Sneeuwschoenwandelen Unterengadin en Val Müstair ... - Op Pad

Praktische informatie bij het artikel
‘Roep van de sneeuw, sneeuwschoenwandelen
in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Sneeuwschoenwandelen
Unterengadin en Val Müstair,
kanton Graubünden
Zwitserland
Samenstelling: Noes Lautier Foto: Robert Eckhardt
Het gebied
Het Schweizer Nationalpark
Biosfera Val Müstair
De tochten
Zwaart/moeilijkheidsgraad
Navigeren
Beste tijd
Ernaartoe
Overnachten
Inkopen doen, eten & drinken
Engadiner Lekkernijen
Paklijst
Lawinegevaar
Weerbericht en lawinebulletin
Thuis oefenen
Bruine beer
Korting!
Bergwandelgids Isidor Sepp
Slechtweertip Unterengadin
Slechtweertips Val Müstair
Kaarten en gidsen
Handige Adressen
Dag tot dag routebeschrijving
De feiten
Activiteit Sneeuwschoenwandelen
Land Zwitserland
Gebied Het Unterengadin en Val
Müstair in het kanton Graubünden.
Het Schweizer Nationalpark maakt
deel uit van het beschreven gebied
Tochten Tweedaagse tocht van
Scuol (in het Unterengadin) via S-
charl naar Tschierv (in het Val Müstair)
en 1 dagtocht vanuit het Val Müstair.
Plus enkele tochtsuggesties (zie ook
‘dag tot dag routebeschrijving’)
Zwaarte/moeilijkheidsgraad
Gemiddeld zwaar, geen grote hoogte-
Het gebied
Graubünden is het grootste kanton van Zwitserland, dat qua natuur ook behoorlijk
divers is. Het gebied rond St. Moritz is bij Nederlanders waarschijnlijk het bekendst. Bij
‘Val Müstair’ gaat er meestal geen belletje rinkelen, maar bij ‘Unterengadin’ (of Engiadina
Bassa in het Retoromaans, de taal van de streek) weer wél. Het indrukwekkende Schweizer
Nationalpark, waar elk menselijk ingrijpen taboe is, ligt deels in het Val Müstair.
Wie de kaart zorgvuldig bestudeert, ziet dat er tussen Scuol en Val Müstair maar één
klein skipistengebied ligt. Per definitie een ideaal sneeuwschoenwandelgebied dus en
daarom de plaats delict van dit verhaal. Heel begrijpelijk maar wel een beetje jammer
dat het Nationalpark ’s winters verboden terrein is.
Het Schweizer Nationalpark
Het park werd in 1914 opgericht. Het is het oudste nationale park van de Alpen.
Sinds 2010 vormen het Schweizer Nationalpark en Val Müstair samen het Unesco
Biosfera Val Müstair.
Er is een groot verschil in de mate van natuurbescherming van de verschillende nationale
parken in de wereld. De regels voor bescherming zijn vastgelegd door de Internationale
Naturschutzunion. Volgens die regels behoort het Schweizer Nationalpark – als enige
park in Midden-Europa – tot de hoogste categorie (categorie 1) van bescherming. Er
mag geen enkele ingreep in het park worden gedaan. Uiteraard moeten wandelaars
Pagina 1

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 2
Zwaart/moeilijkheidsgraad
Gemiddeld zwaar, geen grote hoogteverschillen, geen steile of moeilijke passages.
Wel een vrij lange etappe op dag 2 van S-charl naar Scuol. Omdat buiten de pistes in
de sneeuw onderweg zijn automatisch betekent dat er lawinegevaar kan zijn, is het aan
te raden om o.l.v. een Wanderleiter (bergwandelgids) te gaan als je een of meer van de
mooie (en makkelijke) uitzichtsbergen wilt beklimmen. Zo’n gids weet bovendien veel
over de flora en fauna van de omgeving.
De beschreven tochten zijn niet moeilijk. Je kunt in dit gebied echter wel degelijk veel
moeilijkere/uitdagendere sneeuwschoentochten maken, maar dan moeten de sneeuwverschillen,
geen steile of moeilijke
passages. Wel een vrij lange etappe
op dag 2 van S-charl naar Scuol.
Omdat sneeuwschoenwandelen in
de bergen lawinegevaarlijk kan zijn,
is het aan te raden om o.l.v. een
Wanderleiter (bergwandelgids) te
gaan als je een of meer van de
mooie (en makkelijke) bergen wilt
beklimmen
Navigatie Wandelbordjes, speciale
topokaarten 1:50.000 met sneeuwschoenroutes
erop, gps. Let op: de
wandelbordjes sturen je in de sneeuw
regelmatig de verkeerde kant op
Beste tijd Januari en februari
Overnachten Hotels of B&B’s
Ernaartoe Auto (ca. 1000 km vanaf
Utrecht) naar Scuol. Of vliegtuig naar
Zürich en per trein naar Scuol. Of per
dag- of nachttrein van Utrecht naar
Scuol
op de paden blijven en mogen er geen bloemen geplukt worden. Er mogen geen bomen
omgehakt worden of dieren gedood. De natuur wordt volledig met rust gelaten; daar
mag niet in worden ingegrepen. Door het consequent doorvoeren van deze filosofie is
het Nationalpark een ideaal onderzoeksgebied voor natuuronderzoek naar hoe flora
en fauna zich ontwikkelen als ze met rust gelaten worden. In de winter is het hele
Nationalpark verboden gebied. Maar dieren en planten trekken zich van de op de kaart
getekende grenzen van het Nationalpark natuurlijk niets aan. Om het park staat geen
hek en dus vind je buiten het park ook bijzondere flora en fauna. De winterse sneeuw
staat vol dierensporen en de vogels laten in februari al luidruchtig van zich horen. Vooral
de grote bonte specht is makkelijk te herkennen aan zijn geroffel op zoek naar een
geschikt vrouwtje.
Info: (+ 41) (0)81 851 41 41; www.nationalpark.ch. Er zijn meerdere infopunten, maar
het échte Nationalparkzentrum staat in Zernez; het is in veel opzichten een bezoek
waard. Niet in de laatste plaats vanwege het vernieuwende ontwerp van de Bündner
architect Valerio Olgiati.
Biosfera Val Müstair
Het hele Val Müstair is onderdeel van de Biosfera. Dit project staat voor vernieuwing in
het denken over hoe je een gebied qua natuur en cultuur intact houdt, terwijl je toch zorgt
voor moderne economische ontwikkelingen. Sterk onderdeel van die economie is het
toerisme. Als bezoeker merk je dagelijks aan den lijve waar het project voor staat. Zo is
het aandeel aan bioboeren in het dal veel groter dan in andere gebieden. Wie in het dal
overnacht in een van de vele biosfera-accommodaties krijgt bij het ontbijt 7 verschillende
producten – indien voorhanden biologisch – uit het dal zelf. En dan niet 7 verschillende
kazen, maar 7 verschillende soorten voedsel als brood, kaas, worst, fruit etc. Bij veel
kleinschalige (bio)bedrijven kun je workshops doen of producten kopen. Zo staat naar
mijn smaak de beste likeurdistilleerderij van de wereld in Tschierv, kun je in Müstair
biologische gedroogde worst kopen waar het water je direct van in de mond loopt, en eet
je in de restaurants en hotels beduidend lekkerder en verser dan in een willekeurig ander
restaurant of hotel van de bekende hotelketens. Kortom: kleinschalig en met liefde
voor mens en natuur is waar het Val Müstair en het Biosfera-project voor staat.
Ook al behoort Scuol niet tot de Biosfera, ook daar dragen ze dezelfde waarden uit.
In de Dorpsstraat moet je dan ook niet achteloos voorbij lopen aan de beroemde
Metzgerei Hatecke met zijn formidabele worsten en Bündner Trockenfleisch of aan
Bäckerei/Konditorei Schlatter waar niet alleen de Engadiner Nusstorte onweerstaanbaar
is. Over welke Engadiner bakkerij nou de aller-aller-lekkerste Nusstorte maakt zijn de
meningen enigszins verdeeld. De een zegt dat die in Zernez staat, de ander dat Giacometti
in Lavin die bakt. Fijne bijkomstigheid: je hoeft niet per se naar Lavin te gaan, want de
Nusstorte van Giacometti wordt in de Coöp-winkels in heel Zwitserland verkocht.
Info: Center da Biosfera, Chasa Cumünala, Tschierv, T: (+ 41) (0)81 850 09 09;
I: www.biosfera.ch.
De tochten
Tweedaagse tocht van Scuol (in het Unterengadin) via S-charl naar Tschierv (in het Val
Müstair) en 1 dagtocht vanuit het Val Müstair. Plus enkele tochtsuggesties van Bert Vonk,
die meerdere keren sneeuwschoentochten in het gebied gemaakt heeft.
Pagina 2

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 3
omstandigheden wel ideaal zijn. Toen wij in het gebied waren, heerste er de hele periode
Lawinenstufe 3 en dan is het lawinegevaar aanzienlijk, wat ons tot makkelijke tochten
dwong. Wij hadden bijvoorbeeld onder andere Piz Chazforà (2783 meter) op het programma
staan, ca. 1000 meter hoogteverschil en een aanzienlijk grotere afstand dan
de Muntet. Om veiligheidsredenen ging die tocht niet door.
Navigeren
Wandelbordjes, speciale topokaarten 1:50.000 met ingetekende sneeuwschoenroutes, gps.
Zonder kompas en de speciale 1:50.000-kaarten wordt navigeren heel moeilijk. Op een
gewone topokaart staan de wandelpaden, maar die zitten onder de sneeuw en op de
wandelbordjes kun je niet vertrouwen omdat die bedoeld zijn voor navigatie via wandelpaden.
Een gps is heel nuttig, vooral als je de weg terug wilt vinden in een sneeuwbui
die je sporen direct bedekt. Zelfs in een lichte sneeuwbui kun je je eigen sporen algauw
niet meer terugvinden.
Vanwege het ontbreken van markering en omdat er talloze sporen in de sneeuw staan,
van zowel toerskiërs als sneeuwschoenwandelaars, kan het ook zónder dat het sneeuwt
moeilijk worden om je eigen spoor terug te vinden.
Van de beklimming van de Muntet is een gps-track beschikbaar, evenals van dag 1 van
de trektocht. Omdat wij niet via Lü, maar via het skigebied Minschuns naar Tschierv
gegaan zijn, is er geen track van het stuk van Alp Astras via Lü naar Tschierv. Ook van de
tochtsuggesties van Bert Vonk zijn geen gps-tracks beschikbaar.
Beste tijd
De sneeuwzekerste maanden zijn januari en februari, maar meestal kun je begin maart
ook nog riant sneeuwschoenwandelen, ook in de lagere delen. December kan vaak ook,
maar dat is alweer onzekerder, want het kan ook zijn dat er dan nog te weinig sneeuw
gevallen is.
Ernaartoe
Auto
Als je met de auto gaat (ca. 1000 kilometer vanaf Utrecht), moet je die op de dag van vertrek
ophalen in Scuol of de dag tevoren al naar Scuol reizen en daar overnachten.
Tschierv – ScuolTarasp met postbus en trein duurt 1.32 of 2.30 uur, afhankelijk van het
tijdstip waarop je reist.
Trein
Utrecht – Scuol, met de nacht- of de dagtrein. Bijvoorbeeld vertrek van Utrecht Centraal
om 20.59, aankomst in Scuol-Tarasp om 11.16 uur de volgende dag.
Overdag: vertrek van Utrecht Centraal om 7.32 uur, aankomst in Scuol-Tarasp om
18.16 uur. Info: www.sbb.ch; www.citynightline.nl; www.ns.nl.
Met het Swiss Travel System (www.SwissTravelSystem.com) heb je één vervoersbewijs
voor bus, trein en veerboten. Er zijn verschillende soorten voordeelabonnementen.
Deze treinreisinformatie is rechtstreeks afkomstig van De Treinreiswinkel. Dé
specialist voor internationale treintickets,treinrondreizen en treinvakanties.
Meer info of gelijk boeken? Check www.treinreiswinkel.nl of bel (071) 513 70 08.
Bezoekadres: Breestraat 57, 2311 CJ Leiden en Singel 393 Amsterdam.
Vliegen
Amsterdam – Zürich met bijvoorbeeld Swiss, ca. 4 vluchten per dag, ca. 1,30 uur
vliegtijd. Dan ca. 4 uur per trein naar Scuol-Tarasp. Info: www.swiss.com en
www.SwissTravelSystem.com
Overnachten
Hotels en/of B&B’s. In Scuol en Tschierv (en de andere dorpen van het Val Müstair) zijn
voldoende hotels en B&B’s. In het gehucht S-charl waar je tijdens de tweedaagse tocht
Pagina 3

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 4
overnacht, is ’s winters maar één hotel open: Gasthaus Mayor. Een heerlijke plek om te
overnachten met een uitstekende keuken. Gasten die op eigen kracht naar S-charl lopen
krijgen bij aankomst een likeurtje. Behalve prima kamers is er ook een slaapzaal. Ondanks
dat je S-charl ’s winters alleen op toerski’s, sneeuwschoenen en per paardenslee kunt
bereiken, is het er gezellig druk (maar niet té druk).
Wij sliepen in Scuol in Hotel Filli (www.filli-scuol.ch), waar het eten uitzonderlijk goed
is en dus een prima bodem voor de stevige sneeuwschoenwandeling naar S-charl. Ook in
Gasthaus Mayor (www.gasthaus-mayor.ch) en Sporthotel Staila (www.sporthotelstaila.ch)
is de keuken bovengemiddeld goed. Honger hebben is er in Graubünden beslist niet bij.
Veel hotels hebben regelmatig aantrekkelijke aanbiedingen voor halfpension. Overnachten
in Lü i.p.v. in Tschierv kan ook, in Gasthof Hirschen, een eenvoudig maar gezellig
hotelletje (www.hirschen-lue.ch.vu).
Vanuit Berggasthaus Buffalora (www.gasthaus-buffalora.ch) kun je een aantal mooie
tochten maken. Er zijn vijf tweepersoonskamers.
Inkopen doen, eten & drinken
In Scuol en Tschierv zijn winkels. In S-charl niet.
Engadiner Lekkernijen
Honger lijden is er niet bij in het Engadin, want goed en smaakvol eten staat hier hoog
op de agenda. Er zijn veel kleine producenten die hun producten met veel liefde en kennis
van zaken maken, zoals Engadiner Nusstorte, Bündner Trockenfleisch, biologisch bier,
de beste likeur ter wereld (naar mijn smaak) en nog veel meer. De Engadiner Nusstorte
en het Bündner Trockenfleisch zijn goedgekeurd als ‘Schweizer Originalprodukt’, maar
gek genoeg ligt de oorsprong van de Nusstorte in het buitenland! Over hoe en waar het
recept van Engadiner Nusstorte is ontstaan wordt veel gespeculeerd. Een van de theorieën
is dat Engadiners die hun geluk uit financiële nood elders gingen zoeken, de koek in
Frankrijk en Italië hebben bedacht en later in Zwitserland hebben geïntroduceerd.
Feit is wel dat er in de 17e en 18e eeuw helemaal geen walnotenbomen in het Engadin
groeiden en dat de Nusstorte daar indertijd in elk geval niet kan zijn gemaakt. Bij
het Bündner Trockenfleisch ligt het anders: het vlees komt in veel gevallen niet uit
Graubünden, maar uit Zuid-Amerika. Het wordt in Zwitserland verwerkt tot Trockenfleisch.
Paklijst
lawinepieper (met opgeladen batterijen en reservebatterijen)
Sonde
lichtgewicht schep met handgreep
kompas
evt. gps
1:50.000-kaart met sneeuwschoenwandelingen
Mobiel met het nummer van de bergredding (1414) erin geprogrammeerd.
aluminium reddingsdeken
fluitje
Spiegeltje
eHBO-set
Muts
Handschoenen
Sjaal
Regenjack
Waterdichte overbroek
fleecevest
Zonnebrandmiddel
eten
drinken
Pagina 4

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 5
Lawinegevaar
Sneeuwschoenwandelen lijkt een onschuldige bezigheid, maar in feite is het qua lawinegevaar
bijna net zo gevaarlijk als toerskiën (of skiën buiten de piste). Er is wel enig
verschil: toerskiërs beklimmen over het algemeen hogere en steilere toppen dan
sneeuwschoenwandelaars. Toen sneeuwschoenwandelen net ‘hot’ begon te worden,
beperkten de meeste mensen zich tot wandelingen op de lagere hellingen en door de
dalen. Maar het tij is aan het keren: tegenwoordig beklimmen sneeuwschoenwandelaars
bijna net zulke hoge en steile toppen als toerskiërs. Maar ook als je geen ambities hebt
om te gaan toppensnellen begeef je je op sneeuwschoenen al gauw in de gevarenzone voor
lawines. Houd elke dag het lawinebulletin in de gaten en neem lawinewaarschuwingen
serieus. Bij Lawinenstufe 3 is het gevaar erheblich oftewel aanzienlijk. Op de
1:50.000-kaarten voor sneeuwschoenwandelaars (en natuurlijk ook op die voor toerskiërs)
zijn alle gebieden met een hellingshoek van meer dan 30 graden roze. Roze wil zeggen:
potentieel lawinegevaar. Daar moet je dus in elk geval niet zijn als er ook maar enig
lawinegevaar heerst.
Weerbericht en lawinebulletin
Nationales Lawinenbulletin van het WSL-Institut für Schnee- und Lawinenforschung
SLF per MMS; Sfr. 0,50 per MMS: LAWSGR (Südbünden)
teletekst: pagina 782.
i: www.slf.ch (lawinebericht); T: 187 (Sfr. 0,90 p.m.)
Weerbericht Meteoschweiz: T: 0900 162 138 / 338
Thuis oefenen
Het heeft weinig zin om een lawine-uitrusting mee te nemen als je niet weet wat je ermee
moet doen. Thuis oefenen is een uitstekend idee, maar ter plekke in de sneeuw nogmaals
oefenen is onontbeerlijk. In de sneeuw zul je meteen ontdekken dat een in de sneeuw
verstopte lawinepieper heel moeilijk binnen een paar minuten te lokaliseren is, laat staan
een lawineslachtoffer dat in een lawine is meegesleurd.
Draag de lawinepieper onder de bovenste laag kleren zodat je hem niet kunt verliezen
als je door een lawine wordt meegesleurd. Zet de pieper aan voordat je vertrekt en
controleer of hij zowel zendt als ontvangt. Controleer ook elke dag de batterijspanning
en ververs de batterij als hij halfleeg is en wacht vooral niet langer.
Bruine beer
In 1904 werd de laatste bruine beer van Zwitserland in het Val S-charl tussen Lü en S-charl
doodgeschoten. Maar zo makkelijk laat de bruine beer zich niet verjagen, want 100 jaar
later is de bruine beer terug. Niet dat je over de beren struikelt, want ze zijn schuw er zijn
slechts enkele exemplaren uit het Italiaanse Trentino naar Zwitserland komen wandelen.
Op het menu van de bruine beer staan bosbessen en honing, maar ook schapen, kalveren
en vis. Hij doodt vaak meerdere schapen en eet dan van één of twee dieren een stuk op.
Een bruine beer kan tot 50 km per uur lopen, vluchten voor een bruine beer heeft
dus geen zin. Niet alle beren zijn schuw, want berin Jurka dook enkele jaren geleden
met haar drie jongen op de skipistes van Cortina d’Ampezzo op, in de Dolomieten.
Helaas moest ze gevangengenomen worden, want ze was niet in toom te houden.
Korting!
Wie in Val Müstair accommodatie boekt, krijgt gratis een ActivPass die korting geeft
op van alles en nog wat, onder andere op een sneeuwschoenwandeling onder leiding
van een bergwandelgids of een wildexcursie.
Bergwandelgids Isidor Sepp
Behalve bergwandelgids is Isidor (samen met zijn vrouw) bioboer. Zijn koeien staan
zomers natuurlijk in de wei, maar ’s winters staan ze ook buiten, in een halfopen stal.
Isidor is de enige bioboer die zijn vee op 1250 meter hoogte in een halfopen stal laat
staan. Het kan hier in extreme winters wel 30 graden vriezen. De koeien zijn rustig,
Pagina 5

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 6
hebben aan de ene kant een heerlijk dik strobed en aan de overkant kunnen ze de hele
dag eten. Als ze willen kunnen ze ook nog in- en uitlopen naar het besneeuwde weiland.
’s Zomers kun je in het stro overnachten (of gewoon in een kamer) en een lamatrekking
doen. En zomer en winter kun je super-worst en -vlees kopen in Isidor’s Bio Laden
(open: ma-vr 15.30 – 17 uur; www.puntetta.ch).
Slechtweertip Unterengadin
onderdompelen in het super-wellnesscentrum Bogn Engadina Scuol met zijn warm- en
koudwaterbaden, sauna’s en het Römisch-Irisches Bad waar je 2,5 uur bezig bent als
je de hele cyclus van baden, afkoelen, massage, uitrusten etcetera doorloopt. Wie alleen
wil zwemmen, kan een kaartje kopen voor het zwembad.
Slechtweertips Val Müstair
Unesco Werelderfgoed: Kloster St. Johann in Müstair, T: (+ 41) (0)81 851 62 28;
I: www.muestair.ch. Rondleiding op aanvraag. Klooster uit de Karolingische tijd, een
juweel voor het oog, zowel van buiten als van binnen. De ligging aan de rand van
het dorp Müstair is fantastisch. Een rondleiding voegt veel toe aan de bezichtiging,
want er valt van alles over het klooster te vertellen. Volgens een legende overleefde
Karel de Grote in 774 een sneeuwstorm op de nabijgelegen Umbrailpass. Als dank
stichtte hij dit klooster. Tot de 12e eeuw woonden er monniken, maar daarna nog
uitsluitend nonnen. Ook nu wonen er nog zo’n 12 nonnen tussen de 45 en 83 jaar
oud. De nonnen wonen in een deel van het klooster dat niet toegankelijk is voor
bezoekers. Het is leuk en leerzaam om te zien hoe de nonnen leefden. In de Barok
hadden de nonnen hele kleine bedden waarin je alleen zittend kon slapen. Men
dacht vroeger namelijk dat je doodging als je ging liggen. De fresco’s en de beelden
zijn prachtig. Wie hier rondloopt snapt meteen waarom dit klooster op de lijst van
Unesco Werelderfgoed staat.
bezoek aan de Antica Distilleria, de beste likeurstokerij van Zwitserland, maar
misschien ook wel van de hele wereld. In een vroegere stal vlak bij de kerk in Tschierv
staat een indrukwekkende stookketel, die door Luciano Beretta is aangepast. Samen
met zijn vrouw maakt hij de lekkerste, fluweelzachte likeuren. Nog nooit zoiets hemels
geproefd. De zin ‘tijd is geld’ is bij de Beretta’s niet in zwang. Zij gaan voor de hoogst
haalbare kwaliteit, gestookt uit de allerbeste biologische grondstoffen. Als een
grondstof niet meer voorhanden is in die kwaliteit, wordt er niet gekozen voor een
mindere kwaliteit, maar maken ze de likeur simpelweg niet meer. Vanwege hun
hoge kwaliteit hebben ze al 20 gouden medailles voor hun likeuren gekregen. Leuk
detail: Luciano drinkt zelf géén alcohol! Hij proeft hoogstens een heel klein slokje
om zijn eigen likeur te keuren. Maar meestal is proeven helemaal niet nodig omdat
hij de uitkomst van het zorgvuldig uitgevoerde procédé allang kent.
Op afspraak kun je langskomen en natuurlijk kun je de likeur ter plekke kopen.
Alles is zelfgemaakt, op de flessen na: van de kurken tot en met de etiketten en de
houten cadeauverpakkingen.
Info: Antica Distilleria, Fam. Luciano Beretta, CH-7532 Tschierv, T: (+ 41) (0)79
207 0039; I: www.distilleriaberetta.ch.
Kaarten en gidsen
Kaarten
Snowtrail Map 01 Unterengadin, 1:50.000, uitg. Sonw TrailMünstertal, ca. € 25,95.
Voor het stuk van Scuol naar S-charl. Deze wintersportkaarten zijn onontbeerlijk
voor sneeuwschoentochten.
Snowtrail Map 02 Münstertal, 1:50.000, uitg. Sonw TrailMünstertal € 25,95.
Deze serie is de enige kaarten serie met daarop sneeuwschoenwandelingen. Er zijn
wel meerdere series voor skiën en snowboarden maar daar staan geen sneeuwschoenwandelingen
op. Verder is deze kaart scheur en watervast en zal niet kapot gaan
door vocht/sneeuw etc.
Pagina 6

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 7
Gidsen
das grosse Schneeschuhtourenbuch der Schweiz, David Coulin, AT Verlag, onder
auspiciën van de SAC (Schweizer Alpen Club), ca. € 42,50. Val Müstair: blz. 18 t/m 21.
dag- of meerdaagse tochten, gemarkeerd versus niet-gemarkeerd: Val Müstair:
blz. 18 t/m 21.
Waardeoordeel: Mooi boek om ideeën op te doen voor je vakantie. Geen praktische
informatie over de route zelf (hier links, daar rechts) maar wel alle informatie die je
nodig hebt om dat te krijgen. Verder info over hoogtes, duur, afstand etc.
50 Schneeschuhtouren in der Schweiz, Reinhard Lutz, uitg. Lutz, € 39,90,-. Uitgebreide
beschrijvingen van sneeuwschoentochten door heel Zwitserland van een dagdeel of
een dag, te combineren tot meerdaagse routes. Met tochten in het Engadin, maar
niet in het Val Müstair.
Goede gids. Veel informatie, makkelijker mee te nehmen dan de bovenstaande gids.
Schneeschuhgehen, Uitg. Bruckmann, € 9,95. Compacte gids met veel informatie
voor beginners. Alles staat er in wat je moet weten over sneeuwschoenwandelingen
en wat je mee moet nemen etc.
De kaarten en gidsen zijn doorgaans verkrijgbaar bij de gespecialiseerde reisboekhandel.
Bron: Geografische Boekhandel Pied à Terre, Overtoom 135-137,
1054 HG Amsterdam, tel. (020) 627 44 55, info@jvw.nl; www.piedaterre.nl.
Handige Adressen
Zwitserland Toerisme: www.MySwitzerland.com; T: 00 800 10020030 (gratis). Met
heel veel wandel- en outdoorinfo (met smartphone-applicaties), info over alle soorten
accommodatie (milieubewust slapen, bed & breakfast etc.) en nog veel meer.
toeristenbureau Graubünden: I: nl.graubuenden.ch; www.facebook.com/graubuenden.
zwitserland
tourismus Engadin Scuol Samnaun: T: (+ 41) (0)81 861 22 22; I: www.engadin.com;
www.facebook.com/EngadinScuolSamnaun
gäste-Info Scuol, T: (+ 41) (0)81 861 22 22; I: www.scuol.ch
engadin Bad Scuol, T: (+ 41) (0)81 861 26 00; I: www.engadinbadscuol.ch
Schweizer Nationalpark Besucherzentrum, Zernez, T: (+ 41) (0)81 851 41 41;
I: www.nationalpark.ch
bergwandelgids Isidor Sepp, CH-7537 Müstair, T: (+ 41) (0)81 858 71 35;
I: www.puntetta.ch
Dag tot dag route beschrijving
Tweedaagse tocht van Scuol in het Unterengadin naar Tschierv in het Val Müstair, via
het gehucht S-charl. Scuol (1198 m) – S-charl (1810 m) – Alp Astras (2135 m) – Pass da
Costainas (2251 m) – Lü (1920 m) – Tschierv (1660 m).
Wandeltijd: Scuol – S-charl 4 à 5 uur; S-charl – Tschierv 5 à 6 uur.
Hoogteverschil: dag 1 ca. 570 m stijgen, dag 2 ca. 450 m stijgen en 600 m dalen.
De tocht loopt langs de rand van het Parc Naziunal Svizzer. Een prima wandeling om
in te lopen, want het hoogteverschil is niet groot. Grandioos landschap met rechts het
Nationalpark en links (op dag 2) het arvenwoud van Tamangur, het hoogstgelegen
arvenbos van Europa. Gelukkig staat er geen hek om het nationale park en trekken
planten en dieren zich niets aan van de door de mens bedachte imaginaire grenzen.
De sneeuw staat vol dierensporen en in februari laten talloze vogels, waaronder de
grote bonte specht, al voortdurend luidruchtig van zich horen.
Dag 1
Er loopt een smalle weg van Scuol naar S-charl. In de zomer rijdt er zelfs een kleine
postbus, maar in de winter is deze weg het domein van sneeuwschoenwandelaars en
een paardenkoets die gasten naar Gasthaus Mayor in S-charl brengt.
Let op: Het weggetje naar S-charl begint vlak bij Hotel Filli in Scuol. Daar de brug
over en dan níet de wandelbordjes rechtsaf naar S-charl volgen. Sla in plaats daarvan
Pagina 7

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 8
linksaf en volg de bordjes naar San Jon, een manege met hotel en allerlei activiteiten.
Je volgt aanvankelijk niet het weggetje, maar de afsnijders van het wandelpad. Daar
waar de bordjes naar San Jon en S-charl verschillende kanten op wijzen, volg je S-charl.
Er staan meestal veel sporen in de sneeuw, maar het kan nauwelijks misgaan. Je stuit
altijd een keer op het weggetje pal zuid dat je vervolgens volgt tot S-charl. Dit is de dag
van de bossen. Je loopt veelvuldig door het bos, maar hebt ook fantastische uitzichten
op de bergen en het nationale park.
Dag 2
Je volgt het riviertje van S-charl tot vlak onder Pass da Costainas. Saai? Nee, helemaal
niet. Dit is de dag van de mooie uitzichten op de bergen. Het landschap is weids met
hier een daar flinke plukken bos. Je loopt vlak langs Piz Amalia die is genoemd naar
‘onze’ Prinses Amalia. De berg is makkelijk te herkennen, want er staat een bord met
uitleg waar de ligging van de berg op staat.
Het is zaak om bij boerderij Alp Astras (de tweede boerderij waar je vlak langs loopt)
niet het wandelbordje rechtsaf te volgen maar rechtdoor te gaan. Je volgt het riviertje
door het dal tot vlak onder Pass da Costainas. In Lü is Pension Hirschen, een gezellig
restaurant voor koffie met taart voordat je via het asfaltweggetje (of met de postbus)
naar Tschierv gaat. Je kunt ook in Hirschen overnachten.
Als je bij Alp Astras toch rechtsaf gaat zoals wij per ongeluk deden, kom je een eind
verderop op de skipistes van Minschuns uit. De laatste bus van Minschuns richting
Tschierv vertrekt rond 4 uur. Als je die mist, moet je een heel eind over de weg lopen
die afdaalt naar de pasweg die van de Ofenpass naar Tschierv gaat en daar de postbus
nemen. Of liften.
Wij liepen verkeerd omdat we – zonder nog even op de kaart te kijken – het richtingbordje
en de overduidelijke sneeuwschoensporen omhoog volgden. Goede les: wandelbordjes
zijn lang niet altijd betrouwbaar in de sneeuw, omdat het wandelpad onzichtbaar is en
je het dus niet in de gaten hebt als dat pad na een tijdje afbuigt. De oriëntatie vanaf
de boerderij is eigenlijk heel eenvoudig: gewoon het riviertje volgen richting ZZO en
naar de pas.
2 A: Dagtocht Muntet (2763 m)
Het is aan te raden deze top o.l.v. een bergwandelgids (Wanderleiter) te doen i.v.m.
eventueel lawinegevaar. Lü (1920 m) – Muntet (2763 m) v.v.
Eerst door bos, daarna door open lanschap en langs verschillende boerderijen naar
Fuorcla Sassalba (2619 m), een makkelijke pas. Dan is het nog ruim 150 m naar de
riante top van de Muntet (2763 meter). Uitzicht alle kanten op, onder andere naar de
Ortler, een grote berg in Italië. Heel erg de moeite waard, deze relaxte dagtocht.
2 C: Als de sneeuwomstandigheden goed zijn, kun je een rondje maken en vanaf de
Fuorcla Sassalba naar de Pass da Costainas lopen en van daar terug naar Lü. Reken
dan op ongeveer 1,5 uur extra.
2 B: Tip van Bert Vonk
Je kunt vanaf de Fuorcla Sassalba ook de oostelijk gelegen Piz Terza (2909 meter)
beklimmen. De eerste helling is vrij steil; daarna is het een rustige stijging naar de top.
Het uitzicht is vergelijkbaar met, maar nog iets weidser dan dat vanaf de Muntet.
Vooral het vergezicht naar Vinschgau is indrukwekkend. 1 uur extra t.o.v. de Muntet.
Toen wij op de Muntet waren, was het lawinegevaar te groot om die top ook nog te
beklimmen.
Er gaat een postbus van Lü naar Fuldera, maar in de winter vertrekt de laatste bus al
rond 15.30 uur. In Fuldera overstappen op de postbus naar Tschierv.
Alternatief bij matig of slecht weer
Op een dag met matig weer kun je een sneeuwschoentocht door het dal maken. Let wel
op dat je niet op de langlaufloipes gaat lopen. Dat is ten eerste gevaarlijk en ten tweede
Pagina 8

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 9
belemmer je de langlaufers die vaak aan het trainen zijn. Je kunt op sneeuwschoenen van
Tschierv tot voorbij Santa Maria lopen. Een paar kilometer voorbij Tschierv, in Fuldera,
begint de Senda da l’uors, het berenpad, een uitstekend bewegwijzerde sneeuwschoenwandeling
van 9,7 kilometer. Heen-en-weer vanaf Tschierv is het ongeveer 25 kilometer.
Maar per postbus terug kan ook. Bij de toeristenbureaus is een folder van de Senda
da l’uors te verkrijgen. Deze route is niet ingetekend op de kaart; hij spreekt vanzelf.
4 A t/m C: Dagtochten vanuit Buffalora (1968 m)
Tips van Bert Vonk, die de tochten gemaakt heeft en die de ideeën opdeed uit het
boek Das grosse Schneeschuhtourenbuch der Schweiz (zie bij Kaarten en gidsen).
Bergrestaurant Buffalora ligt 3 km ten westen van de Ofenpass; je kunt er overnachten.
4 A: Hoogvlakte van Jufplaun
Afstand: 9,5 km
Hoogteverschil: 500 m stijgen en dalen
Wandeltijd: 4 uur
Gemakkelijke, maar niet gemarkeerde tocht, meestal staan er sneeuwschoensporen.
Bij verstandige (oostelijke) routekeuze geen lawinegevaar.
De standaardtocht vanuit Buffalora is een mooie ronde over de hoogvlakte van Jufplaun,
die geschapen lijkt voor sneeuwschoenwandelaars. Hier is het landschap nog totaal
onbedorven; geen enkele bebouwing of skilift in zicht. De eerste kilometer wandel je
bijna horizontaal naar Alp Buffalora (2038 m). Daarna gaat het via een wandelpad door
het bos wat steiler naar P. 2157 (Punt 2157 is aangegeven op de 1:50.000-kaart met
ingetekende sneeuwschoenroutes). Nu licht afdalen in zuidelijke richting en vervolgens
weer klimmen naar de hoogvlakte van Jufplaun. Je passeert het hutje Casa da Confin en
bereikt het hoogste punt van de vlakte (2332 m). Uitzicht o.a. op het ’s winters totaal
verlaten Val Mora, waar ’s zomers druk mountainbikeverkeer heerst. Je loopt met een
grote boog terug naar P. 2157. Bij goed weer wijzen vele sneeuwschoensporen de weg.
Als er geen lawinegevaar is, is het mooi om op de terugweg iets westelijker aan te houden
en met mooi uitzicht op de dalketel van Buffalora onderlangs de oosthelling van
Munt Buffalora naar P. 2195 te lopen. Van daar rechtstreeks of via P. 2157 afdalen
naar Buffalora.
4 B: Munt Buffalora (2630 m)
Het is aan te raden deze top o.l.v. een bergwandelgids (Wanderleiter) te doen i.v.m.
lawinegevaar.
Beklimming van de prachtige uitzichtsberg Munt Buffalora (2630 m) vanaf P. 2157
(zie boven). Nu ongeveer 1 km scherp westwaarts richting Fop da Buffalora en via de
noordflank of NNW-graat naar de top, die precies op de grens van het Schweizer
Nationalpark ligt. Terug via dezelfde route. Varianten mogelijk.
Vanaf Buffalora:
Afstand 7,5 km
Hoogteverschil: 700 m stijgen en dalen
Wandeltijd: 4 uur
Iets steiler dan A, maar bij de juiste routekeuze nauwelijks lawinegevaar.
4 C: Naamloze berg
Vanaf Buffalora:
Afstand: 12,5 km
Hoogteverschil: 800 meter stijgen en dalen
Wandeltijd: 5.30 uur
Het is aan te raden deze top o.l.v. een bergwandelgids (Wanderleiter) te doen i.v.m.
lawinegevaar.
Beklimming van een naamloze berg (ja, die zijn hier nog!) van 2650 meter vanaf het
hoogste punt (2332 m) van de hoogvlakte Jufplaun. Je stijgt – de makkelijkste route
over de golvende hellingen volgend – ongeveer 1,5 kilometer naar het zuidwesten tot je
Pagina 9

Zwitserland
Praktische informatie bij het artikel ‘Roep van de sneeuw,
sneeuwschoenwandelen in Zwitserland’, Op Pad 8 - 2012
Pagina 10
op de top, of eigenlijk de rand van een horizontale graat komt. Totale eenzaamheid;
alleen het stuwmeer van Livigno diep onder je herinnert aan de menselijke beschaving.
Het uitzicht op de massieve Ortler die het Val Mora lijkt af te sluiten is bijzonder indrukwekkend.
Pagina 10