofd is geworden , JAKO­
BUS, Zoon van ALFEUS, den Kleinen bijgenaamd,
:n' JAKOBUS, den broeder van JESUS,
dien zij tot
xrftep' Blsfchop van Jerufalem maken. Dit alles is
echter onnodig, gelijk wij, in de fchriften van het
Nf. T., indedaad, van . niet meer dan twee JAKOBUS-
JEN, beide Apostelen, lezen. Onze JAKOBUS was
1 :en Zoon, gelijk wij zeiden, van ALFEUS, welke
aft KLOP AS, of KLEÖPAS heet, en man was van
ÜARIS , de Zuster van JESUS moeder , zoodat de
yf
• .' he?
ire zich verbeeldde, dat deze Apostel THOMAS aan de
nwor.ers.der nieuwe.wereld , of America, het Euimi
;elie gepredikt zou hebben.
4

GESCHIED ENÏS.
è$ï
benaming van broeder des Heeren, in eenen ruimeren
zin, in de betekenis van neef of bloedverwant, X
I
BOES
moet genomen worden. (*) Dewijl deze Apostel, Hoofdft.
naC.G.
tot zijn' dood toe, beftendig te Jerufalem gebleven
Jaar 50"»
is , zelfs na het vertrek der overige Apostelen van
daar, kan hij, deswegens, in eenen ruimen zin, zeer
wel Bisfchop van de gemeente aldaar genoemd worden;
wij hebben van hem nog eenen brief over.
onder de heilige fchriften des N. T. Deze JAKOBUS
wordt, niet alleen door de Christenfchrijvers, maai
ook door JOSEFUS, geroemd, als een in alle deugde:
uitmuntend man, en een ijverig voordander van dei .
Godsdienst , van waar hij den eernaam van dei
rechtvaardigen, en Vader des volks (f), heeft ont
vangen.
Van zijnen dood, zuden wij, in het ver
volg van onze gefchiedenis, op zijne plaats , vei
halen. — -
SIMON , van Kana , zelotes, of de yveraar bij • SIMON
van Ka'
genaamd, moet niet verward worden, met SIMON
'na.
den Zoon van KLEOPAS , wien EUSEBIUS (§) al
Bisfchop van de gemeente te Jerufalem, na den doo |
van den Apostel JAKOBUS, befchrijft; hij zal, ir
dien wij NICEFORUS (**) geloof geven, de bru
d(
(*) VENEMA Bist. Eccl. Tom. III. pag. 166.
(f) Deze is de betekenis van den naam'CW/««,we l-
ke hem, volgends HEGESIPPUS , bij EUSEBIUS Hist. Ecc /.
II. 23. gegeven werd, en niet Sterkte des volks, gelijk d «
fchrijver het verklaart,
(f) Hist. Eccles. III. II.
(**) Hist. Eccles. VI. 30.
VENEMA Tom. HL pag. io>

e 3
?
, K E R K E L IJ K E
I êegom te jT«»« geweest zijn, op wiens bruiloft JEsus
wijn in water veranderde. Volgends fommi-
BOEK
X
Hoofdft. .gen, zal hij, in Egypte, het Euangelie gepredikt
Bi C. G. hebbende, mMefopotamië, en, met JUDAS den Apostel
na Perfïè gereisd zijn , alwaar zij beiden , na
Jaar 56.
eene groote menigte Christenen aangewonnen te hebben,
hunne prediking met hun bloed verzegeld hebben.
Maar, volgends anderen, (*)
z ai hij, na
Egypte, cn andere landfchappen van Africa, bezocht
te hebben, in Britannië gekomen zijn, alwaar hij,
het licht van het Euangelie ontdoken hebbende, aan
een kruis gehecht zal wezen.
MATTHE- Van MATTHEUS , die de fchrijver is van het
VS.
Euangelie,
rchillende.
zijn de overleveringen onderling zeer ver-
Sommigen verhalen, dat hij, het Euangelie,
in Macedonië, Syrië, Parthië, Medië en
Ethiopië , gepredikt hebbende, in eene ftad van dit
and, welke zij Nadeiaber noemen, een geweldigen
lood zal geleden hebben, terwijl anderen hem zijn
i igen natuurlijken dood fterven laten. Zijn lijk zal
| ia Salemi, in het rijk van Napels , overgebracht
s$n geworden.
JUDAS.
MATTIU-
AS.
JUDAS, anders ook THADDEUS, en LEBBEUS,
«boeder van JAKOBUS den Kleinen, wordt gezegd
i n Perjië, vele jaaren lang, het Christendom te hebben
voortgeplant, tot hij ten laatden door de Af­
I
godendienaars, op eene wreede wijze, ter dood gewacht
is.
Omtrent
WATTDIÜS is alles volmaakt onzeker.
Lang
(*) Menoiogia G'racen ad d. X Majf.

G E S C H I E D E N I S . a 3 3
Lang in bet Joodfche land gebleven zijnde, zal hij, I
BOEK
.naderhand, vele landen van het Oosten doorreisd hebben,
maar, als hij eindelijk bij een onbefchaafd en Hoofdft.
X
barbaarsch volk gekomen was , zal hij daar gefteenigd
en onthoofd, of gelijk andere berichten luiden,
naC.G.
Jaar 56.
gekruist zijn.
Behalven dezen zijn van de Apostelen nog drie
overig, PETRUS, PAULUS en JOÜNNES. Van de-
•ze heb ik, in dit Hoofdftuk, niet gefproken, omdat
wij derzelver verrichtingen, in het achtereenvolgend
gcfchiedverhaal, gepaster kunnen invlechten,
waar toe wij thans wederkeeren, na alvoorens , met
verlof des lezers, over het geen, in dit Hoofdftuk,
ons is voorgekomen, ééne en andere aanmerking gemaakt
te hebben.
LUS , en de beide JAKOBUSSEN, dat zij, door de
vijanden van het Christendom, ter dood gebracht
zijn. Waarfchijnlijk heeft de te verre gaande eerbied
voor de Martelaren, in volgende eeuwen, aanleiding
gegeven, dat men de Apostelen vooral van deze
Het geen wij van de reizen, verrichtingen, en dood Aanmerkingen
van deze Apostelen hebben bijgebracht, deunt niet
over deze
be­
op het gezag van fchrijveren, uit de drie eerfte eeuwen
van het Christendom, alle deze berichten zijn richten.
van later tijd, en zoo onderling verfchillende en met
verdichtzelen opgevuld, dat wij 'er ons in geene
deelen op verlaten kunnen.
Men laat genoegzaam alle deze Apostelen eenen
geweldigen dood derven , daar van nu weet geen
fchrijver der drie eerde eeuwen na CHRISTUS. Deze
berichten ons zulks alleen, van PETRUS, PAU­

234 K E R K E L I J K E
I ze eere niet heeft willen uitfluiten. Hier kwant bij,
BOEK dat de Apostelen $ in den Bijbel, getuigen ( Marti
jr es) genoemd worden, dit woord, het welk, in
X
Hoofdft.
naC.G. 't gemeen ^ eehen lèeraar betekent, nam men, in den
Jaar 56.
meer bepaalden zin, dien hetzelve, in laater tijden,
verkregen heeft, om, bijzonderlijk, Zulk een' getuigen
van dert Godsdienst aan te duiden, die zijn getuigenis
met zijn bloed verzegelde. ( * )
Of PE­
TRUS te
Antiöchië
Bisfchop
is
geweest.
Ten derden , de bijzondere gemeenten der Christenen
fielden 'er al vroeg eene eere in, dat zij zich
beroemen konden, van eenen Apostel, of vermaarden
leeraar, gedicht te zijn, waar van ons reeds meer
voorbeelden zijn voorgekomen, hier door is het gebeurd
, dat men die Apostelen, en andere in de Heilige
fchrift vermaarde perfonen, gelijk MARia MAG-
DALENA, JOSEF van Arimathea, LAZARUS, DIONY-
SIUS den Areopagier, en anderen, hier en daar gemeenten
heeft laten ftichten, welke zich op het verblijf
dezer mannen onder hen, bij derzelver leven,
of op hunne overblijfzelen na hunnen dood, hebben
beroemd.
Uit deze aanmerking kan men ook de bron opdelven,
uit welke de overlevering zal voortgevloeid
zijn, die den Apostel PETRUS tot Bisfchop van
Antiöchië, geduurende acht jaaren, en vervolgends
tot Bisfchop van Rome voor 25 jaaren, maakt. Wat
het eerde betreft, dat PETRUS Bisfchop te Antiöchië
geweest zij, is geheel ongelooflijk, niet alleen, omdat
(*) MOSHEIM Commert. de rib. Christ. ante Cortftxnt.
HJ.f. 381 -3"4-

G E S C H I E D E N I S . 235
dat het geheel niet overeenkomt , met hetgeen i
BOEK
wij, in het Nieuwe Testament, van de verrichtingen
X
der Apostelen lezen; maar ook, omdat, hetgeen Hoofdft.
wij van PETRUS, in de echte gefchiedenis van LU­ naC.G.
Jaarsö.
KAS, vinden, zoo ten aanzien der zaken zelve, als
ten aanzien des tijds, met deze overlevering volftrekt
ftrijdig is. PETRUS heeft zich wel, gelijk wij gezien hebben
(*), in het jaar 49, te Antiöchië' bevonden, doch,
geenszins, als Bisfchop dier gemeente, en van daar
tot aan den dood van NERO, onder wiens regering,
gelijk wij zien zullen, volgends de meestvvaarfchijnlijke
berichten , PETRUS den dood zal ondergaan
hebben, zijn niet meer dan 20 jaaren. Behalven.
dat men vragen kan, welke betrekking PETRUS toch.
boven de andere Apostelen, gehad hebbe tot de gemeente
van Antiöchië , bij welke veeleer PAULUJ
en BARNABAS zich zoo verdiend gemaakt hebben'
Ook noemt EUSEBIUS (f), eenvouwig, EVODIUS
eerften Bisfchop van Antiöchië , gelijk IGNATIU;
den tweeden, uit welke plaats duidelijk blijkt 3 dat
wanneer dezelfde fchrijver elders (§ ) IGNATIU;
den tweeden Bisfchop van Antiöchië na PËTRU;
noemt, hij dan in dien zin moet verftaan worden,
dat hij het algemeen leeraarambt van PETRUS , al:
Apostel, bedoelt. Het is, om deze en andere re
denen, dat zelfs Roomschgezinde fchrijvers, de
(*) Bladz. 192.
(f) Hist. Eccles. III. 22,
(§) Hist. Eccles. III. 36
Q
z

I
BOEK
X
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 56.
236 K E R K E L I J K E
ze
overlevering voor verdacht en ongegrond houden.
(-*)
De overlevering, dat PETRUS, vervolgends, 25 jaren
te Rome Bisfchop zal geweest zijn, is even ongegrond,
en, zeer waarfchijnlijk, uit dezelfde bron
Of hij te voortgevloeid. Rome, de aanzienlijkfte ftad der wereld,
fcheen aan de gemeente der Christenen aldaar
Rome 25
jaren Bisfchop
ge aanzien en eere boven andere gemeenten bij te zetten,
weest is ? en niets fcheen derhalven' natuurlijker, dan dat deze
gemeente aan den eerften en voornaamften Apostel,
waar voor men PETRUS hield , hare eerfte vestiging
te danken had. Van waar , in het bijzonder
, de overlevering haren oórfprong hebbe, dat
PETRUS juist 25 jaren Bisfchop te Rome zal geweest
zijn, is moeilijker te zeggen.
Misfchien waren
van den tijd, dat deze gemeente eenen aanvang
genomen had, tot op den dood van PETRUS , 25 jaren
verlopen.
Vooreerst,
merken wij aan, dat PETRUS , gewis,
geen 25 jaren te Rome Bisfchop heeft kunnen
zijn.
Men heeft, van de vierde eeuw af, verhaald,
dat hij, in het tweede jaar van Keizer KLAUDIUS,
dat is, het 43fte jaar na C. G., te Rome gekomen zij,
en daar eene gemeente gefticht hebbende, dezelve, 25
jaren lang , als Bisfchop beftuurd heeft.
Nu ontmoeten
wij hem nog in het jaar 49 te Antiöchië ,
gelijk wij gezien hebben.
Naderhand heeft hij eene
rei-
Q*j Bij voorb. TILLEMONT Mem. pour fervir d PHist.
Eccles. T. I. P. II. pag. 443. fqq.

G E S C H I E D E N I S . 237
réize gedaan , door eenige landfchappen van Klein-
Aftï, gelijk men, uit zijnen eerften brief, fchijnt
te kunnen opmaken. Deze brief is gefchreven te
Babyion, alwaar zich PETRUS , derhalven , toen
moet b-wonden hebben. Ik weet wel, dat, volgends
EUSEBIUS (*) en mëRONYMus ( + ), velen der oude
Christenen dezen naam oneigenlijk genomen , en ,
door Babyion, Home verftaan hebben, doch, het
is zeer waarfchijnlijk, dat men deze verklaring, die
zich door geene reden aanprijst , hebbe uitgedacht,
om de overlevering , van PETRUS langduurig verblijf
te Rome, geloofbaar te maken, te ligter, omdat
de Jooden gewoon waren, verfcheiden voorzeggingen
der Profeeten, van het Babylonifche rijk, op
het Romeinfche toe te pasfen, en, door Babyion,
Rome te verftaan. Babyion, in dien Brief van PE­
TRUS , is, naar den eenvouwigen briefftijl, eigenlijk
te nemen, het zij dan van Babyion in Egypte, oi
liever van Babyion, of het landfehap Babylonië, alwaar,
ten dien tijde , vele Jooden woonden (§),
Eindelijk de inhoud en inrichting van PAULUS Brie]
aan de Romeinen leert Vrij duidelijk, dat, toen PAU<
LUS dien Brief fchreef, nog geen Apostel , en dm
ook PETRUS niet, te Rome was, noch geweest was.
dewijl deze gemeente de buitengewone gaven van der
Heiligen Geest nog niet ontvangen had. Meer an-
(*) Hist. Eccles. II. 15.
(f) Catal. SS. Eccles. C. 8.
de-
(§) Vergel. mijne Aardrijkste, da Bij ijs VI Dee,
Blad». 44.
Q 9
1
BOEK
X
doofdft.
naC.G.
Jaar 56.

BOEK
? X
Hoofdft
naC.G,
Jaar 56.
238 K E R K E L I J K E
dere bewijzen ga ik voorbij, te liever, omdat de oude
Christenfchrijvers zelve het niet ééns zijn, omtrent
den tijd van PETRUS komst te Rome , LACTAN-'
TIUS (*), bij voorbeeld, ftelt dezelve, veel waarfchijnlijker
, eerst onder de regeering van Keizer
NERO.
Dit is dan zeker, PETRUS is niet 25 jaaren Bis-»
fchop te Rome geweest. Dit erkennen de geleerdfte
Roomschkatholijke fchrijvers , PAGI , VALOIS , en BA-
LUZE. Wij kunnen nog een' ftap verder gaan, en
PETRUS Ten tweeden zeggen: PETRUS is te Rome geen
is geen Bisfchop geweest. Dit toch flrijdt niet alleen, gelijk
wij reeds gezien hebben , met het ambt en de
Bisfchor.
te Rome
geweest. beftemmmg der Apostelen, welke aan geene bijzondere
gemeente verbonden waren; maar ook kan men
geenen enkelen fchrijver, uit de eerfte eeuwen, aanhalen
, die van deze waardigheid van PETRUS iet
weet, IRENEus (f) meldt, uitdruklijk, dat PETRUS
en PAULUS het ambt van Bisfchop te Rome aan
LINUS hebben opgedragen. En de Schrijver van de
Apostolifche verordeningen ( § ), welk werk omtrent
het einde der derde eeuw is opgefteld, laat PETRUS
zeggen: ,, Tot eerften Bisfchop van Rome is LINUS ,
„ de Zoon van KLAUDIA, door PAULUS; en na
„ deszelfs dood, door mij PETRUS, KLEMENS tot
„ tweeden Bisfchop aldaar ingewijd." EUSEBIUS (**)
(*) De Mortib. Perfecv.it. C. s.
(f) Adv. hneres. III. 3.
(%) Conftitutiov. Apost. VII. 46.
(.**) Hist. Eccles. III. 2,4. verge!. V. 6.
ver-

G E S C H I E D E N I S . 239
-verhaalt, insgelijks, niets anders, dan dat, na den
marteldood van PETRUS en P A U L U S , die hij als gemeenfchappelijke
leeraars en opzieners dezer gemeen-
Xe befchouwt, LINUS de eerfte Bisfchop derzelve
geweest is. Het is waar, dat in een ander werk van
EUSEBIUS (*) gelezen wordt, dat PETRUS,'de gemeente
te Antiöchië gefticht hebbende, in het jaar
43 na Rome gezonden zij, alwaar hij 25 jaren Bisfchop
van die gemeente geweest is, Doch, wij hebr
ben dat werk van EUSEBIUS niet meer, in het oorfpronglijk
Grieksch, uitgezonderd eenige brokftukken,
en het is zeer waarfchijnlijk, dat de Latijnfche ye&
tater HICRONYMUS deze plaats, ter liefde der over,-
levering, heeft ingelascht, ten zij men wilde geloven,
dat EUSEBIUS zich zeiven zou hebben tegengefpro-»
ken. En dan nog weten wij, dat mëRONYiyius zei-,
ve elders (f) erkent, dat de naam Bisfchop, of Opziener
, in den leeftijd der Apostelen, aan meer dan
éénen leeraar in eene gemeente te gelijk eigen ge^
weest is.
Is P E T R U S geen Bisfchop geweest te Rome, dan
vervalt ook wel de later overlevering , welke eerst
met de vierde eeuw eenen aanvang neemt, en van welken
de voorgaande eeuwen niets weten, dat P E T R U S
een algemeen Bisfchop en hoofd van alle de Christen-
Kerken zal geweest zijn, In de verfchillen der Godgeleerden,
over dit onderwerp, treden wij niet, wij
tekenen alleen aan, dat de oudfte Kerkelijke Gefchie-
4
(*) Chrott. ad. A. C. 43.
(f) Comment. in Ep. ad Tit. Cap. 1.
^3
I
ROE IC
X
Hoofdft,
nn C. G.
Jaar 56.
PBTÜUI
Is geen
algemeen
Bisfchop
geweest,

I
BOEK
X
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 56.
Of PE­
TRUS te
Rome
geweest
is?
B40 K E R K E L I J K E
denis geene fpooren van deze waardigheid, maar wel
veel, het welk daar mede flrijdt, oplevert.
De menigte verdichtzelen, met welke de Gefchiedenis
van PETRUS verduisterd is, van welke wij 'er,
behalven de reeds aangewezene, nog andere, in het
vervolg van ons verhaal, ontmoeten zullen, heeft
zelfs fommige geleerde mannen bewogen, om geheel
te ontkennen , dat PETRUS ooit te Rome geweest
zou zijn. (*) Doch, het getuigenis van alle oude
Kerkelijke fchrijvers, is daar omtrent zoo eenparig,
dat men alle gefchiedkundig geloof fchijnt te moeten
verzaken, wanneer men hetzelve, in dit geval, zou
willen verwerpen. De geheele Christen Oudheid
flemt overeen, dat PETRUS den marteldood te Rome,
onder Keizer NERO , ondergaan heeft, gelijk wij zulks
op zijne plaats zien zullen.
Alles, wat wij, tot hier toe , van de bron van
verfcheiden overleveringen gezegd hebben , wordt
door de volgende aanmerking bevestigd. Waaröm
heeft men toch PAULUS, die, bij de Christen - Kerk,
.zich zoo verdienftelijk gemaakt heeft , niet tot Bisfchop
van de ééne of andere gemeente, in het bijzonder
, gemaakt? Waaröm heeft de overlevering van
hem zoo weinig bijzonderheden verdicht? Eenvouwig,
(*) De verhandeling van FR. SPANIIEIM over dit onderwerp
is bekend. De Hiatfte, die PETRUS verblijf te
Rome volftrekt geloochend heeft, is ARCHIBALD BOWER
in zijne Historie ehr Paufen, doch, hij heeft, bij de
redentn van SPANHEIM, geene nieuwe van eenig gevvigc
gevoegd.

G E S C H I E D E N I S .
wig, omdat de breedvoeriger echte gefchiedenis, I
HOEK
welke wij van zijne lotgevallen hebben, niet toeliet
, dat de zucht tot verdichtzelen hier hare rol Hoofdft.
X
naC.G.
fpee'lde, dewijl zij, door de echte gefchiedenis, ligte- Jaar .56.
Ujk kon wederlegd en befchaamd worden.
Doch, het is tijd, om, na dezen uitftap, tot de
meer zekere geregelde gefchiedenis weder te keeren;
het zou toch niet de moeite belonen , indien wij
verder den lezer, met verdichtzelen, wilden vermoejen,
welke later eeuwen hebben uitgedacht, omdat
men toch iet wilde weten, bij voorbeeld, van het
uiteinde van MARIÜ, de moeder van JESUS, en van
andere perfonen, , welke in het Nieuwe Testament
voorkomen, en van welke de waare of waarfchijnlijke
gefchiedenis verders zwijgt. Wij zullen, misfchien,
fommigen van dezelven , op onzen weg,
nog weder ontmoeten.
E L F D E H O O F D S T U K .
Vervolg der Gefchiedenis, van de gevangenis van
den Apostel Paulus te Rome, tot den dood
van den Apostel Joannes.
I
"V^ij hebben den Apostel PAULUS in zijne vrijë BOEI?
XI
bewaring te Rome gelaten; geduurende dezelve was
Hoofdft,
hij niet onledig, maar ijverigst werkzaam , in het naC.G,
Jaar
verkondigen van de leere van het Christendom. Alzoo
het fpoedig bekend werd, om welke reden de­
Verrieh*
5ö,
ze man uit Judeë gevangen was overgevoerd, wa. tiligen.
Q 4
ren

I
BOEK
XI
Hoofdft.
na C. G.
Jaarsö.
van PAU­
LUS , geduurende
zijne gevangenis.
s.42 K E R K E L I J K E
ren velen begerig , om van hem zijne leere te hooren,
en de kracht der waarheid overreedde zelfs velen
onder de lijfwachten en hovelingen, en misfehkn
wel fommigen uit het geflacht van NERO , gelijk men
kan opmaken uit den Brief van PAULUS, aan de Chris,
tenen te fflippi, (*) welke door hem, met andere
Brieven, in deze gevangenis, gefchreven is; ook
kregen de Christenen, te Rome, moed uit PAULUS
banden, en verkondigden met te meer vrijmoedigheid
het woord van God (f).
Dus ftrekte deze
gevangenis van PAULUS, in de daad, tot voordeel
van het Christendom. Onder de aanzienlijke perfonen,
die, ten dezen tijde, te Rome tot het Christendom
bekeerd zijn , fchijnt men te mogen tellen
POMPONIA GRAECINA, huisvrouw van den Romeinfchen
Canful, of Burgemeester,
PLAUTIUS, welke
TACITUS (§)verhaalt, dat,onder NERO,aangeklaagd
is geworden, als fchuldig aan uitheemsch Bijgeloof,
eene benaming, waar mede de Heidenen het Christendom
plagten aan te duiden.
Dewijl men vermoeden
kon, of wist , dat PAULUS ook aan den vermaarden
Wijsgeer SENECA , des Keizers leermeester, bekend is
geworden, heeft dit, in later tijd, aanleiding gegeven,
tot het verdichten van eene briefwisfeling, tusfehen
deze beide vermaarde perfonen , doch , welke men
enkel behoeft in te zien , om van derzelver valschheid
overtuigd te worden.
(*) FlLIPP. I. IS, 13. IV. 22„
(f) FIUPP. I. 14.
£§5 -dW- XHl 32,
Na

G E S C H I E D E N I S . 243
PAULUS
ontlbgetï
van zijna
gevangenis.
Zijne
ai zen na
zijn ont­
Na twee jaren, en dus in het jaar 58, werd PAU­ I
LUS, volgends verfcheiden berichten der oude fchrijvers
, weike ook uit eenige bijzonderheden, in PAU-
LUS Brieven aan die van Filippi, en Kolosfe, geduurende
zijne gevangenis gefchreven, bevestigd worden,
ontdagen en op vrije voeten gedeld, waarfchijnlijk,
omdat 'er tegen hem geene nadere befchuldigingen
uit Judeë waren aangekomen, waar door eenige
fchuld of misdaad in hem bewezen kon worden.
Uit de aangehaalde Brieven, maar voomaamlijk uit
den Brief aan FILEEMON , in welken PAULUS dezen flag,
zijnen vriend te Kolosfe verzoekt, een huis voor
hem te huuren, befluit men, dat de Apostel, na zijn
ontflag uit deze bewaring, terdond op reize gegaan
is, na KUin-Afiè. Hier de gemeenten, door hem
voor dezen gedicht, bezocht hebbende, zal hij, eindelijk,
zijn voornemen, om naa Spanje te reizen,
werkftellig gemaakt, en in dat land, als ook in Gallië
en Brittannië, ( Frankryk en Engeland,; het
Euangelie verkondigd hebben. Uit Spanje moet PAU­
LUS naa Griekenland zijn wedergekeerd, indien hij.
toen eerst, op het Eiland Kreta gemeenten heeft
gedicht, over welke hij TITUS, zijnen leerling, als
Opziener, liet blijven, gelijk wij uit zijnen Brief aan
TITUS weten.
Met alle deze reizen zal PAULUS eenige jaaren
hebben doorgebracht , tot hij , ten laatden .
in het jaar 66, voor de tweedemaal, te Rome ga
komen is; in gezelfchap van PETRUS , volgend;
ten bericht van DIONYSIUS , Bisfchop van Koriv
Q 5 * h e
BOEK,
XI
loofdft.
naC.G.
Jaars8.
1

I
BOEK
XI
the, in de tweede eeuw , bij
haald. (*)
EUSEBIUS aange­
Hoofdft. Ik fprak van deze reizen, en verrichtingen, van
naC. G.
PAULUS , na zijn ontdag uit zijne eerde gevangenis
, dus twijfelachtig , omdat wij daar van geene
Jaar 58.
geregelde en aanëengefchakelde gefchiedverhalen hebben,
waaröm wij ons, met gisfingen en waarfchijnlijkheden,
moeten vergenoegen, (f)
De Apos-
teljAKO-
BÜS de
Kleine,
door de
Jooden
te Jerufalem
ter
dood gebracht.
lij de handen hadden vrij gehad, kunnen wij opma-
1 :en, uit de onderneming van den Hoogenpriester
ï LNANUS. De landvoogd FESTUS in het jaar 62 overïden
zijnde, werd ALBINUS , door den Keizer NERO ,
I
t Dt zijn' opvolger verkozen. Vóór dat deze van Rote
kon aangekomen zijn, matigde de Hoogenpriester
1
i ich de magt aan; en, den Hoogen Raad der Jooen
bijeengeroepen hebbende, daagde hij den Apos-
c
t ï\ JAKOBUS den Kleinen, van wien wij boven ge-
v
444. K E R K E L I J K E
Zedert de gevangenneming van PAULUS te Jerufalem
, en zijne overvoering na Rome , lezen wij
weinig of niets van de lotgevallen der Christenen te
Jerufalem , of in het Joodfche land. De verwarringen
en verdeeldheden namen, in dat ongelukkig
land, hoe langer hoe meer, de overhand, en het ontzag
voor den Romeinfchen landvoogd beteugelde hen,
lat hun haat tegen de Christenen niet in woede uitjerftede.
Wat zij zouden verricht hebben , indien
fpro-
(*) Hist. Eccles. II. 25.
(f) Men leze VENEMA Hist. Eccles. Tom. III. pag.
-2, 273. SCHUTTE H. Jaarb. III Deel Bladz. isp.

G E S C H I'E D E N 1 S. 245
.
van hun volk den Jooden zou overgekomen zijn. Di t
leest men thans nergens bij JOSEFUS, en zal dus ee 1
misdag van het geheugen bij ORIGENES wezen, dar r
uit ontdaan, omdat JOSEFUS , even te voren (f), dez e
aanmerking maakt, bij gelegenheid van den moord, aa •
den Hoogenpriester JONATHAN gepleegd, welke doe r
moordenaren, daar toe van den landvoogd FELIX O\ 1-
gemaakt, in den Tempel zeiven was, omgebrach
(

I
BOEK
XI
Hoofdfr.
naC.G.
Jaar 62.
246 K E R K E L I J K E
Sommige later oordeelkundiger! (*) hebben dit gè,
heele verhaal van JOSEFUS , aangaande den dood van
JAKOBUS , voor verdicht, en voor eene inlasfching, gehouden,
doch zonder reden. Men zegt wel, dat het
rerhaal van JOSEFUS veel vèrfchüt van dat van
3EGESIPPUS bij EUSEBIUS (f), h e
t welk wij ercennen,
maar het verhaal van HEGESIPPUS is opge-
1
•V..i-Vijj mld met openbare verfierfelen , daar dat van JOSE-
]•us zich, door zijne eenvouwigheid, aanprijst. Dus
•1'erhaalt HEGESIPPUS , dat JAKOBUS den toegang gehad
1 lebbe in het Heilige der Heiligen, dat zijne'knieën
r iet eelt begroeid waren, door zijn aanhoudend knie-
1 :nd bidden, en dergelijke. Ook verhaalt hij, dat, de
J Joden aan JAKOBUS gevraagd hebbende, welke de
a eur van JESUS ware (§)? En hij antwoordende,
o a( JESUS de Zaligmaker zij ! de Jooden hem geb
Pacht hebben op de tinne van den Tempel, willende,
d it hij van daar het volk zou toeroepen, dat JESUS
t| : CHRISTUS niet ware, maar, als de Apostel,
rr et luider ftem , het tegendeel aan het volk verzek<
:rde, hebben zij hem van boven neder geworpen
tc en gefteenigd , en eindelijk met een vollers ftok
dood
(*) Onder anderen j. CLERICUS Art. Crit. Part. m,
Se ct. I. Cap. 14.
Ct) Hist. Eccl. Ui 23.
CS) Waarfchijnlijk heeft HEGESIPPUS gehoord, dat zij
he
11 vraagden: welke de Thorah (de wet, de leere)
vai 1 JESUS ware? Dit Thorah heeft hij verwisfeld , met
hei Griekfche Thura, deur of poorte, van daar de onfkanbare
vraag: welke de deure van JESUS vei
«arel

GESCHIEDENIS. £g
dood geflagen. De lezer oordeele zelve , hoe veel I
BOEK
waarfehijnlijker het verhaal van JOSEFUS zij! Maar, XI
zou deze zich aan den dood van eenen Christen* rloofdft.
naC.G.
leeraar, gelijk JAKOBUS was, hebben laten gelegen
Jaar 62.
zijn? Zou die hem gewigtig genoeg geweest zijn,
om 'er gewag van te maken ? Ik antwoorde: De gevolgen,
welke deze moord had, het ongenoegen van
Vele aanzienlijke Jooden , bij welke JAKOBUS , wegens
zijne deugd, en ijverig waarnemen der wet, in
achting was, en eindelijk, dat deze moord de reden
was, waaröm de fnoode Hoogenpriester werd afgezet
maakten deze gebeurenis voor JOSEFUS niet
dechts belangrijk, maar noodzaaklijk , om ze eend
plaats , in zijne Gefchiedenis des Joodfchen volks,
te geven. (*)
De landvoogd ALBINUS vermeerderde, door zijne
geldgierigheid en roofzucht, de rampen der Jooden,
tot hij, na twee jaaren, door NERO opontboden, en
door GESSIUS FLORUS opgevolgd werd, in het jaar
64. Deze maakte het nog erger, dan alle zijne
voorzaten , en , wanneer de Jooden hem bij den
Keizer befchuldigden, deed hij, ten einde onverantwoordelijk
te blijven, met opzet, alles wat mogelijk
was, om de Joolden tot eenen opdand, als 't ware.
te noodzaken, gelijk dan ook dezelve werklijk uit
berdede , en de oorlog tegen de Romeinen eener
aanvang nam, in het jaar 66, gelijk wij, op zijne
plaats, zien zullen.
Één of twee jaren te vooren, hadden de Christe ' NERO
nei 1 vervolgt
(*) Vergel. mijnen Bijb. Ferded. VI Deel Bladz. 168

BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 64.
de Chris
tenen.
548 K E R K E L I J K E
nen eenen zwaaren ramp door te flaan, NERO, die,
zijne eerfle zachtaartigheid afgelegd hebbende, zich
een' dwingeland en monfler van wreedheid betoonde,
was de eerfle, onder de Heidenfche vorsten, die hen
begon te vervolgen. Met deze vervolging gedroeg
het zich dus toe. In het tiende jaar van NERO'S
regering, het jaar 64 na CHRISTUS, ontflond te Rome
een felle brand, waar door het grootfte gedeelte
der flad in de asfche gelegd werd, onzeker, zegt
TACITUS (*), bij toeval, of door toedoen van dezen
vorst zeiven; fchoon het gerucht algemeen liep,
dat NERO zelve den brand gedicht, en onder het
flakkeren van de vlam, een liedjen, op den brand van
Troje, gezongen had; zijnde, gelijk men zeide, daar
toe bewogen , uit brooddronkene dartelheid, cn verwaanden
hoogmoed, om de flad heerlijker te herbouwen,
en naar zijnen naam te benoemen. Vergeefs
flelde NERO alles in het werk, om dit gerucht te
duiten, het zelve had zoo veel gronds, dat het meer
en meer aanwies (f). Eindelijk bedacht hij, om den
algemeenen haat van zich af te leenen , de Christenen,
als aanleggers van dezen ramp, te befchuldigen,
welke, gelijk TACITUS zich uitdrukt, bij het volk
wegens hunne fnoode claaden in den haat waren;
SUETONIUS (§) noemt hen een foort van menfehen
van een nieuw en fnood Bijgeloof. Deze deed hij
dc uitgezochtfie ilraffen ondergaan. Eerst werden
(*) Ar.n. XV. 37.
zij
(f) TACIT. 1. c. Cap. 44. SUETONIUS Ner. Cap. 38.
(§; Ner. Cap. 16.

G E S C H I E D E N I S . 249
zij gevat, die belijdenis deeden van het Christendom;
vervolgends werd eene groote menigte , welke deze
ontdekten, niet zoo zeer van de misdaad van brand-H oofdlh.
dichting, als wel van haat tegen het menschlijke ge- n aC.G.
aar 64.
flacht, overtuigd. Men bracht hen niet flechts om ;
hals, maar men deed het, met de fchamperste be-^
fpottingen en onnatuurlijkde wreedheden; zoodat zij
met huiden van wilde dieren bedekt, van de honden
werden verfcheurd , of zij werden aan kruisfen
gehecht, of aangedokcn, en als nachtlichten, wanneer
het daglicht ophield, verbrand. Om dit wreede
fchouwfpel te genieten , had dit monder zijne
tuinen ten besten gegeven : terwijl hij ondertusfchen
de renbaanfpelen hield, en, in het gewaad van eeir*
voerman, zich onder het graauw mengde; of in een'
kring van menfehen dond. Hier door, fchoon men
de Christenen voor fchuldig hield, en voor zulken,
die de zwaarde draden verdienden , werd evenwel
het medelijden opgewekt, gemerkt zij om hals raakten,
niet ten nutte van het gemeen, maar om aan
de wreedheid van één' mensch te voldoen.
Wij hebben geoordeeld,wegens het gewigt der zaak, Aanmerkingen
o-
dit geheel verhaal van TACITUS, het welk ook, doorandere
fchrijvers, bevestigd wordt (*) ,hier te moeten plaat­
vervol­
ver deze
zen , ten einde 'er eenige aanmerkingen over te maken. ging-
Vooreerst: Het flrekt tot een gunflig vooroordeel
voor de Christenen, dat hun eerde openbare vervolger
en vijand NERO is, een monder der natuur, the
al-
(•)
Bij voorb. JUVENALIS doelt hier op Sat. I. vs.
155-157- alwaar, men den SchoMst moet nalezen.
I
BOEK
XI

I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 64.
ago
K E R K E L I J K E
allen godsdienst en deugd, ja de menschlijkheid zeive,
met voeten trad.
Ten tweeden: Wanneer men doordenkt, ftrekt ook
deze omfhmdigheid
tot eere van het Christendom:
De Christenen worden , door den wreedaart, niet
vervólgd, om hunnen Godsdienst. Neen! De brand,
volgends het algemeen niet ongegrond gerucht, door
NERO zeiven geboden en gefficht, wordt tot een
Voorwendzel gebruikt,
om de onfchuldige Christenen
, op het wreedst, te mishandelen. In de daad ,
deze plaats van TACITUS is voor de Christenen
zeer belangrijk. Deze Schrijver erkent de onfchuld der
Christenen, in dit opzicht, en getuigt, dat het gantfche
volk, met hen, als onfchuldigen, medelijden had.
Maar, het zal, het geen onze derde aanmerking
is, niet zonder reden, verwondering baaren , dat
deze zelfde achtbare fchrijver, TACITUS,
zich omtrent
de Christenen zoo fterk uitdrukt,
zeggende j
dat zij, wegens hunne fchelmfiukken (fiagitia) in
den gemeenen haat waren, noemende hunnen Godsdienst
een verderflijk Bijgeloof, hen befchuldigende
van haat tegen het menschdom,
en hen befchouwende,
als fchuldigen (niet aan brandftichting , maar
lan andere euveldaaden ,' welke hij echter niet uitdrukt
, ) en als zulken, die de zwaarfte flrafen
verdiend hadden; gelijk SUETONIUS hen , insgelijks ,
menfehen van een fnood of kwaaddoend
Bijgeloof
noemt. Ook blijkt ons uit de brieven van PAULUS
en uit den eerften brief van PETRUS ( * ) , dat
de
(*) 1 PETR. II. 15. in. 16. iv. 15.

G E S C H I E D E N I S . 251
dc Christenen niet alleen van het gemeen veracht I
BOEK
en gehaat werden , maar ook dat men kwalijk van
XI
hun fprak, en hen lasterde, als Kwaaddoeners. Welke
waren toch wel de redenen en oorzaken, die tot deze naC.G.
Hoofdft.
Jaar 64.
lasteringen, cn tot dezen haat des volks, aanleiding gaven?
Het is niet moeilijk, deze vraag te beantwoorden.
De Christenen werden, in het eerst, door de
Heidenen 4 niet van dc Jooden onderfcheiden , nu
weet men, dat de Jooden befchuldigd werden , van
eenen algemeenen haat tegen het menschdom , eene
bcfchuldiging, tot welke zij, door hunne volkstrotsheid,
en verachtlijke behandeling omtrent de Heidenen,
meer dan te veel grond gaven. Deze befchuldiging
werd ook op de Christenen overgebracht, dewijl
men hen, in het eerst, voor Jooden hield.
Maar, behalven dit, wij hebben, in ons gefchiedverhaal,
gezien, hoe de Jooden allerhande lasteringen
uitdachten , met welke zij de Christenen bij de
Heidenen in haat brachten, zoodat het hun, in meei
dan ééne plaats, gelukte, het graauw tegeu her
gaande tc maken, en oproeren te verwekken. Zi
befchuldigden hen, van nieuwe gevoelens en zeden,
die voor de Romeinen niet te dulden waren; hunne
leere van het Koningrijk van God, door JESUS opgericht,
werd aangemerkt, als oproerig tegen der
Keizer en het Romeinfche Rijk. Hun redelijke er
geestelijke Godsdienst, die de uiterlijke plegtigheder
van den Joodfchen Godsdienst op derzelver rechte
waarde delde, en den Heidcnfchen Afgodsdienst voldrekt,
als Bijgeloof, verwierp, werd als Ongodsdiendighcid
cn Zedenloosheid uitgekreten. Ja, wij heb-
R
ben

I ben zelfs voorbeelden gezien , hoe kunftenaars er?
BOEK
werklieden, en anderen, die, van hunnen Volksgodsdienst
en bijgelovigheden, voordeel trokken, en nu,
XI
Hoofdft.
na C. G. waar het Christendom de overhand nam, verlies leden,
Jaar 64.
daardoor in het harnas werden gejaagd, en het volk
Algemeene
aanmerkingen
over
de vervolgingen
der
Christe-
Dit alles gebeurde eenen PAULUS en zijne Reisgenoten,
niettegendaande deze, met wijsheid en voorzichtigheid,
te werk gingen, en een leven leidden,
het welk met de leere van het Christendom overeenkwam,
maar, 'er waren 'er onder de Christenen,
welke, of door al te grooten ijver en naauwgezetheid,
die men in fommigen dweepzucht kon noemen, of
door een verkeerd begrip cn misbruik van de Christelijke
vrijheid, of door andere wangevoelens, gelijk
wij, in het vervolg, van de Gnostieken, zullen zien,
meer dan te veel voedzel gaven aan de bovengemelde
lasteringen en haat des volks; terwijl men, zonler
de zaak behoorlijk te onderzoeken, dezer lieden
j Hlitenrporigheden aan de Christenen in het gemeen
i oefchreef.
1
252 K E R K E L I J K E
wisten gaande te maken.
Dit zal, denk ik, voor tegenswoordig genoeg weien,
om reden te geven, van de nadeehge befchrijdng,
welke wij, bij TACITUS en SUETONIUS, van
» le Christenen vinden.
Bij gelegenheid dezer eerde vervolging der Christe-"
ien onder NERO , zal het niet ongepast wezen, hier
ïog eenige algemeene aanmerkingen te plaatzen.
Verfcheiden Kerkelijke fchrijvers fpreken van tien
1
vervolgingen , die de Christenen van de Heidenen
j :ouden geleden hebben, van welke deze ouder NERO
de

GESCHIEDENIS. 253
de eerfte was. Doch , de gefchiedenis ftemt hier I
BOEK
mede niet overeen: trouwens, indien men door vervolgingen
verftaan wil zoodanige, die, op Keizerlij­
Hoofdft.
XI
ke bevelen, door het geheele Romeinfche Rijk, eenigen
tijd geduurd hebben, met één woord, hoofd­
naC.G.
Jaar 64.
vervolgingen, zal men geene tien vervolgingen kunnen
aanwijzen, en wil men 'er bijzondere vervolgin­
neu door
de Heidenengen,
in deze of gene dad, of landfehap, door landvoogden
, of door een oproerig gemeen, verwekt, toe
betrekken, dan zal het getal veel grooter wezen. De
waarheid is, dat de Kerkelijke Schrijvers dit tiental
ontleend hebben, uit eenige kwalijk begrepen plaatzen
in de Openbaring van JOÜNNES. (*)
Maar , het volgende is van meer belang: Men
merkt aan, dat de Romeinen zeer verdraagzaam waren
, in het fluk van den Godsdienst, hier uit vloeit
dc vraag voort: Hoe komt het dan, dat de Heidencn
de Christenen zoo flreng en dikwijls vervolgd
hebben? En fommigen hebben, in de daad, gemeend,
te moeten beweeren, dat de Christenen zelve, het zij.
door hunne dweepzucht en geestdrijverij, of door hunne
dijfhoofdigheid,of door een misdadig gedrag, oorzaak
geweest zijn, van deze ftrengc behandeling jegens hen.(f)
Tot beantwoording van deze vraag dient, het
geen
(*) Opent. II. 10. XVII. 12. enz.
(|) Soortgelijke aanmerkingen komen onder anderen
voor bij GIBBON , in zijne Gefckicd. van den val en ondergang
van het Romeinfche Rijk. Men leze verders over
dit onderwerp WARBURTON Godl. zending van MOSES
II Deel Bladz. 73 volgg.
R 2

554 K E R K E L I J K E
I geen wij, hier voor (*), j n
het gemeen, van d

G E S C H I E D E N I S .
'm
volgingen iet nadeeligs tegen de Christenen zouden
bewijzen, dat zij veel meer ééne der mcrkwaardigde
omftandigheden van hunne gefchiedenis uitmaken.
JESUS had zijnen aauhangeren , meermalen , voorzegd,
dat zij in de wereld verdrukkingen zouden
ondergaan, maar hen tevens bemoedigd, met de verzekering,
dat al het geweld der hel tegen zijne Kerk
en Rijk niets zou vermogen; cn zeker, hoe zeer deze
algemeene haat cn vervolgingen van Jooden en
Heidenen, fchijnen mogten onbedaanbaar te zijn.
met de bijzondere Godlijke oogmerken, om, dooi
middel van den Godsdienst van JESUS , de wereld t(
verlichten en te verbeteren , weinige middelen heb
benzoo veel tot de eere, algcineener bekendmaking,
en fpoediger uitbreiding van het Christendom, tocge
bracht, dan juist deze vervolgingen. De haat ei
laster moest lfrekken, gelijk de Apostelen zulks, tel
derkden, in hunne brieven aandringen, om de Chris
tenen des te behoedzamer tc maken, in hun gedrag-
De wreedheid, die jegens hen werd uitgeoefend, ei
zich, door uitgezóchte en nieuwverzonnen peinigin
gen, openbaarde, wekte medelijden. De dandvastig
heid cn onverfchrokkenheid van hun , die in dez
vervolgingen omkwamen, maakte de opmerkzaam
heid op eenen Godsdienst gaande, welke zijne belr
ders, met zulken meer dan menschlijken moed, tege
folteringen en dood wapende. Men vatte eerbied o p
voor deze lijders, welke de Christenen Martelaaren
of bloedgetuigen, noemden , eerbied , die fpoedi g
zelfs de palen te buiten ging , en in bijgclovighei d.
tntaarte. Eindelijk, wanneer menschlijke en rech
R 3
vaa:
I
BOI'.K
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 64.

I
BOEK
XI
Hoofdfr.
naC.G.
Jaar 64.
256 K E R K E L I J K E
vaardige richters de zaak der Christenen onderzochten,
ontdekten zij niet alleen, in derzelver leere en
Godsdienst, niets nadeeligs voor den Staat, maar moesten
integendeel achting voor den Godsdienst,
voor de deugd der Christenen , opvatten.
Hoever Men is onzeker, of deze vervolging der Christenen,
zich de
(
vervolging
van 1
leProvintiën van het Romeinfche Pvijk, gewoed
loor NERO, zich buiten Rome uitgedrekt, en ook ia
heeft.
j Uadz. 131.
en
Het voorbeeld
van PLINIUS zal ons dit, op zijne plaats, beivijzen,
onder de regeering van NERO hebben wij
een treffend voorbeeld, in POMPONIA GRAECINA,
van welke wij boven (*) gewaagd hebben. Deze
doorluchtige vrouw, van uitheemsch Bügeloof, (het
Christendom,) befchuldigd wordende,'werd aan de
beöordeeling van haren man overgelaten. Deze, volgends
de voorouderlijke zeden, in tegenwoordigheid
zijner naastbedaanden, over het leven en de eere zijier
huisvrouw alles gerechtelijk onderzocht hebbende,
rerklaarde haar onfchuldig. (f) Doch, het is
iat wij tot de gefchiedenis
wederkecren.
tijd,
NERO
hebbe
]
\ T a DODWELL, CLERICUS en anderen, is ook VENEuitge-
1
IA (S)van gedachten, dat deze vervolging zich aleen
flrekt, bepaald heeft tot de dad Rome, terwijl
1
RUINART
-E (**)meenen, dat zij zich ook tot deProvintiën des
(*) Bladz. 242.
(f) TACITUS Ann. XIH. 32.
(§) Hist. Eccles. Tom. UI. pag. 2Sr.
< n anderen, met MOSHEIM , SCHRÖCK , SCHÜT-
llo-
(**) HAL Jaari. III Deel Bladz. 152. vergel.

G E S C H I E D E N I S .
Romeinfchen Rijks hebbe uirgeftrekt. Aan den éénen
kunt zegt men: Daar is geen duidelijke blijk, dat de Christenen
, ten dezen tijde , elders dan te Rome vervolgd
zijn geworden; ook merkt men aan, dat de Christenen
te Rome, niet om hunnen Godsdienst, maar als
ftichters van den brand dezer hoofdftad , ter dood
gebracht werden, waar uit men befluit, dat de Christenen
in de Provintiën hier onder niet hebben kunnen
betrokken worden. Van den anderen kant, fchooi I
erkennende , dat men geen duidelijk bewijs voo
eene meer uitgeftrekte vervolging heeft, (ten zij mei |
gebruik mogt maken van een opfchrift, op eene: I
ouden ftecn, onder de puinhoopen van het dor i
Marqué fa, in Portugal, zoo men zegt, gevonden
het welk fpreekt van liet uitroejen der genen, di S
het menschlijk geflacht een nieuw Bijgeloof inftamj.
ten, dat is, der Christenen, in dat gewest, ondi •r
NERO, doch, welk opfchrift den meestcn geleerde 11
verdacht voorkomt, alhoewel SCHUTTE pogingen doei
•>
om deszelfs echtheid te verdedigen ,) meent men cel 1-
ter, uit fommige gezegden van oude fchrijveren, te
kunnen befluiten, dat ook in de Provintiën de Christ 9
nen mishandeld zijn geworden, SCHUTTE wil zelf:
• >
dat TACITUS dit, genoegzaam ftellig , verhaalt
maar hij heeft de gezegden van dezen Gefchiedfchr
y
ver verkeerdelijk opgevat. De woorden zijn: „D
é
„ verderflijk Bijgeloof werd voor het tegenwoordi!
„ geftuit, doch borst eerlang weêr uit: niet allci 1!
„ in Judea, alwaar dat kwaad zijn begin genomi •n
„ had, maar ook in Rome," Doch TACITUS fpree it
aldaar, gelijk duidelijk uit het verband blijkt, v: n
R 4
dt
11
I
BOF.K
XI
Hoofd ft.
na C - G.
jaar 64.
•>

I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 64.
1
258 K E R K E L I J K E
den dood van CHRISTUS, door welken voor het tegenwoordige,
dat is, toen, niet nu, onder NERO
het Bijgeloof, dat is, het Christendom, gefluit werd!
De volgende plaatzen zijn van meer belang. Uit'
eene plaats van TERTULLriiAN, (*) meent men te
kunnen befluiten, dat NERO wetten tegen de Christenen
heeft uitgegeven , van welke hunne vijanden
ook in de Provintiën gebruik konden maken. Doch,
dewijl wij deze wetten zelve niet kunnen lezen, kunnen
wij ook niet, met zekerheid, bepalen, of die
tegen de Christenen , als Christenen , dan wel
üs brandftichters, gegeven zijn. Even duister is eene
j )Iaats van SÜLPICIUS SEVERUS (f), „ Dus vong
, men aan tegen de Christenen te woeden. Nader-
5 , /Wwcrd de Godsdienst ook, door het maken
, van wetten , verboden : en , volgends openlijk
, afgekondigde bevelen , ffond het niet vrij, een
• Chris^n te zijn! " Trouwens, men kan, hier, niet
3 enoeg onderfcheiden, of deze Schrijver, met deze
| 'oorden, nog de tijden van K E Ï O , of de volgende,
ti jden van DOMH-IUAN enz., bedoelt. Eindelijk beult
men, uit de befchuldiging der Christenen, juist
fl
fa * tegendeel, van het geen de bovengemelde geleerdi
:n daar uit befioten hadden; en men meent, dat
h :t waarfchijnlijk zij, dat men lieden, welke' mem
bi fchuldigde, de hoofdftad des Rijks in brand geftó,
kc n te hebben, en die, buitendien, van haat tegen
de n Staat en het gantfche menschdom verdacht waren
,
(*) Apotog. C. 4.
[f; Hist, Sacr. II. 2%

G E S C H I E D E N I S . 159
ren, niet alleen in de Hoofdftad, maar alüm, liet geheele
Rijk door, zal vervolgd hebben. Een befcheiden
lezer zal, in deze onzekerheid, denGcfchiedfchrij- j
loofdfl.
ver niet kwalijk nemen, dat hij liefst niets bcfiisle. [ aC.G.
Even min zeker kunnen wij zeggen, hoe lang de- ; aar 04.
ze woede geduurd hebbe? Dewijl PETRUS cn PAU- I [oe lang
LUS, gelijk men gemeenlijk denkt, in het jaar 6,8,,*
j geeurd
het laatfte jaar van NERO'S regeering, den marteldood * ebbe?
ondergaan hebben, fchijnt men te moeten denken ,
dat deze vervolging geduurd zal hebben tot den dood
van NERO, doch, anderen geloven, dat zij binnen
één jaar geëindigd zij, wanneer de eerfte woede ,
wegens de brandltichting, bedaarde, en het volk, gelijk
TACITUS meldt , medelijden begon te krijgen ,
met de onfchuldige Christenen. Ook kan meu
naauwlijks begrijpen, hoe of waarüm PETRUS en PAU­
LUS , geduurende het woeden der vervolging, te
Rome zouden gekomen zijn, cn, als 't ware, het
vuur in den mond zouden gelopen hebben. •
Zekerlijk, hebben, in deze vervolging, vele Christenen
het leven verloren, fchoon wij derzelver juist
Getal der
nartela-
•en.
getal niet kunnen weten. Over ha algemeen moet
hier aangemerkt worden, dat veelal, in de overlevering
, nopens de vervolgingen . der Christenen, het
getal der Martelaren, veel te hoog wordt opgegeven.
11. DODWELL (*) heeft dit aangetoond, fchoon deze
geleerde , man tot een ander uiterften vervallen
is, en het getal te zeer verminderd. heeft. Het is
ÜOO, dat, bij de meeste vervolgingen, de aanzienlijk
( Dis/a r. Cijprian. XI. de paucitate martijrwn,
R 5
• % "
BOLK
XI

I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 64.
200 K E R K E L I J K E
Jijkften onder de Christenen, hunne leeraars, en de
Opzieners der Kerke, het grootte gevaar liepen, terwijl
menfehen van geringer ftand vrijkwamen; ook
ivaren de vervolgingen niet allen van dezelfde na,
tuur: wanneer men dc Christenen opzetlijk opzocht,
geraakten 'er meer in lijden , dan wanneer men
wachtte, tot zij aangebracht en befchuldigd werden.
3ok is het waar, dat de bijzondere verhalen en gechicdenisfen
der martelaren, met eene oneindige me-
3 ligte van verdichtzelen , ten minten vergrootingen
\•an het wonderbare, zijn vervuld; evenwel is het
antal der martelaren,. desniettegenltaande, aanzienlijk
enoeg, gelijk blijkt uit het werk van THEOD.
I UINART, (_*) in het welk hij, vrij naamvkeurig,
i e geloofwaardigten van deze gefchiedenisfen der
1 Farteïareh heeft bijeenverzameld, PETRUS HOFSTEDE
h eeft, insgelijks, eene verhandeling gefchreven over
I H klein getal der echte Martelaren , niet echter
ir den zin van DODWELL, maar met betrekking tot
zi ilkeri, die, in de daad, den naam van Martelaren
vv aardig te achten zijn. Te weten, vele Christenen
h< hben zich, door onkunde en verkeerden ijver,
d( ior dweèpachtige beginzelen , of andere min op'
re :hte beweegredenen gedreven, zelve in het gevaar
ge bracht. Ook hebben,- gelijk wij, in het vervolg,
zii ;n zullen,alle de bijzondere gezindheden derChrislen
hunne Martelaren gehad; daar echter, een waar
tei
M mtelaar alleen zulk iemand is, die, met redelijke
ke mis en overtuiging der waarheid, met alle wijze
omk
j Aeta Sincera martij rum.

G E S C H I E D E N I S .
sSi
omzichtigheid en befcheidenhcid dezelve belijdende en
belevende, deswegens, zonder zijn toedoen of fchuld,
in ongelegenheid gekomen, aan den Godsdienst, en ]
niet hechts aan eenige bijzonder opgevatte mening,
zelfs tot den dood toe, getrouw blijft.
Of PETRUS, te gelijk met PAULUS, dan wel reeds
vroeger, volgends fommigen ,wcl vier of vijf jaaren vroeger
, en dus in de vervolging van het jaar 64, zij ter
dood gebracht, is onzeker, alzoo de oude Schrijvers
daaromtrent verfchillen, en het voor ons niet mogelijk
is, hier iet, met zekerheid, te beflisfen. No-
Onder die genen , welke , vervolgends, onder Wartellood
van
NERO , den marteldood geleden hebben , waren
>ETRÜS
de Apostelen PETRUS en PAULUS de voornaamften;
hier omtrent komen alle Christenfchrijvcrs over
;il l'Aü-
een, hoewel zij, ten aanzien van het jaar, de nadere
aanleiding tot, en de omftandigheden van
hunnen dood , verfchillen , cn zelfs , gedeeltelijk ,
vele onwaarfehijnlijkhcden verhalen, PAULUS dood
fchijnt, met veel waarfchijnlijkhcid, die men, onder
anderen, uit zijnen twceelcn Brief aan TIMOTHEUS,
opmaakt, gefield te worden, in het laatfte jaar van
NERO'S regering, het 68 na CHRISTUS geboorte,
toen deze zich in Griekenland bevond, en aan HELIus,
een vrijgelaten haaf, met POLYKLETUS, ZOO
wreed als hij zelve, alle zijne magt, geduurende zijne
afwezendheid, had opgedragen. Sommige dagtafelen
van Martelaren Hellen zelfs de dood van den
Apostel, bepaaldelijk, op den 22 Februarij van dat
jaar, zijnde hij met het zwaard onthoofd. (*)
(,*) SCHUTTE Heil. Jaarb. III. Deel Bladz i48volgg.
I
BOEK
XI
Ioofdft.
vaC.G.
] nar 64.

162 K E R K E L I J K E
I
Nopens de aanleidende gelegenheid tot, en fommige
BOEK
XI bijzonderheden van den dood dezer Apostelen, verhalen
, of liever beuzelen, fommige berichten, ten op­
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 68. zichte van PETRUS , dat deze Apostel te Rome met
SIMON den Tooveraar getwist hebbe, welke, door
zijne bedriegerijen, het volk zoo had begoocheld,
dat men hem Godlijke eere bewezen, en een ftandbeeld
opgericht hebbe, met dit opfchrift: SIMONI
SAXCTO DEO: aan den Heiligen God SIMON! (*)
Eindelijk wendde de Tooveraar voor, te kunnen vliegen,
doch, als hij deze kunst te werk Helde, is hij,
op het gebed van PETRUS, gevallen, en brak den
hals. Dit vcrdichtzel van het vliegen van SIMON
is, hoogstwaarfchijnlijk, ontdaan, uit het geval van
zekeren IKARUS , welke, in een fchouwfpcl, zullende
vliegen, daar in miste, en naast de loge of zitplaats
van NERO nederviel, het welk SUETONIUS
verhaalt (f). Deze val en dood van SIMON ZOU
aanleiding gegeven hebben tot de vervolging tegen
PETRUS, welke Apostel zich eerst de ftad uit wil,
(*) Dit verhaalt JUSTINUS de Martelaar in zijne Me
Verantwoording Cap. 34. Doch deze goede Kerkvader
is hier deerlijk misleid, het zij door anderen, of door
ïich zeiven. ^ Het opfchrift, waarop hij doelde, is, on.
ier den Paus
CREGORIUS XIII, op het Eiland in den
Tiber gevonden, en luidt dus: SEJIONI SANCO DEO FI-
5iO: aan den Verbondsgod SEMO SANCUS. Deze was eene
>ude Sabijnfche Godheid, welke bij het fluiten van vtri
'tonden aangeroepen werd.
(f) Kf. Ner. Cap. XII.
de

G E S C H I E D E NI S. 263
de begeven, om het gevaar te ontgaan, maar buiten
de Poort was JESUS hem tc gemoet gekomen, wien
PETRUS vragende: Heer el waar gaat Gij?
antwoord kreeg: Ik ga,
I
BOEK
XI
ten; loofdft.
om wederom gekruist te
worden? PETRUS, hier door befchaamd, keerde te
rug, werd gevat, cn ten kruisdood verwezen; als
dit vonnis aan hem ftond uitgevoerd te worden,
verzocht de Apostel, niet begeerende , met CHRISTUS
gelijk gedeld te worden, dat men hem met het hoofd
nederwaards mogt kruisfigen; het welk hem werd ingewilligd.
Zeker, indien dit in de daad zoo gebeurd
ware, zou men den Apostel niet kunnen vrijfpreken
van eene gemaakte nederigheid! Het verhaal van de
verfchijning van JESUS fchijnt uitgedacht te zijn, uit
het geen PETRUS fchriift, in zijnen II Brief Hoofdft.
I. 14. dat JESUS hem geopenbaard had, dat het verlaten
van zijne aardfche hut ( zijn ligchaam ) , haasi
aandaande was. Alle deze bijkomende bijzonderheden
dan latende, voor het geen zij zijn, zal dit alleen
, als zeker, kunnen aangenomen worden ,. dat PE
TRUS te Rome, onder NERO, den marteldood ge
leden heeft, gelijk JESUS hem dit laatde duidelijl
voorzegd had. (*)
Volgends KLEMENS van Alexandri'è (f) zal d
huisvrouw van PETRUS , kort voor haren echtge
noot, insgelijks, als eene martelarcsfe gedorven zijn
wordende door den Apostel, tot aan haar einde, be
moedigd , met de woorden: Vrouw! gedenk aai I
den Heere!
^
(*) JOÜNN. XXL 18. vergel. ook. joaNN. XIII. 3J
(f) Bij EUÏEB. Hist. Eccles. IIL 30.
naC.G.
Jaar 63.

a

G E S C H I E D E N I S . 265
Voor GALBA, die, in Galliê, als Keizer was uitgeroepen
, en dien het Romeinfche volk , als zijnen
I
BOF.K
XI
verlosfer, befchouwde, hadden de Christenen eenigen
tijd rust van de Heidenen; ook waren de Jooden naC.G.
Hoofdft.
Jaar 68.
thans in zoodanige omdandigheden, dat zij, aan het
vervolgen der Christenen, niet denken konden, als
genoeg met zich zeiven te doen hebbende.
Te weten, gelijk wij boven hebben verhaald , in joodfche
oorlog.
het jaar 66, was, onder den landvoogd GESSIUS
FLORUS , de oorlog tusfehen hen en de Romeinen uitgeborsten
, welke een einde van hun gemeenebest maakte
, en hunne Stad en Tempel verwoestte , waar
door de voorzeggingen van DANIÊL, maar bijzonder
die van JESUS, die dezen ondergang, voor 30 jaren,
had aangekondigd, ten dipden vervuld werden; wordende
daardoor , insgelijks , het groot pleitgeding
tusfehen de Christenkerk cn de Joodfche Sijnagoge
bedist, en, door het beduur der Godlijke Voorzienigheid,
de Kerkplegtigheden, door MOSES verordend,
afgefchaft, cn dus de Christenen, zichtbaar, bepaald
tot dien dienst van God in Geest en Waarheid ,
welken JESUS gepredikt, en waar toe hij zelve, cn
4} •
vervolgends zijne Apostelen, de gemoederen, door onderwijs
en verlichting, hadden voorbereid.
Deze geheel merkwaardige oorlog, door JOSEFUS,
in een afzonderlijk werk, over den Joodfchen Oorlog
, breedvoerig, en naauvvkeurig befchreven, is zoo
vol merkwaardigheden, dat Heidenen, zoo wel als
Jooden, erkend hebben, dat de Godheid, daar in,
op eene tastbare wijze, hare magt en rechtvaardigheid
hebbe verheerlijkt.
Vóór

BOEK
XI
Hoofd!
na CC
Voortekenen
vóór dc
zen oorlof.
266 K E R K E L I J K E
Vóór dnt deze oorlog eenen aanvang nam, gingen
'cr eenige vreemde wondergebeurenisfen en voorte*
:. kens vooraf; welke niet alleen JOSEFUS breedvoerig
•vermeldt, maar waar van ook TACITUS (*)
R E-
Jaar 68
; waagt; zoodat men , zonder het gezag van deze
beide achtbare Schrijvers tegen tc fpreken, derzelver
_ waarheid niet in twijfel trekken, of ze enkel voor
bloote verbeeldingen houden kan, cn zulks te min,
omdat ook JESUS (f) reeds voorzegd had, dat
foortgelijke wondertekenen de verwoesting van Jerufalem
zouden voorafgaan, als ook, omdat fommigen
onder de voortekenen, door JOSEFUS verhaald, naar
eene groote waarfchijnlijkheid, dezelfde zijn, die,
volgends het Nieuwe Testament, op het Paaschfeest
van JESUS dood, en het daar op gevolgde Pinkfterfeest,
zijn voorgevallen.
DcChris. Dc Christenen moesten, bijzonder, deze voortekenen
opmerken, en als waarfchuwingen aanzien, om
tenen
verinten
Jerufalem.
Jerufalem en het Joodfche land te verlaten. Reeds
te voren, waren dc Apostelen, door de Jooden, op
velciieië wijzen vervolgd, en fommigen zelfs ter dood
gebracht zijnde, van daar vertrokken, om het Euangelie,
onder anderen volken, te verkondigen; en bovendien,
werd aan alle de gelovigen, die tot de Kerk
te Jerufalem behoorden, door eene Godfpraak, welke
aan de uitmuntendden onder hen, in eene openbaring,
vóór den oorlog, gegeven werd, bevolen,
uit de Stad tc vertrekken, en zekere Stad in Pereë
(*) Hui. Libr. V.
(t)
MATTH. XXIV.
over

G E S C H I E D E N I S »
a«?
ever elen Jordaan , Pella genoemd, welke onmidlijk ï
BOEK
©nder het gebied van Koning AGRIPPA II ftond, te
XI
gaan bewonen, werwaards dan ook de Christenen \ Ioofdfts
uit Jerufalem vertrokken* Zoodat dc Hoofdftad, en
ïaC.G.
Jaar68.
geheel Judeë, ten eenemaal van heilige mannen ont-,
bloot werden: wanneer hen, die CHRISTUS en zijne
Apostelen zoo zeer mishandeld hadden, eindelijk de
Godlijke wraak bezocht, omdat geheele geflacht
der
Godlozen uit het menschdom ten gronde toe uk te
roejen.
Dit verhaalt EUSEBIUS (*), en 'er is gcene
reden, om dit verhaal te verwerpen; dewijl toch
ook .JOSEFUS , op meer dan ééne plaats , van de
verfchriklijke zedenloosheid der Jooden {prekende,
verklaart, dat dezelve zoo hoog ging, dat,
God de Romeinen niet gezonden had ,
ftraffen,
indien
om hen te
'er vuur van den hemel had moeten dalen,
om dc dad, gelijk eertijds Sodom en Gomorrha,
verdelgen-.
In het jaar'67 werd FLAVIUS VESPASTANUS ^ de GALBA ,
OTHO en
-undigfte cn dapperde veldheer, dien de Romeinen,
V1TELLI»
ten dezen tijde, hadden, doof NERO , na Judeë gebonden
, om den Joodfchen oorlog te voeren. Deze
us, Romeinfche
Keizers»
veroverde, in den veldtogt van dat jaar, geheel Galileë,
en trok, in het volgenelc jaar 68, het landfchap
Judeë in, dringende tot aan Jcrlcho toe door;
maar, alzoo de ftaat van zaken te Rome zeer verward
was, alwaar
GAL BA, aan de verwachting, die
raen van hem opgevat had, niet voldaan
(*) Hist. Eed. III. 5.
8
te
hebbende,
in

268 K E R K E L I J K E
I
in het begin van het jaar 69, omgebracht werd, na
BOEK eene korte regering van zeven maanden en zeven
XI
dagen, wordende, door de lijfwacht, OTHO in zijne
Hoofdft.
naC. G. plaats op den troon verheven, terwijl dc Duitfche
Jaar dg.
legers, ten zelfden tijd, VITELLIUS als Keizer uitriepen,
tegen wien OTHO, eenen veldflag verloren hebbende,
na eene regering van 3 maanden, zich zeiven
liever ombracht, dan dat hij den burgerkrijg wilde
ra-volgen, en welke VITELLIUS den Keizerlijken troon
Insgelijks niet langer dan acht maanden en vijf daren
bezat; alzoo, zeg ik, de ftaat van zaken te Rome
:eer verward was, werd de oorlog tegen de Jooden,
'an den zomer des jaars 68, tot het laatfte van hef
j *ar 69, gefchorst.
Verre van dit uitftel zich ten nutte te maken, na-'
I ien, onder de Jooden, de verdeeldheden en fcheuingen,
gepaard met roof en moord, de overhand.
r
I )it ongelukkig volk woedde in zijne eigene ingeranden,
en alle beleid en wijsheid fcheen hetzel-
v
V e begeven te hebben. Drie partijen oorloogden niet
Tl tin onderling met malkanderen, dan met de" Romeien;
zoodat JOSEFUS fchrijft, dat, al waren ook
n
d e Romeinfche legers niet opgekomen, deze rampiligen
zelve de ftad vernield en verwoest zouden
z
h :bben.
VESPASI- In het jaar 69, werd VESPASIANUS , door zijn leaf,
en de overige Romeinfche legioenen in het Oos-
ANUS _
wordt "
Keizer. tc n, als Keizer, uitgeroepen, waar op hij zelve na
Ji ome gekeerd, om bezit van den troon te nemen,
h t beleid van den Joodfchen oorlog aan zijnen Zoon
TITUS

TITUS'
G E S C H I E D E N I S . 269
VESPASIANUS overliet, welke, in de maand
April van het jaar 70, met zijn leger voor Jerufalem
rukte, en de dad van alle kanten infloot.
Daar is, in de gefchiedenis der volken, geen voorbeeld
van eene zoo merkwaardige belegering, noch
loosheid. " Dewijl de belegering juist op een
Paaschfeest eenen aanvang nam , waren de Jooden
van alle oorden derwaards faamgevloeid, in des te
grooter menigte, omdat zij, in den jongden noot'
van hun volk cn Godsdienst, [deiizelvën niet wilder
verlaten, verwachtende tevens, op dc toezegginger
van verfcheiden bedriegers, eene bovennatuurlijke he
melfche Uitredding en verlosfing. Ondertusfchen.
ontdond, door deze groote menigte menfehen, in d<
dad, de allerijslijkde hongersnood, welke verhaas
werd, doordien de partijen, tegen malkanderen woe
dende, mcnigmalcn brand verwekten, waar door d<
voorraad van levensmiddelen , die men zoo nodk
had, door de vlammen verteerd werden. Zoo groo
was de hongersnood, dat men, gulzig, menfehen
vlcesch verdond, ja dat moeders hare eigene Rihderei 1
flachtten en aten; de draten en platte daken de t
huizen waren bedekt met uitgeteerde ligchamen
»
naar fchimmen gelijkende, en met van honger gedorvei l
S 2
h
I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar7o.
van zoo vele rampen, in eene belegerde Stad te gelijk
famenlopende, als deze belegering van Jerufa­
Jerufalem
belegerdlem:
„Geene Stad," fchrijft JOSEFUS, die zich, in
perfoon; in het leger der Romeinen bevond, „heeft,
„ zedert de Schepping, zulke verfchriklijke rampen
„ geleden, geene was ooit zoo vol volks, het welk
„ zoo vruchtbaar was, in allerlei foort van God-
'

I
BOEK
XI
Hoofdft.
fia C. G.
over de muuren buiten de Stad wierpen. Zoodanig
Jaar 70.
was TITUS, dc veldheer, op dit gezicht, ontroerd,
dat hij, de handen ten hemel heffende, uitriep, dat
dit zijn werk, zijne fchuld, niet was. Niettegendaande
dezen hooggaanden nood, was het Joodfche
volk, tot razernij toe, hardnekkig, willende geen
liet minde gehoor geven, aan de voordellen, en aanbiedingen
van TITUS, noch aan de vermaningen
k
*7° K E R K E L I J K E
Jijken: derzelver ftank bracht eene pest te wege,
waar aan menigten ffierven, zoodat de levenden niet
in ftaat waren, de dooden te begraven, maar die
ran den Koning AGRIPPA, JOSEFUS, en anderen;
a zelfs, wanneer iemand der voorzichtigde burge-
]•en, in de dad, dc woede poogde te doen bedaen,
en gematigder handelwijze aanprees, werd hij,
]
Is een vijand van volk en Godsdienst , nedergefa-
1 »eld en afgemaakt.
Ingenomen
cn ƒ
Dewijl de Stad, door natuur en kunst beide, zeer
verwoest terk en bijna onvcrwlnlijk was, en de Jooden zich,
i ls wanhopige menfehen, met alle die woede, welke
\ un geestdrift hun inblies, verdedigden, duurde dc
b elegcring lang; den 14 Julij, hield het daaglijksch
c fier in den Tempel op, cn den 10 Augustus werd
d it Heiligdom, het welk eene derkte op zich zelve
11 itmaakte, dormenderhand, overweldigd, en, niettemdaande
TITUS, in een' daags te voren gehouden
o
k rngsraad, bedoten had, dit prachtig gebouw te
maren, waar toe bij ook, met roepen, bidden
d reigen, ja flaan van zijn eigen volk, zijn niterde
b at deed, als van hooger hand, in brand gedoken.
c P den tweeden, of volgends de rekening van ande>

G E S C H I E D E N I S . 271
deren, op den achttien September, werd, eindelijk, 1
BOEK
ook het overige der ftad met ftorm veroverd, alles
XI
ter nedergemaakt, en de ftad verbrand en verwoest. Hoofdft.
Na het bemagtigen der ftad, erkende TITUS, hare
flerkte, befchouwcnde, dat eene meer dan mensch­
naC.G.
j" nr 7°
lijke magt hem dezelve had doen vermeesteren; dit
verhaalt niet alleen JOSEFUS , maar ook andere
Schrijvers, FILOSTRATUS (*) bij voorbeeld, meldt
ons, dat TITUS , wanneer , na het innemen van
Jerufalem, de nabuurige volken hem, als ovenvinnaar,
eene gouden kroon aanboden, die geweigerd
hebbe aan tc nemen, zeggende, dat hij dit werk
niet verricht, maar dat de toorn der Goden , die
duidelijk gebleken was, de Stad in zijne handen gegeven
had.
Het getal der menfehen, welke , geduurende de
belegering, in de Stad zijn omgekomen, gaat hel
geloof bijkans te boven, JOSEFUS fpreekt van eer
milliöen en honderdduizend, TACITUS van zesmaa:
honderdduizend. Zeven en negentigduizend werder
gevangen, waar van de aanzienlijkften de zegepraa
van TITUS te Rome moesten verderen , die oudei
waren dan zeventien jaren , werden na Opper-Egyptt
gezonden, om in de mijnen te arbeiden, of na dc
Provintiën gevoerd, om in de fchouwfpelen te vechten
, of voor de wilde beesten geworpen te worden:
die jonger waren, werden 'tot flaven verkocht. Ir
langen tijd, werd aan geen'' Jood toegedaan , na
der bij de verwoeste dad te komen , dan tot aai l
Em
(*) Vit. Apollon. VI. 29-.
S 3

I
BOER
XI
Hoofdft.
naC. G.
*ja K E R K E L I J K E
Emmavs , om van daar hare verwoesting te beweenen.
•
De overblijfzelen des oorlogs duurden tot het jaar
73 of 74 , waar bij nog eenige duizenden Jooden
omkwamen, ook werd dc Tempel, dien de Jooden
tc Heliöpolis in Egypte hadden, van alle zijne fieraden
beroofd, cn gefloten, zoodat 'er geen voetfiap
van den openbaren eeredienst der Jooden overbleef,
Met deze verwoesting van Stad en Tempel hield
liet Joodfche volk op, een onafhanglijk volk uit te
maken; van toen af zijn de Jooden, als ballingen,
verftrooid door de geheele wereld, hoewel zij zich
looit, welke lotgevallen hun ook zijn overgekomen,
net andere volken vermengd hebben, maar tot onze
ijden toe een afgezonderd volk gebleven zijn.
Dood Dewijl wij, meermalen, van den Joodfchen Koling
AGRIPPA II, gefproken hebben, zal het den
Wffl A- ]
GIUPPA ,
J
II. ezer niet onaangenaam zijn, als wij hier aantekenen ,
( lat hij, met zijne Zuster BERENICE, TITUS na Rc~
! 'je verzeld heeft, TITUS had zoo groote liefde vooi
t eze Vorstin opgevat, dat hij haar zelfs beloofde
t e trouwen, welke belofte hij echter niet heeft kunien
volvoeren, omdat het Romeinfche volk 'er zich
i
{ penlijk tegen verzettcdc. AGRIPPA zelve, zegt men,
i i te Rome geftorvcn, in het oofte jaar na CHRISTUS
eboorte, het 70 van zijnen ouderdom. Hij was dc
j latrte, uit het geflacht van IIERODES , die den naam
\ an Koning gevoerd heeft, terwijl, volgends de aan-'
t .'kening van JOSEFUS, het geheele geflacht van den
c wingeland , IIERODES den Grooten , binnen den
t jd van ééne eeuw, is uitgeftorvcn.

G E S C H I E D E N I S . 273
Door deze gebeurenis waren de Christenen voortaan
vrij van vervolgingen van den kant der Jooden,
gelijk zij, over het geheel, veel invloed op de zaken ; Joofdft.
ia C. G.
van het Christendom moet gehad hebben, hoewel :
Jaar 74.
ons deSa'aiigaande geene uitdruklijke berichten voorkomen.
Geduurende de verwarringen in het Romeinfche
Rijk, onder GALBA , OTHO en VITELLIUS,
en onder de regering der goede Vorsten FLAVIUS en
TITUS VESPASIANUS, Vader en Zoon, welke laatfte
de wellust van het menschlijk geflacht genoemd
werd, hadden zij ook rust van de Heidenfche volken,
en konden de waarheid, die zij geloofden,
•zelve beleven, en verder voortplanten.
Door dfe Apostelen, van welke thans JOÜNNES en
FILIPPUS nog in het leven overig waren (*), was
de Christengodsdienst reeds zeer ver uitgebreid. Men
moge, daaromtrent, door verdichtzelen veel vergroot
hebben, wanneer men, bij voorbeeld, van eene prediking
van het Christendom in Amerika, als ook
in China (f) , reeds in de eerde eeuw van het
Christendom, gewaagt; veel moge onzeker wezen,
.ik echter is boven allen twijfel, dat, door den arbeid
der Apostelen, bijzonder van PAULUS, door
bet geheele Romeinfche Rijk, Christenen gevonden
werden , in Afië , Europa , en een gedeelte van
Afrika. Men had, onder anderen, eenige aanzienlijke
I
BOEK
XI
(*) EUSEB. Hist. Eccles. III. 31.
(j ) DEGUIGNES in zijn Onderzoek over de Christenen,
in de 7de eeuw zich in China bevindende, heeft dit echter
voor wasrfehijnlijk gehouden.
S 4
Toeftand
derChristenen.

a?4 K E R K E L IJ K E
I ke gemeenten, in voorname Steden, gelijk te Jerufalem,
vóór de verwoesting dezer Stad, te Antwckii
BOEK
XI
Hoofdfr. in Syrië, te Alexandrië in Egypte-, en te Rome,
na C. G.
Jaar 74. welke als hoofd- 0f moederkerken kunnen aange-.
merkt worden, van waar de leere van JESUS in an%
dere kkincr deden en de omgelegen vlekken werd
voortgeplant.
Opvolging
der
De Kerkelijke Schrijvers hebben ons de Bisfchoppen,
of Opzieners dezer gemeenten, als opvolgers
IJisfchopfen,,
van de Apostelen, of Apostoli&he mannen, vertoond,
cn derzelver opvolging verhaald, doch, de
benaming van Bisfchop genomen in denzin, welken
dezelve in hunnen tijd had. Dus zal, bij voorbeeld,
PIMOTHEUS dc eerde Bisfchop te Efeze TITUS
>phet Eiland Creta, geweest zijn; maar, bijzon-
Ier, heeft EUSEBIUS, in zijne Kerkgefchiedenis, ziin
verk gemaakt, om de opvolging der Bisfchoppea
•'an de Kerken van Jerufalem, Antiöchië, Alexanh-ië,
en Rome op te tekenen. Hij geeft ons (*)
<
ene lijst van 15 Bisfcboppen van de gemeente van
Jerufalem,_ beginnende, met den Apostel JAKOBUS ,
1 ot aan de tijden van den Keizer ADRIÜAJV of HA'.
1
>RKÏAN, allen uit de Joodfche Christenen.. Insgeijks
noemt hij de Bisfchoppcn van Antiöchië, den
1
«
erdeu EVODIUS, cn den tweeden IGNATIUS, die,
(
>ndcr TRAJANUS , den marteldood geleden heeft.'
1
fa» de Kerk te Alexandrië in Egypte zal MARKUS,,
I é Euangelist, de reisgenoot van BARNABAS en
| AULUS, en leerling van PETRUS, de eerfte Bis-.
(*) Hist. Eccl.. IV. 5..
fchop

G E S C H I E D E N I S . Vf%
fchop geweest zijn, en na hem (*)
het Site jaar van NERO, 61 na CHRISTUS
ANNIANUS, in
geboorte,
een man, gelijk EUSEBIUS (f) hem noemt,
van God bemind, en in allen opzichte wonderbaar.
Na 22 jaaren, was zijn opvolger AVILIUS , die deze
gemeente 13 jaaren, cn dus tot aan de tijden van
TRAJANUS beduurd
heeft.
a TIM. IV. 11. en PETRUS, I. PETR. V. 13-
Omtrent de opvolging der eerfte Bisfchoppen te Opvolging
der
Rome, waarop echter, volgends de Roomsehgezinde
Godgeleerden, zoo veel aankomt, is alles onzepen
te
Bisfchop­
Rome,
ker. De Griekfche Kerk leidt deze opvolging af
van PETRUS en PAULUS, de Latijnfche, van PE­
TRUS alleen.
Dit is zeker, dat van beide deze Apostelen
, PAULUS voomaamlijk , bij de gemeente t<
Rome, zich bijzonder vercüendelijk gemaakt hebbe
ja,
dat men van ouds PAULUS, die, vroeger dai t
PETRUS, te Rome geweest is, in die gemeente nie t
alleen met PETRUS gelijk, maar, in zeker opzichr ».
zelfs boven hem gcltcld heeft , fchijnen de ze
gels der oude Roomfche Bisfchoppen te bewijzen
welke dc beeldenisfen dezer beide Apostelen vertoon
den,
en wel zoo, dat PAULUS daarbij de rechte
hand bekleedde.
Omtrent de onmiddelijke opvolger I
dezer Apostelen, verfchillen de Schrijvers.
Een paa t
oude Bisfchopslijsten van Rome noemen als eerste: }
Bisfchop
LINUS, van het jaar 56 na CHRISTUS tc t
(*) Niet na zijn dood, gelijk EUSEBIUS fchijnt 1 e
kennen te geven. Dewijl PAULUS nog van hem fpreel
(t) Hist. Eccles. II. 24.
67
I
BOEK
XI
Hoofdft\
naC.G.
Jaar 74.

a 76 K E R K E L I J K E
I 67, elf jaaren, en laten op hem volgen CLEMENS ,
BOEK
XI van het jaar 67 tot 76, negen jaaren. Volgends de*
Hoofdrt. Apostolifche FastftelUngen, is CLEMENS, door den
na C. G.
Apostel PETRUS, nog voor zijn dood, tot Bisfchop
j.v.r 74.
van Rome aangefteld: (*) En hier in komen de
oude Christenfchrijvers vrij wei overeen, dat zij LI­
:us, moet tusfehen LINUS eii
CLEMENS ingevuld
NUS, van welken PAULUS fpreekt (2 TIMOTH. IV.
21.) eerften Bisfchop van Rome noemden, doch,
wanneer en hoe lang hij dezen post hebbe waargenomen
, daaromtrent verfchilt men. Volgends de
tangehaalde lijsten, zal hij deze waardigheid , nog
jij het leven der beide Apostelen PETRUS en PAU-
.us, bekleed hebben, terwijl EUSEBIUS en anderen
i icm, na den dood der Apostelen, als derzelver opulger,
noemen, en hem twaalf jaaren toefchrijven,
)
t at aan het jaar 79 of 80. Nog grooter is het vergil,
omtrent den opvolger van LINUS, deze is,
I
\ olgends de bovengemelde Lijsten en de Apostoüfchc
r
/ astfteUingen, CLEMENS van het jaar 67 tot 76 neen
jaaren, maar, volgends EUSEBIUS en IIICRONY-
r
v rorden CLETUS of ANENCLETUS , geduurende ia
j aren, zoodat CLEMENS eerst, in het jaar 91 of 92,
I isfehop te Rome zou geworden zijn; op CLEMENS
z ü gevolgd zijn, geduurende acht jaaren, EUARESus,
en na hem ALEXANDER, welke den martel»
T
d 3èd zal geleden hebben, onder TRAJANUS, doch
d e, volgends EUSEBIUS, zijn eigen dood geftorven
is , in het derde jaar van ADRI«ÏAN , of HADRIÜAN ,
(*) Vergel. beven Bladz. 238.
den

G E S C H I E D E N I S ,
K7
dm opvolger van TRAJANUS. ZOO onzeker is dc I
BOF.K
ecrfte opvolging der Bisfchoppen van Rome, welke XI
onzekerheid, voor een groot gedeelte, ontftaan is ?
Hoofdfr;
na C. Gi
uit eene willekeurige betekenis , die men aan het
woord Bisfchop, in het vervolg, gehecht heeft, lüZi
zoodat men opzieners cn leeraars dezer gemeente,
die, gelijktijdig, derzelver belangen waarnamen, den
éénen den anderen heeft laten opvolgen. Deze onzekerheid
en verwarring heeft aan de Roomschgezinde
Schrijvers vele moeite gekost, terwijl Proteftantfche
Schrijvers vele geleerdheid cn fchranderheid
hebben aangewend, om derzelver onderftellingen te
keer te gaan, cn de oude berichten met malkanderen
tc vereffenen en overeen te brengen, zonder dal
men zeggen kan, dat de ééne of andere volkome! l
geflaagd zijn. Dit alleen kan men, ten befluit, op
maken, dat dc Kerk te Rome, eerst na den doo( l
der Apostelen, Bisfchoppen, in den laateren Kerkelij
ken zin van dit woord, gehad hebbe; waar uit vai I
zelve volgt, dat deze Kerk geenen invloed van eerst
heid of gezag, in dezen tijd, op andere gemeente 1
heeft kunnen oefenen, welke allen, veeleer, van e 1
kandcr onafhanglijk waren.
Over het algemeen is men weinig onderricht, va B Reden ,
._ waaróm
de omftandigheden , in welken de Christenen ve: men van,
s
kcerd hebben, na den dood der Apostelen PETRU de Chris*
x tenen na
en PAULUS, tot aan de regering van den Keiz(
de Aposa
TRAJANUS toe, hier uit hebben DODWELL, en r telen zoo
hem"bijzonder VITRINGA (*) afgeleid, dat de ee weinig
;e l e e s c '
( ») Disfert. Sacr. IV. fi

I
BOEK
XI
Hoofd
naC.(
£?3 K E R K E L I J K E
fte ijver der Christenen merklijk verkoeld zijnde
%
het Christendom ook, geduurende dien tijd, geene*
i. voortgangen gemaakt heeft; wie ondertusfchen het
£ natuurhjk beloop van zaken nagaat, zal zich van
Jaar;.
; deze gaping, die wij hier aantreffen, ligtefijk reden
kunnen geven. De Christenen hadden, in de eerde
tijden, na de Apostelen, geene Schrijvers; het Christendom
werkte veeleer, overëenkomftig zijne geaartheid
, in ftilheid voort; het welk ook de waare reden
was, waaröm Heidenfche Schrijvers, zoo Wijsje*
ren, als Gefchiedfchrijvers, zoo weinig gewag van
hun maken, en geen acht op hen daan, zonder dat
men met GIBBON behoeft te denken, dat de oorzaak
daar van te zoeken zij, in het klein .getal van Christenen
op zich zelve, het geen wij reeds gezien hebben,
dat, ten tijde der Apostelen, al vrij aanmerkhjk
geweest is. Ook hebben de tijdsomftandigheden,
de oorlog in het Joodfche land, en de verwarringen
in het Romeinfche Rijk, veel toegebracht,
dat de Christenen, in die jaaren, zoo weinig opziens'
en geruchts in de wereld gemaakt hebben, alhoewel
wij, uit het geen, in het vervolg, gebeurde, moeten
befluiten, dat zij zich, geduurende deze fchijnbare
dilte, aanmerklijk vermenigvuldigd hebben.
DeCliristenen
genieteduurende
Dus genoten de Christenen eene ftille rust, ge­
de regeering van FLAVIUS VESPASIANUS,
rust onder
VES-
PASIANUS
die ons, als een goed en verftandig vorst, befchreven
wordt, insgelijks onder de korte regering van TITUS,
cn TITUS. die zijnen Vader in het jaar 79 was opgevolgd, welke
vorst, door z'jne beminlijke hoedanigheden, gelijk wij
zeiden, den eernaam verwierf, van de lust en het
ver-

G E S C H I E D E N I S . Ê?0
vermaak des menschlijken gejlachts te zijn. Doch
deze loflijke vorst, niet langer dan ruim twee jaaren,
I
BOEIt
XI
na zijns vaders dood, geregeerd hebbende, had, in] loofdft.
vaC.G,
het jaar 81, tot zijnen opvolger zijnen broeder DO- Jaar 81.
MITIÜAN, die, even gelijk N E R O , in het begin, eenen .
prijswaardigen vorst beloofde , maar weldra dien
dwingeland, in alle zijne ondeugden, navolgde, ja
te boven ging.
Vcrvoligagéet
Het is opmerklijk, dat de Christenen, die» onder
de goede Keizers VESPASIAXUS en TITUS , m hunne
rust ongeftoord gelaten waren, juist weder, on­
Christenen
onder
DOder
eenen wreedaart en dwingeland, even gelijk te MITiaAN.
voren onder N E R O , voor vervolging werden bloot*
gefteld. DOMiTiaAN was een vijand, gelijk ons de
Heidenfche Schrijvers zelve berichten, van alles, wat
braaf en deugdzaam was, cn, gelijk zijn geweten
hem zelve befchuldigdc, dat hij zich, naar verdiende,
bij allen haatlijk gemaakt had, zoo was hij ook
vol vrees en achterdocht, bijzonder in de laatfte jaaren
zijner regering, die 15 jaaren geduurd heeft.
Dc Christengodsdienst had , te Rome zelve , zoo
grooten opgang gemaakt, dat zelfs aanzienlijke mannen,
en onder die nabeftaanden van het Keizerlijk
Huis, dcnzelven hadden omhelsd. De deugd en ftil-
1c ingetogenheid dezer aanzienlijke mannen maakte
hen bij den achterdochtigen DOMITIÜAN verdacht,
te meer , omdat men, de Christenen nog met de
Jooden verwarrende, die, thans, wegens hunne hardnekkigheid,
in tien laatden oorlog, betoond, voornaatnlijk
in haat waren, niet kon verdragen, dat
dsze lieden het Joodfche Bijgeloof, gelijk men het
noem-

I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 96.
K £ R K £ L Ij K É
] iog fteeds aframmelingen uit DAVIDS geflacht, cn
] labeftaanden van JESUS, in achting; gelijk nu zelfs
•i 'ESPASIANUS , de Vader, volgends EUSEBIUS ,
c
i
noemde, omhelsden; waarbijlnva'rri » dat deze Keizer
tot die zinloosheid vervallen zijnde, dat hij zich/elven
Heer en God noemde, cn dus ook van anderen *ertOemd
willende worden (*), de Christenen, volgends
de grondbeginzelen van hunnen Godsdienst,
hem
dien titel moesten weigeren, waar door zij bloot!
gefteld werden, Voor dc heli-huldiging van Majcfteitsrchennis
tegen den Keizer. Doch, behalven deze
ügemcene aanleiding, welke ook EUSEBIUS verneldt
(f), verhaalt
( dus noemt hen HEGESIPPUS,) deze
HEGESIPPUS, bij denzelfden'
:>efchiedfchrijver aangehaald, nog deze bijzonderheid:
lij de Christengemeente van Jerufalem, die, fchoon,
ra de verwoesting dezer Stad , elders heen geveken
, dien naam echter bleef behouden , waren'
Ihoewel dit flechts, als een gerucht, opgevende (§),'
c nakomelingen van DAVID , onder de Jooden, had
iten opzoeken, ten einde dat Koninglijk
geflacht
it te roejen, zoo werd dc achterdocht van DOMI-
IÜAN gaande gemaakt, wanneer eenige Ketters ,
nabefraanden
V m JESUS aanbrachten, als, insgelijks, tot DAVIDS
K oninglijk Stamhuis behoorende. DOMITKIAX, die
O 3k van JESUS, als eenen Koning, gehoord 'had,
li :t deze lieden vatten, en voor zich brengen. Maar,
C*) SUÉTÓN. Dsifiii. Cap. 13.
Cl) Hist. Eccles. III. 17-20.
CS) Hist. Eed. III. 12.
ab

ttis hij
G E S C H I E D E N I S . 281
zag, dat zij flechts geringe lieden waren,
die hem het eelt hunner handen, ten bewijze, dat
zij vair den landbouw leefden, Vertoonden, hem tevens,
op zijne vragen aangaande JESUS en deszelfs
Rijk,
den hemelfchen en geestelijken aart van dit
Rijk verklarende , liet hij hen , hunne geringheid
verachtende,
Ook
los, en weder na hun land keeren.
herriep hij, zegt men, zijne bevelfchriften tegen
de Christenen, en (taakte derzelver vervolging.
Wat 'er ook van dit verhaal van HEGESIPPUS zij,
zeker genoeg is het,
dat de vervolging, onder DO-
MITISAN, niet lang geduurd kan hebben, alzoo zij,
in het 15de of laatfte jaar van zijne regeering en leven,
eerst eenen aanvang nam, en nog door hem
zeiven, ten minfljen, door zijnen opvolger, den Keizer
NERVA , geëindigd is geworden, Waar omtrent de
oude Schrijvers verfchillen. (*)
Ook fchijnt deze vervolging niet zeer zwaar, oi
met veel bloedgerichten, verzeld geweest te zijn ,
maar meest in verbanningen beftaan te hebben, welke
ballingen echter, kort daarna, door Keizer NER-
VA , terug werden geroepen,
DODWELL meent zelfs,
dat 'er, geduurende dezelve, niemand der Christenen
ter dood gebracht zij. Doch, EUSEBIUS verzekert
uitdruklijk het tegendeel, en zijn vernam" wordt
daar omtrent bekrachtigd, door eene plaats uit DIO
CASSIUS (f), en zijn verkorter XIPHILINUS , volgends
welke eenige aanzienlijke lieden, als FLAVIUS
CLE-
(*) Vergelijk VENEMA Hist. Eccles. Tom. UI.pag. 344.
(f) Hist. Rom. Libr. LXVII. pag. 766. A.
I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
jaar 96.

I
fcOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 96.
282 K E R K E L I J K E
CLEMENS, die Burgemeester, ( Conful,)
te Roln't
geweest is , een bloedverwant van den Keizer DO-
MixiiiAN, uit het gedacht der FLAVIUSSEN, ACI-
LIUS
GLABRIO, insgelijks een man van burgemeesterlijke
waardigheid, en vele anderen ter dood zijn
gebracht, zijnde ook FLAVIA DOMITILLA, de vrouw,
of volgends anderen, de nicht van gcmelden CLE*
MENS, na het Eiland Pandatarla gebannen. Deze
Heidenfche Schrijver der Romeinfche Gefchiedenis
geeft, als gronden van befchuldiging tegen deze lieden
op, Godsverloochening cn verkleefdheid aan de
Joodfche zeden; befchuldigingen, welke men, ten
dezen tijde, aan de Christenen te last legde, omdat
zij de Heidenfche Goden en Godsdienst verwierpen,
en met de Jooden voor dezelfden gehouden
werden.
SUETONIUS (*), die insgelijks den dood van FLA-
VTUS CLEMENS verhaalt, en zegt, dat deze aanzienlijke
man, op een zeer ligt vermoeden , door
DOMITISAN is omgebracht,
noemt hem eenen man
van eene zeer verachtelijke vadzigheid, of traagheid;
te weten, het was, in het oog der Heidenen,
traagheid, of vadzigheid, dat de Christenen
zich,
zoo veel mogelijk, van de groote wereld afzonder-,
den, niet, zegt
SCHRÖCK te recht, als of zij geloofden,
dat hun Godsdienst hen alleen tot ledige
befpiegelingen ,
werkzaam te zijn, bepaalde,
zonder tot nut van het algemeen
*odsdienst en het algemeen zedenverderf
overal verleidingen
tot zondigen aanboden.
maar, omdat de Af-
Ik wil dus aan
(*) In Domit. Cap. 15,
GIB-

.GESCHIEDENIS. 283
GIBBON , die, m zijne Gefchiedenis van den val des I
BOEK
Romeinfchen Rijks, in twijfel trekt, of DOMITTÜAN
XI
wel als een vervolger der Christenen is aan te merken,
wel toegeven, dat DOMITIÜAN, ZOO min als na C. G.
Hoofdft.
Jaar 96.
NERO, de Christenen vervolgd heeft, als Christenen,
maar als lieden, jegens welke hij argwaan had
opgevat ; doch , dit kan niet worden toegedaan,
dat zij, die bij deze gelegenheid geleden hebben,
zelve de fchuld van hun onheil gehad zouden hebben,
gelijk deze Gefchiedfchrijver wil. Het/tegendeel
toch blijkt, uit het weinige, dat ons daar. van bericht
wordt, oogfchijnlijk genoeg.
Onder de genen, welke de vervolging van DOMI­ Verhaal
van JOAN
TIÜAN getroffen zal hebben, was bijzonder de Apostel
JOÜNNES, zoon van ZEBEDEUS. Wij moeten, Apostel.
NES, dei
bij deze gelegenheid, de bijzonderheden opzamelen,
welke wij van dezen Apostel aantreffen, en dezelve,
met oordeel, befchouwen. Van JOÜNNES, dei t
jongften der Apostelen , en den bijzonderen vrienc L
en lieveling van JESUS, geduurende zijn leven, aar t
wien deze ook, bij zijn derven, zijne moeder MA
RIÜ heeft aanbevolen, lezen wij, in de echte Bij
belgcfchiedenis , niets meer, na de vergadering te Je
rufalem, in het jaar 49. Toen PAUEUS, de laatd
keer , te Jerufalem kwam, moet JOÜNNES deze ftai l
reeds verlaten hebben, dewijl PAULUS van alle d
Apostelen alleen JAKOBUS nog in die hoofdda< 1
vond. Volgends EUSEBIUS (*) was hem, bij d
verdeeling der landen, onder de Apostelen, Afië b j
ht t
(*) Hist. Eccles. III. 1.
T

I
BOEK
XI
Hoofdft.
naC.G.
a84 K E R K E L I J K E
het lot toegewezen, om daar het Euangelie te prediken,
doch, wij hebben reeds in het voorgaande
het onwaarfchijnlijke van deze gewaande verdeeling
aangemerkt. Daar is eene oude overlevering,
dat hij het Euangelie zou verkondigd hebben, aan
de Parthen, maar deze overlevering fchijnt alleen
BIUS zelve (*) enkel een gerucht, en dit gerucht is
bovendien zeer onwaarfchijnlijk. Zekerer is het, dat hij,
in het laatst van zijn leven, werklijk, in Klein-Afië en
te Efeze, zich onthouden, en voor het welzijn der.
(*) Hist. Eccles. III. 11.
daar in gegrond te zijn, dat de eerde algemeene Brief
van JOÜNNES ten opfchrift heeft, ad Parthos,als men
nu overweegt, gelijk dit zeer waarfchijnlijk is, dat dit
opfchrift, eigenlijk, behoorde gelezen te worden, ad
Spar/os, (aan de verflrooilingen), dort deze grond
in, en met denzelven vervalt de overlevering, die
daar op deunde. Sommigen beweeren, dat hij, reeds
onder de regeering van KLAUDIUS, zich in Klein-
Afië, bijzonder te Efeze, hebbe onthouden, dan ook
dit drijdt met de echte gefchiedenis van LUKAS , die,
bij alle de reizen en verrichtingen van PAULUS in
Klein-Afië en te Efeze, van JOÜNNES, met geen
woord, gewaagt. Waar hij zich dus, intusfchen,
onthouden mag hebben, weten wij niet. Dat hij,
na het jaar 62, waar in JAKOBUS de Jonge of
de Kleine gedeenigd is, met andere Apostelen te Jerufalem
wedergekomen zou zijn, om daar SIMEÖN , zoon
van KLEÖPAS , tot opvolger van JAKOBUS, in de Bisfchoppelijke
waardigheid, in te huldigen,noemt EUSE­
Ker-

G E S C H I E D E N I S , 285
Kerken van Klein-Afië
gezorgd heeft, dezelve van
Opzieners voorziende , ( * ) onder welke geroemd
worden P O L Y K A R P U S , Bisfchop van Smyrna, die,
in den Brief der gemeente van Smyrna, een Apostolisch
en Profetisch leeraar genoemd wordt* (f)
PAPIAS , Bisfchop van Hiërapolis in Frygië, een
toehoorer of leerling van J O Ü N N E S (§), en tijdge*
noot van P O L Y K A R P U S , een man van den ouden
tijd, en die met de ouden verkeerd heeft (**), ert
meer anderen, van welke wij, in het vervolg, mcei
zullen moeten fpreken.
Bij gelegenheid der vervolging van D Ö M I T I Ü A N .
van Efeze na Rome overgebracht,
werd J O Ü N N E S
en daar, in een' Ketel met ziedenden olie geworpen,
uit welke hij, door een Godlijk wonderwerk,
onverzeerd ontkomen zijnde , na het Eiland Pathmos,
hedendaags Palmofa, in den Archipel, is gebannen
geworden. Dat J O Ü N N E S zich op dit Eiland .
als deelgenoot aan de wederwaardigheden, dus ook
aan het Rijk en aan de dandvastige lijdzaamheid
van J E S U S C H R I S T U S , bevonden hebbe, om de
Godlijke leere , eii het getuigenis van JESUS
C H R I S T U S , lezen wij in het Boek, de Openbaring,
I. 9, dc zin van Welke woorden geen andere, volgends
(*) TERTULLIANUS advers. Marcion. L. IV. p. 415,
ed. Rigalt. Paris. 1675. ' n folio. CLEMENS Ahxandr. en
uit hem EUSEBIUS Hist. Éccles. III. 23.
(f) EUSEB. Hist. Ecdes. IV. 15.
(§) IRENEUS adv. koen V. 33.
(**) EITJES. Hist. Eed. III. 36.
T a
I
, E0EIC
XI
Hoofdfo
na C. G.
]aar 96.
Of JOAN­
NES in
kokenden
olie
geworpen
is ?

I
BOEK
XI
Hoofdft.
IMC.G.
Jaar 96.
286 K E R K E L I J K E
gends dit verband, fchijnt te wezen, dan dat JOSN-
NES daar gebannen is geweest, vervolgd zijnde, om
de prediking van het Euangelie. Maar dat hij in
kokenden of ziedenden olie geworpen zij, cn zonder
letzel daar uit gekomen, fteunt alleen op
gezag van TERTULLIANUS ( * ) , van wien het
HiëRONYMUs cn anderen na hem, gelijk het fchijnt,
hebben overgenomen; en dit gezag is niet toereikende,
i rebruik, hoewel men , ten opzichte van dit laatte,
zou kunnen vragen, wat de wreedheid niet al
i
1 Kcztnt, wanneer zij ééns aan het woeden flaat?
] )och, het eerste, als ook het ftilzwijgen van alle
I le ouden, fchijnt genoegzaam te zijn, om dit versaal,
als een verdichtzel, tc doen verwerpen, ]
(f)
/ °rt. ad. II. E. pertinentibus, hebben over de al of niet
| eloofwaardigr:cid van dit geval getwist, en alles, w>t
* c aar van gezegd kon worden, uitgeput.
het
om de geloofwaardigheid dezer gebeurenis te
ftaven. Zelfs, alfchoon men het gezag van TER-
TULLIÏAN op zich zelve wilde laten gelden, en
hem niet van ligtgelovigheid verdenken ,
dan nog
weet men, dat bijzonder dit zijn werk, waar in dit
verhaal voorkomt, op vele plaatzen, inlasfchingen van
eene laater hand niet ontgaan heeft.
Trouwens, gelijk
wij gezien hebben , de vervolging van
DOMInaAN
bepaalde zich meest tot bannen en in ballingschap
zenden.
Ook was deze liraf, om iemand in
liedenden olie te werpen, bij de Romeinen
(* ) De praefcrip. adv. haeret. C. 36.
niet in
Daar
(f) HEUMAN in Biblioth. Brem. en MOSHEIM in Dis-

G E S C H I E D E N I S .
2S7
Daar is "er, onder de geleerden, gevonden, die de I
BOEK
woorden Openb. I. 9., dus hebben opgevat, dat
XI
dezelve alleen te kennen zouden geven, dat JOIN- Hoofdft.
NES zich, op het Eiland Pathmos, bevonden hebbe,
om daar het Euangelie te verkondigen, en die
na C. G.
jaar 56.
dus zelfs ontkennen, het geen van zijne ballingfchap
verhaald wordt — (*) Doch, gelijk wij zeiden,
deze betekenis kunnen de woorden te dier plaats
niet hebben, en dus zou men ook alle dc oude
Schrijvers moeten tegcnfpreken. Iet anders is het,
wanneer fommigen de ballingfchap van JOÜNNES onder
NERO, en niet onder DOMITIÜAN , dellen, deunende,
voomaamlijk, op eene aantekening van den
Syrifcben overzetter der Openbaring, welke dit opfchrift,
aan het hoofd van dit Boek, zet: „De
,, Openbaring aan JOÜNNES , den Euüngelist, van
,, God gefchicd, op het Eiland Pathmos, naa het
„ welk hij van Keizer NERO gebannen was." (f)
Maar het gezag van dezen onbekenden vertaler is,
zoo min als eenige redenkavelingen, die men maakt,
in daat, om, tegen het getuigenis van EUSEDIUS,
IRENEUS , en anderen , het welk ook met de gefchiedenis,
en het gevoelen der oude Kerken, beter
overeenkomt, op te wegen.
JOÜNNES, uit zijne ballingfchap, het zij door NERVA
DOMITIÜAN zelvcn , of door NERVA , die dezen
Keizer,
JOÜNNES
dwingeland, in het jaar 96, in het Keizerrijk opvolgde,
cn hetzelve ruim één jaar bekleedde, zijnde balling­
uit zijne
fchap te-
in
(*) J. VAN DEN HONERT Disf. OpOcal. IV.
(j) SCHUTTE Heil. Jaarb. I Deel P'.adz. 374. volgg.
T 3

I
BOi K
XI
Hoofdft.
na C. G.
JaaroS.
rug geroepen.
285 K E R K E L I J K E
in het jaar 98 overleden, terug geroepen, heeft den
overigen tijd van zijn leven in Klein-Jffè, en wel
bijzonder te Efeze, doorgebracht, zonder dat ons
iet van zijne verrichtingen, geduurende die jaaren,
met zekerheid, blijkt. Alleen zoo veel weten wij,
in het gemeen, dat hij, onvermoeid, zijne pogingen
tot welzijn der Christengemeenten heeft voortgezet,
die van Opzieners verzorgende, en zelve, zoo
lang hij kon, in perfoon bezoekende, tot hij, in
:enen hoogen ouderdom, van ten minften 90 jaren,
mdcr de regering van TRAJANUS , die NERVA ,
velke hem tot Zoon had aangenomen, in het jaar
)8 is opgevolgd, en wel, in het derde jaar van de-
:en Vorst, dus omtrent 100 jaren na CHRISTUS ge­
1 horte, gelijk EUSEBIUS en HICRONYMUS fchrijven,
] loewel anderen, omtrent het eigenlijk jaar van zij»
ien dood , verfchillen, een' zachten dood, gelijk
3 ESUS, volgends zijn eigen verhaal (*), hem niet
t luister voorzegd en beloofd had, na alle de overi.
;e Apostelen overleefd te hebben, geftorven, en te
t
K

GESCHIEDENIS. 289
vond, zou gezegd hebben: „Laat ons vlieden, op-
„ dat het bad niet indorte , dewijl CERINTHUS,
„ de vijand der waarheid, daar is. " Deze bijzonderheid
verhaalt IRENEUS , en wel uit den
mond van
uit IRENEUS heeft ook EUSEBIUS ze overgenomen,
in zijne Kerkelijke Gefchiedenis.(*). Dat JOÜNNES
de Christenen gewaarfchuwd hebbe, tegen eene te
gemeenzame verkering en omgang met CERINTHUS ,
is geloofbaar, en overëenkomdig zijn voorfchrift,
in zijnen tweeden Brief vers 10. „ Indien iemand
„ tot u mogt komen, en nogthans deze leere niet
" aankleeft, ontvangt hem niet in uw huis [als
een Christen,] groet hem niet, als zoodanig:
" want, die hem, als een' Christen, zou groeten,
, zou even daardoor toonen, deel te nemen aai
" zijne ondeugende werken." Maar, of het geval
naar de letter, gebeurd zij, mag, met recht, ii
twijfel getrokken worden. Meer drookt met dei
zachtmoedigen aart van den Apostel JOÜNNES, e
met den geest van het Euangelie, het geen HICRO
NYMUS (f) verhaalt, dat hij, in zijnen hoogen 011
derdom, buiten ilaat zijnde, meer of langer in d
vergadering der Christenen te kunnen redenen, tc
het laatst toe, deze woorden herhaalde: Kinderkens
hebt malkander ei lief!
Dus is 'er nog een verhaal, bij CLEMENS va 1
(*) Libr. III. Cap. 28.
(f) Comment. ad. Epist. ad. Gal. Cap. VL
T 4
Alex
I
BOF.K
XI
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100.
POLYKARPUS, den leerling van JOÜNNES,
t
I

Alexanclnè (*), van eenen jongeling, welke door
BOEK
XI joaNNES aan zekeren Bisfchop, op eene bijzondere
Hoofdft. wijze, aanbevolen zijnde , tot een ongebonden en
naC.G.
Jaar 100. liederlijk leven vervallen, en hoofd eener bende druikrovers
geworden was. Dezen zal JOANNES , te paard
gedegen, in het bosch, waar hij zich ophield, hebben
opgezocht, en toen hij hem, door fchaamte
getroffen, poogde te ontvluchten, te voet nagelopen,
door bidden en fmeeken tot daan gekregen,
en door zijne vriendelijkheid en kracht van redenen
weder te recht gebracht hebben. Deze gebeurenis
3P zich zelve heeft niets, dat zich zelve tegenspreekt,
of ongeloof baar voorkomt, dat JOÜNNES
m aan het heil van eenen jongeling, dien hij éénnaai
zijne zorge had waardig gekeurd, zoo veel liet
plegen zijn, en dat het zijnen ijver gelukte, den-
:elven weder op den weg der deugd en des Godsliensts
te rug te voeren. Doch, 'er zijn, in het ver­
(
I
aal , bijzonder in de redenen , die JOÜNNES ZOU '
i ebrmkt hebben , verfcheiden bijzonderheden, die
aar laater opfiering der gebeurenis fmaken, gelijk
d an CLEMENS zelve zijn verhaal dus begint: „Hoor
eene fabel, of vertelling, welke echte/in zich zelve
>:
geene fabel, maar eene waare gebeurenis is."
Daar worden nog andere verhalen van JOÜNNES
&
vonden , doch meest al van dien aart, dat zijniet
m
*Qo
K E R K E L I J K E
(*) In zijne verhandeling over de Rijken, die zalig
>rden S. XLII. Opp. Tom. II. p ag 9 j 8
. ooi. eu uit
hc
m EUSEBIUS Hist. Eccles.. HL 23.

G E S C H I E D E N I S .
niet verdienen, in aanmerking te komen. Men zegt, I
BOEK
dat hij den Canon of lijst der Heilige Schriften van de XI
Christenen zou hebben vastgefteld en bepaald, doch Hoofdft,
naC.G.
daar van fpreken wij in het vervolg, EUSEBIUS ^verhaalt
(*) uit POLYKRATES, Bisfchop van Efeze,
Jaar 100.
in de tweede eeuw, dat JOANNES, als Priester, eene
gouden plaat voor het voorhoofd zou gedragen hebben,
het geen fabelachtig is, en van fommigen tt
vergeefs zinnebeeldig opgevat en verklaard wordt,
Eindelijk, is 'er nog eene overlevering, dat hij d<
bruidegom zou geweest zijn, op de bruiloft te C«
na, en dat JESUS', op die bruiloft tegenwoordig
hem van het huwelijk afgemaand zou hebben, me
dat gevolg, dat hij den ongchuuwden daat, voo L
het overige van zijn leven , zou verkozen hebben >
doch, zoodanige overlevering brengt hare eigene on
gerijmdheid mede.
Dus de gefchiedenis der Christenen , gedtmrend
het eerde Tijdperk, tot aan den dood van den laai
den der Apostelen, in eene geleidelijke orde, verhaal i
hebbende, zal het, voor dat wij ons gefchiedverha; il
vervolgen, nuttig en aangenaam wezen, dat wij ec n
befchouwend oog op dit gantfche Tijdperk flaan •>
ten einde ons van den inwendigen toedand di |
Christen-Kerk, geduurende hetzelve, een onderfche
den en duidelijk denkbeeld te vormen.
(*) Hist. Eccles. III. $t.
W
T - TWAALF-

i$i K E R K E L IJ K E
T W A A L F D E
HOOFDSTUK.
Befchouwing van den inwendige': ftaat der Christen-Kerk
, geduurende het eerfle Tijdperk.
I
BOEK
De lezer zal, in dit Hoofdftuk, vinden eene algemeene
XII
beschouwing van de leerwijze der Aposte­
Hoofdft.
len van JESUS, bijzonder van hunm Schriften, welke
na C. G.
de Christenen, benevens de fchriften van
Jaar 100.
twee
Inhoud
van dit
Hoofd-
ÖBk.
onmidlijke leerlingen der Apostelen, als Heilige en
Godlijke Boeken hebben erkend en aangenomen,
waarbij een bericht van de onechte fchriften , die
men, op naam der Apostelen, naderhand heeft uitgegeven,
eene gevoeglijke plaats zal vinden. Uit deze
rchriften zal hem blijken, van de leere , welke de
\postelen, mondeling en fchriftelijk, op deze wijze,
net behulp en onderfteuning van andere merkwaai'
lige leeraaren, die onder den naam van Euangelisen,
Profeeten, enz. voorkomen, hebben voorge-
Irageri; van welke en andere aanzienlijke leerlingen
er Apostelen, die men, gémeëfiljky ' Apostolifche
/ 'aders noemt, insgelijks, verflag wordt gedaan |
/aarbij men de oorzaken der fpoedige uitbreiding en
^ oortgang van het Christendom zal kunnen beoordelen.
d
Vervolgends zullen wij de inrichting van de Chrisngemeenten,
derzelver beduur, cn uitwendigen
te
ec «dienst, zeden en tucht, en de voorfchriften der
Apos-

GESCHIEDENIS. 293
Apostelen daaromtrent, befchrijven, en eindelijk, I
BOEK
een verhaal doen van die genen, welke, door hunne XII
wangevoelens en dwalingen, de rust der Christenen, [oofdft.
aC.G.
hebben gedoord, en aan welken de Kerkelijke Schry- j
aar 100.
vers den naam van Ketters gewoon zijn te geven. .
De Apostelen, (het woord betekent gezanten, \ .eerwije
der A-
zendelingen,) door JESUS zeiven verkozen (*), en j lostelen.
door hem, volgends zijne belofte, met bijzondere
gaven van zijnen Geest toegerust en voorzien, waren
de algemeene Leeraars der Christenkerk, die dezelve,
op den grond, door JESUS zeiven gelegd,
hebben gedicht , cn over de geheele wereld uitgebreid,
overëenkomdig debedemming, waartoe JESUS
hen uitgekozen, cn gezonden had.
Hunne bijzondere onderfcheidene voorrechten waren;
vooreerst: Eene onmidlijke roeping en zending voor­
Bijzondere
doo'r JESUS zeiven, zoodat zij hunnen last niet van rechten
der A-
menfehen, of door menfehen, maar van JESUS, en postelen.
dus van God zeiven, hadden (f). Ten tweeden:
JESUS gaf hun , ( MATTH. XVI. en XVIII. ) de
maot, om in zijnen naam tc leeren, te onderwijzen,
te vermanen enz. welke hij, met eene oneigenlijke
foreekwijze, de fleutelen van het Godsrijk,
noem-
(*) Boven Bladz. 97.
(j) Ook de beide Apostelen, die na de
Hemelvaart
van JESUS geroepen zijn, tot dit ambt, MATTHISS en
rvurus, hadden eene zoodanige onmidlijke roeping, de
eerfte door het lot (boven Bladz.
LUS,
146.) de ander, PAU­
door onmidlijke en herhaalde openbaringen van JEsus
zeiven. (Boven Bladz.
166, i?3-)

I noemde. Ten derden: Zij hadden eene ateemeene
BOEK
xrr zending, en waren de algemeene leeraars van het
Hoofdft. menschdom, zonder tot eenig volk, 0f plaats of
naC.G.
jaar ioe. gemeente , eene bijzondere betrekking te hebben, Ten
vierden: Zij bezaten den geest van onfeilbaarheid,
in het leeren, zoodat hunne leere, die zij, als Apostelen
van JESUS , voordroegen , voor de Godlijkeke-
:•e der waarheid te houden zij (i THESS. 11. I3.)
Ven vijfden: Niet alleen hadden zij zelve de magt
i mtvangen, om wonderwerken te verrichten, maar",
( 'P hun gebed, werd, onder oplegging der handen'
c it wondervermogcn ook aan anderen , die hunne
1 :ere aannamen, medegedeeld. Eindelijk: Zij bezat
:n eene magt, om ongeregelden te ftralfen, niet
me wereldlijke magt, maar eene wondermagt,'waar
d 3or of dc dood, of eene aanmerklijke ligchaamsvaal,
dezoodanigen trof, die, door bunnen invloed
k
ei i gedrag, de belangen en den voortgang der Euanücleere,
op eene vijandlijke wijze, verhinderden
g<
T rouwens, zoo min dc Apostelen, ten opzichte van
de ze hunne waardigheid en voorrechten, eenig on
dc
Hun gt-
*»gin
het leeren.
m
K E R K E L I J K E
rfcheid van rang 0f gezag onderling hadden , maar
aii en gelijk waren, even min hadden zij eenige wedhjke
heerfchappij of geweld over de gemeenten
rel
of iemand der Christenen, het welk ook regelrecht'
me t hunne bedemming, om leeraars cn verlichters
vai i het menschdom te zijn, zou geflreden hebben.
Vlet deze voorrechten toegerust, en vol moed
ij Vl
sr, en dandvastighcid, volbrachten ook deze grool
te mannen hun ambt, als waardige navolgers van
hm men eenigen Meester. Naar zijn voorbeeld, leer,
den

G E S C H I E D E N I S . *95
den zij de menfehen, met eene inwendige kracht van
overtuiging , welke de eenvouwige waarheid altijd
met zich voert, zoodat niemand hunne wijsheid kon H oofdft.
iC.G.
wederdaan. Hoe zeer onfeilbaar in het leeren, en £ ar 100.
met wondervermogen toegerust, was waare en zacht- _
moedige nederigheid en befcheidenheid hunne hoofddeugd.
Zij bewezen, het geen zij voordroegen en
leerden, even gelijk hun leeraar cn zender, JESUS,
gewoon was, met redenen, ontlemd uit de Heilige
Schriften, wanneer zij tot Jooden, en uit de natuur
en aart der zaken, wanneer zij tot Heidenen fpraken;
overal en ten allen tijde, eene Godlijke wijsheid
van den Geest van JESUS ten toon fpreidende.
Van hun wondervermogen maakten zij dechts fpaarzaam
gebruik, wanneer eene Godlijke Geestdrift hen
daartoe opfpoorde, het zij, om weldaaden aan ellendigen
te bewijzen, of, om fnoode huichelaren en
booze tegendanders, of fchandvlekken van het Christendom
, die in wilden fluipen , te draffen , welk
laatde PAULUS een gebruiken van de ftrafroede
(i KORINTH. IV. 21.) O F E E N overgeven aan
den Satan noemt, tot verderf van het ligchaam,
ten einde de ziel nog, in den grooten dag van den
Heere JESUS, behouden worde (i KOR. V. 5.
1 TIMOTH. I. 20. ) en een draffen der ongehoorzaamheid.
(2 KOR. X. 6.) Zij wilden, even gelijk
JESUS, de waarheid van het Euangelie door redenen
en overtuiging aanprijzen, en niet, redenloos,
door het geweld van onweêrdaanbare wonderwerken
opdringen. Zij zagen zelfs met genoegen, en hielden
zulken voor hunne edelfte toehoorers, die hunne
I
SOEK
XII

1
BOEK
XII
Hoofdü.
na C. G.
Jaar i oo.
4g6 K E R K E L I J K E
ne Icere onderzochten en verftandig beoordeelden*
Wel verre van zich over hunne medeleeraaren en
medechristenen eenige heerfchappij aan te matigen,
Melden zij zich, in de meeste gevallen, met dezen
gelijk; beflistcn, bij ontdane verfchilvragen, en verzochte
ophelderingen, niet op den meesterlijken toon,-
maar riepen de gemeente bijeen, raadpleegden en
overweegden gemeenfchappclijk, en vermaanden,
als vaders en vrienden. In alles ftonden zij allen ten
dienst, zonder hen te bezwaren, of voordeel of beloningen
te zoeken, hoe zeer zij, naar waarheid,
oordeelden , dat een arbeider zijnen loon waardig
vas. Zoo veel waarheid en deugd konden velen,
i chikten zij, met eenen verdraagzamen en liefderijk
1 ien geest, zichzelven naar de vatbaarheiden gedeldleid
van allen. Manlijke godsvrucht cn deugd be*
1
j iendig beoefenende,konden zij,met vrijmoedigheid,
< >p hun voorbeeld wijzen en zeggen: Weest onze
1 lavolgers, gelijk wij de navolgers van CHRISTUS
2 ijn. In dit alles volhardden zij onbezweken, niete
t egendaande zij voor menigvuldige vervolgingen cn
1 jden waren blootgedcld, en met geduurige tegen*
k antingen van Jooden en Heidenen te kampen haden.
In hunne gewoone levenswijze, als menfehen
d
c: 1 burgers in de maatfchappij, vertoonden zij niets
b jzonders; verfcheiden van hun leefden in den huken
daat (*), en wonnen, gelijk PAULUS, hun
li
b idaan, met den arbeid hunner handen.
Schriften JESUS had zijne leere, om wijze redenen, gelijk
(*) EusEii. Hist. Eccles. III. 30.
wij

G E S C H I E D E N I S . 29?
wij gezien hebben, (*) alleen mondeling voorgedragen,
doch de Apostelen hebben niet alleen met de levende ftem
geleerd, maar ook met hunne fchriften.
Deze hunne
fchriften hebben de Christenen, benevens de Boeken van
twee onmidlijke leerlingen der Apostelen, MARKUS en
LUKAS , als Heilige en Godlijke Boeken, erkend en aangenomen.
Het verdient, derhalven , dat wij, kortelijk,
der A-
postelen.
verflag doen, van het geen de Kerkelijke Gefchiedenis
ons omtrent dezelven bericht. Wie meer van
dezelve begeert, moet de Schrijvers van Inleidingen
in het Nieuwe Testament in het algemeen, of in
bijzondere Boeken van hetzelve , raadplegen.
De Euangeliën.
Wij hebben vier Evangeliën, welk woord, anders
eene blijde boodfehap betekenende, hier, bij deze
Boeken, genomen wordt, in den zin van Gefchiedverhalen,
betreffende JESUS leven en verrichtingen, al:
den grooten leeraar, en heiland der menfehen, wor
dende de leere van het Godsrijk doör deze benamim
van Euangelie of blijde boodfehap uitgedrukt. Twe
van deze Euangeliën zijn door Apostelen, MATTHE
us naamlijk, en JOÜNNES, twee, door onmidlijk
leerlingen en reisgenoten der Apostelen, MARKUS ei 1
XUKAS , befchreven.
Het eerfte Euüngclie, het welk wij, onder de 1 Het Euangelie
naam van MATTHEUS , en in het Grieksch hebben ' vanMATt
THEUS,
gelijk alle de Heilige Boeken der Christenen, in ht
• Grieksch, voorhanden zijn, wordt ook, door d e
eenparige ftem der oude Kerklijke Schrijvers aan d<
zen Euüngelist toegekend. Volgends de oude onde:
fchri
(*j Boven Bladz. 100.
I
BOEK
XII
Hoofdft.
na C. G.
jaar 100.

K E R K E L I J K E
(*) Hist. Eccles. III. 24.
I fchriften, zal hij hetzelve gefchreven hebben, 8 jaren
BOEK
XII na de hemelvaart van JESUS , en dus in het 4o of
Hoofdft. 4ifte jaar na zijne geboorte ; waar mede EUSEnaC.G.
BIUS (*) nagenoeg overëenftemt, zeggende: „Als
Jan 100.
„ MATTHEUS eerst den Hebreen gepredikt had, en
„ naa andere volken zou gaan, zoo fchreef hij, in
„ zijne moedertale, zijn Euangelie, om bij hen, van
„ wien hij, vertrok, door gefchrift, het gebrek zij-
„ ner tegenwoordigheid te vervullen." IRENEUS (f)
plaatst de uitgave van dit Euangelie wel laater,
maar zeer onzeker, te weten, „ Toen PETRUS en
„ PAULUS het Euangelie te Rome verkondigden, en
„ de gemeente grondvestten;" zoodat zijne onzekerheid
, tegen de bepaalde opgave der eerstgemelde berichten,
naauwlijks kan opwegen — Uit die berich-
:cn, zien wij tevens, (iet het welk wij van alle de
werige Heilige Schriften des Nieuwen Testament;
: noeten opmerken,) dat hetzelve, met een bijzonder
i loei, en bij eene aanleidende gelegenheid , gefchreven
zij, hebbende MATTHEUS hetzelve , bijzonder
1 en dienfte der Hebreeuwfche, of Joodfche Christelen
in Palaeftina , opgefteld, en bij zijn vertrek na
J
ndere landen nagelaten, waarmede de fchikking Cn
r
i orm van dit Euangelie zeer wel kan overëengeiracht
worden — Hier uit kan ook het verhaal
1
1 •an meest alle oude Schrijvers zijnen oórfprong hebien,
dat MATTHEUS zijn Euangelie in het 1
Hebreeuwsch,
(t) Advers. har. III. 1. aangehaald bij EUSEB. H
1 ï. V. 8.

G E S C H I E D E N I S . 299
breeuwsch hebbe opgefteld, waar van onze Griekfche
Tekst alleenlijk eene overzetting zij , het zij
door MATTHEUS zeiven, of door JAKOBUS , of door
iemand anders, vervaardigd. Want, alhoewel het getuigenis
der ouden bijkans daaromtrent eenparig is,
van PAPIAS en IRENEUS af (*), gelijk het ook
door vele hater geleerden wordt aangenomen, evenwel
is 'er niemand dezer oude Schrijvers, die ons
zegt, dit Hebreeuwfche Euangelie gezien te hebben,
ook heeft niemand, zelfs niet de geleerde
ORIGENES, anders dan den Griekfchen Tekst van
MATTHEUS gebruikt. Dewijl ook de Nazarenen of Nazareè'rs,
eene gezindte van Joodfche Christenen, die
men voor onrechtzinnig houdt, een Hebrceuwsch Euangelie
van MATTHEUS hatlden, hetwelk, waarfchijn
lijk , eene overzetting van MATTHEUS Griekse! L
Euangelie was, met vele bijvoegzelen vermeerderd
en op vele plaatzen veranderd en bedorven , he
welk HICRONYMUS van hun te leen gehad heeft (f)
en de Kerkvaders, genoegzaam alle, geen Hebreeuwscl l
verftonden, is het zeer wel mogelijk, dat zij, doo
misverftand , cn eene verkeerde gevolgtrekking, da t
MATTHEUS , voor Hebreen fchrijvende , ook He
breeuwsch moet gefchreven hebben, op deze alge
mcene overlevering gekomen zijn. Ondertusfchei 1
komen 'er, in fchriften van Christenfclnijvers in d
lil en IVde eeuw, plaatzen voor, uit welke men zo 1
mc
(*) EUSEB. Hist. Eccles. III. 39. V. 8. vergeie!
III. 24.
(f) Catal. SS. Ecckf.
V
t
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100.

I
BOEK
xi r
Hoofdtr.
tra C. G.
Js" • 103.
Euangelie
van
MARKUS.
300 K E Pv K E L IJ K E
mogen befluiten, dat zij den Griekfchcn Tekst voor
den oorfpronglijken van MATTHEUS gehouden hebben.
Hoe het zij, zoo veel blijkt uit het één en
ander, dat deze oude Christenfchrijvers en leeraars
niet geloofd hebben, dat alle de Heilige Boeken der
Christenen in de J^riekfehe taal noodzaaklijk moesten
opgedeld zijn, ook waren zij niet bekommerd,
dat eene blote overzetting van eene levensbefchrijving
van JESUS derzelver geloofwaardigheid konde
jenadeelen. ( * )
Het tweede Euangelie is dat van MARKUS. Deze
vas geen Apostel, maar een leerling en reisgenoot
( Ier Apostelen, ten minden, indien hij dezelfde is,
\ vaar aan wij geene genoegzaame reden hebben, te
t wijfelen, met JOÜNNES MARKUS (HAND. XII. 12.)
e en Zoon van zekere MARIÜ, een neef van BAR-
I ABAS, en uit de Jooden afkomftig, (KOL. IV.
I D, 11.) reisgenoot van PAULUS en BARNABAS, op
h tinne eerde reize door Klein-Afië, ( HAND. XLTI.
4 -13.) doch op welke reize hij hen verliet, en telg
keerde, naderhand echter weder BARNABAS op
n
z jne reize na Cyprus verzeilende, (HAND. XV. 39.)
ei 1 ook vervolgends getrouw PAULUS aanklevende,
ir zijne eerde gevangenis (KOL. IV. 10. FILEEMON
V! • -\-) •> en in zijne tweede gevangenis verzoekt
hi
j (2 TIM. IV. 11.) aan TIMOTIIEUS, dat hij hem
>a ARKUS mede wille brengen, dewijl die hem nutl
zijn kon, tot zijnen dienst, PETRUS noemt hem
ti
( 1 PETR. V. 13.), met nadruk, zijnen Zoon, dat
(*) Bijbel vtrded. VIII. Deel Bladz. 150. ,
is,

G E S C H I E D E N I S . 301
is, zijnen leerling, zijnde, volgends EPIFANIUS (*)
door PETRUS tot het Christengeloof bekeerd geworden;
PAPIAS, IRENEUS en anderen, noemen hem den j loofdil.
Tolk van PETRUS , misfchien zijn dienaar en fchrij-. laC.G.
aar 100.
ver, gelijk TERTIUS voor PAULUS was, in het fchrij-;
ven van zijnen Brief aan de Romeinen ( ROM. XVI.
ist, ) Men verhaalt van hem, dat hij de eerde
was, die na Egypte gezonden werd, om daar het
Euangelie te verkondigen, dat hij eerst de gemeente
te Alexandrïè gedicht heeft, en aldaar de
eerde Bisfchop zal geweest zijn. Te weten, in den
•ruimeren zin van dit woord, gelijk wij meermalen
hebben opgemerkt (f). Men verhaalt (§), dat
hij zijn Euangelie, door deze zonderlinge beduuring,
•befchreven hebbe: Wanneer PETRUS te Rome,
openlijk , het woord van God verkondigde , en
het Euangelie door den Geest predikte: verzochten
velen, die 'er tegenwoordig waren, aan MARKUS ,
dat hij, het geen die Apostel bij monde predikte,
wilde befchrijven; vermids hij hem zedert langen tijd
verzeld, en zeer wel onthouden had, het geen hij
den Apostel had hooren prediken. Men voegt 'er
bij, dat PETRUS, dit opdel gezien hebbende, met
den ijver der gelovigen en de getrouwheid van MAR­
KUS , zoo voldaan zij geweest, dat hij dit Evangelie,
(*) Tom. I. nar. LI. §. 6.
(|) Vergelijk ook boven Bladz, 174.
(§) CLEMENS van Alexandrie, bij EUSEB. Hist. Bedes.
II. 15. VI. 14. Vergelijk ook PAPIAS, aangehaald
door denzelfden Gefchiedfchrijver III. 39.
V a
I
BOEK
XII

I
BOIÏK
XII
Hoofdft.
nn C. G.
jarir 100.
302 K E R K E L I J K E
Ife, met zijne goedkeuring, hebbe bekrachtigd, en
dat liet, van toen af, als een Godlijk bock, in de
Kerk is gelezen geworden. Wat den tijd betreft,
wanneer MARKUS dit Euangelie hebbe opgefteld ,
de onderfchriften onder hetzelve plaatzen het, in het
tiende jaar na JESUS Hemelvaart, dus in het jaar
42 of 43 na zijne geboorte. Als men het ecrfte
verhaal aanneemt, kan men zeer voegzame redenen
geven, van fommige bijzonderheden, PETRUS betreffende
, die in dit Euangelie voorkomen, cn als men
de gemelde tijdsbepaling overneemt, kan MARKUS
het Euangelie van MATTHEUS, van het welk fommigen
zijn Euangelie, als eene verkorting, aanzien,
voor zich gehad en gebruikt hebben, ten ware men
wilde denken, dat beiden eenige aantekeningen aangaande
JESUS bezeten hebben , welke zij gevolgd
ïijn, waar van ftraks nader. Met dit alles zijn 'er
J jerichten, bij voorbeeld , van IRENEUS (.*), die
| iet fchrijven van dit Euangelie later, en eerst na
( len dood der Apostelen PETRUS cn PAULUS , ftelen,
doch, het eerfte heeft wel de meeste waar-
]
i chijnlijkhcid. MARKIJS heeft, ongetwijfeld, in het
xrieksch, en niet jn het Latijn^ gefchreven, hoewel
lijn Griekfche ftijl de minst zuivere cn minst ficrlijke is
an alle de fchriften des Nieuwen Testaments. Dat
i lij, in het Latijn, gefchreven zou hebben, is een
i aisverftand , daar uit ontftaande, dat Oosterfche
< "hristenfehrijvers gefchreven hebben, dat hij, de
Romeinfche taal hebbe gebruikt, verftaande daar
(*) Eij EUSEJS; Hist. Eccles. V. 8.
door

G E S C H I E D E N I S . 303
door echter dc Griekfche, omdat zij, na de vaplaatzing
van den zetel des Rijks na Konjiantinopo-
XII
I
BOEK
y», aan het Oosterfche of Griekfche Keizerrijk, en oofdft.
F
r.C.O.
al wat daar toe betrekking had, den naam van Ro- 1
iar 100
meinsch gaven. Het handfehrift, het welk men te-
Venetië van dit Euangelie bewaart, is wel Latijn,
doch hechts een gedeelte van eene Latijnfche overzetting,
het welk dus hier niets bewijst (*). Van
'S41. ziet men een afbeeldsel van den Aarts-Engel MI-
V 3
den dood van MARKUS, die, als martelaar, zal geftorven
zijn, cn van zijn lijk cn overblijfzelen, naa
Venetic, gelijk men zegt, overgebracht, waaröm hij
voor den Befchermheilig dier ftad gehouden wordt,
fpreek ik niet, als zijnde al te fabelachtig.
Het derde Euangelie is dat van LUKAS , een Eu'iiveie
van.
naam faamgetrokken uit LUKANUS. Deze wordt gehouden,
voor LUKAS, den Geneesmeester, van wien
LUKAS.
PAULUS fpreekt (KOL. IV. 14.) (t) cn voor eenen
geboren Heiden, of volgends anderen eenen Grieksfprekenden
Jood, uit Antiöchië in Syrië, die door
PAULUS bekeerd is geworelen; zeker is het, dat hij
(*) Bijt: Verdeel. VIII. Deel Bladz. 154.
(f) Ik zie geene reden, om hier, met VENEMA, aan
te twijfelen. De ftijl van LUKAS, die de zuiverde en
fierlijkfte
is des Nieuwen Testaments', fchijnt'hem, als
een' man van letteren te kenmerken.
De • overlevering,
bij NICEFORUS CALL.SÏUS Hist. Eccles. II. 43. maakt M#
tot een' fchilder, ook worden 'er nog fchiiderijën van
hem, gelijk men zegt, vertoond. Vergel. DUT. Intrad,
in N. T. p. m. 179. In de Reizen van de BRUY:; Blad*.
PAU-

I PAULUS, op zijne reizen, verzeld heeft, en met hem
BOEK
XII na Rome vertrokken is, gelijk wij hem zelfs nog in
Ho .fdft. PAUL s tweede gevangenis bij dien Apostel vinden
naC.G.
Jaar 100. (2 TIM. IV. ix.; Meer weten wij niet van hem,
dan dat fommigen hem voor denzeifden houden, als
SILAS, insgelijks PAULUS reisgenoot, in de Bandelingen
d;r Apostelen gemeld, doch het welk niet
bewezen is. Over zijn ligchaam hebben, in de XV
eeuw, de fteden Padua en Venetië getwist, welke
twist door den Paus , PIUS den II, ten voordeele
dereerften, uitgefproken, en den Venetidnen het ftilzwijgen
opgelegd is geworden.
Deze lieveling van PAULUS heeft twee belangrijke
Soeken in gefchrift gefield, en wel bijzonder ten
i
henfle van eenen aanzienlijken man, TIIEOFILUS geïoemd,
van wien wij verders niets weten, en dus
]
i rok niet zeggen kunnen, of hij een Jood dan een
3 leiden geweest is, aan wien hij dezelve heeft opi
;edragen.
Velen houden het Euangelie van LUKAS, voor
1 iet eerst gefchreven van alle de Evangeliën (*;,
c :och de redenen, die zij aanvoeren, komen mij te'
wak voor; de gewigtigfte is, dat LUKAS in zijne
t pdragt (LUK. I. 1-4.)
v an velen gewagende, die
i eeds een verhaal der verrichtingen van JESUS hadden
c HACL, zoo als het in eene Kerk lt Alexandrii ffi Egypi
t<
1 gevonden wordt, het welk, door LUKAS, zal gefchild
;rd zijn; volgends hetzelve te oordeelen, zou'LUKAS
e
» ellendig klsdfchilder moeten geweest zijn.
c
304 K E R K E L I J K E
*) Onder anderen VENEJIA II. E. lom. lil. pag. 115.

G E S C H I E D E N I S . 3°D
den opgcdcld, te kennen fchijnt te geven, dat deze
I
BO'X
opftellen eene herziening en verbetering nodig hadden,
gelijk ook EUSEBIUS zijne woorden heeft op-
ioofv.a.
XII
nr. CO.
geva't (*) Ondertusfchen is het niet duidelijk , dat [aar 100.
LUKAS, van die velen, met afkeuring, fpreekt. Men
kan ligteüjk denken, dat velen hun werk gemaakt
hebben, om dc redenen cn verrichtingen van JESUS
in het geheugen tc bewaaren, cn het geen zij zelve
aanfehouwd, of van anderen gehoord hadden , in
gefchrift te Hellen. Wij zeiden reeds , dat MAT-
T„FUS en MARKUS, niet onwaarfchijulijk, van zoodanige
opdellen en verhalen van bijzonderheden gebruik
gemaakt kunnen hebben, echter elk, met du
biwoegzclen, welke hij, als ooggetuigen, of uit eer
mond van PETRUS, aanfehouwd en ontvangen had.
waar uit de overeenkomst en het verfchil, tusfche] 1
deze beide Schrijveren, zoo kunnen worden ver
Haan. Van tijd tot tijd, zullen wel deze verhalen i
door bijvoegzelen, verbasterd en vervalscht zijn gc
worden, en misfehien den oórfprong gegeven hel
ben, aan die mccnigvuldige Euangcliëp, der A£ost*
len, der Hebreen, der Egyptenaren, enz. ma; ar
daarom was niet alles aftekeuren ; alleenlijk , inclie n
het waar zij, dat THEOFILUS, gelijk fommigen wi 1-
len, (f) te Alexandrië in Egypte zal gewoond he' 1-
bei
(*) Hht. Eccles. II. 24.
(j) Dit wordt getuigt, door U& BAIH.VL , ta zi (S
Arabisch en Synch fVuordenboek, welke een Pchnjv er
van de Xde eeuw zal zijn. MJCHASLIS In!, tn hl IV.
T.
en SCHUTTE BHh Jaarb. T. P&L Bladz. USf
VA
• •>

I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jr:nr ioo
3°ö K E R K E L I J K E
ben, zou men mogen denken, dat daar reeds verfcheiden
onechte verhalen verfpreid werden, waaromtrent
THEOFiLus zekerheid verlangd zal hebben,
om het echte van het onechte te kunnen fchiften!
Hoe het zij, al waren de Euangeliën van MATTHE­
US en MARKUS reeds opgefteld en uitgegeven, volgt
daar uit nog niet, dat LUKAS ze gekend en gebruikt
zal hebben, het tegendeel fchijnt eer te blijken, omdat
hij^vele gevallen, ten aanzien van tijden en plaatzen,
onzeker laat, die hij uit MATTHEUS en MAR­
KUS had kunnen beftemmcn. Daartegen kan hij affchriftcn
van bijzondere verhalen voor zich gehad
hebben, die deze Euangelisten ook gebruik hebben,
van daar, dat hij zoo dikwijls, tot de woorden toe,
met hun overeenkomt. Dat LUKAS de Euangeliën
van MATTHEUS en MARKUS nog niet gekend hebbe,
toen hij zijn Euangelie fchrcef, zal te waarfchijnlijker
worden, indien men gelooft, hetgeen de
onderfchriften van dit Euangelie melden, dat & LUKAS
zijn Euangelie gefchreven heeft, 15 jaren na CHRISTUS
opneming ten hemel, cn dus omtrent het jaar 48
van onze gemcenc jaartelling. Voords verhalen de
oude fchrijvers, gelijk IRENEUS (*), dat LUKAS,
PAULUS medgezel, het Euangelie te boek heeft geleld,
hetwelk PAULUS verkondigd heeft, en ORI-
(*) Bij EUSEB. II. E. V. 8.
(f) Bij depzelven //. E. VI. 25.
SENES (f), dat dit Euangelie van PAULUS goedgekeurd,
en voor dc gelovigen uit de Heidenen gei
'chreven is. Sommigen hunner meencn ook, dat
PAU-

G E S C H I E D E N I S . 307
PAULUS daar op ziet, wanneer hij van zijn Euangelie
I
BOEK
fpreekt (ROM. II. 16. XVI. 25. ) (*) Dit XII
Euangelie behelst vele bijzonderheden, waar door, Hoofdft.
naC.G.
voomaamlijk, de gefchiedenis van JESUS, voor ons, Jaar 100.
vollediger gemaakt wordt, en verfcheiden omftandigheden,
als ook de meest zuivere ftijl, komen zeer
wel overeen, met het geen de ouden bcweeren, dat
het bijzonder ten gebruik voor de Heidenen gefchikt
is geweest.
LUKAS heeft zijn eerfte Boek , het Euangelie,
De Handelingen
vermeerderd met een tweede, aan den zelfden THEO- der A-
FILUS opgedragen, waarin hij de Gefchiedenis det postelen.
Apostelen, bijzonder het geen PETRUS en PAULUS.
met welke hij naderen omgang gehad , en weikei i
laatften hij, op zijne reizen, verzeld heeft,
heeft vervolgd,
betrof »
van JESUS dood opftanding en he
meivaart af, tot aan het einde der eerfte gevange
nis van PAULUS te Rome toe, in het jaar 58. Nic t
lang daar na, ten minften, naar het fchijnt, vóó
PAULUS dood, heeft LUKAS dit Boek uitgegeven
alhoewel het bepaalde jaar ons onbekend is.
„ MARKUS cn LUKAS hadden hunne Euangelie 1 Euangee
lie van
„ reeds in het licht gegeven, wanneer JOÜNNES , ó
]O3N.NES.
„ Apostel, die tot nog toe het Euangelie, bij mot
t-
„ de, had verkondigd, eindelijk, gelijk men verhaalt
•>
„ ter volgende oorzake, zich tot het fchrijven b
„ gaf. Als de drie bovengemelde Euangeliën reet Is
„ iederéén en ook hem in handen waren gekomer J
„ zegt men, dat hij ze goedgekeurd, en de waarhc d ,
(*) EUSEB'. Hist. Eah'S. III. 4.
V 5
„ v; n

BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar i oo.
SoS K E R K E L I J K E •
„ van dezelve met zijn getuigenis bevestigd heeft;
„ doch oordeelde, dat 'er alleen nog aan ontbrak
,, het verhaal van die dingen, welke, in 't eerst
„ en in het begin der prediking van CHRISTUS,
„ gedaan waren. " Dus fchrijft EUSEBIUS ( * ).
JOÜNNES heeft, volgends de onderfchriften, zijn
Euangelie uitgegeven , 32 jaren na JESUS
Hémelraait,
en gevolglijk in het jaar 65. Hij had daar
nij , behalven het algemeen oogmerk , opdat men
;ou geloven, dat JESUS de
CHRISTUS, de MESSIÜS
i s, en gelovende het leven in zijnen naam zou heb-
1 >en ( JOÜNN. XX. 31. ) een drieërlei oogmerk ,
r
oorëerst: hij wilde eenige nodige invullingen maken
t ot de verhalen der andere Euangelisten, welke,
i aen dikwijls ziet, dat hij als bij zijne lezers bekend
anneemt, en dit doet hij, bijzonder, door het ver-
I lalen van eenige nadruklijke redenen, welke hij van
5 ijnen grooten Meester gehoord, cn van verrichtinen,
die hij gezien had. Ten tweede, ftelde hij
' I
ich voor, de Paaschfeesten , geduurende JESUS
2
penbaren dienst, te bepalen, als zekere tijdmerken,
C
I aar welke men de verhalen der Euüngelisten zou
l unnen plaatzen. Eindelijk, had hij, volgends IREï
IEUS en anderen (f), ten bijzonder oogmerk, om
C e „dwalingen, die CERINTHUS, of KERINTIIUS,
, gezaaid heeft, en al lang te voren de Nikohiiten,"
5
tl
•gen te gaan , doch allerbijzonderst , naar het
hijnt,
fc
ook zulke leerlingen van JOÜNNES den
(*) Hist. Eccles. ITT. 24.
(f) Adv en. her. Hl. XI. 1.
DOQ-

G E S C H I E D E N I S .
Dooper, die hunnen Meester boven JESUS, uien zij
niet als den MESSIÜS erkenden, bleven verheffen, te XII
wederleggen. (*)
Hoofdft.
naC.G.
Wij hebben van denzelfden JOÜNNES drie Brieven, Jaar 100.
welke, onder de zoogenoemde Algemeene Brieven,
gerangfchikt zijn. Omtrent den eerden van deze
De drie
Brieven
Brieven heeft de Oudheid niet getwijfeld , of dezelve vanjoaNis
van JOÜNNES ( + ). Hij is, als 't ware , een NES.
aanhangzel of nareden tot zijn Euangelie, en zal dus
na hetzelve gefchreven zijn, waarfchijnlijk omtrent
het jaar 68 of 70, geduurende den Joodfchen oorlog,
ten minften in eenen tijd, dien men als eent
laatfte uure kon aanmerken (1 JOÜNN. II. 18.) ei I
wanneer dwaalleeraaren zich reeds begonnen aftezon
deren van de Christenen, zoodat men hen, als An
tichristen, (zulken, die zich tegen CHRISTUS aan
kantten,) kon aanmerken, tegen welke de Apostel >
in dezen en de andere Brieven, waarfchuwt, en 0] >
dc onderlinge liefde der Christenen en heiligheid de
levens aandringt.
De tweede en derde Brief, welke aan bijzonder
perfonen gericht zijn, werden, in de vierde ccu\ r
nog, door fommige Christenen in twijfel getrokken
niet ten aanzien van derzelver oudheid, maar of z 'j
ook van JOÜNNES den Apostel, en niet liever va ii
eenen anderen JOÜNNES, dien de Oudheid, met de B
naam van den Ouclften, of Ouderling, onderfcheidt •>
£ n
(*) IREN. adv. hier. III. XI. 4- Vergelijk bovc n
Bladz. 94.
(f) EUSEB. Hist. Eccles. III. 24. =5.
I
BOEK

BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100.
K E R K E L I J K E
en ons verhaalt, dat hij, te gelijk met den Apostel
JOÜNNES, te Efeze, geleefd heeft, gefchreven zijn (*).
De benaming van Oudfte, of Ouderling,
Schrijver
welke de
zich, in het opfchrift, geeft, en die de
Apostel, als de oudfte van alle Apostelen, en thans
reeds op zijne dagen, zich,met recht, geven kon, en
dewijl zij aan bijzondere perfonen gefchreven waren,
waardoor zij laatcr bekend werden, cn misfehien aan
vele Christenen niet gewigtig
genoeg voorkwamen,
deze 'kunnen de reden voor deze twijfeling
geweest
zijn. Doch, de overeenkomst van ftijl, cn inhoud
der vermaningen, heeft, ten laatftcn, de twijfeling
apgelost, en dc Christenen hebben ze in hunne ver-
Jamcling van Heilige Boeken opgenomen.
DeOpcnbaring
Onder den naam van JOÜNNES, ontmoeten wij
vanjoarv- iog een Boek,-op de lijst van de Heilige Boeken
:
NES. i Ier Christenen, bevattende de gezichten, en openkringen,
welke hij, geduurende zijne ballingfchap,
1
< p het Eiland Pathmos, gezien cn ontvangen heeft,
\ reik Bock dus, door hem, zeer laat, cn niet voor
I et jaar 96, kan gefchreven zijn. Men weet, dat
c ver dc echtheid van hetzelve zeer getwist is ,
i ct is hier onze zaak alleen, aan tc wijzen, wat
|
1 de oudfte Christenfchrijvcrs van getuigen. De
X leesten derzclveu erkennen het, reeds vroeg,
V oor eclit. IRENEUS , die Hechts 50 jaaren daar
11 a leefde , maakt reeds zijn werk, om deszelfs
ii houd, naar zijne gedachten daar over, voor tc
d ragen , en duistere plaatzen van dit Boek te ver-
kla-
(*) Vergelijk EUSE*. Hist 1 . Eccles. III. 25. en 30.

G E S C H I E D E N I S . 3"
klaren. (*) Doch, 'er zijn 'er ook, die aan de I
BOEK
echtheid van het zelve getwijfeld, cn het aan eenen XII
anderen Schrijver, dan aan JOÜNNES den Apostel, Hoofdflr,
naC.G.
hebben willen toefchrijven. Men meent, dat PAFIAS ,
Jaar 100.
die nog dc laatde jaaren van den Apostel JOÜNNES
beleefd heeft, deze Openbaring niet gekend heeft,
en befluit zulks uit EUSEBIUS (f), uit wiens woorden
ik echter veeleer het tegendeel zou afleiden.
PAPIAS geloofde een duizendjarig Rijk van JESUS
op deze aarde, „het welk ik geloof,", zegt EUSE­
BIUS, „dat hij gehaald heeft, uit het kwal'jk ver-
„ daan van dc verklaringen of voordellen der Apos-
Z telen, niet doorziende, het geen van hun in ver-
„ toningen of gelijkenisfen, geheimzinnig gezegd is.'
Waaröm zouden wij onder deze Apostolifchc ver
klaringen en geheimzinnige gezegden, ook met dt
Openbaring begrijpen kruinen , welke vol is vai 1
zoodanige geheimen en beelden? KAJUS, een ouder
ling of leerüar der Kerk van Rome, in het begin dc C
derde eeuw, zal deze Openbaring niet aan JOÜNNES *
maar aan den Ketter CERINTHUS , hebben toegefchrc
ven. Zijne woonlen zijn bij EUSEBIUS: (§) „er
, RINTHUS heeft openbaringen onder den naam va a
„ eenen grooten Apostel gefchreven, cn daar in a
" lerhande vreemde gevallen, die hem van eene n
„ Engel zuilen getoond zijn, verdicht: waarbij h
" tevens een aardsch Rijk van CHRISTUS voorga! »
d .it
(*) Advers. har. V. 26, 30.
(f) Hist. Eccles. III. 39-
(§) Hist. Eccles. III. 28.

I
BOEK
XII
Hoofd!!,
na C. G.
Jaar 100.
i
m K E R K E L I J K E
„ dat na de Opftanding zou volgen , en waar 5ti
„ het vleesch op nieuw, te Jerufalem, de begeer-
„ lijkheden en de wellusten zal dienen. Gelijk hij
„ een vijand der Godlijke fchriften was, zoo gaf hij
„ ook, om te bedriegen, voor, dat 'er duizend jaa-
„ ren in feestelijke brasferijën verlopen zouden. "
Ondertusfchen , indien dit de mening van KAJUS
ware, dat de Openbaring, die aan JOÜNNES wordt
toegefchrevcn, door CERINTHUS zou zijn opgefteld,
zou zulks niet kunnen overeengebracht worden, met
den inhoud van dat Boek, het welk die vlees'cbgezindheid
en alle wellusten opzetlijk veroordeelt;
ioch, het is zoo zeker niet, dat KAJUS deze Openbaring
bedoelt, men kan uit zijne woorden niet
neer befluiten, dan dat CERINTHUS Openbaringen
leeft voorgewend, zonder dat die dezelfde behoeven
1 e zijn met de Openbaring, van welke wij hier fpre-
1 :en. Ondertusfchen zijn 'er fommigen onder de
< :hristenen geweest, welke, uitdruklijk, onze Openi

G E S C H I E D E N I S .
3^3
ring van CERINTHUS oorfpronglijk zou zijn. „Ik,"
zegt hij, „ zou dit Boek geenszins durven verwer-
„ pen, dewijl vele broeders 'er veel mede op heb-
„ ben." Hij erkent het voor een Werk van een'
Heilig en van Gods Geest gedreven man. Alleen hij
maakt bedenking, om het aan JOÜNNES den Apostel
toe te fchrijven, waar van hij de redenen met zoo
veel omzichtigheids voordraagt, dat men ligtelijk ontdekt,
dat hij, door deze zijne twijfeling, fchroomt
ongenoegen te geven, en alle haatlijkheid van ziek
wil weeren, waar uit men befluiten mag, dat de
Openbaring toen reeds, in het gemeen, erkend moei
geweest zijn. Dus gedraagt zich ook EUSEBIUS
zelve , twijfelende , of hij dit Boek voor echt o
onecht moet aannemen, en of hij het aan den Apostel
JOÜNNES, of aan iemand van denzelfdcn naam.
hebbe toe te fchrijven. Ondertusfchen ziet men,
uit dit alles, duidelijk, dat bij hen, die dit Boek,
het welk zoo veel getuigenisfen der Oudheid voo:
zich heeft, als eenig ander in het Nieuwe Testa
ment, in twijfel getrokken hebben, de vrees voo
de dwalingen van CERINTHUS, en de twist ove
het duizendjarig Rijk vrij wat invloed gehad hebbe
Terwijl wij hun echter grooten dank verfehuldigi I
zijn, dewijl wij, uit dit en andere voorbeelden, verze
kerd zijn, dat de Christenen, in de eerfte eeuwen , niet lo i
en bevooroordeeld zijn te werk gegaan, in het aannemei l
en erkennen van heilige Boeken, waar door zij ons te
vens gronden van zekerheid aan de hand gegeven, ei
I
te gelijk verhoed hebben, dat de wereld niet met een
menigte van ondergefchoven en verdichtte fchriften be
drogen is geworden.
D
ï
I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
jaar 100.

I
EOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar ioo
De Brieven
van
PAULUS.
314 K E R K E L I J K E
De veertien Brieven van PAULUS, fommigen vari
welken, door dezen werkzamen Apostel, gefchreven
zijn, vóór zijne eerfte gevangenis, gelijk de beide
Brieven aan de gemeente te Thesfahnika, omtrent
het jaar 50 en 51, die aan de gemeenten in Galatië, in
het laatstgenoemde jaar, de eerfte en tweede aan de
gemeente te Korinthe, in het jaar 54, en in het
.zelfde jaar zijn eerfte Brief, aan TIMOTHEUS, gelijk
in het volgende jaar 55, die aan de Christenen te
Rome; andere, geduurende deze gevangenis, als de
Brief aan de gemeente van Filippi, aan de Hebreen,
aan de Efeziërs, en Kolosfers, als ook die aan FI-
LEEMON; na zijn ontflag uit de gevangenis, meent
men, dat hij den Brief aan TITUS zal gefchreven
hebben, in het jaar 65, gelijk den tweeden aan
TIMOTHEUS, in zijne tweede gevangenis, kort voor
zijnen marteldood, in het jaar 67. Alle deze veertien
Brieven, zeg ik, zijn, zonder eenig bedenken,
door de Christenen, terftond aangenomen cn erkend,
behalven alleen den Brief aan de Hebreen, omtrent
welken fommigen, tot in de vierde eeuw toe , getwijfeld
hebben, wie de Schrijver van dcnzelven ware,
en in welke taal hij gefchreven is (*), CLEMENS
van Alexandrië dacht, dat PAULUS denzelvcn in het
[ïebrecuwsch gefchreven, maar dat LUKAS hem in
bet Grieksch vertaald hebbe (f). ORIGEXES hield
hem voor het opftel van éénen van PAULUS leerlingen,
die PAULUS voorftel dus had in orde gebracht
(*) EUSEB. Hist. Eccles. VI. 20.
(tj EUSEB. Hist. Eccles. VI. 14.

G E S C H I E D E N I S . 215
bracht (*), „Ondertusfchen," zegt hij, „zijn die I
BOEK
„ gemeenten te prijzen, welke hem voor eenen Brief
XII
,, van PAULUS houden, want daar voor hebben de [löofdfri
„ ouden hem, niet zonder reden, erkend." Dat de naC.G;
jaar 100.
naam van PAULUS niet aait het hoofd ftond, dat
hij, in het gemeen, aan de Hebreen, dat is, of de
Joodfche Christenen in Palaeftina, of Jooden, in
de Oosterfche landen, gefchreven was, en de ftijl,
die fierhjker is, dan die van PAULUS overige Brieven,
fchijnen de aanleiding tot deze twijfelingen gegeven
te hebbern
Onder de zeven zoogenoemde algemeene Zendbrie­Brieven zijn 'er fleehts twee, welke terftond cn algemeen
vari
JAKOBUS;
van de Christenen erkend zijn, doch aan dc vijl
overigen heeft men, eenigen tijd, getwijfeld, onder
deze laatften behoort de Brief van JAKOBUS, den
Broeder des Heeren, anders den Kleinen of Jongeren
bijgenaamd, wiens dood wij Bladz. 244 verhaald
hebben, en die dezen Brief, kort te vooren,
in het jaar 61, of daaromtrent, gefchreven zal hebben.
Uit EUSEBIUS (f) weet men, dat deszelfs
echtheid wel van fommige Christenen in twijfel getrokken,
maar dat hij toch in de meeste gemeenten,
als een werk van den Apostel JAKOBUS, gelezen
is. • •
:
Op dezelfde wijze is het gelegen met den Briei De Brief
van den Apostel JUDAS , broeder van gemelden JAvan'
ju"
KOBUS , welke, bijzonder daarom, van fommigen
ü
(*) EUSEB. Hist. Eccles. VI. 25.
( \) Eüsr.ii. Hist. Eccles. II. 23.- III. H*
% ' . É

Brieven
van PE­
TRUS.
316 K E R K E L I J K E
r in twijfel getrokken fchijnt te wezen, omdat heS
BOEK
één en ander in denzelven voorkomt, het welk duister
is, en aan den uitlegger moeilijkheid baart, ge­
XÏI
Hflofdft.
na C. G. lijk de oorzaak van twijfeling omtrent den Brief van
Jaar IOO.
JAKOBUS daar in fchijnt gezocht te moeten worden,
omdat men zwarigheid vond, op, welke wijze hem
met de gezegden van PAULUS in zijne Brieven overeen
tc brengen.
Omtrent den eerden Brief van PETRUS, dien hij,
gelijk men meent, omtrent het jaar 65, gefchreven
heeft, omdat men 'er toefpelingen in meent te ontlekken
op de vervolging onder
Men vond den Brief wel nut-
1 ig, zoodat men hem, met andere Heilige fchriften,
* ] as en gebruikte, maar fommigen, bijzonder onder
( ie Oosterfche Christenen, twijfelden, of hij wel van
] ETRUS, en niet misfehien van eenen anderen SIMON ,
\ vare (*), evenwel erkent ORIGENES bij EUSEBI-
1 JS (f) , dat PETRUS denzelven heel wel heeft kun-
] icn fchrijven ,
NERO , in het jaar
ij., heeft de oude Christenheid geene zwarigheid
gemaakt, maar wel omtrent den tweeden, die, in het
aar 68, kort voor PETRUS dood, (2 PETR. I. 14.)
lal gefchreven zijn.
gelijk dit ook door andere redenen
;enoegzaam buiten twijfel gedcld wordt.
De O Deze Boeken maken famen den Kanon of lijst
non des
c
N. t. ;
er Heilige Boeken der Christenen, of des Nieuwen
' cstaments , uit. Waaromtrent wij dienzelfden dilli
;n maar Godlijken gang der Voorzienigheid moeten
(*) EUSEB. Hist. Eales. 3, 25.
(t) Hist. Ec.us. VI. 2

G E S C H I E D E N I S . 3*7
opmerken, dien wij, van eerden af, bij dezen Godsdienst,
en deszelfs invoering in de wereld, opgemerkt XII
I
BOEK
hebben. Deze fchriften zijn allen, bij voorkomende Hoofdft.
naC.G.
gelegenheden, opgedeld, en derzelver Schrijvers hebben
dezelve gefchreven, zonder, als 't ware, tc ge­
Jaar 100.
voelen, dat zij, door Godlijke aandrift, voor het
gantfche Christendom van alle eeuwen fchrevcn; deze
fchriften werden vervaardigd, en aangenomen van
tijd tot tijd, niet zonder onderzocht, en ten opzichte
van hunne echtheid beoordeeld te zijn. Zij daalden
niet onmidlijk van den hemel, of werden, door onwederdaanbare
wonderen, opgedrongen; zelfs werd
deze Kanon, of Lijst der Heilige Boeken, niet op
ééns , door het gezag van eenen Apostel zeiven,
vastgedeld; gelijk, over het geheel, bij den godsdienst
der Christenen, geen gezag, zonder redelijke
overtuiging, plaats moet hebben. Ook ontdekt men,
over het geheel, bij de eerde Christenen, vele vrijheid
van onderzoek, omtrent de Heilige Boeken,
en bij allen eerbied, dien zij aan dezelve, als Boeken
van Godlijken oórfprong , bewezen, waren zij
echter vrij van alle Bijgeloof, gelijk zij zich ook
nergens duidelijk hebben verklaard, wat zij door dc
Godlijke Ingeving dezer Boeken verdaan hebben.
Op deze wijze, heeft de Voorzienigheid voor de
Christenen van alle eeuwen gezorgd. Elk kan .
langs den weg van eigen onderzoek, zonder zicfi
op gezag van anderen te verlaten, zich van dc echtheid
en Godlijkheid dezer Boeken overtuigen, en alle
ecuwen hebben daar in, welke afwijkingen en verbasteringen
ook plaats hebben, de waare leere er

I
BOEK
XII
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 100.
Leere
der A-
postelen.
318 K E R K E L I J K E
gefteldheid van het Christendom, het welk dus, bij
zoodanige afwijkingen en verbasteringen, volgends
dezelve in zijne oorfpronglijke eenvouwigheid herfteld
kan worden.
De leere, welke de Apostelen, in deze fchriften,
en mondeling , verkondigden , was , in de hoofdzaak,
volkomen dezelfde, die JESUS verkondigd had.
Men kon ook van hun geene nieuwe leere verwachten.
Alleen konden zij fommige gedeelten van dezelve
duidelijker verklaren, en in het licht ftellen,
in die, met nieuwe bewijsgronden, aandringen, nalat
JESUS, door zijne Opftanding, Hemelvaart, en
] iet uitftorten van den Heiligen Geest, in allen opdchte,
gerechtvaardigd was. Door de voorkomende
i tmftandigheden, kregen de Apostelen aanleiding, om
'erfcheiden leerftukken, die JESUS niet uitdruklijk,
: naar alleen ingewikkeld en zijdelings, had voorgei
Iragen, te ontwikkelen en toe te pasfen. Dus vin-
( Icn wij, in den Brief van PAULUS aan de Kerk van
lome, een uitgebreid onderwijs, omtrent den zedeijken
geheel verdorven toeftand van het mensch-
1
< lom, deszelfs oórfprong, en algemeenheid, zoodat
I ieide Jooden en Heidenen voor God fchuldig zijn;
c en onderwijs verders, omtrent de rechtvaardiging
£ 11 vrijfpreking van dit fchuldig menschdom, alleen
I lit en door het geloof in JESUS; benevens een voorlel
van den aart en wijze der heiliging of vernieu-
i
V mg tot deugd , en de verpligting daar toe enz.
I lus behandelt PAULUS , in dien zelfden Brief, maar
c ok in dien aan de Galaten, het leerftuk van de aff
:haiHng der Joodfche Kerkplegtigheden, en van die
vrij-

G E S C H I E D E N I S .
3i9
vrijheid, welke de waare en redelijke Godsdienst in 1
Bor.K
zich bevat; terwijl echter, aan den anderen kant, de
XII
Apostel JAKOBUS, in zijnen Brief, zorgt, tegen het Hoofdft.
misbruik dezer leere, en de verbeelding, als of het
tiaC. ü.
Jaar ioo.
genoeg ware te geloven, zonder dat. men zich der
deugd bevlijtigde. Dus heldert PAULUS de leere en
het gebruik van het Heilig Avondmaal op, in zijnen
eerften Brief aan de gemeente te Korinthe, en geeft verfcheiden
anderevoorfchriften, op de vragen, waarmede
hij geraadpleegd werd, of omtrent onderwerpen , die
door misvattingen verkeerd werden begrepen. Maar de
hoofdleere omtrent God, zijne eigenfchappen en werken,
omtrent JESUS, den Zoon van God, wien zij,
in zijne volkomene heerlijkheid, predikten, omtrent
den Heiligen Geest van God, en zijne werkingen er
gaven, omtrent onze betrekking tot God, en de wijze
van onze verlosfmg en herftelling in Gods gunst,
het vertrouwen op God, en zijne allcsbeftuurendf
Voorzienigheid, en eindelijk, omtrent den toekomen
den daat, de opftanding, het algemeen oordeel, ei
de vergelding na dit leven, is volmaakt dezelfde,
die JESUS geleerd en voorgedragen had.
Door deze leere en fchriften, hebben deze twaal f Uitbreiding
van
in zich zeiven ongeleerde Jooden , de voetdappe: 1
hetChris
van hunnen Leermeester drukkende , uitgewerkt e 1 tendotn
daargefteld, het geen de geleerdfte en kundigd
I doorde-
" ze leere.
Wijsgeeren en Schrijvers van die zelfde tijden, hoe
danige, bij voorbeeld, geweest zijn, onder NERO 9
de Wijsgeer SENECA en anderen, niet hebben km ;-
nen verrichten. Deze vermaakten, en behaagden r>
doch verbeterden niemand. Maar dc e^nvQiiwj ;e
x 3
te

BÖEK
XII
Hoofdft.
naC. G.
J«?r 100.
320 K E R K E L I J K E
leer en de kunfleloze fchriften der Apostelen brachten
eene merkwaardige omwending onder de menfehen
te wege. Eene menigte Jooden en Heidenen
namen hunne leere aan, en begonnen een voorbeeldig
deugdzaam leven te leiden. De Christenen waren
goede onderdanen, goede burgers, goede huisvaders
en huismoeders, goede heeren, en goede
dienstknechten. Hoe veel febimp, vervolging, en lijden
zij ook moesten doorftaan, hoe hard ook Joodfche
of Heidenfche Overheden zich tegen hen gedroegen,
echter weigerden zij geene gehoorzaamheid , zij betoonden
zich niet oproerig, maar gedroegen zich ftil
en lijdzaam. Onder hen waren menfehen van allerhande
geflacht, en volken, godsdienst en zeden. Deze allen
namen eenen Godsdienst aan, die, ontbloot van
allen uiterlijkcn praal of vertoning, niets had , het
*een dc zinnen of driften frrcelde, maar integendeel tot
zelfsverloochening,nederigheid, druk en lijden, riep.
Men kan het, daarom, den vriend van den Christen
I
Godsdienst niet kwalijk duiden , dat hij , in deze
1 grondvesting en uitbreiding van het Christendom ,
velke hij alleen aan de goddelijke overtuigende kracht
<
Ier waarheid , onderfteund door wonderwerken, kan
1
oefchrijven, den vinger van God opmerkt, terwijl
]
tien', in de jaarboeken der wereld, niets dergelijks
i
tl ftaat is aan te wijzen. En, in de daad, dc waarïeid
van het Christendom was, in alle de eenvou­
i
\
digheid ven de leere cn prediking der Apostelen, zoo
1 •lijkbaar, dat deszelfs voortgang nog veel algemecner
1 tad mogen verwacht worden , indien niet onachtzaamleid
en afkecrigheid der menfehen van waare Gods­
1
vrucht

GESCHIEDENIS. 321
vrucht en deugd, en de diepïngewortelde vooröordeelen
van Jóoden en Heidenen, denzelven geftremd en Xll
I
B-or-K
verhinderd -hadden.
Hoofdft.
n?C.G.
Men heeft ook vergeefs naar andere redenen van deze
uitbreiding des Christendoms gezocht. Men heeft,
jaar 100.
bij voorbeeld, gezegd, dat vele arme en geringe lieden
dezen godsdienst hebben aangenomen, aangelokt
zijnde door de algemeene liefdekas. Maar, dit is een
openlijk verdraajen van de gefchiedenis. Het is 'ei
zoo ver af, dat deze liefdekas, daar men op doelt, en
die in de gemeente te Jerufalem was opgericht, zoc
rijk, en daar door aanlokkend zou geweest zijn, dat wi
veeleer, uit de Brieven der Apostelen, weten, dat di
gemeente te Jerufalem den onderftand van andere ge
meenten behoefde, in ftede van, door aanzienlijke bedee
lingcn,zich onder de armen aanhang te kunnen maken
Daarenboven, de Apostelen begunftigen geenen luiënlc
diggang in hunne leere en voorfchriften, daar deze ee 1
hoofdregel bij hen is: „Die niet wil arbeiden, ete oc
•„ niet!" (*) Men heeft, verders, gezegd, dat het flo:
k .
dig levensgedrag en de in het oog lopende bcdriegerijë
der Heidenfche Priesters de menfehen hebben aangi
n
zet, om den nieuwen godsdienst, in menigte, aan 1
nemen. Ut wil niet ontkennen, dat de wereld, ten d<
e
zen tijde, die dwaasheid van het Bijgeloof begon t
zien, en dus, als 't ware, voorbereid is geworden, cn 3
de Christelijke leere aan te nemen; maar dit kan eehti I
de waare en nog veelmin de eenige reden van den fpoed i-
gen voortgang van deze leere niet geweest zijn; indie n
ta :t
(*) 2 TIIESS. IH. 10.
X 4

3n K E R K E L IJ K E
I
niet dezelve de overtuiging met zich gebracht en
BOEK:
XII door de waarheid zich aan de gemoederen der menfehen
had aangeprezen, zou tocli het ontdekken van
Hoofdft,
naC.G.
Jaar 100, Priesterbedrog en Bijgeloof niet ligtelijk voor iemand
eene beweegreden geweest zijn, om zich aan andere
bedriegers of aan nieuw bijgeloof te onderwerpen.
Men kan ook niet voorwenden , dat zekere dweepzucht,
waar toe de menfehen zoo geneigd zijn, hen
heeft ingenomen , en aangefpoord, om Christenen te
worden, alzoo de leere van JESUS en zijn Apostelen
Uit haren aart, als behelzende eenen ralelijken o- 0
dsdienst,
gefchikt is,om alle dweepzucht en geestdrijverij
tegen te gaan, hoewel wij erkennen moeten, dat,
reeds vroeg, vele Christenen tot dweeperij geneigd
m geweest en overgeheld hebben ; doch niet volgends
de grondbeginfelen van het Christendom.
Onechte
Behalven de echte fchriften der Apostelenheeft
fchriften
aan de A- men aan hun, reeds vroeg, verfcheiden andere toegeschreven,
welke echter openlijk blijken onëcht te zijn.
postelen
toegefchrevcn.
De eerfte aanleiding daar toe fchijnt gegeven te zijn, door-
Ken men velerhande berichten, die mondeling in omoop
waren, verzamelde, en voor die verzamelingen, om
]
;e gezag bij te zetten, den naam der Apostelen, of van
c en éénen of anderen der Apostelen, plaatste, gelijk wij
r ;eds gezien hebben, dat genoegzaam aan elk der Aposiien
een Euangelie is toegefchreven. Alle deze onëch-
|
| : fchriften, zoo verre zij geheel of ten deele overig zijn,
eeft FABRJCIUS bijeenverzameld , in zijnen ^Codex
1 feudepigraphmN. T. Deze fchriften kenmerken zich
j mdelijk genoeg, als onecht, wanneer men ze flechts
g}et, en voornaamlijk, wanneer men ze met de
ecfas

GESCHIEDENIS. 325-
echte Apostolifche fchriften vergelijkt. Zij zijn echter I
BOEK
niet allen van dezelfde gefteldheid.Sommigen,hoe zeer
XII
onecht, en van laater tijd, verdienen aanmerking: Hoofdft.
naC. G.
bijvoorbeeld: twee Euangeliën, de Geloofsbelijdenis
Jaar 100,
der Apostelen, de Apostolifche Kerken - ordeningen
{conjlitutiones), en hunne kerkregelen, (canones.}
De twee Euangeliën, die ik bedoel, zijn, het Het Euangelie
Euangelie naar de Hebreen, en het Euangelie naar der He.
de Egyptenaaren. Van deze zijn enkel eenige brok- breëu,
Itukken overig, die door GRABE (*) verzameld
zijn, Het eerfte wordt ook genoemd het Euangelie
der XII Apostelen, ook der Nazareën en Ebïönim,
hoewel anderen willen , dat 'er tusfehen dezen poj
onderfcheid hebbe plaats gehad. Hoe het zij, het wa:
een Euangelie , in het toenmalig Hebreeuwsch , 0 \
Syrisch, gefchreven, waar van de Hebreeuwsch fpre
kende Christenen , veel gebruik maakten , als 00 I
de Nazareën en Ebiöniten, van welke wij, vervol
gends, fpreken zullen. Doch, bij de overige kerke 1
heeft het geen gezag verkregen. Men fchreef hc \
fomtijdsaan MATTHEUS toe, waar uit de gedachte
|
haren oórfprong had , dat MATTHEUS in het Hi
brecuwch gefchreven heeft , doch misfehien is b %
niet anders geweest, dan eene Hebreeuwfche of S;
rifchc vertaling van het Euangelie van MATTHEUS
•>
met eenige bijvoegzelcn, gelijk wij boven gezien hcbbci 1,
Nog maken de ouden gewag van een Euangelie , Het Enangeiic
volgends de Egyptenaren jwaarjuk zij ons, insgelijks
' volgends
eenige weinige plaatzen hebben aangehaald, welke oi IS de Egiipij
bl
T
tenaren.
(*) In Spicikgio Patrum,
X 5

I
BOEK
Xfl
Hoofdft.
na C. G.
zal geweest zijn, in welk gewest de overhelling totDweeperij
of Myftikerij doorgaands aanmerkelijk was, gelijk
Jaar 100.
men daar ook de Esfeenen en Therapeuten vond •
( jodsnjk zal plaats hebben,
( Iracht, oprechtheid zonder geveinsdheid, en geene
I 'leeschlijke begeerte, heertenen zal, niet
1 net de verhevene eenvouwigheid, die JESUS, in
1 ijne redenen, ten toon fpreidt. Ook flond in dat
l mangelie het volgende: „ SALOME vraagde: hoe
i , lang wel menfehen zouden moeten derven? De
» , Heere zeide: Zoo lang 'er menfehen in de' we-
S' , reld geboren zullen worden. Gemerkt nu SALOMB
»• het zich zelve tot eene verdiende rekende, dat
y. zij nooit kinderen ter wereld gebracht had,' antwoordde
haar de Heere: daar is een fpreekwoord:
s;
55 eet, welke .kruiden gij verkiest, maar bat r? e
55 bittere liggen." Nog wordt, in dat Euangelie
ne verbloemde fpreekwijze van JESUS bijbracht-
ee
ƒ/ • ben gekomen,
M
99
324 K E R K E L I J K E
blijken opleveren, dat het, in de daad, gelijk men dit
ook bericht,onder deEgyptifcheChristenen
in gebruik
trouwens de meeste brokdukken uit dit Euangelie overig,
rieken naar zoodanige Dweeperij; bij voorbeeld:
„ Als iemand den Heere vraagde, Wanneer het Ko-
„ ningrijk van Cod zou komen? zeide hij: Wan-
„ neer eens de twee dén, het uiterlijke zoo als het
„ innerlijke, en alle onderfcheid tusfehen de twee
r, gedachten zal weggenomen zijn." Welke Myflie-
\e bewoordingen, te kennen gevende, dat dan het
wanneer vrede en een-
drooken
om de werken der vrouwe te vër*
'ren; welke hij zelve zoo zou verklaard hebben:
dat hij door haar, welker werken hij verdooren
„ zou,

G E S C H I E D E N I S . 325
„ zou , vcrftond de zinlijke begeerte." Deze en
dergelijke plaatzen zijn ons duidelijke bewijzen, van
de inrichting van dit Euangelie, naar de dweepzieke
gezindheden der Egyptenaren.
Zedert de vierde eeuw heeft men, volgends bericht
van RUFINUS, het opftel, het welk onderden
Geloofsbelijdenis
naam van Geloofsbelijdenis, of Geloofsleuze dei-derApos-
teleu.
Apostelen (Sijmbolum Apostolorum ) bekend en bij
alle Christengezindheden nog heden m achting is^
aan dc Apostelen zelve toegefchrevcn, met deze bijgevoegde
bijzonderheid, dat de XII Apostelen, toen
zij van eikanderen fcheidden, tot hetzelve, elk eer
artikel, hebben bijgebracht, waar uit deze geloofs
belijdenis , in XII artikelen verdeeld, zal ontftaai
zijn. Deze bijzonderheid is, bij dc Westerfch
Kerk, vervolgends een geloofsartikel geworden, zoo
dat, wanneer LAUR. VALLA , in de XVde eeuw »
dezelve in twijfel trok, hij deswegens, door d ft
geestelijkheid, met gevaar van zijn leven, genooc
zaakt werd, herroeping te doen. Doch toen, cer è
eeuw laater, de vrijheid van denken, door de Kerl
hervorming, hcrdeld werd, heeft ÉRASMUS dc 011-
segrondheid van dit bericht aangetoond, welke, ve •-
volgends, zoo duidelijk bewezen is, dat zelfs n ti
PIN, een Roomschgczind Schrijver, dit verhaal vo< >r
een vcrdichtzel verklaard heeft. (*) De ongegron 1-
he
(*) Men leze G. J. vossius de tribus Symb. disf. 1.
j. PEARSON, Expos. Symb. Aposi. v. KING Hist. Syn. 6.
Apost.n. WITS. Exercit. Sacr.'in Symb. Apnt. we! é
dit geheel onderwerp volkomen hebben afgehandeld.
1
BOEK
XU
Hoofdft.
na C. G.
jaar 100.
I

326 K E R K E L I J K E
I
BOEK
XII
heid van dit bericht blijkt, trouwens, genoe* uit de
zaak zelve, ook heeft noch LUKAS, in de Bomde,
Hoofdft. lingen der Apostelen, noch eenig Schrijver, voor
na C. G.
Jaar i oo,
de vierde eeuw, zelfs niet de naauwkeurige EUSEBIUS,
'er met één enkel woord melding van gemaaktmen
heeft veeleer duidelijke melding, dat de bijzon!
dere gemeenten hare bijzondere geloofsbelijdenisfen
hadden; deze, waar van wij hier fpreken, was van
de oude gemeente te Rome, waar van de belijdenis
der gemeente te Aquileja, en die der Oosterfche
Kerk, ten opzichte van de vorm, onderfcheiden waren.
Het is bovendien, duidelijk, dat de benaming
Sijmbolum Apostolorum aanleiding tot het bovengeneld
verhaal gegeven heeft. Men heeft het Griek,
: che woord Sijmbolum, eene leuze, fein , vervard,
met Sijmbolee of Sijmbola, eene j
bijdrage,
n van daar het verhaal, dat de Apostelen, elk
'én artikel, tot deze geloofsbelijdenis hebben bijse-
Iragen. Gelijk men de benaming der Apostelen,
ie 'er aan gegeven was, om aan te duiden, dat
e leere der Apostelen daar in was voorgedragen',
c p de Apostelen als opdellers heeft toegepast. ^En
f :hoon wij wel erkennen, dat KING, in zijne' Ge*
y •Medenis dezer Geloofsbelijdenis, niet aile' bijzonerheden
genoegzaam bewezen heeft, d
nogthans is
h et klaarblijklijk genoeg, dat de bewoordingen, door
I isus, bij de indelling van den Doop, gebruikt, in
d m naam des Vaders, des Zoons, en des Heiligen
c eestes, dm eerden grondflag tot deze geloofsbelijdenis
g< legd hebben, waai' in de Christenen beleden,wat zij
v; n eiken dezer Godlijke perfonen geloofden; naar

G E S C H I E D E N I S . 32?
mate van opkomende dwalingen, waar voor men I
BOEK
de Christenen wilde waarfchuwen, en naar de bijzondere
behoeften der gemeenten, in dit opzicht, werd rloofdfh
XII
naC.G.
deze belijdenis verders onderfcheidenlijk uitgebreid, en
Jaar 100.
verfchilde daarom, ten aanzien der bewoordingen
en bijvoegzelen, bij onderfcheiden gemeenten.
Men heeft ook aan de Apostelen toegefchreven Apostolifche
een werk , onder den naam van Apostolifche V*ï* vastftellingen
of
(tellingen , of Kerkenverördeningen (Conjlitutiones) :
Kerken­
in 8 Boeken begrepen, in welke de Apostelen te
verörde­
ningen.
famen of afzonderlijk fprekende worden ingevoerd.
Zij behelzen voorfchriften omtrent de regering en
het beduur der Kerk, de inrichting van den Godsdienst,
de gebruiken en zeden der Christenen. Zij
zouden, gelijk men lang geloofd heeft, door KLE-
MENS van Rome, uit den mond der Apostelen,
wier leerling hij was, opgetekend, en in deze orde
gebracht zijn. Doch, men -behoeft flechts derzelvei
inhoud in te zien, om overtuigd te wezen, dat di
werk van later tijd is. Het gezag en aanzien de
Bisfchoppen wordt boven alles verheven, en eei I
eerbied aan den Bisfchop gevorderd, als aan eenei I
aardfchen God , ver boven den rang van Koniri
gen en Vorsten. De orden en rangen der Geestelij
ken worden naauwkeurig bepaald, en de Onderlinge, t
met de Apostelen gelijk gedeld. Daar wordt ge
fproken van de inrichting der Tempels- of Kerkge
bouwen; en 'er komt een volledige Liturgie 0 ï
Kerkendienst in voor, welke zelfs alle foorten va I
gebeden in zich bevat, die bij alle de bijzonder
plegtigheden en verrichtingen gebruikt moeten woi
* der

3*8 K E R K £ L IJ K E
r
den. De zedenleere dezer verordeningen is allerdrengst.
Alle opfchik wordt den Christenen verbo­
BOEK
XII
Hoofdft. den, als ook alle zorg voor Kghaamsfclloonheid
na C. G.
Jaar 100. ja zelfs het lezen van Heidenfche Boeken. Integendeel
wordt hun geboden, daaglijks tweemaal te Kerk
te komen, om te bidden en te zingen, vele vierdagen
en vasten waar te nemen, en den Sabbath,
zoo wel als den Zondag, te onderhouden. Daarenboven
komen 'er Kerkelijke bedieningen in voor, die
eerst, in de derde eeuw, in de Kerk bekend zijn
geworden. Is het te geloven, dat de Apostelen
zich met zulke kleinigheden zouden hebben ingelaten,
als de oude JAKOBUS hier doet, die belast,
dat, bij de uitdeeling van het Avondmaal , twee
Diakonen met groote waajers tegenwoordig zullen
zijn, om de vliegen af te weeren. De oude JAKOsus
is dus hier nog tegenwoordig-, die nogthans
il vroeg door HERODES AGRIPPA onthoofd is gevorden.
Meer behoeven wij niet aan te halen, om
I
le onechtheid van deze, aan dc Apostelen toegechreven,
Kerkenordeningen aan te toonen , gelijk
i
I
>ok EUSEBIUS (*) deze onechtheid erkend' heeft•
*
vaar mede ook EPIFANIUS (f) overëcndcmt, fchoon
(
eze ze vooreen nuttig werk houdt. Zij fchijncn,
\
an tijd tot tijd, verzameld tc zijn, en waarfchiinjk
m de derde eeuw, in deze vorm, met bijvoeg*
ï
2
den vermeerderd, gebracht te zijn, door den eenert
C
f anderen Bisfchop, die aan de Kerkelijke gebruiken
(*) Hist. Eccles. III. 25.
Ct) Heres. LXX. v. 10.
'

GESCHIEDENIS. 3*9
ken van die tijden, en tevens aan den Bisfchoppelijken
ftand, door den naam der Apostelen, gezag
I
BOEK
XII
heeft willen bijzetten. Dit zoo zijnde, kunnen zij Hoofdft.
naC.G.
ons diendig zijn, om het geloof der Christenen,
Jaar 100.
den toedand hunner Leeraaren en Kerkendienaren, de
gedaante van hunnen openbaren Kerkendienst, en
Kerkentucht in de derde eeuw te kennen , als ook
hoe men al vroeg 'er op uit geweest is , om,
door allerhande middelen, de magt der Bisfchoppen
te vergrooten en te verheffen. (*)
Eindelijk, heeft men aan de Apostelen toegefchrevcn
zekere Canones of Kerkelijke regels en voor-,
ApostolifcheCanones
of
fchriften, die insgelijks door KLEMENS van Rome regels.
uit den mond der Apostelen zullen opgetekend zijn;
zij zijn 85 in getal, zoo als zij door de Oosterfche
Kerk aangenomen zijn, doch de Westerfche en
Roomfche Kerk heeft alleen de 50 eerden voor echt
erkend.
Het zijn verordeningen en voorfchriften omtrent
de pligten der Christenen, en bijzonder
Leeraaren, welke, met de Kerkelijke draffen van afzetting,
of uitfluiting uit de Gemeente, worden aangedrongen.
dei
Dat zij niet echt zijn, bewijst wederön
derzelver inhoud zelve , waarin melding gemaak
wordt van zoodanige Kerkelijke Bedieningen, die eera
in de derde eeuw zijn aangedeld, ook wordt dei 1
Bisfchoppen bevolen, tweemalen in het jaar,
Kerk
vergaderingen te houden, en de vrijheid der Chris
tenfeeraaren, om te trouwen, wordt min of mee |
(*) Men leze j. DALLAEUS de Pfeudepigraphis Apoi
tsiicis, en anderen.
be

t
BOEK
' XII
Hoofdft.
naC. G.
Jaar 100.
Schriften
van KLE-
MEKS
den
Romein,
zijn Brief
aan de
Korintheren.
330 K E R K E L I J K E
beperkt.
Zij drijven , even gelijk de voorgemelde?
Fastftelüngen der Apostelen, de waardigheid en het
gezag de Bisfchoppen op het hoogst, fchoon nogthans
de eene en andere de Bisfchoppen onder mal--
kanderen gelijk maken, en geene hoogheid vail den
eenen Bisfchop boven den anderen kennen. Dewijl
in dezelve de voorgemelde Fastftellingen der Apostelen
aangehaald en aangeprezen worden, en zij,
even gelijk die, KLEMENS van Rome, als verzamelaar
melden, fchijnen deze beide Hukken, genoegd
zaam ten zelfden tijde, en misfehien van denzelfden
man, oorfpronglijk te zijn, te meer, dewijl hetzel£
de oogmerk, de verheffing van het gezag der geestelijkheid,
daar in doordraait.
KLEMENS de Romein,
dus gehoemd, omdat hij
Bisfchop van Rome is geweest, na LINUS en CLE-
TUS of ANENCLETUS, gelijk wij boven (*) gezien
hebben, dezelfde, gelijk men meent, die door
PAULUS FILIPP. IV. 4. gemeld wordt, zal, behalen
de bovengewaagde twee Schriften , nog meer
mdere gefchreven hebben, doch van alles, wat onler
zijnen naam gelezen wordt, wordt enkel zijn
Brief aan de Christenen te Korinthe voor echt gehouden.
In het laatst der eerde eeuw, was, in de
I remeente aldaar, een hevige twist ontdaan, dewijl
rerfchciden onrustige geesten zich tegen de oudden
i )f leeraaren aldaar verzetten, waar over de Chrisenen
van Korinthe de gemeente van Rome fchrif--
I
I elijk geraadpleegd hebbende, fchreef CLEMENS hun
(*) Bladz. 376.
de-

G E S C H I E D E N I S . 33»
dezen Brief, in naam der Roomfche Kerk, als een I
BOEK
antwoord, hen tot nederigheid, eendragt en verdraagzaamheid,
vermanende. Daar zijn vele redenen, EJoofdfh
XII
trC.G.
om dezen Brief van CLEMENS voor echt te erkennen,
DIONYSIUS , Bisfchop van Korinthe , in de
Jasr 1 oo'.
Ilde eeuw,maakt,in eenen Brief aan SOTER ,Bisfchop
van Rome, en aan de gemeente aldaar , niet alken
van denzelven gewag; maar verzekert, dat hij,
bij de Korinthiërs, openlijk, en met vrticht, werd
gelezen. (*) Ook fpreken 'et de ouden in 't gemeen
met lof van (f). Trouwens, de inhoud voegt ook,
hoofdzaaklijk, voor eenen Apostolifchen man, gelijk
CLEMENS was. Zijn dijl is eenvouwig en ftichtelijk;
hij dringt zijne vermaningen aan met woorden
en plaatzen uit de Heilige Schrift; ook uil
verfcheiden Brieven en Boeken van het Nieuwe Testament;
zijne leere demt, over het geheel , me
die der Apostelen overeen. Het is waar, dat PHO
TIUS ( § ) oordeelt, dat CLEMENS niet verhevei t
genoeg van JESUS gefproken hebbe, evenwel fpreek
hij (CAP. 2.) van het lijden van God, en noem
JESUS den fcepter en glans der Godlijke majefleit
(CAP. I6\ 36.) hem,wegens zijne werken, zoo hooi
verheffende, als de Apostelen, in hunne fchriften *
gedaan hebben. Met dit alles, geloven de geleerden, e: 1
niet zonder reden, dat deze Brief zeer vele verar
deringen en inlasfchingen heeft ontvangen , me 1
(*) EUSEB. Hist. Eccles. IV. 23.
(j) EUSEB. Hist. Eccles. III. 16. 3&-
(§) Bibüoth. L'od. 261.
Y
meer t

17 meent te ontdekken, dat verfcheiden plaatzen uit de
BOEK
XII
fchriften van CLEMENS van Alexandrïè in dezen
Hoofdft. Brief van CLEMENS den Romein zijn overgebracht.
naC.G.
Men houdt ook voor eene inlasfching, wanneer hij
Jaar ioo.
(CAP. 25, 26.) de fabel van den vogel Fenix gebruikt
, om de mogelijkheid van de opftanding
der dooden op te helderen; ook als hij (CAP. 6.)
het fIeidensch verdichtzel van de dochters van DA-
Tweede
Brief van
CLEMENS
aan de
Korintheren.
332 K E R K E L IJ K E
NAUS, en van DIRCE, aanhaalt, als een voorbeeld
van ftandvastigheid des geloofs. Ook is 'er nog eene
plaats (CAP. 40.) waar in de Christenen vermaand
worden, om op gezette tijden aalmoesfen voor de armen
te geven, en in welke van eenen Hoogenpriester,
Priesters, en Leviten onder de Christenen, gefproken
, en dc overige Christenen, onder den naam van
Leeken, (of Christenen uit het volk} van de Geestelijken
onderfcheiden worden, welke plaats zoo ftrijdig
is met den geest der Apostolifche tijden, dat men
niet kan nalaten, ze voor vcrvalscht en ingefchoven
te verklaren, te meer, dewijl CLEMENS (CAP. 42.
44.) nog van geene Bisjchoppen, in den engeren
zin van dit woord, weet, maar deze benaming met
die van Oudften verwisfelt.
Nog hebben wij Brokdukken Van eenen tweeden
Brief van dezen CLEMENS aan de Korintheren,
welke echter eer eene leerreden of predikatie, over
de Godlijke vcrëering, die de Christenen aan JESUS
verfchuldigd zijn, fchijnt te wezen, doch, 'dewijl
DIONYSIUS van Korinthe (*) Hechts éénen Brief
(*) Eij EUSEB. Hist. Eccles. IV. 2».
van

G E S C H I E D E N I S ,
33J
*tn CLEMENS aan de Korintheren fchijnt te kennen,
en de Ouden zelve dezen tweeden onder de
1
BOEK
XII
twijfelachtige fchriften tellen (*), en men in den-t [oofdfh
zeiven ook dweepzieke gezegden, nopens den onge-j aC.G.
huuwden ftaat, aantreft, gelijk ook het Euangelie .
volgends de Egyptenaren daar in aangehaald en gebruikt
wordt, als een echt Euangelie, kan dit ftuk
niet voor een opftcl van CLEMENS erkend worden,
maar moet een' laater oórfprong hebben.
In het jaar 1752 heeft JOAN JACOB WETSTEIN '
nog twee Brieven, in de Sijrifche taal, uitgegeven,
welke door hem als Brieven van onzen CLEMENS
zijn aangezien. Doch, de geleerde VENEMA heeft,
in zijne uitgegeven Brieven aan
WESSELING, HEM-
STËRHUIS , en CANNEGIETER, genoeg bewezen, dat
deze Brieven onecht zijn, zoo wel, omdat niemand
der oude Schrijvers, HICRONYMUS uitgezonderd,
van dezelven eenig gewag maakt, als uit den Inhoud,
die den ongehuwden ftaat, op eene dweepachtige
wijze, verheft, behalven andere blijken van
een later opftel.
De. Recognitie-nes (Herkenningen) van CLEMENS,
Recognitiones
en de Clementine, zijn, in den grond, hetzelfde
Clementis
en
werk, en enkel in vorm of uitgave onderfcheiden.
De eerften, dus genoemd, omdat daar in verhaald Cleraeatina.
wordt (t), hoe hij zijne ouders en broeder herkend
heeft, uit X Boeken beftaande, en alleen in
eene Latijnfche vertaling van RUFINUS voorhanden,
(*) EUSEB. Hist. Eccles. III. 38.
(f) Ubr. IX, Cap. 34.
y a
bo
aar 100.
S'og
wee
Brieven ,
ïan CLE­
MENS toogefchreven.

I
BOEK
XII
Hoofdft
na C. G.
Jaar i oo
Rrief van
BARNA­
BAS.
334 K E R K E L I J K E
bevatten eene befehrijving van de reizen van den Apostel
PETRUS , (waar van het ook den naam van
Reizen , of Handelingen van PETRUS , draagt , >
door Palaeftina en Syrië,
SIMON den Toveraar enz.
van zijne twisten met
Van het andere werk,
Clementina, heeft men den Griekfchen Tekst nog.
Dit is van denzelfden inhoud, maar in de vorm vair
Homiliën of Predikatiën. Uit ORIGENES blijkt,
dat deze werken, reeds in de derde eeuw, voor handen
geweest zijn. Doch deze Kerkvader, zoo wel als
andere oude Kerkelijke Schrijvers , verklaren ze voor
ondergefchoven fchriften, het welk de inhoud zelve
genoeg aanwijst. De opdeller, waarfchijnlijk een geboren
Jood, blijkt echter geen dechthoofd geweest
te zijn, als ervarenheid tonende in de nieuwe Plw
tonifche Wijsgeerte. Hij bad, naar het fchijnt, ten
oogmerk, het Christendom, wijsgeerig, te verdedigen
tegen alle bedrijders, doch, ongelukkig verdedigt
hij een Christendom van zijn rnaakzel, en zijne
Wijsgeerte is juist gefchikt, om het waare Christendom
te misvormen. Inmiddels kan men, uit deze
werken, met betrekking tot den toedand der Christen-Kerk
in de derde eeuw, veel leeren.
Wij lezen ook eenen Griekfchen Brief, die onder
den naam van BARNABAS gaat. BARNABAS,
eigenlijk JOSEF , maar door de Apostelen, wegens
zijne werkzame liefdadigheid jegens armen en behoeftigen,
BARNABAS , een zoon der vertroosting, genoemd,
(HAND. IV. 36.) van oórfprong een Jood,
uit den dam der Leviten, van geboorte een Cyprïèr,
is uit de Handelingen der Apostelen bekend , als
écu

G E S C H I E D E N I S . 335
één der eerde van JESUS ijverigde, en werkzaamdc
aanhangers , die met en benevens de Apostelen
zeer veel dienst heeft gedaan, tot de verkondiging
en uitbreiding van het Christendom, alleen
en in gezelfchap met PAULUS , uit welken lïoofde
hij zelfs den naam van Apostel voert (HAND.
XIV. 4, 14.) Wat hij verder hebbe verricht, waar,
of wanneer, of welken dood hij gedorven zij, is
onbekend; de overlevering, dat hij te Milaanen het
Christendom zou hebben ingevoerd, en dergelijke
vertellingen van laater tijd, verdienen geen geloof.
Deze Apostolifche man zal eenen Brief gefchreven
hebben, in welken de waarheid van den Christeliiken
Godsdienst uit de voorzeggingen cn voorbeelden
des Ouden Testamcnts bewezen, cn vervolgends
vermaningen tot een Godzalig leven voorgedragen
worden. Deze Brief is reeds vroeg in dt
tweede eeuw bekend geweest, in welke CLEMENS
van Alexandrtè. hem, meermalen, als een echt du!
aanhaalt. Evenwel is deszelfs inhoud van die na
tuur, dat niemand, die de echte fchriften der Apos
telen cn Apostolifche mahnen kent, geloven zal
dat een man, als BARNABAS, dezen Brief heeft kun
nen fchrijven. De Brief is vol gezochte geheimzin
nige uitleggingen, en verdrajingen van gefchiedenis
fen en piaatzen des Ouden Testaments, 'geheel ii 1
den verbasterden Joodfchen fmaak. Dus worden
in denzelven , ik weet niet welke verborgenhede: 1
gezocht en gevonden in dc Griekfche letters, di
het getal van 318 uitdrukken, het getal der man
fchappen, die de Aardsvader ABRAHAM aanvoerd
Y 3
tt
I
BOEK
XII
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 100.

I
BOEI
tegen de verbonden Koningen ( GEN. XIV. 14^
XII
BARNABAS hebben kunnen fchrijven, geift.
5 Z O U E E N
lijk in dezen Brief gefchiedt, dat JES.JS, op eenen
Hoof,
na C.
Jaar i
Zondag, ten hemel is gevaren? Dit en zoo veel
_ meer voor laater inlasfchingen in den echten Brief
De Herder
van
ÖERMAS.
y ó6 K E R K E L I J K E
te willen houden, zou zeker al te gedwongen
zijn;
ook hebben reeds EUSEBIUS ( * ) en HJSRONY-
MUS (f) den Brief als onëcht, ten midden als twijfel*
achtig, verworpen, wier getuigenis ons, in dezen,
genoeg kan zijn.
Waarfchijnlijk heeft een Christen'
Jood dezen Brief gefchreven, en, om zijn werk gezag
bij te zetten, 'er den naam van BARNABAS
voorgefteld.
Het is echter ook mogelijk, dat de
Schrijver, in de daad, BARNABAS hebbe geheten,
doch, dat men hem, naderhand, met den Apostel
BARNABAS verward heeft, gelijk het geval fchijnt te
zijn, met het volgend werk, waar van wij nu nog
fpreken moeten.
Ik bedoel het gefchrift, het welk den titel voert:
de Herder, en waar van, als Schrijver, wordt opl
gegeven HERMAS of HERPES, van wien PAULUS
(ROM. XVI. i 4.) gewag maakt. Van zich zeiven
zegt de Schrijver (§), dat hij een Jood was, die,
ten tijde van CLEMENS den Romein, te Rome
verkeerd heeft, dat hij, een rijk Koopman, maar
en door godsvrucht en omgang met God
C*) Hist. Eccles. III. 25. VI. 13, j^..
(f) Ca tal. SS. Eccles C. 6.
(§) In het ïüe Boek, het tweede Geziekt.
naderhand tot armoede vervallen, tot CHRISTUS bekeerd,
uit-

G E S C H I E D E N I S . 337
«itmuntend geweest is. Het werk zelve is in drie
1
BOEK
deelen verdeeld. Het eerde gedeelte bevat, onder XII
den naam, de Kerk, vier gezichten, in welke eene tfoofdft.
naC.G.
oude Vrouw, de Kerk verbeeldende, aan den Schrijver
vermaningen, cn voorzeggingen van den opbouw
Jaarioo.
der Kerke, en van aandaande vervolgingen, mededeelt.
Het tweede deel, de Herder, of Geboden,
genoemd, bevat twaalf geboden of voorfchriften omtrent
het geestelijk leven, die dc Schrijver van eenen
Engel, onder de gedaante van eenen Herder, ontvangt.
Naar dit gedeelte draagt het geheele werk
den" naam van de Herder. Het derde deel heef
tien gelijkenisfen , om onderwijs te geven in he
geestelijk leven. Het geheele opdel heeft een zo< >
dweepachtig voorkomen, en bevat zoo vele vreem
de dellingen, bij voorbeeld, dat elk mensch twe
gelei-engelen heeft, eenen goeden en eenen kwaaden >
dat de dooden niet in het rijk van God kunnen ir
gaan, ten zij zij met water afgewasfehen zijn, e n
dc derflijkhcid hebben afgelegd, en dergelijke meer
dat men het onmogelijk voor een echt gefchri i
van eenen onmidlijken leerling der Apostelen b n
aanzien, maar het moet houden voor het opdel vr u
eenen vroomen Dweeper , hoedanigen toch zich al
vroeg onder de Christenen hebben voorgedaan: tro ï-
wens, om te denken, dat de Schrijver, wie hij o< >k
zij, opzetlijk de wereld hebbe willen bedriegen
5
daar toe hebben wij geene genoegzame reden.
Dat het reeds een oud duk zij, is zeker, IR E-
NEUS, CLEMENS van Alexandriè, en ORICENE
halen het aan,
en wel als een Godlijk Boe • ?
h <
Y 4
>e«

BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar ioo.
Algemeene
aan-
33» K E R K E L I J K E
hoewel de laatfte 'er, in dit opzicht, twijfelachtig
van fpreekt. Zelfs werd het, volgends EUSEBIUS,
in de Oosterfche Kerken, openlijk, voorgelezen;
doch de Latijnfche Kerken fielden het, in 't gemeen,
volgends TERTULLIANUS (*), onder de Apokrijfe
en valfche Schriften: Ook verklaart EUSEBIUS Ct)
en anderen, in de vierde eeuw, dit gefchrift voor
onecht. Op het gezag van een oud ftuk van een
Soekjcn, over den Canon der Heil. Schriften, door
| .UD. ANT. MURATORI CS) in het licht gegeven,
;elooft men thans, vrij algemeen, dat de waare
<
ichrijver van dezen Herder geweest is, niet HERrAS,
door PAULUS gemeld, maar een broeder van
I
P ius I. Bisfchop van Rome omtrent het jaar 140.
ï her aan echter twijfelt VENEMA (*+), omdat het
V 'erkjen reeds ouder zal zijn , volgends de oude
I< .erkeUjke Schrijvers. Hier bij kan men voegen,
d it de bijzonderheid, dat de Oosterfche Kerken hefz
:lve lazen, terwijl de Westerfche het verwierpen
fc hijnt aan tc duiden, dat het aan het Oosten, en
d; m waarfchijnlijk aan het dweepachtig ^g^,'zijin
oórfprong verfchuldigd zal zijn. Wij hebben
n
: enkel eene Latijnfche vertaling van overig.
Tot de Apostolifche Vaders worden nog gerekend
^
NATIUS en POLYKARPUS, doch wier gefchiedenis
(* ) De Prdici ia Cap. 10.
Cty tdrst. ''cel s. II[. 3,
2 5.
meer
C§) Ar.tiquit. Italic. ir.cd. xvi Tom. III. Bisf. 43.
853. fqq.
C*) Hist. Eccles. Tom. Hl. pag. 301.

G E S C H I E D E N I S . 339
meer tot de volgende tweede eeuw behoort. Van
de fchriften, aan DIONYSIUS den Areöpagiet toegefchrevcn,
zullen wii, op hunne plaats, gewagen;
hier alleen aanmerkende, dat uit de bovenftaande
berichten blijkt, dat de Christenen van deze eerfte
eeuw geene , door geleerdheid en welfprekendheid
uitmuntende, Schrijvers gehad hebben;
CLEMENS de Romein, bij voorbeeld, in het voordellen
van verheven en godvruchtige gevoelens, m
eerieri eenvouwigen en kunftelozen ftijl, vrij na komt
bij de Apostelen, en zijn Brief, over het geheel genomen,
eenen leerling der Apostelen niet onwaardig
is, nogthans ontdekt zich bij hem, niet zelden, zekere
zwakheid van oordeel, en ligtgelovigheid, en zijr
ftijl is veel wijdlopiger dan nodig is, zoodat het onderfcheid
tusfehen de Apostelen en deze hunne leerlingen
duidelijk genoeg in de oogen valt. Waar un
wij, niet zonder grond, mogen afleiden, dewijl tod
de Apostelen ook ongeleerde lieden waren, dat eer
hooger Geest hen- gedreven hebbe, om, zonder he
onderwijs der fchoolen, zoo verhevene geestelijk*
wijsheid te fchrijven, als zij in hunne Brieven ci
verhalen ten toon fpreiden.
I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC. G.
Jaar 100.
merking
over de
alhoewel Apostolifche
Vaders.
Thans zullen wij overgaan, om aan onze lezer i Gefteldheid
der
eene fchets te geven, van de gefteldheid der Chris " Christetenen,
in deze eerfte Apostolifche tijden, als een ; nen, als
. eene
maatfchappij of genootfehap aangemerkt. Hierom Maattrent
moeten wij vooraf de volgende voorbehoedze " fchappij
len in acht nemen. Vooreerst, alles, wat wij, va
ibe-
Ichouwd.
de inrichting en gefteldheid der Christelijke Kerk, i
I
deze eeuw, weten, weten wij alleen uit de Schrale
li
d
Y 5
'
L
'S

I
BOF.K
XII
Hoofdft.
saC.G.
jaar 100.
340 K E R K E L I J K E
des Nieuwen Testaments, en uit het weinige
wij van CLEMENS den Romein hebben. Zij die
de Kerkelijke Oudheden , waar toe dit onderwerp
bijzonder behoort, befchreven hebben, begaan veelal
dezen misllag, dat zij, niet behoorlijk onderfcheidende,
van de eerde eeuw fpreken, cn nogthans bewijzen
gebruiken uit de tweede en derde eeuw. Zelfs heeft,
de groote MOSHEIM zich hier van dwaling niet vrij
gehouden. Ten tweeden: De eerde 'Christengemeenten
, in verfchillende pLaatzcn en landen gedicht,
hadden niet allen dezelfde inrichting, en te weiniggeregelde
gemcenfehap met malkanderen, dan dat,
bij allen, dezelfde gebruiken zouden hebben plaats
gegrepen, fchoon velen zich febikten naar het voorbeeld
der oudde Jerufalemfche gemeente. Men behoort
derhalven wel te onderfcheiden, wat algemeen
bij de gemeenten der Christenen, en wat bijzonder
bij deze of gene derzelven, plaats had. Eindelijk:
Vlen ziet al veel, dat emderfMlmgen en gevoelens
m kater tijd, te veel geliefkoosd , ligtelijk in de
i mdheid gevonden worden, van welke zij, zonder
•ooröordeel geraadpleegd zijnde, niets weet.
Betteihiur
der
Wanneer wij, in de eerde plaats, onderzoek doen,,
Christenen,
door i cheid maken, tusfehen buitengewoone, en gewoo-
laar het beduur der eerde Kerk, moeten wij onderbuitenge-
j
tvcne
1e menfehen, die haar leerden, het opzicht over
mannen, ' laar hadden, en haar bedienden. — Daar is eene
behalven i
rerkwaardige plaats bij PAULUS, (EFEZ. IV. 11.)
de Apostelen
, relke ons dit onderfcheid duidelijk leert. Hij zegt*
v
doorPro-, , JESUS heeft fommigen aangedeld tot Apostelen,
feeten.
I , anderen tot Profeeten , anderen tot' Herders en
„ Leer-
dat

G E S C H I E D E N I S . 341
Leeraars." Van de Apostelen hebben wij reeds
gefproken. Wat de Profeeten betreft, velen hebben
^meend, dat derzelver ambt zou beftaan hebben, in
het uitleggen der Schriften des Ouden Testaments,
en dat Profeeteren, en te gave der Prof eetie, in het
Nieuwe Testament, alleen zou betekenen, den zm
der Profeetifche Schriften te ontvouwen. Ondertusfchen,
blijkt het genoeg, dat 'er onderfcheid gemaakt
wordt, tusfehen profeeteren, uitleggen, en onderwijzen,
zoodat het eerfte altijd eene bijzondere aandrift
des Geests, en als't ware, geestverrukking, m zich
bevat, en dat Profeeten, in den ftijl des N. T. , zijn
mannen, die in geestverrukking fpreken, het zij dal
zij toekomende gebeurenisfen voorzeggen, of zeken
voorfchriften geven, of waarheden verkondigen,
doch altijd met eene bijzondere inwerking van dei t
Geest (*).
. J
> Euangelisten.
De benaming van Euangelisten komt insgekjk
meermalen in het Nieuwe Testament voor, niet I
zoo veel ik weet, in die betekenis, in welke wij d] t'
woord nemen, wanneer wij de vier Schrijvers va 1
JESUS levensbijzonderheden daarmede aanduiden 5
maar, om'er zulke Leeraaren van het Christendoi 1
door te betekenen, die aan de Apostelen, in gave 1
en aanzien, het naast kwamen, en, toegerust mi :t
wijsheid, het Euangelie, of de leere van JESUS, ve :-
kondigden en voortplantten, die ook fomtijds van c .e
Aoostelen gebruikt werden, om bij eerst geftich :e
g
(*) MOSHEIM heeft dit, opzetlijk, bewezen, in ee; ie
.Disf.de illis, qui fropkette voeantur in N. T.
1
BOEK
XII
Hoofdft..
naC.G.
Jaar 100.

34* K E R K E L I J K E
r gemeenten goede fchikkingen te maken. Sommigen,
BOE]
1
XII ook onder de Ouden, hebben hen voor dezelfde ge!
Hoof. m. houden, met de 70 leerlingen, die JESUS, nog bij
naC.
^zijn leven, behalven de XII Apostelen, verkoos, zij
Jaari
_ hebben ons zelfs hunne namen opgegeven, doch het
één noch het ander heeft eenige zekerheid. Veeleer
fchijnt deze benaming niet zoo zeer op eene zekere
klasfe van Leeraaren te zien, als wel eene benaming
te zijn, aan fommigen gegeven, uit hoofde van ham
ne werkzaamheden. Trouwens, FILIPPUS, die één
der zeven door de gemeente te Jerufalem verkozen
Diakonen was (*), heet dus een Eudngelist Hand.
XXI. 8. Hier toe kan men ook brengen TIMOTHEUS
en TITUS, bekend, door de Brieven van PAULUS.
aan hun gefchreven, waar uit wij zien, dat aan den
eerften de inrichting van dc gemeenten te Efeze en in
Afië, en aan dezen , TITUS , de bezorging der gemeenten,
op het Eiland Creta, door PAULUS is aanbevolen
geweest. Onder deze Euangelisten kan men ook
APOLLOS rekenen , een getrouw vriend en mede-arbeider
van den Apostel PAULUS, een man van zoo
groot aanzien, onder de eerfte Christenen, dat zelfs
velen in de gemeente te Korinthe zich naar hem benoemden,
van wiens arbeidzaamheid, ten voordeele
van het Christendom, wij in de Handelingen der
•Apostelen, en in de Brieven van PAULUS , veel tot
zijnen lof lezen.
Gewooi
e be-
Ihmrers
der
Christenen.
Overgaande tot de gewoone befhmrers en opzieners
(*) Boven bladz. 150.
der Christen Gemeenten, welke PAULUS, in de boven

G E S C H I E D E N I S . 343
ven aangehaalde plaats, Herders en Leeraars noemt, I
BOEK
moet ik, in het algemeen, het volgende aanmerken. XII
Zoodra de belijders van JESUS zich afzonderden Hoofdfr.
naC.G.
van Jooden en Heidenen tot een genootfehap of
Jaar ioo.
broederfchap , vinden wij, dat zij, tot algemeen
welzijn, verëeniging cn inftandhouding, van dit hun
genootfehap , fchikkingen gemaakt hebben. Trouwens
, even zoo zeer als JESUS geene overheerfchmg
onder zijne navolgers en belijders kon of wilde dulden,
even zoo zeer wilde hij orde en geregeldheid;
God toch is geen God van verwarring , maar van
vrede en orde, gelijk dit blijkt in alle ce gemeenten
der Heiligen, fchrijft PAULUS I KOR. XIV. 33'
Doch , ten opzichte van de wijze, op welke hei
beftuur, en de bezorging van de algemeene belangd i
der bijzondere gemeenten behoorde ingericht te wor
den, ontmoeten wij geene bepaalde voorfchriften
veeleer blijkt het niet duister, dat, ten dien aanzien >
alles in de vrijheid der gemeenten is gelaten , om »
naar tijd en omftandigheden, zich te gedragen.
In het gemeen, hadden de gemeenten hunne Opzie - Opzie-
3
ners en
ners, die PAULUS , in de boven aangehaalde plaat
oudften.
EFEZ. IV. Herders en Leeraars noemt, en die ar
ders, onder den naam van Opzieners en Oudfien
voorkomen. Deze benamingen toch hebben, in i e
fchriften der Apostelen , geene onderfcheidene bet
kenis, om 'er een' onderfcheiden rang of klasfe VÏ n
Kerkenbeftuurers door uit te drukken ; zij zijn alg
meene benamingen. Dezelfde perfonen worden , n
de Handelingen der Apostelen , en in hunne Schri f-
ten, bijzoneier in. dc Brieven van PAULUS, a: m
i i-

I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100.
344 K E R K E L Ij K Ë
TIMOTHEUS en TITUS , in welken hij de hoedarrisw
heden opgeeft, die hij, in zoodanige beftuurers del-
Kerk, verè'ischt, dan Opzieners, dan Oud ft en of Ouderlingen
genoemd.
De benaming van Opziener
QEpisec-pos, waar uit het woord Bisfchop gemaakt is,)
geeft den aait van hun ambt of bediening tc kennen,
het opzicht te hebben over de belangen der gemeente,
en toe te zien, dat derzelver welzijn en
vrede niet gehoord worde, door leere of zeden, die
met den geest van het Christendom onbeftaanbaar
waren; gelijk de naam Oud/?e of Ouderling, een
naam, die ook in de Joodfche Sijnagoge in gebruik
was, hunne eerwaardigheid en deftigheid aanduidt.
Zij zijn dus geene Opzieners of Bisfchoppen , in
len Kerkdijken zin, die magt hadden, om leerftuk-
en toebehoord. Deze eerfte Apostolifche Kerk weet
( iok niet van Oudften of Ouderlingen, in dien zin,
i n welken dc Protcftsntfche Kerk, na de Hervorning,
eene afzonderlijke klasfe van opzieners, onder
i
< [ezen naam, heeft aangefteld. De benaming van Opieners
en Oudften heeft , in de Apostolifche fchrif-
2
1 en, betrekking tot het bef uur der gemeente, fchoon
iv onder hen ook waren , die tevens arbeidden in
d e leere, dat is, die het ambt van leeren en onderwijzen
tevens waarnamen i TIMOTH. V. 17. Zoo-
v
anige Opzie.ers en Ouderlingen of Oudften zijn,
i
elijk wij boven (Bladz. 184.) gezien hebben door
£
de

G E S C 1 1 I E D E N I S . 345
de, door de Oudften, terwijl de gantfche
gemeente
,' door hare toeftemming,
goedkeurde.
de voorgeftelde perfonen
Zij werden vervolgcnds ingehuldigd,
onder gebeden en vasten, door oplegging der handen,
eene plegtieheid, die reeds bij de Jooden in gebruik
was.
Voords droegen de gemeenten zorg voor het
onderhoud van deze hunne Opzieners, gelijk uit
1 KOR. IX. en 1 TIMOTH. V. 17, i3. blijkbaar
is.
Hoe
en bij welke gelegenheid, in de gemeente
te Jerufalem, Diakonen , ter bezorging van dc
armen en behoeftigen in die gemeente , aangefteld
t
ei
verkozen zijn, hebben wij boven ( Bladz. 155
1
vol. ) gezien. Men ftcldc zoodanige Diakonei
1
ook fpoedig aan, in andere gemeenten; ook ha<
men Diakonesfen,
vrouwen, welke arme weduwe
enz. bezorgden. De verëischte hoedanigheden in dc
i
ge Diakonen en Diakonesfcu befchrijft PAULU
insgelijks, in zijne Brieven aan TIMOTHEUS e
1
TITUS. ( j )
E
e
de Apostelen aangcfteld (HANDEL, XIV. 23.) bij eene .:' »'••
BOEK
keuze der gemeente, die door het opfteken der hand
XII
gefchiedde. Bij CLEMENS van Rome (*) is eene plaats, [loofdft.
naC.Gwaaruit
blijkt, dat de voorftelling van nieuwe Opzieners
toen, tenminftenin fommige
Jaar 1 oc.
gemeenten,gefchied­
Diakenen.
{*) Epiït. ad. Corinth, §. 44.
(|) MOÜIEIM Kerk. Gefch. I. Deel. Bladz. 13; t.
denkt, dat de Jongelingen HAND. V. gemeld, die b it
Hechaam van ANANUÏS wegbrachten , Diakonen g
ween zijn. Dat zij zekere bedienden der Apostelen w i-

BOEK
XJI
Hoofdft.
naC.G.
Jrarioo,
346 K E R K E L I J K E
De Christenen kwamen, in het eerst, genoegzaam
daaglijks, bij malkander, in bijzondere huizen; te
Jerufalem verkeerden zij ook veel in den Tempel,
ten minften zoo lang de afzondering der Christenen
van de Jooden nog niet voltrokken was. Te weten,
de Christenen hadden, in 't eerst, geene openbare
Gebouwen , geene Kerken, waar zij hunne
vergaderingen konden houden, maar aanzienlijke lieden
leenden hunne huizen; in groote fteden, cn
waar gelegenheid was, gebruikte men echter ook gebouwen,
die tot leerfchoolen waren ingericht, gelijk
dus PAULUS te Efeze , in de openbare leerplaats
van zekeren TYRANNUS, daaglijks onderwees
(HAND. XLX. 9.)
Bijëenkomften
der
Christenen.
Godsdienst
In deze bijëenkomfren, werd de Heilige Schrift
verrichtingen
in Apostelen fchriften ontving, en die als Godlijk er­
des Ouden Testamcnts, en naar mate men van de
dezelve.
kende en aannam , ook deze , voorgelezen. Die
de gave en kunde van onderwijs had, leerde, vermaande,
en wekte op tot geloof cn deugd, waaromtrent
de Apostelen alleen voorfchrijven, dat alles
met betaamlijke deftigheid, zonder verwarring , zou gerchicden
, als ook , dat de vrouwen niet in het
openbaar fpreken zouden. Men deed verders het
rebed met dankzegging, en zong, met Pfalmen en
feestelijke liederen, den lof van God; ook gaven de
Apostelen een voorfchrift, om, bij zulke gelegenheen,
kan ik geloven, mrar , d?t zij in die betrekking
I
l ot de Christengemeente geftiran hebben, als de Diako-
I 'cn, is niet bewezen.

G E S C H I E D E N I S . 347
heden, aalmoesfen faam te brengen. Verders hield
men famen liefdemaaltijden, waartoe de meervermogenden
de kosten droegen, en men vierde het Heilig
Avondmaal, ter gedachtenis van JESUS lijden.
T
BOEK
XII
Hoofdft.
na C. G.
jaar 100.
Door den Doop werden zij, die de leere van JESUS
aannamen, in de gemeente ingelijfd. Echter kunnen
wij, bij gebre' van duidelijke berichten, niet
bepaaldelijk zeggen, met welke plegtigheden het éér
en ander, in het bijzonder, verricht is. Of men, bi I
voorbeeld, den Doop altijd bij indompeling, dat i
ook reeds bij befpreuging, heeft bediend V Van dei
Doop van kleine Kinderen vinden wij geene duide
lijke voorbeelden, alleen lezen wij, dat geheele huls
gezinnen gedoopt zijn geworden. Dewijl de Chri^
tenen, volgends de leere der Apostelen, verre wa
ren van alle Bijgelovigheid, is omtrent de omdat
digheden van den eeredienst veel aan de vrije be
fchikking der gemeenten overgelaten, gelijk ons, or
der anderen blijkt, uit het formulier der belijdenis »
waar op de Doop gefchiedde, waar bij de Apostc
len zich niet letterlijk, of bijgelovig, aan de woorde 1
van JESUS hielden, maar zich fomtijds vergenoeg
den, in den naam van JESUS teDoopen, het wel
in dc zaak het zelfde was.
'Er komen nog eenige voorfchriften voor, die d e Andere
voorfchriften
Apostelen aan de Christenen gegeven hebben, welk
echter voornaamVjk betrekking halden tot die tijde f derApos-
» telen.
en omdandigheden , in welke de Christenen toe
verkeerden. Een voorbeeld is de verordening d< r
vergadering, te Jenifu/em gehouden, (HAND. XV. )
Dus wilde PAULUS, dat de Christenen hunne 01
Z
de:

I
BOF.K
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar i oo.
]•en naam, met olie zalven;
j iet gelovig gebed den zieken zal behouden, en de
!-leere hem gezond zal maken; zelfs, zal de zon-
( le hem vergeven worden.
i ot herftclling van den Kranken wordt
r
|
x an ftervenden tot den dood ,
c liezel is ontdaan.
Gebruiken
uk J]
Volgends de vrijheid, die de Christengemeenten
adden en oefenden, had dan ook onderi'cbeid plaats,
hetjoo- ,
dendom ij dc onderfcheiden gemeenten; die, welke uit de
aangc- J )oden afkomftig waren, hielden vele plegtigheden
houden. a,
ui, die zij te voren, als Jooden, hadden waarge-
Zondag.
343 K E R K E L I J K E
derlinge verfchillen niet, gelijk zij tc Korinthe
n Dmen , gelijk, integendeel, zij, die uit de Heide-
r, :n overkwamen, vele dingen, die voor onverfchfl.
li t gerekend werden, in acht namen.
© É en ander al vroeg
n: ingericht, gelijk wij reeds daar van een voorbeeld
9
«ien hebben, en 'er in liet vervolg meer ontmoen
tc zullen.
de*
den, voor de Heidenfche overigheid zouden brengen,
maar onder malkanderen, door bekwame lieden,
zouden beflisfen en afdoen.
Dus fchrijft de
Apostel JAKOBUS voor; als iemand onder hen krank
was, dat hij dc oudften der gemeente bij zich ontbiele,
opdat zij voor hem bidden, cu hem, in 's Hee-
met toezegging, dat
Dit voorfchrift, het welk
voorgefchrecn,
en duidelijk genoeg, op de gave der gezondlaking,
in de eerfte Apostolifche tijden, betrekking
eeft, is naderhand veranderd in eene voorbereiding
waar uit het laatlle
Schoon het
onheilen in de Kerk heeft
Deze vrijheid der Christenen was ook niet
bemld,
ten aanzien van Feestdagen, of bellemde vas­
ten-

G E S C H I E D E N I S . 349
tettdageii. Gelijk zij daaglijks bij malkanderen kwamen
, wanneer de gelegenheid zich aanbood, zoo
vastten zij Godsdienftig, wanneer de omftandighe- [
den hun zoodanige plegtige onthouding en afzondering
aanraadden. Alleen zijn 'er reeds vroeg blij- \
ken, dat zij niet verzuimd hebben, op den Zondag,
of eerften dag der Weck, hunne bijeenkomften
tc houden, welke dag reeds, in de Openbaring
Van JOÜNNES, de dag des Heeren heet; waar toe
de Opftanding van JESUS eene gefchikte aanleiding
gegeven heeft. Evenwel werd de Zondag door de
Christenen , tot aan de tijden van KONSTANTYN
den Grooten toe, behalven hunne famenkomst, hefteed
aan den daaglijkfcheu arbeid des levens, zoodat
zij den Sabbath der Jooden niet op den Zon*
dag overbrachten, het welk ook door hunnen geestelijken
Godsdienst niet gevorderd werd. Ondertus»
fchen bleven velen, bijzonder uit de Jooden overgekomen,
den zevenden dag der Week, den Sabbath, nog
lang vieren, voomaamlijk bij de Oosterfche Kerken,
bij dc Westerfche Kerk ook tot in de derde eeuw,
wanneer zij dezen zevenden dag tot een' vastendag
maakte.
Voords vierden ook de Apostelen en ecrfte Chris*
tenen het Paaschfeest , insgelijks waarfchijnlijk het
I
BOF.K
XII
IoofJfh
ja C.G.
-ar looi
Andere
7
eestda-"
fefli
Pinkfterfeest, en de andere Feestdagen der Joodfche'
Kerk, doch echter zonder krenking van der Chris*
tenen vrijheid in dezen.
{erkellj
De opzieners der gemeente moesten , gelijk wij
;e uicht
zeiden, toezien, dat dc leere en zeden der Christenen
zuiver bleven, volgends het doel van JESUS.
Z
a
Daar

I
EOF. IC
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 1 oo.
350 K E R K E L I J K E
Daar zij geene wereldlijke magt noch hecrfchappij
kenden, of volgends den aart van het Christendom
mogten oefenen, is het natuurlijk te vragen, welk
middel hebben zij, ten dien einde, gebruikt? Hoe
was het gelegen met de Kerkelijke tucht? Wat de
Apostelen, bij voorkomende gevallen, naar de buitengewone
magt, die zij bezaten, in dit opzicht,
enkele keeren hebben verricht, is ons boven (Bladz.
295.) gebleken. Doch, ten opzichte van het gewone,
zijn geene andere voorfchriften voorhanden,
dan het gezegde van JESUS (MATTH. XVIII. 17.)
liet welk men, gemeenlijk, hier toe brengt, cn de
voorfchriften der Apostelen , om zulke menfehen ,
!ie door hunne leere verwarringen veroorzaakten,
of, door hunne flechte zeden, tot fchande van het
Christendom konden verftrekken, na vruchteloos beoroefdc
vermaningen, uit de gemeenfehap der Chris-
:cncn tc weeren, niet langer vertrouwlijk met hun
om te gaan , noch hen als leden der Christengeneente
aan te merken. En dit vinden wij dan ook
refchied te zijn ; gelijk de Korinthifche gemeente
i «Óen onder haar, die zich aan bloedfchande had
'chuldig gemaakt , uit hare gemeenfehap weerde,
iet welk bij dezen man een gelukkig gevolg had.
fei-wijl zulken, die van de cenvouwigheid der leere
rigingen, om zich te verheffen , deswegens vernaand
en bedraft zijnde , zich wel zelve van de
t Christenen afzonderden. Dus had deze Kerkelijke
1 ucht bij de eerde Christenen geene gedaante van
I Iraföelening, maar drekte alleenlijk, om de Chriseneu
van den laster te bevrijden , als of zij alle
lee-

G E S C H I E D E N I S . 351
keringen en alle ondeugden duldden. Nog veel I
BOFK
minder, werd iemand tot het geloot', of tot de rechtzinnigheid
XII
in de leere, door ccnigen ban of vloek, HóofittL
als met geweld, gedwongen. Wanneer
naC.G.
overtuiging Jaar 1 oo.
en vermaning geene uitwerking hadden, hield men
zich te vrede, zulke menfehen aan zich zeiven over
te laten, en 'cr de Christenen voor te
waarfchuwen,
om hen niet als leden van hun
te erkennen of te
bejegenen.
Nu is nog overig de Kcttergefchiedenis van
eeuw.
genootfehap
deze
Dc Kcttergefchiedenis is in 't gemeen een
onderwerp, het welk alle aandacht en oplettenclhck
verdient. Zoo belangrijk dezelve is , zoo zeer i
zij, door partijfchap, vooröordeclen, verkeerden ijver
en menschlijke driften, misvormd. Men onderfcheidt
in den Kerkdijken ftijl, Dwaalenden, Ketters, ei l
Scheurmakers, cn zeker niets is noodzaaklijker, dai j
dit onderfcheid, welks verwaarlozing tot
vattingen aanleiding heeft
gegeven.
vele mis
Dwaaien is mcnschlijk. Hoe duidelijk en ecnvou • Dwaaten*
i
wig ook de leere van den Godsdienst door JESU
den.
en de Apostelen, zoo mondeling als fchriftelijk, veer I
voorgedragen, hoe zeer de Apostelen, zoo lang z ij
leefden, werkzaam waren, in het ontvouwen dezi r
leere, cn het verhoeden of verhelpen van misvatth
gen, nogthans konden onkunde
cn omichtzaamhei
aan den éénen, of ingebeelde wijsheid en fchcq
zinnigheid aan den anderen kant, onderfteund doe V
vooröordeclen , verbeeldingskracht, liefde tot h< |
zonderlinge, menschlijke hartstochten en driften, ; a
zelfs een welmccncnd oogmerk, om eenige
waa
Z 5 - hei
Kettergc-
fchiede.-
r.is.
|
a

I
fiOEK
XU
Hoofdft.
nn C. G<
352 K E R K E L I J K E
heid bevatlijker te maken , of een te verregaande
ijver voor Godzaligheid, aanleiding geven, tot misvorming
der eenvouwige waarheid, en tot velerhan.
de foort van dwaalingerfc. Na de dood der Apostelen
konden foortgclijke gronden van lieverlede een
J.-f ioo.
afwijken van lui me waare leere te wege brengen,
en wel zoodal ig, dat men deze allengs ingeflopen
dwalingen voer de waare en rechtzinnige leere van
het Gl istend, m aanzag, en zulken, die dezelve
aanwezen, hoe zeer ten onrecht, voor dwaalenden
hield.
Cotters. Uit deze aanmerking , gelijk uit den aart deizaak
zelve, blijkt, dat niet alle dwaalingen in den
Godsdienst van dezelfde natuur zijn; fommigen konen
voort uit een goed , anderen uit een flecht hart;
rommigen zijn meer, andere min, fchadeiijk en ge-
/aarlijk voor de belangen van Godsdienst en deugd.
M vroeg gaf men aan dczelven den naam van
'aercfis, een woord, het welk bij dc ouden, in 't
remeen, een gevoelen', mening, en verders eene
! jartiji, gezindte, of aanhang, die zoodanig gevoelen
vas toegedaan, aanduidde; dat dus zoo wel ten goeie
als ten kwaadc genomen kan worden. Op deze
I
vijze word het in de fchriften van het Nieuwe Tesament
gebruikt. Wanneer wij het daar, in renen
i
I rwaaden zin, ontmoeten, betekent het een' gevoelen
:n aanlang, die fcheuring en verdeeldheid vcröor-
;aakt of bedoelt (i KOR. XI. 19.) alwaar men het
1 )est, door p-irt:i!'chaj>pcu, vertalen kan. Een harekus
(TIT, III. io. cn n.) is ecu mensch, die,
1 foor allerhande leringen en gevoelens, aanhang zoekt
te

G E S C H I E D E N I S . 353
te maken, fchoon beter wetende, en dus zijne verkeerdheid
toonende. Dit woord heeft men, in krater
eeuwen, door Ketters vertaald, van Kathart,}
De Kcttergefchiedenis is, doorgaands, het duiStei
fte cn mecstverwarde gedeelte der Kerkelijke G<
fclu'edenis. De oorzaak van deze duisterheid i
niet ver te zoeken, wanneer men weet, dat dez
Z 4 G<
I
BOEK
XII
Ioofdl v .
na C.G.
een' naam, dien zekere gezindte voerde, cn deze.
[aar 100.
naam Ketter is haatlijk geworden, omdat men daar
mede, eigenlijk, zulke lieden willende betekenen,
die niet alleen dwaalcn in gewigtige leertakken ,
maar ook, fchoon men hun de waarheid aantoont,
hardnekkig daar bij volharden , en eenen aanhang
maken, denzelven vaak aan zulken gegeven heeft,
die ter goeder trouw dwaalden, ja niet zelden aan
zulken, die algemeen ingeflopen dwaalingen, welke
reeds voor rechtzinnigheid gehouden werden, aanwezen
cn tegenfpraken.
Van deze Dwaalenden en Ketters , onderfcheider SehUttrmakeis.
de Kerkelijke Schrijvers Scheurmakers, die Scheu
ringen veroorzaken: Dan noemen zij Scheuring.
( Schisma, ) wanneer 'er tusfehen hen, die in de we
zenliike geloofsleere overeenkomen, verfchil ontftaat
over eenig min gewigtig ftuk, of over eenige plcg
tigheid van den Godsdienst, of over iet, dat tö t
het Kerkelijk beftuur behoort, welk zoo ver gedre
ven wordt, dat de éénheid der Kerk verbroken zijr
de, men geene gemeenfehap met malkanderen oc
fait. Dus is de groote Scheuring bekend tusfehc 1
de Oosterfche en Westerfche Kerk , dus zijn 'e r
Scheuringen onder dc Proteftanten.
Oórzaken
vr.n
_ de dr.iss
terheid
e
derKetterge

I
BOEK
xir
Hoofd!!
m C. G.
Jaar loc,
354 K E R K E L Ij K E
Gefchiedenis, doorgaands, moet opgemaakt worden J
uit de fchriften van hun, die de Ketters hebben
wederlegd, welke niet vrij waren van partijfchap,
en ligtgelovig of genegen genoeg, om alles in de
zoogenaamde Ketters ten kwaade te duiden, of aan
alle vertellingen ten hunnen nadeele geloof te geven.
Ons ontbreken veelal de eigene fchriften der^oude
Ketters, wélke zelfs wel, misfehien met een goed oogmerk
, opdat de Ketterijen niet zouden worden voortgeplant
, verdonkerd zijn geworden, maar met een
ongelukkig gevolg, alzoo wij even daar door buiten
ftaat zijn, om het echte gevoelen van deze lieden,
in het verband, op te maken, en te beöordeelen.
fchiedeuis.
Kcttergenis
der bijzonder betreft; indien wij op een getuigenis van
Avat de Kcttergefchiedenis der ecrfte eeuw in 't
eerde HEGESIPPUS bij EUSEBIUS (*) afgingen\ dat de
eeuw.
Kerk den gantfehen leeftijd der Apostelen eene maagd
zonder vlek of rimpel is gebleven, zouden Wij moeren
denken, dat geene Dwaalingen, Ketterijen, en
Scheuringen of verdeeldheden hebben plaats gehad.
\an den anderen kant vermenigvuldigden anderen
iet aantal der Ketters dier eeuw reeds boven mate.
| .dit de eerfte eeuw hebben wij geene gelijktijdige
Jchrijversï Uit de tweede eeuw ontbreekt het ons
I liet aan berichten omtrent de Ketters, maar wij
« mtmoetcn die enkel in fchriften, die tegen de Kcters
gefchreven zijn, om hen te wederleggen, onder
1
velke de fchriften van IRENEUS dc voornaamften
(*) Bist. Ecdes. IV. 7.
zijn;

G E S C H I E D E N I S . «,55
zijn; doch zoodanige fchriften zijn doorgaands beftem'd,
om de partij, die wederlegd wordt, in het
ongelijk te nellen; en alfchoon men ze ook van opzetten
haat of partijzucht vrijpleite, echter heeft
menschlijke zwakheid in twistfchriften te veel de
overhand, dan dat zij ons een volledig en naauwkeurig
verflag van de gevoelens der wederlegde partij
aanbieden zouden. Ook hadden de meesten dezer
Schrijvers geene kennis en wetenfehap genoeg,
om bijzonder de gevoelens, die in de Oosterfche
landen opkwamen, en verfpreid werden, oordeelkundig
te vatten en voor te dragen; ook hebber
zij dikwerf de bijzondere namen, welke zekere ge
zindheden voerden , voor zoo vele bijzondere ge
zindheden genomen. Uit dit alles kan men ligtelijl
reden geven van de tegenftrijdige verhalen, die wij
nopens de oude Ketters, bij de Kerkelijke Schrijver S
aantreffen. »
ti Joods-cligezinde
Even gelijk vele Schrijvers hunne tafereelen va
e
den zedelijken toeftand der Christenen , ten tijc Christe-
, r.en.
der Apostelen, al te overdreven hebben opgefchikt
:1
even of alle de leden der eerfle Kerk enk
deugdzame en waarlijk Godzalige menfehen warer
i-
zoo kan men ook niet geloven, dat zij van dw
i.
lingen en verdeeldheden zouden vrij geweest zij
er
Ook blijkt ons het tegendeel uit dc fchriften d
Apostelen zelve. Wij hebben reeds (Bladz. 18 5-
volgg.) een voorbeeld gehad van verfchil van g
c-
voclens, en eenen verregaande twist, in dc gemecr
te
le
tc Antiöchië ontftaan, en ter naauwernood door
d.
wijsheid der vergadering van Jerufalem beteugel
:t-
N i
Z 5
I
BOF.K
XII
Hoofdft.
naC. G.
Jaarioo.

I
BOEK
xir
Hoofdfr.
naC.G.
Jear 100.
Ook was het overëenkom-
j h'g de Joodfche vooroordelen, dat fommigen van
i leze Beden zich fehaamden over het kruis van
<
55^ K E R K E L I J K E
Niettegendaande deze verdandige uitfprank van de
Jerufalemfche Moederkerk, bleven de Christenen
uit de Jooden nog fteeds hunne Joodfche vooroor,
deelen aanhouden.
De Joodschgezinde Christenen
bleven 'er op aandringen, dat men de plegtigheden
van den Mofaifchcn Godsdienst moest eerbiedigen,
houdende de gehoorzaamheid aan de wet van MOSES
noodzaaklijk, om voor God rechtvaardig te wezen,
]"a zij oordeelden, dat men zelfs de Heidenen, die
tot het Christendom overkwamen, door befnijdenis,
eerst in de Joodfche Kerk behoorde in te 'lijven'
waar door tevens de waardigheid der Jooden bewaard
kon blijven, waar dit volk zoo veel mede
ophad.
Hun ijver was zoo buitenfporig, dat zij aan
PAULUS de waardigheid van zijn Apostel-ambt betwistten
, omdat hij een voorfhmder was van de
mjheid der Christenen, en hem zelfs lasterden en
die verdriet aandeedem
:HRISTUS, en niet geern van zijn lijden cn dood
i braken, omdat de Jooden zich van den MESsia's
ndere voordellen en verwachting, maakten. De
I :racht dezer Joodfche begrippen werd gebroken ,
oen dc verwoesting der Stad en Tempel 1
van Jcufalem,
met de daad, toonde, dat de
Mófaiftfo
retten een einde genomen hadden, cn met het
:hristendom niet beftaan konden.
Sommigen, ech-
:r, bleven desniettegendaande met deze ^ vooröor-
f eelen bezet, en hebben zich , onder de naamen
V an Nazareën of JSazar eenen en Ebioniten, van
de

GESCHIEDENIS. 557
de overige Christenen afgezonderd, gelijk wij zien T
BOEK
zullen. •
XII
Vele Christenen , die uit de Heidenen overkwamen,
brachten ook hunne vooröordeclen mede. Zij
Hoofdft.
naC. G.
jaar 100.
hoorden prediken, en lazen, in de fchriften van
r-Auxus voomaamlijk, dat men, alleen door het ge­Heiloof,
zonder de werken der wet, voor God rechtvaardig
is, en dat ook de grootde zondaren, door
het geloof in JESUS, behouden en zalig worden.
Onder het Heidendom hadden zij ongebonden geleefd,
zij wilden hun geweten bevredigen, en namen
het Christendom aan, maar meenden, dat de
Christelijke leere hunne ongebondenheid wettigde ,
dus vierden zij hunne lusten en driften den vollen
teugel, JUDAS en PETRUS hebben bijzonder tegen
deze misbruiken in hunne Brieven geijverd ;. ook
hebben JAKOBUS, JOÜNNES, en PAULUS zelve, daai
tegen gewaarfchuwd.
In de gemeente te Korinthe, de hoofddad var
Achaje, ontdonden vrij fpoedig, na-derzelver dichting
door PAULUS , verdeeldheden, die tot fcheurinr.
dreigden over tc Haan. Daar deeden zieh liedei
voor, die het Christendom, als eene wijsgcerigc ge
zindte, in eenen fchoolfchen trant begonnen te on
derwijzen, cn PAULUS manier van leeren in min
achting zochten te brengen. Deze maakten zie I
weldra een' aanhang, cn dc Christenen van Korirthe
begonnen zich , door bijzondere benamingen
naar aanzienlijke leeraaren , te onderfcheiden. War r
tegen PAULUS zich, in zijnen êerftêh Brief aan d I
•Korintheren, ten dcrkilen verzet,
Ou t
densch-
gezinde
Christenen.
Verdeeldheden
in de
I gemeente
van Korinthe.

I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar ioo.
S58 K E R K E L I J K E
Ook
waren aldaar vele misbruiken ingeflopcn.
Terwijl fommigen zeer naauwgezet waren , zeli's in
onverfchillige dingen , waren anderen daaromtrent
al te los. Zij aten niet alleen onbefebroomd van
vleesch van offerbeesten, aan de afgoden geofferd,
maar gingen zelfs in hunne Tempelen; ook had
men, gelijk wij gezien hebben, in deze gemeente
een voorbeeld van bloedfchande.
Bijzondere
Onder de Dwaalingen, of, zoo men wil, Ketterijen
van de Apostolifche eeuw, kunnen geteld
dwaalleeraars.
worden, het ontkennen van de opftanding der dooden,
welk leerftuk, door PAULUS, om die reden,
HYME NE­
US, ALEX-
/NDER , opzetlijk betoogd, en tegen alle bedenkingen gehandhaafd
wordt (i KOR. XV.) In zijnen Ilden
FILETUS.
Brief
aan TIMOTHEUS (II. I8.) noemt PAULUS, alshoofdleeraaren
van deze Dwaaling, zekeren HYMEXEUS cn
?ILETUS, die van de waarheid waren afgeweken,
loor te beweeren, dat de opftanding alreeds gcchied
was, waar door zij velen in hun geloof ver-
i
•••4 tfjsterd hadden. Zo deze IIYMENEUS dezelfde is,
( lie door PAULUS ( i TIMOTH. I. 20.) gewaagd
\ vordt, benevens eenen ALEXANDER, rekent deze
i \postel hem onder die genen, die hun goed geween
hebbende laten vaaren , even daar door' ook
l
l ehipbreuk geleden hadden aan hun geloof, cn wele
hij, naar zijne Apostolifche magt, den SATAN
l
1 iad overgegeven , opdat zij leeren zouden , het
1 mangelie niet te lasteren, EPIFANIUS heeft deze heen
ook op zijn Ketterlijst geplaatst. Welk hun
c
e igenïijk gevoelen geweest zij, wordt verfchiliend
bo

G E S C H I E D E N I S . 359
begrepen: VITRINOA (*) meent, dat zij Sadduceën
zijnde, de onfterflijkheid der ziel, en het leven na
I
BOEK
xit
loofdff.
naC.G.
[nar 100.
dit leven, zouden geloochend hebben; maar VENEMA I
heeft bewezen, dat hunne dwaling alleen de opftanding
des lichaams betrof, en als zij zeiden, dat de
opftanding reeds gefchied was, kunnen zij dit van
eene geestelijke opftanding uit den zedelijken dood
der zonde verftaan hebben, of van eenige andere
oneigenlijke opftanding. Waarfchijnlijk zijn zij
Joodschgezindc Christenen geweest uit de Sadduceën,
die de opftanding der dooden voor onmogelijk, en
daarom ook voor een al te onwijsgeerig leerftuk
gehouden hebben, waaröm zij hen, die hetzelve
leerden, hebben befchimpt en gelasterd.
DIOTRE­
DIOTREFES (III. JOSNN. vs. 9.) en DEMAS , van
FES en
welken PAULUS (2. TIMOTH. II. 4-) klaagt, dat DEMAS.
deze hem , uit te groote liefde voor dit leven,
verlaten had , worden insgelijks , door EPIFANIUS
cn anderen , onder de Ketters dezer eeuw gerekend.
Wij vinden nogthans, wanneer wij de aan
gehaalde plaatzen inzien, geene blijken , waarön I
men hen voor Dwaalleeriiaren of Ketters zou hou
den. DIOTREFES wordt gekenmerkt, als een laat
dunkend en lasterziek mensch, die veel hoogmoei l
en ongastvrijheid jegens vreemdelingen openbaarde >
en van DEMAS wordt alleen gezegd, dat hij de teger
woordige wereld lief had gekregen , welke woorde ]
eenvouwig aanduiden, dat hij, uit liefde voor het lc
ven
1
(*) Obfervatt. Sacr. Libr. IN. pag. 990.

I
BOEK
XII
Hoofdft.
na C. G.
Jaar 100.
SIMON de
Toveraar.
360 K E R K E L ij K E
Ven, niet ftandvastig bij PAULUS gebleven is, i n
de
laatfte gevangenis van dezdi Apostel.
Met even weinig recht kan men den beruchte»
SIMON den Toveraar onder de eigenlijk gezegde Christenen
rekenen, alhoewel de Kerkelijke Schrijvers hem
den Fader der Ketters noemen. Wij hebben van dezen
Volksbedrieger boven (bladz. 161—163) verhaald,
het geen ons de echte gefchiedenis van LU­
KAS meldt, en bladz. 262, het geen de overlevering,
van zijnen twist met PETRUS te Rome, beuzelt, bijgebracht.
Te weten, men wendt voor, dat SIMON,
zijn oogmerk niet hebbende kunnen bereiken, om
voor zijn geld, van de Apostelen, het vermogen
te kopen, om de wondergaven van den Heiligen Geest
mede te deelen, dra tot zijne vorige bedriegerijen
wedergekeerd zijnde, in gezelfchap eener hoer of bijut,
IIELENA genoemd, in de Oosterfche Landen heb-
1 >e omgezworven, en eindelijk te Rome aangeland zij.
De verhalen, aangaande dezen man, bij IRENEUS,
TOULLIANUS, den Schrijver van de ConJUtutionès

G E S C H I E D E N I S . $6*1
Even verward is, het geen de Ouden van de leere, I
BOEK
door SIMON gepredikt, gemeld hebben, waarvan MOS­
XII
HEIM echter een geregeld famenftel gemaakt heeft. De rloofdft.
hoofdleerdukken zullen deze zijn : Hij erkende eenen naC.G.
Jaar 100.
goeden en eeuwigen God, maar ook tevens eene
eeuwige booze ftofle; cn uitvloeizelen of voortbrengzelen
van beide, goede en kwaade geesten, die hij
Zijne
leere.
ook JEonen of ecuwen zal genoemd hebben. Deze
JEonen waren fommige manlijk, andere vrouwlijk.
Booze Mom zijn de Scheppers van deze Wereld
geweest, en hebben de zielen, die van goeden aart
zijn, in het ftollijk en dus booze ligchaam , als in
eenen kerker, opgedooten. Om dezelve daar uit te
verlosfen, heeft dc hoogde goede God goede JEonen
gezonden; maar de booze Wereldfcheppers doen hun
best, om de zielen gevangen te houden, waar toe zij
de wetten, zoo der Jooden als van andere Volken, gebruiken
, welke de zielen beletten, zich tot God tc verheffen.
Door deze verheffing keeren dezulken, die zc op*
volgen, tot God, die in het lichtruim woont, weder,
en anderen moeten zoo lang, door verfcheiden zielsverhuizingen
, rondzwerven, tot zij daar toe ten iaatften
geraken. Wanneer allen weder met God vcrëenigdzijn,
zal deze wereld verwoest worden. Zich zeiven zal hij,
voor den grootden onder alle JEonen, hebben uitgegeven,
voor de groote kracht Gods, gezonden, om de
magt der Wereldfcheppers tc vernietigen, en de
menschlijke zielen te verlosfen. Zijne vrouw, of
volgends anderen, zijne bezit, HELENA, of wel SE-
LENA (de Maan) gaf hij uit voor eene vrouwliike
JEon, cn wel voor dc Ennoia, (dc Rede,) dt
Moe-

I Moeder der Wereldfcheppers, die haar mishandeld,
BOF.K
en in de doffe, als eene gevangenis, opgefloten gehouden
hadden, tot hij gekomen was, en haar verlost
XII
Hoofdft.
mC.G. had:,, Ik ben," zal hij, volgends HICRONYMUS,
Jaar 100
gezegd hebben; „ Ik ben het woord Gods, ik de
„heerlijke, ik de trooster, ik de almagtige, ik
„ Gods al!" Volgends IRENEUS, zal hij voorgegeven
hebben, dat hij in Samaria, als de hoogde
Vader; onder de Jooden, als de Zoon van God;
en bij andere volken , als de Heilige Geest, verfcheenen
was.
Karakter, Eene wilde en verbijsterde verbeeldingskracht,
zucht, om aanzien bij de menfehen te hebben, en
voor iet groots gehouden te worden, eenige kennis
van de leerftellingen, met welke de Oosterfche Wijzen,
Joodfche Kabbalisten, en ook fommige Griekfche
Wijsgeeren, den oórfprong van bet kwaad in
de Wereld poogden te verklaren, en haat tegen den
Christen Godsdienst, dewijl de Apostelen hem openlijk
ten toon gefield en beflraft hadden, waar tegen
hij zich zeiven, in de plaats van JESUS, Helde, en
de verlosfmg der Wereld , die de Christenen aan
JESUS toekenden , aan zich zeiven toefchreef,
fchijnen de hoofdtrekken van dezen bedrieger uitgemaakt
te hebben.
Aanhangers.
$6*2 K E R K E L I J K E
Hoe ongerijmd ook de voorgevens van SIMON
waren, hij had echter zijne aanhangers, die hem en
zijne HELEXA, gelijk men verhaalt, Godlijke eere
bewezen, toverkunden geoefend, en zich aan alle ondeugden
overgegeven zullen hebben. Waarfchijnlijk
Vond SIMON deze aanhangers eerst cn meest onder
ds

GESCHIEDENIS- 363
de ligtgelovige en onnozele Samaritanen, naderhand I
ISÖF.K
echter moeten zij ook onder de Christenen ingeflopen
zijn, ten minden, 'er waren 'er onder de Chris­
Hoofdft.
XII
tenen nog ten tijde van ORIGENES (*), doch weinige,
zoodat men 'er geen 30 tellen kon, insgelijks
naC.G.
'aar 100.
kende EUSEBJUS ze nog in zijn' tijd (f) Zij fchijnen
eenige dweepzieke, onkundige, en fommigen
hunner zelfs zedcnloze menfehen geweest te zijn.
Meer kunnen wij van hun niet zeggen.
Van eenen anderen Samaritaanfchen zöogenoemden
Ketter, DOSITIIEUS en zijne aanhangers, zijn
de berichten nog meer verfchillende en onzekerer;
alleen kunnen wij dit vastdellen, dat hij veel meer
een Dweeper en Geestdrijver, dan Ketter, verdient
genoemd te worden, Gemeenlijk befchrijft men
hem, als een' Samaritaan, fchoon anderen willen $
dat hij een Jood geweest zij. Men is het ver ol
na niet eens, wanneer hij geleefd hebbe. Volgend'
EPIFANIUS (§), zou hij reeds voor CHRISTUS geleefd
hebben, en de dichter der SadduCeefcfu gezindte
zijn. In 't gemeen, plaatst men hem, tei I
tijde van CHRISTUS, en hij ftaat, als een leermees
ter van SIMON den Toveraar, tc boek, doch FILAS
TRIUS maakt hem eenen leerling van denzelven
HiëRONYMus wederfpreekt zich zeiven, omtrent de
zen DOSITHEUS. Nu eens plaatst hij hem, iiï he t
begin der Christelijke Tijdrekening, dan zegt hij
1
da t
(*) Contra CELSUM. I. 57.
(f) Hist. Eccles. II. 1.
(|) Hures. 13.
Ai
DOSI­
THEUS.

I
BOEK
XII
Hoofdft.
na-C. G.
Jaar 100.
Zijne
leerftellingen.
364 K E R K E L I J K E
dat hij de geen geweest is , die de Samaritanen
overgehaald heeft, om de Profeetifche fchriften des
Ouden Tcstaments tc verwerpen; in welk laatfte geval
hij veel ouder zou moeten zijn.
Volgends het
zeggen der Jooden ( * ) zal DOSITHEUS dén van
die Jooden geweest zijn , die van Babel na het
Joodfche land werden gezonden , om de nieuwe
volkplantclingcn in den Godsdienst van dat land te
onderwijzen, MOSHEIM gist, dat hij tot de Esfeën
behoord zal hebben. Uit hoofde van alle deze verwarde
berichten* maken fommigen weder twee onderfcheiden
lieden van denzelfden naam DOSITHEUS,
eenen ouderen en eenen lateren. Doch, onzekerheden
genoeg.
Wat zijne leerftellingen betreft; hij zal beweerd
hebben, de MESSIÜS te zijn (f), of, gelijk anderen,
dat hij eene Godlijke kracht was, nog groote*
dan SIMON de Toveraar. Hij zal het Oude Testament
hebben vervalscht, om daar uit bewijzen te
verzamelen, dat hij de MESSIÜS ware. Hij verwierp
de leer nopens de geesten, en Helde de eeuwigheid
der Wereld; maar, volgends anderen, beweerde hij,
dat deze Wereld van zekere Engelen gefchapen was.
Het welk ik niet weet overëen te brengen. De
Sabbath was inzonderheid heilig bij hem; zoo als
de Sabbath iemand vond, in dien toeftand moest
bij blijven, zonder zich te verroeren, het zij ftaande
of liggende. Eindelijk zou hij ook eene gemeenfehap
van vrouwen hebben ingevoerd.
Hij
(*) Bij DRUSlüs de Sect. Jud. pag. 281.
(f) ORIGEN. Contr. CELSÜM Ldb. I. et. VI.

G E S C H I E D E N I S . 3fi$
Hij had 30 van zijne aanhangers tot zijne vertrouwlingen
verkozen.
Docli, zich den haat van den Op­
GIUS , die voor ons verloren zijn, dat, toen deze
EULOGIUS Bisfchop was van Alexandrïè,
in de gemelde,
eeuw, deze eene Sijnode of Kerkvergadering
heeft gehouden, waar op getwist is, wien
(DEUT.
MOSES
XVIII. 18.) bedoeld hebbe, door den Profeet,
dien God zenden zou.
Hier zullen de Samaritanen
deze woorden op JOSUA, cn de aanhanger:
van DOSITHEUS, op dezen hebben willen duiden
1
maar de uitfpraak van het Sijnode was, dat de ge
melde plaats van niemand, dan van JESUS, dei l
MÉssias, handelde.
Op DOSITHEUS mag MENANDER Volgen. Ooi : MENAN­
DER.
deze was een Samaritaan, en, gelijk men zegt
een leerling van SIMON, met wien hij in gevoelen
I
' overëengeftemd zal hebben. Alleen, hij beweerde
zelve de MESSIÜS, of één der TEons te zijn, doe
>
God in de wereld gezonden, om de zielen te ht
c
vrijden, en om aan de menfehen de hoogfte Goc
heid bekend te maken, die zij tot hier toe misken i
•hadden, Tot het één en ander moest een doo
dienen, welken hij, als eene geheimzinnige plegti;
heid, verrichtte, eil zijne Toverkunften, die hij Gnoi
(*) CV. 230.
Aa 3
J k
I
BOEK
XII
perpriester der Samaritanen verwekt hebbende, was Hoofdft.
naC. G.
hij in een hol gevlucht, waar hij van honger en gebrek
Jaar 100.
omkwam. Van zijne aanhangers moeten 'er,
in de zesde eeuw, nog overig geweest zijn; altoos Zijne
lotgeval­
PHOTIUS (*) verhaalt, uit dc fchriften van EULO-
len en
aanhangers.

i
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100,
366 K E R K E L IJ K E
fis ( kennis , wetenfchap , ) noemde.
Aan hun,
die zich van hem heten doopen , beloofde hij de*
onfterflijkheid , ook zou hij dc gemeenfehap der
vrouwen hebben willen invoeren onder zijne leerlingen,
en geleerd hebben, dat men, om den marteldood
te ontgaan , het geloof moge verzaken,
THEODORETUS ( * ) zegt, dat hij geleefd heeft,
toen de Apostelen nog niet geftorven waren, JUS­
TINUS de Martelaar (f) verhaalt, dat hij, door
zijne bedriegerijen, te Antiöchië vele leerlingen heeft
gemaakt. Doch, TERTULLIANUS (§) verzekert,
dat, hoe zeer hij ook aan zijnen doop zonderlinge
kracht toefchreef, hij echter weinig toeloop gehad
hebbe. Men ontmoet nog van zijne aanhangers in
dc vierde eeuw (**). Alles wel ingezien zijnde,
zal men MENANDER en zijne aanhangers eer voor
dweepers en lieden van ontftelde hersfenen , dan
voor Ketters, moeten houden; ja zelfs daar MENAN­
DER, SIMON en DOSITHEUS, het Christendom niet
beleden, maar zich , onder de Samaritanen, een
ligtgelovig volk , en erfvijanden van alles , wat
Joodsch heette, veeleer als vijanden van JESUS betoond
hebben, zouden zij, in eene Kerkelijke Gefchiedenis
der Christenen , naauwlijks eene plaats
verdienen, indien niet, ten minften fommigen van
hunne dweepzuchtige aanhangers, naderhand , gelijk
(*) ILeret. Fab. Libr. II.
(|) Apohg, I. (34. 73.)
( § ) De Anima.
(*0 EustB. Hist. Eccles. III. 26.
het

G E S C H I E D E N I S . 307
het fchijnt, voor Christenen hadden willen gehouden
worden.
Met meer recht mag CERINTHUS onder de eigenlijk
genoemde Ketters, in den Kerkdijken ftijl, Jaar 100.
Hoofdft.
na C. G.
gerekend worden, dewijl hij den Christelijkcn Godsdienst
ten grond leggende, dien, naar zijn goed­
CERIN­
THUS.
vinden, verklaarde, en 'er zijne gevoelens onder mengde.
Doch ook in zijne Gefchiedenis zijn eene menigte
van onzekerheden en zelfs ftrijdigheden. Sommigen
noemen hem MERINTHUS, terwijl anderen
van CERINTHUS en MERINTHUS twee onderfcheiden
perfonen maken, CERINTHUS zal een Jood
geweest zijn, die te Alexandrie' in Egypte zijne
dweepachtige denkbeelden van God, de geesten, dc
wereld, cn dc menfehen, fchijnt opgedaan te heb
ben; van daar in Palaeftina gekomen, zal hij t<
Jerufalem, Caefarea, en elders , den Apostelen vee
moeite en tcgendand a-angedaan, en vervolgcnds zijni
dwalingen in Klein-Afie wijd en zijd verfpreid heb
ben, tot hij, tc Efeze, door het inftortcn van een
bad, waar in hij zich bevond, zou zijn omgeko
men. ( * ) De berichten nopens hem ftaan bi i
IRENEUS (f), EPIFANIUS ( § ) dl THEODORE
(*) Dit laatfte heeft een duidelijk verband, met d
vertelling aangaande ze'cer gezegde van den Apostel Jc
tMNES, boven Bladz. 289. gemeld, het één en ande r
wordt, met recht, als eene ongegronde overlevering o r
liever verdichtzcl, aangemerkt.
(f) Adv. hertu I. 26. III. II.
(§) ILeres. 28.
Aa 3
TU
I
BOEK
XII

36"8 K E R K E L I J K E
I TUS (*) doch deze zijn zeer verward, en niet zelden
met zich zeiven onbeftaanbaar.
BOEK
XII
Hooldft. Zijne leergevoelens worden, op de volgende wijze,
naC.G.
opgegeven. Hij erkende eenen hoogden God, die
Jaar 100.
van eeuwigheid af eene oneindige lichtruimte, de
volheid genoemd, bcwone. Deze heeft vele JEonen,
Eeuwen, of onderflijke geesten, voortgebracht, van
welke de Engelen afdammen, dén van welken de
wereld en de menfehen gefchapen hebbe. Deze wereldfchepper
was de God der Jooden. De hoogde
God was aan de menfehen onbekend gebleven;
doch, om dezen aan de menfehen bekend te maken,
en hen tot zaligheid op te leiden, heeft de
hooge God eenen der voornaamde JEonen, CHRIS­
TUS, of den LOGOS, in de gedaante eener duive,
doen nederdalen, op zekeren mensch JESUS, Zoon
van MARIA en JOSEF , welke daar door de kennis
van den hoogen God, en de magt, om wonderen
te doen, ontving. Dit verheven wezen, de CHRIS­
TUS, verbleef met den mensch JESUS, op die wijze,
als oudtijds de Geest van God op de Profeeten
rustte; en dus verkondigde JESUS, door den
invloed van den CHRISTUS , den hoogden God.
Toen de Jooden, door aandoking van hunnen God,
den Wereldfchepper, hem vervolgden, kruisten, en
ter dood brachten, had de CHRISTUS zich van den
mensch JESUS afgezonderd, zoodat de laatile, enkel
als een bloot mensch, gekruist, gedorven, en
weder opgedaan zij. Evenwel zal, bij de algemeene
(•) Hmra.fi*. II. 3.

G E S C H I E D E N I S . 369
ntf opdanding der dooden, de CHRISTUS zich weder
met den mensch JESUS verëenigen, en dan een
Koningrijk oprichten, hetwelk, geduurende duizend , loofdft.
vaC.G.
jaaren, enkel geluk en vermaak in zich zal bevatten. nar 100.
Omtrent de Godsdienstoefening fchrecf hij, aan zijne
;
navolgeren,de bcfnijdenis, cn dc onderhouding van de
voomaamfte plegtigheden van den Mofaïfchen Godsdienst
, benevens de geboden van JESUS , voor. Hij
erkende geen gezag van eenig Boek des Nieuwen Testaments,
behalven het Euangelie van MATTHEUS, cn
dit nog verminkt cn verwrikt. Men zegt, dat JOÜN­
NES zijn Euangelie opzetlijk tegen dezen CERINTHUS
gefchreven, en hem ook in zijnen eerden Brief bedoeld
zou hebben. (*)
Zoo veel kan men uit deze opgave zijner gevoelens
opmaken, dat deze dweeper Joodfche vooröordeclen,
met Heidenfche leergevoclcns over de wereld
der geesten, in het Christendom overgebracht,
en het zelve daar naar misvormd heeft. Van die
Jooden had hij zijne bcfnijdenis en de onderhouding
van MOSES wet, en waarfchijnlijk zijn duizendjaarig
rijk, waaromtrent CAJUS , de ouderling van Reme
(f), hem befchukligt , dat hij deszelfs vermaken,
in de zinlijke genietingen van alle ligchaamlijke
wellusten, zou hebben doen beftaan, doch, welke
befchuldiging misfehien te overdreven is, dooi
den ijver van dezen CAJUS tegen het gevoelen var
eet
(*) Zie wat wij daar omtrent hebben aaugetekeiic
Bladz. 9+- e n 309-
(f) Bij Euscn. Uht. Feeks. III. 28. VII. 25.
Aa x
I
r.or.K
XII

I een duizendjarig rijk, het welk echter reeds vroeg,
BOEK
XII ook onder rechtzinnige Christenen, plaats had, die het
Hoofdfr. zelve toch niet van CERINTHUS zullen ontleend
naC.G.
Jaar hebben. Omtrent zijne gevoelens zeggen de oude
I 0 0,
Kerkvaders, dat hij gedeeltelijk met de Gnostieken,
gedeeltelijk met de Ebioniten, veel gemeen heeft gehad;
alhoewel anderen meenen , dat hij met de
Gnostieken niets gemeen gehad heeft, dan deze bijzonderheid,
dat de wereld niet door den hoogften
God, maar door Engelen, zou gcfchapen zijn. Dit
zal duidelijker worden, uit het gene wij ' van de
Gnostiken en Ebioniten melden zullen, na alleen
hier nog bij gevoegd te hebben, dat de aanhangers
van CERINTHUS zich, wijd en zijd , door
Klein-Afië vcrfpreid hebben; het welk ons des te
min behoeft te verwonderen, alzoo Jooden en Heidenen,
in zijne gevoelens, hunne oude vooröordee-
Jen, voor een groot gedeelte, behouden , en het
Christendom daar naar vormen konden.
Gnostieken.
370 K E R K E L I J K E
Over de Gnostieken is zeer veel gefchreven, men
dek hen voor, als een' aanhang van dwaalgeesten
die reeds, in de eerde eeuw, den leeftijd da-Apostelen,
zijn opgekomen, hunnen oórfprong hebbende
uit eene zekere Oosterfche Wijsgeerte, en die de
aandacht der Apostelen reeds hebben opgewekt,
welke hen, in verfcheiden van hunne fchriften, bedoeld
cn wederlegd zullen hebben; men onderfcheidt
hen in Theoretifche of bcfpicgclcnde, en Practifche
?f beoefenende, Men heeft de gevoelens der eer-
Hen tot een volledig famenftel pogen te brengen
;nz, Doch, ais men bedenkt, dat het geen men
van

GESCHIEDENIS. 371
van eene zoogenoemde Oosterfche Wijsgeerte heeft I
BOEK
gezegd, op zijn best genomen, ten hoogften onzeker
is (*), en tevens opmerkt, dat de benaming Hoofdif.
XII
naC.G.
van Gnostieken, ontleend van het Griekfche woord Jaar 100.
Gnoofis, (kennis, wetenfchap,) zoo wel ten goede
als ten kwaade genomen kan worden, gelijk dan de
rechtzinnige Christenen zich van de waare Gnoofis
of kennis beroemden, en dat deze benaming eerst
in de tweede eeuw, op zekere aanhangen, bij voorbeeld
, der Valentinidnen, Bafilididnen enz. , is
toegepast, wordt het zeer twijfelachtig, of 'er wel
ook een bijzondere aanhang en famenftel van Gnostieken
geweest zij, ten minften vóór VALENTINU'
enz., in de tweede eeuw; de zaak fchijnt eenvou
wig deze te zijn: Men heeft, zedert de tvveedi
eeuw, de benaming van Gnostieken gegeven aai t
alle die genen, welke, voor en na, omtrent God ei 1
zijne eigenfchappen, omtrent de wereld der geesten
|
de ftoffe, den oórfprong van het kwaad, en de mid
delen, om daar van bevrijd te worden, van een e
hoogere en meer verlichte kennis zich beroemden
dus heeft men SIMON den Tooveraar, DOSITHEUS
»
MENANDER enz. , fchoon zij niet eens onder c e
Christenen behoorden , Gnostieken genoemd. 1 e
weten, velen, het zij dan uit de Joodfche Kabh
la, het zij uit Heidenfche overleveringen nopens c e
Theogonién en geflachtrekeningen der Goden, hum ie
dro-)-
(*) Zie boven Bladz. 38.
Aa 5

372 K E R K E L I J K E
I droomerijën ontlcenende, wilden de Godlijke natuur
BOEK en eigenfchappen, de werkingen der geesten, den
XII
Hoofdft. oórfprong der wereld, en des kwaads, verklaren; fommigen,
het hoofd vol hebbende van booze wezens,
naC.G.
Jaar 100.
die den oórfprong aan de wereld zouden gegeven
hebben, en van de eeuwige ftoffe, die kwaad zij,
dreeven, dat men, door eene heel ftrenge levenswijze,
het vleesch behoorde te vermeesteren en te
bedwingen , waar in de dweepachtige Esfeën hen
reeds waren voorgegaan; terwijl anderen zich van
de wet ontflagen rekenende, als welke van het booze
wezen, dat de wereld gefchapcn had, oorfpronglijk
was, een geheel zedenloos leven voerden. Bei-
Ierlei foort van menfehen, die zich, 0111 deze reien,
op eene hooger wetenfehap en kennis bcrie-
->en, ontdekken wij, in de fchriften der Apostelen.
Zoo waarfchuwt PAULUS ( 1 TIMOTII. VI. 20.)
;:egen de fpitsvinnigheden eener ten onrecht zoogenoemde
wetenfehap , door welke zelfs fommigen
l •eeds geheel van hef Christendom waren afgeweken;
< ; 1 ÏIMOTH. I. 4.) gewaagt hij van zulken, die
\'eel ophefs maakten van fabelen en eindeloze gelachtrekeningen;
1 KORINTII. VIII. 1. fpreekt hij
J
\-an eene kennis, die opgeblazen maakt enz. en 1
"IMOTH. IV. van zulk eene ftrengheid van zeden,
( lie gepaard ging met onheilige en oudwijffche fabem,
en gelijk hij zich elders uitdrukt, die, onder
1
( enen uitwendigen fchijn van godzaligheid, de kracht
( er waare godzaligheid verloochenden. Van hun, die,
on-

G E S C H I E D E N I S . 373
onder het voorwendzel van vrijheid, zich aan alle
fpoorloze ongebondenheden overgaven, fpreken de
|
BOF.K
XII
Apostelen PETRUS (2 WTR. H. i 5
0 JUDAS (JUD. Hoofdft.
w
ia ; en JOÜNNES in zijne Openbaring (K.
naC.G.
H-J
Jaar 100.
vergelijkende hen bij den ouden Waarzegger BiLEaM,
die zijne waarzeggerijen voor beloning ved had.
Men heeft van deze lieden ook al een' bijzonderen
aanhang van Ketters gemaakt, onder den naam
van Bileamiten, daar het ondertusfchen genoeg blijkt,
dar deze lieden menfehen waren, die zich meer dan
anderen verlicht en kundig rekenende, zich niet alleen
veroorloofden, met de Heidenen het Afgoden-offei
te eten, maar ook alle deugdzame werken geruif
achtten.' Deze fchijnen dezelfde te zijn, die JOÜN
NES Antichristen noemt, die tegen CHRISTUS over
ftonden, om dat zij den waaren geest van het Chru
tendom miskenden. De aangehaalde plaatzen u t
de Schriften der Apostelen geven genoeg te kei l-
nen, dat zij eer- en heerschzuchtige lieden warer •
die ', om zicli eenen naam te maken , zich d •a
van'de Christenen hebben afgezonderd. Vcrgc 1.
I JOANN. IV. i. Met hunne ingebeelde wetc 1-
fchap veel op hebbende, fchijnen zij ook, omtre ït
den perfoon van JESUS bedenkingen gemaakl
en hem voor een bloot mensch gehouden te
hebben , doch , op wien een hooger Geest v m
den Hemel was nedergedaald, waar in zij met Je
Ebioniten overëenftemden.
JSicoiaïten fchijnt eene benaming te zijn, wel ke Nicalaïen
insgelijks tot deze foort van menfehen behoort,
wn-

374 K E 11 K E L IJ K E
I het geen de Kerkvaders IRENEUS (*) en CLEMENS
BOEK
XII van Alexandriè (f), en na hen AUGUSTINUS,
Hoofdft. THEODORETUS, en EPIFANIUS van eenen bijzonderen
aanhang, Nicolaïten genoemd, gefchreven heb­
na C. G.
Jaar 100.
ben, fchijnt enkel oorfpronglijk te zijn, uit hunne
opvatting, van het geen OPENB. II. 6. en 15. voorkomt,
alwaar eene melding gefchiedt van de leere
der Nicolaïten; alhoewel het zeer waarfchijnlijk is,
dat deze naam Nicolaïten, welke, in betekenis, met
den naam Bileam overeenkomt, in dit Boek, zoo wel
geheimzinnig te verdaan zij, als de gemelde naam
Bileam, en de naam Jefebel, welke ter zelfder
olaatze, in eene geheimzinnige beduidenis, genomen
morden; zonder dat men daar uit kan afleiden, dat
er, ten tijde der Apostelen, eene afzonderlijke gezindte
i )f aanhang van Nicolaïten bedaan hebbe. Onderusfehen
bericht ons de overlevering, bij dc boven­
1
j genoemde Kerkelijke Schrijvers, dat zij hunnen naam
( 11 oórfprong gehad hebben van NJCOLAUS, éénen
( Ier zeven eerde Diakonen in de Jerufalemfche Geneente.
HANDEL. VI. Evenwel is hun verhaal
I
I iopens dezen eerwaardigen man ver van eendemmig
t 2 wezen. Volgends IRENEUS, heeft hij, door
2 ijn eigen buitenfpoorig levensgedrag een flecht
oorbeeld voor zijne navolgers gegeven, welke zich
aan
(*) Adv af. Her. II. 27. HL 11.
(t) Stromat, V, 23 en III. 4. en uit hem EUSEBIUS
h 'ist. Eccles. III. 29.

G E S C H I E D E N I S . 375
aan dc fuoodfle ondeugden hadden fchuldig gemaakt;
maar volgends CLEMENS van Alexandrië, was NI-
COLAUS een man van eenen onbefproken heiligen en
christelijken wandel. Hij had eene heel fchoone huisvrouw,
over welke men hem nagaf, dat hij jaloersch
ware. Dit vernemende, fcheidde hij zich van haar,
met bijvoeging van deze redengeving , dat men het
vleesch behoore te misbruiken, willende te kennen
geven , dat een deugdzaam man zijne hevigfte driften
moest weten te overwinnen. Dit zijn gezegde
en gedrag, hadden zijne leerlingen en aanhangers
misbruikt, daar uit afleidende, dat onkuischheid en
ontucht geene zonde ware, de hoererij voor geoorloofd
verklarende, cn de vrouwen onder malkanderen
gemeen makende. Dit is het verhaal van CLE­
MENS van Alexandrie ; zeer onwaarfchijnlijk zeker
Volgends EPIFANIUS en anderen, zullen zij aan Goc I
vreemde namen gegeven, en vreemd luidende woor
den in hunne Dienstboeken gebruikt, en ook d
Godheid van JESUS ontkend hebben. Alles over
wogen zijnde , komt het waarfchijnlijk voor , he t
geen wij zeiden , dat men aan die liederlijke Dwepers
, welke de vrijheid van het Christendom mi:
bruikten, uit de Openbaring van JOÜNNES, den naai SI
Nicolaïten hebbe gegeven, en vervolgends naar de n
oórfprong van deze benaming zoekende, zich NICC i-
LAUS , onder de eerfle Diüconen te binnen gebracht 5
en dien als ftichter dezer gezindte aangenome n
hebbe , terwijl de gemelde lieden dezen eerwaarc i-
gen man geern daar voor erkend, en den hun geg
I
BOEIt
XII
Hoofdftv
naC.G.
aar 100.
v :n

I ven naam van hem zullen hebben afgeleid; kunnen^
BOF.K
de het «én en ander met zoo veel te meer waarfchijnlijkheid
gefchieden , omdat NICOLAUS oor­
XII
Hoofdft.
naC.G. fpronglijk een Joodengenoot, en dus, uit den aart
Jaar 100
der zaak zelve een voorftander van de Christelijke
vrijheid zal geweest zijn , welke zoo ligtelijk misbruikt
werd. Hoe het zij, het is te minder nodig
ons langer met deze onzekerheden op te houden ,
naardien deze gezindte van Nicolaïten , indien zij
ooit beftaan heeft, toch in de Christelijke Kerk zelve
geenen opgang gemaakt, noch op het Christendom,
als zodanig, eenigen verderen invloed gehad heeft,
gelijk zij ook van geen duur geweest is.
Nrzareenen.
o?3 K E R K E L I J K E
Van eenen geheel anderen oórfprong en natuur,
dan de voorgaande, waren de Nazareën en
en Ebioniten, van welke wij nu nog moeten fpreken.
De naam Nazarenen, of Nazareërs, was, voor
dat de belijders van JESUS te Antiöchië Christenen
begonnen genoemd te worden , algemeen aan alle
Christenen , gelijk JESUS zelve de Nazarener genoemd
werd ; bijzonder gebruikten de Jooden en
Heidenen denzelven geern; (vergel. HANDEL. XXIV.
5. XXVIII. 22.) Doch , nadat de naam Christenen
ontftaan, en in meer algemeen gebruik gekomen
was, is de naam Nazarenen , of gelijk anderen,
dien ook fchrijven, Nazareën, bijzonder eigen
gebleven , aan de Christenen uit de Jooden,
zich in het Joodfche land onthoudende ; waar uit
men afleiden kan, dat de Nazarenen, ten onrechte,
op

G E S C H I E D E N I S . 377
op de lijst der Ketteren geplaatst worden.
Zij waren
Joodschgezinde Christenen, van welke wij boven
gefproken hebben, en die met hunne vooröordeelen
omtrent het aanhouden der Joodfche plegtigheden,
en de noodzaaklijkheid der Mofaifche
in de Kerk als broeders erkend zijn ,
wetten , lang
hoewel men
hen, als zwakke broeders, aanmerkte, gelijk zij ook
in de daad waren, alzoo zij toonden, in den waaren
geest van den Godsdienst van JESUS , welke niet
in uitwendigheden beftaat, weinig te zijn doorgedrongen;
maar fommigen van deze Heden gedroegen zich,
door eenen verkeerden ijver , zoo haatlijk en onverdraagzaam
jegens de Christenen uit de Heidenen,
dat eene fcheuring bijna onvermijdelijk werd , voornaamlijk,
toen Jetufalem
nu verwoest zijnde, enkel
halftarrigheid fommigen hunne Joodfche vooröordeelen
deed behouden, welke, van dien tijd af, zich
van de andere Christenen hebben begonnen af te zonderen
, en ter onderfcheiding Nazarenen
genoemd zijfi
geworden, welke zich, vervolgends, fpoedig weder in
twee takken hebben gefcheiden , de Nazarenen
Ebioniten, welke laatfte nog verder van de leere vai !
het Christendom zijn afgeweken, gelijk wij zien zullen
MOSHEIM, en andere nieuwe fchryvers, Hellen echte
den oórfprong der Nazareenen,
er
eerst in de II eeuw
en wel na het jaar 136 onder den Keizer HADRISAN
wanneer de Joodfche oproeren gedempt zijnde , d
ftrengfte wetten tegen de Jooden werden vastgefteld
»
en de Christenen , die tot de oude Jerufalemfch
gemeente behoord ,
en tot nu toe altijd opziener
I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100,
ui t

I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jr.ar ioo.
3?S K E R K E L I J K E '
uit de Joodfche Christenen gehad hadden, voor het
eerst eenen MARKUS, eenen vreemdeling, die van
Heidenfche afkomst was, tot Bisfchop en Opziener
verkozen, waar door de fcheuring voltooid werd, alzoo
fommigen, daar door geërgerd, in Perea, of de landfchappen
over den Jordaan, afzonderlijke vergaderingen
hebben opgericht (*); doch, de plaats van SULPI-
CIUS SEVERUS , waar op zij zich gronden , zegt
geenszins duidelijk , dat toen eerst deze afzondering
der Nazarenen haren eerden aanvang genomen
heeft.
De Nazarenen , of Joodschgezinde Christenen
i
waren daar in met de Christenen eensgezind, dat zy
de boeken des O. T. aannamen en voor Godlijke
boeken erkenden, doch zij fchijnen van de fchriften
des N. T. geene andere gekend te hebben, dan het
Euangelie van MATTHEUS , het welk zij, in de
Hebreeuwfche , of liever Arameifche (Chaldeeuiv*
fche) taal, en waarfchijnlijk in eene overzetting,
welke hier en daar veranderingen ondergaan had, bezaten
(f); zij erkenden de hoofdwaarheden van
den Christelijken Godsdienst, en fchoon EPIFANIUS
hen fchijnt te befchuldigen, dat zij JESUS niet voor
den Zoon van God erkend hebben, evenwel weten
wij
(*) SULPICIUS SEVERUS Hist. Eccles. II. 31. vergeleken
met EUSEB. Hist. Eccles. IV. 5.
(|) Dit is het Euangelie, dat gemeenlijk het Euangelie
der Hebreen gencemd wordt, waar van wij bovcfl
gefproken hebben Bladz. 299. en 323.

GESCHIEDENIS. 379
wij uit HiëRONYMUs,
die omgang met hun gehad
heeft, dat zij in CHRISTUS geloofd , dat is, JESUS
voor den Zoon van God erkend hebben (*).
Hunne
hoofdftelling, die hen van de andere Christenen
onderfcheidde, was, dat zij geloofden, dat de onderhouding
van MOSES wetten even noodzaaklijk zij
onder het Nieuwe, als onder het Oude Testament,
en dat men, zonder deze onderhouding der
wet,
voor God niet rechtvaardig kon zijn, dat men derhalven
den Christen - Godsdienst moest aannemen,
in zoo verre hij den Joodfchen onderftelde, en daar
mede overéénkwam , met één woord, zij bleven
Jooden, doch erkenden JESUS voor den waaren
NYMUS,
waren zij Hechts weinige in getal overig,
en ook, in meer dan één opzicht, afgeweken van
de leerftellingen hunner voorvaderen , zijnde toen
reeds meer genaderd tot de
Ebioniten.
Deze, gelijk wij zeiden, waren een tak der
Nazarenen,
waar door zij ook meermalen met dezelve
verward worden,
MESSISS. Ten tijde van AUGUSTINUS en HiëRO-
ARNOLD ( f) ontkent volftrekt,
dat 'er ooit, onder de Christenen, eene gezindte van
Ebioniten
zou geweest zijn, meenende, dat EPIFANIus
deze gezindte enkel verdicht hebbe, om met hun
(*) Te weten, de benaming CHRISTUS wordt bij de
Kerkelijke Schrijvers, in de IVde eeuw,bijzonder, van de
Godlijke natuur van JESUS gebruikt. Zie VENE.UA Hist.
Eccles. Tom. III. pag. 332.
(f) Kerk- en Ketter-Historie l. Deel Bladz. 28.
Bb
te
I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar 100.
Ebioniten.

I
BOEK
XII
Hoofdft.
naC.G.
Jaar i oo.
3

G E S C H I E D E N I S .
S8t
Voor een bloot mensch, - alhoewel zij daar in onderling
niet overeenkwamen, of zij hem eene gewone
en natuurlijke geboorte uit JOSEF en MARIA, Hoofdit.
naC. G.
dan wel eene buitengewone en bovennatuurlijke uit
Jaar'100.
MARIA door den Heiligen Geest, moesten toefchrijven.
( * ) Vbords waren zij nog fterker ijveraars
voor de plegtigheden der Mofaifche wet, dan de
Nazarenen zelve, en wilden die ook aan de Heidenen,
die tot het Christendom overkwamen, opdringen.
Deze hun ijver boezemde hun eenen afkeer
in tegen den'Apostel PAULUS, wiens fchriften
zij voomaamlijk verwierpen, ' omdat hij in dezelve
zich een' zoo derk voordandcr van de Christelijke
vrijheid betoond had. Alleen hadden zij, met de
Nazarenen , het Hebreeuwsch of Chaldecuwsch
Euangelie van MATTHEUS, het welk zij voor het
oorfpronglijke hielden. Deze gezindte beftond ook
nog tot in de" IVde eeuw, en had zelfs fommige
geleerde aanhangers. Zoo fterk waren de vooröordeclen,
met welke de Jooden aan hunne voorvaderlijke
wetten en zeden verkleefd waren!
Daar worden bij de Kerkvaders nog wel eenige
bijzondere perfonen, of geheele partijen, als Ketters
of Dwaalenden, in deze Apostolifche eeuw, gemeld,
bij voorbeeld, VARISUUS , CLEOBIUS, THEO-
DATUS, THEOBUTÜS, Gorthednen, Masbotheatien
, Entycheten, Canisten , Adrianhten, doch,
de
(*) EUSEB. Hist. Eccles. III. 27. ORIGEN. Contra
CELS. II. 5Ö.
Bb 2
I
BOEK
XII

3Sz KERKELIJKE GESCHIEDENIS.
I deze waren of Joodfche leeraars, of enkel andere
BOEK benamingen van die gezindten, van welke wij gefproken
hebben , ' of geheel onbekende lieden, van
XII
Hoofdft.
na C. G. welken ons niets dan de bloote naam bekend is,
Jaar 100.
of ook namen, die uit eene verkeerde lezing ontftaan
zijn , gelijk dus Adrianhten gefchreven is
voor Menandrianisten , aanhangers van MENAN­
DER; zoodat wij ons met dezelve niet behoeven
op te houden (*), maar den Lezer hier een rustpunt
aanbiedende, met het volgende Boek kunnen
voortgaan, de Kerkelijke Gefchiedenis der Christenen
van het tweede Tijdperk te befchrijven.
(*) Men zie van deze allen: Het ontwerp eener
volledige Gefchiedenis van de Godsdienst gevoelens der
eerfle Christen-eeuw enz. Ifte Deel Bladz. 58. volgg.
Einde van het eerfte Deel.