BMI40+ - Arbocatalogus voor Verpleeg-, Verzorgingshuizen en ...

BMI40+Tips over het bieden van adequate, langdurige zorg aan cliënten met extreem overgewicht1

ColofonAuteurs Nico E Knibbe,Hanneke JJ Knibbe(LOCOmotion)Fotografie Job Groot (Vleuten)Illustraties Auke Herrema(www.herrema.demon.nl)Vormgeving Jan Hiensch (Leusden)Druk VDA-groep, EnschedeDeze brochure is ontwikkeld in opdracht vande Stichting Arbeidsmarktbeleid Verpleeg- enVerzorgingshuizen (SAB-V&V). De informatieis bedoeld voor managers, stafmedewerkers,paramedici en ErgoCoaches die zich bezig(gaan) houden met de zorg voor cliënten metextreem overgewicht.Met dank aan de Klankbordgroep FysiekeBelasting V&V, Nederlandse ObesitasVereniging, Rianne Huijbregts (Zwaartepunt),Elly Waaijer (ArjoHuntleigh HQ) en DooveObesicare.Deze uitgave is met de grootste zorgvuldigheidsamengesteld. Noch de schrijvers, noch deuitgever stellen zich echter aansprakelijk vooreventuele schade als gevolg van eventueleonjuistheden en/of onvolkomenheden in dezeuitgave. Mocht u in deze brochure onjuiste,onvolledige of achterhaalde informatieaantreffen, dan horen wij dat graag. Bij eeneventuele volgende versie kunnen we daarrekening mee houden. Alle reacties zijn welkombij n.e.knibbe@locomotion.nu. Wilt u meer exemplaren van dit boekje?Stuur dan een e-mail naar sabvenv@caop.nlmet uw verzoek.InhoudsopgaveAchtergrondinformatieVan de 1 miljard mensen in dehele wereld die aan overgewichtlijden, heeft tenminste 300 miljoenecht obesitas. Lichaamsgewichtenvan 400 kilo zijn nogextreem, maar komen steedsmeer voor.4Bereid je voorCijfers wijzen uit dat we dekomende jaren steeds meer metcliënten met extreem overgewichtte maken gaan krijgen. Het isdus belangrijk om daarover nu alna te denken. Een eerste stap ishet doorlichten van de huidigesituatie in uw organisatie met eenchecklist.10

BMI40+ beleidTips en aandachtpunten omgoede zorg te bieden aan cliëntenmet extreem overgewicht.20Wat kunnen we bieden?Omdat het veel aanpassingenvergt en het (nog) niet vaak voor -komt dat er een bariatrische cliëntwordt verzorgd, zullen er soms opmanagement niveau afwegingengemaakt moeten worden.16De opname van eenbariatrische cliëntAandachtpunten, technieken enveiligheidstips om waardig energonomisch verantwoord zorgte verlenen aan cliënten metextreem overgewicht.24ImagoschadeDe problematiek rondom cliënten met extreem overgewicht is een gewild onderwerp voor locale én nationalepers. Een incident waarbij een cliënt met extreem overgewicht door een rolstoel zakt, is afschuwelijk voorde betrokkenen en kan tot imagoschade leiden voor de zorgorganisatie. Voorkom dit soort pijnlijke situaties,zorg voor een adequaat BMI40+ beleid.3

4Achtergrond

informatieVolgens de wereldgezondheidsorganisatie lijdtmeer dan 1 miljard mensen in de hele wereldaan overgewicht. Tenminste 300 miljoen vanhen heeft echt obesitas. Dat kan extremevormen aannemen. Je moet dan denken aanlichaamsgewichten boven de 400 kilo. De laatstetijd horen en zien we daarover dramatischeberichten. In TV programma’s zijn schokkendesituaties te zien van mensen met extreemovergewicht, met name uit de VS en Engeland.Hoewel het er op lijkt dat de situatie inNederland (nog) niet zo ernstig is, latencijfers van het CBS zien dat in zo’n 10 jaartijd het percentage mannen met ernstig overgewichtvan 6,8 naar 11% is gestegen. Voor vrouwen isdat percentage gestegen van 9,4 naar 12,1. Wehebben het dan over mensen met een Body MassIndex (BMI) van meer dan 30 (Obesitas 1). De BMIis een index waarmee je het lichaamgewicht kuntbeoordelen in verhouding tot de lichaamslengte. Hetis een grove, vrij onnauwkeurige maat. Toch wordtde BMI in de praktijk veel gebruikt, waarschijnlijk5

omdat hij makkelijk te berekenen is. Dat kun je doendoor het lichaamsgewicht (in kilo’s) te delen doorde lichaamslengte (in meters) in het kwadraat. Wathet getal dat daaruit komt betekent, kun je lezenin de onderstaande tabel. Om je enig idee te gevenwelk lichaamsgewicht leidt tot welke BMI hebbenwe dat in onderstaande tabel (steeds voor eenlichaamslengte van 170 cm) weergegeven.Morbide obesitasBehalve obesitas wordt de laatste tijd steeds meergesproken over zogenaamde ‘morbide obesitas’.Iemand met morbide obesitas heeft een BMI vanIn principe is de oorzaak vanover gewicht eenvoudig. Er wordtte veel gegeten en te weinig bewogen.meer dan 40 en noemen we ook wel bariatrisch.Toch is de interpretatie van de BMI cultureelbepaald. In de VS ligt de grens voor morbideobesitas bijvoorbeeld bij een BMI van 50. Iemandmet een lengte van 170 cm zou dan minimaal145 kilo moeten wegen om morbide obees genoemdte worden.Lichaamsgewicht*BMIOndergewicht < 55 kilo < 19Gezond gewicht tussen 55 en 72 kilo 19 - 25Overgewicht tussen 72 en 87 kilo 25 - 30Ernstig overgewicht, obesitas tussen 87 en 116 30 - 40Bariatrisch, morbide obesitas > 116 kilo > 40* Uitgerekend voor een cliënt met een lichaamslengte van 170 cm.6

Wat is de oorzaak van overgewicht?In principe is de oorzaak van overgewicht eenvoudig. Er wordt te veel energie opgenomen (te veel eten) ente weinig verbrand (te weinig bewegen). Fast food is geen randverschijnsel meer, maar voor steeds meermensen de normale manier van consumeren. Porties worden steeds groter (supersizen) en frisdrankenmet veel suikers zijn de norm geworden. Files, computers en de vele TV stations leiden er toe dat westeeds minder bewegen. Deze disbalans is wel een verklaring voor overgewicht, maar niet voor extreemovergewicht. Daar is meestal meer voor nodig.Dikmakende spiraalExtreem overgewicht ontstaat vaak wanneer de cliënt in een neerwaartse spiraal terecht komt. Sociale enpsychologische factoren gaan dan een steeds belangrijker rol spelen. Ze kunnen zowel de oorzaak als hetgevolg van de problematiek zijn. In eerste instantie krijgt de cliënt vaak last van lichamelijke ongemakken(rugpijn, kniepijn, problemen met de doorbloeding, vermoeidheid, etc) en kan steeds moeilijker lopen,fietsen en autorijden. Dat betekent niet alleen dat er minder calorieën wordenverbrand, ook kan de cliënt in een sociaal isolement terecht komen. Dat laatstekan worden versterkt doordat de cliënt te maken krijgt met vooroordelen,subtiele pesterijen (eigen schuld, DIKKE bult), zich onaantrekkelijk voelten zich gaat schamen. In extreme gevallen blijft de cliënt de hele dag instoel zitten, doet de gordijnen niet meer open en kleedt zich niet meer aan.Omdat de cliënt tijdens dit proces het eetpatroon niet aanpast (soms ookom de negatieve gevoelens ‘weg te eten’), blijft het gewicht toenemen enkomt de cliënt steeds verder in de neerwaartse spiraal terecht. Drastischemaatregelen kunnen dan nodig zijn om deze spiraal te doorbreken. Denk aanhet operatief verwijderen van vet en het verkleinen van de maag.7

Het hebben van extreem overgewicht is vaak nietalleen sociaal, fysiek en psychisch belastend voorde persoon in kwestie, ook voor zorgverleners kande verzorging van deze cliënten extra problemenExtreem overgewicht is vaak sociaal,fysiek en psychisch belastendvoor de persoon in kwestie.Albert Barbara CarlFiguur 1. Indeling bariatrische cliënten op basis van mobiliteitopleveren en dus vragen om speciale maatregelen.Over dat laatste gaat het in deze publicatie. Watkunnen zorgorganisaties voor langdurige zorgdoen om bariatrische cliënten de zorg te gevendie ze nodig hebben, zonder daarbij zorgverlenerste zwaar te belasten? Daarbij letten we ook op demobiliteit. Een mobiele cliënt met een BMI van 50levert weinig fysieke belasting op voor de zorg,terwijl een immobiele cliënt met een BMI van 40tot fysieke overbelasting kan leiden. Het is daaromgoed om de obese cliënten te verdelen in vijfMobiliteitsklassen.MobiliteitsklassenHet indelen van cliënten in Mobiliteitsklassen kan jehelpen beter zicht te krijgen op de fysieke belasting8

Dorisin vijf klassen.Emma(Bron: MobilityGallery. AClassificationtool for careplanning.Knibbe JJ,Waaijer E.ArjoHuntleighSweden, 2008)waaraan de zorgverleners bloot worden gesteld.Meestal worden cliënten in drie of vijf groepenonderverdeeld, steeds op basis van mobiliteit. Deindeling in drie groepen (groen, oranje, rood) vindenwe bijvoorbeeld terug in de PraktijkrichtlijnenFysieke Belasting 1 en de TilThermometer 1 . Deindeling in vijf klassen (A tot en met E) is ondermeer te vinden in het Hulpmiddelenboekje 2 , hetDe verzorging van cliëntenmet extreem overgewichtkan fysiek extra zwaar zijn.Gebruiksboekje 2 en landelijke classificaties zoalsde AWBZ Basispakketlijst Hulpmiddelen. Deindeling in vijf Mobiliteitsklassen is speciaal voorde zorg voor bariatrische cliënten gevisualiseerdmet vijf tekeningen van personages. Deze personenhebben ook een naam waarvan de eerste lettercorrespondeert met hun Mobiliteitsklasse.1Zie www.ergocoaches.nl2Zie www.goedgebruik.nlFeeder en gainersEr zijn ook, meer psychiatrische oorzaken, van extreem overgewicht. Zo is er een ziektebeeld waarbij departner de cliënt op een dwangmatige manier continu veel eten geeft. Zij worden ook wel ‘feeders’ genoemden vinden hun partner (‘gainer’) aantrekkelijker naarmate hij of zij zwaarder wordt. Dit beeld komt echterzelden voor, maar krijgt via de sensatiemedia veel aandacht waardoor een andere suggestie wordt gewekt.9

10Bereid je voor

In de meeste zorgorganisaties komt het nog nietvaak voor dat er een bariatrische cliënt wordtopgenomen. We schrijven met opzet ‘nog’ omdatcijfers uitwijzen dat we daar de komende jarensteeds meer mee te maken gaan krijgen. Het isdus belangrijk om daarover nu vast na te denken.Als je maatregelen neemt op het moment dat eenbariatrische cliënt zich aanmeldt, ben je te laat.Het is dan niet meer mogelijk om adequate zorg tebieden en zorgverleners worden te zwaar belast.Een eerste stap is daarom het doorlichten van dehuidige situatie met een checklist.Om te checken of het in jouw zorgorganisatieüberhaupt mogelijk is om zorg te kunnenverlenen aan bariatrische cliënten is hethandig een checklist te gebruiken. Hebben julliebijvoorbeeld tilliften die sterk genoeg zijn omcliënten die meer wegen dan bijvoorbeeld 150 kilote verplaatsen? En zijn de deuren breed genoeg vooreen bariatrisch bed? Die checklist bestaat nog niet,maar we maken op de volgende pagina’s een begin.Kijk er kritisch naar, pas ’m zonodig aan en neem ’maf in je zorgorganisatie.11

BMI40+ ZorgorganisatieToets © (versie 1.0)Hoeveel cliënten met overgewicht worden er verzorgd?Je kunt hierbij gebruik maken van de indeling van bariatrische cliënten in vijf Mobiliteitsklassen(zie figuur 1 op pagina 8). Als dit nul of heel erg weinig is, kun je afvragen of het überhaupt nodigis om maatregelen te treffen. Een argument kan desondanks zijn dat je organisatie voorbereid wilzijn op de toekomst.nJa NeeZijn de bedden adequaat? Is de maximale capaciteit (in kilo’s) voldoende? n nHet gaat dan zowel om het bed als om het (anti-decubitus) matras. Let ook op de maximalecapaciteit van het hoofdeinde! Als dat onvoldoende is, kan de in bed zittende bariatrischecliënt achterover in bed zakken en zou zelfs kunnen stikken. Zijn de slides (voor de transfers binnen de grenzen van het bed) groot genoeg? n n Hebben de bedden voldoende instelmogelijkheden zodat de cliënt niet volledig horizontaalhoeft te liggen? n nDit is nodig in verband met ademhalingsproblemen die vaak voorkomen bij bariatrischecliënten. De meeste leveranciers bieden speciale bariatrische bedden aan. Let er vooral opdat er een speciaal middengedeelte is dat voorkomt dat de cliënt in elkaar gedrukt wordtop het moment dat het bed naar een zitstand gaat. Dat is ook bij niet-bariatrische cliëntenprettig en belangrijk, maar bij bariatrische cliënten is het echt nodig omdat ze anders nietmeer kunnen ademen. Zijn de bedden (met een bariatrische cliënt er in) veilig te manoeuvreren? n n(Zie kader over manoeuvreren op pagina 27).12

Ja Nee Zijn de eventuele hulpmiddelen die op het bed zijn bevestigd (papegaai, bedladder, etc)bestand tegen het gewicht van de cliënt? n n Zijn de bedden voldoende breed? n nAnders kan de bariatrische cliënt zich niet goed bewegen in bed, of krijgt wonden van het bedhek.Er zijn ook speciale bedden die smaller of breder ingesteld kunnen worden. De zorgverlenerkan er dan beter bij om zorg te verlenen en het bed kan toch door de deuropening.Zijn de stoelen voldoende breed en sterk?Het gaat hier feitelijk om alle stoelen: postoelen,douchestoelen, rolstoelen, luie stoelen, stoelen in derecreatie ruimte, etc. Zijn de stoelen zo breed dat de billen niet vastkomen te zitten tussen de leuningen? n n Zijn de leuningen sterk genoeg om op te steunen? n nDe maximale capaciteit is na te gaan op de gebruiks-aanwijzing of via de leverancier.Zijn de tilliften adequaat? Is de maximale capaciteit van de lift voldoende*? n n Is de maximale capaciteit van de tilbanden voldoende*? n n Is het mogelijk de cliënt van de grond te tillen? n n* Dit moet op de tillift of tilband staan (eis van de IGZ).13

Ja NeeMaak een virtuele rondje door je zorgorganisatie. Waar loopt een bariatrische cliënt letterlijken figuurlijk tegenaan? Check of de volgende zaken BMI40+ proof zijn en vul eventueel aan: toiletpot (hangend?!) n n steunen en beugels n nNiet alleen de steunen en beugels zelf, denk ook aan de muur en de wijze van bevestigen. sproeiföhninstallatie n n weegschaal n n rollator n n ondersteek n n incontinentie materiaal n nHet zwaarste incontinentiemateriaal (XL) is geschikt voor cliënten tot ongeveer 150 kilo.Bij ergonomisch incontinentie materiaal is het mogelijk de heupband te verlengen metde band van een andere (eventueel al gebruikte) inco. Het verlengen doe je door middelvan het klittenband. bloeddrukmeter n n personenlift n n lengte injectienaalden n nBij te korte naalden kan de medicatie weglekken naar het omliggende vetweefsel. hulpmiddelen die bij het zwachtelen worden gebruikt ter ondersteuning van de armen of benen n n hulpmiddelen en inrichting van het mortuarium n n n n n n14

BMI40 + ZorgorganisatieToets © (versie 1.0)Ja NeeIs er voldoende ruimte*? Denk daarbij aan: breedte van de deuren (in verband met een breed bariatrisch bed) n n extra ruimte rondom het bed n n gangen (kan overal de bocht gemaakt worden?) n n de liften n n natte cellen n n n n n n* Sommige leveranciers bieden specifieke kennis aan over de ruimtebehoefte van hunbariatrische hulpmiddelen. Informeer daarnaar bij aanschaf en (ver)bouw.Etcetera n n n n15

Wat kunnen we bieden?16

Het resultaat van de BMI40+ ZorgorganisatieToets ©kan zijn dat er nog veel moet gebeuren. Beleidmoet worden aangepast, zorgverleners moetenworden getraind in het werken met de specialeBMI40+ hulpmiddelen en materiaal moet wordenaangeschaft.Omdat het veel aanpassingen vergt enhet (nog) niet vaak voorkomt dat er eenbariatrische cliënt wordt verzorgd, zullen ersoms op management niveau afwegingen gemaaktmoeten worden.Daarbij is het van belang dat de zorgorganisatiede zorgverlening (ook) aan bariatrische cliëntenop een verantwoorde manier kan uitvoeren. Hetis echter niet mogelijk de organisatie ‘een beetje’aan te passen door bijvoorbeeld de maximalecapaciteit van de tilliften te verhogen. De cliëntzou dan nog steeds door de behandeltafel, het bedHet bieden van waardige zorgis cruciaal voor alle verdere stappen.17

20BMI40+ beleid

Het hebben van BMI40+ hulpmiddelen is nietvoldoende om goede zorg voor bariatrischecliënten te bieden. Daar is ook beleid voor nodig.We geven de volgende tips en aandachtpunten.De Praktijkrichtlijnen Fysieke Belastingzijn leidend voor veilig en ergonomischwerken in de zorg. Deze Praktijkrichtlijnengelden niet alleen, maar óók, voor de bariatrischecliënten. Wees er zeker van dat ze zijn ingevoerd.Hierbij kan TilThermometer 1 behulpzaam zijn.Kopen of leasenDe speciale BMI40+ hulpmiddelen kun je kopen ofleasen. Beide opties hebben voor- en nadelen. Denkbijvoorbeeld aan de snelle beschikbaarheid (er zijnleveranciers die garanderen dat hulpmiddelenbinnen 12 uur ter plekke zijn), de kosten, opslag,onderhoud, de veelheid aan hulpmiddelen die opvoorraad moet zijn (het is namelijk in de bariatrieniet zo dat ‘one size fits all’), etc. Met name de1Kijk op www.ergocoaches.nl21

Een speciaal opgeleid Lifting Teamvoor bariatrische cliënten?frequentie en de duur waarmee bariatrische cliëntenworden opgenomen in jouw zorgorganisatie bepalenof leasen of kopen het beste is.ScholingVoorkom dat je nog ‘net-op-het-nippertje-scholing’moet organiseren op het moment dat er een zeerzware cliënt wordt opgenomen. Dan ben je eigenlijkal te laat.Lifting TeamsIn Amerika zijn de zogenaamde Lifting Teams inzwang. Een Lifting Team heeft tot taak alle transfersuit te voeren in een zorgorganisatie. Deze speciaalhiervoor opgeleide mensen (‘well trained and wellequipped’), doen ook niets anders. Dit heeft allerleinadelen waarom we daar in Nederland juist niet voorkiezen. Voor de zorg voor de bariatrische cliënt zouje echter kunnen overwegen toch een klein speciaalteam van zorgverleners op te leiden. Het is immerszeer specifieke zorg, die weinig voorkomt, maardie wel speciale kennis en vaardigheden vereist.Het inrichten van speciale bariatrische afdelingenDit nu doen!Om respectvolle zorg aan bariatrische cliënten te kunnen bieden die ook veilig is voor de zorgverleners, is hetmaken en invoeren van BMI40+ beleid absoluut noodzakelijk. Het stelt immers speciale eisen aan de zorg, deomgeving, de aanwezige hulpmiddelen. Het maken van dit soort beleid is complex en de invoering kost daaromvaak veel doorlooptijd. Een van de eerste stappen die je nu al kunt zetten is het nagaan van de maximale capaciteitvan de aanwezige (til)hulpmiddelen, het meubilair, toiletten, douchebak, (douche) stoel, bad etc. Plak bijvoorbeeldop (til)hulpmiddelen een klein stickertje met de maximale capaciteit in kilo’s. Daarmee maak je de kans opongelukken een stuk kleiner. Gebruik echter geen stigmatiserende aanduidingen zoals ‘fat boy’ of ‘heavy duty’.22

Wat te doen bij reanimatie, brand,acuut transport en overlijden?zou een ander alternatief kunnen zijn, iets dat inde VS veel gebeurt. Je kunt dan de hulpmiddelen,de vaardigheden en de inrichting makkelijkerorganiseren. Een complicerende factor is dat je wélgenoeg bariatrische cliënten moet hebben.CoördinatieOm alles rond de bariatrische zorg te coördinerenwordt ook wel gewerkt met een aandachtsveldervoor bariatrie. Een soort gespecialiseerde Ergocoachdus.CalamiteitenplanZorg voor een calamiteitenplan met specifiekeaandacht voor de bariatrische cliënt. Wat bijvoorbeeldte doen bij reanimatie? De standaard defibrillatorenzijn niet geschikt voor bariatrische cliënten.Wat te doen bij brand of een acuut transport met eenambulance? Is die berekend op zeer zware cliënten?En wat te doen bij overlijden? Is er contact met deuitvaartonderneming over de zaken als transport,omvang van de kist, toegankelijkheid van de koelingen hoe de noodzakelijke handelingen zo waardigmogelijk kunnen worden uitgevoerd? En tot slot watmoet je doen als een bariatrische cliënt is gevallen?Specifieke kennisIs de arts voldoende op de hoogte van medischezaken die direct en indirect verband houden metbariatrie? Bariatrische patiënten kunnen bijvoorbeeldanders reageren op medicatie dan minder zwarecliënten.23

24De opname van een bariatrische

Wanneer de voorzieningen en het beleid adequaatzijn, kan er ergonomische en waardige zorgworden verleend aan de bariatrische cliënt.Bij de daadwerkelijke opname van eenbariatrische cliënt zal je altijd nog een aantalzaken specifiek moeten checken. Denkbijvoorbeeld aan: Wat is de Mobiliteitsklasse (A-E)? Kijk voor decliëntafbeeldingen op pagina 8. Wat is het gewicht? Doe geen schatting van hetgewicht. De praktijk leert dat bij cliënten metextreem overgewicht het gewicht nauwelijks op50 kilo nauwkeurig is in te schatten. Wat is de BMI? Hoe is de verdeling van het lichaamsgewicht?Wat is de lichaamsvorm (peer of appel – ziepagina 26). Dit heeft onder meer gevolgen voorde wijze waarop een sling gebruikt wordt. Hoe breed is de cliënt op zijn of haar breedstepunt? Dit is van belang in verband met debreedte van de (rol)stoel, douchebrancard, bad,etc.25

TechniekenDe verdeling van het lichaamsgewichtheeft onder meer gevolgen voor dewijze waarop de sling gebruikt wordt.u Aanbrengen bariatrische slidesbij een in bed liggende cliëntBariatrische slides zijn ongeveer zo groot als eenbed, veelal enkelzijdig (geen tunnel) en hebbensoms ook handvatten. Je brengt er twee tegelijk aandie op elkaar liggen. Gebruik voor het aanbrengenvan de slides bij een in bed liggende bariatrischecliënt gewoon de kantelmethode. Als deze nietwerkt kan de volgende techniek een oplossingzijn. Breng de slides vanaf de knieholte aan metde pincet- of schaargreep (het kuiltje in de rug isbij deze mensen meestal afwezig) en rol de slides,met behulp van de zig-zag techniek onder de cliëntdoor omhoog tot aan het hoofd. Maak gebruik vande zachtheid van het matras zodat je de benen26

niet hoeft op te tillen. Het kan ook handig zijn deslides met een extra glijzeil aan te brengen. Hethandigste is natuurlijk dat de slides al op bedliggen als de cliënt erop komt. Denk dan wel aande veiligheidsmaatregelen die je kunt lezen in degebruiksaanwijzing van de slides.v Aanbrengen sling in bedOok voor het aanbrengen van de sling kun jebij bariatrische cliënten in eerste instantie dekanteltechniek gebruiken. Als dat niet werkt kunje de volgende technieken proberen. Vraag, alsdat kan, of de cliënt de romp iets naar voren kanbrengen. Breng vervolgens de sling van boven naarbeneden aan. Als de cliënt dit niet kan, kies je wathet handigst is: van beneden naar boven of vanboven naar beneden. Je kunt ook de bariatrischeslides gebruiken om de slings aan te brengen. Gaieder aan een kant aan het hoofdeind staan en pakieder een beenstrip vast. Doe de sling tussen deManoeuvreren …. extra zwaarHet rijden met bedden, rolstoelen en tilliften is extra zwaar als de cliënt extreemzwaar is. Niet alleen omdat de cliënt veel weegt, ook omdat het hulpmiddelextra zwaar is uitgevoerd. Dus ook dié kilo’s moeten worden geduwd. Aan dehand van de KarVragen (zie www.ergocoaches.nl) kun je globaal beoordelenof het manoeuvreren niet te zwaar is. Als dat wel het geval is moet jedenken aan het motoriseren (‘poweren’) van bed, tillift of rolstoel.Steeds meer leveranciers bieden deze mogelijkheid aan. Bij passievetilliften kun je ook denken aan een plafondlift, eventueel met meerderecassettes. Dat scheelt veel manoeuvreren.

twee slides en maak een zagende beweging naarbeneden totdat hij goed zit.w Verplaatsingen binnen de grenzenvan het bed met een slingEr zijn slings die geschikt zijn voor het uitvoerenvan kleine of grotere verplaatsingen binnenhet bed; zijwaarts, hogerop enz. Ze kunnen hetbest gebruikt worden met plafondtilsystemen,maar soms ook met gewone passieve tilliften.Je kunt ze ook gebruiken voor verzorgende taken,zoals het geven van wondverzorging, het wassenvan lastig bereikbaar regio’s, verschonen vanlakens etc. Het gaat vaak om hele lange slingsof doeken die met meerdere lussen vastgemaaktworden. Door creatief wisselend steeds enkelelos en vast te maken kan je heel veel problemenoplossen.28

x Tillen en positionerenmet een dubbele cassetteGebruik de beide cassettes van een dubbelplafondtillift systeem ook voor het positioneren inbed. Ze kunnen immers afzonderlijk van elkaarbediend worden. Vraag wel altijd na of ditook kan en mag met het systeem dat je tot jebeschikking hebt. Je kunt ook de cliënt zelf eenrol geven bij dit positioneren als hij daartoe instaat is.De praktijk leert dat bij cliëntenmet extreem overgewicht het gewichtnauwelijks op 50 kilonauwkeurig is in te schatten.29

BenauwdheidBij zeer zware cliënten kan er snel benauwdheidoptreden. Dat kan gebeuren bij volledig platliggen,maar bijvoorbeeld ook bij een transfer met eenpassieve lift. Door de zithouding en de zware buik,wordt het ademhalen belemmerd. Met een specialesling kan dit worden voorkomen. Ook het werkenmet dubbele cassettes die aan een plafondsysteemhangen kan dit in-elkaar-druk effect beperken. Hetsoort overgewicht is ook van invloed op het ontstaanvan benauwdheid. Als iemand een meer peervormigegewichtsverdeling heeft, zal dit minder snel gebeurendan bij een appelvormige verdeling. Anderzijdszal het heupgedeelte juist bij een peervormigeverdeling problemen opleveren bij het tillen van het onderlichaam. Het gebruik van slings met gescheidenbeendelen kan dan weer verlichting brengen. Sommige slings kan je ook op verschillende manieren aan hetjuk bevestigen: kruislings of juist niet. Dat heeft invloed op de manier waarop de cliënt getild wordt en hetcomfort dat de cliënt daarbij ervaart. Bedenk dat de ledematen van bariatrische cliënten een stuk zwaarderzijn dan die van personen met een gemiddeld BMI. Als een zwaar been dan niet goed in een sling past kaner, door het eigen gewicht van een onderbeen, bij een scherpe slingrand al snel pijn en afknelling optreden.Besteed dus extra veel aandacht aan goed zittende en passende slings.Volg tot slot altijd de gebruiksaanwijzing, want niet alle jukken en slings passen bij elkaar of mogen opcreatieve manieren gebruikt worden. Zorg dus voor een goede training. Dat is ook een eis die de Inspectievoor de Gezondheidszorg stelt aan het gebruik van tilliften (zie www.igz.nl).30

Vaardigheidstipsu Zet het bed minder hoog dan dat je gewendbent. Door de omvang van de bariatrische cliëntis je werkhoogte immers automatisch al hogergeworden.v Steun zoveel mogelijk af op het bed, rolstoel, etc.w Zet een luchtdrukwisselmatras op de statischestand (vaak heet dat de ‘zorgstand’) zodat dematras hard wordt. Dat werkt makkelijker.x Laat ook de bariatrische cliënt zoveel mogelijkalles zelf doen! Realiseer je dat het geven vaneen beetje hulp aan een bariatrische cliëntmeestal betekent dat je veel kracht moetleveren. Bovendien is het beter voor de cliënt.y Slides zijn niet alleen geschikt voor transfers.In de bariatrische zorg kunnen ze handig zijnbij het aankleden of het aanbrengen van eensling. Je kunt de slides ook gebruiken om hetzelfstandig draaien in bed te vergemakkelijken.U Gebruik aantrekhulpmiddelen voor sokken enschoenen zodat de cliënt ze zelf aan en uit kandoen.V Voorkom grote krachten op de huid (door jehandvatting) omdat de hierdoor veroorzaaktetrekkrachten schuifkrachten veroorzaken open zelfs in de huid, waardoor de huid kanbeschadigen. Maak contact met de volle hand,vermijd dat je vingers in de huid ‘haken’. Maardoe dit vooral door –al in een eerder stadiumdan bij niet-bariatrische cliënten het geval is–hulpmiddelen te gebruiken.W Kies als je twijfelt over de toepasbaarheid vaneen klein hulpmiddel (of over de medewerkingvan de cliënt) altijd voor de meest veilige optie.Dan kan een tillift zijn.X Leg een bariatrische cliënt na de transfer nooit100% horizontaal. Dit kan ernstige gevolgenhebben voor de ademhaling en bloedcirculatie(hartfunctie). Til niet zo maar een arm of been op van eenbariatrische cliënt. Die kunnen immersbehoorlijk zwaar zijn en vaak kan de cliënt datprima zelf doen.31

Meer weten?Als je meer wilt weten overovergewicht en bariatrie, kijk daneens op de volgende sites: www.overgewicht.org www.voedingscentrum.nl www.iotf.org www.convenantovergewicht.nl www.ergocoaches.nl www.pregoplus.nl www.bariatricnurses.org www.goedgebruik.nlWilt u meer exemplarenvan dit boekje? Stuur dan eene-mail naar sabvenv@caop.nlmet uw verzoek.32