Ingenieus mei 2012 - Tauw

IN DIT NUMMER04bouwen met BIMBouw Informatie Model optimaliseert werkproces08 Risico’s delenProjecten op bijzondere wijze aanbesteedGroots denken‘the sky is the limit’Een berg als12 innovatieplatformHoe een grap uitgroeide tot een kader voorvernieuwing en creativiteit16Lokaal klimaatbeleidNiet te veel plannen!Doorstromen in de20 Noordvleugel van deRandstadWeguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almere21 NepbergColumn Jan Bolis een periodiek van tauwTauw bvHandelskade 11Postbus 133, 7400 AC DeventerT: +31 57 06 99 91 1F: +31 57 06 99 66 6E: ingenieus@tauw.nlwww.tauw.nlTauw Amsterdam Tauw RotterdamT: +31 20 60 63 22 2 T: +31 10 28 86 10 0Tauw AssenTauw UtrechtT: +31 59 23 91 30 0 T: +31 30 28 24 82 4Tauw EindhovenT: +31 40 23 25 55 0RedactieraadSven AsijeeLaurent BakkerJohn EbbelaarEindredactie en coördinatieEdmee JongkindMatthijs NijboerPieter VonkHans WesterhofArt direction, opmaak en realisatieRooduijn communicatie & design, Den HaagGroots en meeslepend wil ik leven...Dat is de eerste associatie die ik krijg bij ‘groots denken’. In dit exemplaarvan Ingenieus laten we zien dat groots denken vele gedaanten kanhebben. Bij grote projecten denken we al gauw aan groot in omvang, van schaal, inkosten en in complexiteit. Betrokkenheid bij een project zoals de verbetering van debereikbaarheid tussen Schiphol, Amsterdam en Almere is prachtig voor Tauw. Hetis aansprekend en biedt vele mogelijkheden voor grensverleggend werken, leren,vernieuwen en ontwikkelen. En dat past weer heel goed bij onze cultuur.Toen ik 21 jaar geleden bij Tauw begon, kreeg ik een opdracht mee om groots tedenken over een andere aanpak van de bodemverontreiniging. We werkten aan deontwikkeling van in situ saneringstechnieken, maar de echte doorbraak kwam pastoen we van norm-denken omgingen naar risico-denken.Tauw adviseerde actief mee aan de beleidsvernieuwingen in Den Haag, waarmeeook ons eigen werkveld ingrijpend veranderde. Ook in het waterbeheer droegTauw, door mensen als Govert Geldof, actief bij aan het groots denken over‘veerkracht van watersystemen’, een goede voedingsbodem voor de aanpak vanRuimte voor de Rivier.Groots denken vertaalt zich gelukkig vaak weer in ‘gewoon doen’. Daarvoor hebje mensen nodig die grootse ideeën kunnen omzetten in praktische daden. En heelveel kleine, ogenschijnlijk onbeduidende projecten, kunnen samen weer een nieuwerealiteit creëren. Bij Tauw zijn we daarom net zo enthousiast over en trots op onzekleine daden als op onze grote projecten. Daarbij willen we onze klanten en demensen die betrokken zijn ook graag enthousiast maken. Meeslepen dus. Tauw:groots, klein en meeslepend!Annemieke NijhofdirecteurTekstArie GreversFrank de GrootEdmee JongkindJessie van der LindenCorine TullerbeeldMaarten van GeelenIvo Lucas LuyckxTauw archiefPublicaties of delen daarvan uit deze uitgave mogen uitsluitendworden overgenomen na toestemming van Tauw bv.mei 2012 / nummer 23

ProjectProjecten op bijzondere wijze aanbesteedSteeds meer projecten werken metprestatiecontracten, zoals Design &Construct (D&C). Ontwerp en uitvoeringkunnen zo optimaal op elkaar wordenafgestemd. Nadeel is echter dat eventuelerisico’s veelal eenzijdig bij de aannemerworden neergelegd. Dat levert hogeinschrijvingen en schijnzekerheid opvoor de opdrachtgever. Tauw faciliteertaanbestedingsprocessen en begeleidtopdrachtgevers bij innovatieveaanbestedingen, waarbij de risico’seerst samen met de inschrijversworden uitgewerkt en daarna verdeeld.Marktpartijen kunnen zo een meerpassende aanbieding doen.‘Wij zijn in staat om opdrachtgeverste begeleiden bij innovatieveaanbestedingen.Dit betreft veelal werken in de helebreedte van de GWW-sector. Wij volgendan bij voorkeur het gedachtegoed vande CROW-publicatie Risico’s & Aanbesteden’,zegt Willemien Bras, adviseur contract-en risicomanagement bij Tauw. Zijis mede-auteur van de CROW-publicatie.‘Centraal hierbij staat een open maniervan communiceren tussen opdrachtgeveren opdrachtnemer. Wij streven naarrisicomanagement door het (ver)delenvan risico’s en beheersmaatregelen meete wegen in de kwaliteit van de inschrijvingen.’Fraai voorbeeldEen fraai voorbeeld van een innovatieveaanbesteding is volgens Bras debodemsanering van het terrein van devoormalige Olster Asfaltfabriek (Olasfa)in Olst. Het Olasfa-terrein is een zwaarmet teer verontreinigde locatie van driehectare, gelegen in de uiterwaarden vande IJssel.Op het Olasfa-terrein heeft in het verledenfabricage van dakasfalt en teerproductenplaatsgevonden, waardoor eenomvangrijke verontreiniging met teerachtigeproducten in de grond en hetgrondwater is ontstaan. De bodemproblematiekis tussen 1983 en 2009 dooronder meer Tauw in beeld gebracht.De verontreiniging strekt zich in horizontalerichting uit tot in de IJssel en inverticale richting tot op de Eemformatieop circa 12 meter beneden maaiveld.Centraal op het bedrijfsterrein zijn zulkehoge concentraties aangetroffen, dathier puur product is aangetoond.‘De aanbesteding van zo’n omvangrijkeen complexe saneringslocatie brengtrisico’s met zich mee voor zowel opdrachtgeverals aannemer’, zegtHenberto Remmerts, consultant contract-en risicomanagement bij Tauw.‘Ook bij bodemsaneringen wordt steedsmeer met prestatiecontracten gewerkt.Een nadeel is dat hiermee de risico’sveelal bij de aannemer worden neergelegd.De praktijk blijkt echter vaakanders te zijn als de aannemer gaatsaneren. Het omgaan met onzekerhedenin de contracten met marktpartijenvinden opdrachtgevers lastig. Ze denkenzekerheid te hebben, maar dat isschijnzekerheid. We hebben daaromonze opdrachtgever, Provincie Overijssel,voorgesteld om deze innovatieveaanbesteding te volgen.’‘Er is een cultuurveranderingnodig bij het aanbesteden’Drie fasenDe bodemsanering van het Olasfaterreinvalt uiteen in drie fasen. In 2006en 2007 is fase 1 van de sanering uitgevoerd.Obstakels in de bodem, zoalsvloeren, funderingen, ondergrondsetanks, kabels en leidingen, vaten enverhardingen zijn verwijderd. Daarnaastis de bulk aan verontreiniging inde grond boven de grondwaterspiegelverwijderd. In juli 2010 is het contract8 9Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

Projectvoor de fasen 2 en 3 ondertekend. DeCombinatie Olasfa (Dura Vermeer Milieuen Groundwater Technology) voert desanering uit op basis van een D&Ccontract.‘Fase 2 duurt vier jaar en richt zich opde verwijdering van de bulk van demobiele verontreiniging in de diepereondergrond tot op de Eemklei en opsanering van de verontreinigde waterbodemin de IJssel’, vertelt WillemienBras. ‘Hierbij moeten in de uiterwaardende concentraties in het grondwaterworden teruggebracht tot een niveauvan 1.000 µg/l. Tijdens fase 3 moetende concentraties in het grondwaterin de oeverzone blijvend tot 250-300µg/l worden gereduceerd. Fase 3 duurtvijf jaar en bestaat uit monitoring vande grondwaterkwaliteit en, zo nodig,beperkte aanvullende saneringsmaatregelen.’Haalbaar en betaalbaarRemmerts vult aan: ‘We hebben gezochtnaar een haalbare doelstellingbij een betaalbare oplossing. Kortom,een kosteneffectieve sanering die uitgaatvan toekomstig gebruik. Ecologischerisico’s en de verspreiding blekenmaatgevend te zijn. Dit heeft geresulteerdin het kunnen toepassen vanmeer technieken, omdat ontgravendaarmee niet meer de enige geschiktetechniek was. Tot eind jaren negentigwas de risicoperceptie nog dat iedergebied na sanering multifunctioneelbruikbaar moest zijn. Dus moest erhonderd procent worden gesaneerd.Nu kijkt men veel meer naar het daadwerkelijkgebruik. Daardoor is het inveel gevallen toelaatbaar dat er eenrestverontreiniging achterblijft.’Bij aanvang van de aanbesteding vanfasen 2 en 3 was door de complexesituatie de verontreiniging nog nietvolledig in kaart gebracht. Bras: ‘Deopdrachtgever wilde dat risico nietvolledig bij de aannemer leggen.Daarom heeft de opdrachtgever tijdensde aanbestedingsprocedure eensaneringsgericht onderzoek (SGO)uitgevoerd. Alle inschrijvers kondenhun onderzoeksvragen, voorzien vanargumentatie bij de opdrachtgeverindienen. Uiteindelijk is circa 80 procentvan de onderzoeksvragen overgenomenin een onderzoekvoorstel.Dat is voorgelegd aan de inschrijversen vervolgens is dat onderzoek ookuitgevoerd.’Het nut van dit onderzoek bleek alsnel. De resultaten leverden namelijkeen enigszins afwijkend beeld op tenopzichte van de eerdere aannames. Zobleek een deel van de waterbodem inde IJssel sterk verontreinigd en bleekde omvang van de verontreinigingop het terrein omvangrijker. Daaromén door de resultaten van een pilotsaneringop een deel van het terrein,kon een meer haalbare en kostenef-fectieve saneringsdoelstelling wordengekozen, resulterend in bovenstaandeemissie-eisen naar de IJssel.Vervolgens is een risicodossier aande inschrijvers overlegd. Remmerts:‘Tijdens de vragenronde zijn de inschrijversin de gelegenheid gesteldom schriftelijk eventueel ontbrekenderisico’s aan te dragen en om onderbouwdetegenvoorstellen te doenover de verdeling van de risico’s. Deopmerkingen en tegenvoorstellen vande inschrijvers hebben geleid tot hetaanpassen van de verdeling of tot hetmaximaliseren van enkele risico’s. Zomaak je de risico’s behapbaar en verlaagje de risicobedragen die een aannemerin rekening brengt.’Puur productEen voorbeeld van maximalisatie is hetrisico op een extreem hoge waterstandin de IJssel. Remmerts: ‘De inschrijversgaven aan dat de gevolgen voor de saneringin de uiterwaarden bij een zeerhoge waterstand in de IJssel te grootzijn om te bepalen en te beheersen.Daarom is het risico gemaximaliseerd:tot een waterstand van 6,5 +NAPdraagt de opdrachtnemer dit risico,daarboven vervalt het risico aan deopdrachtgever. Een ander voorbeeldbetreft een contour die op het middenterreinis getrokken, waarbinnen puurproduct kan worden verwacht. Binnendit gebied draagt de opdrachtnemer ditrisico, daarbuiten de opdrachtgever.’Naast het betrekken van de inschrijversin de opzet van het SGO en de risicoverdelingvan de vraaggerelateerde risico’s,is er ook gekozen voor een beperktmaar redelijk aantal inschrijvers. Ookzijn er individuele informatie-uitwisselingenmet de inschrijvers gehouden.Bras legt uit: ‘Zo probeerden we deinschrijvers de mogelijkheid te geveneen passende aanbieding te maken,door de ‘beelden’ en interpretaties zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen.Daarnaast is gesproken over de oplossingsspecifieketoprisico’s die de doorde inschrijver beoogde oplossing metzich mee zou brengen. De individueleinformatie-uitwisseling heeft de opdrachtgeverinzicht gegeven in eenaantal onduidelijkheden en risico’s bijde inschrijvers. Deze zijn in een tweedeNota van Inlichtingen weggenomen ofbenoemd.’Deze aanbesteding heeft volop ruimtegegeven aan een combinatie van techniekenen ook aan innovatieve technieken.Dat is volgens Bras en Remmertseen succes gebleken: ‘Daar ligt ook welde kracht van Tauw. Er is een cultuurveranderingnodig bij het aanbestedenen wij kunnen opdrachtgevers daarbijhelpen. Bouwen aan wederzijds vertrouwen;daar gaat het om.’Willemien Bras+31 57 06 99 67 3 / willemien.bras@tauw.nl‘We hebben gezochtnaar een haalbaredoelstelling bij eenbetaalbare oplossing’10 11Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

InterviewHoe een grap van een journalist uitgroeidetot een kader voor vernieuwing en creativiteitEen berg als innovatieplatformHet begon met een ludieke column over een berg in Nederland.Nu, acht maanden later, is er een stichting opgericht die serieusnadenkt over de haalbaarheid van het plan. Wat is de stand vanzaken? Ingenieus spreekt initiatiefnemer Thijs Zonneveld in caféDe Dijk in Volendam. Met uitzicht op het Markermeer, één van depotentiële locaties voor de berg.‘Raar eigenlijk, dat er zo weinig ruimteis voor innovatie in een land datpretendeert een kennisland te zijn’Hij studeerde internationaalrecht en was professioneelwielrenner. Nu is hij sportjournalisten levend uithangbord van ‘deberg’: Thijs Zonneveld. Acht maandengeleden schreef hij een column op denieuwssite nu.nl. ‘Raar idee. Ik weet het.Maar hoe langer ik erover nadenk, hoemeer ik het zie zitten. Ik wil een berg.Een echte.’ Een berg in Nederland zaleindelijk weer eens leiden tot eenNederlandse overwinning op Alped’Huez in de Tour de France, zo betoogtZonneveld.Ware hypeDe column was het begin van een warehype. Zonneveld werd overspoeld metenthousiaste reacties en de nationale éninternationale pers doken er bovenop.Ook architecten, ingenieurs, sportbestuurdersen geologen schaarden zichachter de journalist. Binnen een maandna de column zaten er vijftig professionalsbij elkaar voor een brainstormsessie.‘Het is ongelooflijk hoe snel zo’nsneeuwbal kan rollen. Mensen vondenhet blijkbaar een inspirerend idee.’Het plan groeide door en momenteelwerken er zestig mensen uit verschillendedisciplines wekelijks aan hetproject. ‘Dat zijn professionals uit debouw, maar ook uit de marketing- encommunicatiesector. Daarnaast dagenwe iedereen uit om mee te denken viade sociale media. Twitter is een prachtigmiddel, waarmee je op een hele simpelemanier veel mensen mee kunt nemenin het proces. Het blijkt te werken; wekrijgen ook van scholieren ideeën waarwe serieus mee aan de slag gaan. Hetidee van een waterkrachtcentrale in deberg komt bijvoorbeeld rechtstreeks uiteen mail van een scholier.’Gulle bereidheidBinnen de bouwbranche merkte Zonneveldeen groot enthousiasme om meete doen. ‘Er is kennelijk een behoefteaan innovatieve projecten, die er doorde bezuinigingen nauwelijks meer zijn.Bestaande innovatieplatforms romende subsidiepot af, maar leveren meestalweinig op. Raar eigenlijk, dat er zo weinigruimte is voor innovatie in een landdat pretendeert een kennisland te zijn.’Heerst er onder de bouwprofessionalsdie zich aansluiten dan een soort onvredeover de huidige gang van zaken?‘Dat denk ik niet. De gulle bereidheid dieik waarneem, komt toch vooral voort uiteuforie over iets nieuws. Vooral bij dejonge professionals. De 40-plussers zijnnauwelijks vertegenwoordigd. Wel lijkthet erop dat die jongeren op dit momentte weinig hun ei kwijt kunnen inhun dagelijks werk. De generatie die nuaan de top zit, is gewend om in concurrentiemet anderen werk in de wacht teslepen. Men gaat voor de snelle winst.Ik zeg niet dat dit fout is, maar somsslaat het denken vanuit dat perspectiefte ver door. Dat zie je bijvoorbeeld als erkantoren worden gebouwd, die vervolgensleeg staan. Puur winstbejag voorde korte termijn. Een praktisch voorbeeld:we hebben mensen aan boorddie lege kantoorpanden goedkoop aan12 13Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

Interviewcreatievelingen willen verhuren. Vaakwordt dat initiatief niet gehonoreerd,omdat men niet wil afwaarderen. Dangaat de deal niet door, blijft het kantoorpandleeg staan en levert het niemandiets op. Zo houd je elkaar in een soortgijzeling. Er zijn meer van dit soortvoorbeelden en als je alles op een rij zet,kom je tot de conclusie dat er vreemdetendensen zijn geslopen in de manierwaarop we samenleven en werken. Indat licht is het inspirerende idee vooreen berg zo gek nog niet.’Prachtig kaderEigenlijk kunnen we de berg dus zienals een pilot voor een andere wijze vansamenwerken, een mogelijkheid om teexperimenteren met een nieuwe maniervan denken. ‘Dat klopt. We richten onsop samenwerking. Jonge professionalswillen graag van hun eilandje afstappenen hun kennis delen met gelijkgestemdenuit de eigen branche en ook uitandere branches. De berg biedt hier eenprachtig kader voor. We denken na overwat onze samenleving in de toekomstnodig heeft. Vanuit dat denkraam ontspringenallerlei plannen op het gebiedvan duurzame landbouw en duurzameenergie. We willen iets maken dat nogniet bestaat. Dat betekent veel ruimtevoor creatieve, innovatieve plannen. Deberg wordt hol van binnen, dat biedtook veel mogelijkheden. Bijvoorbeeldvoor gebruiksruimtes, maar ook vooropslag van afval en CO 2. De berg kun jedus ook zien als een enorm gebouw.’Frisse visieWat begon als een grap van een sportjournalistis in acht maanden geëvolueerdtot een platform voor innovatie,waar gedacht wordt vanuit een frissevisie op de maatschappij en projectontwikkeling.Maar is daar in deze tijd vanbezuinigingen eigenlijk wel geld voorbeschikbaar? ‘Tot nu toe deden we hetpraktisch zonder budget. Best uniek dater – zonder daarvoor een vergoeding teontvangen – tientallen professionals bijelkaar kwamen voor de brainstormsessie.Natuurlijk weten we dat we op eengegeven moment wel moeten betalenvoor diensten. We zijn dus druk bezigmet de werving van sponsoren en hetopzetten van ludieke acties. Verder zijner ook goedkope wegen om onderzoeksvragenuit te zoeken. Door studentenbijvoorbeeld. Op de Technische UniversiteitDelft is al een vak over de berggestart.’Hoge heuvelEen keuze tot slot: een carrière in desportjournalistiek of fulltime met deberg aan de slag? ‘Ik heb een platformgelanceerd en nu er zoveel mensenenthousiast zijn, draag ik de consequenties.Voorlopig zal ik er dus wel bijbetrokken blijven. Als alles staat, trek ikme waarschijnlijk een keer terug, wanthet project is veel interessanter dan ikzelf ben. Nu ben ik in ieder geval nogvoorzitter van de stichting ‘Haalbaarheidsonderzoekdie berg komt er’. Wezijn net begonnen met de onderzoeksfase.Dat de berg technisch mogelijk isweten we al, maar de vraag is hoe wehet project rendabel kunnen maken.En mocht een berg van twee kilometerhoog niet lukken, dan gaan we vooreen tussenvorm. Het mag ook best eenheuvel zijn!’‘De berg hoeft niet per se twee kilometer hoog teworden. We zijn ook dik tevreden met een heuvelvan een kilometer’14 15Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

OpinieLokaal klimaatbeleid: niet te veel plannen!Het bruist in Nederlandse dorpenen steden, want de afgelopenjaren ontstaat juist daareen daadkrachtige klimaatambitie, diever uitsteekt boven de landelijke enzelfs de mondiale doelstellingen. Waarwereldwijde klimaatconferenties zichin een impasse bevinden en de Rijksoverheidachter de feiten lijkt aan telopen, gebeurt het gewoon op lokaalniveau. Daar liggen de beste kaarten!Nu dreigt er in de uitvoering van al dieambities wel vertraging te ontstaan.Zo komen bijvoorbeeld projecten totverduurzaming van de bestaandewoningvoorraad lastig van degrond. Ook blijkt dat burgers steedsmeer initiatief nemen en soms snellergaan dan de politiek kan ofwil. Op die manier dreigt ereen gat te ontstaan tussenlokale ambities ende daadwerkelijkeuitvoering. Het gevolg?Stagnatie.Geraadpleegde bron:Hajer, M. (2011), De energiekesamenleving. Op zoeknaar een sturingsfilosofievoor een schone economie,Den Haag: Planbureau voorde LeefomgevingZou het zo kunnen zijn dat het huidigesysteem van subsidies, planmatigheiden sturingsdrang het Nederlandseklimaatbeleid in de weg zit en datvoor het realiseren van de doelstellingenjuist een fundamenteel veranderingsprocesnodig is? Ik denk vanwel! Daarom pleit ik voor een meerorganische benadering van het lokaleklimaatbeleid.Organisch sturenDe afgelopen jaren is het lokale klimaatbeleidgedomineerd door eensubsidieaanpak. Hiermee trekt de overheidhet initiatief grotendeels naarzich toe. Het gaat om mooie ambities,die financieel gesteund worden, veelaltechnocratisch zijn ingestoken, maarniet tot uitvoering komen.Ik ben ervan overtuigd dat projectenkunnen worden vlotgetrokken doormeer organisch te sturen. Dit betekentdat gemeenten, bedrijven en burgersgezamenlijk de lokale situatie moetenafpellen, naar elkaar moeten luisteren,de lokale kennis en ervaring moetengebruiken om zo samen een lokaalpassende oplossing te creëren. Samenéén punt op de horizon bepalen engezamenlijk de uitvoering ter handnemen. Dit is een werkwijze die gebaseerdis op gelijkwaardigheid. Doordatde gemeente het traject ondersteunt,blijft een deel van de sturing ook bijhaar liggen. Dit betekent niet dat ge-meenten geen klimaatplannen meermoeten schrijven, maar dat er meernadruk moet komen op de samenwerkingmet bedrijven en burgers in hetproces.Organische sturing sluit in mijn ogengoed aan bij de permanent in bewegingzijnde leefomgeving.Het ‘eigendom’ van duurzaamheidinitiatievenis van alle maatschappelijkepartijen. Een gemeente moet zich ervanbewust zijn dat ‘een schone economieen een prettige leefomgeving, wensenzijn die burgers en bedrijven motiveren.Om deze kracht van de samenlevingaan te boren, is het belangrijk burgersen bedrijven zelf een rol te geven’(Hajer, 2011). Wanneer een gemeentezich dit bewust is en ook ziet dat oudeoplossingen niet meer werken, maardat creativiteit, ondernemerschap ensamenwerken met andere maatschappelijkeactoren gewenst is, dan is deeerste stap in het veranderprocesgemaakt. Op deze wijze creëer je alsgemeente draagvlak. De kennis en ervaringuit de lokale samenleving wordtoptimaal benut.Meer molens graagVoorbeelden genoeg tegenwoordig.Zo zijn er afgelopen jaar zo’n honderdlokale energiecoöperaties opgericht.Organisaties van burgers die zichzelfrond het onderwerp duurzame energievoorzieningweten te organiseren.En dan gebeuren en grappige dingen.Want waar in Nederland veel wijkente hoop lopen om het plaatsen vanwindmolens tegen te houden, is desituatie in de Haagse Vogelwijk precieshet tegenovergestelde. ‘Meer molensgraag en ze moeten altijd draaien.’En draaien doen ze, daar zorgen dekinderen uit de buurt wel voor. Deenergie die de molen opwekt, gaatrechtstreeks naar hun huizen en deopbrengsten naar hun ouders, lid vande coöperatie Vogelwijk Energiek. Jemerkt het wanneer de windmolen eenkeer stilstaat voor onderhoud. Directstaat de telefoon bij Eneco roodgloeienddoor kinderen die vragen wanneerhun molen nu eindelijk weer aan gaat!Een ander voorbeeld is te vinden in deStedendriehoek. Gemeenten werkensuccesvol aan hun doelstelling om in2030 volledig klimaatneutraal te zijn.Hiervoor zijn in de gemeenten verschillendeinitiatieven ontplooid. Denieuwe coöperatie ‘Lochem Energie’ ishiervan het meest zichtbaar als tastbaarresultaat van Klimaatbeleid 2.0.De gemeente Lochem heeft haar energiebeleidgebaseerd op de Trias Energeticaen richt zich in haar gebiedsgerichtebeleid naast CO 2-opname opreductie van methaan en lachgas, enkiest nadrukkelijk voor participatiebeleidmet alle partijen. Ondernemers,boeren, burgers. Ook andere gemeentenin de Stedendriehoek geven ophun eigen wijze invulling aan deze bewegingvan een product- naar een procescultuur.Gemeenten voeren de regiedoor de maatschappelijke krachten temobiliseren en te faciliteren, zetteneen proces op om dit te verankeren enbrengen drempels en belemmeringenin kaart en helpen die beslechten. Zo‘Pleidooi voor een meer organischebenadering van het lokaleklimaatbeleid’rust het ‘eigendom’ van klimaatinitiatievenbij het maatschappelijke veld.Tauw helpt gemeenten in het procesom een andere rol te spelen en machten kracht over te dragen. Zo wordtde rol van de gemeente faciliterend,macht gevend, certificerend, bepaaltzij mede de randvoorwaarden encreëert zij ruimte voor nieuwe initiatieven.De succesvolle aanpak bleek opde regionale Duurzaamheidsdag vande Stedendriehoek en de gemeenteLochem. Honderden mensen en bruisendeinitiatieven die het succes vande nieuwe aanpak zichtbaar maken.Omdat het een verandering is dieje samen ingaat, werkt Tauw nauwsamen met het Klimaatverbond, dekoepel van gemeenten met klimaatdoelstellingen.Het Klimaatverbond isde kennismakelaar, Tauw begeleidt hetproces.Durf en leiderschap!Vanuit gemeenten is een omslagnodig. Namelijk bestuurlijke en ambtelijkedurf en leiderschap. Durf enleiderschap om te faciliteren, ruimte tecreëren en chaos te laten ontstaan inplaats van te controleren. En waarborgendat het eigendom bij de samenlevingblijft. In een gemeente is namelijkeen overvloed aan kennis en talent tevinden. Het is aan de gemeenten omdeze kennis en ervaring te mobiliserenen zo initiatieven te faciliteren.Kortom, een gemeente zal letterlijkde publieke ruimte aan de maatschappijmoeten geven en bottom-up hetproces moeten laten ontstaan zondervooraf te weten welke kant het preciesopgaat. Je kunt immers niet allesvooraf plannen. Laat je verrassen doorwat je onderweg tegenkomt!Jessie van der Linden,+31 62 00 49 33 8 / jessie.vanderlinden@tauw.nl16 17Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

ProjectVoorbereidingsfase weguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almere succesvol afgerondDoorstromenOnlangs verklaarde de Raad van State de bezwaren tegenhet tracébesluit weguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almereongegrond. Met deze uitspraak is groen licht gegeven voorde uitvoering van het grootste Nederlandse infra-projectin zeker tien jaar. Tauw is sinds 2007 intensief betrokkenbij het wegontwerp en het schrijven van het tracébesluit.Projectmanager Rick Pakkert blikt terug op een succesvolverlopen opdracht.De capaciteit van de corridorSchiphol-Amsterdam-Almere(SAA) wordt fors uitgebreid.Op de planning staan verbreding vanverschillende snelwegen, twee nieuwetunnels, een aquaduct en het aanpassenvan honderd bruggen en viaducten. Investeringskosten:4,4 miljard euro.‘Toen wij de opdracht voor het schrijvenvan het voorlopige ontwerp tracébesluit(VOTB) in de wacht hadden gesleept,dachten we ons werk na enkele maandente kunnen afronden. Maar er kwamtelkens wat bij en uiteindelijk hebbenwe het grootste infra-project dat ooitin één besluit is ondergebracht erdoorgeloodst,’ zegt Rick Pakkert, afdelingshoofdRuimtelijke Kwaliteit bij Tauw enprojectmanager van SAA.Ingrijpend project‘Na het schrijven van het VOTB zatenwe goed in de materie, waardoor weook de opdrachten voor het OTB en hetTB kregen. Het werd uiteindelijk eenproject waarbij alle geledingen vanTauw wel op één of andere manier betrokkenzijn geweest. Van het schrijvenvan het OTB en het TB tot het wegontwerpen onderzoeken op het gebiedvan geluid, waterhuishouding, externeveiligheid en luchtkwaliteit. Ook is eendeel uitbesteed.’Veertig Tauw-medewerkers en honderdmensen van Rijkswaterstaat werktenintensief samen in één team. ‘Onder demedewerkers heerste een groot enthousiasmeom zo’n ingrijpend project ingoede banen te leiden. We hadden eengezamenlijk doel. Dat schept een band.Er waren weken bij waarin we elkeavond tot diep in de nacht doorwerkten.‘Dit is het grootste infra-project dat ooit in ééntracébesluit is ondergebracht en dat er in één keerdoorheen geloodst is’18 19Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

nieuwsMilieuvoordeelmet Glasweg ®Tauw heeft onlangs onderzoekuitgevoerd naar het effect vanGlasweg ® . Als vervanging vanprimaire grondstoffen levert gerecycledglas in asfalt een aanzienlijkmilieuvoordeel op. Ookkan glas in asfalt een energiezuinigalternatief zijn voor regulierasfalt als het gecombineerdwordt met lage lichtmasten, zoblijkt uit een proef in Emmen.Tauw heeft ruim een half jaarlang onderzocht welke gevolgenglas in asfalt heeft op de verlichtingvan wegen. Glasweg ® is degeregistreerde merknaam voorhet asfaltmengsel waarvan eenbepaald percentage steenslagis vervangen door gerecycledglas. De bedenker ervan, De RooWegenbouw en Milieutechniek,heeft een Glasweg aangelegd opde Weerdingerstraat in Emmen.AanpakgeurproblematiekProvimi is een bedrijf dat gespecialiseerdis in het maken van diervoerders,premixen en aanverwanteproducten. Verspreid over25 landen wordt in 67 productielocatiesongeveer 50 miljoen tonveevoer per jaar geproduceerd.Een belangrijke productielocatieis gevestigd aan de Rijnhaven ineen woonwijk op Katendrechtin Rotterdam. Op deze locatieworden veel speciale geur- ensmaakstoffen, zoals vanille, kersen framboos, toegepast.Tauw heeft Provimi geadviseerdbij de aanpak van de geurproblematieken de bijbehorende vergunningenverzorgd. Gekozen isvoor uitbreiding van de huidigeBoekje Water enenergieTauw heeft samen met DHV hetboekje ‘Water en energie: Feitenover energieverbruik in het stedelijkwaterbeheer’ opgesteldvoor de Stichting Rioned enStowa. Het boekje is uitgereikttijdens de jaarlijkse Rioneddag.Het boekje geeft inzicht in hethuidige energieverbruik in dewaterketen om professionalsin het stedelijk waterbeheer teondersteunen bij het kiezen vangoede maatregelen. De belangrijksteconstatering is dat hetSchets DuurzaamfietspadFietsen is een duurzame maniervan transport. Fietsen is gezond,er is weinig ruimtebeslag, het isgoedkoop, er is geen uitstoot vanbijvoorbeeld fijnstof en het veroorzaaktgeen geluidsoverlast.De duurzaamheid kan nog verderworden vergroot door het fietspadduurzaam in te richten. Bijvoorbeelddoor middel van hergebruikvan asfalt, baggerspecieals fundering, onze klimaatneutralelichtmast en de toepassingvan Warmte Koude Opslag (WKO)om gladheid te voorkomen. Omdeze opties ‘tastbaar’ te makenheeft Tauw de schets ‘DuurzaamFietspad’ opgesteld met daaropeen weergave van veel van dezeinnovaties.Jaarcijfers Tauw2011Hoewel de bezuinigingen vande overheid in Nederland toteen omzetdaling van 7% leidde,boekte Tauw Group buitenNederland een omzetgroei van8,7%. Desondanks namen de bedrijfsopbrengstenaf van € 117,1miljoen naar € 113 miljoen.Het bedrijfsresultaat vertoondeeen daling van € 3 miljoen naar€ 1,6 miljoen. Deze daling werdenerzijds veroorzaakt door deafname in de bedrijfsopbrengstenen anderzijds door de verliezenbij onderdelen van Tauw inNederland.SamenwerkingUrgendaTauw gaat de komende jarenUrgenda - de actie-organisatievoor duurzaamheid en innovatiedie Nederland sneller duurzaamwil maken - als strategischpartner ondersteunen bij hetbereiken van haar duurzaamheidsdoelstellingen.Urgendaziet Tauw als een groot ingenieursbureaumet veel relevantekennis en kunde op een aantalterreinen waarop ook zij actief is.Daarnaast past onze ambitie ophet gebied van duurzaamheid bijUrgenda.Net als Tauw houdt Urgenda zichbezig met een zeer breed scalaaan activiteiten en projecten dieeen water- of ruimtelijke kwaliteitscomponenthebben.Zo werkt Urgenda onder andereaan het verduurzamen van hetenergiesysteem, aan duurzamemobiliteit en aan duurzameVerbeteringDiefdijklinieWaterschap Rivierenland heeftTauw opdracht gegeven om deDiefdijklinie te verbeteren. Deverbetering van de Diefdijklinieis een uniek project in Nederland.Deze dijk is namelijk onderdeelvan de Nieuwe Hollandse Waterlinie.Dit natuurgebied meteen rijke geschiedenis maaktde Diefdijk tot zoveel meer daneen waterkering. Als gevolghiervan is ook sprake van zeeruiteenlopende belangen enbelanghebbers voor de Diefdijken de verbetering daarvan. Alsonderdeel van het NationaalLandschap moet de Diefdijk eenEo WijersprijsTauw is samen met partnersNieuwe Gracht/Atelier Bruut enSynergie, winnaar geworden vande Eo Wijers-prijsvraag over detoekomst van de Veenkoloniën.De jury kwalificeerde de gezamenlijkeinzending met de titel‘Samen pionieren’ als een trendbreukmet de huidige ruimtelijkeontwikkeling.Thema’s van de prijsvraag warenkrimp, energietransitie en ruimtelijkekwaliteit in de Veenkoloniën.De 36 deelnemende teamsstonden voor de opgave om hetgebied, ondanks een krimpendebevolking, nieuwe economischeen maatschappelijke perspectievente bieden. Daarnaast bevattede prijsvraag de opdracht ominwoners en maatschappelijkeorganisaties bij de voorstellen tebetrekken en voorstellen te doenom draagvlak voor de veranderingente creëren.nieuwsBinnenkort start Tauw in opdrachtvan De Roo met hetvervolgonderzoek. Dan wordener langs de Weerdingerstraatlage lichtmasten of -bakensgeplaatst, die het wegdek zijwaartsaanlichten (strijklicht)om te onderzoeken wat heteffect is van Glasweg bij dezeverlichting. Ook wordt verderonderzocht hoe het glinstereffectde waarneming vanweggebruikers in het donkerbeïnvloedt en in welke mateGlasweg bijdraagt aan de verminderingvan CO 2-uitstoot. Deresultaten worden in het najaarvan 2012 verwacht.gaswasser met een extra zurewastrap en een extra geurreductie-installatie.Deze installatie,een zogenaamde plasmanorm,vormt plasma onder hoogspanningdie zorgt voor de afbraakvan geurmoleculen.Voor de plaatsing van de plasmanormwas eerst een dakaanpassingnodig. Tauw heeft Provimiook geholpen met het kiezen vande aannemer en het veiligheidsplanvan de aannemer beoordeeld.De installatie zal naar verwachtingin de zomer van 2012volledig operationeel zijn.energieverbruik in de waterketenrelatief beperkt is, zekerals het per persoon wordt vergelekenmet allerlei dagelijkseactiviteiten. Anderzijds geefthet onderzoek aan waar het wélzinvol kan zijn als gemeentenen waterschappen bij de keuzevan maatregelen het energieverbruiklaten meewegen.Het boekje is gratis te downloadenvia http://www.tauw.nl/energieverbruik.Voor de gemeente Zutphen heeftTauw samen met de gemeentebeoordeeld welke duurzame innovatieskansrijk zijn voor hetprojectgebied De Mars. De Marsontwikkelt zich tot een duurzaamen tijdsbestendig bedrijventerrein,dat goed bereikbaaris en nieuwe ruimte biedt voorwonen, werken en recreëren. Ookde Fietsersbond heeft belangstellingen streeft ernaar het conceptvan het duurzame fietspad teintegreren in een ‘green deal’ methet Rijk, bedrijfsleven en belangenorganisaties.De schets ‘Duurzaam Fietspad’ iste downloaden via www.tauw.nl/duurzaamfietspad.De situatie in de Nederlandseoverheidsmarkt zal in 2012 naarverwachting moeilijk blijven enmogelijk nog verdere krimp latenzien. Kansen voor groei zien wijonder andere in de internationaleindustriële sector. We stellen onsten doel de omzet op het niveauvan 2011 te handhaven.Inspanningen voor innovatie enproductontwikkeling zullen ookin 2012 op het hoge niveau van3% van de bedrijfsopbrengstenblijven.bouw en bouwen op het water(Icoonproject drijvende stadRotterdam). Daaraan verwanteonderwerpen zijn klimaatveranderingof water en zilte landbouw.Het eerste Icoonproject vanUrgenda is Duurzaam Texel, lateruit te breiden naar de duurzameWadden. Hierbij spelen veleonderwerpen waarbij Urgendade kennis van Tauw goed kangebruiken, van nieuwe dijkentot energie en grondstoffen uitslibvergisting.Het jaar 2012 zal ook gebruiktworden om de samenwerkingverder te verkennen en vorm tegeven.toeristisch-recreatieve trekpleisterworden. De verkeersveiligheidop de dijk en de beleving van decultuurhistorische waarde van delinie vormen daarbij belangrijkevoorwaarden. Daarnaast is er deambitie om de Diefdijklinie te nominerenvoor de Werelderfgoedlijstvan UNESCO.Tauw gaat het gehele traject vandefinitief ontwerp tot en met debegeleiding van de uitvoeringverzorgen. Begin 2013 wordtde uitvoering aanbesteed eneind 2014 staat de opleveringgepland.De inzending ‘Samen pionieren’is er sterk op gericht om debewoners van Veenkoloniënzelf aan hun toekomst te latenbouwen. De voorzitter van de EoWijers-stichting, Hans Leeflang,noemde het team van ‘Samenpionieren’ een boeiende winnaar‘omdat ze geen ruimtelijk toekomstplanschetsen, maar innovatievevoorbeelden uit het heleland introduceren ter inspiratievan de burgers en de bedrijvenin de Veenkoloniën. Ze geven deoverheid een bescheiden rol inhet versterken en verbinden vaninitiatieven van onderaf’.Robbert Dijkema,+31 59 23 91 31 5 / robbert.dijkema@tauw.nlAndré van Esburg,+31 10 28 84 73 0 / andré.vanesburg@tauw.nlJeroen Kluck,T +31 57 06 99 22 4 / jeroen.kluck@tauw.nlMark Huuskes,T +31 57 06 99 15 5 / mark.huuskes@tauw.nlwww.tauw.com/annualreportJessie van der Linden,+31 30 28 24 83 0 / jessie.vanderlinden@tauw.nlJeroen Overman,T +31 57 06 99 29 1 / jeroen.overman@tauw.nlPaul van Bree,T +31 57 06 99 68 1 / paul.vanbree@tauw.nl22 23Tauw corporate Magazinemei 2012 / nummer 2

4000000...Nederlanders houden droge voeten dankzij de gemalen die Tauw in opdracht vanwaterschappen heeft ontworpen en gerenoveerd. Meer dan 200 gemalen waar niemandlast van heeft. Ze doen gewoon hun werk. Feilloos. Alleen daar word je marktleider mee.www.groot in gemalen.nl