keren terug naar spanje - Hieke Voorberg

samenlevingHet Emiraat van Córdoba (929-1031) omvatte het grootstedeel van Spanje.Spanjaarden en Marokkanen hebben een lange geschiedenis samen. Eeuwenlangwerd katholiek Spanje bezet gehouden door de ‘Moros’, de Moorse islamieten uitMarokko. Vandaag dromen nog veel Marokkanen van een nieuw leven in Spanje,het land dat ooit van hen was. Maar hoe welkom zijn ze?Het Spaanse ‘olé’komt van AllahSpanje is een feest van herkenningvoor de integrerende Marokkanen. Kijkmaar eens naar de taal, het eten enzelfs het uiterlijk.Moslimintegratie staat nog in de kinderschoenenDE MORENkeren terug naar spanjeTekst Hieke Voorberg | Beeld AntonioNavarroTussen de besneeuwde bergen vande Sierra Nevada ligt de prachtigestad Granada. De rust enkalmte die het stadje uitstraalt,staat lijnrecht tegenover de bloedige geschiedenisdie het met zich meedraagt. Destad werd rond 711 na Christus veroverddoor de Moren uit de woestijn van Noord-Afrika. Vervolgens zwaaiden ze er zeveneeuwen lang de scepter. Tot in het noordenvan Spanje toe reikte hun bewind, met inhet zuiden hun hoofdsteden Granada,Córdoba en Sevilla. Toen de katholieke koningenGranada in 1492 als laatste Moorsestad innamen, sloegen veel Moren op devlucht. Ze gingen terug naar Marokko ofwerden gedwongen zich te bekeren tot hetchristendom. Hun moskeeën werden verwoesten zo’n 1 miljoen van hun boekenverbrand.Eeuwen later is het juist de stad Granadadie, om toeristen te lokken, koketteertmet zijn Moorse verleden. Een verledendat nog altijd goed zichtbaar is in de stad.De pittoreske nauwe straatjes in de oudebinnenstad zijn aangelegd door de Moren,met watergeultjes die ter verkoeling dienden.Soms stroomden er straaltjes bloeddoorheen, afkomstig van een halal geslachtdier. De vele Marokkaanse theehuisjes,badhuizen, souvenirwinkeltjes en kebabzakenworden ook door de inwoners vanGranada druk bezocht. De katholieke kerkin de wijk Albaicin verraadt zijn vroegereidentiteit. Een dichtgemetselde ingang opde buitenmuur deed vroeger dienst alstoegang tot een moskee. Nu zijn het vooralde toeristen die drinken uit de waterkraannaast de kerk, maar vroeger reinigden zichhier de moslims voordat ze de moskee binnentradenvoor het middaggebed.Genoeg ruimteJordi Moreras, onderzoeker en consultantbij het Centrum van Onderzoeken Internationale Relaties (CIDOB) inBarcelona, houdt zich al twintig jaar bezigmet de integratie van de islam in Spanje.,,De immigratie van de Marokkanen naarSpanje is nog maar net begonnen’’, zegthij. ,,Pas in 2001 merkten we dat het aantalimmigranten explosief toenam.’’ Morerasvertelt dat het thema immigratie en integratietijdens het bewind van Franco (inde jaren zeventig van de vorige eeuw) noghelemaal niet bestond.Het zijn de terroristische aanslagen in deVerenigde Staten en in Spanje zelf geweestdie de integratiethematiek ook op de nationalepolitieke agenda hebben gezet. Ophet straatbeeld in het zuiden van Spanjena, lijkt de bevolkingssamenstelling voorde Spanjaarden nauwelijks veranderd. Hetis dan ook een land met veel ruimte en deMarokkanen vormen hier slechts een kleinpercentage van. ,,Er is nog genoeg ruimtevoor nieuwkomers’’, zegt Moreras. Sterkernog, om de economie in Spanje gezond tehouden heeft het land volgens een berekeningvan de Verenigde Naties in 2050 12miljoen nieuwe immigranten nodig. Datkomt neer op zo’n 300.000 immigrantenper jaar. Maar hoe meer immigranten,>Vijfhonderd jaar na de verdrijving van de moslimsuit Spanje, in 1992, doet de islam weer officieelzijn intrede in het land. Koning Juan Carlosbezoekt de opening van Spanje’s grootste moskeein Madrid. En met de oprichting van de ComisiónIslamica de España in datzelfde jaar heeft deislam ook een eigen stem gekregen. En die hebbende moslims steeds meer nodig nu vanwegede slechte economische situatie in Marokkosteeds meer Marokkanen naar buurland Spanjeverhuizen.Inmiddels maken moslims zo’n drie procent uitvan de gehele Spaanse bevolking, en dit aantalgroeit nog steeds. Velen wonen in Catalonië, maarde meesten dichter bij huis, in het zuiden vanSpanje. Wie door Granada loopt, komt op straatzo veel moslims tegen dat je soms het idee hebtdat je al in Marokko bent. De stad heeft een groteaantrekkingskracht op Marokkanen die zich ervanwege de taal, cultuur, het eten en de architectuurerg thuis voelen.Op veel fronten is Spanje ook een feest vanherkenning voor hen. Neem alleen al de Spaansetaal. Duizenden woorden komen rechtstreeksuit het Arabisch, of zijn daarvan een afgeleide.Een voorbeeld hiervan is het veelgebruikte ojalá(hopelijk), een verbastering van het Arabischeinshallah (als Allah het wil). Zelfs het bekendeSpaanse woord olé komt uit het Arabisch, wantdaarmee riep men vroeger Allah aan.De overeenkomsten tussen Spanjaarden enMarokkanen zijn ook in het uiterlijk goed te zien.Vooral de bewoners van het zuiden van Spanjelijken op hun zuiderburen. Door al de gemengdehuwelijken door de eeuwen heen is de kansgroot dat er bij veel Spanjaarden Arabisch bloeddoor de aderen stroomt. Hiervan kunnen ze bijnahelemaal zeker zijn wanneer hun achternaamvan oorsprong Arabisch is, zoals bij filmmakerAlmodovar, van wie de achternaam begint met‘Al’, een Arabisch lidwoord.32 cv •koers september 2008 cv •koers september 200833

hoe meer kans op problemen. Beetje bij beetjedoen de integratieproblemen ook in Spanjehun intrede. Want de Moros die in Spanje jarenlangde rotklusjes opknappen, brengen weleen compleet andere cultuur en geloof metzich mee. Moreras: ,,Sommige Spanjaardenklagen over de bouw van een moskee. Ze zienniet in dat ook deze mensen hier een bestaanDe Zuid-Amerikaanse Romina en de Spaanse Hamzabekeerden zich tot de islam en verhuisden naar Granada.op willen bouwen, met de middelen die ze nodighebben om hun geloof te beleven.’’Bekeerd tot de islamDat geldt ook voor de Spaanse Hamza en deZuid-Amerikaanse Romina. Beiden bekeerdenzich jaren terug tot de islam, trouwdenen verhuisden naar Granada. Slenterend doorde straten van Granada vertelt Hamza: ,,Wegenieten van de vele mogelijkheden hier omons geloof uit te oefenen. Natuurlijk zijn wevooral gericht op de moslimgemeenschapwaar we deel van uitmaken. We leven in Spanjeen willen hier ons steentje bijdragen. Zo willenwe een islamitische bibliotheek openen.Geïnteresseerden in de islam kunnen dan bijons lessen volgen.’’ Omdat er nog geen islamitischescholen zijn in Granada, denkt Hamzadat ze een goede kans maken op subsidiehiervoor.Romina en Hamza komen graag in een vande vele theehuisjes van Granada. Nadat zeeen slok heeft genomen van haar thee, werptRomina een blik op het gebedsbriefje dat zevan de imam heeft gekregen. Het is al bijnatijd om te bidden. Vijf keer per dag doet zedit als een van de vaste dingen in haar nieuweleven als moslima. Alcohol, sigaretten en wildestapavonden waren eigenlijk toch al nooit aanhaar besteed. Haar gezicht is voor een grootdeel bedekt door haar hoofddoek, maar haarfonkelende ogen zijn goed te zien. ,,Ik hebvrede met mezelf gevonden sinds ik bekeerdben tot de islam’’, legt ze uit. ,,Je zou denkendat al die praktische regels die de islam metzich meebrengt storend zijn, maar ik heb hetEen jongetje loopt over het plein van een moskee inGranada.gevoel dat ik juist al het goede uit het levenhaal. Het geeft me antwoorden. De conflictenin mijzelf zijn voorbij.’’ Ze geeft toe dat hetonbegrip van haar vrienden en familie nietaltijd even gemakkelijk was.Even later tikt ze Hamza op zijn schouder: hetis tijd om naar de moskee te gaan. Tijdens dewandeltocht naar de moskee komt het tweetalsteeds bekenden tegen die ze begroetenmet salam alika: vrede met jullie. In de tuinvan de moskee werpen ze even een blik ophet prachtige uitzicht: het Alhambra, de besneeuwdebergtoppen en de stad Granada.Hamza loopt de gebedsruimte voor mannenbinnen en knielt met zijn gezicht naar Mekka.,,Voor een gezonde economie heeft Spanje 12 miljoennieuwe immigranten nodig’’Hij is trots op de moskee, waar hij bijna elkevrijdag naartoe gaat. Het had weinig gescheeldof de buurtbewoners hadden voorkomen datde moskee gebouwd mocht worden. Angst, legtHamza uit. ,,Spanjaarden kunnen wel over deislam meepraten als het om terrorisme gaat.Maar vraag je ze naar de inhoud van ons geloof,dan weten ze niet zo goed waar het over gaat.Voorlichting is dan ook belangrijk om te voorkomendat mensen onbewust gaan denken datin elke moslim een terrorist schuilt.’’Islam & Spanjein vogelvlucht• 632De dood van de profeet Mohammed.Start verspreiding van de islam.• 711 – 929Start van moslimemigratie naar Spanje.De eerste groep van zevenduizend mankomt met de islamitische legerleiderTarik ibn Zijad binnen in Andalusië.• 929 – 1031Het islamitische rijk omvat de grootstegedeeltes van Spanje en Noord-Afrika,met als hoofdstad Córdoba. Kunst,wetenschap, industrie en handel bereikeneen niveau dat nergens anders inEuropa gehaald wordt, en er heerst eenbehoorlijke tolerantie ten opzichte vanJoden en christenen.• 1031 – 1492Het grote moslimrijk in Spanje valt uiteenin allerlei kleine koninkrijken. Startvan de kruistochten tegen de Moorse‘antichrist’, vanuit christelijk Europa enhet Spaanse katholieke koningspaarFerdinand van Aragón II en Isabella vanCastilië.• 1492Verovering van het laatste moslimbolwerkin Granada door het leger vanhet Spaanse koningspaar. Start van dechristelijke reconquista (herovering)met als doel de moslims uit Spanje teverdrijven. Aan het vreedzame samenlevenvan Moren, christenen en Jodenkomt een einde. Grote groepen vertrekken,sommigen bekeren zich tot hetchristendom.• 1609 – 1614Na tijden van onderdrukking worden demoslims uit Spanje verdreven. Massaledeportatie van de 330.000 overgeblevenMoren uit Spanje naar Noord-Afrika, Frankrijk, naar het OsmaanseRijk of Egypte. Meer dan een miljoenislamitische en Arabische boeken wordenvernietigd.• 1975 – 1978Dood van dictator Franco, start vande transitie met als doel de vormingvan een democratie. Geboorte van degrondwet met daarin onder meer dewet op vrijheid van godsdienst.• 1980De trek uit Noord-Afrika naar Spanjestart. Het zijn voornamelijk moslimsuit Marokko die in Spanje werk zoeken.Momenteel zijn het er tussen de700.000 en 800.000 van de in totaal 42miljoen inwoners te Spanje.• 1992Erkenning Comisión Islamica deEspaña. Koning Juan Carlos is aanwezigbij de opening van de op een na grootstemoskee van Europa in Madrid.• 200411 maart 2004: 191 doden en 1400 gewondendoor terroristische aanslagenvan Al Qaida in de treinen van Madrid.Een deel van de Spaanse regering steltde ETA voor de aanslag verantwoordelijk.Drie dagen na de aanslag vinden denationale verkiezingen in Spanje plaats.• 2005Islamitische leerkrachten wordenerkend door het Ministerie vanOnderwijs. Inmiddels zijn er dertig inheel Spanje. Dit aantal staat tegenoverde 20.000 katholieke leerkrachten inSpanje. Ook mogen moslims voortaanop de islamitische feestdagen officieelvrij nemen.Rustige reactieToch hebben de Spanjaarden opmerkelijkkalm gereageerd op de aanslagen die plaatsvondenin de Madrileense treinen op 11 maart2004, waarbij 190 Spanjaarden de dood vondenen vele anderen ernstig gewond raakten.,,Nederland had op zijn achterste poten gestaanna een dergelijke aanslag’’, aldus RobertLemm, auteur van het boek De geschiedenisvan Spanje. ,,Maar de Spanjaarden uitten hunwoede op de Partido Popular (PP) van premierAznar, die om de verkiezing te winnen stugbleef volhouden dat de ETA verantwoordelijkwas voor de aanslagen. De premier hield ditvol zelfs nadat buitenlandse kranten al haddenbericht over de schuld van Al Qaida enook nadat de leider van de ETA had aangegevenabsoluut niet verantwoordelijk te zijnvoor de grootschalige aanslagen. Het Spaansevolk vocht terug met zijn verkiezingsstem, uitwoede over deze leugens van de PP. Het hadeen machtswissel tot gevolg waardoor premierZapatero als winnaar uit de verkiezingsstrijdkwam.’’Volgens Jordi Moreras hebben de aanslagen inMadrid vooral op de lange termijn gevolgengehad voor Spanje. ,,Er is meer cameratoezichtgekomen en de moskeeën worden strenger gecontroleerd.’’Het zijn vooral de kleinere dingen in het landdie veranderd zijn. Tijdens de feesten Morosy christianos in het zuiden van Spanje, waarSpanjaarden verkleed als Moren en christenende geschiedenis herdenken, werd aan heteind altijd een pop onthoofd die Mohammedmoest voorstellen. Sinds de aanslagen ligt ditgebruik gevoelig en is het afgeschaft. Het is éénvan de voorbeelden van een meer gespannenverhouding tussen moslims en niet-moslims.Maar Spanjaarden willen niet meteen allemoslims over een kam scheren wanneer er ietsergs gebeurt. ,,We leven al veertig jaar met dedreiging van terroristische aanslagen door deETA’’, verklaart Moreras. ,,Inmiddels weten we,,Spanjaarden kunnen wel over het islamterrorisme praten,maar ze weten weinig over de inhoud van het geloof’’heel goed dat niet alle Basken ETA-leden zijn.Op die manier willen we ook kijken naar hetverschil tussen een moslim en een Al Qaidastrijder.’’Lang dachten de Spanjaarden dat integratieproblemenalleen bestonden in Noord-Europa.De Turken en Marokkanen die naar Nederlandkomen om een beter leven te zoeken, lijkenwat betreft temperament en cultuur tenslottemaar weinig op de soms wat stugge noorderlingen.Ze hebben meer gemeen met demediterrane Spanjaarden. Toch, of misschienwel juist daarom, wordt het integratiedebat inNederland op veel grotere schaal gevoerd danin Spanje. En hoewel in Nederland aan de eneGranada telt veel Marokkaanse theehuizen, waar de autochtone en allochtone bevolking elkaar ontmoet.kant de angst voor ‘islamisering’ en de intolerantietoeneemt, zie je aan de andere kant datsteeds meer allochtonen doorstromen naarhoge en publieke functies. In Spanje staat ditproces nog in de kinderschoenen. Moreras:,,Wat betreft ervaring op het gebied van integratievoelen we ons inferieur aan een landals Nederland.’’