Commentaar richtlijn persoonlijkheidsstoornissen - GGZ-richtlijnen

Commentaar richtlijn Arbeid en Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA)
(deel II – na reminder - zie vanaf pagina 26)
Onderwerp/
pagina
Reactie - commentaar
Meenemen:
Ja/ Nee: omdat…
Commentaar leden
werkgroep
1. Moeten we niet aangeven wat we onder duurzaam verstaan? Ja
2.
Hoofdstuk 4:
Ik mis een aparte aanbeveling over bestrijden van stigma.
3.
Hoofdstuk 5
ook aanbevelen dat er bij het bijstellen / ontwerpen van assessment ook
expliciet wordt gekeken naar (sociaal)cognitieve vaardigheden’?
Er zijn interventies op dit thema,
maar is nog te vroeg, nog in
ontwerpfase + in de praktijk moet
je om tafel met de werkgever.
+
Onderzoeksaanbeveling toevoegen:
evidentie zoeken naar wat werkt op
dat gebied? Is aanpak y beter dan
aanpak x. Niet teveel op inzetten
dan werkt averechts?
Aandacht besteden aan sociaal
cognitieve vaardigheden in
assessment.
Brede eisen waar assessment aan
moet voldoen voert nu te ver.
1

4.
Aanbevelingen hoofdstuk 7
De kerngroep adviseert:
versterken van Kennis bij het UWV en werkgevers over psychische
aandoeningen
versterken van inzicht bij jobcoaches in bedrijfsvoering
Deze 2 punten nog opnemen in de aanbevelingen?
Toevoegen van deze
aanbevelingen: onderdeel in
reguliere contacten
Onderwerp/
pagina
Reactie - commentaar
Meenemen:
Ja/ Nee: omdat…
2

Commentaarfase:
Algemeen
commentaar
(niet passend in
een hoofdstuk)
NIP: John van Meer
Met grote interesse heb ik de Richtlijn Werk en Ernstige psychische
aandoeningen gelezen.
Naar aanleiding van de gestelde vragen heb ik de volgende opmerkingen:
1. Is de onderbouwing volledig?
M.i. wel, mij zijn geen belangrijke wetenschappelijke publicaties bekend die
ontbreken of een aanvulling zouden kunnen geven.
2. Zijn de fases voldoende beschreven en uitgewerkt?
Voor mij wel, ik zou hier mee kunnen werken.
3. Is de tekst voldoende concreet?
Ja, ofschoon de concrete methodieken en instrumenten (zoals de WBI,
waarvan geen Nederlandse vertaling bestaat) beschikbaar zouden moeten
zijn.
4. Is de richtlijn bruikbaar in de praktijk?
De suggestie van de geïntegreerde aanpak (pag. 67) is dapper en
idealistisch...
Bij de Inhoudsopgave Pag. 2: Achter Hoofdstuk 5, regel 36, ontbreekt de
titel: Inschatten competenties
3

Nederlands Instituut van Psychologen (NIP)
sector Arbeid en Organisatie, sectie Arbeid en Gezondheid
d.d. 23 juni 2011
De richtlijn is ter becommentariëring voorgelegd aan:
- Een aantal psychologen werkzaam in het veld de Sociale Werkvoorziening
- De werkgroep Arbeidsparticipatie en Arbeidsbeperking.
- Enige leden van de sectie Arbeid en Gezondheid
Eerder deze week is reeds een commentaar door een sectielid van de sectie
Arbeid en Gezondheid aan u toegezonden. Dat commentaar is gedeeltelijk
ook in deze reactie verwerkt. Tevens hebben we op het laatste moment een
commentaar ontvangen, deze kon niet meer in het eindcommentaar worden
vermeld maar wordt nu voor de volledigheid als eerste vermeld (citaat):
“Een boeiende en erg belangrijke richtlijn. Ik heb het gelezen. Ik heb er niet
veel commentaar op, behalve twee punten.
Er wordt veel gesproken over IPS als methode om een werknemer aan het
werk te krijgen en te houden. Wat de inhoud van IPS echter precies is, wordt
mij niet duidelijk. Aan het begin wordt er in algemene bewoordingen wel iets
over uitgelegd, maar dat is erg algemeen en je kunt er alle kanten mee op.
Het zegt mij wat weinig zo, terwijl het veel belovend lijkt.
Ja.
Staat in de inleiding: op andere
plekken zal hier naar verwezen
worden.
4

NIP vervolg
Vervolgens ons commentaar:
1. Is de onderbouwing volledig; is er belangrijk wetenschappelijk bewijs
onvermeld gebleven?
De richtlijn is vooral beoordeeld op zijn praktische consequenties. Maar als
geheel maakt de richtlijn een gedegen en goed onderbouwde indruk. Er is
veel aandacht besteed aan de onderliggende argumentatie.
Sinds enige tijd is er een Leerstoel “Inclusieve Arbeidsorganisaties” aan de
Universiteit van Maastricht. Waar in het kader van arbeidsparticipatie van
mensen met een arbeidsbeperking relevant onderzoek wordt verricht.
Ja.
Gaat wel over bredere groep.
2. Zijn de fasen van arbeidsbegeleiding en de afzonderlijke interventies in
hun onderlinge samenhang voldoende beschreven/uitgewerkt; ontbreken
er stappen of interventies? Zie verder commentaar bij Hoofdstuk 5.4.
Ja/nee
Harry kijkt hiernaar.
Kan hooguit zeggen dat
veelbelovend is als geen evidentie
is
Bij de instrumenten valt op dat de focus ligt op vragenlijsten. Veel van
deze instrumenten worden veelal ingezet in het kader van
wetenschappelijk onderzoek. Dat betekent niet dat ze ook goed inzetbaar
zijn in de dagelijkse praktijk van re-integratie en arbeidsontwikkeling. Een
vragenlijst die ontwikkeld is voor wetenschappelijk onderzoek krijgt een
andere invulling dan een praktijkgerichte vragenlijst. Ook is in de praktijk
gebleken dat deze vragenlijsten in hun formuleringen en taal niet altijd
zijn toegesneden op de populatie. Bij het ontwikkelen van nieuwe of
gemodificeerde instrumenten zou samengewerkt kunnen worden met de
Stichting Eenvoudig Communiceren.
5

NIP vervolg
Bij de vragenlijsten/instrumenten (maar ook in de onderzoeken en
publicaties) die genoemd worden, wordt volgens ons de aanname gedaan
van een hoge opleiding en/of functioneren in midden- tot hoog opgeleide
functies. In de operationalisatie van de competenties wordt dan niet (altijd)
aangesloten bij de doelgroep die laag opgeleid is en/of werkzaam is in laag
opgeleide functies. Er wordt in het rapport ook expliciet gesproken over de
doelgroep, die ook werknemers/cliënten omvat die in een gesubsidieerde
setting werken. Wij hebben in de afgelopen jaren gemerkt dat bevindingen
en operationalisaties voor hoger opgeleiden niet een-op-een te vertalen zijn
naar de lager opgeleiden en populaties aan de zo genaamde “onderkant van
de arbeidsmarkt”, zoals in de sociale werkvoorziening. Er zijn echter in het
WSW-veld veel assessmentinstrumenten beschikbaar.
4. Is de richtlijn bruikbaar in de praktijk?
Het is voor de bruikbaarheid handig om een korte puntsgewijze samenvatting
te maken van welke begeleidingswijze(n) of methoden ingezet kunnen
worden in dergelijk begeleidingstraject en wat de competenties van de
begeleider zijn.
In de richtlijn wordt de voorkeur gegeven aan een regie door de GGZ. Wij
vragen ons af hoe de WSW in deze richtlijn past. Er werken in toenemende
mate mensen met psychische arbeidsbeperkingen in de WSW. Het is bij
werken in het kader van de WSW steeds meer gewoonte dat de werknemers
bij externe inleners (reguliere bedrijven) geplaatst worden.
Indien de GGZ de regie voert is het onduidelijk hoe de WSW organisatie zich
verhoudt tot de externe inlener en cliënt. Wij onderschrijven het grote belang
van samenwerking tussen de GGZ en andere re-integratie partners. We delen
de mening dat de GGZ met zijn kennis over psychische ziektebeelden en
mogelijk vereiste aanpassingen in de vormgeving van de arbeid een grote rol
kan en moet spelen. Er is ook een nadrukkelijk rol weggelegd voor de GGZ
op het gebied van psycho-educatie voor de werkplek en arbeidsomgeving.
Maar volgens ons moet er gewaakt worden om de arbeidsomgeving te veel te
belasten met complexere aanpassingen van de arbeid vanuit het
behandelperspectief.
Wat is beschibaar in WSW veld?
Ja. Harry voegt toelichting toe. Er
is veel ontwikkeld, maar is een
vergaarbak; lectoraat gaat verder
uitzoeken wat bruikbaar is
nee
Onderzoeksaanbeveling staat er al
in
Samenvatting: Ja, wordt box
interventies in samenvattingskaart
Competenties: nee, hier is wb
evidentie nog niet veel over bekend
+ er komt in de praktijk een lijst
van Bakes
Rolverdeling/verantwoordelijkheden:
Nee: wordt deels beschreven +
weinig evidentie + vergt apart
traject + veel variatie van
betrokken organisaties
Regie door GGZ:
Ja, aanbeveling 1 H 7 aanpassen:
Mag iets pragmatischer, is sterk
afhankelijk van positie van de
client, als zwaartepunt van de
begeleiding bij WSW ligt, mag dat
ook, afhankelijk van tevredenheid
van client (Daniëlle)
6

De richtlijn is door gebruikte terminologie vooral gericht op de
professionals in de GGZ, maar andere professionals in het werkveld (bij de
gemeentelijke sociale diensten, sociale werkvoorziening, reintegratiebedrijven)
zullen daar moeite mee hebben.
De richtlijn is een waardevol en goed begin, maar er zal nog veel tijd
energie en geld geïnvesteerd moeten worden om de vereiste grote
cultuuromslag in de het denken over de re-integratie van mensen met
ernstig psychische aandoeningen in gang te zetten en te realiseren. Deze
richtlijn bevat veel bruikbare aanknopingspunten daarvoor.
Ja
Beroepsgroepen opnemen in rijtjes
Zie Implementatieplan
Commentaar door Bill George (Anoiksis): Concrete voorstellen in vet
Graag alle vakafkortingen verklaren op het eerste voorval. Dit zou het
leesbaarheid bevorderen en het makkelijker voor eerstejaars studenten
maken en voor andere niet-professionele geïnteresseerden.
Ja
et al. = et alii (Latijns) OF e.a. = en andere(n) (Nederlands) overal
consequent maken.
et al. e.a. [of andersom]
Ja
GGZ of GGz overal consequent maken. Voorkeur voor GGz = Geestelijke
Gezondheidszorg.
GGZ GGz
Ja
7

Algemeen
commentaar
(niet passend in
een hoofdstuk)
Femke Bennenbroek: Dariuz (Rapport doorgelezen met focus op hoofdstuk 5
en 6).
Er is een aantal dingen wat me opvalt:
Ik vind het een erg gedegen rapport, waar veel werk is verricht in de
onderbouwing en argumentatie van de adviezen
Ik heb het gevoel dat het rapport voornamelijk geschreven is voor
professionals in de GGZ. Er wordt terminologie gehanteerd die bekend is bij
die professionals, maar ik denk dat professionals vanuit de re-integratie
(sociale diensten, sociale werkvoorzieningen, re-integratiebedrijven) hier en
daar wel moeite hebben met de termen. Dat zou ik erg jammer vinden want
ik dek dat ook juist die doelgroep heel veel baat zou hebben bij het lezen van
dit rapport.
Bij de instrumenten valt me op dat de focus ligt op wetenschappelijke
vragenlijsten.
Het merendeel van deze instrumenten wordt dan ook voornamelijk ingezet in
het kader van wetenschappelijk onderzoek. Zoals wij gemerkt hebben,
betekent dat niet dat ze dan ook goed inzetbaar zijn in de dagelijkse praktijk
van re-integratie en arbeidsontwikkeling. Een vragenlijst die ontwikkeld is
voor wetenschappelijk onderzoek krijgt een andere invulling dan een
praktijkgerichte vragenlijst. Zo hebben wij er in het assessment voor
gekozen om items op te nemen voor het beoordelen van een competentie,
die je normaal gesproken op basis van factoranalyse en interne consistentie
niet mee zou nemen (het meenemen van het item levert geen hogere interne
consistentie op en het weglaten verlaagt de interen consistentie niet). Je zou
dus met minder items, met dezelfde betrouwbaarheid de competentie kunnen
meten. We hebben toch gekozen om deze items mee te nemen, omdat het
de professional en de cliënt meer concrete handvatten geeft in de
arbeidsontwikkeling.
Ook zijn wij er tegen aan gelopen dat deze vragenlijsten in hun
formuleringen en taal niet altijd zijn toegesneden op de populatie. In de
ontwikkeling van onze instrumenten hebben we nauw samengewerkt met de
Stichting Eenvoudig Communiceren, waarbij zij in taalgebruik forse
aanpassingen hebben gedaan in vragenlijsten die wetenschappelijk
gevalideerd zijn.
Dariuz is opgenomen in de richtlijn
Herhaling eerdere punten NIP
8

Bij de vragenlijsten/instrumenten (maar ook in de onderzoeken en
publicaties) die genoemd worden, wordt volgens mij de aanname gedaan
van een hoge opleiding en/of functioneren in midden- tot hoog opgeleide
functies. In de operationalisatie van de competenties sluit je dan niet
(altijd) aan bij de doelgroep die laag opgeleid en/of werkzaam is in laag
opgeleide functies. Er wordt in het rapport ook expliciet gesproken over
de doelgroep, die ook werknemers/cliënten omvat die in een
gesubsidieerde setting werken. Wij hebben in de afgelopen jaren gemerkt
dat bevindingen en operationalisaties voor hoger opgeleiden niet een op
een te vertalen zijn naar de lager opgeleiden en populaties in de sociale
werkvoorziening.
Commentaar van de cie wetenschap NVVG:
De richtlijn is door de EBRO-toepassing helder van opzet en uitvoering: de
wetenschappelijke onderzoeksmethode, resp. de structuur van kerngroep,
klankbordgroep en focusgroep, alsook de structuur van de
casusbesprekingen.
Daardoor is een richtlijn ontstaan die evidence based is, i.h.a. helder is,
duidelijke adviezen en aanbevelingen geeft, en ook handvatten voor het
handelen. Daardoor lijkt de richtlijn in de praktijk zeer werkbaar te kunnen
zijn, voor de geformuleerde klinische uitgangsvragen.
De aanbevelingen om overleg te voeren, resp. informatie uit te wisselen
worden van harte ondersteund. Ook het feit dat herziening, resp.
implementatie als een vast onderdeel opgenomen zijn verdient alle lof.
Kijkend naar de gekozen vraagstellingen zijn er nog wel enkele
onduidelijkheden/ problemen.
9

Ja
NVVG vervolg:
2. Specifiek verzekeringsgeneeskundige problemen/ onduidelijkheden:
a. Er is sprake van verschil in definiëring van het begrip ‘ernstige psychische
aandoening’ (EPA) met de verzekeringsgeneeskundige beoordelingspraktijk.
In deze richtlijn wordt het begrip EPA gebruikt. Daarbij worden meerdere
diagnoses genoemd, die een bepaalde duur hebben, en tot beperkingen
(disability) in het vermogen tot persoonlijk en sociaal functioneren leiden. Daarbij
gaat het in deze richtlijn over mensen die werk hebben, resp. zouden moeten
behouden, dan wel vinden.
In de verzekeringsgeneeskundige beoordelingspraktijk wordt de term EPS
(ernstige psychische stoornis) gebruikt, wanneer er sprake is van een ernstige
psychische stoornis, met (veel) meer dan het minimale aantal diagnostische
criteria, visie op doorlopen behandelingen, en met diverse beperkingen in het
vermogen tot persoonlijk en sociaal functioneren. Dit leidt regelmatig tot de
conclusie dat er geen benutbare mogelijkheden zijn, dus (in principe) ook geen
mogelijkheid om werk te verrichten of te gaan participeren. Maar niet alle
diagnoses die genoemd zijn in deze richtlijn, leiden in de wettelijke beoordelingen
tot volledige arbeidsongeschiktheid.
Verwijzing naar de VA-protocollen lijkt noodzakelijk om handvatten te vinden om
deze verschillende definiëringen en visies op diagnoses en belastbaarheid te
overbruggen (en dit gaat verder dan de in de richtlijn genoemde aanbevelingen
tot samenwerking), en daardoor meer aansluiting te vinden met de praktijk.
Misschien is verder een eenvoudige toevoeging aan de richtlijn voldoende, waarin
staat dat het dus om een heel ander begrip gaat.
b. Er is daadwerkelijk geen enkele verwijzing naar de volgende VA-protocollen:
(Overspanning uit 2006), Depressieve stoornis uit 2006, Schizofrenie en
verwante psychosen uit 2008, Borderlinepersoonlijkheidsstoornis uit 2009 en
Participatiegedrag uit 2010, resp. de UWV-richtlijn ontwikkelingsstoornissen
Wajong uit 2010. Daarin zijn diverse handvatten opgenomen ter beoordeling van
belastbaarheid en ook ter re-integratie (waarbij soms ook gerefereerd wordt aan
IPS en SE), resp. participatie, alsook t.a.v. de samenwerking tussen actoren. Dit
gebrek aan verwijzingen lijkt een omissie, zeker wanneer terugkeer naar werk
(na een beoordeling) ook onderdeel is van de richtlijn.
Ja.
In methode beschrijven bij
doelgroep: Beschrijving in voetnoot
(eerste keer) geven dat definitie
EPS (als gangbaar in verz
geneeskunde) verschilt van
definitie van EPA
Deze tekst van NVVG overnemen
+
Men weet niet zo goed wat hier van
de werkgroep wordt verwacht. EPS
in de verzekeringsgeneeskunde is
echt iets heel anders dan EPA in de
richtlijn. De uitgangspunten maar
ook het doel is heel anders.
Misschien is een eenvoudige
toevoeging aan de richtlijn waarin
staat dat het dus om een heel
ander begrip gaat voldoende.
Als de richtlijn echt gaat om het
behouden van werk, is het niet zo
raar dat de
verzekeringsgeneeskundige
protocollen er niet in genoemd
worden. Die gaan immers over
beoordelen en over terugkeer naar
werk.
10

Annemarie Kolenberg:
In de Samenvatting: pagina 6, regel 32:
DWI verwijderen, want dit is de naam van de Sociale Dienst in Amsterdam en
valt onder gemeenten.
Yvonne Knape: NIP
Herkenbare richtlijn voor mij die veel overeenkomsten vertoont met de
richtlijn werk en mensen met psychische klachten.
Bij EPA wordt supported employment aanbevolen: ofwel: de cliënt is of wordt
geplaatst in een werkomgeving waar hij ondersteund wordt zowel vanuit het
werk (door omstandigheden aanpassen, leidinggevende, etc) als door een
(job)coach. Het gaat vooral om werkbehoud.
Overigens pleit ik ervoor om als iemand zelf werk kan vinden en regelen, wat
heel vaak voorkomt, om ze vooral niet teveel te pamperen maar in hun eigen
kracht te laten en op vraag van de cliënt zelf te ondersteunen. Mijn ervaring
is dat er meer mensen zijn met EPA die een ogenschijnlijk normaal
(arbeids)leven hebben. Het lukt hen werkomstandigheden te vinden die ze
aankunnen en hun grenzen effectief te beheren.
Ja
Ja.
Nalopen op consistentie in tekst
rond behouden van werk en vinden
van werk + in H1 (afbakening)
toevoegen dat: gezocht naar inf
over baanbehoud + alle inf over
behoud van werk is meegenomen,
waar nodig aangevuld met vinden
van werk + begeleiding bij vinden
en behouden van werk is nauw met
elkaar verbonden (zoals bij IPS);
deze zijn moeilijk van elkaar te
scheiden.
Ja. Toevoegen:
In eerste hoofdstuk over
zelfmanagement: basis bij cliënt
aansluiten bij eigen mogelijkheden.
Eén zin dat er ook cliënten zijn die
met 1 persoon op weg geholpen
kunnen worden
11

Yvonne Knape NIP
Er staan verschillende dingen in over wie die begeleiding van deze mensen
op zich kan nemen: professionals, ervaringsdeskundigen al dan niet in
zelfhulpgroepen, jobcoaches, arbeidsbegeleiders. Wat ik mis is dat er geen
competenties benoemd worden die bij die deskundigen horen.
Wel:
Op pg 57 wordt gesproken over goede arbeidsbegeleiders.
Op pg 67 wordt gezegd jobcoaches zonder ggz achtergrond.
Mijn aanbeveling is: zeggen wat de jobcoaches wel hebben en wat goede
arbeidsbegeleiders zijn of toe te lichten waarom ze geen ggz achtergrond
mogen hebben.
Nee
Geen evidentie bekend
ja
Moeten onderzocht worden.
zie verder p.13 schema
Nee
Is mening in focusgroepen +
tweede is citaat (in grijze literatuur
+ niet in de conclusie)
Yvonne Knape NIP
En mijns inziens zijn het de Arbeid & Gezondheid psychologen, zij kunnen
niet de ernstige psychische klachten behandelen, maar hebben wel de kennis
en vaardigheden (kennis van diagnostiek en psychische aandoeningen,
kunnen beslissen over doorverwijzen, kennis van functiegebieden, kennis van
belastend werk en privé omstandigheden, kennis van zelfmanagement
technieken, coach vaardigheden zoals luisteren, inlevingsvermogen,
uitstekende relationele vaardigheden) mensen therapeutisch te benaderen en
de praktische vertaling te maken naar werk en werkinhoud en omgeving.
Dit strookt ook met pg 97: waar gezegd wordt: ggz-ers moeten meer kennis
over werk(omstandigheden) vergaren en arboprofessionals meer kennis over
EPA.
De A&G er past precies in dat plaatje en bovendien is deze gewend in de
driehoek werk-privé-andere hulpverleners te werken. Nader onderzoek kan
gedaan worden naar hoe het profiel van de meest effectieve A&G psycholoog
of arbeidsbegeleider eruit ziet.
Ja
Plek: in H samenwerking
Bij opsomming van professionals
ook A&G psycholoog noemen
12

Yvonne Knape NIP
Voor ondersteunend onderzoek:
Bijvoorbeeld Carlo Mittendorff in het hoofdstuk: “Wat helpt mensen te
veranderen”, uit Coachen als tweede beroep, T. Dijkstra (red) 2007:
Zaltbommel, Thema.
Volgens Carlo Mittendorff is het belangrijk je niet blind te staren op methode
en techniek, maar de coach/begeleider/therapeut als instrument te zien.
Ja
In algemene zin toevoegen: ook
belangrijk hoe je als therapeut
werkt, niet alleen welke technieken
je gebruikt (empatisch vermogen
van begeleider + vermogen om
cognitief kader te bieden: Yalom,
Lieberman en Miles)
Uit onderzoek blijkt dat cliënten zich geholpen voelen als de coach:
luistert, accepteert en begrijpt
verhelderende vragen stelt en dingen samenvat
betrokken, aardig en warm is
helpt jezelf te begrijpen door informatie te geven en dingen uit te
leggen
je soms ook helpt dingen van een positieve kant te bekijken
geruststelt, steunt en soms ook advies geeft
met gerichte opdrachten en suggestie helpt en je aanmoedigt stapje
voor stapje moeilijke dingen te doen.
13

Yvonne Knape NIP
De excellente therapeut:
is leergierig
gebruikt zijn ervaring als belangrijk hulpmiddel
kan de complexiteit van mensen waarderen
is zeer ontvankelijk, dwz zelfbewust, reflectief, niet defensief en open
voor feedback
is geestelijk gezond en volwassen, met aandacht voor eigen
emotionele welzijn
heeft sterke relationele vaardigheden en is expert in het toepassen
hiervan in therapie
gelooft dat een goede werkrelatie de basis is voor (therapeutisch)
verandering
Yvonne Knape NIP
Nader methodenonderzoek is gewenst, op pg 58.
Er wordt alleen neurofeedback als voorbeeld voor nader onderzoek genoemd.
Een goede en niet te dure oplossing zouden ook online trainingen en
begeleiding per email/skype kunnen zijn, daarmee worden mensen
voortdurend begeleidt en zijn de kosten laag. Dus zou ook nader onderzoek
behoeven.
En zoals hierboven beschreven is het interessant nader onderzoek te doen
naar de excellente begeleider.
Nee
Dit zijn enkele van de vele
voorbeelden die genoemd kunnen
worden, de richtlijn pretendeert
daarin niet uitputtend te zijn
Over de bruikbaarheid van de richtlijn in de praktijk:
Het is voor de bruikbaarheid handig om een korte puntsgewijze samenvatting
te maken van welke begeleidingswijze(n) of methoden ingezet kunnen
worden in dergelijk begeleidingstraject en wat de competenties van de
begeleider zijn.
14

H 1 Algemene
inleiding
Bill George: Anoiksis
p. 10, r. 12: Er bestaat een gereviseerde editie van DSM- -IV-TR
(2000).
DSM-IV DSM-IV-TR
pags. 17 t/m 18: Helemaal mee eens!
Ja
15

NVVG:
1. Er zijn enkele 'algemene' onduidelijkheden:
a. Pag. 9 bovenaan: de nadruk ligt op het behoud van werk: betekent dit,
dat de richtlijn niet van toepassing is voor mensen zonder werk: in de WWB
('bijstand') en WW/ Ziektewet (mn. zieke WW-ers, uitzendkrachten en ziek
uit dienst gegane werknemers, ziek gemelde ex-WIA/ WAO-ers). En voor
mensen die langdurig arbeidsongeschikt zijn in de WIA/WAO en WAZ. resp.
voor zieke zelfstandigen/ zelfstandig voor arbeidsongeschiktheid
verzekerden? . De richtlijn lijkt hierin niet geheel intern consistent.
De genoemde populaties zijn een substantieel deel van de beroepsbevolking.
In het vervolg van de richtlijn wordt wel regelmatig (ook vanuit de gevonden
literatuur) de stap gezet naar ‘het vinden/ verkrijgen van werk’, maar
éénduidig is dit niet.
b. Op pag. 10 bovenaan wordt de primaire doelgroep gedefinieerd: mensen
met een EPA die graag willen (blijven) participeren in het arbeidsproces. Op
pag. 11 onderaan wordt opnieuw het woord 'doelgroep' gebruikt, maar nu
voor de beroepsgroep?
c. de literatuursearch is cf. EBM principes uitgevoerd en beschreven. Maar in
hoofdstukken ‘overige overwegingen’ wordt ook verwezen naar literatuur,
die niet genoemd wordt in de literatuurlijst(-en). Hoe deze literatuur te
waarderen? En hoe is dat voor de testen die genoemd worden en waarvan
bv. de validiteit niet bekend is (ook een niet genoemde test, die veel door de
werkcoaches WW gebruikt wordt: de ABC-test)?
a. Ja
Aanpassen in inleiding: Zie eerder
b. Ja
toevoegen: en ieder die betrokken
is bij de begeleiding van deze
personen
c. ja
checken; referenties moeten wel
genoemd worden
checken: wellicht beter uitleggen
bij methode (+ eventueel later
naar verwijzen)
16

Hoofdstuk 2
Bill George: Anoiksis
p. 21, r. 11-12: Doe de nadruk op de positief (+ief denken!) Het profijt
motief is belangrijk voor én cliënt én werkgever. Beloning, ook financiële,
bevordert gezondheid en motivatie.
betekent dat men meedoet betekent dat men de kost verdient,
meedoet
nee
NIP: John van Meer
Pag. 27, regel 8: laatste woord moet zijn: wordt
Ja
Werkgroep:
Literatuur (referenties) in H 2 moet nog worden toegevoegd.
Werkgroep:
Toevoegen van een soort leeswijzer in H2: aan het begin van het traject
hadden we een redenatie waarom we wilden starten met zelfmanagement en
toewerken naar werkzame elementen en samenwerking. Zou jij hiervan een
beschrijving willen geven Jaap?
Ja
Ja
17

Hoofdstuk 3
Bill George: Anoiksis
p. 30, r. 44: emotionele problemen: een gevoel van wellness is uiterst
belangrijk voor een werknemer.
emotionele problemen. emotionele problemen en meer wellness te
voelen.
p. 33, r. 36: “Men heeft (soms) behoefte aan ... een duwtje in de rug”: Bij
mij (ik heb schizofrenie) werkt dit averechts; bij andere patiënten, met name
die met een borderline persoonlijkheidsprobleem, ook. In het algemeen zijn
lokmiddelen beter dan dreigementen.
een duwtje in de rug. een beetje lof.
Nee
Ja
Een beetje lof of een duwtje in de
rug
NVVG:
c. Er kan spanning zitten tussen de in hoofdstuk 3 (Visie/ zelfmanagement)
gedefinieerde uitgangssituatie: aansluiten bij de wensen en behoeften van
cliënt (pag. 9/ 10, resp. pag. 27: regels 18-22) en het altijd verplichte en
verplichtende wettelijk beoordelingskader. De beoordeling geeft/ bepaalt de
mogelijkheden tot belastbaarheid/ participatie en de cliënt heeft de plicht
daarin (ongeacht de behoefte) activiteiten te ondernemen (in de ziektewet,
WAO en WIA, oud WAZ, resp. Wajong en wet Wajong). Uiteraard worden
daarbij de wensen en behoeften van de cliënt wel meegewogen, maar deze
zijn niet leidend voor het vaststellen van de mogelijkheden voor werk.
Deze activiteiten ter re-integratie/ terugkeer naar werk kunnen dan wel weer
aangestuurd/ ondersteund worden door het UWV. De mate van
ondersteuning is afhankelijk van de specifieke wetgeving.
Zijn er handvatten om te bepalen hoe met deze spanning om te gaan?
Ja
Annemarie Kolenberg:
Pagina 35, regel 22:
Achter Kolenberg moet de letter a worden toegevoegd.
Verder staat er 'referentie invoegen'. Dit moet zijn: Weer aan de slag. Tips
en informatie over reïntegratie. Uitgeverij Nieuwezijds.
Ja
18

Hoofdstuk 4
Bill George: Anoiksis
p. 39, r. 26: VÓÓR weinig initiatief “weinig energie” toevoegen. Het meest
kenmerkend negatief symptoom van, bv, schizofrenie, is dat je energie snel
uitgeput is. Trouwens, een verandering of supplement van medicijnen kan in
mijn ervaring helpen meer energie te geven. Vergelijk p. 115, laatste regel.
weinig initiatief weinig energie, weinig initiatief
p. 41, niveau 2: “weinig energie” toevoegen VÓÓR “weinig initiatief”.
weinig initiatief weinig energie, weinig initiatief
p. 43, r. 19: beloningsonzekerheid. Beloningszekerheid (+ief) is nog
belangrijker.
beloning(sonzekerheid) beloningszekerheid
Ja
Ja
Ja
Aanpassen naar 'beloning'
NIP:
Pagina 44: Het NIP adviseert werkgevers te informeren over subsidies,
mogelijkheden voor het inzetten van externe begeleiding en stages door
arbeidsongeschikten. Tevens dient bij beide partijen (zowel werkgever als
werknemer) de angst voor risico's verminderd te worden. Informeren
alleen is naar onze mening te beperkt, wij willen pleiten voor ruime
ondersteuning van de werkgever, zeker wat betreft de administratieve
rompslomp. Het uit handen nemen van “gedoe met instanties” zal de
bereidheid tot het plaatsen partieel arbeidsongeschikten vergroten. De
term “arbeidsongeschikten” is in onze ogen misleidend en roept te veel
negatieve connotaties op. Het gaat om mensen met een arbeidsbeperking,
die slechts partieel arbeidsongeschikt zijn.
Ja
aanpassen
Ja
aanpassen
19

NVVG:
d. Hoofdstuk 4, aanbeveling 4, 1 e deel: bij het huidige terugtreden van
initiatief in re-integratie, van het UWV (in de WIA), lijkt het ook noodzakelijk
om ook de cliënt (ter vergroting van zijn zelfmanagement) op de hoogte te
brengen van subsidies, begeleidingsmogelijkheden e.d.
Ja
Aanpassen: adviseert werkgevers
en de cliënt te informeren…..
Annemarie Kolenberg:
Pagina 45, regel 38:
TNO-rapport toevoegen.
Ja
Referentie: wel navragen welke ze
bedoelt
Hoofdstuk 5
NIP, sector Arbeid en Organisatie, sectie Arbeid en Gezondheid
Ik miste in hoofdstuk 5 de rol van psychodiagnostisch onderzoek om de
draagkracht en kwaliteiten van een werknemer in kaart te brengen
(misschien vanwege beroepsdeformatie). M.a.w. vragenlijstonderzoek in
combinatie met interview en bespreking levert vaak veel relevante informatie
op. Zeker wanneer dit in combinatie met een NPO gedaan wordt. De laatste
mogelijkheid wordt wel genoemd, maar zeker t.a.v. cognitieve belastbaarheid
verdient dit m.i. een prominentere rol i n de richtlijn. Mijn ervaring is dat
nogal wat bedrijfsartsen psychodiagnostisch onderzoek / NPO aanvragen om
een betere inschatting te hebben van de mogelijkheden vd werknemer op de
werkvloer. Dit is dan bij werknemers die uitgevallen zijn uit hun werk en dus
wel een andere populatie. Toch denk ik dat dergelijk onderzoek wel degelijk
veel kan toevoegen. “
Ja
Toevoegen op p 52: in de
verzekeringsgeneeskundige en
Sociale werkvoorziening zijn
goede ervaringen met……
20

NIP:
Hoofdstuk 5.4: Arbeidspsychologisch onderzoek kan meerwaarde bieden
wanneer dit wordt ingezet om randvoorwaarden en richting ten aanzien van
werk te bepalen (met NPO als mogelijk onderdeel), alvorens over te gaan op
situationele assessment en stages/proefplaatsing. We zouden willen
benadrukken dat de combinatie van beide veel inzicht kan bieden. De
ervaring heeft geleerd dat matig zelfinzicht/ziekte inzicht van cliënt een
belemmerende/stagnerende rol kan spelen.
Pagina 52 regel 35: Betreft NPO (Neuropsychologisch onderzoek): Belangrijk
bij het inzetten van een NPO is inderdaad dat de resultaten moeten worden
beoordeeld door iemand met kennis van de neuropsychologie en
neuropsychologisch testmateriaal. Bij het gebruik van dergelijk testmateriaal
moet er vanuit worden gegaan dat de tests bedoeld zijn om problemen op
stoornisniveau te meten. De meeste mensen scoren dus al snel tegen het
plafond van de meetmogelijkheden van de taak, maar kunnen in de praktijk
wel degelijk problemen ondervinden. (Voor de ervaren en voldoende
deskundige psychodiagnosticus1 zijn er goede onderzoeksinstrumenten2 op
de markt).
Voor trainingen en begeleiding kan ook gedacht worden aan online
methodieken per email/skype, daarmee worden mensen voortdurend
begeleid en zijn de kosten laag. Nader onderzoek in deze is aan te bevelen.
In het rapport is weinig tot geen aandacht besteed aan de cliënten met een
matig zelfinzicht/ - ziekte-inzicht. De richtlijn gaat voornamelijk uit van de
wensen en behoeften van cliënt, terwijl de praktijk heeft geleerd dat cliënten
niet altijd een goed beeld hebben van de eigen mogelijkheden, deze vaak
over- of onderschatten.
Harry checkt en doet eventueel
voorstel voor formulering
Zie boven
Nee
Zie eerder
1
Voor diagnostiek bij deze doelgroep lijkt ons het na volgen van NIP standaard Testgebruik en het bezit van de BAPD (Basis Aantekening Psychodiagnostiek) een vereiste.
21

NIP: John van Meer
Pag. 49, regel 10: derde woord moet zijn: gevonden
Ja
NIP: John van Meer
Pag. 51, regel 1: vijfde woord moet meervoud zijn (Stigma's)
Ja
NIP: John van Meer
Pag. 52, regel 19: De zin die daar begint kent geen onderwerp. Dit moet
waarschijnlijk zijn: Het Dariuz-systeem
ja
2
Nader onderzoek van de bruikbaarheid van KAIT (Kaufman Adult Intelligence Test) binnen NPO als onderdeel van arbeidspsychologisch onderzoek wordt aanbevolen.
22

NVVG:
e. In hoofdstuk 5, (inschatten competenties) wordt volledig voorbijgegaan
aan het instrument dat de verzekeringsarts gebruikt (in samenhang met zijn
rapportage): het belastbaarheidspatroon vanuit het CBBS (Claim
Beoordelings- en Borgings-Systeem). Hiermee vindt een inschatting plaats
van de cognitieve functies, de conatieve functies en de persoonlijke en
sociale belastbaarheid, op basis van de psychische problematiek (en de
beschikbare informatie hierover, w.o. een NPO).
Dit is een vorm van beoordeling, en selectie, resp. daaruit volgend een
schatting van (overgebleven) competenties, waarmee in het verdere
onderzoek naar competenties (door jobcoach/ cliënt/ arbeidsdeskundige)
rekening wordt gehouden.
Gezien het algemene gebruik van dit instrument/ systeem lijkt minimaal een
verwijzing ernaar noodzakelijk.
Mocht er daarbij te weinig bekend zijn over de (wetenschappelijke) validiteit
van het instrument, dan kan er mogelijk (gezien het algemene gebruik
ervan) een aanbeveling naar onderzoek ervan opgenomen worden?
Er wordt bedoeld fml?
(functionele mogelijkheden lijst)
Ja
Aangeven dat in kader van
loonwaarde bepaling systeem
gebruik wordt gemaakt van
dergelijke instrumenten
In de ziektewet- en WIA-beoordeling wordt het belastbaarheidspatroon
gebruikt als start voor re-integratie, met wijzigingen naar voortschrijdend
inzicht (als op pag. 47, regels 5-9 en pag. 51, regels 6-12 en regels 20-26
wordt aangegeven). In de wet Wajong wordt het gebruikt als startpunt voor
de participatie (met ook evt. wijzigingen naar voortschrijdend inzicht). De
arbeidsdeskundige en jobcoach nemen deze inschatting als uitgangspunt. Het
is dan ook een omissie dat de verzekeringsarts in dit kader niet genoemd is.
Voorleggen aan Norbert
Hoofdstuk 6
Bill George: Anoiksis
p. 58, r. 5: “financiële aspecten van werk” is dubbelzinnig. Is dit van het
werkgevers gezichtspunt, of dat van de patiënt? Maak specifiek. Vergelijk p.
116, laatste regel.
financiële aspecten van werk financiële aspecten van werk van de
gezichtspunten van en werkgever en werknemer
Ja
23

NIP:
3. Is de richtlijntekst afdoende concreet; is deze herkenbaar?
Deze vraag kunnen we volmondig met “Ja” beantwoorden.
De richtlijn spreekt op meerdere plaatsen over wie die begeleiding van de
doelgroep op zich kan nemen: professionals, ervaringsdeskundigen (al dan
niet in zelfhulpgroepen), jobcoaches en arbeidsbegeleiders. Er worden
echter geen competenties benoemd die bij die deskundigen horen. Wel:
Op pagina 57 wordt gesproken over goede arbeidsbegeleiders. En op
pagina 67: jobcoaches zonder GGZ-achtergrond.
Zie eerder
Het NIP beveelt u aan om aan te geven over welke competenties de
jobcoaches en arbeidbegeleiders moeten beschikken en toe te lichten
waarom ze geen GGZ-achtergrond zouden moeten hebben.
NVVG:
f. Hoofdstuk 6, pag. 58, regels 14-22: in enkele VA-protocollen (bv.
borderline persoonlijkheids-stoornis) wordt ook het belang van een goede
werkrelatie tussen verzekeringsarts en een cliënt aangegeven, resp. het
belang voor de cliënt t.a.v. het hebben van steeds dezelfde persoon als
aanspreekpunt. Dit zal ook gelden voor de arbeidsdeskundige. Een aanvulling
op dit punt lijkt zinvol.
Pag. 58, laatste alinea: bij kantoorgewijze besprekingen rond implementatie
van het VA-protocol ‘schizofrenie en verwante psychosen’ bleek dat ook de
regelgeving om implementatie van IPS te faciliteren eenvoudiger zou moeten
zijn (ook in hoofdstuk 7 onder de aandacht gebracht in de richtlijn).
nee
Staat al opmerking in H
Samenwerking over belang van
continuïteit in persoon: voldoende
Nee
Was al genoemd
24

Hoofdstuk 7
NIP: John van Meer
Pag. 66, regel 17: negende woord moet zijn: ingewikkelde
Ja
NVVG:
g. Hoofdstuk 7, pag. 64, regel 15, na ‘ bedrijfsartsen’ aanvullen met ‘en
verzekeringsartsen’.
Vervolgens pag. 65, regel 2: na ‘arbeidsdeskundige’ aanvullen met ‘en
verzekeringsarts’.
Regel 35: na ‘WIA’ aanvullen met ‘resp. ZiekteWet en wet Wajong’.
T.a.v. aanbeveling 1 en 2 van hoofdstuk 7 m.b.t. het de regie door de GGZ
laten voeren, resp. volledig door de cliënt zelf. Dit kan alleen zolang de op
informatie-uitwisseling gebaseerde eigenstandige en onafhankelijke
beoordeling van de belastbaarheid door de verzekeringsarts niet in het
gedrang komt. Wellicht kan er een toevoeging op deze aanbevelingen in deze
geest gemaakt worden?
Nee: is informatie uit focusgroep,
kan hooguit als voetnoot
toegevoegd
R 35: ja
Ja
Toevoeging; uiteraard binnen de
bestaande wettelijke kaders
25

Commentaar richtlijn Arbeid en Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA)
DEEL-2 COMMENTAARFASE: nogmaals reminder verstuurd
Algemeen
commentaar
Meenemen:
Ja/Nee: omdat…
Commentaar NVVA:
De richtlijn is door ons globaal en hier en daar specifiek doorgenomen.
De algemene conclusie is dat het een psychische richtlijn is geworden waar
de arbeidsdeskundige invalshoek nauwelijks aan bod komt. Met name op het
vlak relatie naar werk en arbeidsmarkt zijn er naar ons idee te weinig
aanknopingspunten om de richtlijn vanuit de NVvA vanuit de
arbeidsdeskundige professie te onderschrijven.
Aan de andere kant bestaat er dan ook geen reden om vanuit de
beroepsvereniging NVvA kritiek of bezwaren aan te voeren tegen de richtlijn.
Het spreekt vanzelf dat wij graag bereid zijn om met u een gesprek aan te
gaan op welke wijze de arbeidsdeskundige vanuit zijn professie een rol kan
spelen in de opgestelde richtlijn. Arbeidsdeskundigen zijn met name de
professionals die de verbinding maken tussen disbalans (waaronder
psychische aandoeningen) inkomen, werk en re-integratie. Een goede
samenwerking en kennis van de wederzijdse kwaliteiten kan alleen maar
positief werken voor die mensen die lijden onder ernstige psychische
aandoeningen.
Nee
Lastig om in algemeenheid iets
over te zeggen.
Ja
De term laten vallen: opnemen in
het rijtje van beroepsgroepen,
vooral in hoofdstuk samenwerking
Ja
Paragraaf: Doelgroep aan
professionals toevoegen in H1:
voor welke professionals is Rl
bedoeld
26

Commentaar VMDB:
Enige tijd geleden ontving ik via Femie Lansink van de VMDB de concept
“Richtlijn Werk en Ernstige psychische Aandoeningen” met het verzoek om
commentaar.
Als voorzitter van de VMDB voldoe ik graag aan uw verzoek.
Een paar algemene punten:
- Ik vraag me af of mensen met een ernstige psychische aandoening
wel in staat zijn om aan het arbeidsproces deel te nemen. Waarom
laat u het woord “ernstige” niet weg. Het maakt de tekst van de
richtlijn minder beladen.
- In mijn contacten met mensen met een bipolaire stoornis heb ik
meerdere malen vernomen dat werk zeer op prijs wordt gesteld, maar
wel met minder prikkels en aangepaste werktijden.
Dit heeft in veel gevallen consequenties voor de zwaarte van de
functie, dus ook voor de beloning die lager wordt.
- Er is er geen onderbouwing over de aantallen. Om hoeveel mensen
gaat het die onder deze richtlijn zouden vallen?
- Daarnaast heb ik een paar redactionele opmerkingen die echter in
deze fase nog niet van belang zijn.
Als “oud” ondernemer in het MKB en bestuurder van een grote
werkgeversvereniging (UNETO-VNI) heb ik wel enkele kritische
kanttekeningen, die mede voortvloeien uit het bovenstaande.
Ja
Toevoegen in H1 en of H2:
Uitleggen dat dit een veelgebruikte
term in de GGZ is + referentie
toevoegen over afbakening
Ja
Daar is een discussie over gaande,
er zijn 3 getallen in omloop; er is
een consensus stuk onderweg
+
In richtlijn: Bandbreedte noemen
In de concepttekst wordt gesproken over een betere arbeidsparticipatie van
werknemers met een psychische aandoening.
Arbeid wordt verricht in overheids- en semi-overheidsinstellingen en private
ondernemingen. De private ondernemingen zijn onder te verdelen in grote,
middelgrote en kleine ondernemingen. Al deze vijf entiteiten hebben
verschillende werkomstandigheden en er gelden verschillende
verantwoordelijkheden, bevoegdheden en competenties.
27

Vervolg commentaar VMDB:
Wat mij hogelijk verbaast is dat er in uw Kerngroep en Klankbordgroep geen
mensen zijn die deze instellingen en ondernemingen vertegenwoordigen. Op
deze wijze wordt daar zeker geen draagvlak gecreëerd die toch noodzakelijk
is omdat het niet te verwachten is dat de overheid een rol zal gaan spelen
door een dergelijke richtlijn dwingend voor te schrijven.
In de richtlijn wordt terdege een beroep gedaan op deze instellingen en
ondernemingen, er worden in dit verband eisen aan gesteld, maar ze
mogen/kunnen er niet over meepraten.
Tussen de door mij genoemde instellingen en ondernemingen bestaan
wezenlijke verschillen als het gaat om arbeidsverhoudingen, productiviteit en
rentabiliteit en dergelijke.
Het argument van subsidie is beslist niet doorslaggevend om een minder
valide medemens een werkplek te bezorgen. De eigen medewerkers moeten
worden overtuigd van nut en noodzaak.
Dat brengt mij op het punt dat u met een dergelijke richtlijn eigenlijk niets
kunt.
U kunt geen onderneming of instelling verplichten om iemand met een
psychische aandoening in dienst te nemen. Er moeten valide drijfveren
worden gezocht om het wel te doen en die moeten een plaats krijgen in de
richtlijn.
Voor vele werkzaamheden binnen ondernemingen en instellingen gelden
strenge regels als het gaat om veiligheid, discretie, vaktechniek, accuratesse,
kwaliteitssystemen etc. Op het naleven van die regels wordt toegezien. Alles
wat er binnen ondernemingen en instellingen gebeurt moet binnen die regels
passen.
Er is bij de start van de richtlijn
contact opgenomen met MKB: het
is niet gelukt hun inbreng te
organiseren.
Graag aandacht aan besteden in
implementatieproces: we nemen
aanbod graag aan als bedrijfsleven
hierin wil meedenken
Ja
Paragraaf toevoegen in H2:
In praktijk: Veel bedrijven willen
plaatsen uit principe, omdat ze iets
goeds willen doen
+ referentie
Het lijkt misschien of ik afbreuk wil doen aan uw werk. Het tegendeel is het
geval. Ik zou een dergelijke richtlijn zeer toejuichen, maar dan wel zodanig
geredigeerd dat er resultaten mee kunnen worden geboekt. Want het is,
vanuit het perspectief van mensen met een psychische aandoening, zeer
gewenst dat een dergelijke richtlijn er komt. Waar ik een tegenstander van
ben is dat er symboolpolitiek wordt bedreven. Vandaar dit kritische en
bezorgde geluid.
28

Commentaar jobcoaches:
Ik heb het stuk grof doorgenomen. Ik vind het jammer dat er alleen
gesproken wordt over het door het UWV en gemeenten erkende
jobcoachorganisaties en niet dat men de voorkeur geeft aan
registerjobcoaches. Wellicht zou dat nog een inbreng onzerzijds kunnen zijn.
Ja
overnemen
Toelichting /reactie op dit commentaar jobcoaches:
Zie bovenstaand commentaar, ik moet zeggen dat ik dit volledig onderschrijf.
De criteria welke UWV stelt aan erkende jobcoachorganisaties liggen
hoofdzakelijk op het vlak van het organisatorische en niet zozeer op de
individuele kwaliteit van de jobcoach. Wil men ingeschreven worden in het
register van de beroepsvereniging, zal men aan aantoonbare voorwaarden
moeten voldoen welke in de loop van de tijd verder aangescherpt zullen gaan
worden. Neem dan liever een combinatie van beiden; een erkende jobcoach
organisatie met jobcoaches welke staan ingeschreven in het register van de
Beroepsvereniging.
29

Commentaar Marieke den Ouden:
Heb het gevoel dat de praktische kanten nog onderbelicht zijn in de richtlijn.
Kunnen wij in de richtlijn ook linken naar beschikbare informatie over
jongeren, ernstige psychische problemen (ADHD, autisme) en werk?
Brochures voor werkgever en jongere.
http://www.kcco.nl/werk_en_handicap/algemeen/werken_met_een_beperkin
g__werkgevers
Kunnen wij ook verwijzen naar proefplaatsing en norisk-polis? Zie bijv.
http://overheidsloket.overheid.nl/index.php?p=product&product_id=900154
of voor begrijpelijker taal: http://www.baanstede.nl/u-zoekt-personeel/deno-risk-polis
Veel GZ-mensen weten te weinig van deze werkkant. Het lijkt me dat we ze
ieg een ingang moeten bieden.
Succes met ZonMW en het aanjagen van al die nog-niet-leverende
beroepsgroepen.
Is toegevoegd
Nog toevoegen aan publieksversie
+
Allen kijken of er een belangrijke
mist
30

Commentaar NVAB:
De algemene indruk van deze richtlijn is dat het nuttig is om kennis ervan te
nemen. Er worden enkele nieuwe instrumenten en werkwijzen genoemd
waarvan bedrijfsartsen op de hoogte zouden moeten zijn. De richtlijn erkent
de bedrijfsarts echter nauwelijks in zijn rol/taak als dé specialist op het
gebied van de vertaling van (psychiatrische) ziekten naar functionele
mogelijkheden. Dat zal het vertrouwen van bedrijfsartsen in deze richtlijn
niet ten goede komen.
Inhoudelijk is misschien het meest belangrijk: de constatering dat er
onvoldoende samenwerking is tussen GGZ-en re-integratie-deskundigen en
dat verbetering daarvan loont. De bedrijfsarts kan als adviseur van de
werkgever een rol spelen om de juiste mensen aan de re-integratie-tafel te
krijgen.
Tijdens implementatieproces een
stroomdiagram maken.
ja
Het onderwerp is zeker relevant voor de bedrijfsarts. Bedrijfsartsen zien
immers zeer regelmatig op hun spreekuur werknemers met een
psychiatrische stoornis (zowel preventief als in het verzuim). Als de stoornis
in een stabiele fase is en functioneren in werk mogelijk is, wordt aan de
bedrijfsarts gevraagd te adviseren over de belastbaarheid, passend werk,
effectieve coaching, preventie, vroeg-signalering van recidieven ed. Nogal
eens wordt de advisering gecompliceerd door hardnekkige vooroordelen bij
werkgevers, collega’s en familie. Ook moet de bedrijfsarts inhoud geven aan
zijn rol als bewaker van de werk-gezondheid-balans bij werknemers met
chronische ziekten. Bij al deze taken en rollen heeft de bedrijfsarts nu weinig
houvast (wat is effectief en wat niet?).
Deze richtlijn biedt (zij het met matige evidence) houvast, in ieder geval in
het procesmanagement bij de begeleiding van werknemers met ernstige
psychiatrische ziekten. Voorop staan diagnostiek + primaire behandeling
door GGZ deskundigen. Bij stabilisatie van het functioneren en haalbaarheid
van werkhervatting: inschatten van competenties (middels situationele
assessment), borgen van passende taken en werkomgeving en vervolgens
inzetten van werkbare interventie: de IPS (gericht op behoud van betaald
werk). Daarbij heeft “plaatsen en trainen” de voorkeur boven “trainen en
plaatsen”. Vervolgens de vinger aan de pols blijven houden in nauwe
afstemming met vooral GGZ en re-integratiedeskundigen.
31

Vervolgcommentaar NVAB:
Nieuw is de nadruk die het inschatten van competenties krijgt in een apart
hoofdstuk en het gebruiken van instrumenten daarvoor. In de praktijk wordt
dat nu niet altijd expliciet gedaan (wel impliciet). De bedrijfsarts benut
tegenwoordig – in toenemende mate? – het arbeidsdeskundig onderzoek en
soms ook neuropsychologisch onderzoek. Uit dergelijk onderzoek worden
dan conclusies getrokken over competenties.
Gerichte interventie zoals IPS is meer bekend maar het realiseren daarvan in
de praktijk is een hele klus. Daar zou de GGZ of de arbodiensten meer werk
van kunnen maken.
Belangrijk voor de bedrijfsarts is de constatering dat de samenwerking
bedrijfsarts – GGZ bijdraagt aan behoud van betaald werk (in ieder geval
voldoende evidence bij schizofrenie) maar dat die samenwerking gemiddeld
ondermaats is. Die constatering dwingt de aangesprokenen tot reflectie over
het eigen handelen. Op groepsniveau vraagt het om (samen-)scholing en
dialoog.
Hoe jammerlijk ook, het vaststellen van de feitelijke situatie en zijn manco’s
is een eerste vereiste in een verbeterproces.
Lastig is dat nogal wat aanbevelingen over het gewenste handelen door de
bedrijfsarts kosten met zich meebrengen die niet regulier vergoed worden.
Daarmee wordt de bedrijfsarts afhankelijk van het budget van de werkgever
als het over handelen conform de richtlijn gaat. Dat is lastig en ongewenst.
32

Vervolg Algemeen
commentaar
NVAB commentaar:
Titel:
“Werk en ernstige psychische aandoeningen” is verwarrend. Bij ernstige
psychische aandoeningen denken (bedrijfs-)artsen primair aan ernstige
distress (overspanning of burn-out ), of aan psychische beperkingen
secundair aan bijv. een postcontusie syndroom , CVA, MS, M. Parkinson .
Uit H 1 blijkt dat de richtlijn over omschreven psychiatrische
ziekten/stoornissen gaat (met beperkingen en van minimale duur: de 3
“D’s”). Andere ziekten zijn uitgesloten. Een titel dient de inhoud te
verwoorden, dat helpt iedereen die de richtlijn gaat gebruiken. Ook doet het
meer recht aan de doelgroep: mensen met psychiatrische ziekten. Deze
mensen zijn geen cliënten/consumenten maar patiënten (zie ook artikel
Medisch Contact dd 5 aug 2011 van W.van Rooij, psychiater: “Een patient (in
de GGZ) is geen cliënt “).
In lijn met het bovenstaande past het gebruik van patiënten beter dan
cliënten.
NB: de woordkeuze in de richtlijn is niet consequent. In de samenvatting van
H 4 wordt bijv. weer wel van psychiatrische stoornis gesproken (itt:
psychische aandoening).
NVAB commentaar:
Pag 6, regel 30-35 Samenvatting H 7:
Bij samenwerkende instanties ook de arbodiensten (bedrijfsartsen) noemen?
Zie eerder
Ja
Pagina 1-5
Commentaar UWV:
De titel suggereert dat het een document voor de patiënten is en dat blijkt
het niet te zijn.
Zie 2-5 en 9-15 ev 11-45
Ja
Ondertitel: multidisciplinaire
richtlijn voor begeleiding bij….
33

Pagina 2-5
Commentaar UWV:
Er zijn twee 'doelgroepen'. De lijders aan de ziekten (indirect) en de
aanbieders van zorg, werk en inkomen (uit collectieve kas), die er iets mee
zouden kunnen doen. De indirecte groep (van lijders) wordt gespecificeerd,
terwijl de directe groep (instanties en professionals) vaag blijven. Het
moederverhaal lijkt een verborgen agenda.
Zie 9-15 ev
10-2 ev
11-35
Zie eerder
Pagina 5-30
UWV:
“Altijd” is te stellig en maakt misbruik van deze zin in procedures
(tucht, indicaties, keuringen) tot een blok aan het been. De richtlijn kan
zo niet worden toegelaten in de verzekeringsgeneeskunde, m.i.
Ja
weglaten
Algemeen commentaar UWV
Het eerste dat opvalt is de krampachtig aandoende poging van de opstellers
om een onderscheid te maken tussen enerzijds het verkrijgen van werk en
anderzijds het behoud daarvan. De argumentatie daarvoor is ook niet
overtuigend. Slechts de samenstelling van de groep initiatiefnemers tot de
richtlijn lijkt deze keuze te verhelderen: NVAB en GGZ/Trimbos Instituut.
Op de tweede plaats valt op, dat vrijwel rechtstreeks wordt ‘toegeschreven’
naar SE/IPS als dé methode van (re-)integratie van mensen met een ernstige
psychische aandoening. De onderbouwing daarvoor is ook nogal mager.
Zie eerder
Ja
Terecht
Niet al in H2 over beginnen
Blijft wel bij aanbeveling, is
onderbouwd
34

Conclusie (van een van de commentaren van) UWV:
Een richtlijn uitsluitend gericht op behoud van werk van cliënten met een
ernstige psychische aandoening is niet goed mogelijk vanwege een
gekunstelde grens t.o.v. die cliënten, die geen dienstverband (meer) hebben.
De overlap in tijd is groot, zeker (ook) voor deze groep: er zal vaak sprake
zijn van ontslag, indien na twee jaar arbeidsongeschiktheid geen (voldoende)
herstel van arbeidsvermogen bestaat. Ook blijft na lezing van de
conceptrichtlijn de vraag overeind, of er wezenlijk verschil bestaat in de
techniek die voor beide groepen kan worden toegepast om hen aan werk te
helpen of het te behouden.
Er wordt onvoldoende onderbouwd, dat EPS een (in Nederland) adequate
interventie is, die het verdiend er een richtlijn om heen te bouwen. De
uiteindelijke consequentie van deze/een richtlijn zal zijn, dat er op dit vlak
eisen worden gesteld aan werkgevers t.a.v. het inzetten van EPS bij reintegratie.
Dit kan dan een rol gaan spelen bij de poortwachterstoets.
Zie eerder
Zie eerder
Mijns inziens is er geen noodzaak of dwingende reden voor een richtlijn in
deze vorm en op dit moment.
35

Algemene indrukken/opmerkingen UWV:
Het is een vlot geschreven en bijzonder goed leesbare multidisciplinaire
richtlijn, gemaakt volgens de ‘state of the art’.
De richtlijn benadrukt sterk de urgentie tot goede en praktische
samenwerking tussen GGZ en re-integratie professionals en verdergaande
introductie van IPS.
In hoeverre de richtlijn aansluiting zoekt bij reeds bestaande
richtlijnen/protocollen (bijvoorbeeld multidisciplinaire richtlijn schizofrenie;
verzekeringsgeneeskundig protocol schizofrenie) wordt m.i. onvoldoende
duidelijk.
De richtlijn imponeert in eerste instantie meer geschreven voor
arbeidsdeskundigen, job coaches en trajectbemiddelaars. Of de richtlijn zijn
(noodzakelijke) weg gaat vinden naar de in de praktijk werkzame
verzekeringsarts is de vraag, dit zal sterk afhankelijk zijn van het navolgend
implementatietraject.
Het begrip zelfmanagement is niet vanzelfsprekend bekend bij
verzekeringsartsen, al doet het terzijde wel zijn intrede in het VG-protocol
schizofrenie. In het GR rapport (2007) medisch handelen bij ziekteverzuim
en arbeidsongeschiktheid wordt het niet aangetroffen.
De aanbevelingen pagina 4 t/m 7, die zondermeer de moeite waard zijn,
hebben maar een smalle wetenschappelijke onderbouwing (in tegenstelling
tot de conclusies) en lijken vooral een afweging en selectie van de
richtlijnwerkgroep.
De vraag naar de generaliseerbaarheid van buitenlands onderzoek naar de
NL situatie zou wat nadrukkelijker mogen worden gesteld.
Hoe is de samenstelling van de Focus /discussie groepen tot stand gekomen?
Zijn de deelnemers lid van een cliënten/patiënten belangenvereniging?
Wat is de opbrengt van onderzoeksproject Athena Instituut?
Wat is het verschil tussen de cliënt en de ervaringsdeskundige binnen de
Focus groepen? Wordt de knelpuntanalyse als bijlage opgenomen?
Een uitwerking van de zoekstrategie van de uitgangsvragen was de moeite
waard geweest. Op pagina 10 en 14 is sprake van een verschillende
taallimitering: geen/wel Franstalige literatuur.
Richtlijnwerkgroep: conflict of interests? Is er een samenvatting geschreven
voor de cliënten?
36
Ja, is naar verwezen
Aspect van beoordelen zit
inderdaad niet in de richtlijn
verwerkt, de focus van deze
richtlijn ligt anders
Juist omdat er zo weinig evidentie
is over de Nederlandse situatie
hebben we gebruik gemaakt van
andere bronnen (oa focusgroepen,
casusstudie, consensus
expertgroep)
Ja
Aangeven welke diagnosegroepen
en groepen professionals: zou
toegevoegd kunnen worden in de
verslagen in de bijlage (zit er voor
casusstudies al in; nog toevoegen
hoe mensen geworven hebben voor
focusgroepen)
Verwijzen naar onderzoeksrapport
(Daniëlle)
Formulier ingevuld (checken)

UWV:
Inhoudsopgave: hoofdstuk 5,koptekst ontbreekt.
P4, r20 : waarom expliciet ervaringsdeskundige benoemd?
P5, r13: welke risico’s?
P5, r29: is dan een vertaling van de WBI te verwachten? Wie hanteert WBI?
P6, r14: modelgetrouwheid is blijkbaar van groot belang, wat wordt bedoeld?
P6, r33: regie voor werk/trajectbegeleiding bij GGZ leggen is nog niet zo
vanzelfsprekend?
Commentaar UWV:
Mijn algemene indruk: een gedegen stukje werk maar met nog de nodige
aanbevelingen welke verdere invulling behoeven. Onder andere waar het
gaat om samenwerking tussen disciplines, maar ook financiering behoeft
aandacht.
Ja
Alleen bij termen die in
commentaar genoemd worden: in
de tekst toelichten (geen aparte
begrippenlijst)
Sterker benadrukken dat dit binnen
een context van samenwerking
geldt
Toelichten in de richtlijn: hier is de
richtlijn niet op gericht, deels
omdat de wetgeving regelmatig
wijzigt
Omdat m.i. een en ander nog niet concreter is op dit moment, lijkt me
toepasbaarheid voor de claimbeoordelingspraktijk van UWV sec nu nog
beperkt.
Hierbij moet m.i.onderscheid gemaakt worden tussen claimbeoordeling
enerzijds en advisering ten aanzien van reïntegratieactiviteiten anderzijds.
De verzekeringsarts heeft m.i. in het kader van de claimbeoordeling,
afdoende instrumenten om de belastbaarheid van een cliënt met EPS te
omschrijven.
De richtlijn is niet onbelangrijk in dit opzicht maar zie ik persoonlijk meer als:
bruikbaar ten aanzien van behoud van werk bij dreigend langdurig
verzuim (in de wachtperiode) of
bruikbaar bij het opstarten van reïntegratie na een periode van langer
durend verzuim, dit zou zich ook na een einde wachttijd beoordeling
kunnen voordoen.
37

Commentaar 2 mensen van UWV die het stuk niet helemaal hebben
kunnen lezen.
Op grond van wat we gelezen hebben zeggen we wel:
Het is een prima naslagwerk voor artsen.
Voor arbeidsdeskundigen is het een te lijvig stuk. De richtlijn zou compacter
kunnen, beter leesbaar en daarmee beter toepasbaar.
We onderkennen de aanbevelingen, deze zijn stuk voor stuk nuttig en
noodzakelijk.
Meer lijn in de aanbevelingen en een soort praktische werkwijzer zou o.i, op
zijn plaats zijn. Nu staan de aanbevelingen als aparte opsommingen
genoemd.
Maak er één duidelijk en bondig verhaal van, waarbij ook een chronologie
wordt aangegeven.
Een soort van geheugensteun in het nalopen van de stappen die nodig zijn in
het overweegproces welk instrument dient te worden ingezet.
Ja gaan we doen
Zie eerder
Bijvoorbeeld: het inzetten van een assessment kan belangrijk/noodzakelijk
zijn, maar iets inzetten zonder eerst de context en totale lijn te benoemen in
een tijdspad, zonder kop en staart is niet wenselijk.
Belangrijk is goed te onderscheiden wat het doel en wat het middel is om het
doel te bereiken. Er bestaat het gevaar dat de middelen tot doel op zichzelf
worden gemaakt.
38

Commentaar PAS:
Eén van de hoofdpunten in mijn commentaar is de vraag, of en in hoeverre
de grote en diverse groep mensen met ernstige psychische aandoeningen
met allerlei verschillende diagnoses, “zomaar” als één groep beschouwd mag
worden, waar dus vervolgens ook één gezamenlijke richtlijn voor kan
verschijnen. Hoewel in de conceptrichtlijn een omschrijving wordt gegeven
wat ‘ernstige psychische aandoeningen’ inhouden, miste ik de onderbouwing
waarom dit vervolgens als één groep gezien kan worden. Ik zou me kunnen
voorstellen, dat het wel degelijk verschil uitmaakt of iemand een
autismespectrumstoornis heeft, of een bipolaire stoornis heeft of nog anders.
Dit houdt direkt verband met de gehanteerde terminologie in de
conceptrichtlijn. Misschien zijn begrippen als ‘herstel’ en ‘rehabilitatie’
langzaamaan ingeburgerd in de zorg voor mensen met een psychotische
stoornis, bipolaire stoornis of depressie met psychotische kenmerken. Maar
binnen de autismezorg zijn dit (nog) vreemde termen, die niet aansluiten bij
de belevingswereld van mensen met autisme en/of autismehulpverleners.
Bovendien: doordat ik zelf lid ben van het HEE-team, weet ik dat ‘herstel’
wordt uitgelegd als ‘leren omgaan met de aandoening’ of ‘leren leven met
psychische kwetsbaarheden’. Mensen met een vorm van autisme, inclusief
ikzelf, zijn vaak erg taalgevoelig. Sommigen nemen taal letterlijk. Is het niet
makkelijker en meer voor de hand liggend, om een taalgebruik te hanteren
en begrippen te kiezen, die meer intuïtief aansluiten bij het gewone
Nederlandse taalgebruik? Wanneer de richtlijn ook moet gelden voor mensen
met ASS, zou dit bovendien op zijn minst ook aan moeten sluiten bij de
gangbare manier van praten binnen (in dit geval) de autismezorg.
Vandaar dat ik het voorstel doe, om in elk geval de term ‘arbeidsrehabilitatie’
te veranderen in ‘arbeidshulpverlening’. Arbeidshulpverlening is het proces
waarmee het aanleren of creëren, herstellen, behouden of uitbreiden van
iemands arbeidsmogelijkheden en –vaardigheden wordt beoogd. Het gaat
immers niet alleen om het herstellen van (al eerder bestaande)
arbeidsmogelijkheden, maar ook om het creëren, ontwikkelen of voor de
eerste keer aanleren van deze mogelijkheden.
Verder lijkt het mij goed, om een aantal begrippen duidelijk te definiëren,
met name een controversieel begrip als ‘herstel’. Bijvoorbeeld omschrijven
dat met herstel ‘(leren) accepteren van en omgaan met’ wordt bedoeld en
39
niet ‘verbeteren’ en al helemaal niet ‘genezen’. Of misschien wordt met
‘herstel’ juist wel ‘verbeteren van’ bedoeld, en is dit juist niet synoniem aan
‘accepteren van’?
Ja
H2 Toevoegen:
Er is een discussie gaande of
stoornisspecifieke aanbevelingen
moet doen in de
arbeidshulpverlening.
Men is er niet over uit, geen
evidence voor
Wij zoeken nu naar grootste
gemene deler: sluiten niet uit dat
voor specifieke stoornissen
aanvullende aanpak mogelijk is
Ja
Wordt aangepast
Ja, gedeeltelijk overnemen (is
vooral een GGZ term): wordt
arbeidsbegeleiding
Aangepast, behalve op plaatsten
waar om titels van boeken. studies,
of instrumenten gaat; ook in de
conclusies.

Vervolg commentaar PAS:
Hoofdstuk 1
Inleiding
Pagina 11-35
Pagina 11-45
Pagina 14-25
Tenslotte:
In hoeverre is de evidence (wetenschappelijke literatuur) die vanuit het
Trimbosinstituut wordt ingebracht in de conceptrichtlijn ASS m.b.t. werk en
supported employment ook meegenomen in jullie richtlijn? De literatuurlijst
en evidence tables zijn op te vragen bij het technisch team (o.a. Daniëlle van
Duin).
UWV:
P11, r15: wat betekent klinische bij uitgangsvragen?
P11, r45: de doelgroep van de richtlijn is hier neem ik aan niet de eerder
beschreven doelgroep p9 d.w.z. de mensen met ernstige psychiatrische
problematiek…..dit schept verwarring…
UWV:
Onbekendheid met bestuursrecht komt hier naar voren of er wordt een
motief verborgen. N.B. Zorg en werken ondanks ziekte zijn omgeven
door verzekeringsbelangen. Het niet noemen wekt schijn te verbergen.
UWV:
Zie bij 1-5
UWV:
Het exposé over EBM hoort hier niet. Er kan naar worden verwezen, in
bijlagen, maar hier is het ijdel.
Ja ook naar gezocht
Klinisch betekent dat het een vraag
is die in de klinische praktijk leeft
Ja
Toegevoegd:
en ieder die betrokken is bij de
begeleiding van deze personen . >
bij de beschrijving van de
doelgroep + zin waar naar
verwezen wordt aangepast
(voorheen op p11/r45)
Zie 2-5
Zie 41-10
40

Hoofdstuk 2
NVAB commentaar:
Pag 24, alinea regel 24-30:
Een patiënt die nog werknemer is, heeft veelal een bedrijfsarts. Bij behoud
van een dienstverband is de bedrijfsarts dan ook nauw betrokken. Die rol zou
ik meer benadrukken. De bedrijfsarts kan samen met de AD en de GGZbegeleider
een belangrijke rol spelen om uitleg te geven aan de werkgever
over de mogelijkheden om in passende taken in een passende setting te
blijven werken (met de WIA als paraplu).
NVAB Commentaar:
Pag 26, regel 37-42:
Anvulling: tevens ontbreekt veelal de bereidheid bij de werkgevers, die
regulier betaald werk kunnen bieden… Hoe worden werkgevers gemotiveerd?
(afspraken/regelgeving?)
Zie eerder
Zie eerder
41

UWV commentaar:
Pag. 23: regels 24-41: in deze passage wordt beschreven hoe de
‘neergaande lijn in de arbeidscarrière’ verloopt in de eerste 5 à 10 jaar na het
optreden van schizofrenie. Deze periode zou moeten worden overbrugd met
maatregelen om patiënten aan het werk te houden. De vraag is uiteraard of
dit een realistisch uitgangspunt is!
Pag. 24: regels 18-30: deze passage bevat een contradictie, die
onderstreept, dat de keuze voor ‘behoud van werk’ als uitgangspunt voor de
richtlijn, moeilijk vast te houden is: gesteld wordt, dat het behouden van een
baan nog moeilijker is dan het verkrijgen ervan (regels 18-22). Verder op
(regels 27-28) wordt juist gemeld, dat ‘Eenmaal zonder dienstverband is het
voor mensen met psychische aandoeningen lastiger om aan een baan te
komen’.
Op enige plaatsen in de tekst wordt gemeld dat IPS een evidence-based
interventie is (bv. pag. 25), op andere plaatsen, dat het effect nog nader
onderzoek behoeft (o.a. pag. 26).
Mee eens. Maar we vinden het de
moeite van het proberen waard
Zie eerder
Ja
Gaat om onderscheid tussen
nationaal en internationaal: meer
toelichten?
(inf over IPS in H 2 vervalt)
Pagina 21-19
UWV:
P21, r11 belangrijke
P22, 1 e alinea: het betreft vooral ook een relatief jonge populatie?
UWV:
“EB” mist hier plotseling. Voor (betaald) werk had ook kunnen staan
“voldoening” of “maatschappelijke waardering” of “onder mensen
zijn”, “erbij horen”. Leeftijd is bij de motieven van onderscheidend
belang. Welk van de genoemde aspecten en ongenoemde aspecten van
betaald werk wordt eigenlijk die grote betekenis toegedacht? De
nadelen van betaald werk (bv verwachtingen) hadden ook moeten
worden uitgewerkt. Dit verhaal is politiek, niet verkeerd, maar geen
wetenschap. Men scheidde politieke richtlijnen van professionele.
Ja
In H2 nog niet EBM methode: dit is
inleiding EBM pas vanaf
uitgangsvragen
IPS weg uit H2 + verder referenties
toevoegen
42

Hoofdstuk 3
Commentaar UWV:
In hoofdstuk 3 valt (mij) op dat gewerkt wordt met de resultaten van zeer
kleine onderzoeksgroepen.
In dit hoofdstuk wordt opnieuw een onderzoek gericht op verkrijgen van werk
gebruikt om maatregelen inzake behoud te onderbouwen (Lysaker).
UWV:
P34, r35: waarom professionals verbijzonderd tot waaronder
ervaringsdeskundigen?
Omdat het over zelfmanagement
gaat
Hoofdstuk 4
Pagina 41-10
Commentaar UWV:
Hoofdstuk 4 meldt dat werkgevers die gehandicapte werknemers in dienst
hebben, hier positiever tegenover staan. Het valt aan te bevelen juist deze
werkgevers in te schakelen bij de voorlichting aan andere werkgevers (bv.
via de lokale of regionale werkgeversorganisaties). Zie ook aanbeveling 4.
UWV:
Een samenvattende tekst met terughoudende termen over
waarschijnlijkheden heeft de voorkeur boven herhalingen van “het is
aangetoond” met EBM-blokjes en niveau-aanduidingen. De reden
waarom het niet past, is dat EBM-blokken selectief worden opgevoerd.
Dat is niet professioneel, maar door mening en belang gestuurd.
Dit soort blokken hoort meer in bijlagen,zoals dat op pagina 70
e.v. gebeurt. Daar wel, in de tekst niet.
In het nieuwe GRADE format wordt
meer met samenvattende teksten
gewerkt. We werken nu met format
van levels of evidence; daarbij
passen de conclusies met niveau
van bewijs.
Pagina 44-10
UWV:
Dit is de kern! Moet duidelijker bovenin. Sterke en onderbouwde
tekststukjes.
Zie algemene reactie.
43

Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 6
Commentaar UWV:
Hoofdstuk 5
Pagina 5, regel 22
In het algemeen mis ik bij het in kaart brengen van de
competenties/belastbaarheid het fysieke aspect.
Om tot een succesvolle, duurzame plaatsing te kunnen komen dienen de
fysieke beperkingen, indien aanwezig, te worden meegewogen.
Commentaar UWV:
De aanbeveling 5 in hoofdstuk 5 (pag. 53) doet kunstmatig aan.
UWV:
P47,r8: betrokken
P47, r31: delete ?)
P47, r44: feedbackinstrument
Commentaar UWV:
Hoofdstuk 6
Pagina 6, regel 9 t/m 13
In de eerste paragraaf denk ik dat de jobcoach ook aandacht moet geven aan
de sociale omgeving/familie van werknemer buiten de werkkring, indien deze
van invloed is op het functioneren van de werknemer.
In hoofdstuk 4, paragraaf 2 (pagina 5, regel 1 t/m 5) wordt deze factor
benoemd als aandachtspunt bij de interventie. Ook bij begeleiding in het
arbeidsproces dient aandacht voor deze factor te zijn.
Ja
Nu inderdaad meer nadruk op
sociale vaardigheden
Uithoudingsvermogen wordt
genoemd in de richtlijn
Wellicht wordt gedoeld op
bijwerkingen van medicatie? Dat
werken op grote hoogten dan lastig
kan zijn.
Ja
herformuleren
Ja
44

Commentaar UWV:
In hoofdstuk 6 wordt op pag. 56 het onderzoek van Mueser et. al. genoemd.
Het lijkt erop, dat de cliënten met ‘standaardzorg’ hun werk langduriger
hebben behouden, dan die met IPS !?
UWV:
Aanbeveling 6.4 en 7.3 zijn goeddeels hetzelfde….
Pagina 57-0
Hoofdstuk 7
UWV:
P55,r20: belang van modelgetrouwheid?
UWV:
De tabel is een aangename leesvariant. Inhoudelijk hoort het niet in
gewone tekst. Het is broze stelligheid. Aannemelijkheden en verkozen
“aantoningen” zijn onvoldoende voor een professionele richtlijn over
“totalitaire” levensinterventies (werk en ziekte en inkomen). Politiek
advies is vrijer. Politici vertolken immers meningen.
NVAB commentaar:
Pag 67, blok tussen regel 30-35:
Gezamenlijke scholing (m.n. in kleine (werk-)groepen? Eerste doel immers:
bouwen aan wederzijds vertrouwen. Dat vraagt tijd en persoonlijk
overleg/contact.
Aanbevelingen met de werkgroep
als aanbeveler genoemd, vind ik
steeds wel correct en helder.
Dit is het gekozen format
Staat op pagina 69 overige
overwegingen
UWV:
P62, r22: zie ook hfst 7? Dit is hfst 7….
P66,r17: ingewikkelde
45

Pagina 63-37
UWV:
Zie 41-10, 57-0 e.a.
46

Bijlage 1
Platform GGZ:
Wij hebben via de kerngroep, de klankbordgroep, de focusgroepen en de
bijdrage van Annemarie Kolenberg aan het laatste hoofdstuk al een enorme
bijdrage geleverd aan deze richtlijn. Wat dat betreft is de inbreng vanuit
cliënt- en familieperspectief bij deze richtlijn groot te noemen, wat zeer
lovenswaardig is. Momenteel ontbreekt ons de tijd om hier nog eens naar te
kijken en commentaar te leveren. Bovendien ben ik wel benieuwd naar het
commentaar van andere partijen.
47

Bijlage 2: Commentaar PAS Nederland
Becommentariëring van de concepttekst van de Multidisciplinaire Richtlijn Werk en Ernstige Psychische Aandoeningen.
ASS = Autisme Spectrum Stoornis(sen)
‘Autisme’, ‘Autisme Spectrum Stoornis’ of ASS worden door elkaar gebruikt.
Pagin
a-
num
mer
Regelnummer
Huidige tekst Commentaar Tekstvoorstel/ reactie
14 33 Gezocht naar … richtlijnen
voor de zorg aan mensen met
schizofrenie
15 32-33 Focusgroeponderzoek en een
casusstudie binnen de
doelgroep
17 12 en
verder
17 16 en
verder
Kennis en inzichten uit de
praktijk
Visie en standpunten van
cliënten,
ervaringsdeskundigen
In hoeverre valt dit te
extrapoleren naar andere
ernstige psychische
aandoeningen, zoals autisme
(ASS)?
Zaten er ook mensen met
ASS in de focusgroep?
Idem: is hier de praktijk
m.b.t. mensen met ASS in
meegenomen?
Welke diagnose of
beperkingen hadden deze
cliënten en
ervaringsdeskundigen? Zaten
hier ook mensen met een
autismespectrumstoornis
tussen? Benoemen van de
diagnoses bij de mensen die
deelnamen aan de
focusgroepen, casusstudie.
Dit vergroot de
controleerbaarheid en
beoordeling van
Zie eerder
Zie eerder
Zie eerder
48

generaliseerbaarheid.
17 30 Specifieke aandachtspunten Het perspectief van
volwassenen met ASS is
onvoldoende meegenomen.
Zo is een specifiek
aandachtspunt voor deze
doelgroep: Communicatie. Dit
is nu onvoldoende
meegenomen in deze
richtlijn.
18 13-14 Variatie binnen de casussen Is hierbij ook variatie in
diagnose meegenomen? Het
maakt uit of iemand bijv. een
vorm van autisme of
schizofrenie heeft.
21 40-42 Door te werken blijft men
symptomen en klachten …
beter de baas
21-22 46-2 ..gegeneraliseerd naar
…ernstige psychische
aandoeningen
Bij ASS zijn veelvoorkomende
symptomen en klachten
rigiditeit, en dwangmatig
denken of handelen/
stereotype gedrag. Geldt
hiervoor ook, dat werken
helpt om deze symptomen
beter de baas te worden? Zo
ja, referenties noemen.
Waarom is dit waarschijnlijk?
Referenties ontbreken nu.
Het lijkt even waarschijnlijk
dat dit NIET gegeneraliseerd
kan worden, bijv. naar
autismespectrumstoornissen.
Uit de praktijk is bekend, dat
symptomen en klachten,
zoals (ernstige)
preoccupaties, stereotypieën
e.d. juist het werken kunnen
bemoeilijken. In sommige
gevallen staat werk de
Ja??
Zie eerder
????
49

23 25-27 Aandoening…schommelingen
in symptomen en sociaal
functioneren
preoccupatie in de weg, wat
tot een toename van stress
en problemen leidt. Ruimte
en tijd geven aan de
preoccupatie of fiep kan dan
belangrijk zijn, en dan dus
juist minder werken.
Over welke aandoening gaat
het hier? Benoemen
aandoening.
23 27-30 jongeren Hier wordt de stap gezet van
eerste aandiening van de
aandoening naar ‘jongeren’,
maar er wordt niet
onderbouwd waarom dit
automatisch om jongeren zou
gaan. De eerste 5 a 10 jaar
nadat de aandoening zich
heeft aangediend, kan ook
bijv. zijn van iemands 40 e tot
45 e . Of niet? In elk geval
onderbouwen. Overigens kan
er een groot verschil zitten
tussen het moment waarop
de diagnose gesteld wordt, en
het moment waarop er voor
het eerst symptomen of
klachten zijn (eerste
aandiening van de
aandoening).
23 25 Nadat de aandoening zich
heeft aangediend
Nadat de eerste klachten
ontstonden.
23 34 Na … stabiliseren Geldt dit voor alle EPA? Dus
ook voor autisme/ASS? Zo
niet, expliciteren voor welke
diagnoses dit op gaat.
24 4-5 … wordt arbeidsrehalitatie Binnen de autismezorg en bij Deze ondersteuning wordt
50

genoemd.
24 5-6 Arbeidsrehabilitatie is …
beoogd
24 15-18 De laatste jaren.. het
accent….diepst.
ervaringsdeskundigen met
autisme heeft men moeite
met de term
arbeidsrehabilitatie. Hier
wordt de neutralere term
‘arbeidshulpverlening’
gehanteerd.
Het gaat niet alleen om het
herstellen van
arbeidsmogelijkheden, maar
ook om het creëren of voor
de eerste keer aanleren van
deze mogelijkheden. Zeker
bij jongeren en
jongvolwassenen! In
combinatie met de eerdere
opmerking op pag. 23, dat
jongeren aan veel
levensopgaven of
ontwikkelingstaken (nog) niet
zijn toegekomen vanwege
hun beperkingen/ ziekte. Dus
ook het aanleren van
arbeidsvaardigheden vindt
vaak pas later plaats/ daar is
nog geen ruimte voor
geweest. Ook op dit vlak is
dus sprake van een
achterstand tov
leeftijdgenoten.
‘Juist hier’: deze zin volgt niet
lekker op de vorige.
‘arbeidsrehabilitatie’ of
‘arbeidshulpverlening’
genoemd.
Arbeidshulpverlening is een
proces waarmee het aanleren
of creëren, herstellen,
behouden of uitbreiden van
iemands
arbeidsmogelijkheden en –
vaardigheden wordt beoogd.
De laatste jaren zien we
hierin verandering optreden,
waarbij het accent steeds
sterker op (her)intrede in het
reguliere arbeidsproces komt
te liggen. Hierbij spelen
invloeden vanuit de politiek
51

24-25 43-1 Supported employment In hoeverre is de
richtlijnwerkgroep bekend
met en/of heeft gebruik
gemaakt van de richtlijnen,
aanbevelingen en definities
van de European Union of
Supported Employment
(EUSE)(www.euse.org)? Hun
“Toolkit” bevat nuttige,
evidence en practice based
handvatten.
25 2 paradigmawisseling De bewering dat er sprake is
van een paradigmawisseling
dient onderbouwd te worden.
Hoe was het eerst en hoe is
het nu?
En komt deze
paradigmawisseling
(uitsluitend) door IPS, of door
supported employment?
Waarschijnlijk moet hier SE
staan ipv IPS.
25 14 Fasegewijs werkend model Om welk model gaat het hier?
N.B. supported employment
werkt ook fasegewijs! Hooguit
volgen de fasen elkaar sneller
op. Voor een beschrijving van
en wetgeving een belangrijke
rol, naast het verlangen van
de cliënt naar een reguliere
baan. Echter, het verkrijgen
van een reguliere baan is niet
eenvoudig, en het behouden
van dat werk is doorgaans
nog veel moeilijker voor
mensen met ernstige
psychische aandoeningen.
Ja
nemen mee in overzicht van
websites
???
???
52

de fases bij SE zie o.a. de
toolkit van EUSE.
25 23 Groep deelnemers Welke diagnose hadden deze
deelnemers?
25 38-40 Interventies …werkplek. Hier ontbreken:
taakaanpassingen,
aanpassing van werktijden,
aanpassingen o.h.g.v.
communicatie (zoals visuele
communicatie/pictogrammen)
/ inzet van hulpmiddelen. Of
valt dit onder de ‘sociale en
fysieke kenmerken van de
werkplek’? Is niet duidelijk.
‘Werk’ en ‘werkplek’ is niet
hetzelfde.
Zie eerder
…hulpverleners), op de
sociale en fysieke kenmerken
van het werk.
27 10-16 GGZ, UWV, gemeenten,
cliënten
Hier ontbreekt de sector
Onderwijs (denk aan stages,
overgang studie naar werk).
Ook
werkgevers(verenigingen)
zijn een belangrijke
stakeholder. Beide (onderwijs
en werkgevers) mogen niet
ontbreken in dergelijke
netwerken.
27 15 + 17 Re-integratie
(Re)integratie
+ 21
29 18-20 Toevoegen: Hoe voorkom je
overbelasting of
overschatting van
mogelijkheden bij de client?
Hoe voorkom je dat 'de regie
bij de client leggen' uitmondt
in onverschilligheid of iemand
aan zijn lot overlaten?
Ja
53

29 28 Communicatieve problemen
kunnen wel leiden tot sociale
problemen, maar dit is niet
hetzelfde. Denk bijvoorbeeld
aan ander taalbegrip (taal
letterlijk nemen, non-verbale
communicatie niet kunnen
‘lezen’)
30 11-12 herstel Mensen met bepaalde
ernstige psychische
aandoeningen, zoals ASS of
AD(H)D ervaren de term
'herstel' als vreemd en niet
van toepassing op hun
situatie of diagnose.
Bovendien is er vaak sprake
van een stabiel
toestandsbeeld en zijn er
geen perioden van 'crisis'
gevolgd door perioden van
'herstel'.
Andere terminlogie
gebruiken.
30 14-15 Gebruik maken van een
ondersteuningsnetwerk is
typisch iets waar mensen met
autisme moeite mee hebben.
Hun problemen liggen vaak
op dit vlak: er is geen
netwerk aanwezig, of er zijn
geen vrienden.
30 16 + 18 Vermijden van terugval De term ‘terugval’ sluit niet
???
Toevoegen: communicatieve
(problemen)
???
Veranderen in:
Ze proberen positieve
verwachtingen te behouden
door te kijken naar wat wel
goed gaat, in plaats van naar
wat niet goed gaat of niet
(meer) lukt. Ze richting zich
op mogelijkheden en niet
alleen op beperkingen.
???
Toevoegen: Soms zijn
mensen niet in staat hun
eigen ondersteuningsnetwerk
te creëren of te behouden, en
wordt gebruik gemaakt van
een netwerk dat door
anderen om hen heen
gevormd is. Vaak spelen
ouders of een zgn. ‘casemanager’
hierin een
belangrijke rol.
54

aan bij de belevingswereld
van mensen met ASS.
Woorden die meer aansluiten
zijn ‘overprikkeling’ of
‘decompensatie’.
30 31-33 Herstelfase Zie hierboven. ‘Herstel’ en
‘herstelfase’ en dergelijke
sluiten niet aan bij de
belevingswereld en het
taalgebruik van mensen met
ASS. Termen die beter
geschikt zijn, zijn ‘acceptatie’
of ‘leren leven met’.
N.B. Aanbeveling: nader
onderzoek is nodig naar de
zelfmanagement- en
copingstrategieën van
normaal begaafde
volwassenen met een
autismespectrumstoornis.
30 44 Emotionele problemen Het hoeft niet specifiek om
emotionele problemen te
gaan, het kan ook bijv.
communicatieve problemen
betreffen.
32 22 Een belangrijke
zelfmanagementstrategie die
ontbreekt, en wel genoemd
zou moeten worden, is het
gebruik maken van
aangepaste communicatie,
bijvoorbeeld het gebruik
maken van digitale
communicatie (email e.d.) als
‘real life’ contact moeilijk is
en/of men bij ‘gewone’
Veranderen in: terugval of
overprikkeling (vermijden)
Verwijderen ‘herstel’. Alleen
‘fase’ schrijven.
Nee, dit kan niet.
Wordt zo beschreven in de
studie, deze frase beschrijft
de studie.
???
‘emotionele’ weglaten:
effectief om te gaan met hun
problemen.
Tussen haakjes gezet
Nee, niet overnemen
Aangepaste communicatie,
waaronder digitale
communicatie en
communicatie met visuele
ondersteuning, vormt voor
bepaalde groepen mensen
met EPA een belangrijk
hulpmiddel voor
zelfmanagement. Ook van de
55

verbale communicatie
problemen ondervindt. Inzet
van ICT is in het algemeen
een belangrijke tool voor
zelfmanagement, zeker op
het gebied van werk (Zorg
2.0). Denk ook aan domotica,
een netwerk opbouwen en
onderhouden via internet (als
dat bijv. in het echte leven
niet lukt), elektronisch
portfolio, gebruik maken van
applicaties op de mobiele
telefoon (bijv. voor
tijdsplanning, aanbrengen
structuur).
inzet van moderne ICTtechnieken
en tools wordt
meer en meer gebruik
gemaakt, of het nu gaat om
zelfmanagement in het
algemeen of gericht op
arbeidsparticipatie. Gebruik
maken van hulpmiddelen
helpt bij het aanpassen van
gedrag en/of het uitvoeren
van gewenst gedrag (zoals op
tijd opstaan, zich aan een
afspraak kunnen houden,
aanbrengen van structuur).
33 1 terugval Terugval of decompensatie
33 4 Signalen van terugval leren
herkennen
Signalen leren herkennen:
Signalen van terugval of
decompensatie….
33 5 Steun zoeken bij anderen Voor mensen met autisme
kan contact met andere
mensen ook heel belastend
zijn en tot extra stress en
prikkels leiden.
34 25 Aanbeveling toevoegen ???
???
Steun zoeken bij anderen,
zowel in ‘real life’ of (volledig)
via internet; zich juist
afzonderen
Nee, dit wordt genoemd als
een voorbeeld hoeft niet voor
iedereen te gelden
De werkgroep beveelt nader
onderzoek naar
zelfmanagement en
copingstrategieën aan bij
56

39 3 + 8 terugval Zie eerdere opmerkingen
over terminologie
40 18 Invloed etniciteit op
arbeidsparticipatie
Wanneer niet wordt
afgebakend op deze
doelgroep, is het dan wel
wetenschappelijk bewezen
dat etniciteit een rol speelt?
Dat mensen met een blanke
huidskleur een significant
betere kans hebben op het
vinden van een baan?
40 30-31 Toch is aannemelijk dat… Waarom? Onderbouwing
ontbreekt.
40-41 46-1 Binnen de grotere groep van
mensen met ernstige
psychische aandoeningen zijn
op basis van de diagnose
verschillende subgroepen te
onderkennen.
41 11 arbeidsfunctioneren in
arbeidsrehabilitatie
programma's
Dit wordt hier pas expliciet
benoemd. Hoort dit niet in de
inleiding thuis? Met een
goede onderbouwing erbij,
waarom in het kader van
deze richtlijn deze groep ‘op
één hoop gegooid’ mag
worden? Er wordt wel een
definitie gegeven van wat
ernstige psychische
aandoeningen zijn, maar er
wordt niet bij vermeld
WAAROM dit als één groep
gezien mag worden, bijv. bij
het doen van aanbevelingen.
Vreemde omschrijving.
verschillende soorten ernstige
psychische aandoeningen.
Deze uitleg wordt gegeven
bij uitleg 3 D's
Veranderen in:
deelname aan
arbeidshulpverleningsp
rogramma’s
- deelname aan
aangepast
57

42 27 Sector onderwijs ontbreekt.
Denk aan overgang school
naar werk.
43 12-13 Bevorderen van
bevorderende factoren
Vreemde zin
43 16 Benefit-coaching Onduidelijk wat dit betekent
en wordt ook niet toegelicht.
Komt uit de lucht vallen.
43 30 Geestelijke handicap
43 39 Grootste angst van
werkgevers is begeleidingstijd
Is de grootste angst van
werkgevers niet
productiviteitsverlies? Er
wordt nu één bron genoemd
(TNO-rapport), wat zeggen
andere bronnen?
- term
arbeidsrehabilitatie hier
laten staan omdat hier
gaat om beschrijving
van een studie
Werkgever,
behandelaar,
(re)ïntegratieprofession
al en indien van
toepassing iemand van
school (decaan,
studiebegeleider).
Versterken van
bevorderende factoren
Psychiatrische
handicap of
kwetsbaarheid
???
44 5 Geformaliseerd beleid Geformaliseerd
diversiteitsbeleid
44 18 omgevingsfactoren in de
werkomgeving en familie
Vreemde zin. Wordt hier
bedoeld: Interventies inzetten
op familie? Zo ja, wat wordt
daar dan mee bedoeld? En
komt dat al eerder in het
???
58

hoofdstuk ter sprake?
Een disfunctionerend
zorgsysteem is toch geen
voorbeeld van iets uit de
werkomgeving of binnen de
familie? (tenzij je dit heel
ruim neemt)
44 23 Benefit-counselling Wat is dat? Term wordt hier
voor het eerst genoemd. N.B.
eerder is al wel benefitcoaching
genoemd.
Ook noemen: verkrijgen
EVC’s (Erkenning van
Verworven Competenties).
44 27 arbeidsongeschikten ???
Mensen met een
arbeidsbeperking
47 8 berokken
betrokken
51 18 probeemanalyse
probleemanalyse
51 16-18 Aandachtspunten zijn… Zintuiglijke gevoeligheden
zijn, in elk geval bij mensen
met ASS, ook een belangrijk
aandachtspunt.
Zat er iemand met ASS
tussen de casusstudies? Zie
eerdere opmerkingen over de
doelgroep van deze richtlijn
en de generaliseerbaarheid
naar de hele groep mensen
met ernstige psychische
aandoeningen.
Zie eerder
52 28 (sociaal-) cognitieve
vaardigheden
Moet dit niet
(neuro)cognitieve of
(neuro)psychologische
???
59

vaardigheden zijn?
55 5 Training en beschutte
werkplekken
55 8 IPS, ook wel SE genoemd IPS is een vorm van
supported employment,
waarbij SE de bredere,
overkoepelende term is.
Zie ook pag. 61, regel 25 in
de richtlijn: “IPS is de variant
van Supported Employment
voor mensen met een
psychische problematiek.”
Training en plaatsing in
beschutte werkplekken
???
IPS, een vorm van
supported employment
58 16 Dat de professional snel
reageert
58 18 Werknemer, leidinggevende
en professional
De werknemer is zelf ook een
professional.
De werknemer is zelf ook een
professional.
Dat de
arbeidsbegeleider of
jobcoach snel reageert
Werknemer,
leidinggevende en
arbeidsbegeleider of
jobcoach
63 2 Fidelity-metingen Is hier een Nederlandse term
voor?
66 17 Ongewikkelde regelgeving
Ingewikkelde
regelgeving
66 24 De jongere De werknemer met een
arbeidsbeperking
60