Opmaak 1 - Melkveebedrijf

MANAGEMENTKalverdrinkautomaat nuttige hulp maar geeninterim-boer(in)Tekst en beeld: Suzy Van Gansbeke - Vlaamse overheid - Departement Landbouw en Visserij - Afdeling Duurzame LandbouwontwikkelingBedrijven die meer dan 25 à 35 kalveren per jaaropfokken én waar de beschikbare arbeid eenknelpunt is, kunnen de investering in eenkalvermelkstation of kalverdrinkautomaat* inoverweging nemen.Potentiële voordelenEen automaat heeft ten opzichte van hetvoeren met emmers de volgende voordelen:• arbeidsbesparing, arbeidsverlichting enarbeidsherverdelingDe arbeidsbesparing is ongeveer 50 %. Gestelddat het aanmaken van de melk, het voeren enhet reinigen normaal één uur per dag in beslagneemt, vergt de controle bij het gebruik vaneen automaat nog steeds een half uur per dag.Andere bronnen halen een arbeidsbesparingvan 2 tot 3 uur per kalf gedurende een 8-talweken aan.De arbeidsverlichting is duidelijk: bij het voerenmet emmers moeten er honderden kilo’s getildworden. Het reinigen is onaangenaam en lastig.De arbeid verbonden aan een automaat bestaato.a. uit het trainen van de kalveren, de supervisieen controle, het bijhouden van de gegevens(kalfnummers, voerschema’s enz.), het schoonmakenen het onderhoud. Het aanleren zouvolgens het Franse Institut de l’Elevage 5 minutenper kalf gedurende 4 opeenvolgende dagenvergen.Met een automaat kan veel arbeid bespaard worden.De kalveren worden herkend met behulp van een transponder.Arbeidsherverdeling is een derde pluspunt. Waarhet handmatig voeren op vaste tijdstippen dientte gebeuren, kunnen de controle- en anderewerkzaamheden op flexibele(re) tijden wordenuitgevoerd en dus gemakkelijker met anderezaken (andere takken, baan buitenshuis, …)worden gecombineerd.*De termen worden in de praktijk door elkaar gebruikt.Het ‘station’ is in principe de plaats in het groepshok waarde kalveren één voor één drinken. De ‘automaat’ is hettoestel dat de melk aanmaakt na aansturing door eenprocescomputer.26 | MELKVEEBEDRIJF / NR 7 / SEPTEMBER 2006 / MANAGEMANT

• voeding beter in relatie tot gezondheidDe opdeling van het dagrantsoen in kleine enconstante porties, komt beter overeen met hetnatuurlijke zuiggedrag van kalveren. Een kalfdat, indien het gevoerd wordt met emmers, tot6 liter melk per dag moet opnemen in slechts 2voerbeurten kan met diarree te kampen krijgen.Aan de automaat wordt de melk ook trageropgenomen dan uit de emmer. De houding vannek en kop is natuurlijker. Dat bevordert dezogenaamde slokdarmsleufreflex zodat de melkrechtstreeks naar de lebmaag wordt gevoerd.Bovendien is het zuigen op zich een meernatuurlijke manier van melkopname dan hetdrinken uit de emmer.Verder kan er in combinatie met eenkalverkrachtvoerautomaat gevoerd wordennaar de individuele behoeften van de kalveren.De melkvoeding kan worden afgebouwdnaargelang de krachtvoeropname toeneemt. Depensontwikkeling wordt hierdoor gestimuleerden het spenen verloopt geleidelijk. Dit is vanbelang om de hiermee gepaard gaande stress, diekan leiden tot een vermindering van de weerstanden een groeistilstand, zo laag mogelijk te houden.Dankzij de automaat kunnen de kalveren ook’s nachts zuigen. In de winter kan dit ertoebijdragen de lichaamstemperatuur op peil tehouden. In de zomer kan de warmte door devoeropname geproduceerd, ‘s nachts beter aande omgeving worden afgestaan.Verder kan de automaat ook belangrijkevoordelen bieden als het op het vroegtijdigopsporen van ziektes aankomt. Kalveren waarvanhet opnamepatroon wijzigt dienen van nabijgevolgd en desnoods geïsoleerd te worden. Inde toekomst zullen de automaten op dat vlakwellicht nog meer mogelijkheden bieden.Momenteel is het al mogelijk een thermometerof een weegschaal te integreren. Dat laatstelaat toe naar gewichtsontwikkeling te voeren.Toch moet bij de invloed van een kalverdrinkautomaatop de gezondheidstoestand eenbelangrijke kanttekening worden gemaakt. Hetgaat immers steeds om een vorm van groepshuisvesting,waarbij kiemen gemakkelijker vandier op dier kunnen worden overgebracht (hetzijrechtsreeks, hetzij via besmet strooisel e.d.).Precies om dergelijke overdracht tegen te gaanis de individuele huisvesting buiten de stal (iniglo’s) ontwikkeld. Bovendien kan de automaatzelf bij dergelijke overdracht een rol spelen alsniet de uiterste zorg aan de hygiëne wordtbesteed. Het in een groep opsporen van ziekedieren kan iets moeilijker zijn.• besparing op voer- en gebouwkostenDe speen beantwoordt aan een zekere zuigbehoefte.De hygiëne van en rond het station is cruciaal.Wat voerkosten betreft wordt vaak vergetendat melk (koe- of kunstmelk) een relatief duurvoedermiddel is in vergelijking met ruw- enkrachtvoer. Individueel voeren, preciezer doserenen spenen op een optimaal (vroeger) tijdstipverminderen de luxeconsumptie ervan en dragenbij tot het in de hand houden van de totalevoerkosten. Een besparing van ongeveer 2 kg perkalf zou een realistische verwachting zijn. Anderebronnen spreken over een kunstmelkverbruikdat in vergelijking met emmers 10 % lager is.Ook op bouwenkosten kan in theorie wordenbespaard. Groepshuisvesting vergt immers eenlagere investering per dierplaats dan individuelehuisvesting. Toch zijn bij gebruik van de automatennog individuele hutjes of iglo’s vereistvoor bijvoorbeeld de eerste 2 weken. De kalverdrinkautomaatwordt gewoonlijk ingezet voorkalveren vanaf 2 weken tot 2 à 3 maanden. Ookde met de emmer gevoerde kalveren die inkleine groepen worden gehouden, bezetteneen duurdere plaats dan via de automaatgevoerde kalveren in grotere groepen. Bij dezelaatste wordt vooral bespaard op hekwerk enstalinrichting (emmerondersteuning, voerbakjes,MELKVEEBEDRIJF / NR 7 / SEPTEMBER 2006 / MANAGEMENT | 27

e.d.). Bovendien wordt voor de groepshuisvestingvaak bestaande infrastructuur aangepast.Vergelijken niet eenvoudigBij het vergelijken van bijvoorbeeldinvesteringskosten van de ene automaat tenopzichte van de andere is het van belang geenappelen met peren te vergelijken. Zo zijn erautomaten op de markt zonder dierherkenning,dat wil zeggen dat de melkvoedering onbeperktwordt verstrekt. Dergelijke apparaten zijnuiteraard voordeliger, maar ze gaan niet gepaardmet de volledige lijst van eerder geciteerdemogelijke voordelen, behalve met deze op hetvlak van arbeid.Een andere indeling is gebaseerd op de aardvan de melk die ze kunnen verdelen. Sommigeapparaten kunnen alleen koemelk aan, anderealleen kunstmelk en nog een derde categoriekan beide verstrekken.Sommige apparaten zijn uitgerust metvolautomatische reiniging, te vergelijken metdeze van een melkmachine. Aangezien hygiëneeen knelpunt is met betrekking tot het goedfunctioneren, is dit zeker geen overbodige optie.Ook het verdelen van krachtvoer - via een apartkrachtvoerstation maar gestuurd door dezelfdeprocessor - is een mogelijkheid. Ten slottebehoren ook het individueel verstrekken vanmedicijnen of in groep toedienen van additieventot de mogelijkheden.OnderdelenEen kalverdrinkautomaat bestaat uit volgendevier onderdelen:- de melkeenheid waar de melk wordt bereid- de ‘processor’ (computer) die het geheelaanstuurt- de transponder die een individueel kalfidentificeert (oormerk of halsband)- het voerstation waar de melk door het kalfwordt opgenomen.Verantwoorde investering?Vraag is en blijft of een investering in eenkalverdrinkautomaat verantwoord is.Onderstaand een antwoord vanuit 2 invalshoeken.Bij het berekenen van de extra investeringskostenvan een automaat, uitgedrukt per dierplaats enop basis daarvan het breakeven (m.a.w. vanafwelk aantal koeien of kalveren een automaatrendabel wordt) werd van een aantal aannamesuitgegaan (zie tabel 1). Gebouwenkosten werdenbuiten beschouwing gelaten. De berekeninggeldt dus vooral voor een bestaande toestand,waarbij de infrastructuur voor emmervoedingaanwezig is, maar waarbij ook zonder extrakosten een groter groepshok kan wordeningericht.Aldus kan de bespaarde arbeid van enkele urenper kalf economisch afgewogen worden tenopzichte van de jaarkosten die met eenautomaat gepaard gaan. Tabel 2 toont eenaantal berekeningen waarvan de resultatengrafisch worden voorgesteld. Naargelang deuitgangspunten kan de automaat rendabel zijnvanaf een 50 à 70-tal melkkoeien. In functievan de eigen opvattingen, de bedrijfssituatieen de ingewonnen prijsgegevens kan men opbasis van deze voorbeelden de berekeningenvolgens een eigen scenario herhalen. In tabel 2werd gerekend met een gespreid kalfseizoen.Bij geconcentreerde kalvingen zullen er meertransponders nodig zijn. De investeringskostenvoor de automaat zullen dan iets stijgen.Eén zaak is duidelijk: als arbeid geen beperkendefactor is of als de vrijgekomen arbeid niet benutkan worden, zal de kalverautomaat nooitvoordeliger zijn. Als wél aan die voorwaardenwordt voldaan - en elk uur arbeid zo’n 13 €waard is -, dan kan een automaat vrij snelworden terugverdiend, vooral bij groterwordende veestapels.Naast de berekening op basis van hetbreakeven, kan men ook uitgaan van het aantalkalveren dat men minimaal aan de automaatwil hebben. Het totale aantal kalveren datdaarvoor nodig is, is dan te berekenen in functievan het kalfseizoen en de bezettingsduur:N=KSxNamBmet N = aantal kalveren op het bedrijfKS = kalfseizoen (weken)Nam = vooropgesteld minimaal aantalkalveren aan de automaatB = bezettingsduur (weken).Stelt men de ondergrens bijvoorbeeld op 7kalveren, bij een bezettingsduur van 11 weken(10 weken bezetting plus 1 week leegstand) eneen kalfseizoen dat 30 weken duurt, danmoeten hiervoor 20 kalveren worden geborenom aan te houden. Bij een (theoretische)stier/vaarsverhouding van 1 en idealekalvingsprestaties komt dit min of meerovereen met een 40-tal koeien. In dit voorbeeldbedraagt het leeftijdsverschil tussen het eersteen het zevende kalf echter meer dan 10 weken.Dit kan men verkleinen door te streven naareen korter kalfseizoen of door met behulp vaneen draaihek twee groepen aan één station teplaatsen.

Tabel 1 Extra kosten met betrekking tot de 2 voersystemenExtra kosten automaatJaarkosten: 10 à 20% van de investeringskosten(investeringskosten: ongeveer 5000 € perautomaat incl. 1 station, 500 € per extrastation en 30 € per transponder)Extra energiekosten: ongeveer 1 € per kalfExtra kosten emmerArbeidskosten: 2 à 3 uur arbeid per kalf aanbijvoorbeeld 13 €/uExtra verbruik kunstmelk: ongeveer 2 kg/ kalfaan 2 €/kgJaarkosten emmer: te verwaarlozenTabel 2: Kostenvergelijking in functie van veestapel en verschillende uitgangspuntenAANTAL DIERENaantal melkkoeien 40 60 80 100aantal kalveren/jaar 20 30 40 50Kalveren aan automaat bij gespreid afkalven (S) 4 6 7 9Kalveren aan automaat bij geconcentreerd afkalven (C) 7 11 14 17INVESTERING AUTOMAAT (S) 5.200 5.300 5.350 5.450INVESTERING AUTOMAAT (C) 5.350 5.550 5.700 5.850SCENARIO 1EXTRA KOSTEN AUTOMAATJaarkosten (10%) (S) 520 530 535 545extra energiekosten 20 30 40 50extra kosten automaat per kalf (SC1) 27 19 14 12EXTRA KOSTEN EMMERextra arbeid (2 uur per kalf) 520 780 1040 1300extra (kunst)melkverbruik 80 120 160 200extra kosten emmer per kalf (SC1) 30 30 30 30SCENARIO 2EXTRA KOSTEN AUTOMAATJaarkosten (15%) (S) 780 795 803 818extra energiekosten 20 30 40 50extra kosten automaat per kalf (SC2) 40 28 21 17EXTRA KOSTEN EMMERextra arbeid (2 uur per kalf) 520 780 1.040 1.300extra (kunst)melkverbruik 80 120 160 200extra kosten emmer per kalf (SC2) 30 30 30 30SCENARIO 3EXTRA KOSTEN AUTOMAATJaarkosten (15%) (S) 780 795 803 818extra energiekosten 20 30 40 50extra kosten automaat per kalf (SC3) 40 28 21 17EXTRA KOSTEN EMMERextra arbeid (3 uur per kalf) 780 1.170 1.560 1.950extra (kunst)melkverbruik 80 120 160 200extra kosten emmer per kalf (SC3) 43 43 43 43SCENARIO 4EXTRA KOSTEN AUTOMAATJaarkosten (20%) (S) 1.040 1.060 1.070 1.090extra energiekosten 20 30 40 50extra kosten automaat per kalf (SC4) 53 36 28 23EXTRA KOSTEN EMMERextra arbeid (2 uur per kalf) 520 780 1.040 1.300extra (kunst)melkverbruik 80 120 160 200extra kosten emmer per kalf (SC4) 30 30 30 30HokinrichtingIn het kort geschetst werkt een automaat alsvolgt.Nadat een kalf aan de hand van zijn transponderwordt herkend, wordt nagegaan of er al dan nieteen voertegoed bestaat. Is dit het geval, danwordt er minstens één portie (van bijvoorbeeldeen halve liter) klaargemaakt. Afhankelijk vande ingestelde hoeveelheden volgen meerdereverse porties. Ingeval van een automaat diegebruikmaakt van melkpoeder, wordt het poedervolgens de opgegeven concentratie intensiefmet water op drinktemperatuur gemengd. Inhet geval van een automaat die (ook) koemelkverdeelt, zorgt een warmtewisselaar ervoor datde melk, afkomstig van de koeltank, op de juistetemperatuur wordt gebracht.Zorg bij voorkeur voor een melkeenheid doormiddel van een gesloten ruimte van 5 a 10 m 2 ,waar bijvoorbeeld ook de kunstmelkvoorraadkan worden opgeslagen. De afstand tussenmelkeenheid en station wordt liefst zo kleinmogelijk gehouden om de restmelk in deleidingen te beperken.Het voerstation zelf meet ongeveer 1,3 à 1,5 mbij 0,5 à 0,65 m. Een belangrijke functie is hetbeschermen van de drinkende kalveren tegensoortgenootjes. Dit kan met behulp van uitsluitendzijwanden, die in de breedte kunnen wordenaangepast. Hierdoor en door de trechtervorm,wordt vermeden dat meer dan 1 kalf het stationbetreedt. Wil men hierover meer zekerheid,dan kan men opteren voor een afsluitbaarstation (zie figuur 2).Figuur 2 Afsluitbaar station (bron BayerischeLandesanstalt für Landwirtschaft)Om een dergelijk station te verlaten gaan dekalveren terug naar achter of er is een uitgangvooraan.De dierherkenning gebeurt pas in het station,dit wil zeggen dat een kalf zonder tegoed tochaan de speen kan zuigen en op die manier aaneen zekere zuigbehoefte kan voldoen. Dit heeftMELKVEEBEDRIJF / NR 7 / SEPTEMBER 2006 / MANAGEMENT | 29