Detector Magazine 78 - De Detector Amateur

4Inhoud78D E C E M B E R 2 0 0 4Terra SigillataPAGINA 30• Van het bestuur 4• De nieuwe bestuursleden 7• Gebruikerservaring CS 1220R 8• Vuistbijl uit Ootmarsum 10• De stort van een castellum 12• Op pad met... Marjan Weeda 20• Berghse muntslag 26• Terra Sigillata 30• Vondst van het Jaar 37• Raad de foto 38• Vraagbaak 41Detector magazine is het verenigingsblad van‘De Detector Amateur’ en verschijnt 6 keer per jaar.Sluitingsdatum kopij en advertenties: 1 februari 2005RedactieC.B. Leenheer (hoofdredacteur),M. Hoffmann, (eindredacteur)J. Koning, N. Leenheer, W. van den Brandhof, K. Bot,Adviseurs en medewerkers redactie:J. Zijlstra, H.J.E. van Beuningen, M.A. Holtman, A. JagerRedactieadresDe Detector Amateur, Hanebalken 153,9205 CL Drachten, Fax (0512) 54 51 17,e-mail: redactie@detectoramateur.nlAdvertentiesTarieven op aanvraag bij de redactie. Het bestuurbehoudt zich het recht voor advertenties zonderopgave van redenen te weigeren.Vormgeving en layoutGrafisch buro Creatype, DrachtenDruk:De Marne, LeensISSN: 1386-5935© Copyright: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaargemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm of op welke wijzedan ook, zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de redactie.Van het BestuurBeste ledenMet ingang van 11 december heb ik de voorzittershamerovergenomen van Kees Leenheer. Nadat ikmij enige tijd geleden had aangemeld, is mijgevraagd om deze functie over te nemen, daarKees had aangegeven dat hij het bestuur om debij ons allen bekende reden wilde verlaten. Metveel plezier zal ik hier dan ook gevolg aan geven.Bij dezen wil ik dan ook Kees bedanken voor zijn jarenlange inzet,zijn vele uren die hij altijd met veel liefde en passie in de verenigingheeft gestoken. Ik zal dan ook nog regelmatig op hem terugvallenals dit nodig moest zijn, uiteraard heeft hij hier geen problemenmee. Wat mij echter toch in mijn eerste verhaal al van het hart moetis het volgende: een ledenvergadering is er ook voor jullie, en nietalleen voor het bestuur. De opkomst was in mijn ogen erg magermaar volgens het oude bestuur een normale zaak. Het kan toch nietzo zijn dat ik in de wandelgangen (velden) een heleboel mensenhoor met wensen en klachten maar dat deze niet de moeite nemenom dit dan ook te komen verwoorden, zodat er een oplossinggevonden kan worden. Ik wil het alom bekende spreekwoord nietaanhalen maar, het komt er wel op neer.Het had niet veel gescheeld of er was geen vereniging meer en hetlijkt me niet dat dat is wat wij met z’n allen willen. Ik hoop dan ookdat er bij een volgende oproep een groter aantal leden aanwezig zalzijn, eigenlijk moet de zaal altijd te klein zijn tijdens deze vergaderingen.En zoals een ieder weet: het bestuur is er voor jullie, als jeiets wilt weten, jullie weten ons te vinden. Kom met vragen ofopmerkingen en laten we proberen met zijn allen de verenigingstaande te houden.Als laatste wil ik het hele bestuur succes wensen, en laten we hopendat de onrustige jaren achter ons liggen.Ik wens u allen fijne feestdagen en een voorspoedig 2005.Roy Hutters,voorzitterBHet afgelopen jaar is voor de vereniging eenturbulent jaar geweest, maar de toekomst van devereniging ziet er nu weer een stuk zonniger uit.Halverwege dit jaar was het voortbestaan van devereniging nog onzeker vanwege een gebrek aanbestuursleden.Na een aantal oproepen in het magazine, diversegesprekken met kandidaten voor een bestuursfunctie, hebben wenu een aantal maanden later een nieuw bestuur. Een bestuur waarik zo veel vertrouwen in heb dat ik met een gerust hart kon aftredenen de voorzittershamer aan Roy Hutters kon overdragen. Vanaf deoprichting eind 1992 ben ik elke dag met de vereniging beziggeweest, dus dat zal nu wel even wennen zijn. Ik hoop dan ookwat meer tijd te krijgen voor andere dingen.Me helemaal niet meer met de vereniging bemoeien zit er niet in,want ik blijf hoofdredacteur van het magazine en dat is op zich aleen hele job. Dus u kunt uw verhalen gewoon naar me blijvensturen. Nu ik niet meer in het bestuur zit kan ik me meer richtenop het magazine. We gaan proberen de redactie uit te breiden en

Lidmaatschap 5auteurs te zoeken om zodoende het magazine te verbeteren.Ook tijdens de zoekdagen kunt u mij natuurlijk tegenkomen.Ik wens het nieuwe bestuur, waar Johan Koning als oudgediendein zit, en de anderen die zich op pagina 7 voorstellen,heel veel succes in de toekomst.Voor de rest wil ik iedereen een heel goed 2005 toe wensen.Het lidmaatschap van deze vereniging loopt altijd per kalenderjaar en wordtzonder opzegging altijd stilzwijgend verlengd met een jaar. Degenen die inde loop van het jaar toetreden, ontvangen alle reeds eerder verschenen nummersvan het lopende jaar. Opzegging dient uiterlijk op 1 november schriftelijk binnente zijn. Per januari 2002 bedraagt de contributie € 26,—.Prijs steunleden € 8,— en buitenlandse leden € 33,—.Postbank 1675000 t.n.v. De Detector Amateur, LeeuwardenKees LeenheerBedanktJohan Bosma heeft zoals u in de aankondiging van de jaarvergaderingheeft kunnen lezen, te kennen gegeven nietmeer beschikbaar te zijn voor een bestuursfunctie, en is opde jaarvergadering afgetreden. Johan zal waarschijnlijk nogwel blijven fotograferen voor het magazine. Johan, hartelijkbedankt voor al het werk, dat je voor de vereniging hebtgedaan.Nieuw bestuurHet nieuwe bestuur stelt zich op pagina 7 aan u voor. Martinde Witte is kandidaat-bestuurslid en zal in de volgendejaarvergadering door het bestuur worden voorgedragen alsbestuurslid.Van de redactieMet dit nummer 78 sluiten we het jubileumjaar af. Helaas ishet niet het gehele jaar feest geweest. Zoals u zult wetenheeft de vereniging aan één zéér dun zijden draadje gehangen.Dat de vereniging nog bestaat is toch echt te dankenaan drie bestuursleden (en hun gezinsleden) in het bijzonder,die het er niet bij hebben laten zitten. Allereerst JohanBosma en Johan Koning en in het bijzonder Kees Leenheerdie heel erg veel over zich heen heeft gekregen en toch aanbleef om het voortbestaan van de vereniging te verzekeren.Heren, mijn diepste respect. Op de valreep was er toch nogeen reden voor een feestje wat de vereniging betreft. Er iseen nieuw en fris bestuur dat het gebouwde verder zalopbouwen, ze zullen zich uiteraard in deze uitgave voorstellen.Maar er staat nog meer in het blad.Er is een gebruikerservaring van de C.Scope CS 1220R.Een nieuwe rubriek: Op pad met….. van Koen van Santvoord,die in deze eerste aflevering op pad gaat met eendetectorzoekster, en dan mee gaat om te kijken hoe er wordtgezocht en waar, en wat er wordt gevonden. Een fraai determinatieartikelover Terra sigillata. Voor de numismatenonder ons een artikel over de Berghse muntslag. Dat hetzoeken op de stort in Alphen aan de Rijn zeker zijn vruchtenaf kon werpen kunt u lezen in Zoeken op de stort van castellumAlbaniana. Voorts zijn er nog de vaste rubrieken zoalsRaad de foto en de Vraagbaak te vinden in dit laatste nummervan het jaar.Namens de redactie wensen we u fijne feestdagen en eengelukkig nieuw jaar toe.Mart Hoffmann, redactie(Voor ik het vergeet, we zijn nog steeds geïnteresseerd inleuke verhalen of artikelen voor in het blad)Belangrijke adressenVeel brieven, vragen enz. komennogal eens bij de verkeerde personenvan de vereniging terecht. Vandaardat we de adressen weer eens op eenrijtje zetten. Wilt u zoveel mogelijkschrijven/mailen in plaats vanbellen?!!ActiviteitencommissieVoor vragen, suggesties enz. overzoekdagen, determinatiedagenkunt u terecht bij: G. Lukassen,Meerpaal 218, 9732 AM Groningen,Tel. (050) 5413396.zoekdag@detectoramateur.nlAdvertenties, Opgravertjes,Occasions, KopijOpgave uitsluitend schriftelijk aan:C.B. Leenheer, Hanebalken 153,9205 CL Drachten.Fax (0512) 545117.redactie@detectoramateur.nlBestuursledenVoorzitterRoy HuttersKerkstraat 52-18194 LX VeessenTel. (057) 86 31 125Tel. overdag (030) 24 54 497r.hutters@detectoramateur.nlExterne betrekkingen/archeologieWouter van den BrandhofDorpsstraat 26672 LC HemmenTel. 06 48 812 352w.vd.brandhof@detectoramateur.nlEindredactie magazineMart HoffmannVan Beresteynstraat 852614 EB DelftTel. (015) 21 36 298m.hoffmann@detectoramateur.nlDeterminatie/redactieJohan KoningRoodborststraat 208916 AG LeeuwardenTel. (058) 21 65 573j.koning@detectoramateur.nlDeterminatie/vraagbaakVoor determinatie van door ugevonden voorwerpen dient u eenfoto of duidelijke zwart-wittekening op te sturen naar:vraagbaak@detectoramateur.nlof naar de redactie.LedenadministratieOpgave van leden, adreswijzigingen,vragen over de contributie:W. WoudstraMelkemastate 168925 AP Leeuwardenw.woudstra@detectoramateur.nlNatasja VerburghBanckertstraat 43814 SZ Amersfoortadministratie@detectoramateur.nlPenningmeester/secretariaatNatasja VerburghBanckertstraat 43814 SZ AmersfoortTel. (033) 45 63 739n.verburgh@detectoramateur.nlCoördinator activiteitenJohn DijkemaTel. 06 47 908 009j.dijkema@detectoramateur.nlAlgemeen/externe betrekkingen(onder voorbehoud, in afwachting vangoedkeuring jaarvergadering)Martin de WitteKapelweg 573818 BE AmersfoortTel. 06 26 694 987m.de.witte@detectoramateur.nlInternet:www.detectoramateur.nlVANAF1 JANUARI

DE NIEUWE BESTUURSLEDEN STELLEN ZICH VOOR7Mijn naam is Roy Hutters, 42 jaar en wonende te Veessen.Ik woon daar samen met mijn vriendin, ben vader van tweekinderen, een jongen en een meisje. Wij wonen midden tussende open velden, min of meer op het platteland. Na drie jaargeleden te zijn getroffen door het virus wat ons allemaal tepakken heeft gekregen, heb ik na diverse oproepen van hetbestuur besloten om mij in te gaan zetten voor de vereniging.Ik zal dan ook mijn uiterste best doen om de vereniging testeunen, waar ik dat kan.Met vriendelijke groet, Roy HuttersRoy HuttersHallo allemaal, Ik ben Natasja Verburgh en 11 december jl.toegetreden tot het bestuur van de vereniging. Ik zoek nu zo'n7 jaar en ben met het zoekvirus aangestoken door mijn manBas. In het dagelijks leven werkzaam als notarieel secretaresseop een notariskantoor in Apeldoorn en tussen het zoeken enhet werken door probeer ik ook nog tijd vrij te maken om tesporten.Als bestuurslid zal ik mij voornamelijk bezig gaan houden alspenningmeester/secretaris van de vereniging en ik hoop dat ikhet net zo goed (en zo lang) zal gaan doen als Wim. Voor hetnieuwe jaar wens ik alvast iedereen een goed nieuw jaar toemet veel mooie vondsten!Natasja VerburghBeste leden, in het rijtje van nieuwe bestuurders zal mijnnaam u mogelijk al bekend in de oren klinken. Bij dezen zal ikme goed voorstellen. Mijn naam is Mart Hoffmann, zesendertigjaar oud en samenwonend met Judith. Samen hebben wetwee zonen. Ik werk in een bakkerij in Wateringen. Ik ben alachtentwintig jaar met de hobby bezig, en zoek sinds mijnMart Hoffmannachttiende met detectors. Al vanaf het eerste nummer ben iklid van de DDA. In 1995 ben ik begonnen met het schrijvenvan artikelen voor het magazine, en een paar jaar geledenben ik toegetreden tot de redactie. Sinds begin dit jaar zit ikin het determinatieteam en ben ik aspirant bestuurslid.En nu als volwaardig bestuurslid in een geheel nieuw bestuur.Ik hoop dat ik samen met de andere bestuursleden en met uuw wensen waar kan maken.Mijn naam is Wouter van den Brandhof. Van huis uit ben ikhistoricus en gedurende mijn studie heb ik diverse archeologievakkengevolgd. Ook heb ik uit nieuwsgierigheid bij een aantalopgravingen meegewerkt, o.a. Vlaardingen (herberg het ZwartePaard), Zutphen (Dieserstraat) en Nijmegen (Castra-Hunerberg).Van diverse kanten is mij gevraagd om bestuurslidvan de DDA te worden, mede vanwege het feit dat ik gedurendemijn middelbare schooltijd veel met een metaaldetector hebgezocht. Als bestuurslid zal ik mij voornamelijk met archeologischezaken bezighouden, zoals: vondsten-aanmeldingsbeleid,overleg met archeologische instanties etc. Mijn hoofddoel zaluiteraard zijn, om een steentje bij te dragen aan het behoud vanons cultureel erfgoed. Heeft u vragen? Neem dan contact op.Wouter van den BrandhofDe meesten van jullie zullen mij nog niet kennen aangezien iknog niet zo lang bezig ben met het zoeken. Op dit momentongeveer pas een jaar. Mijn naam is John Dijkema. Ik ben op26 september 1976 uit de Groningse klei getrokken en heb navele omzwervingen mijn weg weer gevonden naar het hogenoorden. Ik heb een tijd in Winschoten gewoond en heb toenJohn Dijkemamijn vriendin leren kennen waar ik nu mee samenwoon. Viahaar ben ik in aanraking gekomen met een jongen die ookmet een detector zocht. Vrij snel na de aanschaf van mijndetector ben ik lid geworden van de DDA. Ik hoop dat ik watkan betekenen voor de vereniging en jullie zullen zeker nogwel meer van me horen en zien, dat is een ding dat zeker is.Vooralsnog vriendelijke groeten van deze zijde en tot in denabije toekomst.Ooit wilde ik archeologie studeren, maar ik was te dom. Daaromwerd het rechten. Ik ben letselschade-advocaat en woon en werkin Amersfoort. Tijdens vakanties dook mijn vader op allerleiinteressante oude hopen aarde. Een paar jaar geleden kreeg ikeen boekje over metaaldetectoren, maar er gebeurde niets. Vanhet jaar wilde ik echt eens wat gaan doen en toen kwam ik denoodkreet op de site tegen. Daarom heb ik mij aangemeld voorhet bestuur. Het lijkt me leuk de contacten met het ROB aan tehalen, en een beleidsplan te maken om de vereniging verder teprofessionaliseren. Ik heb zelfs nog geen detector, maar ik gaeerst eens met een paar mensen mee. Ik ben benieuwd hoe je hetbeste resultaat haalt, en ook: waar ga je zoeken, en hoe bereid jeje voor? U leest het al: ik ben echt helemaal blanco. Het lijkt meeen mooie combinatie van ontspannen, ontdekken, geschiedenisen je land beter leren kennen, en naar ik hoop ook veel enthousiastecollega's ontmoeten.Martin de Witte

8GEBRUIKERSERVARINGVeel zoekstekken zijn de laatste jaren albehoorlijk afgezocht. Er komen steedsmeer fabrikanten met detectors die nietalleen heel gevoelig zijn voor de helekleine voorwerpjes en muntjes maar ooknog eens een goede diepte hebben.De redactieKennismaking met deC-Scope CS 1220RDe CS1220REen paar weken geleden werd “hij”gebracht. Met veel lawaai en dooreen bijna in paniek geraaktechauffeur. Wat bleek, de drukschakelaarom “hem” aan te schakelen wasop de een of andere manier dusingedrukt. De bezorger was al eentwee uur aan het rijden met een erglawaaierig pakketje in zijn auto.Uiteindelijkheeft de manmaar beslotenzijn route teverleggen omhet bewustelawaaipakketeerst maar afte leveren. Hijzei nog ietsover verdachtepakketjes enbommeldingenen namtoen opgeluchtafscheid.Nu was “hij” er dan eindelijk.De CS1220R. De vriendelijke jongensvan firma Gelan haddengevraagd of wij deze detector eensin de praktijk wilden uitproberen.Uiteraard wilden wij dat wel. Je krijgttenslotte niet alle dagen de kans omeens kennis te maken met eengloednieuwe detector.We kunnen nu uit eigen ervaringvertellen dat het zoeken met dezedetector zeker niet tegenviel. Hij isrelatief simpel in gebruik en geeftzowel middels geluidssignalen (inverschillende toonhoogtes) als ophet display aan welk materiaal eronder de schotel ligt. En daarmeehaalt deze detector een hoge scoreals het gaat om accuratesse!Natuurlijk zijn er ook nadelen op tenoemen. Een aantal zijn van persoonlijkeaard, maar een paar willenwij u toch niet onthouden. Wijwaren beide van mening dat dedetector niet echt lekker “in dehand” lag. De standaard zoekschijfis aan de kleine kant, en je moet vanhet principe (non-motion) houden.Dat is net als het zoeken met eenmotiondetector in de “pinpoint”stand. Wat echt als lastig is ervaren,is het vele verlopen van de basistoon.Tijdens onze zoektocht bleefdeze instelling steeds verlopen,waardoor we om de haverklap demachine moesten retunen. Dezedetector kent geen automatischgeregelde grondbalans en dus moetdit altijd handmatig ingesteld worden.Gelukkig kan dat met één drukop de knop, maar vervelend was ditwel.Wijze van “testen”Vaak wordt er bij het testen van eendetector een zgn. luchttest uitgevoerd.Dat hebben wij nu eens nietgedaan, omdat daar eigenlijk ookniets zinnigs uit afgeleid kan worden.Of een voorwerp gedetecteerdwordt, is van vele factoren afhankelijk.Dat de machine een duit in eenluchttest op 25 cm diepte duidelijkaangeeft, betekent niet dat dit in depraktijk in de grond ook zal gebeuren.Daar hebben bijvoorbeeld degrondsoort, mineralisatie, corrosieen mogelijk naastliggende (ijzeren)voorwerpen ook invloed op. Wathebben we dan wel gedaan? We zijnop pad gegaan met drie detectoren,waarvan er één uiteraard deCS1220R was. Alle drie de detectorenhebben we optimaal afgesteld,dus de juiste discriminatie engrondbalans. De CS1220R hebbenwe afgesteld op stand “Meter +Audio”.Voor de duidelijkheid, de detectorkent drie zoekstanden, te weten:• G / D. In deze stand kan de grondbalansén het discriminatieniveauworden ingesteld.• Meter. Alleen de meter op hetdisplay fungeert als indicatiemiddelvan hetgeen er onder deschotel ligt. De meter slaat naarlinks uit bij het detecteren van eenvoorwerp van bijvoorbeeld ijzer,en naar rechts als er iets vanhoogwaardig materiaal onder deschotel ligt. In deze stand produceertde detector wel geluidssignalen,maar slechts op één toonhoogte.Het discriminatieniveau isaf-fabriek ingesteld en kan nietworden aangepast!• Meter + Audio. In deze standwerkt de meter net zoals hierbovenbeschreven, maar produceertde detector ook materiaal-afhankelijkegeluidssignalen. Afhankelijkvan het soort metaal is dat eenhoge of lage toon. Ook in dezestand kan het discriminatieniveauniet worden aangepast!Op een akker hebben we met linteen willekeurig stuk grond vanongeveer 150 m2 afgezet. Vervolgenshebben we met de eerstedetector dit stuk akker zeer nauwkeurigafgezocht en daarbij alle“vindplaatsen” gemarkeerd. Er isdus niets opgegraven!Daarna hebben we met de tweede

GEBRUIKERSERVARING9detector exact hetzelfde gedaan.Ook hier zijn weer alle plaatsen waarde detector een “vondst” aangafgemarkeerd.Als laatste hebben we de CS1220Rgepakt en nogmaals het stuk grondafgezocht. Wat natuurlijk in eersteinstantie direct opvalt is dat dedetector in deze afstelling vrijwelalle ijzeren (ferro) voorwerpenaangeeft. Dit wordt overigensduidelijk aangegeven, zowel op hetdisplay (meteruitslag links) alsd.m.v. een geluidssignaal. Steekproefsgewijshebben we een aantalvoorwerpen met een ferrosignaalopgegraven. Het bleek inderdaadsteeds om ijzer te gaan. Op de doorons gemarkeerde vindplaatsen gafde CS1220R zonder uitzonderingeen teken van leven. Een heldersignaal (hoge toon) en de meterslaat uit naar rechts. Maar op eenaantal niet gemarkeerde plaatsen inons proefvak gaf de detector ookeen duidelijk signaal. Waardevollevoorwerpen die de andere detectorshadden gemist?We hebben nu alle voorwerpen welopgegraven. Het bleek dat deCS1220R in vrijwel alle gevallen hetmateriaal van het voorwerp juistaangaf. Vrijwel in alle gevallen....dusniet altijd! Met name de iets grotereijzeren voorwerpen worden door dedetector onjuist geïnterpreteerd.Deze worden aangegeven als voorwerpenvan non-ferro materiaal.Dit bleken dus de voorwerpen opplaatsen te zijn waar de anderedetectors geen signaal afgaven.Wat dus het vermelden waard is, isdat de CS1220R op vier plaatsenvolgens de meter en het geluidssignaalde aanwezigheid van een nonferrovoorwerp aangaf, daar waar debeide andere detectoren dat niethadden gedaan. Bij opgraven bleekdat het in 3 gevallen een (groot)ijzeren voorwerp ging en in hetandere geval om een zilveren dubbeltje.Opmerkelijk dat de overigetwee detectors dit hebben gemist.De testbaanAchter in de tuin van een vriend vanons hebben wij twee jaar geledeneen testbaan ingericht. We hebben15 voorwerpen (duiten, tapkraan,gespen, vingerhoed, zilveren dubbeltjeetc.) op diverse dieptes (totmaximaal 25 cm) onder de grondgestopt en deze testbaan vervolgensaan de natuur overgelaten. Dit metals doel om de praktijk zo dichtmogelijk te benaderen. Uiteraardhebben we het geheel goed in kaartgebracht en precies geregistreerdwelke voorwerpen waar en op welkediepte liggen. Ook hier hebben wede CS1220R op los gelaten. Allevoorwerpen werden keurig gedetecteerd.Iets wat we niet van alleandere detectoren kunnen zeggendie we in handen hebben gehad.Met het zoeken met de CS1220R zithet dus wel goed, maar je moet welvan het principe (non-motion)houden. Ook hebben we al gemelddat de detector regelmatig geretunedmoet worden omdat debasistoon verloopt. Wat wij verderals "lastig" hebben ervaren is dat dediscriminatie in de standen Meteren Meter + Audio niet is aan tepassen.Bij deze willen wij de heren vanGelan nogmaals bedanken voor hetmogen uitproberen van deze detectoren houden we ons aanbevolenvoor het testen van meer nieuwedetectoren!Museum AgendaBron: www.sna.nlAlkmaar - 25 april t/m 22 november 2004DE VERBORGEN STAD. 750 JAAR ALKMAAR ONDER DE GRONDInlichtingen: Stedelijk Museum Alkmaar, Canadaplein 1, Alkmaar,072-511 07 37, www.stedelijkmuseumalkmaar.nlHeerlen - 27 november 2004 t/m 13 februari 2005VIA BELGICA, DE ROMEINSE WEG DIE ZUID-LIMBURG HEEFT ONTSLOTENInlichtingen: Thermenmuseum, Coriovallumstraat 9, Heerlen, 045-560 51 00, www.thermenmuseum.nlAmsterdam - 29 oktober 2004 t/m 27 februari 2005MALTA, TEMPELS EN TOMBESInlichtingen: Allard Pierson Museum, Oude Turfmarkt 127, Amsterdam,020-525 25 55, www.uba.uva.nl/apmBrugge (België) - t/m 6 maart 2005GLAS VAN VISSERS, KOOPLUI, MONNIKEN EN HERENInlichtingen: Museum Gruuthuse en Onthaalkerk Onze LieveVrouwe, Brugge, België, www.brugge.be/museaHoogstraten (België) - 15 januari t/m 20 maart 2005VERLOREN VOORWERPENInlichtingen: Stedelijk Museum Hoogstraten, Begijnhof 9-11, Hoogstraten,België, 0032-3-314 65 88Utrecht - 20 november 2004 t/m 10 april 2005HET VUUR VAN DE VIKINGENInlichtingen: Centraal Museum, Nicolaaskerkhof 10, Utrecht, 030-236 23 62, www.centraalmuseum.nlHaarlem - 15 oktober 2004 t/m 17 april 2005GRAVEN NAAR DE SCHATIn deze tentoonstelling wordt aan de hand van een spannendverhaal aan jeugdige bezoekers uitleg over stadsarcheologie gegeven.

10Een unieke Neanderthaler-vuistbijluit OotmarsumTijdens de zoekdag van De DetectorAmateur nabij Ootmarsum is door deGroninger Marcel Julsing nabij Ootmarsumeen zeldzame vuistbijl uit de Neanderthalertijdgevonden. De ouderdom vandit stenen werktuig ligt tussen 90.000en 40.000 jaar.De vondst van een vuistbijl in Overijsselis op zichzelf al bijzonder, gezien hetgeringe aantal van vier eerdere meldingen.De vondst van Marcel Julsing isechter extra bijzonder te noemen. Integenstelling tot de andere vier exemplaren,die gemaakt zijn van het meergangbare vuursteen, is deze vuistbijlnamelijk vervaardigd van de steensoorthelleflint. Helleflint komt in Noord-Nederland, evenals vuursteen als zwerfsteenvoor, maar is veel zeldzamer.Omdat scherven geslagen van helleflintook vlijmscherpe snijranden opleveren,gebruikte de Neanderthalermens het alsalternatief voor de fabricage van vuistbijlen.In heel Nederland zijn slechts tweemaaleerder vuistbijlen vervaardigd vanhelleflint aangetroffen, wat nogmaals debijzonderheid van deze vondst onderstreept.Vinder Marcel Julsing vermoeddeal dat het om een vuistbijl kon gaan.Evert Kramer, conservator archeologievan het Fries Museum, was die dagaanwezig als één van de deskundigenvoor de determinatie van metaalvondsten.Hij herkende in de steen eenvuistbijl. Ook meende hij met helleflintvan doen te hebben. Een determinatiedie later bevestigd werd door petroloogH. Huisman (Natuurmuseum Groningen).Helleflint, of ‘hälleflinta’ op z'n Zweeds,heeft na bewerking - net zoals vuursteen- scherpe randen. Hierdoor is het zeergeschikt als uitgangsmateriaal voor eensnijwerktuig. Helleflint is van vulkanischeoorsprong en heeft waarschijnlijkeen Scandinavische herkomst, mogelijkSmåland in Zuid-Zweden. Net zoalsvuursteen, is het door ijstransport tijdensde voorlaatste ijstijd, zo’n 150.000 jaargeleden, terecht gekomen in Noord-Nederland. De Neanderthalers die nadeze ijstijd ook in Overijssel vertoefden,verzamelden deze zwerfstenen voor defabricage van vuistbijlen en anderewerktuigen. Het overgrote deel van devondsten uit de Neanderthalertijd zijnvan vuursteen gemaakt.De andere twee helleflint-vuistbijlen uitNederland, zijn afkomstig uit het DrentseAnreep en De Krim en zijn evenals devuistbijl uit Ootmarsum ‘hartvormig’.Dit kleine hartvormige type vuistbijl iskenmerkend voor de beginperiode vande laatste ijstijd ongeveer 90.000 -40.000 jaar geleden. Waarschijnlijk is devuistbijl tijdens één van de warmerefasen van deze ijstijd door een Neandertalerachtergelaten op de stuwwal vanOotmarsum. Tijdens de extreme koudeop het hoogtepunt van de laatste ijstijdheeft de vuistbijl door ondermeer windzanderosie,zijn sterk verweerde uiterlijkgekregen. Dit onderstreept dat het omeen zeer oud werktuig gaat.Op www.archeoforum.nl is binnenkorteen uitgebreid artikel over deze fraaievuistbijl beschikbaar.Frans de Vries, Evert Kramer,Lammert Postma en Marten PostmaFoto’s en tekeningen: Archeoforum,Frans de VriesZoekweekend OotmarsumHet was weer een ouderwets gezellig endruk bezocht zoekweekend. Zaterdag 225zoekers en zondag 125 zoekers, en danook nog eens veel mensen die alleen voorde determinatie kwamen.De zoekers kwamen ook dit keer uit hethele land vandaan. Ook uit België was ereen afvaardiging van detectorverenigingProspector Vlaanderen.Jammer was dat er zaterdag weinigimporteurs aanwezig waren. Vanwegetelefonische bedreigingen waren DSH(Ruud de Heer) en Detect (Gert Gesink)niet aanwezig. Zaterdag waren Gelanen als dealer D.J. Laan aanwezig.Zodoende was er veel drukte en handelbij beide stands. Zondag waren er geenimporteurs en/of dealers aanwezig. Hetis jammer dat door deze bedreigingenvan een gestoord iemand, de leden dedupe moeten zijn.Het determinatieteam had het beidedagen enorm druk met de meegebrachtevondsten. Er werden dan ook diverseinteressante vondsten getoond engefotografeerd.Zaterdagavond was het natuurlijk heelgezellig (±100 mensen) bij de bingo.Daarna was er in het donker een specialezoekwedstrijd. Zoeken naar penningendie verstopt waren in rot fruit. Datgaf uiteraard de nodige hilariteit.We hopen dat iedereen het goed naarzijn zin heeft gehad. De organisatieheeft er alles aan gedaan.We hopen de volgende keer een zoekdagin het zuiden te kunnen organiseren.We zoeken daarvoor een goedeaccommodatie (bijv. manege, restaurantof zalen) en grote akkers. Voor ledendie een goede tip hebben is er een leukebeloning.

11Afb. 1De middenpaleolithische vuistbijlvan Ootmarsum. Het is een kleinehartvormige vuistbijl (biface cordiforme)vervaardigd van helleflint.De vuistbijl is op een forse afslaggemaakt.Afb. 2Tekeningen van vier aanzichten vande vuistbijl van Ootmarsum. Hetgestippelde vlak op kant 1 is oud vlakof cortex. De lichtgrijze vlakken zijnrecente beschadigingen. Op kant 2(zie ‘?’) is één vlak dermate verweerd,dat er geen bewerkings-details meer teonderscheiden zijn.?9 cmKant 1 Kant 2

12Mart HoffmannDe stort van castellumALBANIANADiverse malen heb ik in het bladgeschreven hoe belangrijk de relatie totde archeologische wereld is voor onzehobby. Door de jaren heen heb ikkennis gemaakt met veel archeologen,meestal tot wederzijds genoegen.Deze contacten kwamen eigenlijkaltijd tot stand nadat ik eenaantal voorwerpen had gevondenop bepaalde plekken. Hiernaastvolgt één van dezecontacten en hoe die totstand is gekomen en wat iker wijzer van ben geworden,en in de toekomst nog vanzal leren, want dat is zeker.Gedeelte van de TabulaPeutingeriana, een kopieuit de 12e of 13e eeuwvan een kaart diewaarschijnlijk terug gaatnaar een Romeinse kaartuit de 3e of 4e eeuw.Op advies van een zoekmaat ging ik een keer zoeken op een plek in Alphen aande Rijn. Er zouden al veel voornamelijk Romeinse voorwerpen zijn gevonden. Opde eerste dag dat ik er zocht vond ik o.m. een bronzen splitpen en een schoennageltjevan een Romeinse sandaal. Er zou nog veel meer volgen.Toen ik ’s avonds thuis de spulletjes hadschoongemaakt herinnerde ik me eenoproep in een Detector Magazine waarwerd gevraagd om de voorwerpen diein Alphen aan de Rijn worden gevondenaan te melden bij de heer FritsKleinhuis, depotbeheerder van deprovincie Zuid-Holland. De volgendedag heb ik hem gebeld voor een afspraak.Er werd een datum afgesproken voor eenbezoek bij mij thuis.Toen de heer Kleinhuis voor het eerst bij me langskwam om de voorwerpen te determineren, hebbenwe eerst gepraat over wat ik doe en heb gedaan in dearcheologie en voor de vereniging. Het werd eengemoedelijk gesprek en ook werden (voor sommigedetectoramateurs vaak moeilijke) punten (zoals:vondstmelding en samenwerking met archeologen)besproken, in heel goede harmonie. Vaak weet je alsdetectoramateur niet wat er zoal speelt in het archeologischeen historische ‘wereldje’, en waarom sommigearcheologen iets tegen (detector) amateurs hebben enBronzen verbindingsstukkenvan een zogenaamde loricasegmenta, een platenpantser.WAT ER vOORAFGING:Benen handvat van eenRomeins zwaard, gladius.In de eerste eeuw na Christus wordt erhard gewerkt aan de noordelijkste Romeinserijksgrens (de Limes). Vele grensforten(castella) worden er in die tijd langs degrens aan de zuidzijde van de Rijngebouwd. Sommige zijn redelijk bekend uitde geschiedenisboekjes, zoals Nijmegen,(Batavodurum/ Ulpia Noviomagus),Valkenburg (Z-H) (Praetorium Agrippine)en Vechten (Fectio). Dat er meer zijngebouwd is al lange tijd bekend en somswordt er een castellum opgegraven. Datwas al eerder het geval in Zwammerdam(Nigrum pullum) en nu Alphen aan deRijn (Albaniana). Daar deze castella in deregel wel redelijk gelijk aan elkaar zijn wistmen wel wat men kon verwachten. Dat zegelijk aan elkaar zijn komt doordat ze

13de anderen weer juist zeerpositief zijn. Ik heb gelukkigin de afgelopen jaren eenaantal heel goede contactenopgebouwd in de archeologische wereld.Diverse ijzeren pijlpunten.Reconstructie van een plaatpantser,lorica segmenta met shorthanger en eenzwaard, gladius, met benen handvat(naar H. Russell Robinson).Na de determinatie werden de voorwerpen gefotografeerd.Een leuk toeval was dat net toen Frits Kleinhuisde voorwerpen wilde gaan fotograferen, Bouke Janvan der Veen (K.P.K.) hem opbelde. Frits zei dat hij inDelft bij een zoeker was, waarop Bouke Jan gelijk zei:“Ben je bij Mart?”. Voor mij kwam dat wel perfect uit,dat telefoontje van Bouke Jan was een perfecte referentie.Laat ik eerlijk zijn, ik vind het vaak best moeilijkom in een eerste gesprek met een archeoloog uitte leggen wie ik ben en met wie ik regelmatig contactheb. Een goed onderling vertrouwen tussen (detector-)amateurs en archeologen is van vitaal belang voor detoekomst. Maar nu even terug naar de voorwerpen dieik had gevonden, er bleek een bronzen splitpen bij tezijn (de eerste van die stort), een stukje van een‘beiteltje’, en nog wat andere kleine voorwerpjes. Ookde gevonden aardewerkscherven werden bekeken, hetbleek dat zich hier niets echt schokkends tussenbevond. Enkel een grijs stukje aardewerkscherf konFrits niet direct herleiden en hij nam deze mee vooronderzoek, maar een rond stukje van een Romeinsepot of kruik bleek een tweede leven te hebben gehad.Frits zei dat het ronde stukje als speelschijf hadgediend. Ook vertelde hij hoe ze dat wisten, namelijkdat het bijna niet mogelijk was dat het zich zo hadgevormd wanneer de originele kruik of pot per ongelukwas gevallen.Er volgde nog een aantal bezoeken van Frits Kleinhuisbij mij thuis, en iedere keer was er wel iets bijzonderstussen de nieuwe vondsten die ik had gedaan. Zodacht ik dat ik een pijlpunt had gevonden, maar dat>>vrijwel alle in dezelfde periode zijngebouwd naar de toen geldende bouwkundigekennis en verdedigingsnormen.De Romeinen zorgden er wel voor dat zebinnen een heel korte tijd de grens hadden‘gedicht’. Ze waren (door de gunstigeligging van de vele castella en wachttorens)in staat om binnen enkele uren vanaf dekust naar Nijmegen berichten te versturen.Daar men toch parallellen ziet tussen debekende castella wat betreft de dateringvan de bouw, gaat men er vanuit dat hetcastellum in Alphen aan de Rijn zo rond ±50 na Chr. is gebouwd en tot ca. 270 naChr. heeft bestaan. Toch moeten daar derecente opgravingresultaten meer inzichtin geven.>>

14>>bleek niet het geval. Het betrof mogelijk een punt vaneen ballistapijl. Een ballista is een schietwerktuig dateen projectiel afschoot dat wel wat weg heeft van eenmoderne ‘darts’pijl. Ook een bronzen ring die ik hadgevonden werd als een vingerring gedetermineerd.Ook enkele onderdelen van een Romeins plaatpantserbevonden zich tussen de vondsten.Bronzen schrijfstiftWat opvalt zijn vooral de vele ijzeren voorwerpen dieworden gevonden. Deze verkeren vaak in een perfecteconditie. Zo heb ik al vele sandaalnagels gevonden.Ik heb ook een aantal ijzeren Romeinse vingerringengezien waarvan er een bezet was met een fraaie gem(dat is een geslepen halfedelsteen,of een stukje mineraalof glaspasta met een afbeelding erin gegraveerd).Het werd gebruikt als zegel. Ook zijn er onder anderedolken, messen, pijlpunten, gespen, sleutels, schrijfstiften,lanspunten en lansschoenen gevonden, allenzijn van ijzer gemaakt.Wat betreft de oogvondsten is er ook een heel scalaaan voorwerpen te vinden die zowel leuk zijn, als voorde wetenschap heel belangrijk. Allereerst is er natuurlijkhet aardewerk, dat ligt er volop. Vooral hetRomeinse terra sigillata is leuk om te vinden. Op ditaardewerk wil nogal eens een afbeelding staan. Ik hebeen scherf gevonden met een jonge Romein erop(zie het artikel van Wouter van den Brandhof overterra sigillata, p. 30-33), maar ik heb ook een scherfgezien met een barbaar die het onthoofde hoofd vaneen Romein in zijn handen houdt. Zelf heb ik ook deonderkant van een terra sigillata bord gevonden methet stempel van de pottenbakkerij erin: datering 50-70 na Chr.Soms worden er ook scherven gevonden met teksterop. Dat wil zeggen, de (militaire) eigenaars hebbendestijds hun naam erin gekrast. Deze graffiti komt opvelerlei aardewerk voor, iedere Romeinse soldaat hadzijn eigen uitrusting en daar hoorden ook potten,borden en dergelijke bij. Tot de andere gevondenscherven horen ook delen van dakpannen (tegulae),wrijfschalen (mortaria), amfora’s, bekers, anderdrink- en kookgerei. Het aardewerk werd vaak eldersgefabriceerd. Bijvoorbeeld terra sigillata uit de Fransegebieden, aardewerk uit de Duitse gebieden maar ookeenvoudige (goedkope) kookpotten van inheemsaardewerk dat in deze regio zelf is gemaakt. Alleen aldaarom is het aardewerk belangrijk om bij een(archeologische) instantie aan te melden. Het vertelteen heel verhaal, bijvoorbeeld waar het dus vandaankomt of hoe rijk men toen was.Drie andere vondstengroepen zoals men dat in dearcheologie noemt en die ook onder de oogvondstenvallen zijn, glas, been, gewei en leer en dit laatstemateriaal is wel heel bijzonder. Om bij het aardewerkte beginnen, hier kunnen grotere stukken van wordengevonden, doordat het slechts een enkele keer isverplaatst. Voor het glas geldt eigenlijk hetzelfde alsvoor het aardewerk: de wetenschap kan ontzettendveel te weten komen over de levensstandaard destijds.Been werd gebruikt om er bijvoorbeeld mesheften,speelschijfjes of dobbelstenen van te maken. Geweiwerd vooral gebruikt om er kammen van te maken, ikheb er zelf een gevonden, deze is niet Romeins, maarkomt uit de 8e of 9e eeuw na Chr. De laatste van dezedrie vondstengroepen is het leer, en dat is dus heelbijzonder. Normaliter zou het leer allang zijn verteerd,maar door de in West-Nederland zo gunstigegrondomstandigheden (klei) waarin het heeft verkeerdis het nog ‘perfect’. Leervondsten zijn zeerzeldzaam.Toegegeven, uit sommige delen is nietdirect iets op te maken anders dan dat het een stukjeleer is. Maar soms kan je er de zool van een Romeinsesandaal in ontdekken (deze stukken leer wordenwel door de detector aangegeven, er zitten namelijkijzeren nageltjes onder).Specialisten kunnen echter uit op het oog saaie stukkenleer nog heel veel informatie halen. De Romeinenmaakten van leer onder andere tassen, legertenten enschildhoezen. Meestal zijn opgegraven stukken dande enige bron die ons nog kan vertellen hoe dieprecies in elkaar zaten en gemaakt waren. Zo isgebleken dat de Romeinen hun tenten met specialestiktechnieken praktisch waterdicht konden maken.>>Delen van het castellumterrein in Alphenaan de Rijn zijn in de loop der jaren al eenpaar keer opgegraven . Sinds de 16e eeuwzijn er al vermeldingen bekend van vondstenuit de Romeinse tijd. In 1959 werdener bij de Alphense Ned. Herv. Kerk mogelijksporen van een Romeins badhuisgevonden. De opgraving in 1985 leverdehet bewijs dat er daadwerkelijk een castellumin Alphen aan de Rijn heeft gestaan.In 1998-1999 werden er zogenaamdeproefopgravingen verricht door de KatholiekeUniversiteit Nijmegen. Met deze opgravingenwilde men dit bewijs verder uitbreidenen achterhalen wat de omvang ervanhad kunnen zijn. Er werden talloze grondsporenen voorwerpen gevonden die eenidee gaven van hoe het castellum- >>

17Het zoeken op de stort bestaat uit een diep gat graven, 1,5 - 2 meter diep,en dan de vrijgekomen grond op de alle metalen-stand afzoeken.En aan de hand van een schildhoes die in 1996 opeen opgraving bij het castellum van Leiden - Roomburgis gevonden, weet men dat een bepaald Romeinslegeronderdeel daar een kamp had terwijl men dachtdat ze toen eigenlijk ergens anders langs de grensmoesten hebben gezeten. Dat was anders nog niet zogauw bekend geworden. En leren schoenzolen kunnendoor hun model soms op wel 25 jaar nauwkeuriggedateerd worden. Als je leer vindt kun je dat heelsimpel vrij lang bewaren in een emmer of plastic zakmet water. Dat is belangrijk: als het namelijk uitdroogtwordt het keihard en broos en kan het bijvoorbeeldvoor onderzoek ook niet meer uitgevouwenworden. Dit vervalproces gaat best snel.En dan zijn er niet te vergeten de ‘gewone’ vondstendie men kan verwachten van zo’n locatie als men meteen detector zoekt. Zo zijn er de fibula’s, alle soortenbeslag, ringen, schrijfstiften, gespen, keukengerei, ennatuurlijk heel veel munten. Ook werden er bijzonderevondsten gedaan zoals riemhangers, scharen, eensoort kledinghaak en eigendomsplaatjes, op dezeplaatjes staat de naam van de legionair en zijn commandant(centurio) en ze waren bevestigd aan allerleiuitrustingsstukken.Het moge duidelijk zijn dat dit een zeer bijzonderezoekplek was, maar ook één van een zeer hoog wetenschappelijkgehalte. Dat de grond met zijn inhoudvan zo’n hoog wetenschappelijke waarde bleek heeftverschillende oorzaken. Zo zijn er de eerder besprokengrondomstandigheden die de voorwerpen nauwelijkshebben aangetast. Niet alleen het leer heeft het‘overleefd’, maar ook ijzeren voorwerpen worden inperfecte staat gevonden, zelfs heel kleine ijzerennageltjes. Dit mag echt wel bijzonder wordengenoemd. Ook van de archeologische kant is er veelbelangstelling in de zin dat men zich door dezespeciale en zeldzame vondsten een fraai en eenongewoon nauwkeurig beeld van deze periode kanvormen in deze regio. Wat de archeologen betreft, diesteken veel tijd en moeite in het verzamelen van diegegevens. In het bijzonder Frits Kleinhuis, die alsarcheoloog is verbonden aan de provincie Zuid-Holland. Hij wil zelfs bij de zoekers thuis langskomen,om maar die o zo belangrijke gegevens tekunnen krijgen om het ‘plaatje’ zo compleet mogelijkte maken. Het is nu eenmaal zo dat veel zoekersdie gegevens er zelf niet uit kunnen halen. Vondstenvertellen vaak veel meer dan de meeste zoekersdenken. Alleen daarom al is het aanmelden van aluw vondsten zo belangrijk.Mocht u op deze locatie hebben gezocht en voorwerpenhebben gevonden die voor archeologisch enhistorisch onderzoek van belang zijn (en dat iseigelijk alles) meld het dan (we zijn dit volgens demonumentenwet ook verplicht). U kunt contactopnemen met de heer Frits Kleinhuis, tel.: 06-54213674 of e-mail: kleinhuis@pzh.nl. In bijzonderegevallen kan men vragen om een voorwerp tijdelijkaf te staan voor verder onderzoek, voor maximaal 6maanden.Wat voor sommige zoekers belangrijk is om te weten,is dat u als vinder altijd de eigenaar van de vondstenblijft. Sterker nog, stel dat u een voorwerp vindt datvan groot archeologisch of historisch belang is en datmisschien in een slechte staat verkeert of dat professioneeldient te worden schoongemaakt omdat ermogelijk nog iets onder het vuil aanwezig kan zijn(een tekst, verf of textielresten bijvoorbeeld), dan kanin zo’n geval een archeoloog dringend adviseren omcontact te zoeken met bijvoorbeeld Archeoplan inDelft of J. Kempkens in Haelen. Deze bedrijvenrestaureren en conserveren archeologische voorwerpen,ook voor veel musea. Dit kan enkel als de voorwerpenzijn aangemeld. Vooralsnog zijn er van dekennelijk vele zoekers die in Alphen aan de Rijn aanhet zoeken zijn geweest slechts een dertiental zoekersdie hun vondsten regelmatig hebben aangemeld.Het zou dus fantastisch zijn als dat er meer worden.Met dank aan:F. Kleinhuis, depotbeheerder/ archeoloog, provincieZuid-HollandR. Polak, archeoloog, Radbouduniversiteit NijmegenIJzeren mes>>terrein er in de Romeinse periode uit moethebben gezien. Deze proefopgravingen, devondsten en resultaten ervan staanbeschreven in het boek Alphen aan de Rijn- Albaniana 1998-1999 (ISBN-90-802647), hierin staan de resultaten envoorwerpen beschreven die men heeftgevonden. Toch zou het nog een jaar durenvoor de echt grote opgraving zou plaatsvindendoordat het terrein geheel bebouwdzou gaan worden met onder andere eenondergrondse parkeergarage. Van dezeopgraving komen aan het einde van ditjaar de resultaten in een publicatie beschikbaar.Van de opgravingsleider (R. Polak)heb ik begrepen dat het een boeiendrapport gaat worden met veel fraaievondsten en interessante gegevens. >>

18S. Berntsen, archeoloog, Leiden, (tekstredactie encorrecties)K. Leenheer, C. Schaareman, R. Leenheer,D. de Jong, J. Koning.Foto’s:J. Bosma, K. Leenheer.Koperen munt van Vespasianus,69-79 na Chr.KledinghaakjeRiemhangerBronzen pennetjesBenen speelschijfjeKoperen ringetjeAardewerk speelschijfjeBronzen splitpen>>Deze opgraving leverde een gigantischehoeveelheid aan vondsten op, want hetcastellum werd tot in detail opgegraven.Na de opgraving kregen de aannemers hetbekende groene licht en kon de bouwbeginnen. Voor het aanleggen van tweeliftschachten werd er een diepe put gegraven.Deze lag net buiten het opgravinggebiedwaar vroeger de oude oever van deRijn liep. Van deze locatie komt dan ookde grond met daarin de vondsten die nuworden gedaan.

19IJzeren lansvoet-houderIJzeren mesjeBronzen eigendomsplaatje, Tabula ansata met deinscriptie QUINTI BLANDINI. Het plaatje heeftmogelijk op een helm of schild gezeten.IJzeren pijlpuntStukjes terra sigillataBronzen schoennageltje vaneen Romeinse sandaal.Fragment benen kam,8e-9e eeuw na Chr.Fragment van eengladwandige kruik.Bronzen pluimhouder. Deze zat op de helm.

20Koen van SantvoordOP PAD MET…Na een korte zoektocht door het schilderachtige dorpjeZuidland worden we gastvrij ontvangen door Marjan.Vriendelijk opent ze de deur en de koffie staat al te pruttelenals we binnenkomen. In de huiskamer vallen direct eenaantal dingen op. Allereerst haar metaaldetector, een White’sPrizm 950, die in een hoekje ongeduldig staat te wachten.Verder de oude kaarten, die op tafel liggen uitgespreid. Enwat verder opvalt, is dat er iets belangrijks ontbreekt: eenvitrine. In Huize Weeda geen fraaie glazen kast met munten,gespen, fibula’s en andere metalen voorwerpen. “Eigenlijkvind ik de bijvondsten leuker dan de metalen voorwerpen”,geeft Marjan ruiterlijk toe.“Scherven en vooralflesjes vind ik veel leuker.Kijk maar eens op devensterbank, daar staat hetvol met oude flesjes.” Danneemt ze ons mee naar dehal, waar een letterbak aande muur hangt, vol metkleine bodemvondsten.Ze heeft er werkelijk eenprachtig gekleurd kunstwerkjevan gemaakt. Uiteen kast in de kamer haaltze vervolgens een plasticbakje. Het ziet er watrommelig uit, maar daarinliggen dus haar metalenbodemvondsten. Hettopstuk is een Spaansemat, een zilveren muntuit 1590. Ook een oude,zilveren kandelaar is ergfraai. De geleerden zijnhet er nog niet over eensof het nou een Romeinseis of niet. “In het verledenheb ik veel weggegooid. Ikhad geen idee wat eenfibula was, of een bikkel.Nu ben ik net een zwerver;ik neem alles meenaar huis. Maar zoals jeziet vind ik het niet zobelangrijk om die metaalvondstenuit te stallen.”De meeste vondsten heeftze gedaan in de akkers inde buurt van Zuidland(dat vlakbij Spijkenisseligt) en in de nabijgelegenPut van Heenvliet, waaroude grond uit de heleregio wordt gestort voorde aanleg van een recreatiegebied.Naar deze plekzullen we straks afreizen.Marjan bereidt haarzoektochten altijd goedvoor. “In de bibliotheekmaak ik kopietjes vanoude kaarten van rond1700. Thuis ga ik diekaarten heel nauwkeurigbestuderen. Waar hebbenoude boerderijen gestaan?Welke interessante weggetjesen dijken zijn er?Ik pak vaak mijn boerderijenboeker nog even bij.En vervolgens ga ik oppad.” Marjan loopt nooitzomaar een akker op.Ze wil altijd toestemminghebben van de landeigenaar.“Het isniet altijd evenmakkelijk teachterhalenwie de eigenaaris. Maarik wil gewoonmet een gerusthart kunnenzoeken. Bovendienis het fijn om een goedcontact met zo’n boer tehebben. Ze bellen mezelfs op zodra de gewassenvan het land zijn. Datis natuurlijk perfect.”Voor haar zoektochten bijde Put van Heenvliet heeftze een vergunning van degemeente gekregen.Ze laat het documentzien. We lezen dat zetoestemming heeft voorhet doen van archeologischonderzoek metbehulp van een metaaldetectorbinnen de gemeenteBernisse, waaronder“Ik ben neteen zwerver,ik neemalles mee”In deze nieuwe rubriekgaan we regelmatig oppad met een detectoramateur.In de eersteaflevering van “Op padmet…” gaan we langs bijeen van de weinige vrouwelijkezoekers, MarjanWeeda uit Zuidland.Zuidland en Heenvlietvallen. Het is duidelijk:Marjan laat niets aan hettoeval over.Twee jaar zoekt Marjannu met een detector.“Ik ben altijd al geïnteresseerdgeweest in oudedingen, zoals fossielen,pijpenkopjes en dat soortzaken. Vroeger wilde ikaltijd archeoloogworden. Dat is ernooit vangekomen.Maar hetzoeken meteen detectoris net zoleuk. Zeker inde zomer ga ikelke dag wel evenzoeken, al is het maareen uurtje. Echt waar, hetwerkt verslavend.” Helaasheeft ze de liefde voor dedetectorhobby niet kunnenoverbrengen op haarman en drie kinderen.Met haar oudste zoon, 14is hij, is ze een keer oppad geweest, maar dat wasgeen succes. “Ik vind hetheerlijk om in die grondte wroeten”, legt Marjanuit, “maar mijn zoonmoest er niks van weten.Die was bang dat hij vuilehanden kreeg. En mijnman zegt weleens: als je

22een vaas van de Blokkeraan diggelen gooit, heb jeook een hoop scherven.Die heeft er dus ookweinig van begrepen,haha.”Marjan is een van deweinige vrouwelijke zoekersin Nederland.Het blijft toch vooral eenmannenhobby. Via internetheeft ze contact gelegdmet een paar anderevrouwen. “Ze wonen inNoord-Holland, dus dat islastig afspreken. Maar dezoekdagen zijn ideaal omhet contact verder aan tehalen.” Ook is ze actief opde site Onzepagina.com,waar ze trouw al haarvondsten registreert.“De bezoekers van die sitehelpen elkaar met determineren.Langzamerhandis er een clubje ontstaanvan een man of elf. Op dezoekdag in Ootmarsumhadden we met elkaarafgesproken. Dat was erggezellig.” Waar ze erg aanmoest wennen, zijn allegrote verhalen die steevastde ronde doen zodradetectoramateurs bijelkaar komen. “Ach, dieverhalen geloof ik allangniet meer. Als je sommigenmag geloven, zijn zemet tachtig munten opeen dag nog niet tevreden.Over de dagen dat ze niksvinden, hoor je ze natuurlijkniet. Als ik zelf op eenakker zes of zeven muntenvind en nog wat leukebijvondsten, dan heb ikeen prima dag gehad. Enik weet zeker dat dat voorandere zoekers net zogeldt.”Na een tweede bakkiekoffie is het tijd om delaarzen aan te trekken.De pioniersschep en demetaaldetector gaan in dekofferbak en even laterrijden we door de mooielandelijke omgevingrichting de Put van Heenvliet,een favoriete zoekplekvan veel detectoramateursin de buurt.Het blijkt een enormterrein te zijn, dat heerlijkrustig gelegen is aan eengrote waterplas. Op hetterrein liggen vele bergenstortzand uitgespreid. Hetis zo groot, dat je zelfsrustig kunt zoeken als dewerklui aan het werk zijn.Eén voordeel heeft Marjan:dankzij haar vergunninghoeft ze niet bang tezijn dat ze wordt weggestuurd.Regelmatig worden hiernieuwe ladingen grondgestort, variërend inoudheid. Laatst was eenterrein in Schiedam tottwintig meter diep afgegraven.Die grond werdhier gestort. Het loont dusde moeite om geregeldeen kijkje te nemen. “Hé,er is een nieuwe ladingbijgekomen”, roept Marjanverheugd als we hetterrein verder oplopen. Inde berg is zelfs een bordgeplaatst met de tekst“Brielle” erop. Veel mooierkun je het als detectoramateurniet hebben, datzelfs de oorsprong van hetzand staat aangegeven.Marjan loopt de berg open zet haar detector nogniet aan. Ze geeft haarogen goed de kost, raapt afen toe een scherf op enkomt al snel tot de conclusiedat deze zandhoop nietzo interessant is. “Hetzand is ook vrij licht vankleur. Ik denk dat webeter die donkere berg eenstukje verderop kunnenbekijken. Die is vastouder.”Die berg blijkt inderdaadwat aantrekkelijker. Hetbulkt werkelijk van deoude scherven, pijpenkoppenen oesterschelpen.“Het zand zal van rond1700 zijn”, schat Marjan,die een scherp oog blijktte hebben voor al hetmoois wat in de bergverscholen is. Binnenenkele minuten heeft zehaar handen vol met eenfraaie kruik, kleine flesjesen mooie blauwe scherven,die in haar letterbakthuis niet zouden misstaan.Als ze de detectoraanzet is ze wat minderenthousiast. “Er zit stiekemtoch best veel troeptussen”, merkt ze op. “Ikzet ‘m even in de hoogstediscriminatiestand.” Wezoeken nog even verder,maar veel spectaculairsgeeft de bodem helaas nietprijs in het uurtje dat weop de berg ronddolen. Hetdeert Marjan allemaalniet. “Het fijne van dezehobby is dat ik even lekkerkan uitwaaien. Even rust,mijn gezinnetje achter melaten. Gewoon even tijdvoor mezelf. Het rondlopenvind ik heerlijk, en alsik iets vind, geeft dat eenfijn gevoel. Het zoeken ende lol van het vinden zijnvoor mij belangrijker dande waarde van de vondst.Zelfs als ik ooit een waardevolleschat zou vinden,zal ik gewoon blijvendoorgaan met dezehobby.”Wil je dat we een keer metjou op pad gaan? Stuurdan een e-mail aan Koenvan Santvoord:koenvs@zonnet.nl.

De Trije Stinzen Metaaldetectiedetectornieuws 23Wij zijn vanaf maart 2004 begonnen met een detectorshop inNoord-Nederland. Inmiddels hebben we zelf (drie zoekmaten)bijna vijftien jaar zoekervaring. In al die jaren hebben we veelmerken metaaldetectors in handen gehad.We zoeken nu met “ Whites”, en het is gewoon zo: “Whites haalteruit, wat erin zit”! Om deze reden zijn we ook dealer van dittopmerk geworden. Naast de verkoop van “Whites” kunnen we uook diverse andere merken leveren met alle bijbehorende accessoires.Tevens bieden wij de mogelijkheid om uw oude detectorin te ruilen. Ook verhuren we detectors.Voor het determineren van vondsten kunt u ook bij ons terecht.Eveneens hebben we een aantal vitrines staan waar u vele mooiebodemvondsten kunt bezichtigen. U mag altijd langskomen voorinformatie en advies of gewoon voor een praatje, want je raaktimmers nooit uitgesproken over deze fantastische hobby!Wij zijn altijd geopend op afspraak. Tot ziens bij:“De Trije Stinzen Metaaldetectie”Tjeerd, Lieuwe en AndréWeth. Beerdastraat 21, Kollumerzwaag (Friesland)Internet: www.detrijestinzen.nlTel. 06 23 41 39 77OpgravertjeArjen de Haan uit Groesbeekzoekt een zoekmaat.Liefst in de omgeving vanOss, Noord-Limburg ofde Achterhoek.Tel.: 06 - 21 927 062Oproep!De gemeente Deventer zoekt voor een periode van drie maanden een veldassistent.Begin januari start de gemeente Deventer met een opgraving in de binnenstad vanDeventer. De veldassistent dient goed te kunnen graven, in de buurt van Deventerwonen, sociaal zijn en goed met de detector om kunnen gaan. Er is een redelijkevergoeding beschikbaar.Inlichtingen: mh.bartels@deventer.nlJonge speurneusIn 2005 bestaat Nijmegen 1000 jaar.In verband met dit jubileum is mevr.Kleinsmann van SOM onderwijs- enmilieuprojecten op zoek naarRomeins, middeleeuws en postmiddeleeuwsmateriaal.Zoekers die de vondsten afstaan,steunen een goed doel: het materiaalzal worden gebruikt voor leskistenvoor Nijmeegse basisscholen.Op deze manier kunnen komendjaar (en volgende jaren) tal vankinderen oog in oog wordengebracht met het verleden.Steunt u dit initiatief? Neemt u dana.u.b. contact op met onderstaandepersoon. Bij vondsten die u terbeschikking kunt stellen, moet udenken aan: Romeinse dakpanfragmentenen Romeinse scherven,maar ook oude duiten, centen,pijpenkopjes. Oftewel: alles wattastbaar en voor kinderen begrijpelijkverleden is; het liefst Romeins.Emmy KleinsmannprojectmedewerkerSOM onderwijs- en milieuprojectenPostbus 15756501 BN Nijmegentel: 024-3789206fax: 024-3789116

26Leon MijderwijkDe munt vande heren Van den BerghMuntrecht of -onrechtDe grote verscheidenheid aan laatmiddeleeuwsemunten doet niet vermoeden dat hetmuntrecht in de gebieden binnen het huidigeNederland voorbehouden was aan de Duitsekeizer. Alleen in zijn munthuizen in Tiel,Deventer en Maastricht mochten muntenworden geslagen. In de negende, tiende enelfde eeuw ziet de keizer in het verlenen vanhet muntrecht een goede gelegenheid omtrouwe leenmannen te belonen en verder aanzich te binden. Onder de eersten die het rechtkregen toebedeeld waren de bisschop vanUtrecht en de bisschop van Luik. Wereldlijkeleenmannen volgden, onder hen de graaf vanHolland en de hertog van Gelre. Als in dedertiende eeuw de macht van de keizerafneemt, gaan de leenmannen zich meer enmeer als zelfstandige landsheren zien. Hetmuntrecht beschouwden zij als hun eigenrecht. De basis was echter legitiem. Anderen,die nooit door de keizer waren voorzien vanhet muntrecht, zagen de tanende macht alseen vrijbrief om zich het recht toe te eigenen.Of zij pretendeerden oude rechten te bezitten.Deze illegale munters bezondigden zichaan het hagemunten.2. Gros tournois van Lodewijk IX,koning van Frankrijk (*1226-1270), geslagen tussen1266 en 1270). De groothad een waarde vantwaalf penningen.Lucratieve bezigheidWaarom wilden de heren zo graagmunten? Waren zij zo ijdel dat zehun beeltenis wilden verspreiden?Misschien heeft dat voor sommigeneen rol gespeeld, maar degrootste drijfveer zal toch op hetfinanciële vlak gezocht moetenworden. Munten was namelijk eenlucratieve bezigheid voor de muntheer.Dit was het gevolg van deorganisatie van het muntwezen.De heer verpachtte het ambt vanmuntmeester. Het viel niet zeldentoe aan de hoogstbiedende. Dezeambachtsman werkte voor eigenrekening; gereedschap, personeelen edelmetaal moest hij zelf betalen.De heer verschafte de muntmeesterwel een plaats om temunten en onderdak (afb. 1).Over de geslagen munten betaaldede meester een omzetbelasting,de sleischat, aan de heer. Eenwaardijn, een keurmeester indienst van de heer, zag er op toedat het aantal munten juist werddoorgegeven. Hij controleerdeook uiterlijk en gewicht van demunten.Extra voordeel kon worden verkregendoor munten te slaan dieminder waarde aanedelmetaal in zichhadden dan de waardewaarvoor ze werdenuitgegeven. Vaak werdeen algemeen erkende,sterke munt geïmiteerdmaar met een lagergehalte zilver of goud.Ergo, valsemunterij.Roofridders Van den BerghIllustratief voor het hage- envalsemunten is de muntslag vande heren Van den Bergh. Hunthuisbasis is vanaf de dertiendeeeuw de plaats waar thans nogkasteel Huis Bergh staat, in hetoosten van Gelderland. Frederik II(ca. 1300-1331) I is de eerste van deheren van wie munten bekendzijn. De munt die hij liet imiteren,was de internationaal sterke zilverengros tournois (afb. 2).De munt wordt voorzien van zijnnaam, geschreven als WRIDE-RICVS. Een vreemde spellingwijze,maar daardoor leek het meerop WILHELMVS; een naam dievaker op de munt voorkwam endaardoor een betrouwbaarderkarakter aan de munt gaf. Waaraanontleende Frederik II het rechtom te munten? Een document uitzijn tijd is niet overgeleverd. Uit1341 stamt een acte van de Keulseaartsbisschop die het muntrechtvan de Berghse heren te Gendringenbevestigt. Of dit recht eenlegitieme basis had, is onbekend.In ieder geval was de aartsbisschopvijf jaar later bereid om deBerghse heer Adam III een gunst1. Muntatelier, gravure vanH. Schauffelijn (ca. 1400).

27te verlenen. Het recht van Gendringenwerd verplaatst naarAdams ‘stenen huis dat voor devoorhof van zijn kasteel te Berghligt’ II (afb. 3). De generaties Vanden Bergh volgden elkaar op. Alleheren en een enkele vrouw kozende sterke munten uit hun generatieeruit om te laten naslaan.Slechts details als wapenschildjes,omgekeerde letters en een B vanBergh in plaats van een anderenaamsaanduiding verraadden deware herkomst van de munt (afb.4). Teveel onderscheid met hetvoorbeeld werd vermeden.Niet iedere Van den Bergh wasoverigens even actief als muntheer.Onder Willem II (1416-1465)werd de productie flink opgeschroefd.Hij muntte niet alleen inBergh, maar ook liet hij muntenslaan op naam van Hedel, eenheerlijkheid die Willem van zijnvader had geërfd. Waarschijnlijkwerden ook deze munten in Berghgeslagen III . Willems zoon Oswald(1442-1506) legde de productiedaarentegen volledig plat.Zijn opvolger Willem III (1506-1511) pakte de draad weer op.Hij bracht een munt op de marktmet op de keerzijde het Berghsewapen, een rode klimmende leeuwop een zilveren veld. Op de voorzijdestaat een geharnaste ruiter,>>Muntheren Van den BerghFrederik II 1312-1331 ’s HeerenbergAdam III 1331-1354 ’s HeerenbergMargriet van Waardenburg 1354-1369 ’s HeerenbergWillem I 1354-1387 ’s Heerenberg, Millingen (?)Frederik III 1387-1416 ’s HeerenbergWillem II 1416-1465 ’s Heerenberg, HedelMuntslag ca. 1435 gestaaktWillem III 1506-1511 ’s HeerenbergOswald II 1511-1546 ’s HeerenbergMuntslag in 1541 hervatWillem IV 1555-1567 ’s Heerenberg, Hedel1577-1583 ’s Heerenberg, HarderwijkFrederik 1577-1582/3 Hedel, Zaltbommel, StevensweertHendrik *1573-1638 StevensweertHerman Frederik *1600-1669 Stevensweert5. Snaphaan van Karel van Egmond,hertog van Gelre (*1477-1538).Nijmegen 1509/1538.3. Het Berghse muntgebouw4. De voorzijde van de Sint-Oswalddaalder (links, Bergh1565-1567) vertoont grotegelijkenis met de Carolusdaalder(Nijmegen 1555).IDe jaartallen verwijzen naar de regeer - c.q.muntperiode. Dit is niet het geval bij dejaartallen voorzien van een *; hier gaat hetom de levensjaren.IIB.H.J. Boekhorst, Van eerlijke munt tothagemunt: Een historisch overzicht van 300 jaarmuntslag op naam van de heren Van den Bergh(z.p. z.j.) 6.IIIBoekhorst, Historisch overzicht, 16.

28>>de zogenaamde snaphaan, denabootsing van de munt van deGelderse snaphaan die op zijnbeurt de Bourgondische rijder hadgeïmiteerd (afb. 5).De naam snaphaan duidt niet opeen nobele ridder, maar op eenroofridder. Hoewel dit waarschijnlijkniet zijn bedoeling was, gafWillem daarmee precies weer hoehij gezien werd door de Bourgondischehertogen die een unificatievan het muntstelsel voorstonden.De Gelderse snaphaan en uiteraardook diens nabootsingenwerden zoveel mogelijk buiten hetbetalingsverkeer in de BourgondischeNederlanden gehouden.hagemunten die de Spaansekoning Filips II, de Duitse keizeren de Staten-Generaal in deNederlanden ieder op hun beurtnamen, konden hem niet stoppen.Wel verplaatste hij zijn munt naarHarderwijk (1582-1583). Dit munthuiswordt in 1585 door de Statenin beslag genomen omdat Willemwordt verdacht van al te hartelijkebanden met Alexander Farnese,hertog van Parma, de opvolger vanAlva als landvoogd in de Nederlanden.De plannen om de munt te’s Heerenberg te heropenen insamenwerking met muntmeesterClemens van Eembrugge werdendoor de dood van Willem in 1586doorkruist (afb. 7).6. Daalder van 24 stuivers van Willem IV(Bergh 1560-1561). Lijkt op Duitse daaldervan 30 stuivers.Munten tijdens de OpstandZelfs de Opstand in de Nederlandenmaakte geen einde aan demunterij van de Van den Berghs.Willem IV (1546-1586) was zelfseen zeer actieve muntheer(afb. 6).Willem was niet de enige Berghseheer die muntte in die periode.Zijn broer Frederik (*1545-1592)kwam dankzij zijn Spaansgezindehouding in 1568 in handen vanhet eerder door Alva geconfisceerdeHedel (afb. 8).Hij liet zowel in Bergh als inHedel munten in de jaren 1565-1567. Hij was echter ook politiekactief tijdens de beginjaren van deOpstand in de Nederlanden. Hijsteunde aanvankelijk zijn zwagerWillem van Oranje (*1533-1584) enmoest uitwijken naar Duitsgebied.Na zijn terugkomst in 1576 paktehij zijn oude bezigheid spoedigweer op. De maatregelen tegen het8. Muntstempel,gevonden bij archeologischonderzoek kasteelHedel. Daalder vanFrederik (Hedel 1578).7. Muntmeester Clemens vanEembrugge en zijn gezellen,anoniem (1581).

29Toen het daar te warm onder zijnvoeten werd, het kasteel werdnamelijk in 1578 en 1579 overvallen,verplaatste hij zijn muntactiviteitennaar Stevensweert. Hierwerd na zijn dood nog gemuntdoor zijn neef Hendrik (*1573-1638) en diens zoon HermanFrederik (*1600-1669) (afb. 9).De laatste munt van Stevensweertdie is overgeleverd, is een goudguldenuit 1634. Op de munt staathet wapen van Bergh en hetomschrift FLORENNUS DNI.MONTENSIS. Uiteraard gaat hetook hier om een imitatie.EpiloogHuis Bergh is niet alleen de moeitevan een bezoek waard vanwegede muntencollectie en het nogbestaande munthuis (afb. 10). Hetkasteel, hoewel het tijdens eenbrand in 1939 uitbrandde, is eenmooi voorbeeld van middeleeuwsevestingbouwkunst. Binnen bevindtzich een indrukwekkende middeleeuwsekunstverzameling opgebouwddoor verzamelaar JanHerman van Heek, die het kasteelin 1912 kocht en het restaureerde,zowel voor als na de brand. Voormeer informatie:www.huisbergh.nlLiteratuur betreffende de muntgeschiedenis:• Chijs, P.O. van der, ‘De munten van deHeeren, later graven, van ’s-Heerenberg’, Demunten der voormalige heeren en steden vanGelderland (Haarlem 1853) 190-244.• Gelder, H. Enno van, De Nederlandse munten(Zevende druk; Utrecht/Antwerpen 1980).• Grolle, J.J., ‘De muntslag van de heren Vanden Bergh ca. 1320-ca. 1440’, Jaarboek vanMunt- en Penningkunde (1993) 103-164.• Hendrickx, M. e.a., De munten van Stevensweert(Maaseik 1982).• Tangelder, F.B.M., Muntheer en muntmeester,een studie over het Berghse muntprivilegein de tweede helft der zestiende eeuw(Arnhem 1955).Dit artikel is grotendeels gebaseerd op de informatieuit:• Boekhorst, B.H.J., Van eerlijke munt tothagemunt: Een historisch overzicht van 300jaar muntslag op naam van de heren Van denBergh (z.p, z.j.).9. Groot Frederik van den Bergh methartschild het wapen van Bergh(Stevensweert z.j.).10. Voor de bezoekers van kasteel Bergh is het munten hervat.

30 Wouter van den BrandhofTERRA SIGILLATADe benaming terra sigillata is waarschijnlijk ontleend aanrode geneeskrachtige 'bolus' aarde die in de oudheid op heteiland Lemnos werd geborgen en in de vorm van pastilleswerd verkocht. De verkoop van dergelijke aarde was blijkbaareen succesformule, want later ging men ook op andereplekken echte gezegelde aarde ('terra sigillata vera') winnenen verkopen.Hieronder zal ik achtereenvolgens de volgende aspecten vandit bijzondere aardewerk behandelen: de productie, de typologieen belangwekkende vindplaatsen in Nederland.De productieTerra sigillata is een rode aardewerksoort met een gesinterdedeklaag. De rode kleur komt onder andere voort uit het ijzergehaltevan de klei. Onder gesinterde deklaag wordt verstaandat de bovenste laag van het aardewerk begonnen is te verglazen,waardoor de deklaag ondoordringbaar is geworden engeen vocht meer opneemt. Overigens bestaat de deklaag nietuit glazuur, maar uit de fijnste deeltjes van de klei die bij deproductie wordt gebruikt. Door voortdurend de klei te spoelen,komen de kleinste deeltjes als een dun vlies op het waterte liggen, waarna ze worden 'gepakt' om vervolgens te dienenals deklaag. Glazuur bestond overigens wel in de Romeinsetijd, neem bijvoorbeeld groen geglazuurd aardewerk dat teKesteren-de Woerd (Gld.) is gevonden. Glazuur is echter in deoudheid meer uitzondering dan regel.Het bijzondere van terra sigillata is dat het aardewerk in eenmoffeloven wordt vervaardigd. Een moffeloven is een ovenwaarbij bak- en stookruimte van elkaar gescheiden zijn, dit integenstelling tot de doorsnee Romeinse oven. In de praktijkbetekent dit dat er buizen door de oven heen lopen die degassen en de rook afvoeren en tegelijk indirect warmte afgeven.Als gevolg van dit speciale bakproces heerst er zoweltijdens het stoken als het afkoelen een zgn. oxiderende atmosfeer.Dat wil zeggen dat het ijzer in deklei de kans krijgt om te oxideren,omdat er voldoende zuurstof inde oven aanwezig is. Door dezeoxidatie onstaat de kenmerkenderode kleur.Enkele versieringstechniekenwil ik hier noemen:a) Vormschotels. Dit zijnop de draaischijfgemaakte schotels,waarvan de binnenkantde vorm heeft van hetbuitenprofiel van hetuiteindelijke produkt.In deze zacht gebakkenschotels wordt de kleigedrukt, vervolgens ervoorzichtig uitgehaald,nadat deze gedroogd isén daardoor gekrompen,om vervolgens teworden voorzien vaneen op de draaischijfvervaardigde voet ofrand. Het meeste versierdeaardewerk wordtop deze wijze gemaakt;In dit artikel wordt aandachtbesteed aan een bijzonderegroep van bijvondsten: hetterra sigillata-aardewerk.Terra sigillata is belangwekkendaardewerk. Het is ergnauwkeurig te dateren, omdatde vormen een tamelijksnelle en uniforme ontwikkelinghebben doorgemaakt.Behalve de vorm zijn op deonderzijde aangebrachtestempels, versiering ensamenstelling van het baksel(kleur) ook van belang, wilmen een sigillata-scherf inhet juiste tijdsvak kunnenplaatsen.b) Barbotine: het met behulp van een spuit opleggen vannatte klei;c) Rolstempel: met behulp van een schijfje waarop steedsweer hetzelfde motief wordt herhaald, brengt men eenversiering aan;d) Inkerven. Met behulp van een mes of spatel wordt versieringingekrast;e) Holle stempels. Denk bijvoorbeeld aan een leeuwenkop opsigillata. Deze werd in een holle stempel gevormd, waarnahij aan de wand van het aardewerk werd geplakt.(Reliëf versierde) terra sigillatawordt op de draaischijfvervaardigd.Kom Dragendorff 37ø 24 cm, Trier.

32>>Dragendorff 37Dragendorff 11 Dragendorff 30Knorr 78Dragendorff 25 (vroeg)Dragendorff 29 (laat)Déchelette 67Dragendorff 15/17 Dragendorff 18Dragendorff 33Dragendorff 15/17RDragendorff 18RDragendorff 27Dragendorff 18/31Dragendorff 31Dragendorff 18/31R31R45Curle 21

33deerd en gepubliceerd door één van de grootste kenners opdit gebied: dr. Rien Polak. In Velsen is de nodige vroegeArretijnse sigillata gevonden en natuurlijk is Nijmegen alslegerplaats voor legioenen een niet te onderschatten locatie.Het totale aantal in Nederland gevonden TS-scherven looptdan ook in de vele duizenden.In het Engels staat terra sigillata ook wel bekend als SemianWare, waar bij het Semian wordt verwezen naar het eilandSamos. Een echte aanrader: detectorzoekers die door ditartikel nieuwsgierig zijn geworden en het fijne van hunbijvondsten willen weten, en die bovendien niet terugschrikkenvoor de Engelse taal, kunnen het boek ‘RomanSemian Pottery in Britain’ van Peter Webster (1996) aanschaffen.Een ideaal boek voor beginners op dit interessanteonderzoeksterrein.Wouter van den Brandhof

34Jaap de VriesRingedingetjes (4)Dit artikel wil ik met twee opmerkingenbeginnen:I. Er zijn enige vogelringen die jullieopgestuurd hebben, die ik niet zosnel kan verifiëren. Ik hoop dat ikt.z.t. een oplossing kan geven.Jullie krijgen in ieder geval berichtvan mij.II. Sommigen van jullie hebben mijgebeld over dat ze iets meer willenweten over vogelringen in braakballen.Braakballen zijn de door sommigevogels uitgebraakte, onverteerbareresten van voedsel, bijvoorbeeldharen, veren en schedeltjes vanmuizen en vogels en soms...ringetjes van vogels.Mochten jullie roofvogels, uilen,blauwe reigers of zilvermeeuwen inde buurt hebben dan is het zeerzeker de moeite waard om braakballenmet een metaaldetector uit tepluizen op zoek naar vogelringen.Soms zit de vogelring nog in debraakbal. Er dan met een metaaldetectoroverheen is het gemakkelijkste.Na een tijdje liggen de ringen losop de grond, als de braakballenuiteenvallen. Als voorbeeld laat ikjullie ringetjes zien die met eenmetaaldetector gevonden zijn in eenbraakbal. Het gaat over weide- enzangvogels.Weidevogels:1. GruttoVogeltrekstation Arnhem, Holland1320128. Geringd door mij alsnestjong op 4 juli 1994 te Kollum.Ring gevonden in een braakbal op 28mei 2001 te Ameland (Nieuwlandsreed).Gepakt door een slechtvalk?Afstand: slechts 29 km. Verstrekentijd: 2520 dagen (ring gekregen vanJ. Ney, Hollum). De euro-parlementariërmevrouw D. Corbey uit Brussel- op de hoogte van het feit dat erelk jaar minder grutto’s in ons landkomen - houdt de Franse jagers vooreen groot deel verantwoordelijk voorde achteruigang van de gruttostandin Nederland. Zij vraagt de Europesecommissie de Vogelrichtlijn zo aante passen dat de jacht op steltlopersverboden wordt. Franse jagersleggen jaarlijks 20.000 (!) grutto’sneer. Deze cijfers over jachtpraktijkenin Frankrijk duiden op eenwezenlijke bedreiging van de grutto.En dat terwijl in Nederland dezekwetsbare weidevogels met veel zorgen inzet worden beschermd. (LeeuwarderCourant, april 2004).2. VeldleeuwerikMuseum sc. Nat. Bruxelles 4,33V81752. Geringd als volwassenvogel (met netten) op 11 november1995 te Wachtebeke, Oost-Vlaanderen,België. Ring gevonden in eenbraakbal op 16 februari 2001 aan deNieuwkoopse Plassen in Zuid-Holland. Gepakt door een torenvalk?Afstand: 127 km. Verstreken tijd:1922 dagen (ring gekregen van PaulSchollaert, Sint Laureins in België).Wat de weidevogels betreft: over eenlange periode zijn het vooral degrutto, de scholekster en de veldleeuwerikdie de klappen krijgen.De oorzaken van achteruitgang zijnhet verlies van broedrijke gebieden,de intensivering van de landbouw,het legselverlies door roofdieren ende jacht. (Zie hiervoor onder degrutto).3. TureluurVogeltrekstation Arnhem, Holland1073547. Geringd als groot nestjongop 6 juni 2004 te Sint-Philipsland inZeeland. Ring gevonden in eenbraakbal op 16 juni 2004 te Bruinissebij de Krammersluizen. Opgesloktdoor een zilvermeeuw. Afstand: 3km. Verstreken tijd: 10 dagen (ringgekregen van Roland-Jan Buijs,Prinsenbeek). Gelukkig dat detureluur niet bij de bedreigde soortenbehoort.Zangvogels:1. PimpelmeesArnhem VT, Holland S626480Geringd als nestjong (één van detwaalf) in een nestkastje op 6 juni1973 in Marum (Groningen). Ringgevonden in een braakbal op 19januari 1974 in Trimunt (in eenreservaat). Zeker gepakt door eenransuil. Afstand: 12 km. Verstrekentijd 226 dagen (ring gekregen vanSimon Slagman, Papenburg inDuitsland).2. KeepArnhem VT, Holland B883296.Geringd als volgroeide vogel (naeerste kalenderjaar) op 23 oktober1993 in de Groene Glop (Schiermonnikoog).Ring gevonden in eenbraakbal op 20 februari 1994 op deBallastplaat in het Lauwersmeer.Gepakt door een smelleken? (Diesoort overwintert bij ons buitendijks)Afstand: 11 km. Verstreken tijd: 120dagen (ring gekregen van GaatskeWiersma, Moddergat). Vooral in debeukennootjesjaren overwintert dekeep in grote groepen in ons land.Ze zijn afkomstig uit Scandinavië enFinland. De schildpad-achtige kleurenmaken de keep gemakkelijk teonderscheiden van andere vinkachtigen.De lokroep klinkt als een heeskèp-kèp, vandaar de naam.Op de zandweg in de buurt vanHavelte en Wapserveen steeg eindjaren zeventig in juni een geroezemoesop. Later een overdonderendgekrijs. De bron van de kakofonie:op en rond het veenwater dobberden,krijsten, vochten en vlogen ongeveer500 kokmeeuwen. Wij ringden toenhet jonge spul. Idem dito rondFrederiksoord (Eese), rond Fochteloo(Fochteloër Veen) en vooral bij depier van Holwerd. Misschien is devolgende kokmeeuw ook wel eenbroedvogel zoals in nummer 76 vanons blad genoemd (daarin heb ik hetover kokmeeuwen). De ring kreeg ikvan Fr. Wolters te Amersfoort die

COLUMN35Ohh, kom er eens kijken...deze gevonden had met een metaaldetector op eenvoormalige maïsakker bij Hooglanderveen (bijAmersfoort) op 28 augustus 2004. Op de ring staat:Vogeltrekstation Arnhem, Holland 3.383.352. Devogel werd geringd op 28 maart 1984 (met nettengevangen) als na tweede kalenderjaar in ’s Gravelandin Noord-Holland. Blijkbaar was de meeuw op zoeknaar een broedgebied. Afstand: 22 km. Verstrekentijd: liefst 7458 dagen. Broedvogel in de buurt van deVinkeveense Plassen of noordelijker in het Zwanenwaterin Calantsoog of nog noordelijker op Texel.Meer vogelringen zijn welkom.Bij voorbaat mijn dank.(Wordt vervolgd)Jaap de VriesMeezenstraat 309271 EX ZwaagwesteindeTel.: 0511 44 42 16Het is al weer december. Zoals gewoonlijk gaat het zoeken gewoondoor. Ook in deze feestmaand. Je rijdt vol bepakt door de straten dewijk uit. Overal waar je komt zie je zwaar opgemaakte mensenhuppelen, gevolgd door een vreemde snoeshaan met een langewitte baard. De politie legt het verkeer stil en het stel huppelt richtingde stad. Gevolgd door blije kindertjes, pappa’s en mamma’s.“Hoe heb ik het ooit kunnen geloven?” denk je bij jezelf.Een paar pepernoten later kom je op de zoekplekaan. Je bent net lekker aan het zoeken,begint het te regenen. “Heb ik weer”, denk jebij jezelf. Flinke buien doorweken je kleren enje detector. Tegen de middag klaart de luchtweer op. De wind waait je verdronken hoofdweer droog. Tot slot komt ook nog het zonnetjeom de hoek kijken. Zo heb je alle seizoenen inéén dag gehad. Op het eind van de middag gaje lekker in de auto zitten. Op weg naar huisstaat het kacheltje lekker warm en de radio zingt zacht. Dan komt deman met de hamer… Je voelt elke kilometer die je die dag hebtafgelegd. Als je eenmaal thuis bent, ben je bekaf. Je pakt de detectoren bergt hem op. Met je laatste stukje energie gooi je de proviandtasin de hoek van het hok. Hij blijft niet lang alleen. Binnen enkeleseconden gooi je de laarzen, gevolgd door je zoekschort in dezelfdehoek. Je zoekschort komt verkeerd terecht en zo rollen de vondsteneruit. Ze rollen zo de proviandtas en je laarzen in. Met een zucht zetje nog de schep er bij. “Hé, wat is dat … ?” Moeders de vrouw heefteen heerlijk winters zuurkoolstamppotje gemaakt. De lucht van versgebakken spekjes penetreert je neus. Je steekt je hoofd om de hoekvan de deur. Je hoort een vertrouwde stem … “Dag schatje, over 5minuten kunnen we eten”. “Wil je van te voren nog douchen?” - Destille hint dat ik na een dagje blubberen niet meer zo vers ruik. Jevergeet het voorval van de vondsten en springt onder de douche.Door de lekkere frisse douche, begin je te merken dat je nog leeft.Voor je het weet zit je met schone kleren aan tafel. Wat kan het leventoch mooi zijn. Onder het eten komt de vertrouwde vraag “En, nogwat leuks gevonden ?” “Het was wel weer gezellig” antwoord je dan.Vrij vertaald betekent dat hetzelfde als “ik heb geen fluit gevonden”Een paar dagen later loop je het hok in. Je schoffelt bijna onderuitover tas en zoekschort. Gelijk begin je puin te ruimen. Je gooit deinhoud van je zoekshort op de werkbank. Als een echte afvalscheiderga je te werk. Lood in de loodbak, ijzer in de ijzerbak. Dan pak je delaarzen waarin nog wat vondsten waren gevallen. Je kiept die leeg enje stuit op een roestige ronde vorm. Je voorgevoel vertelt je dat jehier niet te maken hebt met het bekende assortiment waaiers. Hmm… even een hamertje pakken. Met een zacht tikje sla je het voorwerpop zijn hoofdje .. en plop .. het geheel splijt open. “He ?” denk je bijjezelf. Het blijkt dat je een mooie schijffibula in je handen hebt. Blijals je bent, loop je de huiskamer in. “Hé jongens”, roep je al lopend,“kijk eens wat er in mijn laars zat”. Vrouw en kinderen beginnenspontaan te lachen. Langzaam begint dan het kwartje te vallen.“Dank u wel Sinterklaasje” zeg je er dan maar achteraan.Klaas Bot

36“Op mijn dooie akkertje...”Twee jaar geleden kreeg ik van iemand toestemming om inzijn boomgaard te zoeken met de detector. Na zo’n tien minutengezocht te hebben kwam ik op een plek waar het één enal signaal was. “Dat is bingo”, zo dacht ik bij mezelf! De spadeging in de grond en wat er naar boven kwam waren allemaalhulzen van patronen van hetzelfde kaliber. Ook zaten er enkeleblindgangers tussen. Enfin, na een uurtje spitten en sorterenhad ik een veilingkist vol met munitie.De eigenaar, die ondertussen mijn gespit was opgevallenkwam kijken en wist niet wat hij zag. “Dat moet hier een heteplek zijn geweest in die tijd”, zo was zijn commentaar. Datkon ik met hem eens zijn. Toen na een uur zoeken en sorterengeen signaal meer doorkwam ben ik er maar mee gestopt. Dehele zaak werd achter in de auto geladen en ik ging op wegnaar huis. Thuis werden alle patronen een weekje in het watergezet en daarna schoongemaakt en gesorteerd. Toen allesachter de rug was heb ik ze geteld. Het waren er 2200! Dit waseen ritje naar de oud-ijzerhandel zeker waard! Het geld voor debatterijen had ik er wel dik uit.Enige tijd geleden kreeg ik weer de gelegenheid om op datzelfdestuk grond, dat nu omgeploegd en gefreesd was, te zoeken.De sensatie was helemaal compleet! Buiten een paar duiten,een oud crucifix, een molentje van brons, een niet meer tedateren dubbeltje van Willem II, een paar oude centen enknopen, kwam mijn bandido nog eens 5800 hulzen tegen!Wederom was de verbazing van de eigenaar groot. Hij hadnooit verwacht dat hij op een “messingmijn” had gezeten metzijn gewas. Hij was blij dat zijn grond op deze manier “gesaneerd”was. Ook nu weer werd het, nadat alles met de handstuk voor stuk gereinigd was, naar de oud-ijzerhandelgebracht. Een kleine financiële vergoeding voor een gigantischHulzen van munitie uit de Tweede Wereldoorlog. Ze zijngebruikt voor de Lee Anfield geweren.stukje monnikenwerk viel mij ten deel. Al met al een leuke envooral inspannende ervaring. Eén foto is van het schoonmakenen in de week leggen, terwijl de andere het eindproduct laatzien. Ter oriëntatie: De maat van de grindtegels is 40 x 60 cm.Ik hoop met dit stukje een leuke bijdrage te hebben geleverdvoor ons mooie clubblad.Piet van Schuppen

37Ingezonden voor devondstjaarV A N H E T2004Goud, zilveren bronsSoms heb je van die perioden dan zit alles mee. Zo ook eentweetal dagen in oktober. Op een mooie donderdagmiddagzou ik mijn favoriete akker weer eens met een bezoekjevereren. Ik had de kinderen naar school gebracht en hadongeveer 1,5 uur de tijd.Zodoende stapte ik op de fiets en 5 minuten later stond ik metmijn detector op het land, een terp-akker in mijn woonplaats.Deze akker was door zeker een 5-tal zoekers reeds eerderbezocht, maar ik laat mij nooit ontmoedigen. Mijn ervaringleert dat je met de juiste detector (in mijn geval de CompassGoldscanner) en de juiste techniek, altijd nog mooie vondstennaar boven kan halen. Je moet dan wel geduldig en geconcentreerdkunnen zoeken. Omdat ik toch maar 1,5 uur tijd had,was dit niet zo’n probleem.Vol geduld, maar eerlijk gezegd zonder al te hoge verwachtingen,ging ik op zoek. Al na 25 meter kreeg ik een redelijkgoed signaal, op nauwelijks 10 cm diepte kreeg ik iets goudkleurigste zien! Na het voorwerp voorzichtig in een plas tehebben schoongemaakt bleek het een gouden filigrain brochete zijn. Weliswaar wat opgevouwen, maar toch. De gedachteaan iets van goud maakte me helemaal blij. Overigens had ikenkele weken ervoor ook nog goud gevonden in de vorm vaneen gouden ring uit 1850-1900. Ik was blij en verbaasd tegelijk,dit kon toch niet waar zijn, op eenplek waar al zoveel zoekersoverheen waren gegaan, tochnog goud!met een verhoogd middenveld, eerder al eens beschrevendoor Jan Zijlstra in dit blad. Wederom komt van deze terp eenschijffibula met christelijke symboliek, de zoveelste! Dezeanderhalf uur zoeken behoren dus tot mijn meest succesvolle.Twee dagen later was de zoekdag in Ootmarsum. Hier heb ikde broche laten rechtbuigen door Sander Medendorp (nogbedankt!). Op de foto zien jullie het resultaat. Hij dacht dat debroche van rond 1800 was. Het werden twee mooie dagen inOotmarsum. Erg veel bijzondere dingenwerden er niet gevonden, behalve eenmooie vuistbijl van 50.000 jaar oud.Zelf had ik denk ik ook één van demooiere en belangrijke vondsten,nl. een zilveren Romeinse denarius.Onherkenbaar in de vitrine van dedagvondsten, maar het bleek er wel1 te zijn. Hij zat helaas onder dewitte aanslag en moest een aantalweken even in de groene zeep.De denarius is gevonden op de plaats waar volgens de organisatieooit een Romeinse nederzetting was. Het is dan ook ergmooi dat je dan op zo’n plaats zo’n mooie munt boven kanhalen. Vreemd is het dan wel dat er niet meer Romeins isgevonden op deze plaats. Kortom, in twee dagen tijd had ikgoud, zilver en brons en met de gouden broche wil ik graagmeedoen met de Vondst van het jaar.Johan PostmaDe middag was dus algeslaagd, hoe dan ook. Maareen tijdje later, op zo’n 50meter afstand van de vondstplekvan de broche, weer eengoed signaal. In een kluit kleivond ik hier een mooie schijffibula

38Raad de foto 78De nieuwe ‘Raad de Foto’ is een vuurstenen voorwerp waarvan we natuurlijk willen weten wat hetis en waar het voor werd gebruikt. Door middel van een e-mail of brief(kaartje) kan hierop wordengereageerd door leden van onze vereniging. Onder de goede inzenders zal een boek wordenverloot. Reacties kunnen naar: e-mail j.koning@detectoramateur.nl of J. Koning, Roodborststraat20, 8916 AG Leeuwarden. We vragen een zo duidelijk mogelijke beschrijving inclusief datering.De inzendtermijn sluit op 24 januari 2005.J. Koning77In Raad de Foto 77 lieten we een zilveren Romeinse munt zien. Het is Marcus Aurelius, dieregeerde van 161 t/m 180 na Chr. De munt is geslagen in 170/171 na Chr. Hoewel Ben Heldoornuit IJsselmuiden er weer dicht bijzat, is hij verslagen door Henk Sloots uit Ried. Deze gaf devolgende determinatie:In “Raad de foto” 77 is een Romeinse munt afgebeeld. Wie, zoals ik, geïnteresseerd is in Romeinsemunten, ziet aan de kop onmiddellijk dat het een munt van Marcus Aurelius moet zijn, die keizer wasvan 161 tot 180 na Christus. De puntige baard en de grote neus zijn onmiskenbaar. Alhoewel, het zouook nog om Lucius Verus kunnen gaan, de mederegent van Marcus Aurelius van 161 tot 169. Hunportretten lijken erg op elkaar. De doorslag geeft echter het laatste, voor de determinatie en dateringessentiële, deel van het omschrift op de voorzijde. Duidelijk leesbaar is TRP XXV, de afkorting van

?Tribunicia Potestas XXV, oftewel voor de vijfentwintigste maal volkstribuun. Dit was eenvan de hoge ambten, waarmee de Romeinse keizers waren bekleed. Het werd ieder jaarin december vernieuwd, waardoor het uitgiftejaar van deze munt precies kan wordenbepaald. Lucius Verus is nooit aan 25 volkstribunaten toegekomen, dus weten we zekerdat we met Marcus Aurelius van doen hebben. Omdat verteld wordt dat de munt vanzilver is, moet het een denarius zijn, geslagen te Rome, de plaats waar in deze periodealle rijksmunten vervaardigd werden. Op de keerzijde zien we een naar links staandefiguur met uitgestoken hand boven een altaar. Rechts daarvan is een aantal letterszichtbaar. Met enige moeite is daarin het woord DECEN te lezen. Nu hebben wevoldoende informatie om deze munt te gaan opzoeken in de literatuur, te weten RomanImperial Coinage (RIC) deel III. De munten van Marcus Aurelius zijn hierin chronologischgerangschikt. De stukken met TRP XXV zijn te dateren tussen december 170 endecember 171. RIC geeft twee denarii met de lettercombinatie DECEN op de keerzijde,namelijk RIC 248 en RIC 251. Het zijn varianten van hetzelfde type met een gesluierdekeizer die een offer brengt boven een drievoet.Het omschrift van RIC 248 luidt (voluit) VOTA SOLUTA DECENNALIUM, oftewel “degelofte voor de eerste tien regeringsjaren is ingelost”. Het omschrift van RIC 251 is voluitVOTA SUSCEPTA DECENNALIUM II. Dit betekent dat de keizer ook in het komende -tweede - decennium van zijn regering om de gunst van de goden vraagt. Zo te zien aande foto van de keerzijde hebben we te maken met RIC 251. Beide munten zijn uitgegeventer gelegenheid van het tienjarig regeringsjubileum van Marcus Aurelius. Hij kwamaan de macht na het overlijden van zijn voorganger Antoninus Pius op 7 maart 161.Dat houdt in dat deze munt omstreeks maart van het jaar 171 geslagen is.Groeten, Henk Sloots.39RegistratieMiddeleeuwsezegelstempelsVindplaats:Vorm en materiaal:omgeving Dokkumspitsovaal met oog; brons met sporenvan verzilveringCollectie/data: J. Zijlstra [verworven 2001]Randschrift:S`FR[ATR]IS HUGONIS DE GOL-TEM ORD[O] P[REA]D[ICATORUM]= zegel van broeder Hugo [Oege?] vanGoutum, van de orde der predikheren[Jakobijnen of Dominicanen]Voorstelling:de aartsengel Michaël die een draak[de duivel] vertrapt en doodsteekt.Daaronder een knielende priester.Dat alles in een nis met architectuur.Datering:14e eeuwOpmerkingen:het zegel is fraai en verfijnd gesneden.Met dank aan prof. Hans Mol (Fryske Akademy, Leeuwarden)voor de interpretatie van de afkorting ORDPD.Foto: Johan KoningJan Zijlstra

41 VRAAGBAAKVraagbaak ?Vragen kunt u opsturen naarJ. Koning, Roodborststraat 20,8916 AG Leeuwarden.U kunt uw vragen natuurlijk ook d.m.v. eene-mail naar ons verzenden.E-mail: vraagbaak@detectoramateur.nl41Aan deze vraagbaak werkten mee: J. Zijlstra, G. Mensonides, W. van den Brandhof, A. Miedema, G.Henzen, F. Groenendijk en J. Koning.Vraag 1Beste leden van de redactie. Eenkennis van mij die nog niet zo langmet een metaaldetector zoekt heefteen - volgens mij - opmerkelijkevondst gedaan. Op een veld in deBetuwe heeft hij een (mogelijkRomeinse of Keltische) gesp gevonden.Op één meter daarvandaan ishet maanvormige voorwerp gevonden(zie onder). Verder zijn ophetzelfde veld een aantal Romeinsefibulafragmenten gevonden. Ooklagen er Romeinse scherven. Detwee vondsten zijn allebei van brons.Zijn vragen zijn de volgende: Wat ishet maanvormige voorwerp? Uitwelke periode stammen beide voorwerpen?Zijn deze voorwerpenzeldzaam? Moeten deze wordenaangemeld bij het ROB? Kan het zijn dat hij zijn vondst moet inleverenbij het ROB? Hopelijk kunt u op bovenstaande vragen antwoordgeven. Met vriendelijke groet, Corné van Krieken, TilburgAntwoord:De gesp is niet Keltisch, maar laat-Romeins. Het betreft een zgn.dierenkoppengesp, te dateren tussen ca. 350-450 na Chr. Zeer goedmogelijk is dat de gesp onderdeel uitmaakte van de uitrusting van eenGermaan in Romeinse dienst. In de laat-Romeinse tijd zien we immersdat het Romeinse leger meer en meer “germaniseert”. Dergelijkegespen worden zowel met als zonder beslagplaat gevonden. Hetlaatste is hier het geval. Het betreft hier een gesp die onderdeel uitmaaktevan een tweedelig gordelgarnituur. Vooral in Duitsland zijn veelvan dit soort fraaie gespen gevonden, zoals uit een publicatie vanBohme blijkt.Het andere voorwerp is moeilijk van de foto af te determineren. Indienwe naar het patina kijken, dan kunnen wij constateren dat dezeRomeins oogt. Lijkt op een onderdeel van Romeins paardentuig,datering: 1e-2e eeuw na Chr. Advies: laat de vondsten eens zien op eenzoekdag/determinatiedag. Alle vondsten van voor 1500 dienen teworden aangemeld bij de ROB. Dit is wettelijk verplicht. Het handigstis om foto’s van de vondsten en gegevens over devindplaats (coördinaten, toponiemen, dichtstbijzijndestraat) op te sturen. De vondsten blijven uweigendom. De door u gedane vondsten zijn nietecht zeldzaam; de dierenkoppengesp is eerderschaars. We raden u aan om de vondsten samenmet de vondstgegevens goed te bewaren.Vraag 2Geacht determinatieteam.Mijn naam is Martijn Aarts. Ik zoek nu ongeveerdrie jaar met een metaaldetector, op dit momentmet een Viking VK 30. Ongeveer een maandgeleden vond ik deze munt, 4 mm dik en 4 cmbreed. Ik ben het een en ander gaan zoeken maarheb nog niks kunnen vinden, behalve dat hetmisschien een rekenpenning, munt of herdenkingsplakis. Graag wil ik hier wat meer overweten. Ik ben sinds een half jaar lid van jullie bladDetector Magazine, ik vind het een mooi blad enik heb er al een hoop informatie uit gelezen.Groetjes, MartijnAntwoord: Martijn, je hebt een koperen 1 ore stukgevonden uit Zweden. De munt is geslagen inArboga in de jaren 1627/28. Gustaf II, Adolf 1611-1632. Het jaartal moet je kunnen vinden in debuitenste rand boven de adelaar.Vraag 3Geacht determinatieteam. Deze week heb ik ietsgevonden in de buurt van Elburg wat ik niet goedthuis kan brengen. Het materiaal is denk ik brons,de lengte is 47 mm, de breedte is 26 mm en is6 mm dik. De hoogte met het oogje mee is 13mm, de platte onderkant is helemaal bewerkt,

42VRAAGBAAKTekst: S`.MENARDI……..F AHERNO? EPde rok is 2 mm diep en deplooien zijn zichtbaar.Rondom het beeldje(madonna met kind) is eenschrift wat ik niet kanlezen. Hebben jullie misschieneen idee wat het isen uit welke periode hetkomt. Met vriendelijkegroeten,Bertus Koerts, DrontenAntwoordJe hebt een mooie vondstgedaan en wel: een zegelstempel,brons, spitsovaal:14e eeuw [± 1290-1350]= zegel van Menard of Meinard(us), waarschijnlijkeen geestelijke. Jan Zijlstra kan zonder het origineelte bestuderen geen verdere determinatiegeven. Op zoekdag/determinatiedag laten zien alshij aanwezig is.Vraag 4Geachte heer Koning,Deze munt heb ik gevonden inSon in de buurt van Eindhoven.Het materiaal is volgensmij zilver, de diameter isongeveer 21,5 mm en hetgewicht van de munt ligtongeveer tussen de 1 en 2gram (gewogen met eenkeukenweegschaal).De munt zag er in eersteinstantie uit als een duit, helemaal donker en meteen laagje corrosie dat je ook altijd ziet bij eenduit. Ik dacht: alweer een duit waar niets of weinigmeer van zichtbaar is. Maar bij het schoonmakenmet zuurvrije vaseline kwam deze munt vrijgemakkelijk te voorschijn. Weet u wat voor muntdit is? Zelf heb ik via Internet gezocht, het wapenvan de 2 leeuwen met de 2 x 3 ruiten komt ookvoor op munten in het bisdom Luik wat toen watte maken had met Oostenrijk. Kunt u ook boekenaanbevelen waar dit soort munten (middeleeuwsen provinciaals) goed te vinden zijn (liefst metfoto’s). In afwachting van uw antwoord,Arie van der Veer, EindhovenAntwoord:Je munt is geslagen in 1752 en is van het Bisdom Luik: Johann Theodorvan Bayern, bisschop van 1744-1763. De munt had een waarde van 14liards. Hij is ook geslagen in 1751.Lit: ‘Coins of the World’, tweede editie.Een kleine keus uit de boeken is:• P. Verkade, muntboek, fotografische herdruk, uitgeverij 'De goudengeneraal", Amsterdam Paul Lucas, Monnaies Seigneuriales Mosanes,uitgave Chanlis, Walcourt België,1982.• Officiële catalogus Zilveren munten geslagen door de Zevenprovinciënder Verenigde Nederlanden 1576-1795, Uitgeverij ZonnebloemBV, Amsterdam.• ‘Oord en Duit uit Noord en Zuid’, Willem S. Bos, Vendru UitgeversZwolle - 1995.• Penningen Hollants, 1998, C. van Hengel, Amsterdam.• Munten van Albrecht en Isabella tot Willem I, munten van de ZuidelijkeNederlanden, cat. nr. C 183.Het loont ook de moeite op boekenbeurzen en andere tweedehandszakenje ogen goed open te houden. Net als in Nederland hebben velesteden in het buitenland munten geslagen en ook daar zijn boekenover verschenen. Standaardwerken zijn vaak van oudere data en moeilijkte bemachtigen. Op veilingen bij numismatische verenigingen kunje soms leuk spul op de kop tikken.Vraag 5Geachte redactie.Vandaag heb ik een bronzen voorwerp gevonden, maar ik kan er maarniet achter komen wat het is. Het lijkt mij Karolingisch/Ottoonsgezien het kruismotief. Het lijkt een hangertje, maar het oog zoudaarvoor wel vrij groot zijn. Ik denk zelf iets van paardenbeslag. Aande bovenzijde ziet u nog twee uitsteeksels zitten, aan de onderzijdeheeft ook nog iets gezeten. Aan de achterzijde zitten geen bevestigingspunten.Materiaal is brons of geel koper. De dikte is 2 mm, delengte 25 mm (incl. de uitsteeksels) en de breedte is 19 mm.Bij voorbaat dank en de vriendelijke groeten vanMarcel Janssen uit VorstenboschAntwoord:Marcel als je binnenkort eens in de gelegenheidbent laat het eens zien op eenzoek/determinatiedag. Je zegt zelf al dat jeaan de achterzijde geen bevestigingspuntenkunt zien. Het is dus of een hanger ofeen gedeelte van een voorwerp en kan netzo goed middeleeuws zijn. Typisch weereen stukje wat door de handen van despecialist moet gaan.Vraag 6Hoi Johan.Dit zijn de foto’s van de fibula die ik gevonden heb. Het was de enigepiep op deze akker, waarvan 60 cm van de grond was afgehaald.Op 10 cm diepte vond ik de fibula (dus totale diepte 70 cm.).

Wordt nu lid vanDe Detector AmateurWordt nu lid en krijghet nieuwsteDetector Magazine omde twee maandenin de bus!Kijk voor meerinformatie opwww.detectoramateur.nl

44VRAAGBAAKMisschien kun je erachter komen watvoor fibula dit is.Groetjes en veelsucces verder metde DDA.Ton van BonAntwoord:Ton, een dergelijktype, radvormig aande buitenkant,opengewerkt,kruisvormige schijffibula,brons, 30mm. doorsnede,hebben we binnenhet team nog nieteerder gezien.Naspeuringen in deliteratuur leverdehet volgende op; Een identiek exemplaar staatafgebeeld in:• H.J. Frick, Karolingisch-Ottonische Scheibenfibelndes nordlichen Formenkreises, in: Offa1992/1993, taf. 6 / 19 (pagina 450).Zoals de titel van het artikel al zegt, betreft het eenmiddeleeuws exemplaar; in dit geval is een dateringin de Ottoonse tijd plausibel. (ca. 900-1000na Chr.) Jou kennende, weten we zeker dat het stukwordt aangemeld.Vraag 7Bij deze mail ik de foto's weernaar u toe met de vraag of u watmeer weet over deze munt. Hijheeft een doorsnee van 3 centimeteren is van koper of brons(die gaatjes weet ik niet hoe dieer in komen).Ik hoop dat u mij een antwoordkan geven. Harro van HoutenAntwoord:Dit is een jeton of rekenpenninguit 1577, geslagen te Utrecht.Vz: Bustes van het Spaansekoningspaar(Philips II en zijnvrouw Anna )GRATIA·DEI·SVMVS·QVOD·SVMVS. Tussen hetjaartal staat het stadsschildje van Utrecht. Kz:Gekroond Spaans wapen binnen keten van hetGulden Vlies, in het veld de gekroonde initialen P -A (Van Philips en Anna)CONCORDIA·RES·PARVAE·CRESCVNTLiteratuur: Van Loon pag.227 ; Dugnoille 2707 ;Neumann 34205Metaalvondstendag vanHet Noordbrabants GenootschapOp zondag 21 november bracht een tweekoppige afvaardiging vanonze vereniging een bezoek aan de najaarsstudiedag van Het NoordbrabantsGenootschap te Den Bosch. Gedurende deze dag stond eenaantal lezingen op het programma, waaronder een lezing over debronsschat van Nistelrode, een inleiding‚ in de numismatiek en eenlezing over dak- en trotseerloden, gevonden in den lande.Van bijzonder belang was de informatieve lezing, c.q. discussie vandhr. L de Wit, hoofd van de juridische dienst van de Rijksdienst voorhet Oudheidkundig Bodemonderzoek. Gedurende een informatief uurging hij in op metaaldetectie en de visie daaromtrent binnen ditwetenschappelijk instituut. Zeer duidelijk kwam naar voren datbestuursleden van de DDA veel goodwill hebben gekweekt bij archeologischNederland. Of anders gezegd: de DDA is een gesprekspartnerdie serieus wordt genomen. Detectorzoekers mogen wat betreft dhr.de Wit de hort op, want, het mag gezegd worden, ze leveren eenbelangrijke bijdrage aan de wetenschap. Immers ze zoeken in de vaakal jarenlang verstoorde bouwvoor. Zoals door Jos Bazelmans, bijzonderhoogleraar aan de Vrije Universiteit en eveneens werkzaam bij deR.O.B., enkele weken eerder in een lezing werd benadrukt: sinds erdoor detectorzoekers grote aantallen Romeinse munten in de noordelijkeprovincies zijn gevonden, is men tot geheel nieuwe inzichtengekomen. Andere bijzondere vondsten uit Alphen aan de Rijn, Nistelrodeen de Meern, allen gedaan door detectoramateurs, bevestigenhet belang van onze hobby. Binnenkort wordt het Verdrag van Maltabehandeld in de Tweede Kamer. Dit betekent dat de Nederlandsewetgeving met betrekking tot de archeologie zal worden aangepast.Een aanpassing van de archeologiewetten‚ is hard nodig, aangezien derecentste regelgeving uit 1988 stamt. Ondertussen is er veel gebeurd:er zijn commerciële archeologische bedrijven gekomen, het archeologischelandschap in Nederland is volkomen veranderd. De invoeringvan de nieuwe archeologiewetten‚in Nederland zou wel eens naregevolgen kunnen hebben gehad voor ons detectoramateurs, aangezienin Malta als richtlijn is aangenomen om metaaldetectie in diverseEuropese landen te gaan verbieden. Met enige trots mag wordengezegd dat de DDA als gesprekspartner van archeologisch Nederlandhiervoor een stokje heeft kunnen steken, door aan te tonen dat detectoristen‚niet per definitie schatgravers zijn, maar wel degelijk op huneigen manier betrokkenheid voelen met ons aller verleden en verantwoordelijkheidtonen. We mogen trots zijn op onze vereniging!

NUMISWat is NUMIS?Het numismatisch informatiesysteem (NUMIS)is een database waarin informatie over in Nederlandgevonden munten wordt opgenomen.Kennis over deze vondsten is van wetenschappelijkbelang voor numismatisch, archeologisch,historisch en economisch onderzoek. NUMISis een onmisbaar stuk gereedschap waarmeevragen op alle hierboven genoemde gebiedenkunnen worden beantwoord en daarmee eenmiddel om kennis te bewaren, te gebruiken enop te bouwen.NUMIS is een gegevensbestand datwordt beheerd door het Kenniscentrumvan Het Geld-+Bankmuseumin Utrecht. De munten waarvaninformatie is opgenomen, zijn geeneigendom van Het Geld-+Bankmuseum.NUMIS wordt aangebodenvia het Internet en is daarmee eenservice die 24 uur per dag en 7dagen per week actief is en dooriedereen kan worden gebruikt engeraadpleegd. Door het invoerenvan muntvondstgegevens van meervindplaatsen zal de betekenis enwaarde van NUMIS toenemen.Voor wie is NUMIS?Er is een grove splitsing te maken intwee gebruikersgroepen:• Iedereen die een munt heeftgevonden in Nederlandse bodem endeze wil aanmelden, bijvoorbeeldarcheologen en detectoramateurs.Meer weten overmuntvondstenen vondstmunten?• Iedereen die gebruik wil makenvan de gegevens die in NUMISzijn opgeslagen, bijvoorbeeldvoor historisch of archeologischonderzoek.Wat kunt u met NUMIS?Aanbrengers van vondstmuntenkrijgen snel een deskundigebeschrijving van de betreffendemunten. Voor de andere doelgroepis NUMIS een bron van informatieover de verspreiding van munten inNederland. Een antwoord op devraag: ‘Welke munten zijn waargevonden?’, is uitermate belangrijkals het gaat om archeologisch en[economisch-] historisch onderzoeken voor een juiste beeldvormingover muntgebruik in vroeger tijden.Hoe werkt NUMIS?Munten die in Nederland zijngevonden kunnen in NUMIS via hetInternet worden aangemeld doorhet invullen van een standaardformulier.Onze deskundigen beoordelenof de munten opgenomenworden in NUMIS en sturen u daneen beschrijving van uw muntenterug. Met behulp van een eenvoudigte bedienen zoekscherm kunnende gegevens die in NUMIS zijnopgeslagen on-line worden opgezochten geraadpleegd. Door zelf uwzoekcriteria te bepalen kunt ubijvoorbeeld zoeken op vindplaatsof bepaalde munttypes.Waar kunt u NUMIS vinden?NUMIS is een service van hetKenniscentrum van Het Geld-+Bankmuseum in Utrecht. NUMISis dan ook te benaderen via dewebsite: www.geldmuseum.nlWat kunt u bij NUMIS aanmelden?Alleen munten, of objecten die ietsmet munten hebben te maken, endie in Nederland zijn gevonden,komen in aanmerking om in NUMISte worden opgenomen.Wat wel?• Alle schatvondsten uit Nederlanden alle in Nederland los gevondenmunten van vóór 1600.• Objecten die iets met munten temaken hebben zoals muntgewichten,muntsieraden, broches metmuntvoorstelling en [reken]penningen.Wat niet?• Los gevonden munten van na1600.NUMIS en uw privacyGedetailleerde informatie over devindplaats en over vinder of melder(naam, adres etc.) is niet toegankelijkvoor het algemene publiek. Voorpuur wetenschappelijke doeleindenkunnen meer gedetailleerde gegevensover vindplaatsen eventueelbeschikbaar worden gesteld aan(door Het Geld-+Bankmuseumgeautoriseerde) professionelearcheologen en historici.Het Geld-+Bankmuseum hanteertbij het beheer van deze database derichtlijnen zoals die omschrevenstaan in de Wet Bescherming Persoonsgegevens.www.geldmuseum.nl