Maatschappelijk verantwoord ondernemen van ... - Productschap vis

1RAPPORTAGEMAATSCHAPPELIJKVERANTWOORDONDERNEMENVAN DE NEDERLANDSE VISSECTOR

InhoudVoorwoord 41. Vis Verantwoord 6Duurzaamheid versus verduurzaming 6Duurzame voeding 7Consument versus burger 7Interview Wim Klok 9De afspraken 11Verantwoorde Vis Prijs 112. De Nederlandse vissector 12Nederlandse aanvoersector 12Aangevoerde vis op afslagen 14Ontwikkeling visprijzen van de belangrijkstesoorten op Nederlandse visafslagen 15Groothandel en verwerking 16Visconsumptie 17Arbeid en scholing 193. Verantwoorde Vis: thema’s en initiatieven 20Impact op het ecosysteem in de aanvoersector 20Brandstofverbruik 21SumWing 21Bodemberoering 21Pulsvisserij 21Garnalenvisserij 22Mosselzaadinvanginstallaties 22Interview Auke Hoefnagel en Kees Taal 23Discards 25Discards onderzoek 25Discards DenkTank 25Pelagische visserij 25Masterplan Duurzame Visserij 274. Beheer: visbestanden en visserij 28Herziening Gemeenschappelijk Visserijbeleid 28Meerjarenbeheerplannen 28Overige maatregelen 29Visstand Beheer Commissies 29

Ruimtelijke ordening 30Natura 2000 30VIBEG 30Joint Fact Finding 32FIMPAS 32Klaverbank 32Doggerbank 33Dialoog stakeholders 33Maatschappelijk convenant‘Duurzame Noordzeevisserij’ 33Convenant transitie mosselsector ennatuurherstel Waddenzee 33Maatschappelijk convenant Duurzame Voordelta 34Certificering 35MSC (Marine Stewardship Council) 25Certificaat Verantwoordelijk Vissen 37Streekkeurmerk ZuiderZeeZilver 37Friends of the Sea 38GLOBALG.A.P. 38ASC (Aquaculture Stewardship Council) 39BAP 40Naturland 40Interview Bas Geerts 41Ketenaanpak 42Scheveninger’Best 42Pelagische sector 42Gedragscodes 43Certificering 44Onderzoek 44Discards bemonstering 44Bedrijfssurvey 45Onderzoekssamenwerking 45Pelagische visserij 46Binnenvisserij 46Decentraal aalbeheer 46Bedrijfsplannen Aalvisserij 47DUPAN 47Sustainable Eel Group 48Kweek van vis en / of schelpdieren 48Proefbedrijf van Stichting Zeeuwse Tong 49Oesterkweek 49Yellowtail 49Dierenwelzijn 50(Vis)resten 50Fishing for litter 50Verantwoord gebruik restproducten 51Energie 51CO ²51Digitaal veilingsysteem 52Transport 52Arbeid en scholing 52De kadercursus 55Consumptie van vis 55Nederland 55West-Afrika 56Vis en seizoenen 56Vis en gezondheid 56Interview Douwe van den Geest 575. Drijvende krachten achter verduurzaming 58Visserij Innovatie Platform 58Blueport 59Kenniskringen 59Goede doelen 60Veiling eerste vaatje Oosterscheldekreeft 60Veiling eerste kistje schol 61Veiling eerste vaatje Hollandse Nieuwe 61Lijst met gebruikte afkortingen 62Verantwoording 63Colofon 633

4VoorwoordHet is snel gegaan met MaatschappelijkVerantwoord Ondernemen(MVO). Nauwelijks een decenniumgeleden keek je naar de ‘geitenwollensokkentypes’ die iets van eenwereldverbeteraar in zich hadden. Nuis maatschappelijk verantwoord ondernemendoorgedrongen in vrijwelalle branches.Ook voor de ondernemers in deogenschijnlijk ‘authentieke’ vissectoris MVO een wezenlijk onderdeel vande bedrijfsvoering geworden. Vooru ligt alweer de derde rapportagemaatschappelijk verantwoord ondernemen.Verduurzaming van de visserijsectoris al sinds een aantal jaren een belangrijkeprioriteit. Het ProductschapVis ondersteunt daarbij en verbindtde verschillende schakels in de keten.De ontwikkelingen binnen de sectorgaan voortvarend, mede aangemoedigddoor de economische crisis.Maatschappelijke aandacht over demondiale problematiek in relatie totvisproductie stimuleren de inspanningennog eens extra.De voedselproductie moet mondiaalomhoog om de groeiende wereldbevolkingte blijven voeden. Het is eengegeven dat dit niet ten koste maggaan van waardevolle natuur of delokale bevolking. Juist aan het beginvan de keten wordt veel gedaan aaneen duurzame visserij. De daaropvolgendeschakels in de keten kiezenmeer en meer voor een verantwoordgevangen of gekweekt product.Zowel op de binnenlandse als dewereldmarkt groeit de vraag naarduurzaam gevangen of gekweektevis. De druk van afnemers en NGO’som tegemoet te komen aan dezevraag neemt toe. Het aanbieden vaneen verantwoord product wordt meeren meer als een ‘licence to produce’ervaren door de ondernemers. Eenbelangrijke manier om zich op dezewijze te kunnen profileren is doormiddel van certificering. Het MSClabel is leidend voor de wild gevangenvis, terwijl voor handelsbedrijvende opmaat naar certificering voor gekweektevis een belangrijke rol speelt.Het nieuwe label ASC start bij het terperse gaan van deze rapportage metdit keurmerk. U leest hierover meer indit verslag.Het Productschap Vis heeft zich deafgelopen twee jaren wederom ingezetvoor de gehele visketen,waarbij zowel het belang van de sectorals het algemeen belang centraalstonden.We nemen u in deze rapportagegraag mee door onze productieketen:van schip tot schap. Verschillendethema’s zijn uitgelicht, waarbinnenverschillende initiatieven vanuit desector worden benoemd. We beogenmet deze rapportage overigens geenvolledigheid van wat er allemaalgebeurt op de visserijbedrijven in

5ons land. Het is niet alleen te veelomvattend,het is eveneens aan deondernemer zelf om zichtbaar enherkenbaar te maken waar hij staat inhet traject van duurzame productie,handel en distributie.Wij denken dat we op de goede wegzijn. Maar er is nog veel werk teverzetten, want er liggen nog genoeguitdagingen. De vissector ligt ‘opkoers’ en zet de samenwerking metbedrijven, overheden, wetenschap enmaatschappelijke organisaties graagvoort.Commissie Verantwoorde VisRijswijk, januari 2012

61.Vis VerantwoordAls Nederlandse vissector hebben wede missie om nu en in de toekomst deconsument te kunnen laten genietenvan verantwoorde vis, schaal- enschelpdieren van topkwaliteit. Duurzaamheidspeelt daarin een steedsgrotere rol en is vertegenwoordigdin alle schakels van de keten. Eenverantwoorde bedrijfsvoering bij alleondernemingen in de sector is daarmeede uitgangspositie.Duurzaamheidversus verduurzamingDuurzaamheid betekent ‘op de langeduur continueren’ of ook wel ‘de continueerbareexploitatie van hulpbronnen’.Voor de vissector geldt dan, dat deactiviteiten die nu uitgevoerd wordenniet ten kosten moeten gaan van toekomstigbestaan en gebruik. Het duurzaamondernemerschap van de sectoris geënt op ‘People, Planet, Profit’:goed voor de mens, milieubewust eneconomisch verantwoord. De drie ‘P’svan people, planet en profit zijn onlosmakelijkmet elkaar verbonden. Meteen gezond milieu als uitgangspunt,kan er een economisch rendabelevissector bestaan waarin werknemersop een gezonde en veilige manier hunarbeid kunnen uitvoeren. Andersomis het niet mogelijk om zonder eeneconomisch gezond klimaat, genoegaandacht te besteden aan mens enmilieu. In duurzaam ondernemen gaathet dus om het creëren van een evenwichttussen deze pijlers, waarin eengoede verdeling van aandacht tussende drie deelonderwerpen er voor zorgtdat de activiteiten op de lange termijnkunnen blijven bestaan.De drie ‘P’s worden primair beïnvloeddoor ondernemers zelf en wordendaarnaast gevoed door een scalaaan externe beïnvloedende factoren.De activiteiten van vissers wordenbijvoorbeeld gereguleerd door eengroot aantal maatregelen vanuit deoverheid en de EU. Deze maatregelenbetreffen onder meer het beperkenvan de hoeveelheid te vangen vis(quota), de hoeveelheid dagen dieeen schip op zee kan zijn en minimumaanvoermaten. Daarnaast heeft ookde maatschappij een invloed op devissector, die zich uit in de wensenvan maatschappelijke organisatiesen bijvoorbeeld de grootte van demarkt voor vis. Samen vormen al dezebelanghebbenden, regels en wensen,de grenzen waarbinnen de ondernemerzijn activiteiten kan uitvoeren enwaarbinnen wordt gezocht naar hetevenwicht in duurzaam ondernemen.Duurzaam ondernemen is per definitieeen proces. Er is geen eenduidigestandaard die definieert wanneerer sprake is van duurzaam ondernemerschap.Enerzijds omdat destandaarden continu veranderen doorontwikkelingen, innovaties en voortschrijdendinzicht, anderzijds omdatmeningen over hoe de standaard zoumoeten zijn uiteen lopen. Sprekenover verduurzaming in plaats van

duurzaamheid op zich is daarom treffender.De betekenis van duurzaamheidis afhankelijk van de perceptie vande gebruiker van het begrip. Bij hetstreven naar een duurzame visserij,kunnen de diverse belanghebbendendan ook uiteenlopende meningenhebben over hoe het evenwicht tussenpeople, planet en profit zou moetenworden gerealiseerd, terwijl in de basiseenzelfde doel wordt nagestreefd.Het concept duurzame vis wordt doorverschillende partijen dus anders ingevuld.In deze rapportage van het MaatschappelijkVerantwoord Ondernemenin de Nederlandse vissector wordt danook niet getracht u te vertellen wat welen geen duurzame vis is, maar willenwe u meenemen in een sector is die inbeweging is en laten zien hoe de veleinitiatieven en processen elk op huneigen manier bijdragen aan verduurzaming.Consument versus burgerDuurzame voedingIn augustus 2009 presenteerde hettoenmalige ministerie van LNV deNota Duurzaam Voedsel; de visie vanhet ministerie om voedselconsumptieen productie integraal duurzamer temaken. Duurzame voeding is eenthema dat speelt op mondiaal niveau.Belangrijke trends zoals de groeiendewereldbevolking, toenemende urbanisatieen een afname van natuurlijkebronnen zoals zoetwater en fossielebrandstoffen, laten de noodzakelijkheidvan het verduurzamen van devoedselproductie en –consumptieduidelijk zien. Met de Nota DuurzaamVoedsel wil het ministerie een bijdrageleveren aan de verduurzamingvan voedsel door in te zetten op driesporen: (1) duurzame innovatie in hetNederlandse agrofoodcomplex, (2)het stimuleren van de consument totduurzame en gezonde aankopen en(3) de verduurzaming van voedselproductieen –consumptie over de grens.Onderzoek naar consument en duurzaamheid is niet zonder kanttekeningen.Volgens sommigen moet bij consumentenonderzoek naar duurzaamheid eenduidelijke splitsing worden gemaakt tussen burger en consument. Chris Dutilh,Manager Duurzame Ontwikkeling bij Unilever Benelux, stelt: ‘De burger is bezigmet wat maatschappelijk wenselijk is, maar de consument is bezig met zijn eigenbelang.’ Dutilh omschrijft de consument als partij die voor zijn of haar eigenbelang kijkt naar zaken als veiligheid, gezondheid, lekker, goedkoop en of hij/zij met een bepaald product ‘kan thuiskomen’. Een burger echter heeft oog voormeer en kijkt naar het maatschappelijke belang.Verduurzaming in de voedselketenbetreft aspecten als ruimtebeslag,gebruik van grondstoffen, emissies,water en energiegebruik, maar ookminder verspilling en verbetering vanwelzijn van mens en dier. Kortom eenproductie en consumptie met respectvoor mens, dier en milieu.Als vervolg op deze nota is eenaantal concrete stappen gezet om debeschreven ambities te realiseren. Zois het Platform verduurzaming voedselopgericht, waarin belangrijke spelerszich samen inzetten om voedsel teverduurzamen. Ook is via diversewegen geld beschikbaar gesteld ominnovatie en verduurzaming te stimulerenin de verschillende sectoren. Voorde visserij heeft dit zich geuit in eenaantal subsidiemogelijkheden dieten goede zijn gekomen aan projectenmet een innovatief karakter en waarbijsamenwerking met andere belanghebbendencentraal stond. In het InitiatiefDuurzame Handel wordt hard gewerktaan verduurzaming van handel doorsamenwerking tussen overheid,bedrijven, vakbonden en maatschappelijkeorganisaties te bevorderen.Ook kweekvis komt hierbij aan bod.Voor het verhogen van de bewustwordingvan de consument is ingezet opvoorlichting en informatieverstrekkingover duurzame voeding. Daarbij wordende ambities ook breder getrokkenen wordt er aandacht besteed aande internationale agendering van hetverduurzamen van voedsel.7

88Duurzaam consumeren raakt iedereen.Het is daarom belangrijk de rolvan andere actoren dan de primaireproducenten niet te onderschatten.Elke speler in de keten draagt eendeel van de verantwoordelijkheidvoor het verduurzamen van voedsel.Na de producent komen verwerkers,handelaren en consumenten elke keeropnieuw voor keuzes te staan die hetverdere duurzame verloop van deketen potentieel kunnen bevorderen.Waar tussenschakels kunnen kiezenvoor de wijze van verwerken,transporteren of verhandelen, kiestde consument uiteindelijk welkproduct in de keuken terecht komt.Voordat de consument deze keuzekan maken, moet er aan een aantalvoorwaarden worden voldaan. In deeerste plaats gaat dit om het aanbod;een consument kan pas kiezen voorduurzame voeding als deze productendaadwerkelijk in de winkel liggen.Daarnaast geldt ook informatie enkennis als belangrijke factor. Door degroeiende welvaart en verstedelijkingneemt de fysieke en psychologischeafstand tussen voedselproductie envoedselconsumptie toe. Consumentenhebben daardoor steeds minderkennis over de oorsprong en maniervan het produceren van hun voedsel.De consument weet door dezeontwikkelingen vaak onvoldoende watduurzaam voedsel is en wat hij of zijaan een duurzamere voedselvoorzieningkan bijdragen. De overvloed aaninformatie (denk aan claims, keurmerkenen logo’s) over ons voedsel draagtdaar mede aan bij, omdat de informatiesoms tegenstrijdig of onduidelijkis. Een belangrijke opgave ligt dus inbewustwording van en informatievoorzieningaan de consument.In de Monitor Duurzaam Voedsel 2010is te zien dat de Nederlandse maatschappijin beweging is wat betreftduurzame voeding. Cijfers over 2010laten zien dat de duurzame consumptiemet bijna 30% is toegenomen. Ditkomt door het gedrag van de consument,maar ook door inspanningenvan verwerkers en aanbieders, die inhun producten en assortimentskeuzeduurzame producten extra aandachthebben gegeven. In de sector visis te zien dat consumenten steedsvaker kiezen voor vis, schaal- enschelpdieren met een keurmerk,zoals het keurmerk van de MarineStewardship Council (MSC). In 2010zijn de bestedingen aan dit keurmerkmet meer dan 30% gestegen tenopzichte van 2009. Het merendeel vandeze producten wordt in de supermarktaangeschaft.Kortom, duurzaam voedsel is belangrijkin het heden en de toekomst. Devissector draagt hier aan bij door volopte innoveren en verduurzamen doorde gehele keten heen.De afsprakenIn 2007 zijn negen afspraken gemaaktdie richting geven aan het programma

Interview Wim KlokMVO in dagelijkse praktijkWim Klok werkte jarenlang ‘in de vis’, vanharinghandel tot visgroothandel tot zijnambitie voor het zelfstandig ondernemerschaphem zeven jaar geleden zijn eigenviswinkel bood.Bij de inrichting van zijn winkel liet hij eenvloer plaatsen van gerecycled rubber. Allereerstuit praktische overwegingen, maardit was voor hem aanleiding om verder teonderzoeken wat hij kon doen om op eenmaatschappelijk verantwoorde manier teondernemen.De winkeliers in groenten, vlees en broodin zijn winkelomgeving volgen elkaarveelal van vader op zoon al jarenlangop. Ondernemer Klok kijkt volgens eigenzeggen misschien daarom als relatievenieuwkomer onbevangen tegen tal vanzaken aan. Bij al zijn activiteiten, waarinkeuzes moeten worden gemaakt, stelt hijzich de vraag of een ‘duurzame’ keuze totpluspunten kan leiden.MVO in dagelijkse praktijkEen bezoek aan Vishandel De Klok inVoorhout start met een kopje koffie vanMax Havelaar.Dit is een eerste signaal van de voortdurendbewuste keuzes die hij maakt.De gedreven visdetaillist vertelt over deverschillende aspecten die in zijn bedrijfsvoeringduiden op maatschappelijkverantwoord ondernemen. ‘Telkens vanuiteen pragmatische instelling een keuzemaken is een kwestie van plussen enminnen’. Zo scheidt hij consequent al zijnafval. ‘Kleine moeite, groot plezier, toch.’ Alhet papier brengt hij maandelijks naar deplaatselijke kerk, waar ze er blij mee zijn,het plastic naar de gemeentereiniging enhet visafval gaat terug naar zijn visleverancier.Daar gaat het de pijplijn in voor verdereverwerking.Als actieve sportman ziet hij het ook alseen sport om zijn klanten en collegaondernemerste enthousiasmeren om eenwezenlijke bijdrage te leveren aan eenmaatschappelijk verantwoorde maatschappij.‘Het moet uiteindelijk de “teamprestatie”zijn die het verschil maakt’, aldus Klok.Verantwoorde visHet belangrijkste onderwerp in zijn bedrijfis natuurlijk het aanbod van zijn producten.Zijn leveranciers van vis, schaal- en schelpdierenmoeten een verantwoord productkunnen bieden en zeker de gewensteachtergrondinformatie kunnen geven. Eengecertificeerde leverancier die er blijk vangeeft geen idee te hebben waar zijn visvandaan komt, valt bij hem dan ook sneldoor de mand.Ook zijn aanvullende productaanbodgetuigt van zijn duurzaamheidstreven. Allereguliere drankjes heeft hij de deur gewezen.Klanten kunnen kiezen: of biologischefrisdranken of niets.Als MSC gecertificeerde visspecialistprobeert Wim Klok telkens weer vooropte lopen met de producten die onder ditkeurmerk verkrijgbaar zijn. Ook ten aanzienvan de recent gecertificeerde mosselen uitZeeland koos hij voor net dat beetje extraduurzaamheid. ‘Ik kwam erachter dat demosselen naast de standaardverpakkingenin plastic kilobakken ook verkrijgbaar zijnin jute zakken van 15 kilo en neem dezeinmiddels af. Ook hier snijdt het mes voormij aan twee kanten: het scheelt veel plasticaan verpakking èn ik kan mijn klantenmeer op maat een gewenste hoeveelheidaanbieden, omdat ze los te scheppen zijn.’Certificering is geen gedoeBezwaren die door collega’s wordenopgeworpen als zou het verkrijgen van hetMSC certificaat veel gedoe met zich meebrengen,wijst hij stellig van de hand. Klok:‘Aan de voorwaarde om al je productengescheiden te bewaren voldoe je als eenbeetje ondernemer toch al? Alleen letten ophet extra onderscheid tussen MSC-gecertificeerdeproducten en niet-gecertificeerdeproducten is slechts een extra aandachtspunt.En het is een simpele handeling omje kassa zodanig te programmeren dat alleverkochte MSC-producten aan het eindevan de dag op je verkoopstaat zichtbaarzijn.’9

10 10

van Verantwoorde Vis. Die negenafspraken zijn:1. We streven naar een economischgezonde sector als basis voor detoekomst;2. We houden ons aan wetten enregels;3. We werken aan helderheid ensamenwerking in de keten;4. We helpen de natuurlijke hulpbronnenen het ecosysteem in stand tehouden en zien het belang in vanbiodiversiteit;5. We blijven de technieken van visserij,kweek, verwerking en distributieverbeteren;6. We gaan verantwoord om metwerknemers en andere belanghebbenden;7. We gaan actief om met de belangenvan de samenleving en zoekenwaar mogelijk samenwerking metmaatschappelijke partijen om tekomen tot verduurzaming;8. We stellen voedselveiligheid centraalin de keten en garanderen deconsument een goede kwaliteit vis;9. We werken gezamenlijk mee aanpassende oplossingen voor overbevissing,ongewenste bijvangsten eneen optimaal beheer van het water.Verantwoorde Vis PrijsDe Nederlandse vissector kenmerktzich enerzijds als zeer authentiek entraditioneel, anderzijds zijn vele bedrijvenop moderne leest geschoeid.De maatschappij vraagt de vissectorom een voortdurend en succesvolinspelen op veranderende omstandigheden.De sector beantwoordt aandeze vraag door de vele innovatieveinitiatieven die in alle geledingen vande keten plaatsvinden.In dat kader beoogt de sector meerbekendheid te geven aan duurzaamondernemerschap in de visbranche.Ondernemers die met een vernieuwendeinsteek op hun bedrijf bijdragenaan een verdere verantwoordeontwikkeling van de sector kunnen inaanmerking komen voor de VerantwoordeVis Prijs.Zo zijn in de verslagperiode initiatievenvan de hierna volgende ondernemersbeloond met een nominatie.In 2010 werden de ondernemendepulskorvissers van de TX 36 en de TX68 in de schijnwerpers gezet voor huninnovatieve vistuig, de ondernemingMorubel (onderdeel Heiploeg Group)voor de inzet tot een verantwoordevisserij op garnalen in Suriname enhet bedrijf Roem van Yerseke zijninspanningen om in een hatcherymosselzaad te kweken.In het jaar 2011 was het opnieuw eeninnovatief vistuig, de pulswing (combinatievan de Sumwing en pulskor),die aanleiding gaf om Harmen KleinWoolthuis van HFK Engineering vanwegezijn langdurige inzet te belonenmet de Verantwoorde Vis Prijs.De moderne verkoopwagen van VishandelHeinen & Koelewijn, voorzienvan alle moderne eisen op het gebiedvan koeling, hygiëne, assortiment enpersoneelszorg toonde als genomineerdehoe ook in de visdetailhandelduurzaamheid een prominente rol kanspelen in de bedrijfsvoering.De samenwerking tussen AardCornelisse (YE 60), Markus Wijkhuisen Maurice Boone (YE 155) was dederde nominatie voor de VerantwoordeVis Prijs 2011. Deze drie ondernemerszijn een samenwerkingsverbandaangegaan en werken vanuit dekenniskring oesterkweek (onder andere)intensief aan een experimenteelproject met het doel de oesterkweek inde Oosterschelde te verduurzamen eneconomisch aantrekkelijk te maken.In januari 2012 stonden de volgendeondernemers in de schijnwerpersvanwege hun duurzaamheidsactiviteiten:De gebroeders Schilder (VD64)vanwege een bijvangstsorteersysteemvoor de garnalenvisserij, JohanSeepma (OL5) voor het bedenken,uitwerken, ontwikkelen en uittestenvan een vistuig met verlaagde weerstanden een minimum aan bodemberoeringvoor de garnalenvisserij enWim Klok, visspecialist te Voorhout,die op alle aspecten in de bedrijfsvoeringaandacht besteedt aan verantwoordekeuzes. Deze prijsuitreiking– het betreft dan een eerste lustrum– betreft tevens de laatste. Omdathet duurzaamheidsstreven binnende sector zodanig gemeengoed isgeworden, is aanmoediging middelsdeze prijs niet langer benodigd.11

122. De Nederlandse vissectorIn de people, planet, profit benaderingvan verantwoorde vis, telt de ‘p’ vanprofit even zwaar mee als de anderep’s. De Nederlandse vissector staatvoor grote economische uitdagingen.Denk maar aan hogere brandstof- envervoerskosten, de kosten van quota,groeiende investeringen in vissersschepen,lage visprijzen, maar ookde stijgende kosten in bijvoorbeeld deaquacultuur. Innovatie, betere marketingen het aanboren van nieuweinkomensbronnen kunnen helpen omde ‘P’ van profit ook naar de toekomstzeker te stellen. Een goede economischeuitgangspositie maken het realiserenvan de twee andere P’s (peopleen planet) mogelijk.De Nederlandse vissector beslaat dehele keten van productie of vangst totaan de verkoop aan de consument.Vangst wordt hoofdzakelijk verhandeldvia de visafslagen, waarna de viswordt verwerkt en verpakt om uiteindelijkte worden verkocht in winkels enmarktkramen. De nationale (en internationale)handel is dus een belangrijkeschakel in deze keten. Daarnaastzijn ook de verschillende toeleveranciersonderdeel van de keten zoalsscheepsbouwers, ontwikkelaars vanvistechnieken en mariene apparatuur,visserijonderwijs en visserijonderzoek.Nederlandse aanvoersectorDe Nederlandse aanvoersectorbestaat uit verschillende segmenten.Tabel 1 biedt een overzicht van de samenstellingvan de zeevisserijvloot toten met 2010. Uit de tabel is op te makendat een aantal segmenten redelijkstabiel is gebleven de afgelopen jaren,maar dat er een terugloop te zien isin het aantal schepen in het segment‘overige visserij’. Dit segment bestaatvoornamelijk uit kleine schepen. Devermindering van het aantal schepenin ‘overige visserij’ heeft te makenmet een daling in het aantal schependat daadwerkelijk actief is geweest in2010, en niet zozeer met een dalingvan het aantal schepen op zich. Vissersschepenworden als niet actiefbeschouwd wanneer ze bijvoorbeeldgeen zeedagen hebben gebruikt of vishebben aangeland.De vangst en productie van de Nederlandsevissector staan weergegevenin figuur 2. Vergeleken met 2008 is deproductie in hoeveelheid en waardein 2010 van vrijwel alle segmentengedaald.

Figuur 1: Actieve vloot van de zeevisserij2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Kotters 374 367 342 346 345 308 308 308Trawlers 17 17 15 13 14 14 14 13Totaal zeevisserij 391 384 357 359 359 322 322 321Mosselcultuur 69 69 64 60 56 56 56 56Oestervisserij 26 26 26 27 27 20 19 19Overige visserij Nb* nb nb nb nb 217 193 170TOTAAL 486 479 447 446 442 615 590 56613Bron: LEI, onderdeel van Wageningen URFiguur 2: Vangst en productie in 2010 van deNederlandse vissectorGegevens over 2010 Productie-eenheden Productie hoeveelheid Productiewaardeaantal vaartuigen x 1.000 ton miljoen euroKottervisserij en kleine visserij 308 65 220Grote zeevisserij 13 317 130Overige kleine visserij 170 1 7Schelpdieren mosselen 56 46 60Schelpdieren overig 19 nb* 4Binnenvisserij (incl. IJsselmeer) nb* nb* nb*NL viskweek/visteelt nb* nb* nb*TOTAAL 566 429 421Bron: LEI, onderdeel van Wageningen UR* nb = niet bepaald.

Aangevoerde vis op afslagenVis die in de Nederlandse demersalevisserij wordt gevangen (zoals schol,tong en garnalen), komt via de afslagenop de markt. Onderstaande figuur3 schetst de hoeveelheid vis en dewaarde daarvan, aangevoerd op deNederlandse afslagen over de afgelopen10 jaar. De trend is dalend, al is ereen lichte stijging zichtbaar in 2010.14 14Figuur 3: Vis via afslagen Nederlandin miljoenenKilogramWaardeDe belangrijkste soorten voor deNederlandse kottervisserij zijn inwaarde:1) tong2) schol3) garnalen4) tarbot5) kabeljauwIn hoeveelheden ligt de volgordeiets anders:1) schol2) garnalen3) tong4) schar5) kabeljauw

Ontwikkeling visprijzen vande belangrijkste soorten opNederlandse visafslagenFiguur 4 laat de prijsontwikkeling zienvan de belangrijkste vissoorten op deNederlandse afslagen. De aanvoerop de afslag bestaat vooral uit platvisen schaal- en schelpdieren. Tong entarbot brengen het meeste geld op. Deschol bracht in 2010 gemiddeld ietsminder op dan het jaar daarvoor.In het algemeen kan na een dalingweer worden gesproken van een lichtpositieve trend in de visprijzen, alhoewelde prijzen (met uitzondering vantarbot) niet zo hoog zijn als een aantaljaar geleden.Figuur 4: Gemiddelde aanvoerprijzen (euro/kg) van enkelevissoorten op Nederlandse visafslagenPrijs in Euro/kg141210864202000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 201015GarnaalTongTarbotScholScharKabeljauwWijting

Groothandel en verwerkingNederland is een belangrijke spelerop het gebied van handel in vis in deEU. Ongeveer tachtig procent van allevis (zowel door Nederland gevangenals geïmporteerd) exporteert Nederlandweer naar andere landen. Op hetgebied van vis heeft Nederland in deEU een draaischijffunctie.16Top 5 exportbestemmingen 2010in miljoenen euro1 België 4232 Duitsland 3823 Frankrijk 3114 Italië 2965 Spanje 115Totaal EU 1852Buiten EU 465Totaal 2317Bron: CBS; bewerkt door het LEI, onderdeel vanWageningen URTop 5 importlanden binnen EU 2010in miljoenen euro1 Duitsland 2752 België enLuxemburg 1833 Denemarken 1284 VerenigdKoninkrijk 1195 Frankrijk 55Bron: CBS; bewerkt door het LEI, onderdeel vanWageningen UR

VisconsumptieBijna iedereen in Nederland eet weleens vis, schaal- of schelpdieren.Zo’n 92% van de bevolking zet thuiswel eens vis op tafel. De gemiddeldethuisconsumptie van vis is door dejaren heen van 2,4 kilogram in 1995gestegen naar 3,6 kilogram per persoonper jaar in 2010. De gemiddeldeNederlander eet hiermee eens in dedrie weken vis. Voor huishoudelijk verbruikkochten we in 2010 in totaal bijna59.000 ton vis, schaal- en schelpdierenvoor een bedrag van circa 520miljoen euro. In de eerste drie kwartalenvan 2011 is een lichte daling involume te zien in de thuisconsumptievan vis, maar de bestedingen blijvennagenoeg gelijk.kwart van de totale bestedingen vindthier plaats. In de supermarkt zijn vooralmosselen, tonijn uit blik, vissticks,pangasius, zalm uit de diepvries engerookte zalm in trek. Bij de visspecialisten marktkraam werd mindervis voor de thuisconsumptie gekocht.Binnen dit segment wordt de consumptievan vismaaltijden en broodjesvis ter plekke steeds belangrijker.In vergelijking met andere Europeselanden wordt er in Nederland weinigDe supermarkt is de belangrijksteplaats voor de aankoop van vis,schaal en schelpdieren. Bijna drievisgegeten. Zo is de thuisconsumptievan Belgen ruim 12 kilogram vis,schaal- en schelpdieren per persoonper jaar (Bron: GfK). In Zuid-Europeselanden als Italië ligt de thuisconsumptievan vis rond de 20 kilogram perpersoon per jaar (Bron: ISMEA).De genoemde cijfers hebben uitsluitendbetrekking op de thuisconsumptie.De consumptie buitenshuis, zoalsbij de viskraam en in horecagelegenheden,is hier niet meegenomen.Figuur 5: Thuisverbruik NL kg vis per hoofd bevolkingkg3,63,43,2173,02,82,62,42,21995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 20091996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010Bron: Gfk Panel Services

Arbeid en scholingIn de visserij is er al enige jarensprake van een daling in het aantalarbeidsplaatsen (aanvoer).Dit hangt nauw samen met de verkleiningvan de vloot, afnemende visquotaen maatschappelijk druk. In figuur 6wordt een overzicht weergegeven vanhet aantal opvarenden in de visserijtot en met 2010. Kanttekening hierbijis dat de er een afname te zien is inhet aantal opvarenden ondanks dater sinds 2008 een nieuwe categoriefte’s bij wordt geteld (overige kleinezeevisserij). Voor 2008 bestond dezecategorie ook, maar werd niet getelden kon niet worden meegerekend. Deabsolute daling is dus sterker dan degrafiek laat zien.De daling in het aantal arbeidsplaatsenheeft ook een negatieve invloedop de instroom in het visserijonderwijs.Deze neemt geleidelijk af. Dit heeftook te maken met een veranderendtoekomstbeeld van de visserij inNederland. Door de publieke opinie,economische omstandigheden en deverschuiving van de belangstellingvan de jeugd richting beroepen in dedienstensector daalt het niveau vande instroom naar een peil waardoorde toekomst van het visserijonderwijsonder grote druk komt.De uitstroom van medewerkers alsgevolg van vergrijzing en de vraagnaar nieuwe medewerkers die op demoderne schepen waar steeds meerinnovaties worden toepast, zijn tweeredenen waardoor voor de huidigegeneratie vissers in opleiding zekerwerk zal zijn. Er zal zelfs een groeiendtekort ontstaan.19Figuur 6: Aantal opvarenden in de zee- en kustvisserijAantal opvarendenOestervisserijKokkelvisserijMosselcultuurOverige kleine zeevisserijGrote zeevisserijKottervisserijBron: LEI, onderdeel van Wageningen UR

203. Verantwoorde Vis:thema’s en initiatievenIn 2006 is er een aantal concretedoelstellingen geformuleerd om deverduurzaming van de Nederlandsevissector op de kaart te zetten. Dedoelstellingen waren onder andere gerichtop het verminderen van energieverbruik,verhogen van de productievan kweekvis en een stijging van dethuisconsumptie van de vis, schaalenschelpdieren in Nederland. Hetconcreet maken van deze doelstellingen,veelal door het kwantificerenvan onze ambities, heeft in hoge matebijgedragen aan het stimuleren vanverduurzaming.Vijf jaar na het opstellen van de concretedoelstellingen kunnen we concluderendat deze aanpak succesvolis geweest. De sector is in beweginggekomen en gaat op volle kracht vooruit.Om het formuleren van concretedoelstellingen zinvol te houden, is hetechter belangrijk om de vorderingenop de verschillende thema’s te gaankwantificeren. Alhoewel dit de transitiein de sector op een goede manierinzichtelijk zou maken, is dit een zeerkostbaar proces. Ook met het oog ophet procesmatige karakter van duurzaamheiden de continu veranderendestandaard die hieraan ten grondslagligt, kan de vraag gesteld worden hoelang een concrete doelstelling actueelblijft.Zinvoller is daarom om ons nu terichten op de onderliggende thema’s;de concrete doelstellingen laten welos. De thema’s waarin wij ons als vissectorgraag verder ontwikkelen zijnechter nog steeds even relevant.In dit hoofdstuk bieden wij u een overzichtvan de belangrijke thema’s voorde sector en een greep uit de ontwikkelingenen initiatieven die op dezegebieden plaatsvinden. Door middelvan onder andere certificering, herstructurering,verhoging selectiviteit,verlaging brandstofverbruik, onderzoek,bewustwording en een blik dieverder gaat dan de grens, is de sectorin transitie gegaan. In transitie naarverantwoorde vis. De grote diversiteiten veelheid aan succesvolle initiatievenmaakt het onmogelijk deze alle tebenoemen. Per thema worden daaromeen aantal aansprekende voorbeeldenuitgelicht en benoemd. Voor eendeel zijn de genoemde innovatieve ensamenwerkingsprojecten geselecteerddoor het Visserij Innovatie Platform(VIP) en deels gefinancierd door hetEuropees Visserij Fonds (EVF).Impact op het ecosysteem in deaanvoersectorIn de Nederlandse aanvoersectorwordt met een variatie aan vistechniekengevist op bijvoorbeeld demersalevis als tong en schol. Een deel van detong en schol wordt gevangen met dezogeheten boomkortechniek. Deze isuitermate geschikt om de platvis vande bodem te doen opwekken, maarheeft ook een aantal nadelen, zoalseen hoog brandstofverbruik, bodemberoeringen ongewenste bijvangst.

Bij andere vistechnieken spelen dezezaken ook in meer of in mindere mate.BrandstofverbruikDe boomkortechniek wordt gekenmerktdoor een hoog brandstofverbruik.Onder andere door de stijgendebrandstofprijzen is de sector deafgelopen jaren op zoek gegaan naarmanieren om het brandstofverbruiknaar beneden te krijgen. Een mooivoorbeeld hiervan is de ontwikkelingvan de SumWing.SumWingDe SumWing is een alternatief voor deboom in het boomkortuig. De Sum-Wing heeft een vleugelvorm waardoordeze minder weerstand ondervindtin het water. Ook is de SumWing eenstuk lichter dan de traditionele boom.Alleen de taster in het midden (deneus) raakt de bodem, waardoor hettuig minder weerstand van de bodemondervindt. Met de SumWing wordtdoor een groeiend aantal schepenbrandstof bespaard.BodemberoeringEr is sprake van bodemberoeringwanneer een vistuig tijdens het vissenin contact komt met de bodem.De aandacht voor bodemberoeringis de laatste jaren sterk gegroeidin de maatschappij. De impact vaneen vistuig is afhankelijk van debodemsoort en de natuurlijke omstandighedendie heersen in dat gebied.Uit onderzoek is bijvoorbeeld geblekendat de bodemberoering van eenboomkortuig weinig extra impact heeftop een gebied waar veel natuurlijkedynamiek aanwezig is. Deze gebiedenzijn door bijvoorbeeld stromingen, golfslagof stormen gewend aan verstoringenen worden bewoond door floraen fauna welke hierbij goed gedijen.Daarnaast is het ook belangrijk om demate van impact in het juiste perspectiefte plaatsen. Visserij concentreertzich op kleine stukjes van de Noordzee,andere gebieden worden weinigtot nooit bevist.De discussie omtrent dit onderwerptussen overheid, natuurorganisatiesen visserij verloopt soms moeizaam,omdat het lastig blijkt te zijn omnuance aan te brengen en te behouden.Desalniettemin staat de sectoropen voor kritiek en probeert dit omte zetten in nieuwe denkrichtingen eninitiatieven om de impact op het eco-21

syteem te beperken. De ontwikkelingvan het pulstuig is onder andere voorhet verminderen van bodemberoeringeen grote stap vooruit geweest.PulsvisserijDe ontwikkelingen rondom de pulsvisserijzijn in een stroomversnelling geraaktde afgelopen tijd. Vooralsnog ishet pulstuig alleen te gebruiken indiener een (tijdelijke) ontheffing is verkregenop het Europese verbod op elektrischvissen. Waar twee jaar geledenenkel vijf schepen deze ontheffinghadden, hebben inmiddels 42 vissersde mogelijkheid om het pulstuig te ge-22 22Masterplan Duurzame VisserijHet Masterplan Duurzame Visserij vond zijn oorsprong in 2010 als gevolg vanlagere quota, stijgende olieprijzen, dalende marktprijzen en een relatief hoogbrandstofverbruik. Het Masterplan Transitie Vloot zegt dat het anders moet; enradicaal ook. Het masterplan betreft een onderzoek naar de haalbaarheid vanverduurzaming en vernieuwing van de vissersvloot op de Noordzee door ambitiesen doelstellingen te formuleren die recht doen alle aspecten van de drie P’s,people, planet, profi t. Het Masterplan beschrijft hoe ‘het nieuwe vissen’ er uitmoet komen te zien en dat hier multifunctionele duurzame schepen voor moetenworden ontworpen, ter vervanging van de huidige vissersvloot.De eerste twee fasen van het Masterplan zijn gepasseerd. De eerste fase betrofbetrof een draagvlakonderzoek voor herstructurering onder alle stakeholders inde visserijsector. Een enthousiast draagvlak bij alle partijen resulteerde in eenvervolg. In de tweede fase van het onderzoek zijn de technische en fi nanciëleaspecten van een herstructurering verder uitgewerkt.Het Masterplan heeft de volgende ambities en doelstellingen:1) Ontwikkelen van een visie op ‘het nieuwe vissen’ van de toekomst2) Een sterk verbeterd verdienmodel3) Behoud van werkgelegenheid4) Sterke reductie van CO 2en NOx uitstoot5) Capaciteitsvermindering Pk-vermogen6) Beperking discards7) Minimale aantasting ecosysteem8) Borging duurzaamheidsprocessen9) Ontwikkeling van drie standaard duurzame multifunctionele schepen

Interview Auke Hoefnagel en Kees TaalMasterplanDuurzame Visserij’Het Masterplan Duurzame Visserij leekooit een ambitieuze jongensdroom. Inmiddelsbestaat er goede hoop met een aantalvoorbeeldschepen te kunnen starten alseerste stap naar een noodzakelijke vlootvernieuwingmet kleinere, zuinigere kotters.Het Masterplan Duurzame Visserij betrefteen onderzoek naar de haalbaarheid vaneen radicale verduurzaming en vernieuwingvan de vissersvloot op de Noordzee.Herstructurering is pure noodzaak omdatde huidige vissersschepen een ontoereikendverdienmodel te zien geven. Dit alsgevolg van stijgende olieprijzen, dalendemarktprijzen en een relatief hoog brandstofverbruik.De coördinatoren van hetvlootvernieuwingsproject, Auke Hoefnagelen Kees Taal van de Stuurgroep MasterplanDuurzame Visserij vertellen over hetgewaagde plan.Na een eerste draagvlakonderzoek, dat dehanden op elkaar kreeg van alle stakeholdersin de visserijsector, volgde eenbusinessstudie.Kees Taal van LEI Wageningen UR: “Dezetweede fase bevat onderzoeken naar:duurzaam vissen, rendementsverbetering,behoud werkgelegenheid, meer dan halveringbrandstofverbruik en CO2-uitstoot,nieuwe vangsttechnieken met een minimumaan discards en de ontwikkeling vaneen aantal scheepstypen met de nieuwstevoortstuwingstechnieken. De technischeen financiële aspecten van zo’n herstructureringworden uitgewerkt.Hoefnagel: “Het is een misvatting te denkendat in één keer de volledige vloot zouworden vervangen door allemaal nieuweschepen. Er zijn drie nieuwe typen ontwikkelddie als voorbeelden voor andere visserijondernemersmoeten dienen. De inzetvan de stuurgroep is nu om een pilotprojectmet enkele nieuwe voorbeeldschepen testarten.”Het project Masterplan Duurzame Visserijligt op koers”, stelt Auke Hoefnagel.Voor het plan heeft het Rijk weliswaargeen geld beschikbaar. De overheid staatpositief tegenover de plannen om tot eenherstructurering te komen. “Wij beschouwende overheid maar ook de banken alswaardevolle partners in dit transitieproces”,aldus Hoefnagel, accountant bij de GIBOGroep.Uitgangspunt is dat de sector wordt geherstructureerdwaardoor duurzame visserijmet een nieuw verdienmodel ontstaaten waardoor nieuwbouw van schepenop eigen kracht weer mogelijk wordt. Demoeilijke situatie in de visserij vraagt omeen transitie naar een duurzamere visserijmet een veel lager kostenniveau en eenandere marktbenadering. Bij de zoektochtnaar een structurele oplossing voor structureleproblemen in de sector, schept hetperspectief voor de lange termijn.Kees Taal vervolgt: “Leek de wens om deNederlandse kottervloot binnen een aantaljaren te vervangen door vernieuwende,innovatieve schepen eerder nog een spannendejongensdroom, inmiddels zijn we zover dat staatssecretaris Bleker van EL&Izich bereid toont te onderzoeken ofen in hoeverre de bouw van pilotschepenin het kader van wetenschappelijkonderzoek mogelijk is. Dit plan sluit aanop het door het kabinet ingezette beleidvan samenwerking tussen sector, overheiden onderzoek. Daarbij gelden welverschillende voorwaarden, bijvoorbeelddat gegevens die beschikbaar komenover de mogelijkheden van de toepassingvan nieuwe technieken en materialenbeschikbaar komen voor de gehele sector.Kees Taal: “Maar dat is exact wat we graagwillen. Het uitgangspunt om visserijondernemersin samenwerkingsverbanden telaten samenwerken en ideeontwikkelingte stimuleren begint vaste vormen aante nemen. Zo heeft een groep van tienondernemers zich reeds gemeld om actiefte willen investeren in een proefopzet vooreen duurzaam schip. Naast deze tien zijner nog een aantal kleinere groepen diemet een zelfde idee zich hebben gemeld.De stuurgroep heeft zich tot taak gesteldom één samenwerkingsverband te creërenonder de Stichting Masterplan DuurzameVisserij die onlangs is opgericht.”23

uiken middels de tijdelijke ontheffing.De pulskor wordt gezien als veelbelovendalternatief voor (voornamelijk)de tongvisserij, omdat deze soortzich moeilijk laat vangen met anderetuigen. De pulskor is een vistuig datmet kleine elektrische prikkels platvisdoet opschrikken van de bodemwaardoor ze iets omhoog komen en inhet net terecht komen. De elektrischepulsjes dienen ter vervanging van dewekkerkettingen die in de traditioneleboomkorvisserij worden gebruikt. Dittuig is minder zwaar en geniet eenvermindering in bodemberoering watgrote besparingen in brandstofverbruikmet zich meebrengt.Naast een vermindering in bodemberoeringen brandstofverbruik isook gebleken dat de pulsvisserij eenzeer selectief vistuig is. Vissen metde pulskor zorgt voor minder discardsomdat de stroomstootjes minder effecthebben op de kleine vis dan op degrote vis. De aanschaf en installeringvan een pulstuig is echter een groteinvestering voor een visserman. Dit incombinatie met de onzekere toekomstdoor de tijdelijke aard van de ontheffingen,maakt de aanschaf, installatieen gebruik van het tuig soms moeilijk.De visserijsector is daarom samenmet onderzoeksinstituten bezig ommeer informatie te verzamelen zodatbewezen kan worden dat de pulsvisserijminimale schade toebrengt aanhet ecosysteem en het verbod kanworden opgeheven.GarnalenvisserijIn de Voordelta vindt onderzoek plaatsnaar de effecten van garnalenvisserijop de bodem door onbeviste grondte vergelijken met beviste grond. Hetgaat om een zestal visgebieden,verdeeld in bevist/onbevist; een goedemanier om de impact van een visserijin kaart te brengen, omdat de overigeomstandigheden grotendeels gelijkblijven. Een aantal keer per jaar wordter op bepaalde visgronden gevist enworden vervolgens bodemmonstersgenomen. Ook wordt met behulp vansonar gekeken naar de sleepsporenvan het garnalentuig.Daarnaast wordt in de garnalenvisserijook gekeken naar de toepassing vande pulstechniek. De sector ontwikkeltde zogenaamde Hovercran, eenpulstuig voor de garnalenvisserij, innauwe samenwerking met het ILVO(het Vlaamse Instituut voor Visserijonderzoek).Vanuit een project uit hetWaddenfonds is met een eerste schiponderzoek en ontwikkeling naar hetnieuwe tuig gedaan. Vervolgens is ineen later stadium vanuit het onderzoeksfondsvan de sector een tweedeschip aan het onderzoek toegevoegd.MosselzaadinvanginstallatiesNaast initiatieven in de platvis- engarnalenvisserij, zijn er ook tal van initiatievenin andere (sub) sectoren diebodemberoering proberen te verminderen.Een goed voorbeeld hiervanis te vinden in de mosselsector. Demosselproductieketen bestaat uit vierfasen: wild mosselzaad invangen,mosselen opkweken, verwerken enverhandelen. Traditioneel wordt hetwilde mosselzaad opgevist met eenbodemkor die het mosselzaad van debodem af vangt. Tegenwoordig wordteen groot deel van het mosselzaadingevangen op een andere manier,namelijk door middel van mosselzaadinvanginstallaties(MZI’s). Door hetopzetten van net- en touw constructiesdie vanaf het wateroppervlak naarbeneden hangen, bieden de MZI’seen houvast voor het mosselzaad. Ditzaad hecht zich aan de netten en touwenen hoeft niet meer van de bodemgevist te worden. Dit zorgt ervoor datde impact op het ecosyteem van hetproduceren van mosselen drastischvermindert. Sinds juli 2011 voert hetgrootste deel van de in Nederlandgeproduceerde mosselen het MSCkeurmerk.DiscardsDe visserij in Nederland is veelaleen gemengde visserij. Dat betekentdat er verscheidene doelsoorten indezelfde visserij worden gevangen.Vaak gelden voor deze doelsoortenverschillende optimale maaswijdten,minimum aanlandingsmaten en toegestanevangsthoeveelheden. Dit maaktdat er te kleine of andere ongewenstevis wordt bijgevangen, die overboordmoeten worden gezet. De aandachtvoor deze zogenaamde discards isgroeiende. Verschillende maatschap-25

26pelijke organisaties benadrukken datvanuit ecologisch en ethisch aspectmoet worden getracht de hoeveelheiddiscards naar beneden te brengen.In de aankomende hervorming vanhet Gemeenschappelijk Visserijbeleidspeelt het terugdringen van discardseen belangrijke rol. Voor de vissermanzelf is het ook wenselijk te vissen metzo min mogelijk ongewenste bijvangst.De sector werkt daarom al tijden meeaan onderzoek naar het verminderenvan discards en blijft continu zoekennaar verbeteringen en oplossingen.Discards onderzoekDe sector werkt mee aan onderzoeknaar discards, zowel naar de hoeveelhedenals naar mogelijkheden totvermindering. Het aantal schepen datvrijwillig mee doet aan zelfbemonsteringsprogramma’sis flink gestegende afgelopen jaren. Daarnaast loopter een aantal projecten gericht optuigaanpassingen die verminderingvan discards teweeg kunnen brengen,zoals netaanpassingen in de platvisvisserijen het brievenbus project inde garnalenvisserij. De komst van depulskor is ook veelbelovend als hetgaat om discardsvermindering.Discards DenkTankOnder het convenant ‘DuurzameNoordzeevisserij’ dat is opgesteldin 2008, is de Discards DenkTankopgericht. De Discards DenkTank (ofkort DDT) heeft tot doel het schrijvenvan een discards reductie plan watvoortkomt uit de sector zelf. Een vande onderdelen van het reductieplanbetreft hernieuwd onderzoek naardiscards overleving. Om te weten watde effecten van discarden zijn, moetduidelijk worden hoeveel vissen overlevenen hoeveel niet. Immers, zou hetprobleem net zo groot zijn wanneerdiscards een hoge overlevingskanshebben na het terugzetten? Bij ditonderwerp wordt vaak gerefereerdaan gedateerd onderzoek wat nietmeer strookt met de huidige praktijkvan de visserij. De Nederlandse visserijheeft sinds de jaren ’80 een hoopveranderingen doorstaan. Net als dewetenschap; technieken om discardsoverleving te testen zijn veranderd enverbeterd. Daarnaast zijn maatregelenzoals het vermijden van ondermaatsevis en inzetten op innovaties om discardste verminderen onderdeel vanhet plan.Pelagische visserijMakreel en horsmakreel komen vaakin gemengde scholen voor. Echter,wanneer het makreelquotum volledigbenut is, mogen de trawlers nog welop horsmakreel vissen. Op deze wijzezouden er ongewenste bijvangstenvan niet-doelsoorten kunnen voorkomen.De laatste jaren is dit versterktdoor de groei die het makreelbestandheeft doorgemaakt. De pelagischevisserij financiert daarom onderzoekgericht op het verhogen van selectiviteitin de visserij. In het onderzoekwordt gekeken of het gebruik van

sonar meer informatie kan bieden overde samenstelling van de scholen, omte kunnen bepalen in welke mate dedoelsoort en niet-doelsoort vermengdzijn in een school. Op basis van diegegevens kan er vervolgens eenkeuze worden gemaakt de betreffendeschool wel of niet te vangen.Het onderzoek naar het gebruik vansonar is begonnen met het TWINSONproject en ondervindt nu een vervolgmet meer geavanceerde techniek enapparatuur.27Overleving ongewenstebijvangstEnkele ondernemers zijn bezig methet ontwikkelen van een overlevingsbakom de overleving van bijvangst inde garnalenvisserij te bevorderen. Eensoortgelijk initiatief is eerder succesvolgeïmplementeerd in de schietfuikvisserijop paling in het IJsselmeer enMarkermeer. Voor dit veelbelovendesysteem voor de bijvangst in de garnalenvisserijhebben de betreffende ondernemersrecent de Herman WijffelsInnovatieprijs en de Verantwoorde VisPrijs 2012 in ontvangst genomen.Naast een aantal projecten die gerichtzijn op verbetering van specifiekeaspecten van impact, zijn er ook projectengericht op een integrale aanpakvan vermindering van de impact ophet ecosysteem. Een goed voorbeeldhier van is het Masterplan TransitieVloot.

284. Beheer: visbestandenen visserijVisser, natuurbeheerder en natuurfan:iedereen heeft baat bij een gezondevisstand in een gezonde Noordzee. Devisserijdruk is één van de factoren dieinvloed heeft op de visstand. De sectorstreeft samen met overheid naar eenevenwicht tussen de visserij-inspanningin de Noordzee en de ontwikkelingvan de te bevissen bestanden.Visserijen op de Noordzee wordengekenmerkt door een streng beheer,zowel op nationaal als op EU-niveau.Visserijsterfte wordt bijvoorbeeldbeperkt door het vissen binnen quotavoor de belangrijkste commerciëlesoorten en de inzet van vissersschepenwordt beperkt door het toekennenvan een maximum aan zeedagen.Daarnaast geldt er een groot aantalaanvullende maatregelen voor vissersten aanzien van bijvoorbeeld vistuigenen ruimtelijke ordening.Herziening GemeenschappelijkVisserijbeleidVeel onderdelen van het visserijbeleidzijn Europees geregeld in het zogehetenGemeenschappelijk Visserijbeleid(GVB). Elke tien jaar wordt het GVBherzien. In 2012 moet het nieuweGVB rond zijn. De focus van deherziening van het GVB zal liggenop het verminderen van discards enregionalisatie van beleid. Het visserijbeleidis gemeenschappelijk en geldtvoor alle Europese lidstaten, maar devisserijvloot en bijbehorende duurzaamheidsthema’sverschillen echtersterk per land. Dit maakt het nietgemakkelijk voor al deze lidstaten eengedragen en gepast beleid op te stellen.De vissector komt daarom actiefop voor de belangen van de sector,door het inspreken op voorstellen,bijdragen aan lopende discussie enhet formuleren van eigen voorstellenop conflicterende punten.MeerjarenbeheerplannenApart van het generieke beleid staanenkele voor Nederland belangrijkesoorten onder een meerjarenbeheerplan.Voor tong en schol is zo’n planin werking sinds 2007. In fase 1 vandit beheerplan nam de visserijdrukjaarlijks met 10% af totdat tong enschol zich twee achtereenvolgendejaren binnen veilige biologischegrenzen bevonden. In 2011 is dit voorbeide soorten behaald, wat maakt datgestart kan worden met fase 2 van hetbeheerplan. In deze fase wordt hetbeheer gericht op MSY niveau, oftewelde maximale duurzame oogst. Anderevissoorten die onder meerjarenbeheerplannenstaan betreffen haring,makreel en horsmakreel.Meerjarenbeheerplannen geven structuuraan beheer richting een duurzamevisserij. Toch ontstaan soms nogsituaties waarin beheerplannen nietvolledig aansluiten bij de werkelijkheid.Bijvoorbeeld wanneer het heelgoed gaat met een bestand, maar devisserijdruk slechts met een beperktpercentage omhoog kan volgens deregels van het beheerplan. Of wan-

neer achteraf blijkt dat bestandsgrootteszijn onderschat en de visserijsterfteniet zodanig kan worden bijgesteldomdat het beheerplan dat niet toelaat.De sector werkt actief mee om in ditsoort situaties tot een werkbare oplossingte komen.Overige maatregelenNaast het beheer gericht op het bevissenvan gezonde visbestanden geldener ook maatregelen met betrekking totvistuigen. Dat dit een grote invloed kanhebben op de visserij, is te zien aanhet verbod dat geldt op elektrisch vissen.De pulskor is een veelbelovendtuig dat onder meer kan vissen metminder discards, bodemberoering enbrandstofverbruik. Echter, de pulskoris een tuig dat vist met behulp vanelektrische stootjes en valt daarmeeonder het genoemde verbod. Inmiddelshebben 42 schepen een tijdelijkeontheffing op dit verbod verkregen envissen met de pulskor of zijn bezigmet de aanschaf hiervan. Dit is nietaltijd makkelijk, omdat het aanschaffenvan een pulskor om een groteinvestering vraagt en de toekomst nogonzeker is.De pulstechniek wordt op vele puntengezien als een grote stap in de verduurzamingvan de visserij. De sectorwerkt hard aan het verkrijgen vanpermanente toestemming van het tuig,zodat de pulskor door meer vissersgebruikt kan worden, investeren minderrisicovol wordt en de transitie naareen duurzame visserij kan worden bespoedigd.De visserijsector is daaromin verschillende gremia verenigd omdit te bewerkstelligen. De StuurgroepPuls geeft richting aan een aantal onderliggendewerkgroepen die de zorgdragen voor communicatie, controleen monitoring. Samen hebben destuurgroep en de werkgroepen tot doeldat er genoeg informatie verzameldwordt zodat de positieve eigenschappenvan het tuig voldoende kunnenworden aangetoond en permanentetoestemming van het tuig wordt verkregendoor de Europese Commissie.Visstand Beheer CommissiesVisserijbeheer speelt niet alleen in deNoordzee een grote rol, maar ook inde Nederlandse binnenwateren. Hetvisserijbeheer dient vorm gegeven teworden in Visstand Beheer Commissies(VBC’s). In 2010 kende Nederland16 VBC’s op staatswateren en 20op waterschapswateren. In een VBCwerken individuele beroepsvissers,vertegenwoordigers van hengelsportverenigingen,waterschappen en Rijkswaterstaatsamen aan het opstellenvan visplannen. In een visplan wordtde huidige wijze van bevissing vooreen bepaald gebied in kaart gebrachten afspraken gemaakt over wijze vanbevissing in de toekomst. Vanwegede aalproblematiek is het vangen vanaal voor de gemalen en het overzettenvan aal voor de beroepsvisserijeen belangrijk onderwerp binnen hetvisplan. Het netwerk van VBC’s islandelijk dekkend. De samenwerkingtussen deze groepen is niet vanzelfsprekendnoch eenvoudig, maar in deVBC’s wordt een gelijk doel nagestreefd:een verantwoord beheer vanbinnenwateren.29

30Ruimtelijke ordeningRuimtelijke ordening op zee is intoenemende mate van belang voorde visserij. De Noordzee is één vande drukste zeeën ter wereld. Naastvisserij wordt de Noordzee onderandere gebruikt door scheepvaart,recreatie, windmolens, pijpleidingenen elektriciteitskabels. In het kader vande windparken op zee wordt door devisserijsector meegedacht aan veiligen rendabel medegebruik van dewindparken. Er wordt gesproken overscheepvaartveiligheid, het ontwerpvan de parken en mogelijke vistechniekendie in de parken toegestaanzouden kunnen worden. Ook wordtruimte gereserveerd voor beschermingvan natuur op de Noordzee, viade Vogel- en Habitatrichtlijn (het Natura2000-proces) en de KaderrichtlijnMarien (KRM). De KRM bevindt zichmomenteel nog in de implementatiefase.De visserijsector is hierbij betrokkenen praat mee over de doelen enindicatoren, de sociaal-economischeanalyse en interpretatie van belangrijketermen, zoals de ecosysteembenadering.Natura 2000In het kader van Natura 2000 zijn zesgebieden op de Noordzee aangewezenvoor bescherming: de Voordelta,Vlakte van de Raan, Noordzeekustzone,Doggerbank, Klaverbank en hetFriese Front.Ook vrijwel alle binnenwateren, zoalsde waterbekkens in de ZeeuwseenZuid-Hollandse Delta en hetIJsselmeer, vallen onder het beschermingsregimevan Natura 2000. Denatuurdoelen voor de beschermdegebieden verschillen en bepalenuiteindelijk welke beheermaatregelenmoeten worden opgesteld voorde verschillende gebruikers. Voorde visserij kan dit betekenen dat insommige gebieden de visserij beperktgaat worden, wat grote economischeen sociale gevolgen kan hebben.Het doel is echter beheerplannen temaken die werkbaar en acceptabel(haalbaar en betaalbaar) zijn voor allepartijen. De ‘p’ van people is dan ookerg belangrijk, met name de participatievan vissers in het tot stand komenvan beleid. Vissers kunnen immers alsgeen ander de partijen voorzien vanpraktijkinformatie en ervaring. In hetverleden heeft het beheerplan voor deVoordelta voor veel pijn gezorgd onderde vissers in dit gebied. Door intensiefdeel te nemen aan de diverse beheerplanprocessenen zo vroeg mogelijkin de processen de praktijkkennis vanvissers in te brengen, wordt voorkomendat deze situatie zich herhaalt.Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot hetproject ‘Joint Fact Finding voor adaptiefbeheer van de Vlakte van de Raan’en tot het voorstel voor beheer op deKlaverbank vanuit de vissers zelf.VIBEGEind 2008 zijn de eerste gebiedenop de Noordzee door het ministerie

31van EL&I bij de Europese Commissieaangemeld als Natura 2000-gebied.Het gaat om de Doggerbank, Klaverbank,Vlakte van Raan en de Noordzeekustzone.Voor deze gebiedenis eind 2009 een proces op ganggekomen om over de visserijmaatregelenin deze gebieden te praten inde regiegroep Visserij in beschermdegebieden (VIBEG).Eind 2011 hebben de visserijsector,de natuurbeweging en het ministerievan Economische Zaken, Landbouwen Innovatie een akkoord ondertekendover de bescherming van tweenatuurgebieden in de Noordzee. Sommigedelen in het Natura 2000-gebiedNoordzeekustzone worden geslotenvoor de boomkor- en garnalenvisserij.Als tegenprestatie zegden de natuurorganisatiestoe om de komende jarenniet naar de rechter te stappen, zodatde visserij de tijd en de kans krijgt omnieuwe meer duurzame vistechniekenin te voeren. Met het akkoord wordende natuurdoelen van twee Natura2000-gebieden op zee gehaald en stimuleerthet tevens de verduurzamingen de innovatie in de visserijsector. Ditmoet economie en ecologie hand inhand laten gaan.Het zogeheten VIBEG-akkoord (VisserijIn Beschermde Gebieden), regeltde visserij op twee gebieden vande Noordzee, die in 2010 als Natura2000-gebied zijn aangewezen: deVlakte van de Raan in de zuidwestelijkedelta en de Noordzeekustzone, eenstrook drie mijl zeewaarts van Bergen,Noord-Holland, tot Rottum in de Waddenzee.De Europese Vogelrichtlijn isalleen in de Noordzeekustzone vantoepassing, de Europese Habitatrichtlijngeldt in beide gebieden. Dat betekentdat Nederland in beide gebiedende zandbanken moet beschermen.Zandbanken zijn belangrijk voor al hetleven dat zich daarin bevindt en kanontwikkelen. Bovendien hebben zijeen belangrijke functie als habitat voorschelpdiersoorten die op hun beurtweer door zeevogels als zwarte zee-

32eend en eidereend worden gegeten.Het akkoord is ondertekend doorStichting de Noordzee, Natuurmonumenten,WNF, Waddenvereniging, ProductschapVis, Vissersbond, VisNeden het ministerie van EL&I.De Voordelta kent sinds 2008 maatregelenvoor de visserij (zowel voor hetbehalen van de Natura 2000-doelen,als de compensatie voor de aanlegvan de Tweede Maasvlakte), welkezijn vastgelegd in het beheerplan.Voor de Noordzeekustzone en Vlaktevan de Raan zullen de maatregelendie worden afgesproken, ook terechtkomen in een beheerplan.Joint Fact FindingVoor de Vlakte van de Raan is alvroeg in het VIBEG-traject geconcludeerddat er over dit gebied te weinigconcrete kennis is. Om beheer tochmogelijk te maken is naar aanleidinghiervan een apart project opgestart,waarin de visserijsector samen meteen natuurorganisatie (het ZeeuwsLandschap) probeert tot een gedeeldekennisbasis te komen. Samenproberen de partijen te bepalen wat erbekend is en wat niet, en nog belangrijker:wat zouden we moeten wetenvoordat we een goed beheerplan kunnenopstellen voor dit gebied? Uniekaan dit proces is, dat de visserijsectorsamen met de natuurorganisatie hetinitiatief heeft genomen en nog voorhet daadwerkelijke beheerplanprocesvan het bevoegd gezag (Rijkswaterstaat)van start gaat, bezig is om proactiefna te denken over de toekomstvan het gebied.FIMPASVoor de gebieden buiten de ‘12-mijlszone’(Doggerbank, Klaverbanken Friese Front) is eind 2009 hetFIMPAS-project (Fisheries Measuresin Marine Protected Areas) van startgegaan. Dit project wordt door ICESbegeleid en bestaat uit een aantalworkshops. Tijdens deze workshopswordt gekeken naar de beschikbareinformatie over de natuur en visserij indeze gebieden. Daarna is een analysegemaakt van de mogelijke effectenvan visserij op de natuurdoelen enwordt er op basis van deze analyseverder gepraat over mogelijke visserijmaatregelen.De sector neemt ookaan dit proces intensief deel.KlaverbankDe Klaverbank is aangewezen voorde bescherming van stenige habitats(de zogenaamde ‘Riffen van openzee’). Sinds jaar en dag vindt er ookal visserij plaats op de Klaverbank,zowel in de modderige Botney Gut diede Klaverbank doorkruist, als in degebieden er om heen. Als reactie opeen voorstel van de stuurgroep vanFIMPAS, zijn de vissers met elkaar omtafel gaan zitten om goede en duidelijkehabitatkaarten te produceren vanhet gebied. Hieruit bleek dat de Klaverbankniet in zijn geheel uit stenigegebieden bestaat, maar delen er van

ook zanderig genoeg zijn om sleepnetvisserijtoe te staan, zonder dat denatuurdoelen van het gebied in gevaarworden gebracht. Op grond van dezekaarten, waarvoor ook een ecologischexpert van het gebied is geraadpleegd,heeft de sector zelf voorstellengedaan voor de bescherming vandit gebied. In de loop van 2012 zalduidelijk worden hoe de Klaverbankbeschermd gaat worden.DoggerbankDe Doggerbank is niet alleen doorNederland aangemerkt als Natura2000: ook de Duitse en Engelse overheidhebben dit gebied aangewezen.De Denen hebben ook een stukje vande Doggerbank, maar er vooralsnogvoor gekozen dit deel niet als Natura2000 aan te merken. Het is wenselijkom tot één managementplan vandit gebied te komen, zodat vissersniet geconfronteerd worden met vierverschillende managementregimes.Naar aanleiding van FIMPAS wordtvoor de Doggerbank via een specialefocusgroep van de Noordzee RACgeprobeerd om tot maatregelen tekomen voor het hele gebied. Hierbijzitten diverse natuurorganisaties envisserijvertegenwoordigers uit verschillendelanden (Nederland, Engeland,Denemarken) aan tafel. Input vanvissers over hun activiteiten en kennisvan het gebied is hierbij een belangrijkonderdeel. In de loop van 2012 zalmeer duidelijk worden over maatregelenin de Doggersbank.Dialoog stakeholdersDe visserij is een sector waarin belanghebbendenverschillende meningenvoeren over belangrijke thema’s.Om gezamenlijk naar een duurzamevisserij te werken is het nodig een coherentevisie te formuleren. Alhoeweldit geen makkelijk opgave is, zijn erverschillende initiatieven ontplooid terbevordering van het vormen van eengezamenlijke visie. Een goed voorbeelddaarvan zijn de verschillendeconvenanten die zijn opgesteld tussenvisserij, overheid en natuurorganisaties.De visserij beschouwt samenwerkingals zeer belangrijk, maar ookals moeizaam door de uiteenlopendemeningen en belangen. Een brozesamenwerking kan bij het minste ofgeringste onder spanning komen testaan. De grote hoeveelheid dossiersdie allemaal tegelijk om oplossingenen besluiten vragen maken het nietgemakkelijk om in het spanningsveldvan verschillende belangen te opereren.Desalniettemin gaat de inzet vanalle partijen door en zijn er op diversefronten concrete doelen bereikt.Maatschappelijk convenant‘Duurzame Noordzeevisserij’Het convenant Noordzeevisserij‘Duurzaam vissen’ is in 2008 getekenddoor de Nederlandse productenorganisaties,het Productschap Vis,Stichting de Noordzee, het WereldNatuur Fonds en de minister van hettoenmalige ministerie van Landbouw,Natuur en Voedselkwaliteit. In hetconvenant zijn vijf thema’s waarin deverschillende partners de meerwaardezien van samenwerking verder uitgewerkt.Deze betreffen het aanbod vanduurzame vis, communicatie, onderwijsen scholing, invulling beschermdegebieden en bestandsbeheer. Binnende thema’s zijn afspraken gemaakttussen de partners en alle partijenwerken vanuit hun eigen kennis enervaring mee aan deze afspraken.In 2010 is het convenant onder drukkomen te staan. Dit heeft er toe geleiddat één van de partners een tijd nietaan tafel zit of heeft gezeten. Processendie in het begin in gang zijn gezet,zijn nu in de fase van besluitvorminggekomen en dit blijkt lastig te zijn.Desalniettemin hebben alle partijende intentie om de samenwerking tecontinueren.Convenant transitie mosselsectoren natuurherstel WaddenzeeHet maatschappelijk convenant in demosselsector is in oktober 2008 totstand gekomen tussen het toenmaligeministerie van Landbouw, Natuuren Voedselkwaliteit, de verenigingVogelbescherming Nederland, deWaddenvereniging, Stichting Wad,de Vereniging Natuurmonumentenen de PO Mosselcultuur. In achttienafspraken beschrijft het convenant hetproces naar duurzame mosselvisserijen natuurherstel in de Waddenzee enroept op tot innovatie in de sector. Het33

34streefbeeld is dat in 2020 de bodemberoerendevisserij op grondstof voorde mosselsector in de NederlandseWaddenzee is afgebouwd en dat allegrondstof die op die manier verkregenwerd via MZI’s en/of andere innovatievemethoden wordt gewonnen.Het convenant is uitgewerkt in eenplan van uitvoering dat beschrijft hoegaat worden voldaan aan de gesteldedoelen. Dit plan van uitvoering is ergekomen in maart 2009 en beschrijfthoe de bodemvisserij van mosselzaadstapsgewijs afneemt en er ruimtewordt gecreëerd voor het invangenvan mosselzaad met alternatievetechnieken zoals mosselzaadinvanginstallaties(MZI’s).De uitvoering van de afspraken enplannen loopt volgens schema. Echter,het uitblijven van nieuw mosselzaadin zowel 2010 als 2011 trekt een wisselop de financiële spankracht vande mosselkwekers en daarmee huninvesteringsmogelijkheden. Er is eentussentijdse evaluatie voorzien in2014.Maatschappelijk convenantDuurzame VoordeltaHet maatschappelijk convenant DuurzameVoordelta is afgesloten tussende minister van LNV, de minister vanVerkeer en Waterstaat, de VerenigingNatuurmonumenten, Stichting deNoordzee, het Productschap Vis enhet havenbedrijf Rotterdam. De overeenkomstbeschrijft het samengaanvan natuur en visserij in het Natura2000 gebied de Voordelta. De partijenproberen Natura 2000, de natuurcompensatievoor uitbreiding van de Rotterdamsehaven en de commerciëlevisserij in de Voordelta met elkaar inovereenstemming te brengen.

CertificeringEen keurmerk is een onafhankelijk enbetrouwbaar kwaliteitsoordeel overeen product. Keurmerken kunnen deconsument inzicht geven over de achtergrondvan producten, bijvoorbeeldover de productiewijze of de herkomst.Voor visproducten zijn verschillendekeurmerken in omloop, onder meervoor de promotie van streekproducten,hygiëne, voedselveiligheid en duurzaamheid.De ontwikkeling, beoordeling,uitvoering en verspreiding vankeurmerken kunnen erg verschillendzijn. Sommige keurmerken zijn internationaalerkend waarbij de onderliggendestandaarden zijn ontwikkeldmet diverse belanghebbenden. Anderekeurmerken zijn meer lokaal van aarden vertellen hun specifieke verhaalover productherkomst of bereidingswijze.Veel ondernemers in de vissectorzijn bezig één van de onderstaandeof andere keurmerken te behalen ofhebben dit reeds gedaan.MSC (Marine StewardshipCouncil)De MSC is een internationale non-profitorganisatie die in 1997 is opgerichtom verduurzaming in de visserij tebevorderen. MSC herkent en beloontduurzame vispraktijken en probeertde keuze van de consumenten tebeïnvloeden wanneer zij vis kopen. Deorganisatie MSC stelt standaarden opvoor duurzame visserij in ecologischezin en bewaakt de aansluiting hiervanop de actuele situatie. De beoordelingvan een visserij vindt plaats doordateen onafhankelijke derde partijde visserij langs de lat van de MSCstandaarden legt en daarbij scorestoekent. Visserijen worden beoordeeldop de status van het visbestand, deimpact van de visserij op het marienemilieu en de effectiviteit van het visserijbeheer.De certificering met MSC is specifiekgericht op wildvangst en kan niet wordenaangevraagd voor aquacultuur.Echter, tussen puur wildgevangenvisserij en pure kweek van vis, schaalenschelpdieren (aquacultuur) zit eenbreed spectrum van visserijen waarbijeen vorm van menselijke interventiewordt toegepast – de verrijkte visserijen.Indien een verrijkte visserij aanbepaalde criteria voldoet, komt dezeook in aanmerking voor MSC certificering.In 2011 is de eerste Nederlandseverrijkte visserij gecertificeerd; deNederlandse mossel afkomstig uit de35

36hangcultuur of bodemteelt. Daarbijwordt het mosselzaad vanuit het wildgevangen en in een hangcultuur ofop de bodem verder gekweekt totdatde mosselen groot genoeg zijn omgeconsumeerd te worden. In 2011volgde nog een tweede primeur toenin juli werd aangekondigd dat deNederlandse mesheften visserij hetMSC beoordelingstraject in is gegaan.De visserij op mesheften is de eerstevisserij die volgens de MSC richtlijnenvoor geïntroduceerde soorten wordtbeoordeeld. Dit was tot voor kort nogniet mogelijk.Het behalen van een MSC certificeringis geen eenvoudig proces en kanin sommige gevallen jaren duren. Omdraagvlak en objectiviteit te waarborgenwordt op verschillende momentenin het certificeringsproces de inspraakvan belanghebbenden gevraagd. Ditzijn vaak diverse natuurorganisaties,overheden of bijvoorbeeld anderevisserijen. Soms komt het voor dateen visserij zonder veel extra verbeteringenkan voldoen aan de standaardvan MSC. Maar dikwijls moet er inhet proces naar MSC certificeringeen aantal verduurzamingsstappenworden genomen voordat een certificeringmet MSC binnen handbereikkomt. Dit is bijvoorbeeld het geval metde Nederlandse garnalenvisserij, diein 2007 een MSC certificeringstrajectis gestart. Er vindt geen wetenschappelijkebestandsschatting plaats voorde garnalenpopulatie in de Noordzeeen de visserij op garnalen wordt nietbeheerd door het uitgeven van quota.Voor het verkrijgen van een MSC certificeringechter, is het van belang dater bestandsbeheer plaatsvindt en dater voldoende informatie beschikbaar isover de bestanden. De garnalensectorheeft getracht beide zaken aan te pakkenmet het opstellen van een CatchControl Rule (CCR). In deze CatchControl Rule wordt geregeld dat ermonitoring plaatsvindt op het bestanden wordt vermeld welke maatregelener van kracht worden indien hetgarnalenbestand onder druk komt testaan. Eind 2011 is deze Catch ControlRule afgekeurd door de NMa (NederlandseMededingingsautoriteit) omreden van gevoeligheid ‘mededinging’.De garnalensector gaat zich er voorinzetten om alsnog te voldoen aan deeisen van MSC door hier nog verderestudie van te maken en regels op testellen die voor alle belanghebbendenaanvaardbaar zijn. Er wordt verwachtdat dit proces in 2012 daadwerkelijktot MSC certificering zal leiden.Wereldwijd zijn er al 135 visserijenMSC gecertificeerd en zitten er 134visserijen in de beoordelingsprocedure(recent per december 2011). InNederland groeit het aantal gecertificeerdevisserijen en wordt het aanbodaan MSC producten van Nederlandseafkomst steeds diverser. In figuur 7vindt u een overzicht van de visserijenin Nederland die het MSC certificaathebben behaald of in beoordelingsprocedurezitten.

Figuur 7: MSC certificeringVisserijMSC statusTechniekGebied(beoogde) certificaathouderJaar van labelHaringAtlanto haringMakreelScholTongMosselMosselZeebaarsHollandse garnaalSchol en tongMesheftenKokkelsOesters (platte en creusis)GecertificeerdGecertificeerdGecertificeerdGecertificeerdGecertificeerdGecertificeerdGecertificeerdGecertificeerdIn trajectIn trajectIn trajectIn trajectIn trajectIn trajectTrawlerTrawlerTrawlerTwinrigTwinrigStaand wantBodemcultuurHangcultuurHandlijnvisserijSleepnetvisserijTwinrig, outrig, flyshootKorrenHandmatige kokkelvisserijBodemcultuurNoordzeeNoord-Atlantische OceaanNO Atlantische OceaanNoordzeeNoordzeeNoordzeeWaddenzee en Zeeuwse DeltaZeeuwse deltaZuidelijke NoordzeeNoordzeeNoordzeeZeeuwse Delta en ten noordenvan de WaddenzeeWaddenzee en OosterscheldeOosterscheldeen GrevelingenmeerPFAPFAPFAEkofish GroupOsprey TrawlersStichting van de Nederlandse visserijPO MosselcultuurZeeuwse hangcultuurmosselenVereniging BeroepsmatigeHandlijnvissers Nederland (VBHL)Stichting van de Nederlandse visserijCoöperatieve Visserijorganisatie (CVO)PO Nederlandse vissersbondVereniging van Handkokkelvissers‘Op handkracht verder’ (OHV)Nederlandse oestervereniging2006 & 20112010200920092010200920112011201137Ook de handel speelt een rol in hetMSC certificaat en de beschikbaarheidvan MSC producten voor deconsument. Het ‘chain of custody’certificaat van MSC waarborgt dat hetMSC label alleen staat vermeld opproducten die uit een MSC gecertificeerdevisserij komen. De verschillendeschakels in de handel- en verwerkingsketendienen alle dit keurmerk tedragen om MSC producten te mogenverwerken of verhandelen en het MSClogo te voeren op hun producten enin de bedrijfscommunicatie. Diversehandelaren en verwerkers hebben ditcertificaat reeds in hun bezit.Verschillende partijen voeren overlegom dit certificaat ook aansprekendte maken voor de visdetailhandel inNederland.Certificaat VerantwoordelijkVissenHet Certificaat Verantwoordelijk Vissen,oftewel het CVV, is gebaseerdop het Engelse RFS (ResponsibleFishing Scheme). Het certificaat, dooreen derde partij gecontroleerd, garandeertde koper van vis dat de aanvoerderop een verantwoordelijke manierzijn vis heeft gevangen, binnen dewettelijke kaders van visstandbeheer,kwaliteit, milieu en arbeidsomstandigheden.Het is daarmee een businessto-businesslabel.Het aantal deelnemers voor het CertificaatVerantwoordelijk Vissen (CVV)neemt langzaam maar zeker toe. Midden2011 zitten er in totaal 65 vaartuigenin het certificeringproces. Dit zijnnagenoeg allemaal vissersvaartuigenuit de categorie Noordzee kotters.Streekkeurmerk ZuiderZeeZilverZuiderZeeZilver is een kwaliteits- enduurzaamheidkeurmerk voor visen visproducten uit het voorma-

38lige Zuiderzeegebied. Het keurmerkstaat voor kwaliteit, duurzaamheid,herkomst en traceerbaarheid. Hetkeurmerk mag worden gebuikt doorvisserijondernemers, verwerkendebedrijven, groot- en detailhandelsbedrijvenen horecaondernemingen dievoldoen aan specifieke criteria. Hetdoel van ZuiderZeeZilver is meerwaardecreëren voor visserijproductendie geoogst en verwerkt zijn in hetvoormalige Zuiderzeegebied. Dit komttot uiting in een relatief hogere prijsdie consumenten bereid zijn te betalenvoor streekeigen producten van goedekwaliteit die op duurzame wijze zijnvoortgebracht. In januari 2009 is eenpilot van het project van start gegaanen zijn de eerste snoekbaarzen doorde proefketen gegaan. Met enkeleIJsselmeervissers en een handelaaris hiermee twee maanden proefgedraaid.Hierbij is vooral gekeken naarhet logistieke- en traceringsprocesvan visser tot consument. In het jaar2011 is als doel gesteld om het aantalgecertificeerde horeca- en verwerkingsbedrijvenverder uit te breiden.ZuiderZeeZilver wordt gedurendehet nettenseizoen aangeboden, ditseizoen loopt van 1 juli tot en met 15maart.Friends of the SeaEen aantal Nederlandse schepenzijn inmiddels met het internationalekeurmerk ‘Friends of the Sea’ gecertificeerd,kortweg FOS. Anders dan hetMSC keurmerk, is dit keurmerk zowelgericht op aquacultuur als wildvangst.Voor beiden heeft het naast criteriaop het gebied van de toestand vande visbestanden, discards, en impactop habitats ook criteria die te makenhebben met sociale aspecten vande visserij of aquacultuur. Ook wordtaandacht besteed aan een jaarlijksereductie van de carbon footprint.GLOBALG.A.P.GLOBALG.A.P. staat voor GlobalGood Agricultural Practices.GLOBALG.A.P. richt zich specifiekop aquacultuur en is primair eenbusiness-to-business certificeringssysteem.De certificering is in conceptalleen aan de handelspartners bekenden kent geen logo dat herkenbaaris voor de consument. Echter, supermarktketenscommuniceren ophun websites wel degelijk over ditzorgsysteem. Daarnaast is er sindseind 2011 een informatieve websitegelanceerd over GLOBALG.A.P. welkegenoemd kan worden op consumentenverpakkingenvan GLOBALG.A.P.gecertificeerde aquacultuurproducten(www.my-fish.info).De eerste GLOBALG.A.P. aquacultuurstandaardis ontwikkeld voorzalmachtigen, naar aanleiding vannegatieve campagnes over dierenwelzijnin kweekzalm. In deze in 2004verschenen standaard lag de focusvoornamelijk op voedselveiligheid,veiligheid van het personeel, wetsconformiteiten dierenwelzijn. In 2008 is

dit uitgebreid door het uitbrengen vande garnalenstandaard die ook criteriahanteerde omtrent milieu, ecologie ensociale aspecten rond personeel enomgeving. In 2009 zijn er additionelestandaarden verschenen voor tilapiaen pangasius. Per 1 januari 2011 iser sprake van een algemene aquacultuurstandaardtoepasbaar op alleaquacultuurproducten en teeltvormen,met uitzondering van zeewieren, amfibieënen reptielen. Voor het voeder datgebruikt wordt heeft GLOBALG.A.P.een aparte ‘Compound Feed Manufacturingstandard’. De GLOBALG.A.P.standaarden zijn bedoeld als minimumnormen voor acceptatie door supermarktketens.Alle Nederlandse supermarktketenshebben deze certificeringbeleidsmatig als minimum vereist. Destandaarden zijn tot stand gekomenmet inspraak van andere belanghebbenden.Op dit moment zijn er enkeletientallen kwekerijen gecertificeerdvoor zalm (vnl. Noorwegen), garnalen(diverse Aziatische en Zuid Amerikaanselanden), tilapia en pangasius.De standaarden zijn te vinden opwww.globalgap.org.39ASC (Aquaculture StewardshipCouncil)Het ASC (Aquaculture StewardshipCouncil) is in ontwikkeling en beoogtstraks meer aspecten te bestrijkendan Global Gap; anders dan doet vermoedenis het geen broertje van MSC.Het Aquaculture Stewardship Councilwerkt met onafhankelijke third-party

40accreditatie en certificeringsorganisatiesom aquacultuuroperaties tecertificeren die één of meer van detwaalf soorten kweken, waarvan denormen zijn geformuleerd door deAquaculture Dialogues, een initiatiefvan WWF. Voor deze soorten zal ASCbinnenkort een consumentenlabelintroduceren dat zal worden toegepastdoor verwerkers en distributeurs diedeel uitmaken van de gecertificeerde‘chain of custody’.BAPDe GAA (Global Aquaculture Alliance)en de ACC (Aquaculture CertificationCouncil) zijn organisaties van kwekersdie een certificering hebben ontwikkeldvoor onder andere garnalen,zalm, tilapia, meerval en pangasius.De standaard wordt Best AquaculturePractice genoemd, oftewel BAP.De BAP standaard omvat milieu ensociale criteria, dierenwelzijn, voedselveiligheiden traceerbaarheid. HetBAP systeem bestaat uit aparte standaardenvoor het voeder, de hatchery,de kweek zelf en de verwerking. EenBAP logo heeft op één of meerderevan deze certificering betrekking, watwordt aangeven met een sterrensysteem.Naast de al ontwikkelde standaardenwordt gewerkt aan uitbreidingvan de standaarden naar anderesoorten.NaturlandNaturland, een Duits samenwerkingsverbandvan ecologische boeren,heeft een standaard ontwikkeld voorduurzaam gevangen vis. Een goedvoorbeeld van certificering met dezestandaard betreft de certificering vaneen aantal Victoriabaars visserijen inhet Victoriameer in Afrika. De standaardvan Naturland betreft niet alleenecologische en economische aspecten,maar geeft ook veel aandacht aanhet sociale aspect van deze visserijen.Vooral dit laatste wordt zeer gewaardeerd,zowel in Afrika als in Europa encreeert een win-win situatie voor allebetrokkenen.

Interview Bas GeertsASC, internationaal keurmerk voorverantwoord gekweekte visEr bestaat een groot aantal keurmerkenen kwaliteitslabels. Voor vis, schaal- enschelpdieren is sinds enkele jaren hetMSC label hét bekende, onafhankelijkekeurmerk. Dit keurmerk richt zich opvisserij. Ook voor kweekvis is er eengelijksoortig keurmerk, wat in 2012 op demarkt verschijnt: het ASC, AquacultureStewardship Council.Bas Geerts, Standards Director ASC, vertelt:‘Viskweek of aquacultuur is wereldwijdeen van de snelst groeiende productieketensvoor voeding. Om de aanzienlijkeimpact van deze sector te reduceren heefthet internationale Wereld Natuur Fonds(WWF) de afgelopen jaren een serierondetafelprocessen geleid, waaraanook diverse Nederlandse bedrijven enNGO’s hebben meegewerkt. Deze hebbengeresulteerd in 8 standaarden (voor 12soorten). In totaal hebben meer dan 2.200personen meegewerkt aan de totstandkomingvan deze standaarden voor verantwoordgekweekte vis.Het Aquaculture Stewardship Council(ASC) heeft vervolgens een gedegencertiferingsprogramma ontwikkeld. Onafhankelijkecertificeerders kunnen op basisdaarvan wereldwijd kwekerijen certificeren.Uitsluitend bedrijven die voldoen aanASC’s strikte eisen voor verantwoordeviskweek komen in aanmerking en kunnenhet ASC ecolabel op hun producten vermelden.In 2012 zullen de eerste bedrijveneen ASC-keurmerk krijgen.Het ASC brengt de standaarden gefaseerdnaar de markt, te beginnen met tilapia enpangasius. Tweekleppige schelpdieren(o.a. mosselen, oesters) en abalone volgeneen paar maanden later. Standaarden voorzalm, garnalen, seriola/cobia en forel zijnnu (eind 2011) nog in voorbereiding. Dezezullen naar verwachting medio 2012 wordenoverhandigd aan ASC. Het ASC heeftverder de ambitie om in de toekomst ookandere vissoorten aan haar programmatoe te voegen.Wat is de meerwaarde voor een ondernemerom naast het verkrijgen vanhet bestaande GlobalGAP ook nog hetASC-keurmerk te verkrijgen? Geerts: ‘HetASC is een keurmerk dat garandeert dateen kwekerij op een ecologisch en sociaalverantwoorde wijze produceert, terwijlGlobalGAP een sterke focus heeft opvoedselveiligheid. Het ASC heeft net alshet MSC een ecolabel voor consumentenop het product. GlobalGAP is tot dusverreeen zogenaamde business-to-businessstandaard. GlobalGAP is begonnen alsinitiatief van de retail, terwijl de ontwikkelingvan de standaarden voor ASC gedragenwordt door zowel bedrijven als NGO’s. Ditgeeft een enorme geloofwaardigheid aande standaarden. Daarmee zijn deze beidekeurmerken mijns inziens complementair.’ASC zoekt samenwerking met o.a. hetMSC en GlobalGAP om de kosten tebeperken en de toegevoegde waarde tevergroten.Kan het nieuwe ASC-keurmerk net als hetreeds bekende MSC keurmerk ook op eenwereldwijd draagvlak rekenen? Geerts:‘Als we kijken naar de steun die het ASCnu al in de markt heeft, dan sterkt dat mijnvertrouwen zeker. In jaarverslagen en opwebsites van steeds meer bedrijven, grooten klein, zijn de intentieverklaringen nietvan de lucht. Zo heeft onlangs nog de Zuid-Afrikaanse retailer Pick ’n Pack aangegevente gaan voor het ASC-ecolabel op hungekweekte visproducten. Ook de telefoongaat steeds vaker voor vragen over wanneerhet beschikbaar is. Begin 2012 zal hetzover zijn!’41

42KetenaanpakAls schakel in een keten heb je nietalleen de verantwoordelijkheid overhet eigen ondernemerschap, maarook over schakels verderop in deketen, zowel in binnen- als in buitenland.Als handelaar heb je bijvoorbeeldinvloed op de ketenschakels waar deproducten vandaan komen, maar ookop waar je producten naar toe gaan.Het implementeren van maatschappelijkverantwoord ondernemen doorde gehele keten is dan ook van grootbelang in de verduurzaming van eensector. Door het delen van informatieen samenwerking tussen verschillendeschakels in de keten kunnenbedrijven duurzamer ondernemen.MVO kan samenwerking stimulerenen brengt zelfs concurrenten tot elkaarom samen duurzamer door het levente kunnen. Wanneer maatschappelijkverantwoord ondernemen zichuitstrekt over de grens spreken wevan internationaal maatschappelijkondernemen.Bedrijven in de vissector tonen de ambitieom hun aanbod duurzame vis uitte breiden, de kwaliteit van duurzaamheidsprogramma’ste verbeteren en depenetratie van de markt met duurzamevis te verhogen. Om deze doelstellingente behalen wordt samengewerktmet maatschappelijke organisaties,certificeerders en keurmerk vertegenwoordigers.Voorbeelden van ditsoort gezamenlijke initiatieven zijn dekweek van Claresse (kruising tussentwee meervalsoorten), de meerval,pangasius en victoriabaars onderoptimale, milieuvriendelijke omstandigheden.Tevens wordt geïnvesteerdin de duurzame vangst en handelvan de tonijn. Een aantal concretevoorbeelden van samenwerking in deketen vindt u hier.Scheveninger’ BestScheveninger’ Best is een merk datrecentelijk is ontwikkeld en verse visaan de man brengt. Dit merk is eeninitiatief van drie partijen door deketen heen; aanvoer, visafslag engroothandel. De ketenpartijen zorgengezamenlijk voor verse vis opde markt van topkwaliteit. De vis isafkomstig van kotters met de nieuwstevistechnieken en de vis kan door desamenwerking tussen de ketenpartijenworden geleverd op bestelling. Naastverse vis wordt onder dit merk ook vissoepaan de man gebracht.Pelagische sectorEen deel van de activiteiten van depelagische sector vindt plaats bijWest-Afrika onder een visserij-akkoordmet Mauritanië. Aan de ene kantbiedt dit vangstmogelijkheden aande pelagische sector, aan de anderekant bieden de visserijakkoordenkansen aan West-Afrikaanse landen.Naast de financiële overdrachten diegepaard gaan met een visserijakkoordzijn ook veel Mauritaniërs werkzaamop Nederlandse schepen en worden

daar opgeleid tot visser. Voorts ishet wetenschappelijk onderzoek inMauritanië naar de eigen pelagischebestanden geïnitieerd door en ontwikkeldmet financiële ondersteuningvan de Nederlandse reders samenmet de Nederlandse overheid. Ookhet ontwikkelen van het gezamenlijkebeheer van de pelagische bestandendoor Mauritanië met buurlanden alsMarokko en Senegal wordt vanuitNederland actief gesteund. Buiten hetakkoord om wordt ook actief geholpenin het opzetten van een wetenschappelijkwaarnemersprogramma, welkenaast de hoeveelheid gegevens ookde lokale werkgelegenheid vergroot.De waarnemers zijn geïnstrueerden geschoold in allerlei technieken,waardoor onder andere data beschikbaarkomt over lengte en grootte vande vangsten.GedragscodesOp internationaal niveau is een aantalduurzaamheidprincipes ontworpendoor de EU handel- en verwerkingskoepel(AIPCE-CEP), die vervolgensop het niveau van individuele bedrijventoegepast kan worden. AIPCE-CEP heeft enige tijd geleden een gidsuitgebracht met aanbevelingen voorverantwoorde vis inkoop (‘principlesfor environmentally responsible fishsourcing’) en is momenteel bezigmet het ontwerpen van een vervolggidsvoor verantwoorde visverwerking(‘principles for environmentallyresponsible fish processing’). In dezegidsen staat een aantal principesaangeduid, dat onderdeel vormt vaneen internationale gedragscode voorverantwoorde aankoop en verwerkingvan vis, binnen en buiten de EU. Dezekan vervolgens op bedrijfsniveau toegepastworden om zo verduurzamingvan de visserij door de voorzieningsketenheen te bevorderen.De principes voor verantwoorde visinkoopzijn richtlijnen voor handel- enverwerkingsbedrijven om duurzaamheidtoe te kunnen passen binnendeze sector. De nadruk ligt met nameop verbeterde samenwerking, het bestrijdenvan illegale visserij, bevorderingvan traceerbaarheid en certificering(zoals MSC, GLOBALG.A.P. etc),het minimaliseren van bijvangstenop zee en betrokkenheid bij verbetertrajectenvan de visserij. De principesvoor verantwoorde visverwerkingleggen de nadruk op samenwerking,efficiënt gebruik van water/energie/transport, afval minimalisering, verpakkingmateriaaletc. Ook hier is devisie om veilige, voedzame en betaalbareproducten aan de consument tevoorzien.De importeurs in Nederland zettenzich in voor de verduurzaming van detonijnvangst in landen rond de StilleOceaan en Indische Oceaan waarnauw wordt samengewerkt met lokalevisserijbedrijven. Maar liefst vijf visserijenhebben reeds het MSC (MarineStewardship Council) keurmerk ontvangenen negen visserijen bevindenzich in het beoordelingstraject tot dezecertificering. Van de twintig mondialetonijnsoorten worden slechts vijfvoor consumptie gevangen: skipjack,geelvintonijn, grootoogtonijn, Albacoretonijn en blauwvintonijn. Alleen de situ-43

44atie van de blauwvintonijn is zorgwekkend,waardoor beschermde vangstmaatregelengenomen zijn om devisstand op peil te houden. In 2009 isde International Seafood SustainabilityFoundation (ISSF) opgericht. Hiermeeheeft de tonijnindustrie de handenineen geslagen om een antwoord tegeven op de toenemende discussiesover de wereldwijde tonijnpopulatie.Prominente onafhankelijke wetenschappers,milieuorganisaties – waaronderhet Wereld Natuur Fonds – enmarktleiders in de visindustrie, zoalsMW Brands (John West), Princes enBolton (Rio Mare), werken samen inde stichting. ISSF stelt zich tot doelwetenschappelijke initiatieven teontwikkelen voor lange termijn behouden objectief duurzaam gebruik vantonijnvoorraden, het reduceren vanbijvangst en de promotie van eengezond ecosysteem. (www.iss-foundation.org).Doelstelling is om eind 2014tenminste 50% tonijn te verwerken dieafkomstig is van de kleinschalige enselectieve pole-and-linevisserij.CertificeringVerschillende bedrijven ondersteunenandere partijen in de keten bij het behalenvan een certificering of bij eengoede voorbereiding daarvan. Eenaantal bedrijven, verenigd in het ‘SustainableAquaculture Platform’ (SAP)ondersteunen Vietnamese pangasiuskwekers in certificering van hun kwekerij.Tevens zijn de ondernemers actiefin het implementeren en auditerenvan de eigen ‘Blue Planet’ standaardin Vietnam bij pangasius kwekers.Het doel is om kweekbedrijven meteen GLOBALG.A.P. certificering teconfronteren met een label dat dieperingaat op zaken als analyses, voer,omgeving en sociale aspecten. InVietnam zijn al zes bedrijven gekwalificeerdmet deze standaard evenalstwee bedrijven die tilapia kweken inChina. Certificering met ‘Blue Planet’wordt uitgevoerd door een onafhankelijkederde partij.Onderzoek‘Van de bodem van de zee weten wenog minder dan van het oppervlak vande maan’. Een veelgehoord statementin de visserijsector. De zeeën zijngroot, wijds en onbekend. En tochhebben we er allemaal iets over tezeggen en worden er maatregelenopgesteld ten behoud van de visstanden de zeeën. Onafhankelijk wetenschappelijkonderzoek moet hierbij hetfundament zijn. Veel van de hiervoorbenoemde verantwoorde vis initiatievenhebben een bepaalde mate vanonderzoek in zich. Hierna worden nogenkele aanvullende initiatieven verderuitgewerkt.Discards bemonsteringOnderzoek naar de discards gegevensvan verschillende visserijtechniekenvindt al lange tijd plaats. Sindsde nieuwe datacollectie verordening

van de EU van kracht is gegaan in2009 hebben alle landen hun bemonsteringsintensiteitdrastisch moetenverhogen. In Nederland is dit gebeurddoor een intensief self-samplingprogramma op te starten, waarbij vissersonder een vast protocol monstersnemen die later uitgezocht en geanalyseerdworden. Ook voor een aantalvisserijen dat het MSC traject in isgegaan is een extra bemonstering vanvangsten en discards gestart. Dit laatstegebeurt veelal helemaal door devissers zelf, waarbij alleen de analysevan de gegevens wordt uitbesteed.BedrijfssurveyDe grootte van visbestanden wordengeschat op basis van gegevensdie verkregen worden uitzogenaamde survey’s. Deze survey’sHoe werkt eenbestandsschatting?worden voornamelijk uitgevoerd opspeciale onderzoeksschepen. Het projectBedrijfssurvey is in 2009 gestartom te bepalen of een survey met bedrijfsschepenextra informatie kan leverendie de bestandsschattingen vanschol en tong kan verbeteren. Hierbijwerd de lengtesamenstelling van devangst op een bedrijfsschip vergelekenmet de lengtesamenstelling vande vangst op het onderzoeksvaartuigdat jaarlijks de surveys uitvoert.Dit bleek overeen te komen. Echter,doordat er met de bedrijfsschepenmeer vis bemonsterd kan worden,worden de schattingen over de groottevan de visbestanden nauwkeuriger.Daarnaast kan de bedrijfssurvey ookmeer informatie opleveren van soortendie bij de onderzoekssurvey weinigvoorkomen, draagt het bij aan de communicatietussen onderzoekers envissers en biedt het inzicht in elkaarswerkwijze. In de brochure ‘Hoe werkteen bestandsschatting,’ onderdeel vandit project, wordt uitgelegd hoe eenbestandsschatting tot stand komt enwelke informatie daarvoor gebruiktwordt. De eventuele rol van de bedrijfssurveyhierin wordt ook belicht.De bedrijfssurvey is in 2011 de derdefase ingegaan. Dit jaar zal de start zijnvan de opbouw van een langjarigereeks van gegevens verzameld doorbedrijfsschepen. Twee bedrijfsschepenzullen twee weken vangstgegevensverzamelen ten behoeve van de jaarlijksesurveys.OnderzoekssamenwerkingOnderzoekssamenwerking is een platformwaar de visserijsector, overheiden onderzoeksinstellingen onderzoeksvragenen lopende onderzoekenbespreken. De onderzoekssamenwerkingricht zich op datacollectiestructureren, data bijdragen aan hetadviseringsproces met betrekking totbestandsopnames en de effecten vanbeheermaatregelen in de visserij beoordelen.De jaarlijkse samenwerkingrondom de wetenschappelijke surveysvan de visbestanden vindt plaats inde onderzoekssamenwerking. Deonderzoekssamenwerking levert ookde VMS verspreidingskaarten van devloot en het vangstsucces als maatvoor de visstand van de vloot.45

46Pelagische visserijDe pelagische visserij richt zichop visbestanden die zich verspreidenover internationale wateren. In2009/2010 is onderzoek uitgevoerdnaar de verspreiding van de haringin de noordelijke Noordzee, met hetdoel te bepalen of deze verspreidingaan het verschuiven is. Het opmerkenvan deze eventuele verschuivingis van belang zodat de surveys dieworden uitgevoerd ten behoeve vanbestandsschattingen wel het hele verspreidingsgebiedblijven dekken. Deresultaten van het onderzoek warenvooralsnog niet eenduidig, er is meeronderzoek vereist.Daarnaast heeft de pelagische visserijvorig jaar het DNA profiel vande horsmakreel laten onderzoekenom te bekijken of de horsmakreel inde Noorse zone en de horsmakreelin EU wateren onder een apart ofgezamenlijk beheer zouden moetenworden gesteld. Er zijn aanwijzingendat er inderdaad genetische verschillenzijn, maar aanvullend onderzoekis nodig om daar meer zekerheid overte krijgen.BinnenvisserijEen belangrijke doelsoort voor debinnenvissers betreft de paling. Hetgaat al een tijdje niet goed met depaling in Europa. De teruglopendeaalstand in de binnenwateren enhet Europese Aalbeheerplan warenin 2009 reden voor de Nederlandseoverheid om maatregelen te nemen.Eén van de belangrijkste en meestingrijpende maatregelen is de sluitingvan de aalvisserij van september toten met november. Voor de aalvisserijzijn dit de maanden waarin de bestevangsten worden gerealiseerd, waardoordit grote gevolgen heeft voor deinkomsten van de vissers. Vanaf april2011 is daar bij gekomen dat een volledigvangstverbod is afgeroepen vooraal en wolhandkrab in wateren waarinhet dioxinegehalte te hoog is. Voorveel bedrijven, die soms al generatieslang de visserij uitoefenen, betekendedit zelfs het einde van hun visserijactiviteiten.In de palingsector zijn eengroot aantal initiatieven opgestart omenerzijds de palingstand te verbeterenen anderzijds de ondernemers tehelpen.Decentraal aalbeheerIn samenwerking met het NIOZ (Texel)is in Friesland een pilot gestart metdecentraal aalbeheer. Inhoudelijkbetekent dit dat het beheer volgensquota geregeld wordt, in plaats vande seizoenssluiting van september toten met november. De voordelen vandecentraal aalbeheer is dat beroepsvissershet hele jaar door kunnenblijven vissen en het beleid beter isafgestemd op de regionale situatie. Dewetenschap krijgt hierdoor meer inzichtin de hoeveelheid paling in dezespecifieke gebieden, maar aanvullendonderzoek is nodig.Een andere belangrijke factor is dat

elk jaar een deel van de volwassenpaling van de binnenwateren naar deNoordzee migreert. Dit is nodig om tekunnen terugtrekken naar plaatsenwaar zij zich voortplanten. Het gevaardat de volwassen paling gedood wordenin één van de ruim 5.000 gemalenis groot. Deze sterfte kan verminderdworden door het vangen en overzettenvan paling bij deze barrières. Geziendeze migratie grotendeels in septembertot en met november plaatsvindten dan geen paling gevangen magworden, kunnen de vissers niet helpende sterfte te verminderen. De pilot methet decentrale aalbeheer biedt wel demogelijkheid om deze palingen te vangenen uit te zetten in de Noordzee,om zo bij te dragen aan het vergrotenvan de overlevingskansen. Het aanpassenvan gemalen en andere barrièresis een kostbare en tijdrovendezaak; tot dat moment kan de beroepsvisserde rol van natuurbeheerdergoed vervullen. Daarnaast is het doorhet wegvallen van de seizoenssluitingmogelijk het hele jaar door te vissen(binnen de gestelde quota) wat ookjaarrond observeren mogelijk maakt.Indien dit experiment succesvol blijktte zijn, kan mogelijk uitbreiding plaatsvinden naar de rest van Nederland.Bedrijfsplannen AalvisserijIn opdracht van het ministerie vanEL&I heeft het LEI vorig jaar hetproject Bedrijfsplannen Aalvisserijopgestart. Doel van het project wasom de aalvissers bewust te makenvan hun kansen binnen (en buiten)de visserij en na te denken over detoekomst van hun visserijbedrijf. Circa60 vissers - en waar mogelijk ookpartners - hebben aan dit project deelgenomenen een bedrijfsplan geschreven.Vissers werden gestimuleerd omin hun toekomstvisie ook rekening tehouden met wat hun omgeving hente bieden heeft. Het project heeft eenbrede diversiteit aan bedrijfsplannenen toekomstscenario’s opgeleverd: vanhet meenemen van recreanten aanboord tot het uitbreiden van het bedrijfnaar het buitenland. Door de bredeinzet mag gesproken worden van eengroot succes.DUPANDe Nederlandse palingvissers, palingkwekersen de palingverwerkers zijner van overtuigd dat er meer gedaankan worden om te komen tot een verantwoordherstel van de aalstand, inaanvulling op de maatregelen van deoverheid. Om dat te kunnen doen zijnde genoemde partijen een samenwerkingaangegaan onder de naam‘Duurzame Palingsector Nederland’,oftewel DUPAN. De samenwerkendepartijen in DUPAN vertegenwoordigentezamen het overgrote deel van degehele Nederlandse palingsector. Omuitvoering te kunnen geven aan plannenis het Duurzaam Paling Fondsopgericht, waaruit zij investeert in deuitzet van jonge paling (glas- en pootaal)in een geschikt leefgebied en het‘over de dijk helpen’ van volwassen,geslachtsrijpe paling naar zee. Ookwordt het fonds ingezet voor onafhankelijkwetenschappelijk onderzoek alsbasis voor gefundeerd beleid voor eenblijvend herstel van de palingstand inde Nederlandse wateren. Zo is in 201147

48een groot onderzoek gestart, waarinde Vereniging Kust & Zee participeert.DUPAN zet zich in voor de invoeringvan diervriendelijker vangst-, kweek-,en verwerkingsmethoden en maaktdaarover concrete afspraken met debinnen DUPAN verenigde partijen. Deinvoering van de nieuwe, zich wetenschappelijkbewezen, dodingsmethodeheeft daarom de steun van DUPAN.Sustainable Eel GroupDe Sustainable Eel Group (SEG) iseind 2009 in het Verenigd Koninkrijkopgericht en bestaat uit beroepsvissers,kwekers,verwerkers, handelaren,natuur- en milieuorganisaties uit diverseEuropese landen en een aantalvooraanstaande wetenschappers.Deze groep stelt zich tot doel de palingin gezonde hoeveelheden te latenterugkeren in de natuurlijke habitat.De Sustainable Eel Group heeft ondermeer criteria ontwikkeld voor verantwoordeglasaalvisserij en kweek. Ditheeft geresulteerd in een SustainableEel Standard. Voor de glasaalvisserijwordt in deze standaard gelet op hetbehalen van gestelde Europese doelen,het beheer van de visserij (bijv.restricties in vistuig en handhaving),het zo laag mogelijk houden van desterfte van glasaal tijdens de visserijen het minimaliseren van de impactop andere soorten of habitats. Voor dekweek is de standaard gericht op eenlage sterfte tijdens het kweekproces,een duurzame herkomst en effectiefgebruik van het voedsel, voorkomenvan vervuiling en ziekte, zorg voortransport, welzijn en participatie inuitzet van paling. In 2011 heeft eenaantal succesvolle evaluaties plaatsgevondenvolgens de Sustainable EelStandard, waaronder een Nederlandsekwekerij. Naast een verantwoordeglasaalvisserij en kweek zijn ookcriteria ontwikkeld voor inkopers vanglasaal, uitzet van paling en palingvisserij.Vanuit Nederland is de stichtingDUPAN lid van de SEG. De eersteNederlandse bedrijven streven ernaarzich in het voorjaar van 2012 te latencertificeren.Kweek van visen/of schelpdierenVissen worden in Nederland inzogenaamde recirculatiesystemengekweekt, waarbij het gebruiktewater constant wordt gezuiverd enteruggevoerd naar de bassins. In eenrecirculatiesysteem wordt alles gecontroleerd,waaronder de waterkwaliteit,temperatuur en het toedienen vanvoeder. De systemen zijn milieuvriendelijken voldoen aan het toenemendeeisenpakket van de consument in dewijze waarop dieren worden gehouden.Voor Nederland bekende kweekvissenzijn paling, meerval, snoekbaars,tarbot en tong. Deze soorten zijn commercieelaantrekkelijk. Ondanks de

leeftijd kan reproduceren, zou een rendabelekweek van deze soort mogelijkkunnen maken.goede en milieuvriendelijke systemenondervinden kwekers veel concurrentievan kweekvis uit het buitenland. Insommige landen gelden andere regelsvoor de productie en zijn de productiekostenlager, hetgeen het level playingfield onder druk zet. Dit in combinatiemet het toenemende eisenpakket aande Nederlandse kweeksector, maaktdat deze het de afgelopen jaren ergmoeilijk heeft gehad. De kweeksectorin Nederland is mede door hiervoorgenoemde oorzaken gehalveerd in deafgelopen jaren.Proefbedrijf van StichtingZeeuwse TongIn juni 2010 is het proefbedrijf vanStichting Zeeuwse Tong geopend.Het betreft hier een samenwerkingsverbandvan onderzoekers dat kijktnaar de integratie van diverse teeltenop het proefbedrijf in Colijnsplaat.Het project heeft als doel het kwekenvan tong in combinatie met zagers,schelpdieren en zilte gewassen metals beoogd resultaat: een blauwdrukvoor de inrichting van een rendabelbedrijf, inclusief opleidingsprogramma.De kweek van tong vindt plaats in eengesloten kringloop: de verschillendecomponenten en teelten zorgen voorvoedsel voor de volgende schakel. Inseptember 2011 is gebleken dat detong zich in een kweekvijver gemakkelijkvoortplant en dit al op jongereleeftijd doet dan de individuen in hetwild. Dat tong zich al op zo’n jongeOesterkweekDe oestersector staat de laatste jarenfinancieel onder zware druk. Zaken alsstagnerende verkopen, lagere prijzenen hogere kosten hebben de oesterkwekerstot verdere verduurzamingaangezet. De oesterkweek in Zeelandbestaat uit bodemcultuur. Er kunnenechter ook oesters gekweekt wordenop bedden of hangend in een voedselrijkewaterkolom. Met alternatievekweekmethoden is er minder kweekgrondnodig, wordt het verlies van oestersminder en worden de broedcollectorenoptimaal benut. Op verschillendelocaties in de Oosterschelde en hetVeerse Meer zijn onder andere doorde Nederlandse Oestervereniging ende kenniskring Oesterkweek experimenterenmet verschillende kweekmethodesuitgevoerd. De resultaten zijnveelbelovend.YellowtailOm de kweek van yellowtail kingfish,een tonijnachtige soort, op termijnrendabel te maken, is het noodzakelijkdat pootvis van hoge kwaliteit op bedrijvenin Nederland wordt gekweekt.Tot nu toe komt pootvis nog vaak uithet buitenland. Daarom is een projectgestart dat zich richt op ontwikkelingvan een fokprogramma en op verbeteringvan de voedings- en kweektechniekvan de yellowtail kingfish.49

50DierenwelzijnDe maatschappij is zich steeds meerbewust van dierenwelzijn. Belangrijkedierenwelzijnsaspecten hebben onderandere betrekking op de houderijvan dieren en dodingsmethoden. Dekweekvissector is echter nog eenrelatief jonge sector en er is nog veelonderzoek nodig naar het gedrag ende leefomstandigheden van vissenom dit in de kwekerij verder te optimaliseren.In Nederland is onderzoekgedaan naar verbeterde dodingmethodenen inmiddels is in Nederland eendiervriendelijke bedwelmings- en dodingsmethodeontwikkeld en operationeel.De kweekvissector heeft contactenmet maatschappelijke organisatiesom tot een verantwoorde kweek tekomen en verder te ontwikkelen.(Vis)restenFishing for litterKIMO Nederland en België is eenvereniging van Nederlandse en Belgischekustgemeenten, die is opgerichtvoor de veiligheid van de kust en hetmilieubehoud van de Noordzee. Eénvan de belangrijkste doelstellingen vanKIMO is om de bestaande verontreiniginguit de Noordzee te verwijderenen nieuwe verontreiniging te voorkomen.Met het project ‘Fishing for Litter’wordt de vervuiling op zee aangepakt.Vissers krijgen namelijk dikwijls afvalin hun netten dat op een of anderemanier in de zee terecht is gekomen.In dit project nemen de vissers datafval in grote gele bigbags mee aanboord richting wal, waar het vervolgenswordt ingenomen en afgevoerd.Zes keer per jaar wordt het afval inverschillende havens gemonitord, datwil zeggen bekeken op samenstellingen herkomst. Dit geeft handvatten omde bronnen van vervuiling te identificerenen verder tegen te gaan. In 2010 isdoor de vissers die meededen aanhet project ‘Fishing for litter’ 442.000kg afval uit de Noordzee verwijderd.Dat is 120.000 kg meer dan in 2009.In 2010 namen in totaal 94 schependeel aan het project, verdeeld over12 havens. In 2011 is dit aantal al

gestegen naar 104 schepen. Door ditproject wordt enerzijds de vervuiling inde Noordzee verminderd, anderzijdsverhoogt dit de bewustwording van deafvalproblematiek bij de visserman.Verantwoord gebruikrestproductenEr wordt gestreefd naar het terugdringenvan afval en gebruik vanverpakkingsmateriaal door zo efficiëntmogelijk gebruik van materialen.51In Spakenburg wordt sinds vorig jaargas uit visafval (en producten dieover de datum zijn) gewonnen. Eenvishandelaar heeft een biogasinstallatieaangeschaft. Het gaat om afvalproductenof om producten die overde houdbaarheidsdatum zijn, die hierworden vergist.De biogasinstallatie van de vishandelaarVan de Groep is de grootste vanNederland. Met een capaciteit van800 kubieke meter groen gas per uurvoorziet hij straks een groot deel vanBunschoten-Spakenburg, Eemnes enBaarn van gas. De centrale levert hetgas aan netwerkbeheerder Stedin.En die zorgt ervoor dat ongeveer4.000 huishoudens in Bunschoten-Spakenburg, Eemnes en Baarn hetgas ontvangen.Uit resten vanuit de visverwerkende industrieontstaan verscheidene productenals vismeel en visoliën. Door eenrijk aanbod van vitaminen, aminozurenen mineralen biedt het vismeel eenhoogwaardig voedingsproduct voorkweekvissen. Daarnaast worden doorhet gebruik van het visafval vismeelproductengemaakt voor varkens,gevogelte evenals honden en katten.Visolie geeft veelzijdige toepassingsmogelijkheden:van lederindustriewaar dit gebruikt wordt als werkstof,tot grondstof voor verdere verwerkingin de chemische industrie.Op het gebied van distributie bij deVerenigde Vismeelfabriek in Cuxhaven(Duitsland), waar veel visrestenuit Nederland terecht komen, wordtveel onderzoek gedaan naar mogelijkverder gebruik van reststoffen.EnergieDe grote uitdaging voor de 21ste eeuwis: hoe kan de toenemende vraag naarenergie in de wereld worden ingevuldzonder dat dit verdere nadelige gevolgenheeft voor het klimaat? En, bewustomgaan met energie levert nietalleen milieuwinst maar ook financiëlewinst op voor de ondernemer.CO 2De Carbon Footprint kan sterk verschillenvoor diverse eiwitbronnen. DeCarbon Footprint is afhankelijk vande vangstmethode, verwerking enopslag, transport en verkoop. Maareen Carbon Footprint kan ook ver-

52der gaan en bijvoorbeeld de energiemeenemen die het heeft gekost omhet vissersschip te bouwen. Doorverschil in definitie en berekening ishet daarom niet altijd eenvoudig omde Carbon Footprint van verschillendeproducten of sectoren met elkaar tevergelijken. Wel is het streven vande sector om de Carbon Footprint teverlagen, door bijvoorbeeld sterk inte zetten op brandstofbesparing in deaanvoersector.In de pelagische sector heeft men ookte maken met koel- en vriesinstallatiesaan boord. In 2010 is deze sector begonnenmet het versneld ombouwenvan de vloot naar milieuvriendelijkekoel- en vriesinstallaties. Vanaf 2016mogen er alleen nog maar milieuvriendelijkestoffen gebruikt worden om tekoelen en te vriezen. De pelagischevisserij heeft hier al een voorsprongop genomen en de schepen al in 2010omgebouwd.Digitaal veilingsysteemKlanten van de visafslagen gaansteeds meer digitaal inkopen bij deveiling. Het aantal aansluitingen voorkopen op afstand groeit gestaag.Digitaal zaken doen heeft voordelenvoor de hele keten en natuurlijk voorde vervoerkilometers, omdat de visveilinghun producten rechtstreeks bij dekoper kan laten afleveren. Meer dan50% van de aanvoer wordt op afstandgekocht. Inmiddels maken meer dan500 kopers gebruik van het Pefasysteem.TransportOok op het gebied van transportworden tal van inspanningen gepleegdten aanzien bvan maatschappelijkverantwoord ondernemen.Zo is binnen de sector de ingebruiknamevan een koelwagen met zonnepanelente noemen. De koelmotordraait op lichtenergie. De laadruimteblijft dus altijd koel, ook als de motoruitstaat en de zon op het dak brandt.Deze noviteit is beter voor het milieuén de viskwaliteit.het gebied van distributie zijn inmiddelsinitiatieven genomen om invullingte geven aan de zogenoemde ‘code95’: het nieuwe rijden. Naast verhogenvan de vakbekwaamheid heeft dit dedoelstelling om de CO 2uitstoot verderte verminderen en bij te dragen aaneen beter milieu.Arbeid en scholingVerkleining van de vloot, afnemendevisquota en maatschappelijke drukleiden al enige jaren tot een daling inhet aantal arbeidsplaatsen (aanvoer).In tegenstelling tot de daling vanhet aantal arbeidsplaatsen is in hetonderwijs sprake van stabilisatie en openkele opleidingsinstituten zelfs eenlichte toename van de instroom. Dekrappe arbeidsmarkt en de vraag insector naar geschoolde medewerkersals gevolg van de uitstroom door detoenemende vergrijzing ligt hieraanten grondslag. Daarnaast maakt de

vernieuwing in het onderwijs doorde invoering van competentiegerichtonderwijs, het ontwikkelen van nieuwlesmateriaal en de toenemendesamenwerking tussen het onderwijsde bedrijven de opleidingen aantrekkelijker.In relatie tot projecten die in het kadervan het Visserij Innovatie Platform zijnuitgevoerd zijn cursussen en workshopsvoor werkende sectorgenotenontwikkeld. Zo is bijscholing gegevenop het gebied van maatschappelijk ondernemen,duurzaamheid en management.Deze initiatieven sloegen aan eneen aantal groepen wilde zelfstandigdoorgaan. Als extra dimensie bij dezeinitiatieven bleek dat de deelnemersniet alleen uit de aanvoersector maarook de verwerkende industrie, handelen detailhandel afkomstig waren. Voorde meest recente cursus hebben zichruim 50 deelnemers aangemeld.53Voor het verbeteren van de kwaliteiten het kennisniveau zijn zogenaamde‘EVC procedures’ (eerder verworvencompetenties) ontwikkeld. Een systeemwaarbij de reeds in de praktijkopgedane kennis en ervaring dooronafhankelijke deskundigen wordtgetoetst.Vaak blijkt dan dat men of direct ofmet een beperkte scholing een diplomakan behalen. EVC procedures zijnvoor zowel de detailhandel als voorde aanvoersector beschikbaar. Ruim50 deelnemers hebben het traject

eeds doorlopen of zijn nog bezig. Debelangstelling is groeiende.De grote uitdaging blijft evenwel hetwerven van leerlingen, want ondanksde kleiner wordende vloot blijft devraag naar goed geschoolde medewerkersgroot. Dat geldt overigensvoor de gehele sector.Binnen het principe-akkoord voor deCAO Trawlvisserij komt een vijfjarenplanvoor de verbetering van veiligheidaan boord en voor veilig en gezondwerken. Het project FISH vormt daareen onderdeel van.FISH (Final Inspection Safety Health)is een Laatste Minuut Risico Analyse(LMRA) oftewel een korte risicobeoordeling,die uitgevoerd wordt doordegene die de werkzaamhedendaadwerkelijk zelf gaat verrichten, devisser dus. Een (bedrijfs-)procedurebeschrijft volgens welke methode binnende organisatie een LMRA wordtuitgevoerd (welk ‘geheugen steuntje’wordt gebruikt), hoe en door wie dezemethode aan de medewerkers bekendwordt gemaakt en hoe getoetst wordtdat LMRA’s in de praktijk worden uitgevoerd(door dit bijvoorbeeld tijdenswerkplekinspecties te toetsen).Het gaat er bij de LMRA om dat mensenvlak voor dat ze met het uitvoerenvan hun taak beginnen, nadenkenover de risico’s die ze lopen, dezewegnemen of aanvaardbaar maken.In hetzelfde principe akkoord is afgesprokende komende vijf jaar te kijkennaar verbetering van het onderwijs.Verder gaan de vakorganisaties ende rederijen een visie ontwikkelen opwelke wijze mensen die niet langerop de vloot kunnen werken behoudenkunnen worden voor de sector.De kadercursusEén serie van workshops is gegevenvoor potentiële toekomstige bestuurdersin de sector. De zogenaamdekadercursus. De kadercursus hadals doel om potentiële toekomstigebestuurders bij te scholen in managementvaardigheden. Duurzaamheidwas daarbij een voortdurend terugkerendthema. De cursus omvatte eenserie van zes, tweedaagse workshops,verspreid over een periodevan twee jaar. Aan de cursus, diegefinancierd werd met middelen uithet VIP en die inhoudelijk begeleidwerd door ProSea, namen ruim 25deelnemers deel. De deelnemerskwamen uit alle delen van de sector.Zowel praktiserende vissers alshandelaren en detaillisten woondende sessies actief bij. Per workshopzijn aansprekende voormannen uit desector uitgenodigd om afhankelijk vanhet thema hun ervaring en kennis tedelen met de deelnemers. Tijdens deeindpresentatie van de deelnemersvoor het bestuur van het ProductschapVis liet de groep een aantal frissenieuwe ideeën horen, ondermeerhet voorstel tot verbetering van dehorizontale communicatie, dus tussenbedrijfsgenoten onderling. De groepdeelnemers onderhoudt contact en zaleen klankbordfunctie voor bestuursorganenvervullen.Consumptie van visNederlandNederlanders consumeren per jaarthuis nauwelijks 4 kg vis per persoon,een stuk minder dan het wereldwijdegemiddelde van 17 kg per persoon. Enin vergelijking met de jaarlijkse vleesconsumptiein Nederland (van meerdan 80 kg per persoon!) steekt onzevisconsumptie helemaal schril af.Voor een gezonde voeding wordtgeadviseerd minimaal twee maal perweek vis te eten, waarvan één meervette vis. Vis levert namelijk veel waardevollevoedingstoffen: eiwitten vanhoge kwaliteit, goede vetten, vitaminesen mineralen.Om de Nederlandse consument aante moedigen vis, schaal- en schelpdierenonderdeel te laten zijn vanhun dagelijkse voedsel worden talvan initiatieven genomen vanuit hetNederlands Visbureau (onderdeel vanhet Productschap Vis). Ook tal vanondernemers, - zij zijn immers de ambassadeursvan het product - , richtenzich op tal van promotieactiviteiten.Naast het gezondheidsaspect wordtsteeds meer aandacht gevestigd opde herkomst van het product. In decampagne de ‘Mannen van de Zee’die het Nederlands Visbureau in 2011startte is de hoofdrol weggelegd voorpersonen uit de vissector. Vooral het55

56verhaal achter het product staat centraal,zoals de zorg en aandacht diewordt besteed om er voor te zorgendat de consument kan rekenen opeen verantwoord gevangen/gekweektproduct van prachtige kwaliteit.West-AfrikaDe trawlersector vist op zogehetenklein-pelagische bestanden. Dit zijnscholenvormende vissoorten zoalssardines, horsmakreel en sardinella.Deze vissoorten zijn markttechnischrelatief laagwaardiger vissen die opeen wereldmarkt worden afgezet endie daarom wereldwijd efficiënt moetenworden bevist (tegen lage kosten).Alle vis die zij vangen in Mauritaansewateren wordt afgezet in visetende,Afrikaanse landen. Sowieso wordtbijna 90% van de totale vangstenafgezet in derde landen met weinigkoopkracht zoals Nigeria, Egypte,Ivoorkust etc. Voor de consumenten indeze landen vormt deze vis vaak deenige toegankelijke, want betaalbare,vorm van dierlijk proteïne.Vis en seizoenenBehoud en herstel van de visbestandenwordt vanuit de sector gestimuleerddoor aandacht te vragen voor deideale vangst- en daarmee eetseizoenvan de verschillende vissoorten. Meerbewustwording binnen de sector en bijconsumenten betekent méér kwaliteitop het bord en méér garanties voorhet voortbestaan van de soorten. HetNederlands Visbureau en ondernemersbieden een seizoenenkalenderaan op basis waarvan een bewustekeuze kan worden gemaakt voor heteten van een bepaalde vissoort opeen verantwoord moment. Handelarenen horecaondernemers worden attentgemaakt op de keuzemogelijkhedendie voorhanden zijn. Zij zijn vervolgensde schakels naar de consument omhen te informeren over de manierwaarop zij kunnen bijdragen aan hetrespecteren van de seizoenen.Vis en gezondheidNederlanders zouden vaker vis moeteneten: twee keer per week, waarvanéén keer een vettere vissoort. Zo luidthet advies van de Gezondheidsraadal jaren. Het stimuleren van verantwoordeen gezonde visproducten isook voor de vissector een belangrijkaandachtspunt. De aandacht voorde ‘P’ van ‘people’ vertaalt zich in deproductgroep vis, schaal- en schelpdieren.Vis levert veel meervoudigonverzadigde vetten en bevat overigewaardevolle voedingsstoffen zoalseiwitten, vitamines en mineralen.In informatieve uitingen worden devoordelen van visconsumptie benadrukt.Steeds meer mensen hechtenbelang aan gezonde voeding. Vooralde achterblijvende groep jongereconsumenten wordt gewezen op degezondheidsaspecten van vis. HetNederlands Visbureau heeft met succesvollecampagnes, demonstratiesen proeverijen een grote rol gespeeldbij die bewustwording.

Interview Douwe van den Geest‘Verantwoordelijk om een verantwoord engezond product aan te bieden’Vis en gezondheid zijn onlosmakelijk metelkaar verbonden. Dat besef is ook zekervan toepassing bij Fishmasters, het bedrijfop Urk dat zich richt op horeca, catering enfoodservice. Als aanbieder van visproducten‘met toegevoegde waarde’ is de focussterk gericht op het continu vernieuwenvan het assortiment en baanbrekende innovatieop het gebied van zowel toegevoegdewaarde in producten als productietechnieken.Vis en gezondheidDouwe van den Geest, directeur productievan Fishmasters, zegt dat veelbelang wordt gehecht aan een kwalitatiefhoogstaand en verantwoord product, dateveneens bijdraagt aan een gezondeleefstijl van de consument. ‘Zo wordengepaneerde visproducten veel gegetendoor kinderen tijdens de lunch op school,met name in Noord Europa.’ Fishmastersging aan de slag met een nieuwe ontwikkelingom in te spelen op de wens vanouders en schoolbestuurders om gezondeen verantwoorde voeding aan te bieden.Een Zweedse foodservice leverancier boodde gelegenheid om de nieuwe productente testen op een school en om overleg tevoeren met een oudercomité.Verlaging vetgehalte met 70%Van den Geest: ‘Tijdens de testen opde Zweedse school bleken gepaneerdeproducten met een zeer laag vetpercentagegoed aan te slaan. Het is belangrijk omte beseffen dat traditioneel voorgebakkenproducten soms tot wel 18% vet bevatten.Wij hebben een product ontwikkeld dat veelminder vet bevat, namelijk, afhankelijk vande klantvraag 4 – 6%, waarvan het grootstedeel (meervoudig) onverzadigde vetten. ‘‘Tijdens het productieproces ondergaan degepaneerde producten een speciale bereidingmet een veel lager oliepercentage.Verder wordt voor elk product maagdelijkeolie gebruikt die in het proces eenmaligwordt ingezet. We hebben al diversevisvarianten ontwikkeld.’ Deze productennemen door dit proces aanzienlijk minderolie op maar behouden de gezonde visvettenen dragen daarmee duidelijk bij aaneen gezonde leefstijl. Onder de merknaamLovet vinden deze gezonde en vetarmevisjes hun weg naar de klanten. Het is tochfantastisch om mensen op deze maniereen gezonde maaltijd te bieden!’, aldus vanden Geest trots over ‘zijn’ nieuwe productals ware het de geboorte van een kindje.Verantwoord ondernemenVolgens van den Geest zijn er in de foodserviceveel meer situaties waar anderenbeslissen over het menu van de consumentenen het vereist daarom een grootverantwoordelijkheidsgevoel: ‘Denk aaninstellingen als ziekenhuizen, gevangenissenen verzorgingscentra. Wij voelenons verantwoordelijk om een duurzaamen gezond product aan te bieden. Naastaandacht voor smaak en variatie zijn zekerook de voedingswaarde en eerlijke ingredientenonderdeel van onze bedrijfsfilosofie.Wij bieden onze klanten namelijk ook eengroot aantal producten gemaakt volgens deprincipes van ‘clean label.’Het gezondheidsaspect is niet het enigewaarmee het bedrijf zich op MVO-gebiedmanifesteert. Geen gezonde en lekkerevis zonder een gezond visbestandbeheer.Daarom werkt Fishmasters met MSCgecertificeerdeleveranciers.Tevens zijn de investeringen in gebouwen,apparatuur en machines gericht op duurzaamheiden besparing. Slimme oplossingen,ondermeer op het gebied van koelenen vriezen, energie- en watergebruikleveren aantoonbare besparingen op.57

585. Drijvende krachtenachter verduurzamingDe greep uit succesvolle initiatievenuit hoofdstuk 4 laat het zien: detransitie in de sector is in gang gezet.Een aantal belangrijke instituten eninitiatieven hebben daartoe bijgedragenof dragen daartoe bij en vormeneen platform waarin samen metandere belanghebbenden vooruitkan worden gekeken. In dit overzichtbieden wij u een beknopt overzichthiervan.Visserij Innovatie PlatformVijf jaar lang heeft het Visserij InnovatiePlatform (VIP) gefungeerd alsstimulator van het innovatieklimaat inde Nederlandse vissector. Eind 2006is het Visserij Innovatie Platform opgerichtmet leden afkomstig uit diversegeledingen van de visserijsector. Deopdracht van het VIP betrof het sturinggeven aan de totstandkoming van eeninnovatieklimaat waarbinnen duurzameontwikkeling van de Noordzeevisserijplaatsvindt. Bij het formulerenvan doelen heeft het VIP onderscheidgemaakt tussen korte en lange termijndoelen.Op de korte termijn adviseerde hetVIP wie of welke projecten in aanmerkingzouden moeten komen voorondersteuning vanuit het EuropeesVisserij Fonds. Deze projecten warenvoornamelijk gericht op kosten- enenergiebesparing, vermindering vande effecten op de natuur en verhogingvan de kwaliteit en de opbrengst. Bijnahonderd projecten ter bevorderingvan innovatie en samenwerking inde keten zijn goedgekeurd en (deels)gesubsidieerd door het VIP. Een grootaantal van de in dit verslag beschreveninitiatieven en activiteiten op hetgebied van verduurzaming zijn medemogelijk gemaakt door het VIP en hetEuropees Visserijfonds.Op de lange termijn formuleerdehet VIP ambities om naar toe tewerken. Ambities op het gebied vanverantwoord beheer van de zee,waardecreatie in de visketen, multipurposemaritiem ondernemerschap enenergiebesparing. Om de ambities terealiseren is een groot aantal activiteitengeorganiseerd door het VIP, zoalsworkshops, seminars en uitwisselingen.Ook heeft het VIP de nodige studiesen onderzoeken laten uitvoeren.De concrete projecten en activiteitenvan het VIP hebben in belangrijkemate bijgedragen aan de omslag inde houding van vissers ten opzichtevan verandering. Het bewustzijn enurgentiebesef dat veranderingen nodigzijn is toegenomen. Binnen de ‘p’ vanpeople zijn een toenemend aantal visserijondernemerszich ervan bewustgeworden dat ze zelf verantwoordelijkzijn voor hun toekomst. Vissers nemenmeer initiatief, zoeken zelf naar oplossingenen tonen meer ondernemerschap.Het VIP is in die vijf jaar gesteunddoor een zogeheten klankbordgroep.

Deze klankborgroep bestond uitactieve vissers, afkomstig uit alleverschillende visserijregio’s. De klankbordgroepdiende als adviesorgaanaan het VIP, met een goede inbrengvanuit de praktijk. Er is over diverseonderwerpen gesproken en het accentlag daarin op energiebesparing, certificering,de afzet en de markt.BlueportNa een aantal succesvolle jaren is hetVIP tot een einde gekomen. De transitiewaar de sector in zit moet echterworden voortgezet. In oktober 2010leidde dit tot het advies om te komentot een stelsel van regionale blueportswaarin de eerdere resultaten wordenverankerd en voortgezet. Een blueportis een netwerk van bedrijvigheidwaarbinnen, waarmee en waardooractiviteiten worden ontwikkeld gerichtop het aanjagen van innovatie en hetversterken van ondernemerschap ensamenwerking in de keten. Enkeleblueports zijn al opgericht en anderentreffen de voorbereidingen daartoe.KenniskringenDe sector bezit zelf veel (ervarings-)kennis over onder andere visbestanden,vistechnieken, viskwaliteiten ecologie. Net als de kennis dieonderzoeksinstituten hebben, isdeze kennis van groot belang omde sector verder te verduurzamen.Het delen van die kennis is daarinde eerste stap. Op aangeven van desector heeft het Ministerie van EL&Idaarom in 2008 besloten om zogenaamde‘kenniskringen’ van visserste ondersteunen. Kenniskringen zijnstudiegroepen die zelf ideeën, vragenof problemen hebben geformuleerden op zoek zijn naar oplossingen insamenwerking met onderzoekers enorganisaties. Begeleid door onderzoeksinstituten,worden de vissersondersteund met het beantwoordenvan kennisvragen, het organiserenvan besprekingen, het leggen vancontacten met andere organisatiesen het opstellen van projectplannenvoor bijvoorbeeld het aanvragen vansubsidie. De kenniskringen zijn eengroot succes gebleken en nog steedsvolop actief om door middel van kennisdelingen samenwerking verder tekomen op verschillende duurzaamheidsthema’s.Momenteel zijn er meerdere kenniskringenactief. Dit zijn :• Puls- en sumwingvisserij op platvis• Staandwantvisserij op tong• Flyshootvisserij• Twin-rigvisserij op langoustinesen schol• Binnenvisserij• Kleinschalige kust- en zeevisserij• Mosselkweek met MZI• Slim ondernemen in deplatvisvisserij• Duurzame Garnalenvisserij• IJsselmeervisserij• Transitie VisserijZuidelijke Noordzee• Outrigvisserij• OesterkweekEen aantal voorbeelden uit de praktijk:De pulsvisserij kan tot nu toe alleen59

60 60nog worden toegepast onder ontheffingvan een verbod. Omdat depulsvisserij als duurzaam alternatiefwordt beschouwd in de tongvisserij(en mogelijk in andere visserijen,zoals de garnalenvisserij), wordt erhard gewerkt aan opheffing van hetverbod. Eén van de benodigdhedenhiervoor is meer informatie over deeigenschappen van het pulstuig. Dekenniskring pulsvisserij speelt hierinook een rol, door bijvoorbeeld hetinitiatief en de uitvoering van eenvergelijkend discards onderzoek voorhaar rekening te nemen.In de kenniskring oesterkweek wordtbijvoorbeeld hard gewerkt aan nieuweinvangst- en vermeerderingsmethodesvoor het kweken van oesters. Daarnaastwordt er binnen de kenniskringenook verder gekeken dan alleenbinnen Nederland. De kenniskringtwinrigvisserij op langoustines heeftbijvoorbeeld eind 2010 een bezoekgebracht aan hun Franse collega’sin Bretagne. Doel van het bezoekwas wederzijdse uitwisseling vankennis en ervaring over duurzamelangoustinevisserij en te zien hoe zein Bretagne de levende langoustinesverwaarden. De vissers waren onderde indruk van de wijze waarop hunFranse collega’s aandacht bestedenaan het vermarkten van verse enlevende langoustines. Mede geïnspireerddoor dit bezoek zijn de Nederlandsevissers aan de slag gegaanmet het experimenteren met aanvoervan levende langoustines, een marktdie in Nederland tot voor kort nog nietbestond.Het Productschap Vis is partner vanMVO-Nederland. De partners doenkennis op over trends, ontwikkelingenen MVO-thema’s en wisselen praktijkervaringenuit. Het is een plek waarzij nuttige contacten opdoen, zichzelfkunnen profileren en samen aan deslag kunnen gaan met MVO.Goede doelenVanuit de sector wordt met regelmaatgeïnvesteerd in menskracht, faciliteitenen netwerken in de (lokale)samenleving.Veiling eerste vaatjeOosterscheldekreeftTraditiegetrouw vindt de start van hetkreeftenseizoen plaats in Colijnsplaatmet de veiling van de eerste kreeft,waarbij de opbrengst naar een goeddoel gaat. Hiermee start het seizoenvan de Oosterscheldekreeft dat looptvan 1 april tot 15 juli.Verwijs Kreeftenparken uit Yersekekocht in 2010 de eerste Zeeuwsekreeft van dit seizoen voor€ 6.200 op de visafslag van hetZeeuwse Colijnsplaat. GelegenheidsveilingsmeesterQuintus Ristie(Sokosokooo!) mocht de opbrengstoverhandigen aan Karen van Reenen

61van JUMP!, het jeugdfonds van deHartstichting.In de visafslag komen veel ondernemers,veelal uit de regio en gerelateerdaan de vissector, bijeen voordit evenement. De opbrengst van deveiling ad € 6.900 kwam in 2011 tengoede van Stichting Jonge Helden:voorkomen dat kinderen/tienersernstig vastlopen, nadat ze met eeningrijpend verlies te maken hebbengehad dat ze niet (voldoende) hebbenkunnen verwerken. Dit kunnenkinderen en jongeren zijn waarvande vader, moeder, broer of zus isdoodgegaan. De onderneming W&AFish uit Yerseke mocht zich uiteindelijkeigenaar van de kreeft noemen.Veiling eerste kistje scholVorig jaar werd voor de eerste maaleen ´veiling van de eerste kist meischol´georganiseerd. Op een maandagmorgenin mei bracht bij VisveilingUrk bracht dit kistje tot een recordbedragvan 116.000 euro. Het eindbedragvoor ´KiKa´ (Kinderen Kankervrij)overtrof de stoutste verwachtingenvan veilingmeester Doeke Faber(Productschap Vis), de organisatorenen alle aanwezigen in de mijnzaal.Schol werd even nationaal nieuws. Hetenorme succes is niet in de laatsteplaats te danken aan de nek-aan-nekbiedingen tussen de handelaren RodéVis, Dayseaday en Noordzee Urk.Veiling eerste vaatjeHollandse NieuweHet eerste vaatje Hollandse nieuweheeft in 2010 op de Scheveningsevisafslag 58.000 euro opgebracht.De haringen kwamen in het bezit vangroothandel Makro.De cheque met opbrengst kwam tengoede van Stichting Kinderpostzegels.Met de opbrengst steunt de stichtingprojecten voor kinderen in Nederlanden het buitenland. Die projecten zijnerop gericht kinderen iets te leren overgezonde voeding en het belang vanvoldoende beweging.Jantje Beton is het doel dat in hetjaar 2011enthousiast de donatie van67.750 euro in ontvangst nam. Hetmooie bedrag kwam ten goede vaneen schoolpleinenproject. Schoolpleinenkunnen een belangrijke speelfunctiein de buurt hebben. Maar vaakzijn deze na schooltijd niet toegankelijken sluit de inrichting niet aanbij speelwensen van kinderen. JantjeBeton ondersteunt scholen die hunplein willen openstellen voor de buurten waarvan de inrichting veel overlaataan de fantasie.De start van het seizoen van de HollandseNieuwe wordt jaarlijks op veleplaatsen in het land gevolgd doorharingparty’s door tal van initiatiefnemers.Een neveneffect is dat ook daarwordt veelvuldig een vaatje haringgeveild voor een goed doel.Ondernemers in de vissector initiërendaarnaast met regelmaat activiteiten,waarbij de promotie van vis, schaalenschelpdieren hand in hand gaatmet het steunen van een goed doel.

62Lijst met gebruikte afkortingenAIPCE-CEP AIPCE: European Fish Processors Association, CEP: EuropeanFederation of National Organisations of Importers and Exporters of Fish.ACCAquaculture Certification CouncilASCAquaculture Stewardship CouncilBAPBest Aquaculture PracticeCBSCentraal Bureau voor de StatistiekCVOCoöperatieve VisserijorganisatieCVVCertificaat Verantwoordelijk VissenDDTDiscards DenkTankDNADesoxyribonucleïnezuurDUPANDuurzame Palingsector NederlandEL&IMinisterie van Economische zaken, Landbouw en InnovatieEUEuropese UnieEVCEerder verworven competentiesEVFEuropees Visserij FondsFIMPASFisheries Measures in Marine Protected AreasFOSFriends of the SeaGAAGlobal Aquaculture AllianceGLOBALG.A.P. Global Good Agricultural PracticesGVBGemeenschappelijk Visserij BeleidICESInternational Council for the Exploration of the SeaILVOVlaamse Instituut voor VisserijonderzoekKIMOKommunenes Internasjonale MiljøorganisasjonKRMKaderrichtlijn MarienLEILandbouw Economisch InstituutLNVMinisterie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit,nu ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I)MSCMarine Stewardship Council.MVOMaatschappelijk Verantwoord OndernemenMZIMozzelzaadinvanginstallatieNIOZKoninklijk Nederlands Instituut voor ZeeonderzoekOHVVereniging van Handkokkelvissers ‘Op handkracht verder’ (OHV)PFAThe Pelagic Freezer-trawler AssociationPOProducenten OrganisatieRACRegional Advisory CouncilRFSResponsible Fishing SchemeSEGSustainable Eel GroupTWINSON-project De naam van het project staat voor twin sonars, twee sonarsVBCVisstand Beheer COmmissieVBHLVereniging Beroepsmatige Handlijnvissers NederlandVIBEGVisserij in Beschermde GebiedenVIPVisserij Innovatie PlatformWNFWereld Natuur Fonds

VerantwoordingHet Meerjarenplan Verantwoorde Vis is een samenwerkingvan alle branches in de vissector, het Productschap Vis enhet Nederlands Visbureau.63ColofonProductschap Vis en Nederlands Visbureau namens Nederlandse vissector.Postbus 72 T 070 336 96 55 E pvis@pvis.nl2280 AB Rijswijk F 070 395 29 50 I www.pvis.nlUitgave: Productschap Vis l Vormgeving: Martin de Ruiter, Diseno l Productie: GrafissimoFotoverantwoording: Productschap Vis en Nederlands Visbureau l Redactie: Inger Wilms en Agnes Leewis lJanuari 2012