Ingenieus november 2010 - Tauw

november 2010 / nummer 4

IN DIT NUMMER
04 Veilig slapen achter Lekdijk
Toonaangevend dijkversterkingsproject
08 Alle ruimte op de A2
Tauw verantwoordelijk voor systeemgericht contractmanagement
Perspectief
Trees seem
more designed
to the way
they have
to live than
other things do
12 Anders omgaan met ruimte
Architect John Körmeling blijft inspireren
16
Een LAT-relatie met
landschap
Tauw begeleidt m.e.r.-procedures nieuwe
hoogspanningsverbindingen TenneT
20 Stroomschap
Column Jan Bol
is een periodiek van tauw
Tauw bv
Handelskade 11
Postbus 133, 7400 AC Deventer
T: +31 57 06 99 91 1
F: +31 57 06 99 66 6
E: ingenieus@tauw.nl
www.tauw.nl
Tauw Amsterdam Tauw Rotterdam
T: +31 20 60 63 22 2 T: +31 10 28 86 10 0
Tauw Assen
Tauw Utrecht
T: +31 59 23 91 30 0 T: +31 30 28 24 82 4
Tauw Eindhoven
T: +31 40 23 25 55 0
Redactieraad
Sven Asijee
Laurent Bakker
Jessie van der Linden
Matthijs Nijboer
Eindredactie en coördinatie
Edmee jongkind
andré Oldenkamp
Henk Schepers
Pieter Vonk
Hans Westerhof
Art direction, opmaak en realisatie
Rooduijn communicatie & design, Den Haag
Tekst
Frank Druijff
Frank de Groot
Edmee Jongkind
Corine Tuller
beeld
John Körmeling
Ivo Lucas Luyckx
Mark Scheepstra
Tauw archief
TenneT
Op mijn kamer hangt een schilderij van Theo Baars. Het verveelt
nooit, het perspectief blijft mij boeien.
Je kunt op verschillende manieren je oog laten wegglijden naar
de verte. En dat roept steeds een ander beeld en een andere beleving op.
Dat veranderende perspectief zien we ook voortdurend in ons werk. Want
de samenleving verandert. We zijn op zoek naar nieuwe perspectieven,
naar houvast voor de toekomst. Een nieuw kabinet, nieuwe politieke
verhoudingen. De weerspiegeling van onze zoektocht. Elkaar bevragen
op onze toekomstbeelden. In een steeds dynamischer omgeving met
toenemende complexiteit.
Oud en nieuw op verschillende en nieuwe manieren combineren. Concrete
planning combineren met fascinatie en verbeelding. Hoe we het ‘eigenlijk
zouden willen hebben’ proberen te laten neerdalen in de meer concrete
vraagstukken: Hoe houden we de komende decennia droge voeten? Hoe
verbeteren we onze mobiliteit? Hoe ontwerpen we onze energieopwekking
en -distributie? Welk aandeel krijgen wind en zonne-energie daarin?
Duurzaamheid is bij uitstek een speelveld met vele actoren. Marktpartijen
spelen daarin een belangrijke rol. Ook de rol van Tauw is voortdurend
in beweging. Naast ingenieurs zijn we al vele jaren adviseurs en in
toenemende mate procesbegeleiders. Onze klanten helpen om de juiste
keuzes te maken in een dynamische omgeving met vele stakeholders. Ik
noem onze rol daarin ook wel eens emotional engineering. Al die belangen
proberen een plaats te geven. Met een goed begrip van de omgeving en de
veranderingen daarin. Een uitdagend perspectief.
Bram de Borst
CEO Tauw Group
Publicaties of delen daarvan uit deze uitgave mogen uitsluitend
worden overgenomen na toestemming van Tauw bv.
november 2010 / nummer 4
3

project
Toonaangevend dijkversterkingsproject
Veilig slapen achter Lekdijk
De vijfjaarlijkse Veiligheidstoetsing uit juli 1999
resulteerde voor 10,8 kilometer Lekdijk in een
onvoldoende. De rivierdijk moet midden 2012
weer voldoen aan de gestelde veiligheidseisen.
Een enorme krachttoer.
‘negentig procent van het welslagen van dit project is afhankelijk van
de communicatie met de bewoners’
4 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
5

project
De versterking van circa zes kilometer
Lekdijk bij Lekkerkerk is
niet een kwestie van wat klei
en zand erbovenop gooien.
In de eerste plaats is binnendijkse
opdrijving hier een groter risico dan
een gebrek aan hoogte. Daarnaast is er
sprake van een vrijwel ononderbroken
lintbebouwing. Er is dan ook voor verschillende
technische oplossingen gekozen.
‘Maar, negentig procent van het
welslagen van dit project is afhankelijk
van de communicatie met de bewoners.
Omgevingsmanagement is hier dus heel
belangrijk’, zegt Frans de Haan, senior
projectleider bij het Hoogheemraadschap
Schieland en de Krimpenerwaard
(HHSK), dat opdrachtgever is voor
dit project.
voering, dagelijks toezicht, financieel
en juridisch advies, bouwmanagement
en risicobeheersing. Tauw heeft Arcadis
als onderaannemer c.q. partner ingeschakeld.
Ramon Eltink, projectleider Waterbouw
bij Tauw, treedt op als directievoerder
en teamleider van het bouwbureau en
noemt vooral het belang van een goed
omgevingsmanagement: ‘Je bent hier
naast directievoerder, ook maatschappelijk
werker en psycholoog. Bijna
dagelijks melden zich wel bewoners bij
het informatiecentrum met klachten of
vragen. Dat is ook niet verwonderlijk
want de aanwonenden worden vier jaar
lang geconfronteerd met het aanbrengen
van constructies op soms nog geen
twee meter vanaf de voorgevel van
hun woning. De mensen wonen op het
werkterrein! Daarnaast zijn er continue
wegafsluitingen, dus dat betekent soms
een fors eind omrijden.’
Verschillende technieken
Begin 2008 is de dijkversterking in
uitvoering gegaan en eind 2011 moet
het werk gereed zijn. ‘Bijzonder is dat
we ook in het zogenaamde ‘gesloten
seizoen’, in de wintermaanden, mogen
doorwerken. Anders zitten de mensen
hier acht jaar in de modder’, zegt Carlo
Tonnaer, projectleider van de Combinatie
Opperduit.
Wat gaat er gebeuren? De Lekdijk hoeft
slechts beperkt te worden verhoogd:
maximaal 15 centimeter. Veel belangrijker
is het feit dat 95 procent van dit
deel van de Lekdijk gevoelig is voor ‘opdrijving’.
Bij een hoge rivierwaterstand
stijgt ook de waterdruk in de zandlaag
van de dijk zelf. Die druk kan zo groot
Internationale
belangstelling
‘Kroonprins Willem-Alexander met
‘zijn’ Adviescommissie Water, maar
ook Ghanezen, Indonesiërs, Vietnamezen,
Chinezen, politieke partijen,
waterschappen en bijna alle collega
ingenieursbureaus; ze zijn allemaal de
afgelopen twee jaar al met verbazing en
bewondering wezen kijken bij dit eerste
dijkversterkingsproject in het kader
van het Hoogwaterbeschermingsprogramma.
Dat geeft toch wel aan dat dit
uniek is in Nederland en zelfs wereldwijd’,
zegt De Haan.
De uitvoering ligt in handen van de
combinatie Opperduit, die bestaat uit
Boskalis bv, Van den Herik Sliedrecht,
en Volker Staal en Funderingen. Tauw
treedt namens de opdrachtgever op
als directievoerder en toezichthouder.
Belangrijkste taken daarbij zijn directieworden
dat het klei- en veenpakket aan
de zijde van de polder omhoog wordt
gedrukt. Daardoor bezwijkt het talud
onder het gewicht van de dijk. De dijk
bezwijkt als het ware onder zijn eigen
gewicht. ‘Dit is een faalmechanisme
dat pas aan het licht kwam na een dijkverschuiving
tijdens werkzaamheden
in de jaren negentig aan de overzijde
bij Groot-Ammers. Voor die tijd was
dit fenomeen onbekend’, zegt Tonnaer.
Voor de dijk bij Lekkerkerk zijn er zoals
gezegd verschillende technische oplossingen
gekozen. De Haan daarover:
‘De keuzes zijn gemaakt op basis van
milieu, natuur, cultuur, kosten, tijd,
enzovoort.’
Damwanden, diepwanden en
kistdammen
De dijk wordt op sommige delen van
het traject versterkt met extra gewicht
aan de binnenzijde van de dijk. Door het
extra gewicht kan de grond niet meer
omhoog worden gedrukt. Tonnaer: ‘Bij
voorkeur voer je de hele dijkversterking
zo uit, maar deze methodiek kun je alleen
toepassen op plaatsen waar geen
bebouwing staat. Dat is op slechts vijf
procent van het traject het geval.’
Een verankerde damwand (ofwel stabiliteitsscherm)
is op veel trajecten waar
geen plaats is voor bermversterking de
meest geschikte oplossing. Deze wordt
geplaatst in de teen van de dijk, aan de
polderzijde, en voorkomt dat het dijklichaam
kan afschuiven. De damwand
wordt met circa 30 meter lange ankerstangen
die onder 45 graden staan,
stevig verankerd in de pleistocene zandlaag
onder de dijk op een diepte van
gemiddeld 25 meter onder maaiveld.
‘We zijn over 4.300 meter damwanden
aan het aanbrengen. Dat moet zeer
zorgvuldig gebeuren in verband met
het risico op scheurvorming in de vaak
oude en slecht gefundeerde dijkwoningen’,
aldus Eltink.
Bij bebouwing aan de buitenzijde en
binnenzijde van de dijk, kan een damwand
niet worden verankerd. Ook is het
mogelijk dat er aan de binnenzijde van
de dijk geen ruimte is voor damwanden
of verankering. In dat geval is gekozen
voor een diepwand; een één meter
dikke wand van gewapend beton buiten
het hart van de dijk. Deze wand hoeft
niet verankerd te worden en wordt in
de grond gevormd.
Volgens Eltink is dit wel de meest ingrijpende
en meest kostbare oplossing: ‘Er
komen in totaal over 300 meter diepwanden.
Op de plaats waar we diepwanden
maken, moet de dijk geheel
worden afgesloten. Alleen fietsers en
voetgangers kunnen via een tijdelijke
stalen tunnel van open containers veilig
de werkplek passeren.’
Soms is er geen plek om een damwand
als stabiliteitsscherm in de binnenteen
te plaatsen en te verankeren. De damwand
wordt in die situatie boven in
de dijk in de binnenkruin geplaatst. In
combinatie met een ankerscherm in de
buitenkruin wordt dan een zogenaamde
kistdam gevormd. Ankerstangen
verbinden de damwand en het ankerscherm.
Ook worden kistdammen aangebracht
in de vorm van een verankerd
erosiescherm die bij volledige afslag,
in geval van calamiteit, de dijk in stand
houdt. ‘Deze oplossing komt veel voor
op plaatsen waar buitendijks sprake is
van bebouwing. In totaal gaat het om
negen kistdammen over in totaal circa
700 meter’, legt Eltink uit.
Ongebruikelijke oplossing
Het werk ligt volgens Eltink goed op
schema. Dat komt mede door de gezamenlijke
beslissing van de opdrachtgever
HHSK, de combinatie Opperduit en
de Directie, om een groot deel van de
benodigde damwanden voor het vier
jaar durende project in één keer in te
kopen in Luxemburg (Arcelor-Mittal) en
op te slaan bij het project. Het gaat om
15.000 ton damwanden ter waarde van
zeventien miljoen euro! Een hoogst ongebruikelijke
oplossing: ‘Het grote voordeel
is dat je bij stagnatie op bepaalde
plaatsen door bijvoorbeeld te veel trillingen
of ondergrondse obstakels, op
andere plaatsen gewoon verder kunt.
De opdrachtgever hebben we hiervan
weten te overtuigen en die heeft die investering
dus naar voren getrokken.’
De communicatie met de bewoners
verloopt ook goed. ‘Ik ben verbaasd
over het begrip van de omgeving.
Er loopt nog geen énkel proces. Er
worden dan ook regelmatig informatieavonden
gehouden, er verschijnt een
informatiebulletin, er is een website
en mensen kunnen bij het informatiecentrum
terecht.’
Perfecte samenwerking
Tot slot willen de heren kwijt dat de
samenwerking onderling ook perfect
verloopt. Eltink: ‘Korte communicatielijnen,
slagvaardig en we kunnen tegen
elkaar zeggen waar het op staat. Ook
zijn we flexibel op momenten waarop
dat moet. Houden we ons letterlijk aan
het contract of zoeken we naar een
flexibele oplossing in ieders belang?’
En dan lachend: ‘Ik moet nog minimaal
dertig jaar werken. Als ik dat voor deze
opdrachtgever en met deze aannemer
mag doen, vind ik dat prima.’
Afgelopen september heeft Tauw van
het Hoogheemraadschap van Schieland
Feiten en
cijfers
• Start uitvoering:
begin 2008
• Oplevering:
eind 2011
• Aanneemsom:
48 miljoen euro
• Grondverwerving:
circa 360 kavels
• Gesloopt aantal
panden: 12
• Ontgraven en
afvoeren grond:
circa 100.000 m 3
• Baggerspecie die
nat moet worden
ontgraven:
circa 72.000 m 3
• Benodigde klei voor
dijkversterking:
circa 150.000 m 3
• Verticale drainage:
110 km
• Verleggen van
kabels en leidingen
nutsvoorzieningen:
circa 5.000 meter
• Stalen damwand:
over circa 4.300
meter
• Damwandankers:
circa 3.500 stuks
• Diepwanden
aanbrengen over
300 meter
• Benodigd beton
voor diepwanden:
circa 6.000 m 3
• Opnieuw
aanbrengen basalt
(zetsteen):
circa 70.000 m 2
• Aanbrengen
wegconstructie:
25.000 m 2
• Opnieuw aan te
leggen rijweg:
circa 6.000 meter
• Rooien en
compenseren van
circa 1.000 bomen
en de Krimpenerwaard ook de opdracht
gekregen voor de directievoering, het
toezicht en het bouwmanagement voor
het volgende te versterken dijkvak.
Het gaat om het traject ‘Bergambacht
- Ammerstol - Schoonhoven’, dat 5,7
kilometer beslaat. Dit project zal in april
2011 van start gaan en eind 2015 opgeleverd
moeten worden. Het gaat hier
om een dijkversterking van hetzelfde
technische kaliber als bij de Lekdijk bij
Lekkerkerk.
Ramon Eltink,
+31 57 06 99 35 1,
ramon.eltink@tauw.nl
‘verschillende technische
oplossingen worden hier
toegepast: bermversterking,
verankerde damwanden,
diepwanden, én kistdammen’
6 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
7

PROJECT
Alle
ruimte
Tauw is verantwoordelijk voor de systeemgerichte contractbeheersing
op de A2
Een deel van de nieuwe A2 is klaar. In de zomer zijn 5 rijstroken van
Maarssen tot Holendrecht opengesteld. In zuidelijke richting zal de A2
gefaseerd worden geopend. Vijf stroken per rijrichting, een zee aan ruimte.
Bijna 26 km nieuw asfalt, 24 nieuwe viaducten, bijzondere geluidsschermen.
De snelweg is mooi ingepast in het landschap. De nieuwe A2 spreekt tot
de verbeelding. Een mooi staaltje werk van Rijkswaterstaat. In opdracht
van Rijkswaterstaat was Tauw verantwoordelijk voor de uitvoering van de
systeemgerichte contractbeheersing.
8 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
9

PROJECT
S
amen met Advin en Iv-infra was
Tauw verantwoordelijk voor de
uitvoering van de systeemgerichte
contractbeheersing (SCB). Tauw
vervulde twee sleutelrollen, het leverde
de projectleider en de toetscoördinator.
Advin en Iv-infra leverden de toetsers
voor het team. Projectleider Wilbert
van Pampus: ‘Wij zitten er middenin.
Aan de ene kant de opdrachtgever,
Rijkswaterstaat, en aan de andere kant
de Aannemerscombinatie A2 HoMa, de
opdrachtnemer. In opdracht van Rijkswaterstaat
toetsen wij de opdrachtnemer.’
De toetsen worden in de volgende disciplines
uitgevoerd: de grond, weg- en
waterbouw (GWW), de kunstwerken,
het dynamisch verkeersmanagement
(DVM) en de beplanting. Kortom, alle
facetten die nodig zijn om een weg te
realiseren. Het toetsen moet gecoördineerd
worden. Die rol vervulde Henk
Schilt: ‘Als toetscoördinator ben je verantwoordelijk
voor de kwaliteit en de
diepgang van de toetsen. De centrale
vraag hierbij is: Kunnen we vertrouwen
hebben in het kwaliteitssysteem van de
opdrachtnemer?’
Nieuwe vorm van toezicht
Systeemgerichte contractbeheersing,
wat houdt dat eigenlijk in?
Projectleider Wilbert van Pampus vat
het als volgt samen: ‘Systeemgerichte
contractbeheersing is de moderne vorm
van toezicht.’
Henk Schilt vult aan: ‘Vroeger lagen de
verhoudingen tussen aannemers en
opdrachtgevers helemaal anders. Nu is
er sprake van Design&Construct. Hierbij
heeft de opdrachtgever wensen op
een veel abstracter niveau, bijvoorbeeld
‘geen files meer’. De opdrachtnemer
moet nu ook zelf ontwerpen in plaats
van alleen maar uitvoeren. En bovendien
moet de opdrachtnemer ook een
kwaliteitssysteem neerzetten waar de
opdrachtgever op kan leunen. Wij toetsen
of de opdrachtnemer doet wat hij
in zijn kwaliteitsplannen heeft beloofd.
Dat toetsen doen we op een zo effectief
en efficiënt mogelijke manier. Dat
kun je bereiken door specialisten in te
zetten, door toetsen uit te voeren die
gedragen worden door het hele projectteam
en vooral door risico gestuurd te
toetsen.’
Toprisico’s
Hoe ziet dat risico gestuurd toetsen
eruit? Schilt: ‘We toetsen op toprisico’s.
Waar lopen we het hoogste risico qua
veiligheid, doorstroming, kwaliteit of
imagoschade? Deze toprisico’s worden
gezamenlijk bepaald, samen met Rijkswaterstaat
én met de aannemer. In het
tweewekelijkse overleg waar alle kopstukken
aanwezig zijn, stellen we de
toetsen vast. Dat kunnen toetsen zijn
gericht op systemen of op processen,
maar ook producttoetsen.’
Een bijzondere samenwerking, stelt
Schilt. ‘Binnen Rijkswaterstaat is alles
strak en goed georganiseerd. Iedereen
weet wat hij moet doen. We kunnen
volstaan met één SCB-toets per week.
En het functioneert! Dat is heel bijzonder.
Twee spelers zijn heel belangrijk
in dit verhaal, dat zijn de contractmanagers
van Rijkswaterstaat en van
de Aannemerscombinatie A2 HoMa. Zij
zorgen ervoor dat dit werkt. Na een pittige
selectie hebben ze een goed team
om zich heen gebouwd met de juiste
mensen op de juiste plekken. De
interne organisatie klopt gewoon en
dat is de basis voor samenwerken.
Samenwerken op basis van vertrouwen.
Immers, de opdrachtnemer moet een
kwaliteitssysteem hebben waarop de
opdrachtgever kan vertrouwen. Bij de
uitvoering van de toetsen zien we bij
de opdrachtnemer een kwaliteitssysteem
dat werkt en goed functioneert.
Dat voedt en onderstreept het
vertrouwen. De opdrachtgever leunt
dus terecht op het kwaliteitssysteem
van de opdrachtnemer.’
Alleen maar voordelen
Wilbert van Pampus: ‘Systeemgerichte
contractbeheersing scheelt in de kosten.
Liepen vroeger op een werk tientallen
opzichters rond, nu konden we volstaan
met 3 fte’s. Belangrijk is dat door het
onderling vertrouwen het project beter
is geworden. Kijk alleen maar naar de
voortgang, het werk is ruim anderhalf
jaar eerder opgeleverd.’
‘En het is een ongelooflijk mooi werk
geworden’, vult Henk Schilt aan. ‘Er
zijn hele hoge eisen gesteld aan de opdrachtnemer,
vooral kwaliteitseisen en
esthetische eisen, maar ook tijdseisen.
Zo’n groot werk en het verkeer heeft
er nauwelijks last van gehad. Het is zo
goed gefaseerd dat er geen extra files
zijn ontstaan, er waren steeds 2x3 rijstroken
met vluchtstroken beschikbaar.’
Kunstwerken
Opvallend zijn de kunstwerken langs,
onder en boven de weg en vooral de
afwerking ervan. De architect heeft het
thema vogeltrek in heel veel details
verwerkt. Zo is op de geluidsschermen
bij Maarssen een Esscher-achtig motief
van een trekvogel over de hele lengte
verwerkt. In het ecoduct bij Vinkeveen
zijn vogelkoppen te herkennen. De
constructie van de veiligheidsschermen
op de viaducten doet denken aan een
adelaar. En de zijpanelen van de onderdoorgangen
lijken wel een reeks veren.
Henk Schilt besluit: ‘In 25 jaar ben
ik niet zó betrokken geweest bij een
werk. Het is een ongelooflijk mooi werk
geworden en ik ben trots daaraan bijgedragen
te hebben. Systeemgerichte
contractbeheersing is het toverwoord
en daarmee hebben we een visitekaartje
voor de toekomst afgegeven.’
Wilbert van Pampus,
+31 65 38 15 80 0 / wilbert.vanpampus@tauw.nl
‘De opdrachtgever moet kunnen
leunen op het kwaliteitssysteem van
de opdrachtnemer’
‘Systeemgerichte
contractbeheersing is de
nieuwe vorm van toezicht’
10 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
11

Interview
Architect John Körmeling blijft inspireren
Anders omgaan
met ruimte
Hij ontwierp ondermeer het nu al legendarische Nederlandse
paviljoen Happy Street voor de World Expo 2010 in Sjanghai,
het draaiende huis in Tilburg en een drive-in reuzenrad voor auto’s.
Een stille hint naar het stedenbouwkundige geklungel in Nederland.
Dagelijks schuifelen 40.000
tot 50.000 bezoekers over de
zwevende straat die zich in de
vorm van een acht langs achtentwintig
Nederlandse huisjes en ander objecten
slingert. ‘We staan dagelijks in de
top vijf van best bezochte paviljoens
en soms zijn we zelfs tweede’, aldus
de bedenker John Körmeling, die het
paviljoen samen met constructief ontwerper
Rijk Blok verder uitwerkte. ‘De
huisjes zijn gebouwd in verschillende
bouwstijlen die samen de Nederlandse
architectuurtraditie vertegenwoordigen.
Zo zijn er ontwerpen van Gerrit
Rietveld, maar ook replica’s van Zaanse
en Haagse huisjes en van het smalste
huis van Amsterdam. Ieder huisje is als
een levensgrote kijkdoos die bezoekers
nieuwe aspecten van Nederland laat
ontdekken.’
Het ontwerp is gebaseerd op het
thema van de World Expo 2010: ‘Better
City, Better Life’. Dit thema is geïnspireerd
op het gegeven dat in 2010 naar
verwachting 55 procent van de wereldbevolking
in een stad zal wonen.
De organisatie van de World Expo
daagt deelnemers daarom uit om met
ideeën te komen voor leefbare steden
in de 21ste eeuw. In Happy Street heeft
Körmeling zijn visie uitgewerkt op een
ideale stad die op organische wijze
ontstaat langs een handelsroute; een
gebied waarin alle facetten van het
leven naast elkaar aan bod komen. ‘In
Nederland zijn we totaal de verkeerde
kant opgeschoten. In de steden worden
wonen, werken, industrie, sport en
recreatie vaak in afgebakende gebieden
bedreven. Consequentie daarvan
is dat die gebieden gedurende delen
van de dag of weekeinden niet worden
gebruikt, waardoor de leefbaarheid
afneemt. Daarnaast bevordert deze
ruimtelijke indeling het reizen, waardoor
we dagelijks in de file staan. Een
voorwaarde voor het sociale leven is
het mengen van functies, die bovendien
goed bereikbaar zijn.’
Doorstromen
Hij is inmiddels al vele malen in Sjanghai
geweest in verband met het ontwerp,
de bouw en het gebruik van het
spraakmakende Nederlandse paviljoen.
En telkens wanneer hij in Nederland
terugkeert, wordt zijn verbazing over
de ruimtelijke indeling in dit kikkerlandje
groter: ‘Het is een verademing
om te zien hoe Chinezen omgaan met
stedelijke ruimte. Daar rekenen ze
eerst uit hoeveel auto’s er zijn en gaan
dan bouwen. In Nederland bouwen we
eerst en ontdekken uiteindelijk dat de
capaciteit van de wegen ontoereikend
is. Vervolgens is er nauwelijks ruimte
om een weg te verbreden, moeten we
geluidsschermen en wallen maken om
aanwonenden tegen geluid te beschermen
of willen we in het uiterste geval
de hele weg maar onder de grond stoppen.
We zijn dus altijd te laat.’
In Sjanghai zijn de wegen volgens Körmeling
zo breed dat er altijd genoeg
ruimte is voor het verkeer: ‘Daarnaast
anticiperen Chinezen op de weg veel
beter dan in Nederland. In de eerste
plaats rijdt iedereen in de stad langzaam,
waardoor al het verkeer als
een slang continu beweegt. Er staan
nauwelijks files. Je kunt zelfs als voetganger
zo’n drukke weg oversteken.
Chinezen houden continu rekening
met andere weggebruikers, ook bij inen
uitvoegen. Ook zien we bij die brede
wegen dat verkeer dat rechts in moet
voegen voor het volgende kruispunt
met verkeerslichten ook rechts kan
voorsorteren om linksaf te slaan. Hierdoor
hoeven weggebruikers zich niet
eerst door al het verkeer te wurmen
‘Grote steden in Nederland: een
optelling van rommel’
12 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
13

Interview
‘Het is een verademing om te zien hoe
Chinezen omgaan met stedelijke ruimte’
om aan de linkerkant te komen. Het
zijn simpele oplossingen, waardoor het
verkeer daar veel beter functioneert
dan bij ons. En dan wonen er in
Sjanghai ook nog meer mensen dan
in heel Nederland.’
Het ontwerp van het paviljoen volgt
volgens Körmeling het straatbeeld van
Sjanghai: ‘De straat in het paviljoen is
één doorlopende beweging, waardoor
de bezoekers nooit in de rij hoeven te
staan. Daar heb ik zelf namelijk een
hekel aan. Er is ook geen entreegebouw
met deuren, zodat iedereen vlot
kan doorstromen.’
Opvallende projecten
Körmeling schuwt geen onorthodoxe
projecten om mensen aan het denken
te zetten. Veelal kenmerkt zijn werk
zich ook door relativerende humor. Een
fraai voorbeeld is het draaiende huis
op de Hasselt-rotonde in Tilburg. In
20 uur tijd maakt het huis op rails een
complete ronde op het binnenterrein
van de grote rotonde. Körmeling legt
uit: ‘Het huis levert associaties op met
de kermis en het verkeer. Daarnaast
geef ik hiermee commentaar op het
aanleggen van de Hasselt-rotonde zelf
die de historische lintenstructuur van
Tilburg in de jaren zestig doorbrak en
de Hasseltstraat afsneed van de Hasseltse
Kapel, een druk bezochte kapel
voor Mariaverering en een belangrijk
cultuurhistorisch erfgoed.’
De architect wil daarnaast wachtende
automobilisten bij de rotonde een vervreemding
van de werkelijkheid meegeven
door het huis te laten draaien.
Normaal is het de automobilist die zich
voortbeweegt en staat de bebouwing
stil: ‘Hoewel het huis maar langzaam
draait, zou je kunnen zeggen dat je bij
langdurig rood licht ingehaald wordt
door een huis. Er is zelfs eens een auto
rechtdoor gereden, zo het middenterrein
van de rotonde op. Die werd dus
later aangereden door het huis. Dat is
de omgekeerde wereld, lachen toch?’
Er zijn meer opvallende projecten. Zo
werkte Körmeling in 2003 mee aan
het kunstproject ‘Echigo Tsumari Triënnale’
in Japan. Hij verraste, in het
kader van dit project, de bewoners van
de Japanse plaats Matsunoyama met
een plattegrond getiteld ‘Hot Spring’
van 25 meter hoog waar de bezoeker
zelf in kan klimmen. Ook een bijzonder
voorbeeld is het drijvend kassahuisje
dat John Körmeling in 2001 maakte
voor de rondvaartboten in Leiden.
Zijn ‘Drive-in wheel’, een reuzenrad
voor auto’s, maakte veel tongen los in
Canada, tijdens een overzichtstentoonstelling
in The Powerplant in Toronto.
Hetzelfde reuzenrad heeft ook een
tijdje in Utrecht gestaan: ‘Doel van dit
rad is dat je vanachter het dashboard
van je auto een hele andere kijk op de
stad krijgt. Je ziet ineens de ruimte die
er is. Je stijgt boven het stedenbouwkundige
geklungel uit.’
Ideale stad
Als het aan John Körmeling ligt, ziet
ons landschap er heel anders uit: geen
overvolle en slecht functionerende steden,
maar functies die op natuurlijke
wijze ontstaan langs handelsroutes.
‘Een mooi voorbeeld is de lintbebouwing
langs dijken. Achter die lintbebouwing
kun je de ruimte en rust
opzoeken en alle functies zijn goed te
bereiken. De ideale stad is een weefsel
van parallelle en kruisende wegen met
lineaire bebouwing en daartussen de
open ruimte voor natuur en recreatie.
Ook moeten we leren verder te kijken
dan de grenzen van een stad, of zelfs
van een land. We moeten aansluiting
zoeken bij onze omgeving en dat is in
principe de hele wereld.’
Hij ergert zich aan de huidige stedenbouwkundige
planologie: ‘We presteren
het om lege weilanden buiten
de steden vol te bouwen met rijtjes
onbegrijpelijke kippenhokken en
doodlopende lussen. Kijk eens wat een
mooie gebieden er binnen de steden
braak liggen! In Sjanghai kan je zo
naar het treinstation rijden, probeer
dat maar eens in de grote steden in
ons land. Talrijke ringwegen houden
ons ver weg van de centra. Het is een
optelling van rommel, je houdt het niet
voor mogelijk.’
Ook de talrijke geluidsschermen en
geluidswallen zijn volgens de architect
een gruwel: ‘Hoeveel geluid komt er
nou werkelijk af van een 50 km/h-weg
met ZOAB? Mensen willen midden in
de stad net zo weinig horen als in het
bos. Dan moeten ze maar ergens anders
gaan wonen. Ook moet alles onder
de grond, want we vinden het lelijk.
Als je niets meer wilt zien en horen,
heb je de meest autistische samenleving
die er bestaat. In Wuppertal hangt
de trein bovengronds aan een rail; dat
is toch prachtig? We bouwen hier eerst
van alles en breken het daarna weer af.
Pure kapitaalvernietiging!’
14 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
15

Opinie
Tauw begeleidt m.e.r.-procedures nieuwe hoogspanningsverbindingen van TenneT
Een LAT-relatie met landschap
Hoeveel hoogspanningsmasten zien we
dagelijks als we onderweg zijn? Een
vraag die we onszelf niet zo snel zullen
stellen. Maar als we er morgen eens op
zouden letten, beseffen we dat het er
heel wat zijn. Dat was in ieder geval de
ervaring van de Tauw-adviseurs die het
afgelopen jaar voor ruim 300 kilometer
nieuwe hoogspanningsverbindingen de
m.e.r.-procedures begeleidden. Zoveel
masten in het landschap, maar zien
doen we ze niet meer. Totdat we erop
gewezen worden. Dus morgen ziet u de
hoogspanningsmasten weer.
D
e vraag naar elektriciteit blijft
toenemen. En om aan die
toenemende vraag te kunnen
voldoen, worden er op verschillende
plekken in Nederland extra elektriciteitscentrales
gebouwd. Het bestaande
hoogspanningsnet heeft onvoldoende
capaciteit om deze toename van opgewekte
stroom te transporteren. Kortom,
de bouw van extra hoogspanningsverbindingen
is noodzakelijk willen we in
de toekomst onze wasmachine draaiende
houden.
Nieuwe verbindingen
Maar wat betekenen zoveel kilometers
aan nieuwe verbinding voor het Nederlandse
landschap? De landschappers
van Tauw hebben in het kader van de
milieueffectrapportage (m.e.r.), samen
met landschapsarchitect Jhon van Veelen,
de effecten van twee van de vier
nieuwe verbindingen (Noord-West en
Zuid-West) op het landschap uitgebreid
in beeld gebracht. Een grote maar
vooral uitdagende opgave; want, breng
effecten op het ‘landschap’ maar eens
objectief in beeld. Wat versta je dan
onder landschap en welke rol speelt de
beleving van mensen daarin?
Even naar de theorie. Wat is landschap
eigenlijk? Het landschap dat we nu
kennen in Nederland is het resultaat
van een langdurig cultuurhistorisch
ontwikkelingsproces. De link tussen
de fysieke omgeving en het historisch
gebruik van de omgeving heeft geleid
tot bepaalde voor dat gebied specifieke
eigenschappen, op basis waarvan we
nu een landschap typeren en het al dan
niet waardevol vinden. Deze specifieke
eigenschappen en kenmerken leiden
tot een identiteit van een landschap.
Aanpassingen in het landschap, zoals
het verwijderen of aanleggen van een
hoogspanningsverbinding, hebben
daarmee invloed op de identiteit van
het landschap. Zorgvuldigheid is dus
geboden, willen we met het aanleggen
van nieuwe verbindingen het landschap
zoveel mogelijk ontzien.
Aandacht voor landschap
Om negatieve effecten van hoogspanningsverbindingen
zoveel mogelijk te
voorkomen, is door hoogspanningsbeheerder
TenneT al in de voorfase van
deze projecten door middel van intensieve
werksessies rekening gehouden
met het aspect landschap. Bij het ontwikkelen
van de te onderzoeken tracés,
is zoveel mogelijk aansluiting gezocht
bij het landschappelijke hoofdpatroon
en nagedacht over de vormgeving van
de verbinding.
Ook tijdens het opstellen van de milieueffectrapporten
voor de nieuwe hoogspanningsverbindingen
is er uitgebreid
aandacht voor het aspect landschap. In
overleg met de rijksadviseur voor landschap,
Yttje Feddes, hebben de landschapsarchitecten
en cultuurhistorici
van het Tauw Landschapsteam de effecten
als gevolg van de nieuwe verbindin-
16 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
17

Opinie
gen op het landschap in beeld gebracht.
Dit alles conform een goed uitgedachte
en een op maat gemaakte methodiek.
De grootste uitdaging was dan ook
niet het objectief bepalen van de effecten.
Waar de landschappers van
Tauw gedurende de werkzaamheden
tegenaan liepen, was de vraag: Is de
methodiek en zijn de beoordelingsresultaten
voldoende begrijpelijk voor de
niet-landschapsarchitect, oftewel 99%
van de bevolking? Sluit het aan bij de
perceptie van burgers?
Een LAT-relatie?
Wat is de perceptie van burgers bij een
hoogspanningsverbinding? Juist omdat
hoogspanningsverbindingen geen
functionele relatie hebben met het landschap
waar de verbinding doorheen
loopt, worden hoogspanningsmasten
vaak als negatief beoordeeld. Dit heeft
ook alles te maken met in hoeverre we
ons een hoogspanningsverbinding ‘toeeigenen’.
Zo worden megastallen als
gevolg van het maatschappelijk debat
over dierenwelzijn als negatief beleefd,
maar windturbines weer als minder
negatief omdat ze geassocieerd worden
met schone energie.
Bij nieuwe elementen in het landschap
is ook onze leeftijd bepalend of we
iets wel of niet storend vinden in het
landschap. Zo vinden jonge mensen
windturbines veel minder storend dan
oudere mensen. Hoogspanningsmasten
vormen een unieke categorie. Ze staan
er al sinds mensenheugenis, ze hebben
geen relatie met het landschap (iets dat
megastallen en windturbines nog wel
in enige mate hebben) en we associëren
ze niet direct met die stekker in het
stopcontact. De hoogspanningsverbinding
loopt eigenlijk autonoom, zonder
maatschappelijke associatie, door een
landschap. Het is als een te intieme
Living Apart Together.
Ondanks dat we geen hekel hebben aan
die masten, wordt de hoogspanningsverbinding
toch als negatief ervaren.
Immers, de weerstand tegen verandering
speelt ons parten.
Dat uiteindelijk onze levensstandaard
om deze ruimtelijke ingreep vraagt, zijn
we ons niet bewust. Het verstoort simpelweg
de intimiteit en identiteit van
het ons zo vertrouwde landschap. En
dat stoort ons.
Mooi en minder mooi
Uit recent onderzoek van Alterra naar
verrommeling van het landschap
blijkt dat hoogspanningsmasten door
burgers, ook als ze er op gewezen worden,
niet als zeer verstorend worden
ervaren. Uiteraard wordt een hoogspanningsmast
in een ‘mooi landschap’
negatiever ervaren dan een verbinding
in een ‘minder mooi’ landschap, maar
de conclusie van het betreffende onderzoek
was dat de hoogspanningsverbinding
ergens in de middenmoot staat als
het gaat om verstorende elementen in
het landschap. In het onderzoek wordt
de vergelijking getrokken met o.a. kassen,
snelwegen, windturbines, maneges,
geluidsschermen, etc.
Speelt een dergelijke uitkomst over de
beleving van burgers nog een rol in
de effectbepaling voor landschap? En
weegt een effect op een locatie waar dagelijks
duizenden mensen voorbijkomen
(de zogenaamde ‘belevingsintensieve
gebieden’), zwaarder dan een vergelijkbaar
effect op een vrijwel onbereikbare
locatie? Vragen die in het kader van de
m.e.r.-procedure makkelijk beantwoord
kunnen worden met ‘nee’. In het MER
draait het namelijk om het zo objectief
mogelijk vaststellen van de effecten
op het landschap. Door het landschap
wetenschappelijk en vanuit het vastgestelde
beleid te benaderen, streven we
als specialisten naar een objectieve en
betrouwbare effectbepaling.
Perceptie
Anderzijds wordt met deze wetenschappelijke
benadering mogelijk de
aansluiting bij de perceptie van het
grootste deel van de bevolking gemist.
Want wordt de definitie van landschap
ook niet mede bepaald door de bril
waarmee we naar dat landschap kijken?
En zouden we vanuit deze redenering,
mogelijk niet tot andere effecten op het
landschap komen? Kortom, de vraag
wat de Nederlander nu eigenlijk vindt
en in hoeverre we als specialisten rekening
moeten houden met de beleving
en perceptie van die Nederlander bij het
inrichten van Nederland, is het beantwoorden
meer dan waard.
Tauw stelt deze vraag de komende tijd
centraal. Met het opstarten van het innovatiethema
Omgevingspsychologie
willen de adviseurs van Tauw meer aandacht
voor de beleving en perceptie van
de burger in projecten en producten. De
inrichting van Nederland gaat ons immers
allemaal aan.
Conclusie mag in ieder geval zijn dat
in deze aansprekende en omvangrijke
projecten, landschap en cultuurhistorie
een volwaardige rol hebben gespeeld in
zowel de tracering als de milieu-effectbepaling
ten behoeve van het Rijksinpassingsplan.
Ook richting uitvoering
zullen landschapsplannen en compensatieplannen
de negatieve effecten als
gevolg van de nieuwe verbindingen op
het landschap beperken en anderzijds
de positieve effecten als gevolg van
het verwijderen van bestaande verbindingen
zoveel mogelijk benutten. Het
resultaat zullen we over enkele jaren
door heel Nederland zien, maar wellicht
niet voor lang… Voor u het weet, ziet u
ze al niet meer!
Frank Druijff,
+31 10 28 86 10 9 / frank.druijff@tauw.nl
‘de effecten van de vier nieuwe
hoogspanningsverbindingen op het
landschap zijn uitgebreid in beeld gebracht’
Tauw Landschapsteam
Het Landschapsteam van Tauw gaat met deze bagage, opgedaan in
een jaar lang adviseren voor TenneT, enthousiast verder met het inrichten
van Nederland. Het jonge en enthousiaste team, dat bestaat uit
landschapsarchitecten, ontwerpers en adviseurs, brengt sinds 2008 de
landschappelijke en cultuurhistorische expertise in bij het advieswerk
van Tauw.
We staan open voor reacties:
Eveline de Kock, landschapsarchitect, eveline.dekock@tauw.nl
Frank Druijff, adviseur cultuurhistorie, frank.druijff@tauw.nl
Martijn Gerritsen, landschapsarchitect, martijn.gerritsen@tauw.nl
18 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
19

COLUMN
Stroomschap
Dansende kabels, een lijnenspel waarvan het
ritme verandert met de snelheid waarmee
je langsrijdt. Witte en groene vlekken in het
beeld. Wanneer je wil, dan zie je ze, in welk buitenland
dan ook: telegraafkabels, gespannen van dorp tot dorp,
langs de doorgaande weg. Haast een anachronisme.
Kabels als guirlandes, omhoog gehouden door geteerde
houten of lelijke betonnen palen, voorzien van isolatoren
van wit porselein of groenig glas. Nutsvoorzieningen
krijgen zo hun eigen schoonheid.
In Nederland gaan we ondergronds. Het grootste deel
van de infrastructuur voor elektriciteit, water, gas en
communicatie ligt onder het maaiveld. Alleen hoogspanningsmasten
staan fier in het lage land; zolang er
geen windhoos over trekt tenminste. Vakwerkconstructies
die, als waren het mannetjes, wijdbeens en met
een breed armgebaar kabels torsen. Een geruststellend
beeld, zij houden het netwerk in handen.
Je bent zo vertrouwd met dit beeld van hoogspanningsmasten.
Het zijn er zoveel, ze staan op zoveel plaatsen.
Die masten horen ondertussen gewoon bij het landschap.
Zoals een brug als kunstwerk ook onvervreemd-
baar bij het landschap gaat horen. Of windmolens, zelfs
die hele hoge hedendaagse. Zeker als er een heel woud
van die molens staat.
Al zouden we anders willen, we zijn toch met z’n allen
afhankelijk. Je moet er niet aan denken wat er gebeurt
als de kabel niet meer werkt: weg elektriciteit, weg
communicatie. Dan staat de economie stil, dan staat de
wereld stil.
Daarom prijzen we ons gelukkig met een hoogspanningsnet
dat aangeknoopt is bij internationale netwerken
en ons nagenoeg zeker 24/7 van stroom voorziet.
Een landelijk netwerk dat vanwege ontwikkelingen op
de elektriciteitsmarkt qua transportcapaciteit versterkt
en uitgebreid wordt. Netbeheerder TenneT investeert
daarin de komende zeven jaar drie miljard euro.
Die investering heeft onvermijdelijk weer impact op ons
landschap. Nieuwe tracés, meer masten. Bijvoorbeeld
die volgens het Wintrack-concept waarbij de kabels
tussen portalen hangen. Die portalen bestaan uit twee
lange, slanke, taps toelopende palen. De masten zijn zo
iel dat ze het landschappelijk beeld nauwelijks verstoren.
Het zal wennen zijn, zonder die mastmannetjes.
Jan Bol
journalist
Wabo, de omgevingsvergunning
Op 1 oktober 2010 is de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo)
in werking getreden. Een groot aantal vergunningen (circa 25) op het gebied
van bouwen, ruimtelijke ordening en milieu zijn geïntegreerd in de omgevingsvergunning.
Vanaf 1 oktober moeten vergunningaanvragen voor de
fysieke leefomgeving via één (digitaal) loket ingediend worden.
Voor de inwerkingtreding van de Wabo moest men voor een bepaalde
activiteit verschillende vergunningen aanvragen. Die vergunningen hadden
allemaal hun eigen procedure en hun eigen bezwaar- en beroepsprocedure,
etc. Zo kon het noodzakelijk zijn voor het bouwen/oprichten van een bedrijf
de volgende vergunningen aan te vragen: bouwvergunning, milieuvergunning,
kapvergunning, aanlegvergunning, inritvergunning, reclamevergunning,
aanpassing bestemmingsplan (waaronder ruimtelijke onderbouwing
en opstellen van het bestemmingplan). In veel gevallen duurde het door alle
procedures jaren voordat deze vergunningen afgegeven konden worden. Met
de komst van de Wabo moet hier verandering in komen. Eén vergunningaanvraag,
één procedure, één besluit.
Welke mogelijkheden hebben we als bedrijf of als overheid? Welke typen
vergunningen vallen onder de Wabo? Hoe werkt het aanvragen van een
omgevingsvergunning in de praktijk? Welke onderzoeken zijn er nodig?
Hoe gedetailleerd moet een aanvraag zijn? Welke onderzoeken moet u bij de
aanvraag voegen? Hoe verloopt de procedure van de omgevingsvergunning?
Welke vereisten zijn er voor het indienen van de aanvraag?
Antwoord op deze vragen, hulp bij beantwoording van nog veel meer vragen
en ondersteuning bij dergelijke Wabo-projecten kunt u krijgen bij de Wabospecialisten
van Tauw en PurpleBlue. Zij hebben ervaring met het verzorgen
van vergunningaanvragen van A tot Z, met het coördineren van deze trajecten,
met juridische ondersteuning bij vergunningaanvragen en vergunningverlening,
etc. Ook als u meer wilt weten over de consequenties van de Wabo
kunt u contact met hen opnemen. De vier Wabo-specialisten zijn Tineke
Ipenburg en Anita Jolink van PurpleBlue; en Simone te Kamp en Pieter Luiten
van de afdeling Milieu.
Hun inzicht in de omgevingsvergunning zorgt voor een gestroomlijnde ontvankelijke
aanvraag én een robuuste besluitvorming.
Bodemkansenkaart
WKO en
geothermie
Tauw gaat voor de gemeente
Vlaardingen een bodemkansenkaart
voor warmtekoudeopslag
(WKO) en geothermie opstellen.
Daarbij inventariseert Tauw de
ontwikkelingen die de komende
20 jaar in Vlaardingen gaan
spelen in combinatie met de
hoeveelheid energie die uit de
bodem kan worden gehaald.
Gemeenten hebben steeds meer
aandacht voor duurzaamheid.
Bodemenergie kan daar een belangrijke
rol in spelen. Ook wordt
binnenkort de AMvB
bodemenergie van kracht. Binnen
deze AMvB kunnen gemeenten
‘drukke gebieden’ aanwijzen als
interferentiegebied waar speciale
regels gelden.
De gemeente Vlaardingen wil
bodemenergie zoveel mogelijk
stimuleren en eventuele probleemgebieden
in kaart hebben.
Met de bodemkansenkaart van
Tauw krijgt de gemeente inzichtelijk
waar WKO en geothermie
gemakkelijk toegepast kunnen
worden, waar mogelijk problemen
kunnen optreden en welke
gebieden dan als interferentiegebied
kunnen gelden.
EDD Advisor
of the Year
In het kader van de ACQ Global
Awards 2010 is Tauw gekozen
tot ‘Environmental Due Diligence
Advisor of the Year’ in de
Benelux. Tauw heeft al jaren een
vooraanstaande positie op het
gebied van milieuadvisering bij
nationale en internationale fusies
en overnames.
De ACQ Global Awards is een
initiatief van het maandblad ACQ
Finance Magazine, dat zich richt
op de internationale fusie- en
overnamemarkt. Jaarlijks worden
door de lezers verschillende
awards toegekend aan partijen
die een rol spelen in de totstandkoming
van bedrijfsovernames.
De combinatie van ons begrip
voor de transactiecontext, onze
mogelijkheid om auditors snel te
mobiliseren en onze grote internationale
pool van inhoudelijke
experts, heeft ons door de jaren
heen een gerespecteerde positie
opgeleverd bij zowel de multinationale
industrie als onder
private equity huizen.
De prijs is een waardering voor
onze positie en een grote stimulans
om onverminderd door te
gaan met het voor onze klanten
in kaart brengen van de risico’s
die er op milieu- en veiligheidsgebied
aan beoogde bedrijfsovernames
kunnen kleven.
nieuws
Tineke Ipenburg
+31 57 06 99 64 2 / tineke.ipenburg@purple-blue.nl
Simone te Kamp
+31 57 06 99 81 6 / simone.tekamp@tauw.nl
Martin Bloemendal
+31 10 28 86 19 4 / martin.bloemendal@tauw.nl
Peter van Kernebeek
+31 57 06 9 950 9 / peter.vankernebeek@tauw.nl
20 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
21

nieuws
Goede cijfers
ondanks crisis
Tauw Group heeft de eerste
helft van 2010 nagenoeg evenveel
omzet en winst geboekt als
in dezelfde periode vorig jaar.
Naar verwachting blijven de
financiële resultaten op hetzelfde
niveau als in 2009. Toen
behaalde Tauw de beste resultaten
in het 81-jarige bestaan.
Tauw Group heeft het eerste
halfjaar 58,8 miljoen euro
omzet geboekt en een nettowinst
van 0,5 miljoen. De lichte
omzetdaling in Nederland werd
gecompenseerd door de activiteiten
in de overige landen.
Alle activiteiten buiten Nederland
deden het beter dan in
2009. In Duitsland, België en
Handhaven met de
smartphone
Tauw heeft samen met zes waterschappen
en de Stichting
Infrastructuur Kwaliteitsborging
Bodembeheer (SIKB) twee
nieuwe, digitale tools gemaakt
voor handhavers en toezichthouders
die te maken krijgen met het
Besluit bodemkwaliteit (Bbk). Eén
ervan is speciaal ontwikkeld voor
smartphones.
Met de handhavingstool kunnen
medewerkers van waterschappen
met relatief beperkte kennis
van het Besluit bodemkwaliteit
met behulp van hun smartphone
eenvoudig een eerste snelle
beoordeling maken van de toepassing
van grond, bagger en
Inleiding Recht en
Ruimte 2010
Adviseurs van PurpleBlue – onderdeel
van Tauw – hebben het
boek ‘Inleiding Recht en Ruimte
2010’ geschreven dat een goed
inzicht geeft in de betekenis van
ruimtelijke ordening in Nederland.
Kluwer is uitgever van het
boek.
De nieuwste ontwikkelingen
in wet- en regelgeving komen
hierin uitgebreid aan bod, zeker
waar het gaat om de ingrepen
die voortvloeien uit de economische
crisis, zoals de Crisis- en
herstelwet. Natuurlijk is er ook
aandacht voor de eerste ervaringen
met de nieuwe Wet ruimtelijke
ordening (2008).
Ook ontwikkelingen die in
aantocht zijn krijgen een plek,
bijvoorbeeld de omgevings-
Innovatieve
bodemsanering
Dow
Tauw is betrokken bij de eerste
proef in Nederland met fytoremediatie.
Hierbij wordt de
aanplant van bomen ingezet
tegen organische bodemverontreiniging.
De proef vindt plaats
op de productielocatie van Dow
Benelux in Terneuzen.
Het betreft een veldproef naar
het effect van wilgen op een ondiepe
verontreiniging met onder
andere benzeen. Om na te gaan
of het effect van saneren met
bomen kan worden vergroot, is
bij een deel van de bomen een
folie om de wortels aangelegd.
In totaal zijn er 33 wilgen
geplaatst op een proeflocatie
van 40 bij 60 meter.
Kroos zuivert
afvalwater
Tauw is samen met waterschap
Noorderzijlvest, Radboud Universiteit
Nijmegen en Wageningen
Universiteit gestart met een
onderzoek naar het nazuiveren
van afvalwater met kroosplantjes.
Nazuiveren met kroos is
betaalbaar, levert energie op en is
beter voor het milieu. Het is voor
het eerst dat deze innovatieve
methode van het nazuiveren van
afvalwater in Nederland wordt
toegepast. Het onderzoek draagt
bij aan de waterkwaliteitsdoelen
van de Europese Kaderrichtlijn
Water (KRW).
Unieke bever- en
vispassage
Stuwen in een watergang vormen
een barrière voor vissen.
Spuisluis Crèvecoeur in
‘s-Hertogenbosch kent een
verval dat voor vissoorten in de
Dieze niet te overbruggen is.
Tauw komt met een unieke oplossing
die ook rekening houdt met
de komst van de bever.
In 2001 heeft Tauw voor waterschap
Aa en Maas een studie
uitgevoerd om de mogelijk-
Oevergeul
Boven-Rijn
Het consortium Tauw, Iv-Infra
en DN Urbland gaat voor Rijkswaterstaat
Oost-Nederland een
plan opstellen voor de inrichting
van de Boven-Rijn bij het Pannerdensch
Kanaal. Een omvangrijk
project met een looptijd van
twee jaar.
Met het project Oevergeul Boven-
Rijn wil Rijkswaterstaat Oost-
Nederland een meestromende
oevergeul van ten minste een
kilometer lang als nieuwe habitat
voor stroomminnende macrofaunasoorten
én hoogwaterveiligheid
door waterstanddaling
realiseren.
Het project behelst de planstudie,
contractvoorbereiding
Voorzitter VKB
Laurent Bakker, manager van de
sector Bodem bij Tauw, is gekozen
tot de nieuwe voorzitter van
de Vereniging Kwaliteitsborging
Bodembeheer (VKB). Hij is de
opvolger van Jos Theeuwen van
Grontmij die elf jaar voorzitter
van de VKB is geweest.
Tauw is vanaf de oprichting van
de VKB actief lid. Laurent Bakker
is door het bestuur als voorzitter
gekozen. Vooral zijn uitgebreide
Frankrijk werd winst geboekt,
in Italië en Spanje werden nog
kleine verliezen geleden, maar
minder dan vorig jaar. Voor heel
2010 verwacht Tauw een nettowinst
van 2 miljoen euro, een
bedrag dat in lijn ligt met de resultaten
van 2009 (2,1 miljoen).
Tauw heeft dit jaar een belang
van 15 procent genomen in het
Italiaanse milieuadviesbureau
STEAM. Ook is een nieuwe
dochteronderneming opgericht,
Tauw Oil & Gas. Hiermee bouwt
Tauw zijn positie als milieuadviseur
voor de internationale
olie- en gasindustrie verder uit.
Tauw ziet vooral in de transitie
van olie naar multi energy grote
kansen.
bouwstoffen én ter plekke in het
veld een eerste handhavingsbeoordeling
opstellen. De andere
tool is een handige internettool
waarmee heel snel beoordeeld
kan worden of een melding van
een initiatiefnemer aan de eisen
van het Bbk voldoet of niet.
Aanleiding voor het ontwikkelen
van deze tools is dat het Besluit
bodemkwaliteit de verantwoordelijkheid
voor toezicht en
handhaving bij de lagere overheden
legt. Daarmee komen veel
nieuwe zaken bij medewerkers
terecht die hiervoor niet altijd de
tijd en kennis hebben.
vergunning als onderdeel van de
Wet algemene bepalingen omgevingsrecht
(Wabo).
De insteek van het boek sluit
nauw aan bij de bestuurs- en
rechtspraktijk. Voor hen die
hierin werkzaam zijn zal het
boek een prima uitkomst bieden.
Dat geldt ook voor degenen die
zich voorbereiden op een toekomst
in die praktijk of die zich
willen verdiepen in de werking
ervan. Dat maakt het boek zeer
geschikt voor het hoger beroepsen
universitair onderwijs.
Het boek kost 50 euro en is te
bestellen via de website van
Kluwer.
Fytoremediatie is een kosteneffectieve
en duurzame reinigingsmethode
omdat veel minder
grondwater wordt verbruikt
dan bij een gewone bodemsanering.
Tot nu toe is fytoremediatie
in Nederland vooral toegepast
bij verontreinigingen met zware
metalen. Dow heeft in de Verenigde
Staten en Canada al met
succes fytoremediatie toegepast
op ondiepe organische verontreinigingen.
De komende paar jaar zullen de
groei van de wilgen, de hydrologische
situatie en de verontreinigingssituatie
intensief worden
gevolgd. Bij een positief effect zal
fytoremediatie naar verwachting
op grotere schaal worden toegepast
op het terrein van Dow.
In dit onderzoek gaat het onderzoeksconsortium
kroosplantjes
gebruiken om water uit rioolwaterzuiveringsinstallaties
(rwzi’s)
te ontdoen van meststoffen.
Deze stoffen (stikstof en fosfaat)
zorgen in sloten en kanalen voor
waterkwaliteitsproblemen. Kroos
kan deze stoffen heel efficiënt
uit het water opnemen en verwijdert
daarbij mogelijk ook nog
andere verontreinigingen.
Op dit moment zijn de veld- en
laboratoriumexperimenten in
volle gang. Daarbij wordt onderzocht
welke kroossoort de beste
zuiveringscapaciteiten heeft. Nog
dit jaar zullen de eerste resultaten
gepubliceerd worden.
heden van vismigratie rondom
‘s-Hertogenbosch te inventariseren.
Conclusie van deze studie
was dat spuisluis Crèvecoeur de
meest wenselijke locatie voor
vismigratie is.
Tauw heeft een bever- en vispassage
ontworpen in combinatie
met het creëren van een natuurlijk
stromende beek. De vispassage
wordt geïntegreerd in een
hoogwaardig natuurgebied. Het
wordt de eerste vispassage in
Nederland die in een bestaande
dijk wordt aangebracht.
en begeleiding tijdens de aanbestedingsprocedure
tot en met de
gunning voor de aanleg van een
oevergeul en de verlaging van
circa vijf kribben. Ook wordt een
strekdam op de rechteroever van
de Boven-Rijn tussen Lobith en
het splitsingspunt bij Pannerden
aangelegd.
Tijdens de planstudie worden
drie alternatieven verder uitgewerkt
en worden de effecten op
thema’s als rivierkunde, natuurwaarden,
bodem, water, grondverzet
en ruimtelijke kwaliteit
bepaald. Op basis hiervan kiest
Rijkswaterstaat Oost-Nederland
een voorkeursalternatief dat
verder geoptimaliseerd zal
worden.
netwerk, kennis van het werkveld
bodem en zijn bestaande,
actieve betrokkenheid bij de VKB
kan hij goed inzetten bij het uitoefenen
van het voorzitterschap.
De Vereniging Kwaliteitsborging
Bodembeheer heeft als doel
kwaliteitsborging van milieutechnisch
bodemadvies bij de
aangesloten bodemadvies- en
bodemonderzoeksbureaus.
Pieter Vonk
+31 57 06 99 45 5 / pieter.vonk@tauw.nl
Simon Bos
+31 57 06 99 41 5 / simon.bos@tauw.nl www.kluwer.nl
Frank Volkering
+31 57 06 99 79 5 / frank.volkering@tauw.nl
Adrie Otte
+31 57 06 99 37 5 / adrie.otte@tauw.nl
Rien van Rosmalen
+31 40 23 25 53 2 / rien.vanrosmalen@tauw.nl
Coen Riemslag
+31 57 06 99 35 0 / coen.riemslag@tauw.nl
Laurent Bakker
+31 57 06 99 62 2 / laurent.bakker@tauw.nl
22 Tauw corporate Magazine november 2010 / nummer 4
23

4totaal
verschillende projecten
4totaal
verschillende projecten
1
gemene deler...
…Tauw
…Tauw
Want Tauw regelt uw ruimte. Of het nu gaat om een milieueffectrapportage, het aanpassen of maken
Want
van
Tauw
een
regelt
bestemmingsplan
uw ruimte.
of
Of
het
het
(helpen)
nu gaat
ontwikkelen
om een
van
milieueffectrapportage,
een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk.
het aanpassen of maken
Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkeling
van een bestemmingsplan of het (helpen) ontwikkelen van een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk.
of infra betreft.
Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkeling
of infra Meer betreft. weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken?
Kijk op www.tauwregeltuwruimte.nl
Meer weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken?
Kijk | op Regelt www.tauwregeltuwruimte.nl
ruimte
| Regelt uw ruimte