Gebiedsvisie Hollandse Hout - Gemeente Lelystad

Gebiedsvisie Hollandse HoutLelystadjanuari 2011

Inhoud1.0 Inleiding 91.01 Aanleiding 91.02 Opdracht 101.03 Plangebied 111.04 Beleidskaders 121.05 Werkwijze 121.06 Leeswijzer 132.0 Opgave en doelstellingen 152.01 Opgave 152.02 Doelstellingen 173.0 Visie 193.01 Visie Hollandse Hout 193.02 Uitwerking Gebiedsvisie in vier doelen 224.0 Uitgangspunten voor de vernieuwing van het bos 294.01 Landschap 314.02 Bosbouw 354.03 Natuur 394.04 Recreatie 45I N H O U D

G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

5.0 Uitvoering van de gebiedsvisie 535.01 Uitwerking gebiedsvisie 535.02 Voorbereiding van een bestemmingsplan 555.03 Kosten 555.04 Recreatieve ontwikkeling van het bos en de omgeving 555.05 Veranderingen in het bossysteem en aantakken van de Hollandse Houtvoor grote grazers bij de Oostvaardersplassen 565.06 Ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving (Warande) 58Bijlagen 59Bijlage 1: Geraadpleegde literatuur 61Bijlage 2: EHS-kaart 63Bijlage 3: Motieven-voorzieningen-matrix 64Bijlage 4: Samenstelling Begeleidingscommissie en Klankbordgroep 66I N H O U D

G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

1.0InleidingVoor u ligt de Gebiedsvisie Hollandse Hout. Eengebiedsvisie die zicht biedt op een nieuwe betekenis voorde Hollandse Hout. De kwaliteiten van het huidige bosstaan hierbij voorop. De functies recreatie, natuur enbosbouw versterken elkaar straks in een aantrekkelijk enveelzijdig bos. De Hollandse Hout maakt deel uit van eengroter gebied en krijgt een hernieuwde betekenis op lokale,regionale en nationale schaal.1.01 AanleidingDe aanleiding tot het opstellen van de GebiedsvisieHollandse Hout wordt gevormd door verschillendeontwikkelingen: de ontwikkeling van eenNatuuractiviteitencentrum (NAC) in het Oostvaardersveld,de vraag naar uitbreiding van het leefgebied van grotegrazers en de ontwikkeling van Lelystad-Zuid (Warande).Door de aanleg van Warande en de toekomst van het gebiedaan het Bovenwater neemt de recreatieve betekenis van deHollandse Hout toe. De vraag naar uitbreiding van hetleefgebied voor de grote hoefdieren komt voort uit hetICMO advies uit 2006. Eén van de aanbevelingen uit ditadvies is het bestuderen van de mogelijkheden vanaantakking van de Hollandse Hout op deOostvaardersplassen. Deze ontwikkelingen vragen om eenherbezinning, of beter, een nieuwe blik op de toekomst vande Hollandse Hout.Omdat het om belangrijke ontwikkelingen gaat metogenschijnlijk tegengestelde belangen, heeft het collegevan B&W van Lelystad besloten gezamenlijk metStaatsbosbeheer te komen tot een integrale gebiedsvisie.Zij laten zich daarbij adviseren door de klankbordgroepHollandse Hout. Voor de begeleiding van deze opgave is1 . 0 I N L E I D I N G

een begeleidingscommissie ingesteld waarin naastvertegenwoordigers van de gemeente Lelystad enStaatsbosbeheer (de opdrachtgevers), de provincieFlevoland, Zuiderzeeland, Kamer van Koophandel Gooi-,Eem en Flevoland en twee vertegenwoordigers van deklankbordgroep Hollandse Hout zitting hebben.Het advies van de Internationale Commissie voor hetbeheer van de Oostvaardersplassen (ICMO2) is kort voorhet gereedkomen van de Gebiedsvisie Hollandse Houtopenbaar gemaakt. Dit advies heeft de totstandkoming vandeze visie niet beïnvloed; het heeft een aantalveronderstellingen juist bevestigd. Het advies van ICMO2doet net als de gebiedsvisie uitspraken over maatregelenop de middellange (2012-2015) en lange termijn (na 2015),maar stelt daarnaast ook maatregelen voor de korte termijnvoor. De maatregelen voor de korte termijn (winter 2011)zijn niet terug te vinden in de gebiedsvisie. Wel toont degebiedsvisie op welke wijze de Hollandse Hout aangetaktkan worden aan het leefgebied voor grote grazers van deOostvaardersplassen.1.02 OpdrachtDe opgave voor de Gebiedsvisie Hollandse Hout is hetopstellen van een integrale visie voor dit bos- ennatuurgebied waarin de volgende onderwerpen aan bodkomen:- inventarisatie van de ecologische-, cultuurhistorische-, landschappelijke-, bosbouwkundige- en recreatievewaarden van het bosgebied;- inventarisatie van belangen;- inschatting recreatief gebruik;- autonome ontwikkeling van de Hollandse Hout;- regionale ontwikkelingen;- effecten van begrazing op de natuur(waarden);- confrontatie recreanten – grote grazers en consequentiesvoor de veiligheid;- ruimtelijk inrichtingsmodel;- de ontwikkeling van het bos tot poort vanOostvaardersland;- programma van maatregelen om het inrichtingsmodel terealiseren;- monitoring van de ontwikkeling;- communicatie en voorlichting.10 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

1.03 PlangebiedDe Hollandse Hout ligt ten zuidwesten van Lelystad. Hetplangebied wordt begrensd door de recreatieplas hetBovenwater aan de noordzijde, de toekomstige woonwijkWarande met de Markerdreef aan de oostzijde, de LageVaart aan de zuidoostzijde en de Knardijk aan de westzijde.De Knardijk vormt de ruimtelijke en fysieke begrenzing vanhet plangebied met de Oostvaardersplassen en hetOostvaardersveld.De Hollandse Hout is een circa 900 hectare grootaaneengesloten bosgebied met een leeftijd van ongeveer35 jaar en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Het boswordt doorsneden door de Buizerdweg, de spoorlijnAlmere-Lelystad en de Torenvalkweg. Naast een redelijkdicht stelsel van wandelpaden zijn er enkele fietspaden inhet bos aanwezig. De recreatieve voorzieningen in hetgebied zijn geconcentreerd in het noordelijk deel tussen deBuizerdweg en het Bovenwater.Het studiegebied is groter en strekt zich uit over een gebiedwaarbinnen Lelystad, Oostvaardersplassen en een gedeeltevan Zuid-Flevoland liggen.Plangebied Gebiedsvisie Hollandse hout1 . 0 I N L E I D I N G11

1.04 BeleidskadersVigerende beleidskaders zoals de EcologischeHoofdstructuur (EHS) en het bestemmingsplan zijnrichtinggevend geweest bij het opstellen van degebiedsvisie. Daarnaast is gebruikt: het ICMO 1-rapport,het Omgevingsplan Provincie Flevoland, hetontwikkelingsplan Warande 2.0, de StructuurvisieOostvaardersWold (Oostvaardersland), hetbestemmingsplan Hollandse Hout, de PlanMerOostvaardersPlassen, de plannen voor het NAC, en denota recreatie en toerisme 2005-2010 (Lelystad).1.05 WerkwijzeDe Gebiedsvisie Hollandse Hout is tot stand gekomen ineen interactief planproces. De projectgroep, deklankbordgroep en de begeleidingscommissie zijn directbetrokken geweest bij het opstellen van de gebiedsvisie.De projectgroep bestond uit inhoudelijk betrokkenmedewerkers van de gemeente Lelystad enStaatsbosbeheer. De tussentijdse werksessies met deprojectgroep vormden belangrijke inhoudelijke momentenvan kennisoverdracht en koersbepaling.De klankbordgroepleden zijn afkomstig uit verschillendebelangenorganisaties waaronder bewoners enondernemers.De begeleidingscommissie bestaat uit vertegenwoordigersvan meerdere overheidsorganisaties waaronder degemeente Lelystad, de Provincie Flevoland, Kamer vanKoophandel Gooi-, Eem- en Flevoland en het WaterschapZuiderzeeland.Het ontwerpteam bestaande uit ontwerpers enonderzoekers van Enno Zuidema Stedebouw, H+N+Slandschapsarchitecten en Altenburg en Wymengaecologisch onderzoek heeft een initiërende rol vervuld enleverde input voor de bijeenkomsten.Na de eerste bijeenkomst van de klankbordgroep enbegeleidingscommissie waarin de opgave verkend is, zijner vier bijeenkomsten geweest. Hierin zijn achtereenvolgensde inventarisatie en analyse, de kwesties en debouwstenen, de alternatieven, het voorkeursalternatief ende concept-gebiedsvisie besproken. In de laatst genoemdebijeenkomst zijn de conclusies en aanbevelingen uit hetICMO2-advies toegelicht door twee leden van deze12 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

commissie. De bijeenkomsten zijn telkens voorbereid in degenoemde werksessies met de projectgroep en hetontwerpteam.De klankbordgroep besprak op 8 december 2010 deconcept-gebiedsvisie en bracht haar advies mondeling uitop 14 december 2010. De uitkomsten van deze bijeenkomstzijn besproken met de opdrachtgevers en het ontwerpteam.Tussentijds is overleg geweest met de directie vanStaatsbosbeheer en de betrokken wethouder van degemeente Lelystad.1.06 LeeswijzerDe Gebiedsvisie Hollandse Hout richt zich op 4 thema’s, teweten: Bosbouw, Landschap, Natuur en Recreatie. Dezethema’s vormen de bouwstenen van de GebiedsvisieHollandse Hout en worden in hoofdstuk 3 behandeld; in dithoofdstuk wordt de visie op de Hollandse Hout uiteengezet.Hoofdstuk 2 beschrijft de opgaven en doelstellingen,hoofdstuk 4 omschrijft de uitgangspunten voor hetontwerp. Hoofdstuk 5 tenslotte geeft een beeld van deuitvoering van de gebiedsvisie en beschrijft devoorwaarden,de stappen en het tijdspad die nodig zijn voorde uitvoering van de Gebiedsvisie Hollandse Hout.13

14 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

2.0Opgave en doelstellingenIn dit hoofdstuk worden de opgave en doelstellingen voorde Gebiedsvisie Hollandse Hout omschreven.2.01 OpgaveDe opgave is het opstellen van een integrale gebiedsvisievoor het bos- en natuurgebied de Hollandse Hout. Dezeopgave is gedefinieerd in het Plan van Aanpak HollandseHout, opgesteld door Staatsbosbeheer, de gemeenteLelystad en de klankbordgroep Hollandse Hout. Hierin zijnde volgende vier uitgangspunten gehanteerd:1. Vigerende beleidskaders van landelijke, provinciale engemeentelijke overheden, waaronder het ICMO1-advies,zijn richtinggevend.2. De Hollandse Hout zal altijd bos blijven. Het bosbeeld isgeen constante en zal in de tijd veranderen.3. De voorgenomen ontwikkelingen moetenrekening houden met toeristische- en recreatievegebruiksmogelijkheden als ook met (agrarische)ondernemers die voor hun functioneren belang hebben bijde ontwikkeling van de Hollandse Hout.4. De ontwikkeling van de gebiedsvisie geschiedt insamenwerking met de klankbordgroep Hollandse Hout alsook met vertegenwoordigers van onder meer de gemeenteLelystad en Staatsbosbeheer.Opgave Hollandse Hout2 . 0 O P G A V E E N D O E L S T E L L I N G E N15

2.02 DoelstellingenHet opstellen van de Gebiedsvisie Hollandse Hout isingegeven vanuit meerdere doelstellingen. De meestedoelstellingen komen voort uit rijksbeleid, provinciaalbeleid en gemeentelijk beleid. Daarnaast zijn doelstellingenen ambities aangescherpt en ontstaan door het ontwerpendonderzoek en op basis van gesprekken met opdrachtgevers,de klankbordgroep Hollandse Hout en debegeleidingscommissie. De hoofddoelstelling met debijhorende randvoorwaarden moet in ieder gevalgerealiseerd worden. Voor de overige doelstellingen is hetstreven ze zo optimaal mogelijk te realiseren.Doelstellingen Hollandse HoutHoofddoelstelling: realisatie van een aantrekkelijk en veelzijdig bos met ruimte voorbosbouw, recreatie en natuur.Randvoorwaarden:- behoud het bos als geheel, het bos blijft bos;- behoud en versterk het EHS-gebied;- 100% beleefbaar en toegankelijk voor recreanten;Overige doelstellingen:- bijdrage aan de diversiteit van parken en bossen rondom Lelystad;- ontwikkelen van de recreatieve mogelijkheden;- herstel van de ruimtelijke gelaagdheid;- vergroten van de diversiteit aan plant- en diersoorten;- benutten van de economische potenties (met inbegrip van de waarde van dehoutopstand);- het realiseren van een oostelijke poort voor Oostvaardersland in combinatie met deontwikkeling van het NAC;- vergroten van het welzijn van grote grazers in de Oostvaardersplassen.2 . 0 O P G A V E E N D O E L S T E L L I N G E N17

18 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

3.0VisieHoofdstuk 3 beschrijft de visie voor de Hollandse Hout. Alseerste is een beschrijving gegeven van de visie op deHollandse Hout als geheel en de betekenis van het bos inde context. In het tweede deel worden de vier doelen vande visie benoemd. De visie is een vertaling van de opgave,doelstellingen en randvoorwaarden uit hoofdstuk 2.Essentieel voor het slagen van de gebiedsvisie is eenvertaling van de in hoofdstuk 4 genoemdeinrichtingsprincipes naar een ontwerp, bijhorendbeheerplan en monitoringplan. Dit is een vervolgstap nahet vaststellen van de Gebiedsvisie Hollandse Hout.3.01 Visie Hollandse HoutDe Hollandse Hout wordt een voor de bewoners vanLelystad aantrekkelijk en veelzijdig bos met de bijzonderenatuurwaarden van een loofhoutbos op kleigrond; een boswaar mensen vlak bij de stad de natuur kunnen ervaren enwaar bezoekers het Oostvaardersland binnenkomen. Hetbos is de basis voor natuur, recreatie en houtproductie. Debeleving van het bos staat voorop; open plekken wordenafgewisseld met dicht bos, routes zijn gevarieerd engeschikt voor verschillende vormen van gebruik: te voet, opde fiets, in de kano of te paard. Je kunt door het boszwerven zonder paden te gebruiken of juist vanaf de padeneen ree zien wegspringen. Door de ontsluiting teverbeteren, de variatie te vergroten en de bosbouwkundigekwaliteiten beter te benutten krijgt het bos een nieuwetoekomst. Bestaande en nieuwe recreatieve functiestrekken verschillende soorten bezoekers. In vier zonesworden daar door een nieuwe inrichting vier verschillendebetekenissen aan gegeven.In de zone ‘bos met houtproductie’ ontstaat veel ruimtevoor recreatie. Hier wordt het oorspronkelijkemultifunctionele bosbeeld nagestreefd, waarinhoutproductie, andere bosgerelateerde economische3 . 0 V I S I E19

PPLEGENDAmultifunctioneel bosnatuurlijk bos (toegankelijk voor grote grazers)ecoductroostersfietspadwandelpadPPkanolintPentreePparkeervoorzieningzone met recreatieve functiesvoorzieningenraakpunteninstitutenN100 400 600 1000

functies, natuur en recreatie samen opgaan. De productievan hout wordt gecombineerd met een stelsel vanaantrekkelijke recreatieve routes, begeleid door eenafwisselende zoomvegetatie en dikke bomen die bijzondereplekken markeren. Deze zone is het recreatieveuitloopgebied voor Warande, voor bezoekers met interessevoor dit gebied, maar ook sporters vinden hier ruimte. Deblijvend aanwezige natuurwaarden, bijvoorbeeld de rijkdomaan paddenstoelen, zullen specifiek geïnteresseerdenaantrekken.De zone ‘natuurbos’ wordt omsloten door het bos methoutproductie en de Knardijk. Beheer en onderhoud van ditgedeelte van de Hollandse Hout is gericht op een toenamein ruimtelijke variatie; open en dicht, hoog en laag (droogen nat). Hier ontstaat ruige natuur met een extensiefpadenstelsel, boomgroepen en open plekken wisselenelkaar af. In deze zone is bij uitstek geschikt ombeschutting te bieden aan grote grazers uit deOostvaardersplassen. Zij zullen door betreding enbegrazing tijdens de winterperiode de variatie vergroten eneen recreatieve meerwaarde geven. De zone met natuurboszal volledig toegankelijk zijn voor recreanten. Veiligheid eneen goede voorlichting zijn belangrijke voorwaarden voorsucces. Bezoekers, uit binnen- en buitenland, die volledigwillen opgaan in de natuur hebben hier een bestemming.In de zone aan het Bovenwater wordt met inachtneming vande bestaande waarden ruimte geboden aan de huidigerecreatieve voorzieningen voor uitbreiding en vernieuwing.Het bos vormt een groen decor. Het is ook aan deze kantvan het bos dat de recreatieve uitloop vanuit Lelystadopgevangen wordt, maar ook bezoekers uit de regio zullenhier komen om te surfen of te vissen op forel.Stadslandbouw, speelweides maar ook eenkinderboerderij, ‘groene’ horeca en mogelijk zelfs zorg ofandere natuurgerelateerde instellingen kunnen hier eenplek krijgen. Gezelligheid, uitdaging en er even tussenuitstaan voorop binnen een bos met een parkachtigeinrichting.In de zone rondom het te ontwikkelen Natuur ActiviteitenCentrum (NAC) kleurt het bos richting een ruiger ennatuurlijker bos waarin gestruind kan worden en denatuurbeleving voorop staat. Bij het NAC is naast hetinformatiecentrum voorzien in een natuurcamping metminimale voorzieningen en een klein aantal ecolodges. Hierkomen bezoekers met interesse voor natuur, mensen dievolledig willen opgaan in de wereld van planten en dieren,bezoekers uit Lelystad maar ook uit de regio en uit hetbuitenland.De Hollandse Hout vormt de schakel tussen deOostvaardersplassen en de stad en versterkt daarmee deruimtelijke samenhang en de kwaliteit van natuur, wonenen leven. Het bos biedt nieuwe recreatie mogelijkhedenvoor Lelystad en de regio, terwijl het als karakteristiek bosop rijke kleigrond een uniek bos in Nederland zal gaanworden. De begrazing van delen van het bos met grotegrazers kan een positieve rol spelen in de recreatievebeleving en de toename in ruimtelijke en natuurlijkevariatie in het bos.3 . 0 V I S I E21

Bovenwater3.02 Uitwerking Gebiedsvisie in vier doelenVoor de gebiedsvisie zijn vier doelen geformuleerd: deHollandse Hout als scharnierpunt, het bos als basis, hetnatuurlijk bos en het recreatief bos. Deze doelen zijn eenvertaling van de bovenstaande visie en leiden tot eenruimtelijke en functionele zonering van het bos. De doelenworden in hoofdstuk 4 uitgewerkt in inrichtingsprincipesper aspect.bos met houtproductieWarandenatuurbosNACZonering Hollandse Hout (bos en recreatie)22 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

1. Hollandse Hout als scharnierpuntDe Hollandse Hout was bedoeld als buffer tussen hettoekomstige industrieterrein en Lelystad. Nu is juist eenverbinding gewenst waarin de kwaliteiten enontwikkelkracht van Warande, NAC, Oostvaardersplassenen het Bovenwater samenkomen.De Hollandse Hout werkt als scharnierpunt als aan devolgende drie punten uitwerking wordt gegeven:- Beleving vanaf de routes: zowel langs als door deHollandse Hout moet zichtbaar en beleefbaar zijn wat hetbos te bieden heeft door het openwerken van de randenen het bieden van doorzichten.- Interactie met de omgeving: visueel maar ook functioneeldoordat routes doorlopen en het bos voorzieningen biedtdie een aanvulling zijn op het reeds aanwezige aanbod,zoals het bezoek van kinderen aan een zorgboerderij.- De Hollandse Hout is op zichzelf een bestemming enis voor bezoek niet afhankelijk van wat aangrenzendegebieden zoals de Oostvaardersplassen aanbieden.7RUSTGesloten bosrandGesloten bosHalfopen bosOpen plekkenHoofdrichtingInterne ontsluitingWaterDijkBevindingen analyse landschap3 . 0 V I S I E1 Gesloten bosrand23

Bevindingen analyse bosbouw7RUST3Geheel (waarde van het bos als geheel, éénbosbouwkundige eenheid van 900 ha)Harde houtsoorten (soorten met een grote duurzaamheidswaarde,potentie tot uitgroeien van ‘dikke bomen’)Zachte houtsoorten (tweede ronde, nu tussen 15 en30 jaar oud)Zachte houtsoorten (eerste ronde zachthoud dat nietis vervangen, kwetsbaar)Bosreservaat (onaangestast bos sinds aanleg in 1972/73,uniek referentiegebied)Lagere waarde (bosdelen met relatief lage waarden,veel oud zacht hout)2. Het bos als basisHet bestaande en in de oorspronkelijke opzetmultifunctionele bos vormt de basis voor verdereontwikkelingen. Bosbouw, recreatie en natuurontwikkelingvormden de drie hoofdfuncties bij de aanleg, waarbij hetaccent lag op houtproductie. Zowel voor de randen enbijzondere onderdelen als voor de grotere bosvakken zijnbij de aanleg bosbouwkundige enlandschapsarchitectonische vernieuwingen gepleegd. Eénvan de doelen van de gebiedsvisie is het behoud en deherinterpretatie van deze vernieuwingen. Dat kan echterniet zonder daarbij oog te hebben voor een veranderdgebruik door recreanten en ondernemers, en het andersdenken over natuurontwikkeling. Natuur, recreatie enhoutproductie liggen niet naast elkaar maar zijngecombineerd tot één in elkaar grijpend systeem, dat leidttot een rijk en gelaagd bos. Een bos dat:- In verschijningsvorm verandert maar waarin altijd destructuur van de polder, het mozaïek van- boskavels en de heldere begrenzing herkenbaar zalblijven.- Door zal groeien op basis van het mozaïekvan houtopstanden met verschil in leeftijd ensoortsamenstelling. Er zijn hardhout- en zachthoutsoorten te onderscheiden waarbij de zachthoutsoorteneen kortere omlooptijd hebben dan de hardhoutsoorten.De kavels met hardhoutsoorten zijn nog niet halverwegehun omlooptijd en blijven overeind, hierin wordt gedunden is het beheer gericht op houtproductie. Door hetaanwijzen van bomen die uitgroeien tot ‘dikke bomen’met ruimte om een volledige grootte te bereiken en hetaanvullen van de struikvormers langs de kavelranden24 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1Waarde van het bos als geheel.

worden de natuur- en belevingswaarde vergroot.- Zal veranderen op basis van de bestaande structuurwaarbij de kavels met zachthoutsoorten blijven bestaanzodat het experiment met zachthoutsoorten voortgezetwordt. Een ander deel zal plaats maken voor open plekkendie de ruimtelijke gelaagdheid versterken, belevingvergroten en natuurwaarden vergroten.3. Natuurlijk bosDe ecologische waarden van de Hollandse Hout zijnevident; het bos is aangeduid als onderdeel van deEcologische Hoofd Structuur (EHS). Het bos is vanuitzonderlijke kwaliteit voor paddenstoelen. Daarnaast ishet onder andere leefgebied van de boommarter, de bever,de ringslang en diverse bosvogelsoorten. Denatuurwaarden zijn mede het gevolg van de rust en stilte inhet bos. Respect voor aanwezige en potentiëlenatuurwaarden is uitgangspunt bij de verdere ontwikkelingen eventuele aanpassingen aan het bos. Het bos is nogsteeds in ontwikkeling en zal dus uit zichzelf veranderen.Om het proces van ontwikkeling te beïnvloeden en waarmogelijk de natuurwaarden te verhogen en beleefbaar temaken is menselijk ingrijpen verdedigbaar. Dit menselijkingrijpen richt zich op:- Het vergroten van de afwisseling tussen open en dicht enhet maken van overgangen tussen hoog en laag, droogen nat, waardoor er een grotere diversiteit in plant- endiersoorten met kan ontstaan.- Een zonering van het bos: door recreatie en houtproductiein de rand van de Hollandse Hout een plek te gevenontstaat er een luw middengebied: het natuurbos. Eenzonering in toegankelijkheid en gebruik van het bos zorgtEBevindingen analyse natuurGesloten bosOpen plekkenRandenNabijheid OostvaardersplassenEcologische verbindingBosreservaatEHS:Natura 2000WaardevolOverig3 . 0 V I S I E25

Bevindingen analyse recreatiePPRUSTPPRUSTPIntensieve recreatieParkeergelegenheidDuidelijke begrenzingBos als achtertuinOpen plekkenHoofdontsluitingWandel/fietsontsluitingervoor dat dit gedeelte van het bos vrijwel ongestoord kanblijven.- Het uitbreiden van begrazing van het bos, ongeacht of ditwilde of gehouden dieren zijn, waardoor een toename vannatuurwaarden en een vergroting van de diversiteit zalplaatsvinden.4. Recreatief bosDe Hollandse Hout krijgt een recreatieve betekenis opmeerdere schaalniveaus. Het bos maakt deel uit van hettoekomstige Oostvaardersland. Dit uitgestrektenatuurgebied heeft (inter)nationale aantrekkingskracht.Bezoekers aan Oostvaardersland zullen zich via deHollandse Hout naar het NAC begeven. Op lokale schaal zalde Hollandse Hout in de reeks van parken en bossenrondom Lelystad een aanvulling zijn en blijvend ruimtebieden aan rustzoekers. Voor Warande heeft het bos debetekenis van een recreatief uitloopgebied waarinstadsrandfuncties een plek hebben, zoals eenkinderboerderij en speelbos. Op regionale schaal is deHollandse Hout één van de ruige gebieden in de reeks vanNatuurpark Lelystad en het IJsselmeer. Het recreatiefgebruik van het bos zal per saldo profiteren van vergrotingvan de natuurwaarden, meer variatie in abiotiek en verschilin vegetatie. De ruimtelijke gelaagdheid van het bos en hetwisselende padenverloop maken de Hollandse Hout tot eenspannender bos.Omdat de Hollandse Hout een gebruik kent door meerderemotiefgroepen wordt het bos verdeeld in vier zones meteen programmatische diversiteit.De motiefgroepen worden gevormd door groepengebruikers met de volgende motivatie (zie bijlage 3 voor de26 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

overzichtstabel met motiefgroepen):- Gezelligheid;- Er tussenuit;- Interesse voor gebieden;- Volledig opgaan in de planten- en dierenwereld;- Uitdaging: gezond blijven (sport)De vier zones van de Hollandse Hout hebben een overlap enraken aan de Oostvaardersplassen, het Bovenwater enWarande.3 . 0 V I S I E27

28 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

4.0Uitgangspunten voor de vernieuwing van het bosDe visie op de Hollandse Hout heeft een gelaagde opbouw diesterk samenhangt met de fysieke kenmerken van het bos. Devernieuwing van dit bos gebeurt op basis van de huidigekwaliteiten en geeft de bestaande lagen weer betekenis.Eén van die kwaliteiten bevindt zich in de eerste laag van het bosen wordt gevormd door de bestaande polderstructuur. Hierdooris een duidelijk begrensd bos ontstaan met lange heldere lijnen.De tweede laag bestaat uit de boskavels, een mozaïek vanverschillende boomsoorten dat over het poldergrid ligt. Eengrilliger verloop van fiets- en wandelpaden met een toegenomenbelevingswaarde van het bos is het gevolg.De derde laag bestaat uit drie recreatieve concentratiepunten ende routes die deze punten onderling verbinden. Hier krijgen deeerste twee lagen een nieuwe betekenis, worden de bestaandewaarden ingezet en vernieuwd en komen de gebruikers van deHollandse Hout het bos binnen. Het bos wordt beter toegankelijkdoordat routes hersteld en beleefbaar gemaakt worden.De vierde en laatste laag is het beheer dat op het bos wordttoegepast, er wordt een onderscheidt gemaakt in twee zones. Deeerste zone ligt, in een hoefijzervorm, over het bos waar hetbeheer gericht is op houtproductie en intensievere recreatie. Detweede zone met een beheer wat gericht is op natuur ligthierbinnen. De begrenzing wordt gevormd door waterlopen,routes en waar nodig een hekwerk.Opbouw van de gebiedsvisiebeheerrecreatieboskavelsontginningsfase4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S29

30 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

4.01 LandschapDe bossen van Lelystad en Flevoland zijn ontworpen enaangelegd in een specifieke situatie. De bodem bestaat uitrijke kleigrond. Hierdoor zijn de bossen in een enorm tempogegroeid. Binnen het grote project van de IJsselmeerpoldersbestond een cultuur van maken en ontwerpen, waarin eenheel landsdeel als samenhangend landschap kon wordenontworpen vanuit de rijksdienst voor de IJsselmeerpolders.De hoofdlijnen zijn helder, de invullingen variëren naarondergrond, situatie en ontwerper. Voor Lelystad zijn dezebossen sinds jaar en dag de context voor het ontstaan vaneen nieuwe stad geweest. De bossen hebben eenbelangrijke recreatieve functie. Sommige wijken(Jagersveld, Langezand) werden zelfs in het bos aangelegd,andere ertegenaan, zoals Lelystad-Zuid (Warande) wasgepland. De gebiedsvisie geeft ook die historie een plek inhet perspectief op de toekomst.De Hollandse Hout is een duidelijk begrensd bos, onderdeelvan de onderliggende polderstructuur en begrensd doorlange polderlijnen. Daardoor is het een duidelijke eenheiden heeft het een sterke identiteit. Vanaf de A6 en deKnardijk en ook vanaf de routes door het bos is dezeeenheid goed te ervaren. De Torenvalkweg en Buizerdwegzijn onderdeel van de polderstructuur en doorsnijdenletterlijk het bos. De profielen zijn ruim opgezet met het bosop afstand. Op sommige punten zijn er toevoegingen ofvariaties in het profiel: laanbeplanting of een meer openbosperceel. De recreatieve functies rond het Bovenwaterdie ontsloten worden vanaf de Buizerdweg zorgen voor eengevoel van levendigheid in dit gedeelte ten opzichte van derust die heerst rond de Torenvalkweg. De randen van hetFacetkaart landschap4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S31

os verschillen van elkaar. Deze verschillen hebben geeninvloed op het bos zelf maar zijn wel aanleiding voor meervariatie. De padenstructuur is afgeleid van het poldergriden heeft een bosbouwkundige basis. Deze rationeleverkaveling is vervolgens bewerkt om de paden eenaantrekkelijker verloop te geven. Naast de Buizerdweg enTorenvalkweg zijn er geen lange rechte wegen en padendoor het bos te vinden.Oorspronkelijk is Hollandse Hout aangelegd als buffertussen Lelystad en het te ontwikkelen industrieterreintussen Almere en Lelystad. Dit terrein is er nooit gekomenwaardoor de Hollandse Hout nu een centrale positie heefttussen Lelystad en het natuurgebied deOostvaardersplassen.De onderliggende agrarische verkaveling is terug te zien inde opzet van het bos, vooral in de lijnen die het bosdoorsnijden. Ook het bosbouwkundige karakter iswaarneembaar door de variatie binnen de percelen. Op hetniveau van het bos als geheel is het bos eenduidig in zijnverschijningsvorm. Het bos is vrij constant in dichtheid ener zijn weinig open plekken en verschillen in openheid vanhet bos. De ruimtelijke gelaagdheid van het bos is beperkt.Vanuit recreatie zou meer afwisseling een verrijking zijn.Ook kunnen dikke bomen daaraan bijdragen. Open plekkenkunnen daarbij ruimte bieden aan het laten grazen van(zoog)koeien en paarden van biologischelandbouwbedrijven.De positie van de Hollandse Hout is veranderd van buffernaar min of meer stadsbos en entree van een reeksaaneengesloten natuurgebieden. Aan deze nieuwebetekenis moet bij nieuwe ontwikkelingen uiting wordengegeven.De aanwezige ruimtelijke en landschappelijke kwaliteitenkunnen worden vergroot en bieden aanleiding om deontstaansgeschiedenis herkenbaar te maken. Hierbij gaathet om het bos als eenheid, de soortensamenstelling enranden van de boskavels en de beleving van de randen vanhet bos.Een versterkte ruimtelijke gelaagdheid en meer openheidvan de Hollandse Hout door begrazing dragen bij aan deruimtelijke kwaliteit van het bos. Bestaandehardhoutsoorten bieden aanleiding ze te laten uitgroeientot dikke bomen.Inrichtingsprincipes landschap:- De onderliggende polderstructuur van het landschapwordt zoveel mogelijk gerespecteerd.- Het tracé van de Torenvalkweg wordt gedeeltelijk verlegden krijgt een spannender verloop. De entree van deTorenvalkweg wordt naar het zuidoosten verplaatst, omals ingang van de A6 te kunnen functioneren. Binnen hetplangebied van Warande vraagt dit om extra ruimte. Er iseen nieuwe autobrug nodig.- Voor verkeersveiligheid komt er een doorgaandevrijliggende fietsroute parallel aan de huidige liggingvan de Torenvalkweg. Dit fietspad buigt bij de LageDwarsvaart af richting oosten evenwijdig aan het nieuwedeel van de Torenvalkweg.- Verkeersremmende maatregelen voor de Torenvalkwegkunnen worden gecombineerd met de oversteekplaatsenvoor grote grazers.- De Buizerdweg wordt verbreed en er wordenverkeersremmende maatregelen genomen. Bij de32 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

ealisatie van een nieuw profiel van de Buizerdweg staatde veiligheid van de recreant voorop.- De aansluiting van de Markerdreef op de A6 ligt zodanigop afstand van de Hollandse Hout dat er ruimte is om eenentree te maken voor de Hollandse Hout in een bosrijkeomgeving. In deze omgeving kunnen bedrijven metnatuurgerichte activiteiten zich vestigen en presenteren.- Vanaf de Buizerdweg komt een nieuwe recreatieveverbinding door het bos naar de Torenvalkweg. Dit is eenhalfverhard karrenspoor, te gebruiken voor wandelaars,fietsers, huifkartochten en beheer.- Vanaf het Bovenwater wordt een kanolint aangelegdrichting de Lage Vaart, die door het bos voert. Dezewatergang is toegankelijk voor kanovaarders.- De watergang staat niet in open verbinding met hetBovenwater.- Ten behoeve van kanoën is de bevaarbare watergangminimaal 8 meter breed en 1,5 meter diep. De brughoogteover deze watergang is minimaal 1,25 meter van deonderkant brug tot het water. Omdat de watergangecologische oevers heeft moet om de 300 meter eenop- en afstappunt gemaakt worden. Op minimaal drieplaatsen aan de route wordt een inprikker gemaaktvanaf de watergang het bos in, als rustplaats voorde kanovaarder. De watergang is over het water viaeen overtoom toegankelijk vanaf de Lage Vaart en hetBovenwater. Dit omdat de watergang een hoger peil heeft,gelijk aan het waterpeil van de Torenvalktocht.- Het tracé van de watergang maakt deels gebruik van debestaande poldersloten in het bos en sluit aan bij devormentaal van het oorspronkelijk ontwerp voor het bos.- De watergang vormt de natuurlijke begrenzing van hetgebied waar heckrunderen en konikpaarden grazen.Edelherten hebben een extra begrenzing in de vorm vaneen hekwerk nodig.- De watergang wordt waar mogelijk ingericht metnatuurvriendelijke oevers.- In het bos worden plassen gegraven metnatuurvriendelijke oevers, de plassen dienen alsdrinkplaats en als ruimtelijke schakel tussen hetnatuurbos en de gedeeltes van het bos met eenintensiever recreatief gebruik.- De grond die vrijkomt bij het graven van de watergang enplassen wordt elders in Hollandse Hout gebruikt om hetmaaiveld op te hogen en een gradiënt of uitzichtpunt temaken, zodat een gesloten grondbalans ontstaat. Dezeverhogingen komen voor een deel naast de watergang teliggen zodat een verhoogde route kan worden gemaaktmet zicht op het gebied aan de overkant van het water.4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S33

34 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

4.02 BosbouwEen van de waardevolle eigenschappen van de HollandseHout is de omvang van het aaneengesloten bos vanongeveer 900 ha. Het is ontworpen volgens een interessantbosbouwkundig principe als een multifunctioneel boswaarin recreatie, bosbouw (houtproductie) en natuur eenplek hebben gekregen. Deze opzet bestaat uit bospercelenmet verschillende vormen, wisselende struikbeplanting aande paden tussen de percelen en een singelstructuur,onderdeel van de onderliggende polderstructuur. Deondergrond bestaat uit een rijke kleibodem. Het bos zelf iswat betreft uiterlijke verschijningsvorm een uniform bosmet een gedifferentieerde opstand in percelen die steedsvan vorm verschillen. De helft van de voorkomende soortenzijn zachte soorten zoals populier en wilg. Een deel van hetbos is bestempeld als bosreservaat, een stuk onbeheerdbos sinds de aanleg begin jaren ’70. Dit gebied dient alsreferentiegebied voor de rest van het bos dat zich sinds deaanleg anders heeft ontwikkeld. Sinds ruim tien jaar heeftde Hollandse hout te maken met een meer natuurlijkbeheer. De economische waarde van de aanplant neemt afdoordat het aan het benodigde beheer ontbreekt. Eenspecifiek dunningsbeheer is nodig om te zorgen dat er meerdikke bomen in het bos kunnen groeien. Dikke bomenverhogen de ecologische en recreatieve waarden vanHollandse Hout.De multifunctionele opzet van het bos biedtaanknopingspunten voor het maken van een rijk engevarieerd bos. Het biedt mogelijkheden aan deeconomische potenties van het bos (houtproductie) en aanverdere ontwikkeling van de recreatie en natuur. DaarnaastFacetkaart bosbouw4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S35

os als geheel(60% - 20% - 20%)module(60% - 20% - 20%)perceel (1 soort)Het Droste-effectOpbouw van de boskavels in Hollandse Hout36 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

iedt het bos als geheel de basis van waaruit de verdereontwikkelingen kunnen plaatsvinden. De huidige structuurmoet daarbij in stand gehouden worden.Inrichtingsprincipes bosbouw:- De huidige opzet van boskavels blijft gehandhaafd.- In het hele bos wordt meer variatie aangebracht in hetbosbeeld.- Zoomvegetatie aan de randen van de boskavels moetworden hersteld, minimaal ter plaatse van de recreatieveroutes.- In stukken van het bos waar veel hardhout voorkomt moetworden gedund zodat bomen kunnen uitgroeien tot ‘dikkebomen’ met een volledige omvang.- Waar veel zachthout voorkomt worden of open plekkengemaakt ter vergroting van de recreatieve beleving ofwordt gekapt en hardhout teruggeplant.- Het gedeelte van de Hollandse Hout waar de meestehoutproductie plaatsvindt is in de zone begrensd doorLage Dwarsvaart, Lage Vaart en het nieuwe kanolint doorde Hollandse Hout en het bos tussen Bovenwater enBuizerdweg.4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S37

38 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

4.03 NatuurVanuit ecologisch oogpunt zijn er in Hollandse Hout enkelebelangrijke onderwerpen: de natuurwaarde van het bos, hettoelaten van grote grazers en het beheer van het bos.NatuurwaardenVrijwel de gehele oppervlakte van de Hollandse Hout isonderdeel van de EHS. Ten oosten van de Lage Dwarsvaarten ten noorden van de Buizerdweg is dit de minst zwareEHS bestemming: overige EHS. Daarnaast is nog een kleingebied ten zuiden van de Buizerdweg en grenzend aan deLage Dwarsvaart uitgezonderd van de EHS. De EHS zorgtvoor beperkingen ten opzichte van de ontwikkelingen in hetbos. Deze moeten zodanig een plek krijgen dat de EHS nietwordt aangetast. Bij aantasting dient compensatie teworden gevonden.De Hollandse Hout is een bos in ontwikkeling, in debovenlaag momenteel gedomineerd door populier,esdoorn, es, eik en beuk. De bosflora bestaat weliswaarvoornamelijk uit algemene soorten, maar is eigen in zijnsoort. Het bos heeft een rijke gemeenschap paddenstoelen.De Hollandse Hout levert met ruim 800 ha bos eenbelangrijke bijdrage aan de EHS-doelstellingen van deProvincie Flevoland voor bosvogels en andere soorten dievan het bos afhankelijk zijn, zoals de boommarter. Het bosis groot genoeg om aan levensvatbare populaties vanbosvogels plaats te bieden. De ruimtelijke variatie innatuurwaarden is gerelateerd aan de bosaanplant. Het iseen homogeen aangelegd bos met weinig abiotischevariatie in de ruimte. Er is geen relevante gradiënt innatuurwaarden aanwezig in de bestaande situatie.In het huidige bosreservaat bestaat momenteel eenFacetkaart natuur4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S39

onverstoorde habitat (sinds begin jaren ’70) door hetontbreken van menselijk ingrijpen ten behoeve van beheer.De geringe mate van verstoring elders in het bos is gunstigvoor natuurwaarden.Toelaten grote grazersWanneer grote grazers in de Hollandse Hout wordentoegelaten wordt er een nieuw element in de ontwikkelingvan het bos toegevoegd wat gunstige effecten kan hebbenop de natuurwaarden. Er worden verschuivingen verwachtin de vogelfauna die negatief zijn voor bos- enstruweelvogels, maar positief voor vogels van opengrasgebieden. Met het toelaten van grote grazers zal deopenheid in het bos toenemen. Door de toetreding van lichtzal de diversiteit in soorten toenemen. Wat het preciezeeffect zal zijn is echter nog onzeker en vraagt omconsequent monitoren. Wel is duidelijk dat denatuurlijkheid van het bos zal toenemen. Ook neemt devariatie van het bos toe bij extensieve begrazing.Natuurlijke verjonging daarentegen neemt af en om het bosals bos te behouden zullen delen daarvan uitgerasterdmoeten worden. Daar waar nu specifieke natuurwaardenaanwezig zijn, zoals bepaalde paddenstoelensoorten zaleen negatief effect door begrazing voorkomen moetenworden door ook deze delen uit te rasteren.Het toelaten van grote grazers in de Hollandse Houtverbetert het welzijn van de dieren zelf omdat zij keuzekrijgen uit verschillende terreintypes. De oppervlakte vanhet gebied dat toegankelijk is voor grote grazers moet grootgenoeg zijn om de druk op het bos te verlichten. DeHollandse Hout biedt daarbij specifiek beschutting inwinterse tijden. Daarom is het een vereiste dat de63 ha117 ha117 ha180 ha235 ha55 ha92 haGefaseerd toelaten van grote grazers40 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

Hollandse Hout als bos blijft bestaan. Het toevoegen vanwater (als drinkplaatsen) is belangrijk. De aanwezigheidvan de grazers verhoogt de recreatieve waarde van hetgebied, zolang het gebied voor de recreant beleefbaar entoegankelijk is en de veiligheid wordt gewaarborgd.Bij de toetreding van grote grazers worden tot de HollandseHout kunnen vier fases worden onderscheiden:Fase 1:Aanleg ecoduct over Knardijk, graven nieuwe watergang enplaatsen rasters. De Torenvalktocht vormt een natuurlijkebegrenzing waar tijdelijk een hek in komt voor debegrenzing van edelherten.Fase 2:Plaatsen rasters en verwijderen rasters ter plaatse vanTorenvalktocht. Aanleg oversteken over Torenvalktocht.Fase 3:Verbreding onderdoorgangen onder het spoor tot minimaal50 meter, plaatsen rasters en aanleg water langsTorenvalkweg.Fase 4:Plaatsen rasters en aanleg oversteken over Torenvalkweginclusief veeroosters.De totale oppervlakte begraasd gebied is netto 327 hectare.Wanneer in het bos ook begrazing plaatsvindt door(zoog)koeien en paarden van biologischelandbouwbedrijven dient er een afstand van tenminste 500meter te bestaan tussen de grote grazers en de overigekoeien en paarden. Hiermee worden veterinaire risico’sbeperkt.Bosbeheer bij toetreding grote grazersDe toetreding van de grote grazers vraagt om inleidendbeheer zodat het bos optimaal wordt ingericht ten behoevevan de grazers, natuurwaarden, recreatie en bosbouw. Hettoelaten van grote grazers in het bos vraagt om eenweloverwogen wijze van (uit)rasteren. Een mogelijke vormvan inleidend beheer is het aanplanten van doorndragendesoorten. Het aanplanten van deze soorten in combinatiemet het herstel van de zoomvegetatie heeft een tweeledigeffect. Op deze manier kan voor de langere termijn eenduurzame zonering voor de grote grazers wordengeorganiseerd. Daarnaast neemt de recreatieve belevingtoe. Het bosreservaat is sinds de aanleg van het bosgevrijwaard van beheer en wordt (volledig) open gesteldvoor grote grazers, omdat juist hier ontwikkelingen (eneffecten) na aantakking op de Oostvaardersplassenoptimaal gevolgd kunnen worden.Gezien de ligging van de Hollandse Hout in de EHS moetende natuurwaarden minimaal behouden blijven en waarmogelijk worden versterkt. Daarnaast speelt de opgave ombij te bijdragen aan het vergroten van het welzijn van degrote grazers in de Oostvaardersplassen. Door deHollandse Hout aan te takken op de Oostvaardersplassenontstaat een robuuster gebied met een grotere ecologischevariatie. Deze ontwikkeling komt bovenop de twee koersenvoor het beheer van het bos: bos met houtproductie in eenforse band langs de rand, en natuurbos in de kern.4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S41

KNARDIJKklaphekveeroosterrastersleedoorn: struiken met doornsBegrenzingsmogelijkheden grazersBegrenzingsmogelijkheden grazers42 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

Inrichtingsprincipes natuur:- Bij aantasting van natuurwaarden zoals bepaald binnenregelgeving van de EHS zal in het bos of daarbuiten ruimtegevonden moeten worden voor compensatie.- Om de natuurwaarde van de Hollandse Hout te versterkenworden meer gradiënten aangebracht tussen drogeen natte natuur. Daarom worden plassen gegravenvan minimaal 1,5 meter diep met flauwe oevers omgeleidelijke overgangen te maken tussen nat en droogbos. De plassen kunnen ook als drinkplaats voor de grotegrazers functioneren.- De zonering van het bos leidt tot rustige plekken meteen geringe verstoring en meer bezochte plekkenmet een grotere verstoring. Bij de verdere uitwerkingzal rekening worden gehouden met delen van hetbos waar in de huidige situatie hoge natuurwaardenworden aangetroffen. Door beperkte toegankelijkheidwordt verstoring voorkomen. Hetzelfde principe isvan toepassing op gebieden waar in de toekomst hetvergroten van natuurwaarden is gewenst.- Zomen en randen worden hersteld en versterkt.Inrichtingsprincipes grote grazers:- Voor grote grazers komt er een verbinding tussen deOostvaardersplassen en (een deel van) de Hollandse Houtover de Knardijk.- Deze verbinding komt circa 150 meter ten noordwestenvan de kruising van het spoor met de Knardijk. Deoptimale helling van het ecoduct is 1:20 en de breedte isminimaal 50 meter. Ter plaatse van de aanlanding van hetgrondlichaam/ecoduct op het maaiveld is een bosrijkeomgeving nodig i.v.m. beschutting.- Op verschillende manieren wordt het leefgebied van degrote grazers in de Hollandse Hout begrensd: door eenwatergang met drassige oever van minimaal 10 meterbreed worden heckrunderen en konikpaarden begrensd.Voor de edelherten is nog een extra raster nodig dat netboven het water uitsteekt omdat ze kunnen zwemmen.Om de grote grazers op maaiveld te begrenzen is eenraster van minimaal 3,5 meter hoog nodig zodat deedelherten er niet overheen springen. Waar het raster inhet zicht staat wordt het opgenomen in de begroeiing.- Het spoor met talud wordt uitgerasterd om te voorkomendat dieren het spoor betreden.- De Torenvalkweg gaat door het uiteindelijke leefgebiedvan grote grazers. De weg wordt vrijgehouden van dedieren door watergangen aan beide zijden (met drassigeoevers en rasters). Op een drietal plaatsen kunnen degrazers de weg oversteken. Daar worden wildroostersgeplaatst zodat ze alleen ter plaatse van de oversteek opde weg kunnen komen.- Het leefgebied voor grote grazers is daar waar de meestezachte houtsoorten voorkomen, mogelijk aan beide zijdenvan het spoor. Om een goede onderdoorgang onderhet spoor te maken is een breedte nodig van 50 meter.Deze onderdoorgang kan i.v.m. verstoring en veiligheidniet worden gebruikt door recreanten. Te onderzoekenis hoeveel onderdoorgangen nodig zijn en of meerderekleine doorgangen dezelfde werking hebben als eengrote.4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S43

44 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

4.04 RecreatieDe Hollandse Hout is een herkenbaar bosgebied, mededoor de heldere begrenzingen en de belangrijksterecreatieve functie op dit moment: rust. Het is te belevenals een continu, vrij dicht bos met weinig verschil in openen dicht. De open plekken die er zijn zorgen voor enigeafwisseling en variatie, gewaardeerd door gebruikers. DeHollandse Hout onderscheidt zich in de ring vanverschillende bossen rond Lelystad door de meer afgelegenpositie en het ‘vergeten’ karakter. De rust in het grootstedeel van het bos vormt een belangrijke trekker voor eenrelatief kleine doelgroep.PPEntrees van het bos zijn momenteel echter niet meer daneen parkeerplaats zonder duidelijke start van een route ofbeleving. De inrichting van het bos is niet gericht op derecreatieve functie en het maximaliseren van de beleving.Het voorzieningenniveau in de Hollandse Hout is op ditmoment vrij beperkt. Er zijn slechts enkele wandelpadenaanwezig, er bestaat één fraaie fietsroute, het aantalparkeerplaatsen van waaruit men het bos te voet kanbezoeken (aan de Torenvalkweg en Buizerdweg) is beperkt.Het aanwezige fietspad biedt aanleiding tot het maken vaneen entree tot en beleving van het bosgebied.PPPDe Hollandse Hout heeft een slingerend systeem vanonderhoudspaden. Deze paden hebben potentie om ookaantrekkelijk te zijn als wandelroute, maar beheer enonderhoud laten te wensen over.Facetkaart recreatie4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S45

PAan de noordzijde van het bos bevinden zich enkeleondernemers die recreatieve diensten aanbieden. Er isverder enige toeristische bedrijvigheid in de HollandseHout zelf door voornoemde bedrijven aan het Bovenwater.Deze plas biedt ruimte aan de lokale watersport. Ook in deLage Vaart en Lage Dwarsvaart zijn mogelijkheden voorwatersport. De Hollandse Hout biedt deze mogelijkhedenniet.De contour en maat van het bos zijn beleefbaar vanaf deKnardijk, maar door de dichte rand heeft de Knardijk voorde Hollandse Hout niet de ‘boulevard’-functie zoals die welgeldt voor de Oostvaardersplassen en Oostvaardersveld.PInzoom op de recreatie rondom het BovenwaterPP46 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

PBij Pontwikkeling van Warande grenst de Hollandse Hout aaneen woonwijk. Het soort gebruik en aantal gebruikers zullendaarbij toenemen. Het bosgebied is niet voorbereid opuitbreiding van Warande; noch naar aantallen verbindingennaar de woonwijk, noch naar de recreatieve inrichting vanhet oostelijk deel van het bosgebied zelf. De Hollandse houtmaakt in de toekomst ook deel uit van Oostvaardersland:een aaneenschakeling van natuurgebieden, waaronder deOostvaardersplassen en het Oostvaardersveld met het NAC.Daarmee krijgt het bos (inter)nationale aantrekkingskracht.PPInzoom op de recreatie rondom entree Torenvalkweg4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O SP47

PPDe context van de Hollandse Hout verandert en daarmeeook de betekenis van het bos. In plaats van een buffertussen verschillende gebieden die niet met elkaar inaanraking mochten komen, wordt het in de toekomst detoegang tot één groot natuurgebied, onder anderebereikbaar vanuit Lelystad.Een hogere belevingswaarde van het bos verhoogt deaantrekkelijkheid. Meer afwisseling, aanwezigheid vandikke bomen en meer openheid zorgen voor een beterbeleefbaar bos. De natuurwaarden van de Hollandse Houtzijn in te zetten als recreatieve trekker.PDe Hollandse Hout is niet het enige bos in de omgeving vanLelystad. Hier bevinden zich ook het Zuigerplasbos,Overijsselse Hout, Gelderse Hout en het Natuurpark. DeHollandse Hout is hier een aanvulling op, en dat moet hetook blijven. Echter op een nieuwe manier, omdat de contextverandert. De Hollandse hout moet een herkenbaar profielkrijgen. Daarbij biedt de ligging van het bos grenzend aanBovenwater, Oostvaardersveld en Warande mogelijkhedenom het bos te differentiëren en ruimte te bieden aan deverschillende motiefgroepen.Inzoom op de recreatie rondom het NAC48 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

Inrichtingsprincipes recreatie:- De Hollandse Hout zal geheel toegankelijk zijn voorrecreatief gebruik.- De Hollandse Hout fungeert als poort naar hetOostvaardersland. Vanaf de aansluiting van deTorenvalkweg op de Markerdreef, nabij de A6, bevindtmen zich al in de Hollandse Hout.- Daar waar het toevoegen van recreatieve voorzieningen ofhet vergroten van de recreatieve druk leidt tot aantastingvan de EHS zullen compenserende maatregelen getroffenmoeten worden. In de Hollandse Hout of daarbuiten.- In het gebied ten noorden van de Buizerdweg isruimte voor huidige ondernemers om hun recreatievevoorzieningen uit te breiden.- Aan weerszijden van de Lage Dwarsvaart bevindt zichhet uitloopgebied voor bewoners van Warande. Daarommoeten er aan de noordzijde bruggen voor langzaamverkeer worden toegevoegd over de Lage Dwarsvaart.Recreatieve voorzieningen bevinden zich aan de zijde vanWarande zoals een boulevard langs de Lage Dwarsvaart,waar ook aanleg mogelijkheden zijn voor waterrecreanten.In een klein gebied tussen de Buizerdweg en LageDwarsvaart is in de Hollandse Hout zelf ruimte omnatuurgerelateerde recreatieve voorzieningen te plaatsenzoals een zorgboerderij.- Ten zuidoosten van de Buizerdweg is ruimte voorstadslandbouw waarin beweiding mogelijk isdoor (zoog)koeien en paarden van biologischelandbouwbedrijven.- Langs de Buizerdweg, Torenvalkweg en nabij het NAC ende voorzieningen aan het Bovenwater dient voldoendeparkeergelegenheid te zijn. Het ontwerp en de aanlegIndrukwekkende bomenAlleen al de bomen zijn een bezoek aan het Mastbos meerdan waard. Niet alleen zijn er eeuwenoude grove dennen,Staatsbosbeheer Regio ZuidHet recreatiegebied rond de Buizerdweg Spoorlaan| heeft CH Tilburg een hogeT www.staatsbosbeheer.nlpadendichtheid met 50% halfverharding en 50% verhardWandelroutesEr zijn drie wandelroutes in het Mastbos die u langs demooiste en meest kenmerkende plekken van het bos leiden.inmiddels uitgegroeid tot hoge slanke bomen met eenElke route heeft een eigen karakter en is goed begaanbaar.prachtige kroon, ook imposante eiken, kastanjes en beukensieren het bos. Op meerdere - plaatsen De zijn scheibeuken bestaande teDe onderhoudspaden gele route ()vormen de onderleggervinden die de grens van verschillende bosvakken aangeven.Deze route bevindt zich in het zogenaamde Voorbos en heeftDe meer dan jaar oude scheibeuk op de kruising van een sterk historisch karakter. U loopt hier onder grovevoor de recreatieve routes door de Hollandse Hout.Lange Dreef en de Oude Postbaan is hier een indrukwekkenddennen van meer dan twee eeuwen oud en door lanen metvoorbeeld van. Ook geven beuken de lange lanen in het boszware beuken. Het is een echt wandelbos. De paden zijneen statig aanzien. In de bomen vinden elk jaar vogels als debreed en grond is vrij droog. Een deel de route looptAchterstallig onderhoud daarvan zal bijgewerkt moetenzwarte specht en de blauwe reiger hun nestplaats. Zij delendoor het ‘honden los’-gebied.de broedplaatsen met maar liefst acht verschillende soortenvleermuizen. worden. Alleen De blauwe in route de () intensievere recreatiegebiedenEen groot deel van route loopt u door oude lanen.Blauwe kikkersHalverwege komt u langs het ‘Vischven’, dat zo heet vanwegezullen paden worden toegevoegd. De struikenbeplantingDichter bij de grond zijn het vooral de vennen en natterede vorm. Dit ven was vroeger ontwaterd en bebost, maar isgebieden, zoals de Galderse heide en de Schietbaan, waarinmiddels weer in ere hersteld en is nu volop in ontwikkeling.de paden zal daarbij hersteld moeten worden.bijzondere planten aangetroffen worden zoals echtduizendguldenkruid, zonnedauw, brede wespenorchis en dewettelijk beschermde klokjesgentiaan. Deze moerassigeDe rode route ()gebieden bieden een onderkomen - aan Afhankelijk maar liefst zeven van Aan het begin de van deze komst route loopt u door het van ‘Eeuwig de grote grazers, wordtsoorten amfibieën, waaronder de landelijk bedreigdeLaantje’, het oudste pad van het Mastbos en schijnbaarvinpootsalamander en de heikikker. Deze kikker lijkt op oneindig lang. Door brede lanen leidt de route u verder langslangs de oostelijke zijde van de Knardijk een ‘grazersvrije’wandelroutebruine kikker, maar niet tijdens de voortplanting in hetde imposante Oude Scheibeuk en de Galderse heide metvoorjaar. Dan zijn de mannelijke heikikkers namelijk van topopen zandvlakten, heide en bostot teen blauw.aangelegd.Zien en gezien wordenWie goed oplet ziet in het Mastbos nog veel meer dieren. Zoheeft u vooral op open vlakten kans dat u een ree ziet grazenof een vos ziet jagen. Eekhoorns laten zich ook nog wel eenszien, maar ‘vliegen’ door de boomkruinen zo weer uit hetzicht. Als u toch naar boven kijkt, speur dan de lucht eens af.Vaak cirkelen er roofvogels, waaronder de buizerd, op zoeknaar een prooi op de grond. Met zijn scherpe ogen heeft hiju ongetwijfeld al lang in de gaten.worden tegelijkertijd met de benodigde infrastructureleaanpassingen opgepakt, de parkeerplaatsen en hundirecte omgeving worden als entrees van het bosingericht.- Doorgaande wandelroutes zoals het ‘Pionierspad’behouden hun functie.- Er is ruimte voor ruiter- en menpaden in combinatie metbeheerpaden in het bos met houtproductie.- De inrichting van de recreatieve gebieden is intensieverdan van het bos buiten deze gebieden. Het gebied rondhet NAC heeft een gemiddelde padendichtheid waarvan70% uit halfverharding bestaat en 30 % verhard is. Hetgebied rond de aansluiting van de Torenvalkweg op deMarkerdreef waar men de Hollandse Hout binnenkomtvanaf de A6 heeft een vergelijkbaar inrichtingsniveau.pad.informatieWie meer informatie wil kan op zondagnamiddageen bezoekje brengen aan informatiecentrum‘De Oudhof’ aan de Stouwdreef. Of contactopnemen met Staatsbosbeheer BeheerseenheidBreda; www.staatsbosbeheer.nl4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S49

NatuurbosBos met houtproductie / entree TorenvalkwegEr tussen uitplanten en dierenplanten en diereninteresseEr tussen uitinteresseinteressePLANTEN EN DIEREN- dieren kijken- observatieplaatsenbezoeken- excursies deelnemen- studiedagen- wandelen- fietseninteresseINTERESSE- wandelen- fietsen- zitten- paard rijden- excursies©de Nationale Beeldbank / hno ©iStockphoto.com/ Arander tussen uitdichtbijer tussen uitER TUSSEN UIT- wandelen- fietsen- joggen23- mountainbiken- andere (groene)omgeving opzoeken- paard rijden“Op woensdagmiddag naar de kinderboerderij,lekker dichtbij en leuk genieten van de omgeving24voor de kinderen.”er tussen uitINTERESSE- wandelen- fietsen- zitten- paard rijden- excursies©Emile Bruls50 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

32UitdagingGrenzen verleggen, ieder op zijneigen niveau.“Zoiets had ik nog nooit eerdergedaan. Spannend!”Zone aan het Bovenwatergrenzen verleggenuitdaging©iiStockphoto.com/ ArtisticCapturesZone rondom het NACVolledig opgaanHelemaal opgaan in het paddenstoelenzoeken.uitdagingUitdaginger tussen uitGEZELLIGHEID- wandelen- fietsen- spelen50- picknicken- auto toeren- spelen- ‘terrasje pikken’- paard rijdengerichte voorzieningenje gezond en t voelen©Femke Huis ©iStockphoto.com/ pershinghksGezelligheid“Als je alle highlights hebtgezien, is het wel prettig als jegewoon neer kunt ploffen en iemandje komt helpen. Die servicevind ik wel belangrijk.”“Nadat ik mijn auto heb geparkeerd,zie ik graag een duidelijkebewegwijzering. Dan weet ikmeteen wat er te doen is, hoe ikdaar kom en hoe lang het duurt.”- mountainbikenbewegwijzering1056UITDAGING- hardlopen- joggengezelligheidservice- nordic walking- stevig wandelen- wielrennen- fietsen- paard rijdenprestatie©iStockphoto.com/ bo1982©iStockphoto.com/ webphotographeerheer©de Nationale Beeldbank / Henk vanHouwelingenheer©Harma HorlingsinteresseInteresseinteresseiets leren©Albertien Perdok“Met weinig andere mensen in debuurt kan ik het landschap rustigin me opnemen.”weinig andere mensenPLANTEN EN DIEREN- dieren kijken- observatieplaatsenbezoeken- excursies deelnemen- studiedagen- wandelen- fietsenopgaan44planten endierenplanten en dierenINTERESSE- wandelen- fietsen- zitten- paard rijden- excursies©iStockphoto.com/ AccesscodeHFM ©iStockphoto.com/ krv4 . 0 U I T G A N G S P U N T E N V O O R D E V E R N I E U W I N G V A N H E T B O S51

52 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

5.0Uitvoering van de gebiedsvisieDe gebiedsvisie geeft een lange termijn visie voor deHollandse Hout. De realisatie kent vele stappen gedurendeeen langere tijd. De gebiedsvisie is bedoeld als kompasvoor alle maatregelen voor inrichting en beheer in en rondhet bos. Dat kompas werkt niet alleen voor de langetermijn, het begint bij vragen en wensen op korte termijn;niet alleen voor inrichting, maar ook voor beheer.Om de uitvoering van de visie mogelijk te maken is inzichtin drie zaken nodig. Hierop gaat dit hoofdstuk als eerste in.- Uitwerking van de gebiedsvisie in inrichtingsplannen, endeeluitwerkingen;- Voorbereiding van een bestemmingsplan;- Kosten: beschikbaarheid van financiële middelen.Dit hoofdstuk geeft verder weer welke maatregelen enveranderingen nodig zijn voor de uitvoering van degebiedsvisie en binnen welke termijnen en in welkevolgorde deze te realiseren zijn.Leidend bij het bepalen van de maatregelen zijn devolgende ontwikkelingen:- Recreatieve ontwikkeling van het bos en de omgeving(Uilenweg, NAC);- Veranderingen in het bossysteem en aantakken van deHollandse Hout bij de Oostvaardersplassen t.b.v. de grotegrazers;- Ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving (Warande).5.01 Uitwerking gebiedsvisieDe gebiedsvisie zal een uitwerking moeten krijgen in eenprogramma van maatregelen en in een specifiekeuitwerking van vijf deelopgaven in het gebied. Degebiedsvisie is daarbij leidend. Daarbij zoeken degebiedspartners voor de verschillende onderdelen dedialoog met de gebruikers en worden belanghebbendengezocht om draagvlak voor de veranderingen te behoudenof krijgen.Het programma van maatregelen is een lijst vanmaatregelen die – in de loop der tijd – moeten wordenuitgevoerd. Het programma beschrijft het beoogderesultaat, de uitvoering en de kosten en dekking daarvan.In de gebiedsvisie wordt verder een aantal grote opgavenbenoemd. De gebiedsvisie geeft hiervoor een eersteoplossingsrichting weer. Doordat er veel raakvlakken zijnmet andere ontwikkelingen, gebieden en belanghebbendenis uitwerking van die opgaven in een inrichtingsplan nodig.5 . 0 U I T V O E R I N G V A N D E G E B I E D S V I S I E53

P34P2P5P1PHet gaat daarbij om de volgende opgaven (zie kaart):1. De nieuwe entree van Lelystad en van de Hollandse Houtvia de Markerdreef en via de ‘verlegde Torenvalkweg’:de uitwerking betreft de verbinding van de HollandseHout met de nieuwe westelijke aansluiting op de A6 enhet onderzoek naar een mogelijk provisorische tijdelijkeverbinding via de Heralaan;2. De recreatieve route en functies rond het NAC in hetOostvaardersveld en de Hollandse Hout;3. De oversteek voor grote grazers van deOostvaardersplassen naar de Hollandse Hout, metinbegrip van het behoud van recreatief belangrijke routesaan de westzijde van het bos, de verkeersfunctie vanKnardijk / Kitsweg en de waterstaatkundige functie van dedijk;4. De uitbreiding van recreatieve functies rond de Uilenwegen de inrichting van de weg en de entrees van deHollandse Hout aan de Buizerdweg;5. De verbinding tussen Warande en de HollandseHout op verschillende plaatsen in Warande: in hetstadsdeelcentrum en meer aan de noordwestelijke randvan Warande, inclusief het netwerk van fietsroutes entracering van de Markerdreef die in de gebiedsvisie isaangepast ten behoeve van een betere verbinding tussenhet woongebied en het bos.Uitwerking gebiedsvisie: de opgaven voor de Hollandse Hout54 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1N

Voor een voortvarende uitvoering van essentiële delen vande gebiedsvisie is het nodig om in 2011 te komen tot hetprogramma van maatregelen en de uitwerking van devolgende opgaven:1. Provisorische aansluiting Heralaan.2. Gebied rond NAC in de Hollandse Hout.3. Oversteek grote grazers.4. Uitbreiding recreatieve functies rond de Uilenweg.5.02 Voorbereiding van een bestemmingsplanOm verschillende maatregelen uit de gebiedsvisie mogelijkte maken, dient het bestemmingsplan te worden gewijzigd.Voor verschillende maatregelen voor natuur en landschap isgeen wijziging nodig. Het vestigen van nieuwe bedrijven ofuitbreiding van bestaande bedrijven in de Hollandse Houtzijn wel afhankelijk van een wijziging van hetbestemmingsplan. Met de voorbereiding van debestemmingsplanwijziging kan in 2011 gestart worden.5.03 KostenDe agenda voor de Hollandse Hout is ambitieus, de kostenvan alle maatregelen uit deze gebiedsvisie bedragen intotaal 27 miljoen (prijspeil 2010, zonder VAT en BTW). Veelvan deze kosten zijn toerekenbaar aan ontwikkelingen in deomgeving van het bos die profijt hebben van veranderingenin het bos, sterker, die het bos ook laten veranderen enervan profiteren. Te noemen vallen: aantakking deHollandse Hout t.b.v grote grazers aan deOostvaardersplassen, verbindingen vanuit Warande.5.04 Recreatieve ontwikkeling van het bos en deomgevingDe gebiedsvisie voorziet drie intensievere zones waar meerroutes en voorzieningen komen zoals picknickplekken,bankjes, uitkijkpunten, aanlegplaatsen. Als eerste is dezone rond de Buizerdweg aan de beurt, dan volgt derealisatie van het gebied bij het NAC, met een nieuw routingen nieuwe recreatieve functies. Vervolgens zullen in lijn metde ontwikkeling van Warande nieuwe routes tussenWarande en het bos gemaakt worden. In de recreatievezone komen meerdere nieuwe paden en recreatievevoorzieningen. Deze nieuwe intensievere zones krijgen desubdoelstelling ‘intensieve recreatie’ te verkrijgenwaardoor er op basis van beheersgelden meer mogelijk is.UilenwegDe uitbreiding van recreatieve voorzieningen, deverbetering van de veiligheid en de verbeterde entrees vande Hollandse Hout aan de Buizerdweg vragen omaanpassing van de Buizerdweg. Gezien het belang vanveiligheid en verbetering van de entrees als eerste opstapnaar verbetering van het gebied, is een vroege uitvoeringzeer wenselijk.2011: Uitbreiding forellenvisvijvers de Huif. In samenspraakmet ondernemers zal worden gekeken op welke wijze aanuitbreiding gestalte kan worden gegeven.2011: Voorbereiding uitbreiding camping ’t Oppertje.Volgens de voorwaarden in de gebiedsvisie betreffendetoegankelijkheid, wordt in overleg getreden teneinde deuitbreiding van camping ’t Oppertje mogelijk te maken.5 . 0 U I T V O E R I N G V A N D E G E B I E D S V I S I E55

Ruimte voor vestiging nieuwe activiteiten. Verschillendepercelen worden aangewezen waarop eventuele vestigingkan plaatsvinden van nieuwe bedrijven gerelateerd aan eengroene omgeving.TorenvalkwegAls voornaamste weg naar het NAC zal in de eerste fase deweg worden aangepast met maatregelen die een betereinpassing in het gebied realiseren waaronder de aanleg vande knik en de aanblik als wildboulevard. Doel daarbij is omook de snelheid terug te brengen tot aanvaardbaar niveau.Aanleg van het NACDe aanleg van het NAC kent een eigen planning die raaktaan onderdelen van de gebiedsvisie. Op hoofdlijnen ziet dieer als volgt uit:- 2011, mei: Bestemmingsplan Oostvaardersveld.- 2011: Planvorming en vergunningen NAC.- 2012: Realisatie van het gebouw als ook de directeomgeving van het NAC waaronder parkeerplaats aan devoet van de Knardijk en enkele routes door het gebied.Voor de positie van de parkeerplaats en de recreatieveroutes en intensivering in de Hollandse Hout moet eenuitwerking worden opgesteld door de gebiedspartners,conform de gebiedsvisie.- 2013 en verder: verdere ontwikkeling van devoorzieningen in en om het NAC waaronder eenstammenroute, beleefroutes door Oostvaardersveld en deHollandse Hout en enkele ecolodges.5.05 Veranderingen in het bossysteem enaantakken van de Hollandse Hout voor grotegrazers bij de OostvaardersplassenDe beheerdoelstelling voor de Hollandse Hout is in hetafgelopen jaar reeds aangepast naar een multifunctioneledoelstelling waarin recreatie, houtproductie en natuur eenplaats hebben gekregen. In de uitvoering ervan zal ruimtegemaakt worden om verschillende maatregelen te nemen diede kwaliteit van natuur en landschap verder verbeteren alsook de recreatie beter faciliteren. In 2011 zal een nieuwbeheer worden vastgesteld door Staatsbosbeheer voor hetnatuurbos (met of zonder grote grazers) en voor het bos methoutproductie (multifunctionele bos).Het beheer van het bos zal in ieder geval voorzien in devolgende stappen:- 2011: Grote bomen aanwijzen en vrijstellen aansluitendop de visie waardoor markante verblijfsplekken enlocaties ontstaan in het bosgebied en dit uitwerken in eeninrichtingsplan.- 2011 en 2012 voorjaar: Struweel / zoomvegetatie (mei-,sleedoorn) aanplanten.- 2011 - 2015 (afhankelijk van toetreding grote grazers, huneffect en ontwikkeling van Warande): Open plekken maken.- 2011 – 2015: Aanleg waterpartijen; onderdeel van delandschappelijke upgrading en/of van intree grote grazers.In samenspraak met het Waterschap zal de watergangdoor de Hollandse Hout verder worden uitgewerkt enbekeken worden op welke wijze deze kan aansluiten op debestaande wateren, waaronder Bovenwater, Torenvalktochten de Lage Vaart. Voor zover mogelijk worden de oeversnatuurvriendelijk aangelegd dan wel dient de oever alsnatuurlijk barrière in het te begrazen domein.56 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

Conform het ICMO2 advies is een onafhankelijke commissieingesteld ter monitoring en evaluatie van onder meer deuitvoering van het ICMO2 advies. Zij zullen in mei 2011 deuitvoering evalueren, gebaseerd op monitoringgegevens.- 2010: start monitoring flora en fauna.- 2010 – 2014: afhankelijk van snelheid aantakking:Plaatsen rasters; Prorail; tijdelijke rasters en permanenterasters, watergangen.- Knardijk: afhankelijk van besluitvorming over de grotegrazers, zal een tijdelijke oversteek over de Knardijkworden gerealiseerd, gevolgd (voor zover nodig) door eenpermanente, grotere en meer robuuste passage.De ontwikkelingen in het bos vragen om een wijziging inhet bestemmingsplan als ook om compensatie in de EHSboekhoudingin en om het gebied. Deze EHS boekhoudingmoet worden opgesteld in 2011, tegelijk met het programmavan maatregelen, ook ter voorbereiding van hetbestemmingsplan.1234, 5, 6782010 2011 2012 2013 2015grote grazers2020 20251 Inleidend beheer (grote bomen, struweel / zoomvegetatie, openplekken maken, plaatsen rasters, aanleg ecoduct)2 Aanleg infrastructuur (Torenvalkweg, Knardijk, Buizerdweg, watergangen)3 Aanleg NAC4, 5, 6 Aanleg waterpartijen, routes en voorzieningen, recreatieve voorzieningen7 Verbinding Warande8 Inrichting uitloopgebied WarandeFasering uitvoering Gebiedsvisie5 . 0 U I T V O E R I N G V A N D E G E B I E D S V I S I E57

5.06 Ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving(Warande)Afhankelijk van de snelheid waarmee Warande zichontwikkelt, zal de aansluiting met de Hollandse Houtworden vormgegeven. Vooralsnog is één loop- en fietsbrugvoorzien in de planexploitatie van Warande.In het verlengde hiervan zal ook het stedelijk uitloopgebiedten oosten van de Lage Dwarsvaart worden ontwikkeld. Ookdeze ontwikkeling is sterk afhankelijk van de ontsluitingvanuit de nieuwe woonwijk.In een latere fase, volgend op de ontwikkeling afslagLelystad zuid / west en de nieuwe rotonde in Warande zalhet eerste deel van de Torenvalkweg haar nieuwe tracékrijgen. De financiering voor de eerste ronde vanaanpassing aan de Torenvalkweg is geregeld.58 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

BijlagenB I J L A G E N59

60 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

Bijlage 1: Geraadpleegde literatuur- Bijlsma RJ, Verkaik E. 2008. De spontane ontwikkelingvan een jong bos op zeeklei (bosreservaat HollandseHout, Oostelijk Flevoland); een analyse voorafgaandaan de aantakking van de Hollandse Hout op deOostvaardersplassen. Alterra-rapport 1615. Alterra,Wageningen- Bruggenkamp JW, 2010. HHOVP Naar een IntegraleGebiedsvisie Hollandse Hout. Werk in Uitvoering. Lelystad- Gemeente Lelystad. 2005. Nota recreatie en toerisme2005-2010- Gemeente Lelystad. 2009. herzien OntwikkelingsplanWarande 2.0.- Groot Bruinderink GWTA, Lammertsma DR, Kuiters AT,Kwak RGM, Henkens RJHG, Jagers op Akkerhuis GAJM.m.m.v. RIZA: J. Th. Vulink en P. Cornelissen. 2007.Verbinding Oostvaardersplassen – Hollandse Hout;Onderdeel van de uitvoering van het ICMO-advies(Hoofdstuk 3, Recommendations, 4: additional measures);gepubliceerd: 04 dec 2007; 87 pp. Alterra-rapport 1595.Alterra, Wageningen- Groot Bruinderink, GWTA, de Vos CJ, Lammertsma DR,Spek GJ, Pouwels R, Griffioen AJ, Gies TJA. 2007. Robuusteverbindingen en wilde hoefdieren. Verwachte aantallenhoefdieren en mogelijke overlast voor de landbouw, hetverkeer en de diergezondheid. Alterra-rapport 1506.Alterra, Wageningen- Groot Bruinderink GWTA, Snoep JJ, Henkens RJHG. 2007.Veterinaire risico’s en mogelijkheden voor recreatiefmedegebruik van een robuuste verbinding tussen deOostvaardersplassen en het Horsterwold. Alterra-rapport1554. Alterra, Wageningen- Hodder KH, Bullock JM, Buckland PC, Kirby KJ. 2005.Large herbivores in the wildwood and modern naturalisticgrazing systems. English Nature Research Reportsnumber 648. English Nature, Peterborough- ICMO2, members of. 2010. Natural processes, animalwelfare, moral aspects and management of theOostvaardersplassen; Report of the second InternationalCommission on Management of the Oostvaardersplassen(ICMO2). Wing Process Consultancy, Wageningen- Kooijman G, Vulink T (red.). 2006. De Oostvaardersplassennatuurlijk! Het ecosysteem en de resultaten van tienjaar beheer. Deel B: Beheersevaluatie 1996-2005.Staatsbosbeheer/ RIZA. Lelystad- Londo G. 1991. Natuurtechnisch bosbeheer. Rijksinstituutvoor Natuurbeheer, Pudoc, Wageningen- Londo G. 1997. Natuurontwikkeling. Backhuys Publishers,Leiden- PlanMER Oostvaardersplassen- Provincie Flevoland. 2006. Omgevingsplan Flevoland2006. Provincie Lelystad, Lelystad- Provincie Flevoland. 2009. StructuurvisieOostvaardersWold. Provincie Flevoland, Lelystad- Provincie Flevoland. 2009. Antwoordnota structuurvisieOostvaardersWold, Bijlage dierziekten voor toelichting bijde PlanMER. Provincie Flevoland, Lelystad- Provincie Flevoland. 2010. Spelregels EHS, EHS kaarten EHS doelbenadering; Een handreiking bij ruimtelijkeB I J L A G E N61

ontwikkelingen. Provincie Flevoland, Lelystad- Stortelder AHF, Schaminée JHJ, Hommel PWFM. 1999. DeVegetatie van Nederland. Dl 5: Plantengemeenschappenvan ruigten, struwelen, bossen. Opulus Press, Uppsala,Leiden- Staatsbosbeheer. 2009. Lekker naar buiten.Recreatievisie Hollandse Hout. Concept en nietvastgesteld. Deventer- Staatsbosbeheer. 2010. Plan van Aanpak GebiedsvisieHollandse Hout in overleg met gemeente Lelystad enKlankbordgroep Hollandse Hout. Deventer.- Van den Herik & Verkaart VOF. 2006. GroteGrazers Aanvaardbare risico’s. Over veiligheid enverantwoordelijkheid in door paarden of runderenbegraasde natuurgebieden. Xxl-press, Nijmegen- Vera FWM. 1997. Metaforen voor de wildernis. Eik,Hazelaar, rund en paard. FD/IBU Bedrijfsuitgeverij.Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. DenHaag- Vera F. 2008. Ontwikkelingsvisie Oostvaardersplassen.Voor de horizon van het vertrouwde. Staatsbosbeheer.Driebergen.- WallisDeVries MF, Bakker JP, van Wieren S. 1998. Grazingand conservation management. Kluwer AcademicPublishers, Dordrecht- Wouters M. 2006. Beheer Oostvaardersplassen.Gemeente Almere, Stafdienst Bestuurs- enBeleidscoördinatie, Almere62 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

Bijlage 2: EHS-kaartEHSwaardevoloverige EHSEHS in en rondom de Hollandse HoutB I J L A G E N63

Bijlage 1: Motieven-voorzieningen-matrixBijlage 3: Motieven-voorzieningen-matrixBijlage 1: Motieven-voorzieningen-matrixIn de matrix wordt schematisch aangegeven welke voorzieningen en kwaliteiten nodig zijn om bepaalde belevingen te realiseren.In de matrix wordt schematisch aangegeven welke voorzieningen en kwaliteiten nodig zijn om bepaalde belevingen te realiseren.Motief Activiteit Beschrijving Ruimtelijk beslag Infrastructuur Voorzieningen Kwaliteiten OmgevingGezelligheid Wandelen, Met vrienden, familie Regionaal en lokaal (On)verhard stelsel van Parkeerplaats,Vertrouwd, veilig, Gevarieerd landschap /Motief Activiteit Beschrijving Ruimtelijk beslag Infrastructuur Voorzieningen Kwaliteiten Omgevingfietsen, spelen, en/of bekenden even netwerk van wandel- en fietspaden, toegangsborden, goede toegankelijk, natuurgebied, parkachtig,Gezelligheid Wandelen, Met vrienden, familie Regionaal en lokaal (On)verhard stelsel van Parkeerplaats,Vertrouwd, veilig, Gevarieerd landschap /picknicken, auto gezellig naar buiten. (on)verharde fijnmazig met een verlichting, (on)verharde gezellig, herkenbaar, natuur alsfietsen, spelen, en/of bekenden even netwerk van wandel- en fietspaden, toegangsborden, goede toegankelijk, natuurgebied, parkachtig,toeren, spelen, Directe leefomgeving of wandel-, fiets- en duidelijk startpunt. paden, brede (zit)berm, transparant bosc.q.natuurgebied,decorpicknicken, auto gezellig naar buiten. (on)verharde fijnmazig met een verlichting, (on)verharde gezellig, herkenbaar, natuur als‘terrasje pikken, bekende locatie in ruiterpaden en Zone: natuurpark, bankjes, speelweide en/oftoeren, spelen, Directe leefomgeving of wandel-, fiets- en duidelijk startpunt. paden, brede (zit)berm, transparant bosc.q.natuurgebied,decorpaard rijden relatieve buurt (0 - 10 (punt)locaties zwerfnatuur, kijknatuur -bos, gezelligetoezicht op‘terrasje pikken, bekende locatie in ruiterpaden en Zone: natuurpark, bankjes, speelweide en/ofkm).uitspanning voor een speelplaatspaard rijden relatieve buurt (0 - 10 (punt)locaties zwerfnatuur, kijknatuur -bos, gezelligetoezicht ophapje en een drankje.km).uitspanning voor een speelplaatsEr tussen uit Wandelen, Even bijkomen van alle Regionaal en lokaal (on)verhard (regionaal)hapjeParkeerplaats,en een drankje.Afwisselend, Cultuurhistorischfietsen, joggen; dagelijksenetwerk van wandel, fiets- en ruiterpadennetwerk(grid (on)verharde paden, landschappen, landschap. Landschap entoegangsborden, fraaiewaardevol en diversEr tussen uit Wandelen, Even bijkomen van alle Regionaal en lokaal (on)verhard (regionaal) Parkeerplaats,Afwisselend, Cultuurhistorischmountainbiken; beslommeringen; (on)verhardefietsen, joggen; dagelijksenetwerk van wandel, fiets- en ruiterpadennetwerk(grid (on)verharde paden, landschappen, landschap. Landschap entoegangsborden, fraaiewaardevol en diversandere (groene) compensatie en wandel-, fiets- en variëren van 200 naar bankjes, uitspanning voor rust, stilte en natuur als object.mountainbiken; beslommeringen; (on)verhardeomgeving zuurstof zoeken in een ruiterpaden met 2000 m afhankelijk een hapje en een drankje. relatieveandere (groene) compensatie en wandel-, fiets- en variëren van 200 naar bankjes, uitspanning voor rust, stilte en natuur als object.opzoeken, paard groene omgeving. betekenisvolle afstand tot startpunt.eenzaamheidomgeving zuurstof zoeken in een ruiterpaden met 2000 m afhankelijk een hapje en een drankje. relatieverijdenDirecte leefomgeving of plekkenZone: zwerfnatuur,opzoeken, paard groene omgeving. betekenisvolle afstand tot startpunt.eenzaamheidbekende locatie inkijknatuur enrijdenDirecte leefomgeving of plekkenZone: zwerfnatuur,relatieve buurt (0 - 10natuurparkbekende locatie inkijknatuur enkm).relatieve buurt (0 - 10natuurparkInteresse Wandelen,km).Aanwezig zijn in natuur Regionaal netwerk (on)verhard (regionaal) NAC, route-informatie, Rust; stilte; Karaktervol landschap;voor fietsen, zitten, en landschap voor van (on)verharde wandel, fiets- en parkeerplaatsen, goede natuurlijk, beleving in meerdereInteresse Wandelen, Aanwezig zijn in natuur Regionaal netwerk (on)verhard (regionaal) NAC, route-informatie, Rust; stilte; Karaktervol landschap;gebieden paard rijden; zintuiglijk ervaren van wandel-, fiets- en ruiterpaden-netwerk bebording enoorspronkelijk, dimensies, kleinschalig,voor fietsen, zitten, en landschap voor van (on)verharde wandel, fiets- en parkeerplaatsen, goede natuurlijk, beleving in meerdereexcursies gebied, en aanvullend ruiterpaden langs (grid variëren van 200 bewegwijzering, toegankelijk, afwisselend halfopengebieden paard rijden; zintuiglijk ervaren van wandel-, fiets- en ruiterpaden-netwerk bebording enoorspronkelijk, dimensies, kleinschalig,(cultuur)historie, betekenisvolle naar 2000 m afhankelijk naslagwerken (boeken,landschap, ecologischexcursies gebied, en aanvullend ruiterpaden langs (grid variëren van 200 bewegwijzering, toegankelijk, afwisselend halfopenverhalen mee te krijgen. plekkenafstand tot startpunt. cd’s, dvd’s),beheer, veel soorten(cultuur)historie, betekenisvolle naar 2000 m afhankelijk naslagwerken (boeken,landschap, ecologischFocus gericht opZone: kijknatuur, pleisterplaatsen;variatie, rijkdom aanverhalen mee te krijgen. plekkenafstand tot startpunt. cd’s, dvd’s),beheer, veel soortengebieden (‘Pull’)zwerfnatuur,uitspanning voorvogels, klein en grootFocus gericht opZone: kijknatuur, pleisterplaatsen;variatie, rijkdom aannatuurparkverfrissing,wild.gebieden (‘Pull’)zwerfnatuur,natuurparkuitspanning voorverfrissing,vogels, klein en grootwild.64 G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 11

Volledigopgaan inplanten- endierenwereldDieren kijken;observatieplaatsenbezoeken;excursiesdeelnemen;studiedagen;wandelen; fietsenActiviteiten diegericht zijn op hetexclusiefwaarnemen vanbijzondere natuurverschijnselen.Focus gericht opgebieden (‘Pull’)Door wandel- enfietspadengeschakeld stelselvan observatieplekken.(On)verhard stelsel vanwandel- en fietspadenen puntlocaties.Zone: kijknatuur,zwerfnatuurObservatiehutten, kijkschermen,kijkheuvels,NAC-studiecentrum,pleisterplaats, excursies;infoborden, webcam,markering; gedragscodering,parkeerplaatsen,verrekijkers (?)Rust, stilte,vergezichten,natuurlijk,herkenbareentree’s enlocaties,ochtend- enmiddaglocaties(zonstand).Natuurlijke omgeving,oorspronkelijk landschapen natuur, beschuttingUitdaging;gezondblijvenHardlopen,mountainbiken,joggen, nordicwalking; stevigwandelen,wielrennen,fietsen, paardrijdenVanaf woning /parkeerplaatswordt 15 minutentot 3 uur gejogd,gefietst, hardgelopen.,paardgereden. Afstand 4tot 100 km.Lokaal netwerk;recreatief medegebruik(on)verhard (regionaal)wandel, fiets- en ruiterpadennetwerk(gridvariëren van 200 naar2000 m afhankelijkafstand tot startpunt.Zone: natuurpark;zwerfnatuur.Adequaat padennetwerkmet uitgezette en inafstand gemarkeerdeparkoersen. GEENloslopende honden,parkeerplaatsen.Gescheiden vanautoverkeer,veilig,verlichting hieren daar,verhardingafgestemd opgebruikAfwisselend en bijvoorkeur zo natuurlijkmogelijk. Landschap alszuurstofbron.B I J L A G E N652

Bijlage 4: Samenstelling Begeleidingscommissie en KlankbordgroepBegeleidingscommissieEvert Vermeer (Voorzitter)Jan Wouter Bruggenkamp (Klankbordgroep Hollandse Hout)Jan Dirk Heijnis (Klankbordgroep Hollandse Hout)Veronica van der Goot (Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland)Wouter Wijers (Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland)Edzard van de Water (Provincie Flevoland)Jeroen Plantinga (Provincie Flevoland)Coert ten Dam (Waterschap Zuiderzeeland)KlankbordgroepEvert Vermeer (Voorzitter)Jan Wouter Bruggenkamp (Plattelandsalliantie)Jan Dirk Heijnis (Belangenvereniging Hollandse Hout)Gerben de Boer (Plattelandsalliantie)Arnoud Meijering (IVN afdeling Lelystad)Arthur Helling (RECRON)Tom Bremer (Educatie Zorgboerderij & Forellenvisvijvers De Huif)M. van Breugel (interProvinciale Organisatie Sportvisserij)Henny De Wilde (Stichting Ruiter- en menroutes)Metty Ebbens (ANWB)Jorg Jacobs (Toeristische Kano Bond Nederland)Kees de Jong (Camping ’t Oppertje)Lydia Putter (Toerclub Flevoland)Jessica Panhorst (Manege X – tern)Paul Stam de Jonge (Belangenvereniging Hollandse Hout)Rob Steenis (EcoSport buitensport en events)Ten Brinke (Fietsersbond)J. Udding (Peripatoo / OWB)Cees van de Guchte (Wijkraad Lelystad-Haven)Jan Verbraaken (KNNV afdeling Lelystad)Frits Zuijdgeest (Stichting Wandelplatform – LAW)H. Hanekamp (Oostelijke Wandelsport Bond)66C O N C E P T G E B I E D S V I S I E H O L L A N D S E H O U T - L E L Y S T A D - J A N U A R I 2 0 1 1

B I J L A G E N67